de :: en
Permalink: PURL

Suche

Anzeigen als: OAI :: XML :: Print

Beschreibung der Handschrift Kiel, Universitätsbibliothek, Cod. ms. Bord. 44
Die Bordesholmer Handschriften der Universitätsbibliothek Kiel, beschrieben von Kerstin Schnabel. Wolfenbüttel 2020
Gefördert durch die Deutsche Forschungsgemeinschaft im Rahmen des Programms Erschließung und Digitalisierung handschriftlicher und gedruckter Überlieferung

Bruno de Segni. Petrus de Candia. Tabulae theologicae. Matthaeus de Cracovia. Jacobus de Fusignano. Gregorius I papa. Johannes de Lignano. Petrus de Ancharano

Papier — 298 Bl. — 29 × 20,5 cm — Norddeutschland — um 1430

Aus vier Teilen zusammengesetzt, separat foliiert. I: 1r–96v, II: 1r–93v, III: 1r–71v und IV: 1r–38v.

Spätgotischer Holzdeckeleinband mit ehemals weißem Lederbezug, stark berieben. Streicheisenlinien. Auf dem VD Reste von aufgeklebten Signatur- und Titelschildern. Signaturschild aus Pergament der Größe 1,2 × 4,8 cm, Aufschrift D xxx … Darunter ein Titelschild aus Papier, 3,6 × 13,3 cm, Aufschrift Gregorius pastorale. Petrus de Candia super apo[calypsim]. Signaturschild aus dem frühen 17. Jh. aus Papier, rudimentär erhalten, ca. 4 × 5 cm, Aufschrift Primae Classis … Liber V … VD und HD mit jeweils vier Löchern von der Kettenhalterung am oberen und unteren Rand. In diesem Bereich unten ein zusätzlicher Kantenbeschlag. 2 x 5 Löcher von Buckeln mit runden Abdrücken von 1,5 cm Durchmesser. Eck- und Kantenbeschläge auf VD und HD. Vier Doppelbünde, an Kopf und Schwanz einfache Kapitalbünde. Zwei Fensterlager sowie Gegenbleche mit gezackten Rändern. Oben Lederriemen ohne Haken, Riemen unten vollständig abgerissen. Die Deckelränder auf einer Breite von ca. 1,5 cm angeschrägt. Handschriftenteile durch leicht abgestufte Papierfarben am Schnitt erkennbar.

Beide Innendeckel mit Papier beklebt. VS mit Inhaltsverzeichnis, siehe die Titel im Katalog von 1488 mit geringfügigen Abweichungen. HS leer.

Herkunft: Die Gliederung der Handschrift in die Teile wurde aus dem 19. Jh. übernommen, jedoch ist der Text in Teil III, 85ra–92va, älter als die ihn umgebenden Stücke. Nach der Bindung fand eine die Teile übergreifende Bearbeitung statt, bei der die Nachtragshand Invocationen und Exzerpte hinzufügte. — Im Katalog von 1488 (Cod. ms. Bord. 1a) unter der Signatur D xxxvii mit den folgenden Titeln aufgeführt: Petrus de Candia super apocalypsim. Tabule theologicales. Tractatus de confessione. De arte predicandi. Matheus de Cracovia de altercatione conscientie et rationis et de eucaristia. Pastorale Gregorii. Repetitio Clementinae 'Dignum' de celebratione missarum. Repetitio regule peccatum de regulis juris. Im Verzeichnis von 1606 (Cod. ms. Bord. 2a) nur mit dem Titel Gregorii pastorale bezeichnet. Um das Jahr 1665 (Cod. ms. Bord. 1b) benannt mit Gregorii pastorale super apocalypsim et alia. Tabula super variis scientiis. Cunradi de Praga libellus artis predicatoriae.

Merzdorf, 32. — Steffenhagen Nr. CXXVI. — Ratjen, 69f. — Krämer, 98. — Kristeller 3, 586. — Schnabel, 291, 511f.

I

Papier — 96 Bl. — Norddeutschland — um 1430

Wasserzeichen: Anker ohne Kreis, mit einkonturigen Flunken, darunter Kreuz: drei Typen nicht nachweisbar. Glocke mit Bindedrahtüberschneidung, ohne Beizeichen: Variante von Piccard-Online 40336 (1428), vier weitere Typen nicht nachweisbar. Lagen: 8 VI (96). Lagenzählung von 5–8 jeweils recto mittig auf dem Kopfsteg. Falzstreifen aus Pergament in der Lagenmitte. Tintenfoliierung aus dem 19. Jh. 1–96. Schriftraum: 21 × 15–16 cm. 30–36 Zeilen. Zwei Spalten. Register auf Bl. 89v–94v einspaltig mit 20 Zeilen. 95r–96r ebenfalls einspaltig. Von drei Händen in Bastarda geschrieben. Hand 1: 1ra–94v, Hand 2: 94v–95v, auch in Teil III Hand 1, Hand 3 (Nachtrag): 95v–96r. Diese Hand auch in Teil II Hand 2 und Teil III Hand 4 als Nachtragshand sowie in Cod. ms. Bord. 58G, Teil I Hand 2. Rubriziert. Rote Lombarden über zwei Zeilen.

