de :: en
Permalink: PURL

Search

View as: OAI :: XML :: Print

Beschreibung des Cod. Guelf. 256 Helmst.
Dieter Merzbacher: Katalog der mittelalterlichen Helmstedter Handschriften. T. 1: Cod. Guelf. 1 bis 276 Helmst. Beschrieben von Helmar Härtel, Christian Heitzmann, Dieter Merzbacher, Bertram Lesser. Wiesbaden: Harrassowitz, 2012. S. 324-328.

Sermones

Pergament — 152 Bl. — 31 × 20 cm — Riddagshausen (Braunschweig) — 14. Jh.

Lagen: 8 V (81!). 2 IV (97). V (107). IV+2 (117). 3 V (147). III (153). Bleistiftfoliierung (19. Jh.), dabei folgt 56 auf 54. Ab 51v römische Zählung der Sermones als Kolumnentitel, einsetzend mit xix bis lvi. Titel der Sermones und Kolumnentitel für Rubrikatoren am Fußsteg vermerkt, vielfach beschnitten, zuweilen dort am rechten Rand auch Kustoden für Folgeblätter. Reklamanten. Schriftraum: 20,5 × 13,5 cm, 28–30 Zeilen, zweispaltig. Textualis, ein Schreiber. Rubriziert. Zwei- bis vierzeilige, zumeist gespaltene rote (12ra) Lombarden.

Holzdeckel mit Schweinsleder überzogen. Einzelstempel Löwe: EBDB s003004. Rosette sechsblättrig: EBDB s007409. Rollenstempel Flechtwerk: EBDB r000610. Aus der Braunschweiger Werkstatt "Webmuster-Meister" (EBDB w000338). Zwei Schließen, die obere ohne Bügel. Spuren von 2 × 5 Schonernägeln.

Fragment (VS): Pergament. 14. Jh. Textualis. Alphabetisches Register zum Corpus iuris canonici. Rubriziert, quer am linken Rand später eingetragene Notizen in Bastarda.

Abbas in Riddaghes (Zisterzienserkloster Riddagshausen bei Braunschweig) et totus conventus dederunt hunc librum monialibus in Brunceshusen (Kloster Brunshausen OSB bei Gandersheim) et est tercium librum (VS); dazu Goetting 2, 18. – Seit 1573 in der Bibliotheca Julia in Wolfenbüttel. 1618 in die Universitätsbibliothek Helmstedt überführt. Auf dem VS alte Helmstedter Signatur: T. 235.

Heinemann Nr. 289. — Schönemann 81. — Germania Benedictina 12, 617. — Krämer 113 und 124.

1ra-b Inhaltsverzeichnis. i Induite vos … römisch gezählt i-liii. Blatt um ein Drittel längs beschnitten (Textverlust).

1va–4vb ›[I]ncipit generalis [ex]hortatio et [v]alde utilis‹. [In] duite vos armaturam dei … [Eph 6,11] [Hec m]ilicia est fratres [karissimi] ta hominis super …

4vb–7ra ›Item exhortacio‹. Non habemus hic manentem civitatem [Hbr 13,14]Cum multa cottidie in humane fragilitatis condicione … Schneyer 8, 426 Nr. 2 (Anonymus).

7ra–12ra ›Sermo ad sacerdotes‹. Dicit dominus per Ieremiam prophetam: Preparamini contra Babilonem … [Ier 50,14] Non paratis iaculis quia domino peccavit

12rb–15va Gaufridus Babion: Sermo. ›Item sermo ad sacerdotes‹. Labia sacerdotis custodiunt scientiam … [Mal 2,7] … Audite fratres karissimi quantum thesaurus dominus … Druck: PL 147, 229A-231C (Auctor incertus). Schneyer 2, 156 Nr. 72.

