Beschreibung von Cod. Guelf. 214 Gud. lat. (Katalog-Nr. 4519; Die Handschriften der Herzoglichen Bibliothek zu Wolfenbüttel. Abth. 4: Die Gudischen Handschriften: Die griechischen Handschriften bearbeitet von Franz Köhler; Die lateinischen Handschriften bearbeitet von Gustav Milchsack. Wolfenbüttel: Zwissler, 1913. S. 196 – 202) Beschrieben durch Gustav Milchsack Elektronische Ausgabe nach TEI P5 TEI-P5 konforme Kodierung durch Torsten Schaßan Constanze Beringer Herzog August Bibliothek Wolfenbüttel Herzog August Bibliothek Wolfenbüttel 10.02.2012 Herzog August Bibliothek

Die Katalogdaten sind Public Domain.

Für die Nutzung weiterer Daten wie Digitalisaten gelten gegebenenfalls andere Lizenzen. Vgl. die Copyright Information der Herzog August Bibliothek Wolfenbüttel.

TEI-Rohkodierung durch Torsten Schaßan.

TEI-Rohkodierung durch Constanze Beringer.

Lizenzangaben korrigiert
Wolfenbüttel Herzog August Bibliothek Gudische Handschriften, lateinisch Cod. Guelf. 214 Gud. lat. Katalog-Nr. 4519 Briefe Luthers und Melanchtons 16. und 17. Jhdt.

Pap.

129 Bll. 21,5 16

Bl. 111 und 124-129 33 20,5

Von zahlreichen Händen. Bl. 49-72 mit roten Notizen von alter Hand.

Halbschaflederband des 17 Jahrhunderts. Wie 4316.