1ra–94v Bruno de Segni, Petrus de Candia: Expositio in Apocalypsim. (1ra–va) Prologus. ›Apokalipsis‹. Legimus in ecclesiastica historia beatum Johannem a Domiciano impiissimo Cesare in Pathmos insulam relegatum et eum dampnatum ad secanda marmora et ad alia imperialis precepta deputatum … — … ad commendationem sequentis operis. Nur der Anfang wie Haimo Autissiodorensis, Expositio in Apocalypsim, siehe PL 117, 938, CALMA 5, 265 Nr. 20. Mit dem Verfasser Heimo Halberstadensis bei Hamesse/Szyller Nr. 36453. (1vb–2rb) Praefatio auctoris. ›Libri divisio‹. ›Apocalipsis Iohannis etc‹. Parum dixi et pro merito voluminis merito laus omnis inferior est … — … per duodecim portas decorata nullum nisi decorum in se recipit habitatorem. Vollständig übereinstimmend mit PL 165, 605f. (2rb–89v) Textus. ›Incipit liber primus‹. ›Apocalipsis Ihesu Christi‹. Hic inquit beatus Johannes est apocalypsis id est revelatio non mea sed Ihesu Christi. Vae enim prophetis qui prophetant de corde suo … (2va) quare autem eam dederit sequitur: Palam facere servis suis [Apc 1,1]. Id est non servis mosayce legis id est iudeis nec mundane sapiencie deditis … quibus alibi loquitur: Cum feceritis omnia … [Lc 17,1]. Potest autem et aliter intelligi … — … atque angelorum iunge cohorti. Gratia domini nostri. Gratia Christi adventus qua gratis et nullis precedentibus meritis salvati sumus quando ego deprecor venire ad salutem nostram sit cum omnibus nobis. Id est fiat nobis remissio omnium peccatorum et additamentum omnium operum bonorum. Amen. ›Finito libro sit laus et gloria Christo. Explicit glosa super apocalypsim compilata a reverendissimo (89v) doctore Petro de Candia qui postmodum electus erat in Romanum pontificem et sic mutato nomine Allexander erat vocatus et antecessit papam papam [!] Johannem qui tunc vixit seu rexit ecclesiam Romanam et fuit peritissimus omnium doctorum totius Romane ecclesie‹. Erweiterte Textfassung des Werkes von Bruno de Segni (siehe beispielhaft 2va), die Petrus de Candia zugeschrieben wird. (89v–94v) Registrum. ›Sequitur registrum per quod facile inveniuntur capitula secundum ordinem omnium librorum‹. Particula prima primi libri … — … Oratio beati Johannis ut Christus ad suas cito veniat. Vgl. den Druck: PL 165, 605–736. Literatur: Stegmüller RB 6443 (nach dieser Hs.). Zum Werk des Bruno de Segni: Stegmüller RB 1861 und Suppl. CALMA 2, 509 Nr. 11. Dizionario biografico degli italiani 14, 646.

94v–95v De VII vitiis capitalibus. Sciendum peccatum mortale est spreto bono incommutabile rebus commutabilibus inherere [Thom. Aquin. in IV sent. 49,1,3] … — … qui appetit celsitudinem inordinate et hoc dupliciter utque in figura sequentia. Gegenüber der unten angegebenen Wolfenbütteler Hs. leicht gekürzt. Im Folgenden stärkere Abweichungen aufgrund der schematischen Darstellungsweise. (95r–v) Tabula de septem peccatis mortalibus. Superbus appetit celsitudinem inordinate: Vel sine deo aut infra deum … Vel contra deum aut supra deum … Ira est animi passio … — … [re]surrectionem de lecto et tamen pigrescit hoc facere. Von der Nachtragshand (in diesem Teil Hand 3) in Teil II, 71v–72v übertragen, siehe unten. Vgl. Wolfenbüttel, HAB, Cod. Guelf. 407 Helmst., 207v–208r, Frankfurt/M., StUB, Ms. Praed. 138, 221r–222v (Frankfurt 1, 320) und Jena, ThULB, Ms. El. q. 11, 210rb–211rb (Jena 1, 251f.). Literatur: Bloomfield 4505.