15va–22rb Gregorius I papa: Registrum Epistolarum I, 24. Auszug. ›Sermo ad sacerdotes‹. Valde pertimesco ne commissa mihi plebs … — … immoderatius excrescant. Druck: CC SL 140, 22–31 (Z. 21–340). CPL 1714.

22va–25rb Gaufridus Babion: Sermo. ›Item sermo ad sacerdotes‹. Fecit deus duo magna luminaria … [Gn 1,16] Videamus quid in luminaribus … Druck: PL 147, 234D-236D (Auctor incertus) und 171, 924B-926C (Hildebertus Cenomanensis: Sermones de diversis 44). Schneyer 8, 14 Nr. 10. bzw. bei Einsatz des hsl. Textes mit dem zweiten Satz ebd. 2, 155 Nr. 72.

25rb-vb Jacobus Berengarii. ›Sermo ad divites‹. Discipuli autem esurientes et ceperunt … [Mt 12,1] Noluit in presenti dominusSchneyer 3, 883 Nr. 89.

25vb–26rb ›Item de divitibus‹. Preterea fratres karissimi est aliud de divitibus quod peius est

26rb-va ›Item aliud‹. Est et aliud contrarium genus hominum qui libenter dant … Gleiches Initium in München, BSB, clm 4636, 120v.

26va–28va Wernerus de Sancto Blasio: Deflorationes sanctorum patrum. Lib. II, Auszug. ›Item‹. Nec solum raptores insaniunt in pauperes Christi sed eciam in ecclesias dei … 28rb, Z. 8 von unten bis Ende: Cogitate igitur fratres … — … ad regales nuptias iuvante domino nostro Ihesu Christo. Amen. Druck: PL 157, 1250C-D.

28va–36rb Gaufridus Babion: Sermones. ›Item exhortacio‹. Convertimini et agite [Ez 18,30] … (28vb) Audite fratres karissimi quanta patientia … (31vb) Arborem fici habebat [Lc 13,6] … (32ra) Dominus et redemptor noster fratres … (34va) ›Item exhortatio bona‹. Audite verbum domini [Os 4,1] … (34va) Osee propheta fratres karissimi cum deum iratumSchneyer 2, 155 Nr. 59, 65 und 60.

36rb–38ra ›De timore domini‹. Inicium sapientie timor domini [Ecl 1,16] Timor est inicium et porta per quam itur ad deum

38ra–40vb Robertus Pullus. ›De sacerdotibus‹. Sacerdotes nescientes dominum nec officium suumSchneyer 5, 220 Nr. 6.

40vb–45vb Guilelmus de Merula. ›De victoria Abrahe‹. Quatuor reges adversus [Ps 53,3] … (41ra) Huius prophetiae misterium exposituri altiusSchneyer 2, 506 Nr. 172.

45vb–47vb Gaufridus Babion. ›Item de sacerdotibus‹. Designavit dominus Ihesus et alios septuaginta [Lc 10,1] … (48ra) Elegit fratres carissimi … Schneyer 2, 154 Nr. 54.

47vb–49ra Gaufridus Babion. ›In dedicacione ecclesie‹. Facta sunt encenia Iherosolimis [Io 10,22]Fratres karissimi, edificavit Salomon templum … — … scriptum est enim. Abiit dominus sabbato per sata [Mt 12,1] Bricht ab. Druck: PL 171, 731f. (Hildeberti Cenomanensis Sermo LXXXII). Schneyer 2, 154 Nr. 47.

49ra–50ra Guilelmus de Sancto Theodorico: Commentatio in Cantica Canticorum ex Bernardo contexta. Auszug. ›De tribus statibus amoris‹. Tres sunt status amoris dei in anima christiana … Druck: PL 184, 407C-410D.

50ra-va ›De obediencia‹. Obediencia est clavis David patibulum altare eneum …

50vb–51vb ›De verbo domini‹. Verbum autem domini cottidie in ore gestamus … Darin 51rb, Z. 5 von unten - 51va, Z. 12: PL 177, 675C (Auctor incertus [Hugo de sancto Victore?]).

