de :: en
Permalink: PURL

Search

View as: OAI :: XML :: Print

Beschreibung des Cod. Guelf. 271 Helmst.
Dieter Merzbacher: Katalog der mittelalterlichen Helmstedter Handschriften. T. 1: Cod. Guelf. 1 bis 276 Helmst. Beschrieben von Helmar Härtel, Christian Heitzmann, Dieter Merzbacher, Bertram Lesser. Wiesbaden: Harrassowitz, 2012. S. 348-352.

Bartholomaeus Brixiensis. Petrus Jacobi Montepessulanus. Alexander de Antella. Gerardus de Rheinau. Galvanus de Bononia. Bonincontrus. Johannes Calderinus

Papier — 288 Bl. — 31 × 21 cm — Northeim — 15. Jh., 2. Viertel

Wasserzeichen: Kreuz Piccard III 884 (1427), Ochsenkopf Piccard VII, 585 (1443–1446) Bl. 110 und 121, äußerer etwas kleinerer Bogen der Lage, XII 464 (1429–1434) und 629 (1425–1427) WZMA Nr. AT 5000 RB 3–1-157 (1422/1426), WZMA Nr. AT 5000 RB 3–146–97 und WZMA Nr. AT 5000 RB 3–146–98 (jeweils 1428), WZMA Nr. AT 5000 RB 3–268–182 (3. Jz. 15. Jh.). Lagen: 24 VI (288). Reklamanten. Lagensignaturen: 1–23 jeweils in der Lagenmitte, ab elfter Lage weitere Zählung 1–14 jeweils zu Lagenbeginn. Zeitgenössische Foliierung, bis 39 römisch, 88 übersprungen und 145 doppelt gezählt. Schriftraum: 22–23 × 14–15 cm. Bastarda. 1r rote Lombarde fünfzeilig, einige braune zwei- bis vierzeilige Lombarden, zumeist leerer Buchstabenstamm. 243v–245v rubriziert, mit zwei dreizeiligen roten Lombarden.

Holzdeckel mit braunem Leder überzogen. Einzelstempel Pelikan: EBDB s003423. Rosette fünfblättrig: EBDB s006213, EBDB s007804. Stern: EBDB s008831. Aus der Werkstatt Northeim "Pelikan 50/51" (EBDB w000979). Je fünf Messingbuckel, zwei Langriemenschließen mit auslaufender Kordel.

Fragmente: Pergament. 13./14. Jh. 31 × 22 cm, Schriftraum: 27,5 × 20 cm. Rubriziert, Textualis. 12 Notationszeilen, Hufnagelnotationn. Antiphonale. VS: Officium S. Dionysii. (9.10.). Aus zweiter Vesper. Setzt ein: … laxantur. Et infirmi. Responsorium: Tres viri isti trinitatis … Antiphon: Adest namque beati Dionisii. CAO 1264. Resp.: Hii sancti viri a beati Dionisii Resp.: Dum sacrum misterium sanctus. HS: Officium S. Laurentii. (10.8.) Ende der ersten Vesper und Anfang der Matutin. Setzt ein: [Beatus] Laurentius dixit tantum ista voce exaudi me …Antiphon ad Cantica‹. Nisi granum frumenti cadens … CAO 3882. Resp.: Dixit Ihesus discipulis suis … Resp.: Sancte Laurentii Christi …

Liber monasterii sancti Blasii in Northeym ordinis sancti Benedicti Maguntinensis diocesis anno domini MDXVII. 1r, 289v und HS: Liber sancti Blasii in Northeim. In Johann Letzners Northeimer Bücherverzeichnis (1592) als Nr. 212 geführt (Herbst Bibliothek Northeim 70). 1624 nach Helmstedt überführt.

Heinemann Nr. 304. — Herbst Bibliothek Northeim 613–615. — Dolezalek 2 (unter der Hs.). — Krämer 608.

1r–20r Bartholomaeus Brixiensis: Brocarda iuris canonici. ›Incipiunt Brocarda Damasi correcta per magistrum Bartholomeum Brixiensem‹. Quoniam secundum iuris varietatem in multis imminet correccio facienda … — … non potuit aliter probari etc. Deo gracias. Druck: Tractatus universi Iuris, Venedig 1584, Bd. 18, 506ra–512vb. Zum Autor Schulte 1, 196; 2, 84 (Hs. genannt); DDC 2, 216f.; Kuttner 419–422; HQL 1, 375; CALMA 1, 699 Nr. 4; S. Stelling-Michaud, Catalogue des manuscrits juridiques de la fin du XIIe au XIVe siècle conservés en Suisse, Genève 1954 (Travaux d'Humanisme et Renaissance 11), Nr. 61–63. Auch in Cod. Guelf. 294 Helmst., 122r; Cod. Guelf. 352 Helmst., 272r.