95v Bernardinus Senensis: Postilla in apocalipsim. Excerptum. Prologus. ›Hic describitur superna civitas quantitatem ad ornamentum fundatoris‹. Fundamenta muri civitatis [Apc 21,19]. Nota ex istis verbis predictis patet quod non acciditur hic fundamentum ad similitudinem illius quod in edificiis absconditur sub terra. Textus. ›Nota sex sunt articuli de Christi divinitate‹. Et fundamentum primum iaspis … [Apc 21,19]. Dictum est supra quod duodecim articuli fidei intelliguntur per ista fundamenta … — … et repellit malam cogitationem. ›Et duodecim porte. Hec glosa Nicolai de Lira‹. Druck: Sancti Bernardini Senensis ordinis Seraphici Minorum Opera omnia …, Bd. 5, Lyon 1650, 132. Literatur: Stegmüller RB 1714 und Suppl. CALMA 2, 281 Nr. 9. Mohan, 43.

96r Guilelmus Lancea: Diaeta salutis. Excerptum. Fundamenta muri civitatis [Apc 21,19]. Quia ut dicitur in dyeta salutis in ultimo tunc illa civitas beatissima est in structura preciosissima … — … tertio fides debet esse vera et non infirma sive ficta. Am Ende leicht abweichend. Zunächst Bonaventura zugeschrieben. Druck: GW 4720–4735. Bonaventurae opera Peltier 8, 338f. Literatur: Distelbrink Nr. 124. CALMA 4, 61 Nr. 1. Mohan, 169. Bloomfield 2301. Glorieux Répertoire Nr. 305dd. – 96v leer.

II

Papier — 93 Bl. — Norddeutschland — um 1430

Wasserzeichen: Schuhsohle: Briquet 13618 (1430). Himmelskörper, Mond, frei, mit Beizeichen Kreuz: WZMA AT5000-497_183 (15. Jh., 8. Jahrzehnt), ein weiterer Typ nicht nachweisbar. Vierfüßer, unbestimmt, frei ohne Beizeichen, halbe Figur: WZIS GMXXXVI.E.108._63 (1420/1440, auch in Cod. ms. Bord. 40 und Cod. ms. Bord. 58E). zwei Schlüssel, zweikonturiger Schaft, gekreuzt: Piccard-Online 120844, Piccard-Online 120838 (beide 1430 sowie in Teil III und IV). Lagen: 7 VI (84). V–1 (93). Lagenzählung 2–5 jeweils recto am unteren Blattrand. Falzstreifen aus Pergament in der Lagenmitte. Tintenfoliierung aus dem 19. Jh. 1–93. Bl. 1r–72v mit Schriftraum: 26 × 16–18 cm. 40–45 Zeilen. Bl. 73r–92v mit Schriftraum: 22 × 14–15 cm. 48–52 Zeilen. Zwei Spalten mit einer jeweiligen Breite von 6–7 cm. Von vier Händen geschrieben. Hand 1: 1r–71v Bastarda, auch in Teil IV, Hand 2 (Nachtrag): 71v–72r Bastarda, auch in Teil I Hand 3 und Teil III Hand 4 als Nachtragshand. Hand 3: 73ra–84vb Bastarda und Hand 4: 85ra–92va ältere gotische Kursive. Rubriziert. Rote Lombarden über drei Zeilen.

