de :: en
Permalink: PURL

Suche

Anzeigen als: OAI :: XML :: Print :: Faksimile in der WDB

Beschreibung des Cod. Guelf. 167 Helmst.
Dieter Merzbacher: Katalog der mittelalterlichen Helmstedter Handschriften. T. 1: Cod. Guelf. 1 bis 276 Helmst. Beschrieben von Helmar Härtel, Christian Heitzmann, Dieter Merzbacher, Bertram Lesser. Wiesbaden: Harrassowitz, 2012. S. 204-209.

Bonincontrus. Martinus V papa. Conradus Thus. Johannes Andreae. Bartolus de Saxoferrato

Papier — I, 222, I Bl. — 31 × 21,5 cm — Leipzig — 15. Jh., 1. Drittel

Wasserzeichen: Frucht Piccard I 414 (1433), 416 (1425), Mohr Piccard-Online 20200 (1418) WZMA AT 5000–484–258 (3. Jahrzent, 15. Jh.), Ochsenkopf Piccard VI 260 (1423–1424), 271 (1419–1423), XI 109 (1416–1424), XII 566 (1425), Tête de boeuf Briquet IV 14647 (1424), Tête humaine Briquet IV 15604 (1419–1423), Werkzeug und Waffen Piccard IV 1102 (1421). Lagen: VI (12). 2 VI (36). V+1 (47). 2 V (67). V+1 (78). 3 V (108). V+2 (120). VI (132). IV (140). V (150). VI (162). 6 V (223). Tintenfoliierung (19. Jh.), 204 übersprungen. Die ersten beiden und die vorletzte Lage mit Reklamanten, ansonsten zumeist Lagensignaturen. Schriftraum: 23–25,5 × 14,5–17 cm, ca. 36–64 Zeilen, ferner 141r147r: Schriftraum: 20 × 11 cm, 33–43 Zeilen und 159r162v: Schriftraum: 21,5 × 15 cm, 41 Zeilen. 1r bis 19v und 151r162v zweispaltig. Jüngere gotische Kursive, 159r162v Bastarda, Schreiber Wilhelm von Ahusen (119r und 150v), Conradus G. (162vb) und andere Hände. Teilweise rubriziert. Rote Lombarden, zuweilen drei- bzw. vierzeilig, 1r19v mit vegetabilem Besatz, dieser häufig blau. Marginalglossen, vielfach beschnitten. 48r119v und 159r220r Kolumnentitel. 142v, 145r und 212v Tafeln mit Verwandtschaftsgraden.

Einband 1982 restauriert, mit Ziegenleder überzogen. Schonernägel. 2 Langriemenschließen. Originaleinband aus grüngefärbtem Schafleder in separater Mappe. VS Titelschild des Originaleinbandes: Collecta domini Conradi Thus super quartum decretalium cum aliis. L. xj. Mon. S. Georgii. Lagenverstärkungen aus zum Teil lateinisch beschriebenem Papier.

Fragment: Vorsatzblätter vorne und hinten, querseitig eingebunden, quartformatige Pergamentbögen, hinten nur zur Hälfte vorhanden, stark verblasst. Frühe Textualis (12./13. Jh.), mit Versalien als Initialbuchstaben jeder Zeile, grün und rot wechselnd, Glossen am Rand und über den Zeilen (Cursiva). Eberhardus Bethuniensis: Graecismus. Vorn identifizierbar XXIII, 112–146, hinten: VIII, 42–60. Druck: J. Wrobel, Eberhardi Bethuniensis Graecismus (Corpus grammaticorum medii aevi 1), Breslau 1887, 29f., 210f.

Wohl durch Wilhelm von Ahusen (119r und 150v) ins Augustiner-Chorherrenstift Georgenberg bei Goslar gelangt. - 1603 in die Bibliotheca Julia nach Wolfenbüttel, 1618 nach Helmstedt überführt, Iv Helmstedter Bibliothekssignatur: J. 25.

Heinemann Nr. 193. — Casamassima 206. — Dolezalek 2 unter der Hs. — Krämer 300.

Schreibsprache: Zuweilen mitteldeutsche Passagen (37r, 42v, 47r).