20v–89v Bartholomaeus Brixiensis: Quaestiones dominicales et veneriales. ›Incipiunt questiones Bartholomei Brixiensis‹. Ad honorem omnipotentis dei et ecclesie Romane cui presidet Gregorius nonus … Prima dominicalis. De condicionibus oppositis. Quidam habens uxorem … (66v) ›Expliciunt questiones dominicales. Deo Gratias. Incipit summa questionum venerialium de rescriptis‹. Questio prima. Queritur utrum in rescripto secundo aliquis teneatur … (89v) … sed certe contrarium videtur per iura in prima parte allogata [!]. Deo gracias. Überlieferung und Lit. in Stelling-Michaud Nr. 65f.; DDC 2, 216f.; Schulte 2, 86; HQL 1 379; CALMA 1, 699 Nr. 3.

90r–93r Henricus de Ribbenicz: Quaestio. Utrum iudex attenta iusticia teneatur iudicare secundum allegata et probata … — … faciendum sit pro primo excessu in illo vel illo iure naturali. Et sic est finis huius questionis que est una de questionibus Ribbenicz. Zum Autor (1392 Rektor der Universität Prag, nach 1400 Kartäuser in Rostock) siehe Tříška Repertorium 167; F. Šmahel, Die Verschriftlichung der Quodlibet-Disputationen an der Prager Artistenfakultät bis 1420, in: Schriften im Umkreis mitteleuropäischer Universitäten um 1400, hrsg. von F. P. Knapp, u. a., Leiden 2004, 63–91; repr. in: F. Šmahel, Die Prager Universität im Mittelalter/The Charles University in the Middle Ages. Gesammelte Aufsätze/Selected Studies, Leiden 2007 (Education and Society in the Middle Ages and Renaissance 28), 359–386, hier 385..

93r–98v Repetitio causae ex parte "de restitutione spoliatorum". (X 2.13). Friedberg 2, 279. In nomine domini nostri Ihesu Christi. Amen. Ecce facio quod possum deus me adiuvet (Augustinus, Epistula ad Bonifatium, PL 33, 363). Et ponuntur hec verba in canone queris de consecracione distinctio iiii. In quibus quidem verbis … (De cons. D. 4 c.129; Friedberg 1, 1402–1404, hier 1404).

98v–99v Petrus Jacobi Montepessulanus: Tractatus de arbitriis et arbitratoribus. Circa materiam arbitriorum et arbitratorum notandum quod arbitriorum quidam est electus cum pena vel cum aliquo alio loco pene … — … et utuntur aliquando verbis superfluis iudicandi arbitria. Auctor illius est dominus Jacobus de Ravenna doctor legum Montispessulani etc. Druck: GW M47324–M47374, vergl. GW M47352, [t 5]va-[t 6]vb. Zu Autor und Drucknachweisen: vgl. Savigny 37–39.

99v–102v Tractatus de successionibus ab intestato. Decret. Gregor. IX. lib. III, tit. XXVII. Friedberg 2, 546. Nota distinctionem nobilem et summopere collectam circa venientium ab intestato successiones … — … ei succedit in propriis bonis et ecclesiasticis preferuntur ut c de episcopis et clericis si quis presbiter etc.

102v–120v Alexander de Antella: Repetitio causae de rerum permutatione. Decret. Gregor. IX. lib. III tit. X. Friedberg 2, 1043. Repetiturus c licet singulariter positum sub tytulo de rerum permutacione li vi modum tenebo qui infra patebit … (105r) Am Ende der dritten Quaestio des ersten Buches Verfassernennung. (107r) Zweites Buch. (111r) Drittes Buch. Bricht ab in der 22. Quaestio … forte duo commendatarii possunt ad. Vollständig in Stuttgart, HB VI 119, 114r. Hier im Inhaltsverzeichnis (s.u., 288v) Titel ergänzt: … cum sollempnibus canonibus post tractatum de permutacionibus beneficiorum domini Frederici de Senis (Schulte 2, 532) et addiciones domini Lapi de la Turre. Zum Autor Schulte 2, 532. CALMA 1, 162. — 121rv leer.