1r–71v Tabulae theologicae. Zahlreiche schematische Darstellungen zu verschiedenen theologischen Themen. Die Unterbegriffe stehen untereinander und sind mit geschweiften Klammern oder Linien, teilweise in roter Tinte, mit den Oberbegriffen verbunden. Zumeist werden weitere Aufteilungen in zweiter und dritter Ebene vorgenommen. (1r) Am oberen Rand von anderer Hand Est tuus Anna pater Ysachar Nazaphat tua mater matris messye mater fuit Anna Marie. Auch in Cod. ms. Bord. 53, HS, und Cod. ms. Bord. 94, 266r. (1r) ›Sex porte Iherusalem‹. Porta fontis Syloe vel aquarum. Porta vetus vel iudiciaria. Porta piscium vel David … Genealogia Mariae. Die Namen stets in einen Kreis gesetzt und mit Doppellinien verbunden. In der Mitte Maria und Joseph. Rechts Christus, darüber und darunter in einer Reihe senkrecht die Namen der Apostel. Links Joachim und Anna sowie weitere Vorfahren. ›Constantinus Medicus‹. Risus est adiuvare anime de re qua comprehendere non potest. Risus est sanguis purus per corpus diffusus. (1v) Oleum unctionis: Smigma prima. Cinanamonum [!] Talamum … Uxores Jacobi: Lia. Rachel. Bala … Libri novi testamenti: Matheus. Marcus. Lucas … Hebrei sacram scripturam dividunt in: Legem sive thorac: Brosich id est genesim. Ellesomot id est ex eodem [exodum] Benedictio sacramentalis. Benedicat tibi dominus [Nm 6,24]. Usus tubarum sunt: Ad convocandum populum … Primogenitus: Vestem habuit specialem in sacrificiis offerendis … Flumina paradisi: Eufrates. Tygries qui vadit contra Assirios … In jubileo: Clangebant VII diebus ante. Debita absolvebantur … (2r) Tabernaculum: De tabulis: Lignorum sethi. Celatis. Deauratis … Humida et calida: Aer. Ver. Puericia. Sanguinis. Calida et sicca: Ignis. Estas … (2v) Differentia: Scientia et ars … Philosophia dividitur in: Theoricam: Arismetica … Musica … Geometrica … Practicam: Ethica … Ychonomica … Logicam: Grammatica … Mecanicam: Lanificiam … Natura dividitur: Divina essentia … Vis rebus insita ex similibus similia procreans … (3r) Est intellectus: Hystoricus. Tropologicus. Allegoricus. Anagogicus … Fruitio diffinitur per: Amorem. Delectationem. Gaudium … Artes liberales: Grammatica. Dyalectica … Delectatio secundum Boecium consistit in quinque scilicet in voluptate divitiis potestate dignitate fama … Mercurius deus est scilicet quia eternus et perfectus … (3v) Trinitas: Increata: Pater. Filius. Spiritus sanctus. Que cecidit: Intellectus. Memoria. Voluntas … Creata per quam cecidit: Suggestio dyaboli. Delectatio sensualitatis. Consensus rationis … (71v) Dampnabit ergo: Iudex per sentencie probacionem. Assesores per sentencie approbationem. Consciencia per accusatoris testificationem. Enthaltene Verse. (59v) Presul ieiunus ieiunis confecerit istud … 2 Verse. Walther I 13461. Verbum chrismaque frons intentio pontificatus. Vgl. Basel, UB, B IX 18, 116vb (Basel 2, 290). Walther I 10625. (60r) Walther I 18750. (60v) Sanguis potest sic aquam bene non significatum … 2 Verse. Walther II 104c. Walther I 1489. (61r) Walther I 8478a. (61v) Aptat cor minuit penas et dat bona terre | Occupat assuessit delectat mitigat arcet. (62r) Vgl. Walther I 16101. (62v) ›Remedia contra venialia‹. Quevis pena dolor mortis confessio signum … 4 Verse. (63r) Walther I 18330. (63v) Culpam cognoscis certe dimittitur | Atque temporis minuit penas obmittere vitas … 4 Verse. Sepius et multis confessio fit quia nescis | Que digna est cautela pudor suffragia crescunt … Auch in Basel, UB, B IX 18, 110r (Basel 2, 292, hier vollständig wiedergegeben). Aggravat ordo locus mora causa scientia tempus. Vgl. Walther II 719. (64r) Walther I 13461. Sepe sit infirmus ungatur sepe nec ullus | Sanus ungatur nec quisqui[s] non sit adultus … Vgl. Basel, UB, B IX 18, 130vb (Basel 2, 290f.). Walther I 3357. (64v) ›De substantia ordinis sunt hec‹. Exigit hoc ordo verborum sit tibi forma. Sexus. Materia. Baptismus. Velle. Potestas. Vgl. Basel, UB, B IX 18, 131vb (Basel 2, 291). (65r) Coniugium prolem dat eo decernitur heres | Peccatum removet omnino sive relaxat … Vgl. Basel, UB, B V 24, Av (Basel 1, 511). (65v) Walther I 6471, 16031, 5520. (66r) Walther I 5214.

71v–72v De VII vitiis capitalibus. [S]ciendum quod peccatum mortale est spreto bono incommutabile rebus commutabilibus inherere [Thom. Aquin. in IV sent. 49,1,3] … — … qui appetit celsitudinem inordinate et hoc dupliciter utque in figura. (71v–72v) Tabula de septem peccatis mortalibus. Hoc dupliciter: Vel sine deo aut infra deum … Vel contra deum aut supra deum … Ira est animi passio … — … resurectionem de lecto et tamen pigrescit hoc facere. Von anderer Hand auch in Teil I, 94v–95v, mit leichten Abweichungen, siehe oben.

73ra–84vb Matthaeus de Cracovia: De modo confitendi et de puritate conscientiae. (73ra) Prologus. Quoniam fundamentum et ianua virtutum omnibusque gracie ac spiritualis consolationis … — … pre ceteris mortalibus principaliter est timendum. (73ra–84vb) Textus. Est igitur primo videndum quod confessio debet esse pura … — … et saciabor cum apparuerit gloria tua ad quam perducat nos qui est benedictus in secula seculorum. ›Amen‹. Häufig Thomas von Aquin oder Bonaventura zugeschrieben. Auch in Cod. ms. Bord. 49, 110r–133v, und Cod. ms. Bord. 54, 199r–223v. Edition: M. z Krakowa Opuscula theologica, 248–292. Busa S. Thomae Aquinatis opera 7, 577–582. Literatur: Bloomfield 4945 und Suppl. Glorieux Répertoire 14fg, 305dn. 2VL 6, 172–182, hier 176f. Distelbrink Nr. 92. Nuding Matthäus von Krakau, 31–33, 255. Beifuss Matthäus von Krakau, 38–42. Michaud-Quantin, 79f. Mohan, 361.