1ra5va Bonincontrus: Tractatus de modis procedendi super criminibus. ›Incipit tractatus de modis procedendi super criminibus‹. Divini nominis invocacione … ego Bonincrontus [!] decretorum doctor natus viri venerabilis domini Johannis Andree decretorum doctoris … — … idem revocare et de novo procedere. Explicit summa de quattuor modis super criminibus procedendi Bonincranti. Druck: Tractatus universi iuris, Venedig 1584, 11, 1, 5va8rb, Text in der Hs. endet etwas früher als im Druck. Schulte 2, 242f. Rep. font. 2, 569; CALMA 2, 484 Nr. 6. Auch in Cod. Guelf. 271 Helmst., 227r.

5va19va Petrus de Bellapertica: Tractatus de feudis. ›Sequitur tractatus de feudis‹. (5vb) Tractaturi de feudis sub xvij rubricellis omnia colligimus per ordinem. Primo dicendum quid sit feudum … Text: Feudum est concessio rei … — … rumpenti servari fidem grave est et iniquum xxvij q. ii aghatosa etc. Est finis huius tractatus de feudis. Druck: Tractatus universi iuris, Venedig 1584, 10, 2, 2ra9va, mit Abweichungen. Auch in Cod. Guelf. 271 Helmst., 209r. Bei Dolezalek Martinus Syllimani zugewiesen, dazu vgl. Savigny 5, 417–420.

20r47v 75 Formulare und Gutachten aus dem Kirchen- und Zivilrecht. 1) Beispielsammlung für verschiedene Rechtsfälle. Zeitraum: 1400 bis 1425. Erwähnte Orte: Naumburg, Leipzig, Magdeburg, Brandenburg, Wittenberg, Roskilde, Merseburg, Meißen, Osterburg, Lübeck. Erwähnte Personen: (20r) Henricus Sanderus, Jacobus Poppen, Hinricus Sittow, Petrus Bük (?), (20v) Laurencius A., (22v) Symon de Nuemburge et Franciscus de Aldenburg decretorum doctores, (26r) Johannes Tilich, Hans Armigeri (?), (26v) Ciriacus Holthusen, (42v) Johannes de Umma (?), (47r) Quidam Ludolphus. (20r) ›Libellus contra fideiussorem‹. … ›Formula articulorum concludencium contra precedentem libellum obstans‹. … (20v) ›Sequitur libellus actionis in causa empcionis et vendicionis et negocionis gestorum‹. … (21r) ›… forma libelli in causa testamentaria‹. … ›alia causa et alius libellus in causa mutui‹. … (21v) ›… in causa emptionis et vendicionis‹. … ›in causa reali‹. … (22r) ›in causa cessionis‹. … (22v) ›Articuli concludentes in causa iniuriarum‹. … (23r) ›… libellus in causa qua cessum est spolium in iniuria‹. … (23v) ›… heres petit se restitui bona ablata‹. … ›… libellus in quo petitur spolium restitui cum dampnis etc‹. … (24r) ›…libellus in quo pauca adiecta in compromisso petitur‹. … ›articuli concludentes in causa matrimoniali‹. (25r) … ›forme reversionum ad articulos‹. (25v) … ›Libellus in causa stupri‹. … ›Libellus super divorcio faciendo‹. … (26r) ›… forma compromissi‹. … ›Forma presentacionis‹. … (26v) ›… forma proclamacionis‹. … ›… forma institucionis‹. … ›…forma absencie …‹ … ›Forma correctionis‹. … ›Forma littere innocencie‹. … ›Forma electionis per inspiracionem‹. … ›Forma quando quis factus est baccalaureus sine magistro‹. … (27v) ›Forma … super eodem‹. … ›forma instrumenti quod quis factus sit licenciatus‹. … (28r) ›Forma appellacionis a processibus et mandato iudicis‹. … (28v) ›De iniuriis‹. 2) Auszüge aus Caspar Calderinus, Johannes Calderinus, Lapus de Castellione. (30r) Queritur qualiter contra excommunicatum post annum in excommunicatione perseverantem possit et ad quas penas procedi … — (31r) … in dicto c. congrue Lapus de Castiumglio … Zu Lapus de Castellione (1300–1381) vgl. Schulte 2, 270–272. ›De celebracione missarum etc. conclusio Lapi 166‹. Queritur si aliqui religiosi non dixerint horas suas. An ad eas resumendas teneantur …De excessibus prelatorum conclusio 171‹. Queritur qua pena puniatur canonicus regularis … — … inter vos Johannis Calderini … (1300–1365) Vgl. Schulte 2, 247–253. … ›De sentencia excommunicacionis conclusio 173‹. De processibus et sentenciis … — … ((32v) ) et facit quod notat Guil[elmus] … … ›De accusacionibus 174‹. … ›Libellus in causa spolii et rapine‹. … ›Sequuntur articuli super eodem‹. … (33r) ›De bello‹. Quis possit movere litem … de rapina vide quid sit probabiliter.Forma professionis cuiuslibet fratris heremitarum ordinis sancti Augustini. Ego frater A facio professionem … Super suprascriptis dubitacionum articulis … Consultus ego Johannes Calderinus decretorum doctor … (35r) ›De empcione et vendicione conclusio 266‹. Quidam A. vendidit B. x librarum redditus de domo sua annuatim persolvendas … — … persona preservatur … Caspar Calderinus (1365–1399). Vgl. Schulte 2, 264. De empcione et vendicione conclusio 267 … — … Caspar Calderinus … ›In conclusione 49‹. Casus in quibus quis potest sibi ius dicere … — … ti. procuraciones. (35v) ›Peticio in causa beneficiali super graciam‹. … ›An sine consensu heredum preter omnia bona possit filie dare in dotem‹. … – 36v leer. (37r) ›Libellus in causa iniuriarum‹. Mit mitteldeutschen Einsprengseln … ›Sequuntur posiciones et articuli de eodem‹. … (37v) ›Exceptio contra dicta testium sequitur‹. … (38r) ›Sequitur replicacio ad hoc‹. … (38v) ›Forma peticionis … pro affirmacione episcopi electi‹. … (39r) ›Sequuntur informationes iuris in causa professi litigantis contra prelatum suum super censu‹. … (40r) ›Informacio super caucione iudiciali non prestanda‹. … ›Item alie informaciones‹. … (40v) ›… super cessione facta pro actione‹. … (41r) ›… pro parte reorum‹. … ›An res ecclesie alienari possint cum consensu superiorum‹. … (41v) ›De eodem‹. … ›Item informaciones iuris in causa matrimoniali pro parte actoris‹. … (42r) ›… pro eadem parte hic an mater, frater, familia possint esse testes …‹ … ›Item de eodem super excepcione testium‹. … ›Item eorum qui dicant remitti ad iudicem a quo aperuit‹. … (42v) ›Summaria diffinitiva in causa iuridiciali‹. … ›Interlocutoria in eadem causa‹. … ›Posiciones articulorum‹. 14 Zeugenaussagen; u. a. mitteldeutsch, Johannes de Umma. … (43v) ›Articuli pro secunda dilacione exhibenti …‹ … ›Interrogatoria rei‹. … ›Commissio pro examinandis testibus‹. … verte duo folia. Fortsetzung siehe 46r.