Die Handschrift besteht aus mehreren kleineren Briefsammlungen, die sich durch die verschiedene Grösse und Qualität des Papiers sowie der Hände gegeneinander abheben. Die hauptsächlichsten sind die Faszikel Bl. 1-48 und 49-72, denen sich eine Reihe von geringerem Umfang anschliesst, nämlich Bl. 90-91, 92-99. 100-104. 105-108 und 124-129; sie gehören alle noch ins sechzehnte Jahrhundert, wie ihre Hände erweisen. Sie enthalten meist Briefe von und an Luther und Melanchton. Diese kleineren Briefsammlungen hat Gude gleichzeitig oder nacheinander erworben und dann zu verschiedenen Zeiten unter dem Gesichtspunkt ergänzt, dass er Abschriften von Briefen der beiden Reformatoren und einiger ihrer Freunde und Gegner, die in den damals vorhandenen gedruckten Briefsammlungen fehlten, auf Blatt 79-89 und 109-124 einfügte. Zahlreiche Notizen, die Gude einzelnen Briefen beigeschrieben, zeigen, dass er sich mt diesen Sammlungen oft und eingehend beschäftigt hat, freilich wohl mehr nach Art des Bibliophilen, als in der Absicht einer Veröffentlichung, die das in den damals vorliegenden gedruckten Sammlungen Uebersehene berichtigte und ergänzte. - War mit in Paris. f. 1 Martinus Lutherus Nicolao Hausmanno 1531 f. 1'-2 Martinus Lutherus eidem 10 Maj 1531. f. 2-3 Martinus Lutherus eidem Feria 2 post Georgij 1531. f. 3-6' Martinus Lutherus eidem 17 Apprilis a. 1531. f. 6'-7 Optimis viris verbi ministris Cygneae ecclesie simul et seorsim fratribus in Christo venerabilibus M.[artinus] L.[utherus] 29 Julij A. 1531. f. 7-7' Martini Lutheri aepistola [Ende Juni 1531]. "G. et p. in Christo, legi uestras literas." f. 7'-8 Alia epistola [Lutheri] Feria 2 post Chiliani 1531. f. 8-9' Clarissimo et optimo viro d. M. Luthero doctori theol., instavratori evangelice doctrine, fratri suo venerandis. in Ch. P. M. Francofordiae 1539. f. 9'-10' Ad d. Martinum Lutherum Francofordiae Die 14 Martij 1539. f. 10'-11' Eidem die Georgij Salueldiae [15]39. f. 11'-12 Philippus Melanthon Iusto Ionae 1539. f. 12-14' Philippus Melanthon Francisco [Burchardo] Vinariensi 10 Maj 1531. f. 14'-16 Ad regem Ferdinandum Philippus Melanthon de sinodo mantuae celebranda 1537. f. 16-16 Epistola commendadicia [!] D. M. L.[utheri] data cuidam Æthiopi Vittebergae. Nonas Julij 1534. f. 16'-17 Philippus Melanthon M. Paul Ebero "Cum uenissem Isenacum." f. 17-18 Philippus Melanthon Bernhardo Baumgertnero ex Vlsen doctoris Brücken cancellarij principis Saxoniae electoris pedagogo .S Carmen eleg. f. 18' Philippus Melanthon (Vito Theodoro) Mense Augusto. f. 1'-2 Acta ducis Georgij et Martini Lutheri f. 19' Martinus Lutherus Leonhardo Beier Dominica post francisci 1525. f. 19' Martinus Lutherus 4 post Egidij 1525. f. 20 Martinus Lutherus Feria 3. post Epi. 1526. f. 20 Martinus Lutherus 7 Martij 1528. f. 20' Martinus Lutherus Feria 2 post Dominica adventus 1534. f. 20'-21 Martinus Lutherus 1534 feria prima [?] post cantate. f. 21-22' D. Ant. Lauterb[achio] Ferie 3 post Dorotheae 1536. f. 22'-23' Martinus Lutherus ad amicum quendam de refrenanda pertinacia uxoris ad Steffanum Roth scribam civitatis Cygneae. die paschae 1528. f. 23'-24 Nicolao Ha[u]smanno altera uitj 1533. f. 24-24' Martinus Lutherus M. Stifelio die s. Johannis 1533. f. 24'-25 M. L.[utherus] Leonhardo Beier 1533 f. 25-25' Martinus Lutherus Leonhardo Beyer pastori in <sic>Cygneae</sic> Sabba. in albis 1534. f. 25'-26 Martinus Lutherus eidem 2 Nov. 1535. f. 26'-27 Vitus Theodorus mr̃o Georgio Rorario Norimb. pridie estomihi 1545. f. 27-27' Philippus Melanthon Paulo ebero 3 marcij. f. 28-30 Fridericus Miconis M. Georgio Rorario Gothe. ipsa Die qua inciderunt squamme ab oculis pauli 46. f. 30-30' Clarissimo viro Friderico Mecum aepiscopo Gothane ecclesie et Thuringicarum ecclesiarum fratri suo charissimo tuus <pc>[?]</pc> martinus Lutherus Dominica post Epiphanias 1541. f. 31'-34' Fridericus Miconius m. Rorario Gothae 23 Marcij 1543. f. 34'-36' Fridericus Myconius magistro G. Rorario 1545, 23 Aprillis. f. 36'-39 Fridericus Myconius Eidem Rorario Lipsiae 1539 omnium Sanctorum. f. 39-41' Ioannes Aepinus Philippo Melanthonj Hampurgi 12 Marcij 1547. f. 41'-42 Philippus Melanchton 22 Junij f. 42-43 Philippus Melancthon paulo Ebero. Zeruestae die quo ante annos 1514 filius Dei in sepulchro fuit 26 Marcij. f. 43'-44 P. M. I. B. [Phil. Melanchton Joanni Bugenhagen] 29 Marcij 47. f. 44-45 [Phil. Melanchton] P. E. [Paulo Ebero] Aprilis 1547. f. 45-46 Eidem P. M. [Philipp Melanchthon] 2 aprillis. f. 46-47 C. C. P. M. [Casparo Crucigero Phil. Melanchthin.] 3 Ap. f. 47-48 Eidem [Phil. Melanchthon] die Marcij 29. f. 48 Martinus Lutherus I. Vellero feria 4 post quasimodogenitj Anno 1542. f. 49 [Ad Justum Menium] Mart. Luth. D 1533 feria 3 post Bartholo.