85ra–92va Jacobus de Fusignano: De arte praedicandi. ›Pro [!] [Oro]ut caritas vestra magis ad magis habundet in scientia et in omni sensu ut probetis pociora et sitis etc [Phil 1,9]‹. Ut sitis sinceres et sine offensa in diem Christi [Phil 1,10] ad Philippenses I. Omni operi omnique actioni non solum debetur efficiens quid opus agit verum etiam exigitur finis … — … et iterum ne in solvendo dubitationes quas moverit sit obscurus. ›Et hic est finis huius etc‹. Explicit libellus artis predicatorie factus et compilatus per dominum Conradum pie memorie quondam predicatorem in Praga existentem plebanum ad beatam virginem in Leta Curia cuius anima requiescat in domino. Amen. Die rote Lombarde trotz Vorzeichnung falsch ausgeführt, vgl. Köln, HA, GB fol. 117, 1r (Köln HA 1, 157). Hier zugeschrieben an Conradus de Waldhausen (de Praga). Druck: GW 11716 und 11725. Literatur: Bloomfield 3716. Caplan Hand-list, 20f. Nr. 115. Caplan Supplementary Hand-list, 16f. Nr. 115. Charland, 48–50. Kaeppeli Nr. 2076. Schulz Bohemica, 10 (Hs. erwähnt). – 92vb–93v leer.

III

Papier — 71 Bl. — Norddeutschland — um 1430

Wasserzeichen: Zwei Schlüssel, zweikonturiger Schaft, gekreuzt: Piccard-Online 120844, Piccard-Online 120838 (beide 1430 sowie in Teil II und IV). Lagen: 5 VI (60). VI–1 (71). Falzstreifen aus Pergament in der Lagenmitte. Tintenfoliierung aus dem 19. Jh. 1–71. Bl. 45 misst in der Höhe 21 cm. Beginnender Tintenfraß auf den Bl. 21–43. Bl. 1r–12r mit Schriftraum: 21,5 × 14 cm. 38–40 Zeilen. Zwei Spalten. Bl. 13r–70v mit Schriftraum: 22 × 14–15 cm. 34–36 Zeilen. Einspaltig. Von vier Händen in Bastarda geschrieben. Hand 1: 1ra–12rb, entspricht Hand 2 in Teil I, Hand 2: 13r–45r, Hand 3: 46r–70v und Hand 4 (Nachtrag): 71r, auch in Teil I Hand 3 und Teil II Hand 2. Rubriziert. Rote Lombarden über zwei Zeilen.

1ra–12vb Matthaeus de Cracovia: Dialogus rationis et conscientiae de crebra communione. (1ra–rb) Prologus. Multorum tam clericorum quam laicorum querela est non modica … — … quid sit agendum. (1rb–12rb) Textus. ›Sequitur disputatio rationis cum conscientia‹. Aggrediatur igitur racio conscienciam … — … pro viatico datum est nobis corpus domini nostri Ihesu Christi qui cum patre et spiritu sancto vivit et regnat deus per omnia secula seculorum. Amen. ›Explicit tractatus de altercatione racionis et conscientie de sacramento altaris editus per venerabilem virum dominum magistrum Matheum de Cracovia sacre theologie professorem‹. Auch in Cod. ms. Bord. 21, 116ra–126ra, Cod. ms. Bord. 25, 296vb–302ra, und Cod. ms. Bord. 38, Teil II, 1r–19r. Siehe die Ausgaben und die Literatur in der Beschreibung erstgenannter Hs. Schulz Bohemica, 10 (Hs. erwähnt). (12ra–rb) Registrum capitulorum. Altercatione racionis et consciencie super celebratione misse … — … Qualiter proficientes se preparare debent et perfecti. (12rb) Nota. Sciendum: Intentio est triplex scilicet actualis habitualis et virtualis … — … et instituit ipse facere intendebat. ›Franciscus Maronis‹. – 12v leer.

13r–70v Gregorius I papa: Regula pastoralis. (13r–14r) Kapitelregister. ›In nomine Ihesu. Incipiunt capitula cure pastoralis‹. Ne venire imperiti ad magisterium audeant … — … ne hunc vel vita predicatio extollat. (14r–v) Prologus. Pastoralis cure me pondera delitescendo fugere voluisse benigna fratris karissime … — … a precipitationis sue ausibus in ipsa locutionis nostre ianua repellantur. (14v–70v) Textus. Nulla ars doceri presumitur nisi prius intenta meditatione discatur … — … ut quia pondus proprium deprimit tui meriti manus me levet. ›Explicit pastorale Gregorii‹. Bis Bl. 22r Textkorrekturen und Ergänzungen zunächst in roter, ab 17r in schwarzer Tinte. Auf Bl. 32v das Ende von Teil 3, Kap. 1 an den Prolog dieses Teils gehängt Sed quid utilitatis est … — … pandamus (PL 77, 51D). Das Schaltbl. 45 endet recto mit dem Teil 3, Kap. 14, danach: Hic non est defectus sed negligentia. Sequitur igitur 'Aliter admonendi sunt pigri'. 45v leer. Druck: PL 77, 13–125. Grégoire le Grand, Règle pastorale, hrsg. von B. Judic, F. Rommel, Ch. Morel, Paris 1992 (Sources Chrétiennes 381–382), 125–540. Literatur: R. W. Clement, A handlist of manuscripts containing Gregory's 'Regula pastoralis', in: Manuscripta 28 (1984), 33–44. CPL 1712. CALMA 4, 420 Nr. 9.