51vb–54ra ›Item sermo‹. Facite plaustrum novum [I Sm 6,7]Quod ubi factum est vacce trahebant

54ra–58va ›In palmis‹. Discipuli cum domino appropinquante Iherusalem … [Mt 21,1; Mc 11,1]. (54rb) Pax illa quam Iherusalem que visio pacis interpretatur

58va–61rb ›Item ad Sacerdotes‹. In divina creationis altitudine

61rb–65rb ›De prologo psalterii sermo‹. Beatus vir … [Ps 1,1] Beatus qui ingreditur in sancta et multo beatior qui ingreditur in sancta sanctorum

65rb–67ra ›De gradibus‹. Constituit descensorios gradus homo iste in sacra pagina

67ra–71rb Bernardus Claraevallensis, De conflictu duorum regum. (Parabola II). ›De conflictu regum Iherusalem et Babilonie‹. Inter Babilonem et Iherusalem nulla est pax … Druck: Sancti Bernardi opera, ed. J. Leclerq, und H. Rochais, Bd. 6/2, Rom 1972, 267–273.

71rb–74ra ›De Seon rege Amorreorum‹. Israhel festinans in terram promissionis promisit inimicos suos ad Seon regem Amorreorum dicens … [Nm 21,21] Israhel interpretatur vir

74ra–77rb Bernardus Claraevallensis: De Ecclesia quae captiva erat in Aegypto. (Parabola IV). ›De orto sponsi‹. Dilectus meus descendit in ortum suum … [Ct 6,1] Ortus iste sponsi est fidelium congregatio de quorum hodie sollempnitate agitur … Druck: Sancti Bernardi opera (wie bei 67ra), 277–281, Anfang und Schluss abweichend.

77rb–81rb Bernardus Claraevallensis: De filio regis. (Parabola I). ›De conflictu viciorum et virtutum‹. Rex dives et potens deus omnipotens filium sibi fecit hominem … Druck: Sancti Bernardi opera (wie bei 67ra), 261–267. Vgl. Schneyer 2, 806 Nr. 31. (Hugo de sancto Victore).

81rb–88va ›De throno Salomonis‹. Salomon fecit sibi thronum [III Rg 10,18]Non solum Salomon verum eciam David qui Salomonem precessit …

88va–97rb Robertus Pullus: Sermones. ›De filiis Israel‹. Dominus eduxit filios Israhel de Egipto … Res hec gesta fratres carissimi magnum nostri profectus insinuat sacramentum … (90vb) ›De Samuele‹. Ait Samuel [III Rg 7,5]Samuel bonos … (95ra) En lectulum Salomonis … [Ct 3,7] Salomon qui pacificusSchneyer 5, 220 Nr. 7. 8 und 14.

97rb–100rb ›Exhortacio‹. Hodie, karissimi, si vocem domini audieritis … [Hbr 3,15]. Sed aperite aures vestras interiores …

100rb–104ra ›De timore‹. Deum time [Ecl 12,13] … (100va) Hec duo sunt ligna quibus erectis infigimus gradus

104ra–108va Gaufridus de Sancto Theoderico: Sermones. ›De misterio crucis‹. Facta erat quedam inimicicia inter deum et hominem … Schneyer 2, 162 Nr. 41. Abweichender Schluss. (106rb) ›De penitentibus‹. Audiam quid loquitur … [Ps 84,9] David regum summus et propheta eximius … Ebd. Nr. 40 bzw. 788 Nr. 28 (Hugo de s. Victore).

108va–111ra ›De pennis columbe‹. Quis dabit mihi pennas … [Ps 54,7] Ecce alter Petrus qui periclitantur in mari

111ra–112va ›De sacerdotibus‹. Quis putas est fidelis servus [Mt 24,45] … (111rb) Hec verba redemptoris magni sunt ponderis … Schneyer 6, 344 Nr. 21.