Bruchstück.

f. 49 [Ad Justum Menium] Mart. Luth. occupatus et non satis firmus die lunae post Letare 1534. Wit. f. 48-49' Hiero. Weller. D. Mart. Luth Feria 3 post Margarethae 1534. f. 49' Iusto Menio Mart. Luth. D 1534 feria 5 post Quasimodogeniti f. 49'-50' Justo [Menio] Mart. Luth 7 Junij 1535 f. 50' Justo [Menio] Mart. Luth 8 Augusti 1535 f. 50'-51 Justo [Menio] Mart. Luther die S. Bartholomej 1535 f. 51-51' Justo [Menio] Mart. Luth feria 3 post Margarethae 1537. f. 51'-52 Frid. Myco[nio] und Justo Menio Mar. Luth dominica Invocavit 1539 f. 52 Just. [Menio] M. L Wit. feria 5 Pentecostes 1539 f. 52' Justo Menio M. L feria3 post Cyriacj 1540 f. 52' Justo Menio M. L feria 3 post Exaudi 1540. f. 53 Justo Menio M. L feria 6 post Bartho. 1540. f. 53-53' Justo Menio Mart. Luth die incarnationis filij dej 1541 f. 53' Justo Menio M. L die Philippi et Jude 1542. f. 53'-54 [Justo Menio] M. L feria 3 post Erhardj 1542 f. 54-54' Justo Menio M. Luther feria 6 post Laurentij 1542. f. 55-55' Justo Menio M. L. D die S. Nicolaj 1542 f. 56-56' Ein Verzeichnis von Briefanfängen (Luthers) an Cordatus? f. 57-58' Ein Verzeichnis von Briefanfängen (Luthers?) an Nicolaus Hausmannus f. 59-59' Ein Verzeichnis von Briefanfängen (Luthers?) an Conradus Cordatus f. 60 Ein Verzeichnis von Briefanfängen (Luthers?) an Fridericus Myconius, Cyriacus Gerrichius, Andreas Kaugsdorfius, Michael Tornatoris, Johannes Staupitz, Thomas Newhagen, Theob. Billicanus, ad ministros Ecclesiae Argentinensis, an Vuilh. Prawest pasto. kilonen., ad Matthiam Episcopum Baden., an Mart. Gorl[hitio], an Melchior Frentzel past. in Ronnenb., an Joh. Rimannus f. 60' Joachim Morlin M. L. D die Ceciliae 43 f. 61-62 Georgio Spenlin past. Arnstadensi M. L. D 3 post Viti Anno 44 f. 62'-63 Eberhardo Brisgero [M.Luther?] feria 2 Bacchanaliorum 1526. Wit. f. 63 Idem ad eundem pridie Purificationis 1527. f. 63'-64 Idem ad eundem feria 4 post Catharinae 1527. f. 64 Eidem feria 5 post Simonis et Jude 28 f. 64-64' Eidem 12 decemb. 1532. f. 64'-65 Eidem pridie Lucie 33. f. 65-65' Eidem 4 dominica adventus 1534. f. 65' Eidem feria 2 post Leonardj 1539. f. 65'-66 Eidem 1540 die lune post Bonifacij. f. 66-66' Eidem sab. post Martinj 1544. f. 66'-67 Eidem 5 post Augustini 1543. f. 67-67' Vito Theodoro M. L 14 Janu. 1536 Wit. f. 67'-68 Anfänge von Briefen Luthers an Frid. Abbatem Noricum, Jacobum Schenck, Joh. Cellarium, Joh. Hessum, Pastorem Vallensem f. 68 Ad Rectorem Academ feria 2 post Quasim. 43. Wit. f. 68 Theobaldo Billicano

Anfang des Briefes.