71r Johannes Cassianus: Conlationes. Conlatio 5,2. Octo sunt principalia vicia que humanum genus infestant scilicet castrimargia quod sonat ventris ingluvies … — … id est iactantia seu vana gloria octavum superbia. Conlatio 5,16. Hec sunt proles de supradictis viciis. De gastrimargia namque nascuntur comessationes … — … blasphemia murmuratio detractio etc. Edition: CSEL 13, 121, 142f. Literatur: Bloomfield 3587. CPL 512. – 71v leer.

IV

Papier — 38 Bl. — Norddeutschland — um 1432

Wasserzeichen: Ochsenkopf mit Augen und Nasenlöchern, darüber einkonturiger Stern: Piccard-Online 76054, Piccard-Online 76059 (beide 1432). zwei Schlüssel, zweikonturiger Schaft, gekreuzt: Piccard-Online 120844, Piccard-Online 120838 (beide 1430 sowie in Teil II und III). Lagen: 2 VI (24). VII (38). Falzstreifen aus Pergament in der Lagenmitte. Tintenfoliierung aus dem 19. Jh. 1–38. Schriftraum: 21 × 14 cm. 36 Zeilen. Zwei Spalten. Von einer Hand in Bastarda geschrieben, die mit Hand 1 in Teil II identisch ist. Rubriziert. Rote Lombarden über zwei Zeilen.

1ra–5vb Johannes de Lignano: Tractatus de horis canonicis sive repetitio capituli 'Dignum' de celebratione missae (Clem. 3.14.2). (1ra–va) Ad honorem illius cuius sunt opera inseparabilia scilicet sancte et individue trinitatis ac etiam matris unigeniti filii dei … Si ergo audaciam insumpsi aliqua circa materiam horarum canonicarum … — … venio ad questiones. (1va–5vb) Primo ergo quero quid sint hore canonice et unde dicantur … — … ad aliquas horas peculiares obligantur etc. ›Et sic est finis deo laus. Amen‹. Druck: Tractatus universi iuris, Bd. 15,2, Venedig 1584, 558ra–559vb. Literatur: Schulte 2, 261. McCall, 419 Nr. 4.

6ra–va David de Augusta: De exterioris et interioris hominis compositione. Excerpta. Lib. 3, cap. LXX. (6ra) Cap. LXX,3. Sacerdos nec nimis raro nec semper continue et impretermisse sacram hostiam studeant celebrare … — … propter hoc voluit David eam reducere cum benedictione. (6ra–rb) Cap. LXX,2. Et licet aliquando quis tepide tamen confidens de misericordia dei fiducialiter accedat … — … cum se ad illam separare studet. (6rb–va) Cap. LXX,4. Diversis autem affectionibus et intentionibus diversis ad comunicandum vel ad celebrandum aliquem trahit amor dei … — … ut illum intercessorem vocemus qui nos patri reconsiliavit et semper interpellat pro nobis. Auszüge auch in Cod. ms. Bord. 49, 182r–187r, sowie in Cod. ms. Bord. 54, 38v–103r, siehe in dieser Beschreibung die Literatur. Edition: David ab Augusta, 376f., 376, 377f.

6vb–38vb Petrus de Ancharano: Repetitio regularum iuris libri sexti. Regula 4. Peccatum non dimittitur nisi restituatur ablatum. Brevem summam omnium que dixi in hac repetitione regule peccatum hic inserere … — … Publice enim repetii Pisis ubi erat iam sacrum consilium congregatum et in scriptis eam Bononie redegi Mo CCCC XII die III Junii ego Petrus de Anchorano minus utriusque juris doctor ad correctionem et supplecionem cuiuslibet melius sentientis publicata scripta et completa 1413o IIII die mensis Septembris. ›Explicit repetitio domini Petri de Ancharano utriusque iuris doctoris ordinarii lectoris decretalium in universitate Bononiensi‹. Druck: GW 1631, 33va–42ra. Literatur: Schulte 2, 282.