122r–143v Quaestiones.

(122r–136v) Quaestio de contractibus. ›Materia valde utilis de contractibus‹. Utrum aliquid recipere ultra sortem in mutuo dato semper sit usura … (136r) Angeschlossen: Tunc sequuntur propleumata. Primum quare deus prohibuit in antiqua lege capere usuram a Iudeis … sed tamen prima racio vereor secundum Thomam secundae lxxviii q. etc. In Eichstätt, UB, Cod. st 465, 355va Quaestio mit gleichem Incipit, abweichendem Schluss, dort Burchardus de Mansfeld zugeschrieben.

(136v–139v) Quaestio de sacerdotibus concubinariis. Utrum clerici notorii fornicatorii symoniaci heretici vel excommunicati in missarum officiis seu aliis divinis officiis sint vitandi … — … ab omnibus in divinis. ministeriis vitandi. Zehn Conclusiones.

(139v) Quaestio de Iuramento. Quare canones tot iuramenta permittunt in iudiciis videlicet iuramentum … quisquam spontanea voluntate subeat iuramentum etc.

(139v–143v) Quaestio de sententia. Utrum quilibet iudex et executor sententiarum inferendo et exequendo sententias se conformare teneatur ewangelio Ihesu Christi … — … Nam pro neutra parte probant. Sieben Conclusiones.

143v–163r Repetitiones decretalium.

(143v–145v) ›Repetitio cause Intelleximus de iudiciis‹. X 2.1.7, Friedberg 2, 241. Hanc repeticionem aggrediens ignorantie nubilo spassim excecatus concaluit cor meum intra me et tabescit in me anima mea Psalmo xxxviii [Ps 38,4]

(146r–153v) ›Repetitio cause Cum tanto de consuetudine‹. X 1.4.11, Friedberg 2, 41. Assit mee repeticioni alpha et o principium et finis deus et homo scribitur Apo 1 [Apc 1,8] et est xxxv distinctio ab exordio (D.35 c.2, Friedberg 1, 131) …

(153v–157v) Repetitio causae Nullus iudicum. X 2.2.2, Friedberg 2, 248f. Ad honorem omnipotentis dei et sue gloriosissime matris Marie virginis tocius que celestis curie repetiturus …

(158r–161v) ›Repetitio cause Intelleximus de iudiciis‹. X 2.1.7, Friedberg 2, 241. In nomine domini nostri Iesu Christi qui cum patre et spiritu sancto est unus eternus deus immensus desuper terram et firmiter presentem actum incipio iuxta doctrinam gloriosi apostoli …

(161v–163r) Repetitio causae Post cessionem de probationibus. X 2.19.7, Friedberg 2, 308. Repetiturus c post cessionem situatam sub rubrica de probacionibus oracionem …

163r–170r Tractatus pro procuratoribus causarum iudicibusque. Ordo terminorum in prima instancia. Primo post presentacionem commissionis citatur pars ad dicendum contra commissionem … — … alius qui enim super caput Petri habet xxv qui sunt in fronte beati Petri. Sed qui in fronte beati Pauli non sunt xxiiij. Et in barba beati Petri xxvii. Vgl. Graz, UB, Ms 522, 57r. Erweiterter Schluss gegenüber der Grazer Hs. hinaus. Folgt Nota Aufzählung der sieben Kurfürsten: Persone infrascripte eligunt imperatorem … rex Bohemie pincerna

170r–183r Gerardus de Rheinau: Defensorium iuris. ›Incipit defensorium iuris Gherhardi de Rivo sancte Marie ordinis cisterciensis‹. Quia bone rei dare consilium … — … Et hec causa brevitatis sufficiunt. Explicit defensorium iuris per Gerhardum monachum de Rivo sancte Marie ordinis cisterciensis compositum et collectum ex diversis tractatulis iuris primo ex libro intitulato Fugitivus quem composuit magister Nepos de Monte Albano [Montauban]. Item ex libro intitulato ordo iudiciarius quem composuit Brito Briccienssis (= Bartholomaeus Brixiensis) et ante eum Teancredus Bononiensis et ex libro Cavillacionum alios dicto doctrina advocatorum iudicum et reorum quem composuit magister Joannes de Deo Hispanus. Finitum anno domini M cccc xx. Zu Verf. und Ausgaben vgl. Cod. Guelf. 236 Helmst., 1r. Zum Schluss vgl. Schulte 1, 149f., 199–205 und 2, 83–88.