44r Erhebung eines allgemeinen Zehnten von allen kirchlichen Einkünften im Bereich der Natio Germanica zugunsten Kaiser Sigismunds zur Deckung seiner durch das Konzil entstandenen Kosten. 1. Martinus V papa, Bulla "Dum praeclara devotionis" pro decimis ecclesiasticarum opum in Germania accipiendis. (26.1.1418). Druck: Res Concilii Constantiensis, ed. H. v. d. Hardt, Bd. 2, Frankfurt/Leipzig 1697, 589–592. W. Brandmüller, Das Konzil von Konstanz, Bd. 2, Paderborn 1997, 377. 2. Dominicus de Sancto Geminiano: Repudium decimarum diplomatis Martini V. et edictis episcoporum de decimis a clero Germano solvendis oppositum. Cap. 3–8. Super primo dubio … - (46r) … non sunt decimanda etc. Anno domini m°. cccc. xix. Scripta per egregium virum dominum Dominicum de sancto Gyemano decretorum doctorem actu legentem ordinarie in studio Florentinum. Anno domini m°. cccc. xix. Druck: H. v. d. Hardt, a.a.O., 610–621. Zu Dominicus vgl. Schulte 2, 294–296; M. J. Cable, ‚Real' and ‚Personal' Obedience. Pluralism, Sovereignty and ‚communis error' in the Great Western Schism (1378–1417), o.O. 2006, 429f. Es folgt die Fortsetzung von 43v: … dicta quod in partis testium …Citacio per commissionem‹. … ›Examinacio testis‹. … ›Citacio‹. (46v) … ›Interlocutorium‹. … (47r) De causa testamenti (über Erbansprüche im Zusammenhang mit einer in das Kloster gegebenen Neunjährigen, mit mitteldeutschen Sätzen). Quidam Ludolphus pie memorie condidit testamentum suum sana mente etc. … — … möge sich dy modir vnd der wedder rede kegen des testatoris kinder nicht behelfen. ›Queritur quid iuris super isto casu‹. … - (47v) … sunt vero languoris.