Abgekürzt zitierte Literatur

Basel 1 Die mittelalterlichen Handschriften der Universitätsbibliothek Basel. Beschreibendes Verzeichnis. Abteilung B: Theologische Pergamenthandschriften, Bd. 1, Signaturen B I 1 – B VIII 10, bearbeitet von G. Meyer und M. Burckhardt, Basel 1960
Basel 2 Die mittelalterlichen Handschriften der Universitätsbibliothek Basel. Beschreibendes Verzeichnis. Abteilung B: Theologische Pergamenthandschriften, Bd. 2, Signaturen B VIII 11 – B XI 26, bearbeitet von G. Meyer und M. Burckhardt, Basel 1966
Beifuss Matthäus von Krakau H. Beifuss, Matthäus von Krakau. Ein Vorreformator und die deutschsprachigen Bearbeitungen seines Eucharistietraktates. Edition und geistesgeschichtliche Einordnung, Hamburg 2012 (Schriften zur Mediävistik 21)
Bloomfield M. W. Bloomfield, Incipits of Latin Works on the Virtues and Vices 1100–1500 A.D., Cambridge/Mass. 1979 (Publications of the Medieval Academy of America 88)
Bonaventurae opera Peltier S. R. E. Cardinalis S. Bonaventurae ex ordine minorum episcopi Albanensis eximii ecclesiae doctoris opera omnia … cura et studio A. C. Peltier, Bd. 1–15, Paris 1864–1871
Briquet C. M. Briquet, Les Filigranes. Dictionnaire historique des marques du papier, Bd. 1–4, Leipzig 21923
Busa S. Thomae Aquinatis opera S. Thomae Aquinatis opera omnia, ut sunt in indice thomistico additis 61 scriptis ex aliis medii aevi auctoribus, hrsg. von R. Busa, Bd. 1–7, Stuttgart 1980 (Index Thomisticus. Supplementum)
CALMA C.A.L.M.A. Compendium auctorum latinorum medii aevi, hrsg. von M. Lapidge u.a., Bd. 1–, Firenze 1999–
Caplan Hand-list H. Caplan, Mediaeval "Artes praedicandi". A Hand-list, Ithaca u. a. 1934 (Cornell Studies in Classical Philology 24)
Caplan Supplementary Hand-list H. Caplan, Mediaeval "Artes praedicandi". A Supplementary Hand-list, Ithaca u. a. 1936 (Cornell Studies in Classical Philology 25)
Charland Th.-M. Charland, Artes praedicandi. Contribution à l’histoire de la rhétorique au moyen âge, Paris, Ottawa 1936 (Publications de l’Institut d’études médiévales d’Ottawa 7)
CPL Clavis patrum Latinorum, hrsg. von E. Dekkers, Steenbrugge u.a. 31995 (Corpus Christianorum. Series Latina)
CSEL Corpus scriptorum ecclesiasticorum Latinorum, Bd. 1–, Wien 1866–
David ab Augusta David ab Augusta, De exterioris et interioris hominis compositione secundum triplicem statum incipientium, proficientium et perfectorum libri tres castigati et denuo editi a patribus collegii S. Bonaventurae, Quaracchi 1899
Distelbrink B. Distelbrink, Bonaventurae scripta authentica, dubia vel spuria critice recensita, Rom 1975 (Subsidia scientifica franciscalia 5)
Frankfurt 1 Die Handschriften des Dominikanerklosters und des Leonhardstifts in Frankfurt am Main, beschrieben von G. Powitz, Frankfurt/M. 1968 (Kataloge der Stadt- und Universitätsbibliothek Frankfurt am Main 2 = Die Handschriften der Stadt- und Universitätsbibliothek Frankfurt am Main 1)
Glorieux Répertoire P. Glorieux, Répertoire des maîtres en théologie de Paris au XIIIe siècle, 2 Bde., Paris 1933 und 1934 (Études de philosophie médiévale 17, 18)
GW Gesamtkatalog der Wiegendrucke, Bd. 1–, Leipzig 1925–1938, Stuttgart 1978–
Hamesse/Szyller Repertorium initiorum manuscriptorum Latinorum medii aevi, curante Jacqueline Hamesse, auxiliante Slawomir Szyller, 4 Bde, Louvain-La-Neuve 2007–2010 (Textes et études du Moyen-Age 42,1–4)
Jena 1 Die mittelalterlichen lateinischen Handschriften der Electoralis-Gruppe, beschrieben von B. Tönnies, Wiesbaden 2002 (Die Handschriften der Thüringer Universitäts- und Landesbibliothek Jena 1)
Kaeppeli T. Kaeppeli, Scriptores ordinis praedicatorum, Bd. 1–4, Rom 1970–1993
Köln HA 1 Die theologischen Handschriften des Stadtarchivs Köln, Bd. 1: Die Folio-Handschriften der Gymnasialbibliothek, beschrieben von J. Vennebusch, Köln, Wien 1976 (Mitteilungen aus dem Stadtarchiv von Köln. Sonderreihe: Die Handschriften des Archivs 1)