183r–197v Galvanus de Bononia: Contrarietates glossarum iuris canonici. Glosas ordinarias contrarias in iure canonico et eorum solutiones quas in presenti colligere potui sub compendio … — … et coniunctis contentus existo. Amen. Et sic est finis huius. Deo laus et honor. 220 Notae. Schulte 2, 286–288; DDC 5, 932. Auch in Frankfurt/M., UB, Ms. Praed. 38, 117v (abweichender Schluss).

197v–203v Tractatus de contractibus cum approbatione Dini de Radicofani. Abbas sancti Jacobi de consensu conventus. (203r) … contractus licite celebrari sine vicio usurarum. Ego Dinus promissione divina Ianuensis archiepiscopus hanc conclusionem pono … Ego Gwilhelmus rector ecclesie sancti Puranti Vicensis(recte: Pancrati Uticensis) diocesis … (203v) cum depositione alias edificaciones in jehenna amen etc. Vgl. Cod. Guelf. 157 Helmst., 202r.

203v–208v Tractatus de contractibus. Universitas seu persona singularis de certis possessionibus … — … patent ex predictis etc. Et sic est finis etc.

209r–227r Petrus de Bellapertica: Tractatus de feudis. Tractaturi de feudis sub XVII rubricellis … Vgl. Cod. Guelf. 167 Helmst., 5va.

227r–232v Bonincontrus: Tractatus de modis procedendi super criminibus. Divini nominis invocacione … ego Bonicontrus decretorum doctor natus viri venerabilis domini Johannis Andree decretorum doctoris … — … si in aliquo minus bene processit idem revocare et de novo procedere etc. Explicit summa de iiij modis super criminibus procedendi Bonumtronci [!]. Druck: Tractatus universi Iuris, Venedig 1584, Bd. 11, 1, 5va–8rb. Hs. endet etwas früher als der Druck. Vgl. Cod. Guelf. 167 Helmst., 1ra.

233r–240v Tractatus de suspensione et irregularitate. Tractaturus de materia suspensionis et irregularitatis. Primo premitto deffinitionem irregularitatis … — … ubi Ephifanius gerebat vicos Jo. Crisostomi cum esset in exilio etc.

240v–245r ›Tractatus de interdicto ecclesiastico‹. Quia per interdictum canonicum censura … — … que incipit ex frequentibus prelatorum. etc.

245v–266r Johannes Calderinus: De interdicto ecclesiastico. Quamvis dubia plura circa materiam ecclesiastici interdicti pocius papalem determinacionem … — . … ecclesie a Christo cui est honor et gloria per infinita seculorum secula. Amen. Et sic est finis de ecclesiastico interdicto domini Johannis Caldrini. Druck: Tractatus universi Iuris, Venedig, 1584, Bd. 14, 325rb–333rb. Zur Überlieferung Schulte 2, 250f.; Stelling-Michaud a.a.O., Nr. 96.

266r–285v Repetitiones decretalium.

(266r–270r) Repetitio capituli Iohannis sub rubro "de clericis coniugatis". (X 3.1.1, Friedberg 2, 1019). In nomine domini Amen. Repetiturus capitulum Johannis sub rubro de clericis coniugatis situatis si saltem repeticio dici mereatur … — … alia brevitatis causa pretermittam nec glosam que unica est legam etc. Et sic est finis. Deo gracias. Drei Conclusiones.

(270v–283v) ›Incipit repetitio c presbiter de celebracione missam‹. (X 3.41.1, Friedberg 2, 635). Deus in adiutorium meum intende scribitur originaliter psalmo lxix [Ps 69,6] et transsumptum … — … nec beneficiatus nec ordinatus ad aliquas horas peculiaris vel vigilias mortuorum obligatur. Et sic est finis istius repeticionis. Deo gracias.

(283v–285v) Repetitio causae "Accedens ad apostolicam sedem". (X 1.38.10, Friedberg 2, 216). Reservando et accedens causa brevitatis non continuabo rubricam sed decet iam breviter … Bricht ab … de hiis que veniunt tacite sub … - 286–288 leer.

288v Inhaltsverzeichnis des Bandes. Hec sunt que habentur in predicto libro / primo brocarda Damasi … — … Repeticio causa Accedens 284 de procuralibus.