48r119v Guilelmus de Ahusen: Reportatio lecturae Conradi Thus super quartum librum Decretalium Gregorii IX papae. Auslegung einschlägiger Kapitel zum Eherecht. De sponsalibus et matrimoniis. Sponsa pulchra et sine macula [Ct 4,7] xxiiij q. 1 omnibus et c. quintum. Iste liber potest dividi in quattuor partes primo premittendo … usque ad tytulum de clandestina … agere de abilitate et inabilitate … (64r) De desponsatione impuberum. (69v) De clandestina desponsacione. (71r) De sponsa duorum. (73r) De condicionibus appositis in desponsationem … (78r) Qui clerici vel voventes matrimonium … (81r) De eo qui duxit in matrimonium … (84r) De coniugio leprosorum. (85r) De coniugio servorum. (86v) De natis ex libero ventre. (87r) De cognatione spirituali. (89v) De cognatione legali. (90r) De eo qui cognovit consanguineam uxoris sue. (93) De consanguinitate et affinitate. (96r) De frigidis et maleficiatis, impotentia coeundi. (100v) De matrimonio contra interdictum ecclesie contracto. (101r) Qui filii sint legittimi. (108v) Qui matrimonium accusare possunt vel testificari. (110r) De divortiis rubrica. (115v) De donacionibus inter virum et uxorem et dote post divorcium restituenda. (119r) De secundis nupciis. (119v) Expliciunt dicta doctorum circa quartum decretalium collecta a domino Conrado Thues utriusque iuris doctore et finita per me Wylhelmum [de Ahusen] canonicum regularem montis sancti Georgii prope Goslariam anno domini m°. cccc°. xxi in vigilia Iohannis Baptiste Baptiste [23.6.1421] in scolis iuristarum aput sanctum Thomam in Liptzk. Deo laus. 120r leer, 120v zweizeilige Nota. Wilhelm von Ahusen, seit 1442 Propst des Augustiner-Chorherrenstifts Georgenberg bei Goslar sowie Offizial des Bischofs von Hildesheim und des Erzbischofs von Bremen, † wohl um 1460. Zur rechtsgeschichtlichen Einordnung der Handschrift vgl. Theuerkauf 167–172 u.ö. Weitere Teile der Nachschrift Ahusens in Cod. Guelf. 168 Helmst., 53r und 139r.

121r139v Casus matrimonii. Fallsammlung zum Eherecht, zumeist Auslegung einschlägiger Kapitel der Dekretalen Gregors IX. De Francia Casus. Quidam iuvenis de Francia duxit in uxorem quandam nobilem mulierem de Saxonia secundum consuetudinem Saxonum [in dieser Hs. einziger Bezug auf das Sachsenrecht] … — … Nota quod mulier nubens tempore luctus non et infamis. Item leges sacros canones imitari non dedignantur, hoc sufficit pro utraque [!] capitulo. – 140rv leer.

141r147r Johannes Andreae: Lectura arboris consanguinitatis et affinitatis. Circa lecturam arboris diversis olim diversum modum tenentibus Johannes de deo Hyspanus post illos … (144r) … Quid igitur impediat hos collaterales contrahere non video Jo. An. Ad arborem affinitatis et eius materiam transeamus … — … In qua universi fideles et precipue studentes continuo perseverent per gratiam eius qui est benedictus in secula seculorum. Amen. Marginalien. 142v und 145r Tafeln der Verwandtschaftsgrade. Druck: GW 1676–1680; Friedberg 1, 1427–1436. Stintzing 156–159; Schulte 2, 215f.; DDC 6, 89–92; Hove 493; 2VL 1, 336f.