f. 68 Johanni Caselio f. 68'-69 Nicolao Medlero M. L. D die S. Johannis infra natalia Christi Anno 1544. f. 69-69' Nicolao Medler et Casparo loener 7 Junij Anno 31. f. 69' Anfänge von zwei Briefen an Leon. Baier f. 69' Anfäng von neun Briefen an Johanem Hessum parochum Wratislauiensem f. 69'-70 Henrico Gnesio Ichtershus M. L 9 Jul. 1530 Ex eremo. f. 70' Anfänge von Briefen (Luthers?) an: Paulum Lindeman, Ad conionatores Islebienses, Ad Northusanos ministros, Ad Gottingenses Concio., Ad concionatores Augustanos, Ad Leon. Keyser, Ad Lampertum Thorn, Ad Nicolaum Gerbelium, Ad voulfg. B., Ad Anton. Laut[erbach], Ad. Joh Ruck, Ad And. B.[odenstein] Carolsta., Ad Eras[mum] Roterod[amum], Ad quendm pastorem, Ad Theobal[dum] Billicanum, Ad. Greg. Cas[...?], Ad Fabri[cium] Cap., Ad Staupi[tzium], Ad Geor. Funck, Contra Schwenckenfeld., Contra Sebast. Franck f. 71-72' Anfänge von Briefen [Luthers?]: nobilibus, darunter an Joh. von Weisbach, an Leuin Metzch; jureconultis, darunter an Greg. Pontanus, Laur. Zoch, Joh. Ruhel, Ben. Pauli; matronis; doctis, nämlich: an seine Tischgesellen, an sein sönlein lepidiss. Epistola, Christoph Ruhel, Steph. Roth, Osualdum Losano, civibus: zu Boeschenstein, Zwickau, Norinberg., Leipzig, Creutzberg, Friberg, Frawenstein; privatis, darunter an Hans Kegel, Laz. Spengler, Matth. Weller, Wil. Reiffenstein, Authorem Broitzen, Hans Rineck, Lud. Senfelin, Lucas Maler, usw f. 73-74 Frantz Hertzog zu Braunschweig und Lüneburg an Johan von pugenhagen freitags nach der Himelfart Marie 1548. Gisshorn [Giffhorn] f. 75-78 Ein Brief Joh. Brencij an Erasmum Alberum verdeutscht Basel 5 Dec. 1548. f. 79-80' Friderico II Regi Danorum Phil Melanchthon cal. Apr. 1559.

Abschrift Gudes.

f. 81-82 Phil. Melanchthon Matthaeo ab Waldenrod Equiti Witeb. 1527 Non. Augusti

Abschrift Gudes.

f. 82-82' Philippus [Melanchthon] Iustiniano ab Holtzhusen Witteb. 1527.

Abschrift Gudes.

f. 83-83' Epistola Melanchthonis praemissa Epistolis Illustrium Virorum ad Io. Reuchlinum

Abschrift Gudes.

f. 84 Epistola Phil. Melanchthonis ad Albertum Elect. et Archiep. Mogunt. praemissa alterius libris tribus de bello Rhodio 1527 in 4to. Philip. Melanchthin Studiosis S. Wit 1543

Abschrift Gudes, der am Ende bemerkt:

descripserat ex autographo Adam Lonicerus.
f. 85-87 Epistolae Phil. Melanchthonis in eius epistolarum editionibus omissae. a) Phil Melanchthon Brettanus Suevus Ioanni Reuchlin Cognato suo S. Dat. Tubingae. b) Io. Stofflero Ius. Phil. Mel. S. D. Tubingae 1517. c) Othoni Beckmann Philippus Melanthon S. D. Wittembergae Mense Oct. 1518. d) Phil. Melanthon suo Casp. Chvrrero. Ex Wittemberga 1518 f. 90-91' Erasmus Roterodamus Bilibaldo [Pirckheimer] Friburgj. f. 91-91' Guilielmo Reiffensteyn Stolbergensi questori P.[hil.] M.[elanchton] f. 91' Philippo Gluenspies civi Mansfeldensi Phil Melanchthon f. 92 Martino Luthero Phil. Melanthon die 8 Febr. 1546 f. 92-93 Iusto Ionae Philippus Melanchthon die 8 Fevr. f. 93-94' Philippo Melanthoni Ioannis Brentius 27 die Ian. [15]46 Ratispona f. 94'-99' Martino Luthero, Io. Bugenhagio, Casp. Crucigero, Ph. Melanthoni, Georgius Maior 28 Jan. 1546 Ratisponae f. 100-101 Iusto Ionae, Georgius Maior 12 Marcij 1546 Ratispona f. 101-101' Chiliano Goldstein, Civitatis Halensis Syndico, Paulus Eberus 4 Cal. Apr. 1546 Vitenbergae f. 102 Iusto Iunae, Philippus Melanthon die 6 Aprilis [1546] f. 102'-103 [Philippo Melanchthoni] I. Ionas 5ta post Letare M. D. 46 Halle f. 103-103' Iusto Ionae, Georg. Maior 5 Aprilis 1546 Wittenb. f. 103'-104 Iusto Ionae, Philippus Melanthon 14 Apr. 1546 f. 104-104' Ad Eundem. Philippus Melanthon f. 104' Iusto Ionae Philippus Melanthon f. 105 Nova è consilio Tridentino à quodam missa ad Philipp. Melantho. Ex Tridentino 13 Ianuarii 1546 f. 106'-108' Pasquillus. Gegeben an dem Rhömischen Höffe den 16 tag des Monats Decembris A. 1545. f. 109-110' Philippi Melanchthonis Epistola ad D. Iacobum Rungium, ex autographo, quod habeo, descripta