Abgekürzt zitierte Literatur

CALMA C.A.L.M.A. Compendium auctorum latinorum medii aevi, hrsg. von M. Lapidge u.a., Bd. 1–, Firenze 1999–
CAO R.-J. Hesbert, Corpus antiphonalium officii, Bd. 1–6, Rom 1963–1979 (Rerum ecclesiasticarum documenta. Series maior 7–12)
DDC Dictionnaire de droit canonique, Bd. 1–7, hrsg. von R. Naz, Paris 1935–1965
Dolezalek G. Dolezalek, Verzeichnis der Handschriften zum Römischen Recht bis 1600, Bd. 1–4, Frankfurt/M. 1972
EBDB Einbanddatenbank (http://www.hist-einband.de/, besonders die Sammlung Wolfenbüttel)
Friedberg E. Friedberg, Corpus iuris canonici, 2 Bde., Leipzig 1879 und 1881
GW Gesamtkatalog der Wiegendrucke, Bd. 1–, Leipzig 1925–1938, Stuttgart 1978–
Heinemann O. von Heinemann, Die Helmstedter Handschriften, Bd. 1–3, Wolfenbüttel 1884–1888, ND Frankfurt/M. 1963–1965 (Kataloge der Herzog-August-Bibliothek Wolfenbüttel. Die alte Reihe 1–3)
Herbst Bibliothek Northeim H. Herbst, Zur Geschichte der Bibliothek des St. Blasiusklosters zu Northeim, in: Braunschweigisches Magazin 33 Heft 5 (1927), 66–72
HQL 1 Handbuch der Quellen und Literatur der neueren europäischen Privatrechtsgeschichte, Bd. 1: Mittelalter (1100–1500): Die gelehrten Rechte und die Gesetzgebung, hrsg. von H. Coing, München 1973 (Veröffentlichung des Max-Planck-Instituts für Europäische Rechtsgeschichte)
Krämer S. Krämer, Handschriftenerbe des deutschen Mittelalters, Bd. 1–3, München 1989–1990 (Mittelalterliche Bibliothekskataloge Deutschlands und der Schweiz. Ergänzungsband 1)
Kuttner S. Kuttner, Repertorium der Kanonistik (1140–1234), Città del Vaticano 1937 (Studi e testi 71)
Piccard G. Piccard, Die Wasserzeichenkartei Piccard im Hauptstaatsarchiv Stuttgart, Bd. 1–17, Stuttgart 1961–1997 (Veröffentlichungen der Staatlichen Archivverwaltung Baden-Württemberg. Sonderreihe Die Wasserzeichenkartei Piccard im Hauptstaatsarchiv Stuttgart 1–17)
Savigny F. C. von Savigny, Geschichte des Römischen Rechts im Mittelalter, Bd. 1–7, Heidelberg 1826–1851
Schulte J. F. von Schulte, Die Geschichte der Quellen und Literatur des Canonischen Rechts…, Bd. 1: … von Gratian bis auf Papst Gregor IX. Stuttgart 1875; Bd. 2: … von Papst Gregor IX. bis zum Concil von Trient, Stuttgart 1877
Stelling-Michaud S. Stelling-Michaud, Catalogue des manuscrits juridiques (droit canon et droit romain) de la fin du XIIe au XIVe siècle conservés en Suisse, Genève 1954 (Travaux d’Humanisme et Renaissance 11)
Tříška Repertorium J. Tříška, Repertorium biographicum Universitatis Pragensis praehussiticae 1348–1409, Prag 1981 (Knižnice archívu Univerzity Karlovy 12)
WZMA Wasserzeichen des Mittelalters (WZMA). Kommission für Schrift- und Buchwesen des Mittelalters der Österreichischen Akademie der Wissenschaften, Wien (http://www.ksbm.oeaw.ac.at/wz/wzma.php)

Revisions:
  • Lizenzangaben korrigiert (schassan, 2020-04-17)
  • Normdaten ergänzt bzw. korrigiert. (schassan, 2015-09-04)

Beschreibung erstellt im Rahmen des Projektes Katalogisierung der mittelalterlichen Helmstedter Handschriften Teil I.
  • Search the OPAC for further literature.
  • Search for further entries in the research documentation.
Dieses Dokument steht unter einer Creative Commons Namensnennung-Weitergabe unter gleichen Bedingungen 3.0 Deutschland Lizenz (CC BY-SA). Für die Nutzung weiterer Daten wie Digitalisaten gelten gegebenenfalls andere Lizenzen. Vgl. die Copyright Information der Herzog August Bibliothek Wolfenbüttel.