147r150v Johannes Andreae: Summa brevissima super quarto libro decretalium sive de sponsalibus et matrimoniis. Erweiterte Fassung. Prolog: Cristi nomen invocans ad honorem ipsius reverendissimi patris mei Bonifacii archidyaconi Bononiensis … Ego Johannes Andree parvus decretorum doctor summam brevissimam super quarto decretalium compilavi … Text: Sponsalia proprie sunt de futuro … — … faciunt enim ad secundam partem rubrice et non ad propositum unde quid dicatur ibi vide per te Joannes Andree. Per me Wylhelmum [de Ahusen]. Vgl. 119r. Marginalien. Auch in Cod. Guelf. 270 Helmst., 179v; 381 Helmst., 208v. Druck: GW 1751–1757, vergl. mit VD 16 J 338. ab 6, 89–92; Stintzing 186–193; Schulte 2, 214f.; Hove 493; HQL 1, 379.

151ra156vb Commentum in Lecturam arboris consanguinitatis et affinitatis Johannis Andreae. Lecturus arborem … prosequar glossam Joannis Andree. Ex quibus eliciam conclusiones quas incendit. Dividitur autem hec principaliter in duas partes … (156vb) … ex legittimis vel illegitimis. Vgl. Krakau, BJ, cod. 301, p. 717 und Leipzig, UB, Ms. 1025, 134r (Schluss abweichend). – 157r–158v leer.

159ra162vb Bartolus de Saxoferrato: Tractatus de insigniis et armis. De insigniis et armis que quis portat in vexillis et clippeis videamus … — … in rubro et nigro. Deo gracias. Hunc tractatum de insigniis et armis compilavit dominus Bartolus de Saxaferrato [!] legum professor excellentissimus qui enim forte non complevit sed post mortem eius eum publicavit dominus Allexander [Nicolaus Alexandri de Perusio] suus gener sollemnissimus legum doctor quando disputavit primam questionem sub anno domini m°.ccc°. lviij°. xi. indictione die xx. Ianuarii. Amen. Scriptum per me Conradum G. Druck: GW 3645; Opera omnia, Bd. 11, Basel 1588, 341–344; Ed. Venedig 1590, IX, 124v–126r; Bartolus de Saxoferrato, Tractatus de insigniis et armis, hrsg. von F. Hauptmann, Bonn 1883; A Grammar of Signs. Bartolo da Sassoferrato's Tract on Insignia and Coats of Arms, ed. O. Cavallar, S. Degenring, J. Kirshner, Berkeley 1994 (Studies in Comparative Legal History), 109–121 (101f. Hs. genannt). Casamassima 5, 206 (Hs. genannt), jeweils mit weiterer Lit., 242–244 weitere Überlieferung; CALMA 2, 154 Nr. 127.

163r, Kopfsteg: De quinque studiis generalibus. Erffordia errorum fortium deglutia / Bononia quasi bonorum notitia nimis amabilis / Parisius parens rimans singula usquequaque / Liptzka dicitur mons tiliorum / Padua patenter ducens amena.

163r220v Glossae in titulos librorum I-V Decretalium Gregorii IX papae. Revertimini ad me et ego … etc. Nota quod Joannes Andree sit auctor huius glosse protestatur … Überschriften der glossierten Tituli jeweils am Rand. - Liber primus: Titulus I-VI, IX-XI, XIV, XVII, XXI, XXVIII-XXX. (187v) De officiis ordinarii. (189v) XXXIII, XXXV, XXXVIII, XL, XLIII. - (193r) Liber secundus: Tituli I, II, V, VII, XIII-XVI, XVIII, XXI, XXIV-XXVIII. - (201v) Liber tertius: I, III-VIII, XIII, XIX, XXVI, XXVIII, XXXf., XXXIV-XL, XLV, IXL, L. - Liber quartus: I, II, (212v) Verwandtschaftsgrade (Schema), XI. - (213r) Liber quintus: Tituli I, VII, VIII, XII, XIX, XXXI, XXXIII, XXXVI-XXXIX, (220v) … ex maleficio non obligatur.221r223v leer.