112va–115vb ›De compunctione‹. Beati qui lugent … [Mt 5,5] Dulcis et iocunda est ista promissio … Schneyer 8, 307 Nr. 1. (Anonymus).

115vb–117va Gaufridus de Sancto Theoderico: Sermo. ›Dominica In annunciacione‹. Ave inquid angelus ad Mariam [Lc 1,28] O celestis, o nova nectare delibata … Schneyer 2, 163 Nr. 5. und 9, 376 Nr. 205.

117va–120vb ›De novo cantico‹. Sancti spiritus assit nobis gratia. Cantate domino canticum novum. Vestrum est et ad vos pertinet novum cantare canticum …

120vb–126va ›De misterio dominice oracionis‹. Pater noster … [Mt 6,9] Hec dominica oracio brevis quidem est sed valde subtilis … Schneyer 8, 309 Nr. 61.

126va–128vb Bernardus Claraevallensis: De tribus filiabus regis. (Parabola V). ›De rege qui habuit tres filias‹. Rex nobilis et potens tres habuit filias … Druck: Sancti Bernardi opera (wie bei 67ra), 282–285.

128vb–131ra Gaufridus Babion: Sermo. ›De ascensione‹. Ascendens Christus in altum captivam … [Eph 4,8] Quod audivimus et vidimus … Schneyer 2, 157 Nr. 9. und 4, 637 Nr. 9 (Petrus Comestor).

131ra–133va Hildebertus Cenomanensis: Sermo LXXXVII. (In dedicatione ecclesie sancti Nicolai. Sermo VI). ›In dedicacione‹. Salomon edificavit templum in Iherusalem septem annis … Druck: PL 171, 748B-752A.

133va–134va Jacobus Berengarii: Sermo. ›De tribus professionibus‹. De cunctis hominum generibus, fratres karissimi … Schneyer 3, 881 Nr. 57.

134va–135va ›Exhortatio satis bona‹. Sicut ex libro sancti prophete Ezechielis audivimus omnium sacrarum scripturarum summam in tribus tantummodo verbis …

135va–136vb ›De disciplina‹. Per multas tribulaciones fratres karissimi … [Act 14,21] Si enim Christum oportuit patiSchneyer 8, 731 Nr. 7.

136vb–138rb Jacobus Berengarii: Sermo. ›Exhortacio‹. Oportet fratres karissimi ut tota mentis intentione inquirere … Schneyer 3, 881. Nr. 58 bzw. 8, 731 Nr 8.

138rb–139rb ›Ad divites‹. Verba domini fratres karissimi sunt quia dives difficile intrabit … [Mt 19,23] Schneyer 8, 711 Nr. 8. (Anonymus).

139rb–140rb Gaufridus Babion: Sermo. ›Exhortacio‹. Venite ad me omnes … [Mt 11,28] Audite fratres karissimi quantum effectum dilectionis Schneyer 2, 154 Nr. 52.

140rb–141rb Jacobus Berengarii: Sermo. ›De elemosina‹. Quanti sit elemosinam facere. Sentenciam domini in ewangelio fratres advertite … Schneyer 3, 880 Nr. 47.

141rb–142vb Bernardus Claraevallensis, Sermo LIV in Cantica canticorum. Auszug. ›Item. Sermo beati Bernhardi abbatis‹. In veritate didici nil eque efficax esse … Druck: Sancti Bernardi opera, ed. J. Leclerq, und H. Rochais, Bd. 2, Rom 1958, 108 Zeile 22 - 111.

142vb–147rb Iohannes Cassianus: De coenobiorum institutis. Auszug: Lib. IV, cap. 32–43. ›Exhortacio Pinusii (= Pynuphii) abbatis‹. Nosti frater quod diebus pro foribus excubans hodie sis receptus … Druck: CSEL 17, 71–78. CPL 513.