Abschrift Gudes. Vgl. 4318 (6)

f. 111-111' Index indicans epistolas Melanchthonis Quae in Ioannis Manlii Epistolarum farragine supersunt a Peucero et Pezelio et Londinensibus nondum editae

Von Gude angefertigt und geschrieben.

f. 112 D. Martini Lutheri Epistolae

Notizen Gudes über mehrere Briefe Luthers, wo sie zuerst gedruckt sind.

f. 113-113' Martinus Luther Augustinensis Ioanni Reuchlin, Phorcensi altera die Luciae A. 1518. Wittembergae

Abschrift Gudes.

f. 114-114' Martinus Luther Philippo Melanchthoni Vicesima Nona Iulij 1522 Vittembergae.

Abschrift Gudes.

f. 116 Erasmus Roterodamus Philippo Melanthoni S. P. D pridie Nonas Octobr. A. 1534. Friburgi

Abschrift Gudes.

f. 116' Erasmus Roterodamus Philippo Melanthoni S. P. D 19 Febr. A. 1535. Basileae

Abschrift Gudes.

f. 117-117' Erasmus Roterodamus Ioanni Schwebelio Ecclesiae Bipontinae Sacerdoti S. D

Abschrift Gudes.

f. 118-118' Erasmi Roterodami Epistolae quae in XXXI libris Epistolarum Londinensis absolutissimae editionis non extant

Von Gudes Hand.

f. 119 Erasmus Roterodamus Reuchlino suo S. D. P XVII kl. Dec. Louanii

Abschrift Gudes.

f. 119-119' Ioannes [Fischer] Foffensis Episcopus Clarissimo Reuchlin Ex Londino Angliae

Abschrift Gudes.

f. 119'-120 Erasmus Reuchlino suo S. D Kal. Martiis.

Abschrift Gudes.

f. 120'-121 Erasmus Ioanni Capnioni suo S. D

Abschrift Gudes.

"Cum agerem apud Britannos."
f. 121-122 Erasmus Re[u]chlino suo S. D VI Kal. Septembres

Calecii. Abschrift Gudes.

f. 122' Erasmus Capnioni III Kal. Oct. Antuerpiae Ex aedib. Petri Ægidii publici scribae.

Abschrift Gudes. - Daran abschliessend eine Notiz Gudes:

Amici sunt Reuchlino in Anglia Doctissimi M. Guilielmus Grocinus etc.
f.124-126 Venerabili viro eruditione et virtute prestanti dño Georgio Mhor [Maiori von Gude verbessert] docenti Evangelium Naobergensi amico nostro Rector doctores et magistri Academiae Witebergensis. die Ioannis baptiste 1545.

Dazu von Gude eine Notiz:

Epistola haec scripta eorum nomine a Philippo Melanchthone, quod ipsa scribendi ratio indicat & ex epistola alia Melanchthonis apparet, quam edidit Pezelius & extat in edit. Londin. lib. 3, epist. 88.
f. 126'-127' Ad Guilhelmum Rinck Guilhelmi filium die Brumae. Philippus Melanchton A. 1544 f. 128 Ad Spalatinum. Philippus Melanchton die Iulij a. 1544. f. 128' De versu Vergilii Eneidos "Omnibus in morem."

Unterzeichnet:

philip. melanchton.
f. 128'-129' Petro Martiri, evangelium docenti in schola argentoratensi. Amico suo, Philippus Melanchton 14 Julij 1543. Bonnae Die Handschriften der Herzoglichen Bibliothek zu Wolfenbüttel. Abth. 4: Die Gudischen Handschriften: Die griechischen Handschriften bearbeitet von Franz Köhler; Die lateinischen Handschriften bearbeitet von Gustav Milchsack. Wolfenbüttel: Zwissler, 1913. S. 196202