Abgekürzt zitierte Literatur

Briquet C. M. Briquet, Les Filigranes. Dictionnaire historique des marques du papier, Bd. 1–4, Leipzig 21923
CALMA C.A.L.M.A. Compendium auctorum latinorum medii aevi, hrsg. von M. Lapidge u.a., Bd. 1–, Firenze 1999–
DDC Dictionnaire de droit canonique, Bd. 1–7, hrsg. von R. Naz, Paris 1935–1965
Dolezalek G. Dolezalek, Verzeichnis der Handschriften zum Römischen Recht bis 1600, Bd. 1–4, Frankfurt/M. 1972
Friedberg E. Friedberg, Corpus iuris canonici, 2 Bde., Leipzig 1879 und 1881
GW Gesamtkatalog der Wiegendrucke, Bd. 1–, Leipzig 1925–1938, Stuttgart 1978–
Heinemann O. von Heinemann, Die Helmstedter Handschriften, Bd. 1–3, Wolfenbüttel 1884–1888, ND Frankfurt/M. 1963–1965 (Kataloge der Herzog-August-Bibliothek Wolfenbüttel. Die alte Reihe 1–3)
Hove A. van Hove, Commentarium Lovaniense in Codicem Iuris Canonici, Vol. 1,1: Prolegomena ad Codicem Iuris Canonici, editio altera, Mecheln 1945
HQL 1 Handbuch der Quellen und Literatur der neueren europäischen Privatrechtsgeschichte, Bd. 1: Mittelalter (1100–1500): Die gelehrten Rechte und die Gesetzgebung, hrsg. von H. Coing, München 1973 (Veröffentlichung des Max-Planck-Instituts für Europäische Rechtsgeschichte)
Krämer S. Krämer, Handschriftenerbe des deutschen Mittelalters, Bd. 1–3, München 1989–1990 (Mittelalterliche Bibliothekskataloge Deutschlands und der Schweiz. Ergänzungsband 1)
Piccard G. Piccard, Die Wasserzeichenkartei Piccard im Hauptstaatsarchiv Stuttgart, Bd. 1–17, Stuttgart 1961–1997 (Veröffentlichungen der Staatlichen Archivverwaltung Baden-Württemberg. Sonderreihe Die Wasserzeichenkartei Piccard im Hauptstaatsarchiv Stuttgart 1–17)
Piccard-Online Piccard-Online. Landesarchiv Baden-Württemberg, Hauptstaatsarchiv Stuttgart, J 340 (http://www.piccard-online.de)
Rep. font. Repertorium fontium historiae medii aevi, Bd. 1–12, hrsg. vom Istituto Storico Italiano per il Medio Evo, Rom 1962–2007
Savigny F. C. von Savigny, Geschichte des Römischen Rechts im Mittelalter, Bd. 1–7, Heidelberg 1826–1851
Schulte J. F. von Schulte, Die Geschichte der Quellen und Literatur des Canonischen Rechts…, Bd. 1: … von Gratian bis auf Papst Gregor IX. Stuttgart 1875; Bd. 2: … von Papst Gregor IX. bis zum Concil von Trient, Stuttgart 1877
Stintzing J. A. R. von Stintzing, Geschichte der populären Literatur des römisch-kanonischen Rechts in Deutschland am Ende des fünfzehnten und im Anfang des sechszehnten Jahrhunderts, Leipzig 1867
Theuerkauf G. Theuerkauf, Lex, speculum, compendium iuris. Rechtsaufzeichnung und Rechtsbewußtsein in Norddeutschland vom 8. bis zum 16. Jahrhundert, Köln, Weimar, Wien 1968 (Forschungen zur deutschen Rechtsgeschichte 6)
2VL Die deutsche Literatur des Mittelalters. Verfasserlexikon, Bd. 1–12, hrsg. von K. Ruh u. a., 2., völlig neu bearbeitete Aufl., Berlin, New York 1978–2005, Ergänzungsbde.: Deutscher Humanismus 1480–1520. Verfasserlexikon, Bd. 1–3, hrsg. von F. J. Worstbrock, Berlin, New York 2005–2015

Korrekturen, Ergänzungen:
  • Lizenzangaben korrigiert (schassan, 2020-04-17)
  • Normdaten ergänzt oder korrigiert. (schassan, 2015-09-04)

Beschreibung erstellt im Rahmen des Projektes Katalogisierung der mittelalterlichen Helmstedter Handschriften Teil I.
  • Weitere Literaturnachweise im OPAC suchen.
  • Weitere Literaturnachweise suchen (ehem. Handschriftendokumentation)
Dieses Dokument steht unter einer Creative Commons Namensnennung-Weitergabe unter gleichen Bedingungen 3.0 Deutschland Lizenz (CC BY-SA). Für die Nutzung weiterer Daten wie Digitalisaten gelten gegebenenfalls andere Lizenzen. Vgl. die Copyright Information der Herzog August Bibliothek Wolfenbüttel.