147rb–148vb Hildebertus Cenomanensis: Sermo XXXVI. Auszug. ›Magister Petrus Longobardus. De triplici vetustate et triplici novitate‹. Hortatur nos apostolus Paulus dicens: Sicut portavimus ymaginem … [I Cor 15,49] … Druck: PL 171, 529A-530B.

148vb–152vb Bernardus Claraevallensis: Sermo XXXIX in Cantica canticorum. Auszug. ›Sermo beati Bernhardi abbatis‹. Equitatui meo in curribus pharaoni … [Ct 1,8] Ante omnia in his verbis libenter accipimus … Druck: Sancti Bernardi opera (wie bei 141rb), 18–23 (Z. 21).

152vb–153ra Ps.-Hugo de Sancto Victore: Sermo. ›Hugo de porta et ostio et secreto‹. Maria porta et Christus ostium pater occultum … — … donec consoleris et coroneris. Schneyer 2, 799 und 8, 226 (Anonymus). – 153rb-v leer.


Abgekürzt zitierte Literatur

CPL Clavis patrum Latinorum, hrsg. von E. Dekkers, Steenbrugge u.a. 31995 (Corpus Christianorum. Series Latina)
CSEL Corpus scriptorum ecclesiasticorum Latinorum, Bd. 1–, Wien 1866–
EBDB Einbanddatenbank (http://www.hist-einband.de/, besonders die Sammlung Wolfenbüttel)
Germania Benedictina Germania Benedictina, hrsg. von der Bayerischen Benediktiner-Akademie München in Verbindung mit dem Abt-Herwegen-Institut Maria Laach, Bd. 1–, St. Ottilien 1994–
Goetting 2 H. Goetting, Das Bistum Hildesheim, Bd. 2: Das Benediktiner(innen)kloster Brunshausen. Das Benediktinerinnenkloster St. Marien vor Gandersheim. Das Benediktinerkloster Clus. Das Franziskanerkloster Gandersheim, Berlin, New York 1974 (Germania Sacra N.F. 8)
Heinemann O. von Heinemann, Die Helmstedter Handschriften, Bd. 1–3, Wolfenbüttel 1884–1888, ND Frankfurt/M. 1963–1965 (Kataloge der Herzog-August-Bibliothek Wolfenbüttel. Die alte Reihe 1–3)
Krämer S. Krämer, Handschriftenerbe des deutschen Mittelalters, Bd. 1–3, München 1989–1990 (Mittelalterliche Bibliothekskataloge Deutschlands und der Schweiz. Ergänzungsband 1)
Schneyer J. B. Schneyer, Repertorium der lateinischen Sermones des Mittelalters für die Zeit von 1150–1350, Bd. 1–11, Münster/Westf. 1969–1990, Bd. 1–4 ebd. 21973–1974 (Beiträge zur Geschichte der Philosophie und Theologie des Mittelalters 43,1–11)
Schönemann K. P. C. Schönemann, Zur Geschichte und Beschreibung der Herzoglichen Bibliothek zu Wolfenbüttel, in: Serapeum 18 (1857), 65–91, 97–107

Revisions:
  • Lizenzangaben korrigiert (schassan, 2020-04-17)
  • Normdaten ergänzt oder korrigiert. (schassan, 2015-09-04)

Beschreibung erstellt im Rahmen des Projektes Katalogisierung der mittelalterlichen Helmstedter Handschriften Teil I.
  • Search the OPAC for further literature.
  • Search for further entries in the research documentation.
Dieses Dokument steht unter einer Creative Commons Namensnennung-Weitergabe unter gleichen Bedingungen 3.0 Deutschland Lizenz (CC BY-SA). Für die Nutzung weiterer Daten wie Digitalisaten gelten gegebenenfalls andere Lizenzen. Vgl. die Copyright Information der Herzog August Bibliothek Wolfenbüttel.