Krämer S. Krämer, Handschriftenerbe des deutschen Mittelalters, Bd. 1–3, München 1989–1990 (Mittelalterliche Bibliothekskataloge Deutschlands und der Schweiz. Ergänzungsband 1)
Kristeller P. O. Kristeller, Iter Italicum, accedunt alia itinera. A finding list of uncatalogued or incompletely catalogued humanistic manuscripts of the Renaissance in italian and other libraries, Bd. 1–7, Leiden 1963–1997
M. z Krakowa Opuscula theologica M. z Krakowa, Opuscula theologica. Dotyczace spowiedzi i komunii, hrsg. von W. Seńko und A. L. Szafrański, Warschau 1974 (Textus et studia historiam theologiae in Polonia excultae spectantia 2,1)
McCall J. P. McCall, The writings of John of Legnano with a list of manuscripts, in: Traditio 23 (1967), 415–437
Merzdorf J. F. L. Th. Merzdorf, Bibliothekarische Unterhaltungen. Neue Sammlung, Oldenburg 1850
Michaud-Quantin P. Michaud-Quantin, Sommes de casuistique et manuels de confession au Moyen Âge (XIIe–XVIe siècles), Louvain, Lille, Montréal 1962 (Analecta mediaevalia Namurcensia 13)
Mohan G. E. Mohan, Initia operum Franciscalium (XIII–XV s.), St. Bonaventure/NY. 1975–1978 (Franciscan Studies 35, 37, 38)
Nuding Matthäus von Krakau M. Nuding, Matthäus von Krakau, Theologe, Politiker, Kirchenreformer in Krakau, Prag und Heidelberg zur Zeit des Großen Abendländischen Schismas, Tübingen 2007 (Spätmittelalter und Reformation N.R. 38)
Piccard-Online Piccard-Online. Landesarchiv Baden-Württemberg, Hauptstaatsarchiv Stuttgart, J 340 (http://www.piccard-online.de)
PL Patrologiae cursus completus. Series Latina, Bd. 1–221, hrsg. von J. P. Migne, Paris 1844–1865
Ratjen H. Ratjen, Zur Geschichte der Kieler Universitätsbibliothek. Schriften der Universität zu Kiel 1862–1863, Kiel 1862–1863 (Programm zum Geburtstage Frederiks VII.)
Schnabel K. Schnabel, "Liber sanctae Mariae virginis in Bordesholm …" Geschichte einer holsteinischen Stiftsbibliothek, Wiesbaden 2014 (Wolfenbütteler Mittelalter-Studien 33)
Schulte J. F. von Schulte, Die Geschichte der Quellen und Literatur des Canonischen Rechts…, Bd. 1: … von Gratian bis auf Papst Gregor IX. Stuttgart 1875; Bd. 2: … von Papst Gregor IX. bis zum Concil von Trient, Stuttgart 1877
Schulz Bohemica V. Schulz, Bohemica knihoven v Hamburce, Kielu, Kodani a Rostoku, in: Sitzungsberichte der Königl. Böhmischen Gesellschaft der Wissenschaften, Classe für Philosophie, Geschichte und Philologie (1897), XXIX, 1–14
Steffenhagen E. Steffenhagen, Die Klosterbibliothek zu Bordesholm und die Gottorfer Bibliothek. Zwei bibliographische Untersuchungen, in: Zeitschrift der Gesellschaft für Schleswig-Holstein-Lauenburgische Geschichte 13 (1883), 66–142
Stegmüller RB F. Stegmüller, Repertorium biblicum medii aevi, Bd. 1–11, Madrid 1950–1980
2VL Die deutsche Literatur des Mittelalters. Verfasserlexikon, Bd. 1–12, hrsg. von K. Ruh u. a., 2., völlig neu bearbeitete Aufl., Berlin, New York 1978–2005, Ergänzungsbde.: Deutscher Humanismus 1480–1520. Verfasserlexikon, Bd. 1–3, hrsg. von F. J. Worstbrock, Berlin, New York 2005–2015
Walther I H. Walther, Initia carminum ac versuum medii aevi posterioris Latinorum, Göttingen 1959 (Carmina medii aevi posterioris Latina 1)
Walther II H. Walther, Proverbia sententiaeque Latinitatis medii aevi, Bd. 1–6; P. G. Schmidt, Proverbia sententiaeque Latinitatis medii aevi. Nova series, Bd. 7–9, Göttingen 1963–1986 (Carmina medii aevi posterioris Latina 2,1–9)
WZIS Wasserzeichen-Informationssystem. Landesarchiv Baden-Württemberg, Hauptstaatsarchiv Stuttgart (http://www.wasserzeichen-online.de/wzis/index.php)
WZMA Wasserzeichen des Mittelalters (WZMA). Kommission für Schrift- und Buchwesen des Mittelalters der Österreichischen Akademie der Wissenschaften, Wien (http://www.ksbm.oeaw.ac.at/wz/wzma.php)

Beschreibung erstellt im Rahmen des Projektes Katalogisierung der Bordesholmer Handschriften in der Universitätsbibliothek Kiel.
Herzog August Bibliothek Wolfenbüttel (copyright information)