de :: en
Permalink: PURL

Suche

Anzeigen als: OAI :: XML :: Print

Beschreibung von Cod. Guelf. 279 Helmst. (Die mittelalterlichen Helmstedter Handschriften der Herzog August Bibliothek. Teil II: Cod. Guelf. 277 bis 370 Helmst. Mit einem Anhang: Die mittelalterlichen Handschriften und Fragmente der Ehemaligen Universitätsbibliothek Helmstedt, beschrieben von Bertram Lesser. Wiesbaden 2022.)
Die mittelalterlichen Helmstedter Handschriften der Herzog August Bibliothek. Teil II: Cod. Guelf. 277 bis 370 Helmst. Mit einem Anhang: Die mittelalterlichen Handschriften und Fragmente der Ehemaligen Universitätsbibliothek Helmstedt, beschrieben von Bertram Lesser (im Erscheinen).
Gefördert durch die Deutsche Forschungsgemeinschaft im Rahmen des Programms Erschließung und Digitalisierung handschriftlicher und gedruckter Überlieferung

Nicolaus Eymericus. Documenta varia. Concilium Constantiense. Carolus IV imperator. Johannes de Lignano

Papier — II, 359 Bl. — 29,5 × 20 cm — Nürnberg, Benediktinerkloster St. Ägidien — 15. Jh., 1. Viertel

Wasserzeichen: Glocke, zwischen zwei Bindedrähten, ohne Beizeichen, Klöppel mit der Kontur des Randes verschmolzen: WZIS DE2730-PO-40884, DE2730-PO-40885 (beide 1415). Krone ohne Bügel, darunter Kreis: WZIS DE2730-PO-51390 (1414). Zwei Schlüssel im Kreis, einkonturiger Schaft: WZIS DE3285-PO-121550 (1414). Bock, Kopf frontal: WZIS DE8100-PO-85636, DE8100-PO-85637 (beide 1414). Lagen: II–3 (I). 24 VI (287)! VI–7 (296). 3 VI (335). VI–2 (345). VI (359). Lagenmitte jeweils durch Pergamentfalze verstärkt. 12v–251v Reklamanten jeweils auf der letzten Versoseite der Lage , dann 276r, 288r und 300r Kustoden in römischen Zahlen, 323v und 335v wieder Reklamanten. Zeitgenössische Tintenfoliierung 1359 von der gleichen Hand wie in Cod. Guelf. 277 Helmst. (s. dort). Die ersten beiden Bl. ungez., die gez. Bl. 292–295, 297–299, 346–347 ohne Textverlust entfernt. Bl. 1r–345r Schriftraum: 22,5 × 14 cm, einspaltig, 36–52 Zeilen; Bl. 348r–359r Schriftraum: 23–29 × 16–17 cm, einspaltig, je nach Hand 46–52 Zeilen. Bastarda, drei Haupthände, Hand 1: 1r–261r; Hand 2: 264r–278r und 300r–311r; Hand 3: 312r–345r. Daneben noch mehrere, schwer unterscheidbare Hände mit jüngerer gotischer Kursive. Teilweise rubriziert, rote Lombarden, z. T. zu sekundären Initialen vergrößert und mit weißen Schaftaussparungen im Kopfstempelschnitt, sonst cadellenartig verzierte Initialmajuskeln.

Gotischer Holzdeckelband, mit ungefärbtem Schweinsleder überzogen. Streicheisenlinien. Vier Doppelbünde, Kapital mit Lederstreifen in Fischgratmuster umflochten. Zwei Riemenschließen mit Wulstlager in Rechteckform mit eingekerbtem Rand. Auf VD und HD ursprünglich jeweils fünf Schonernägel in Halbkugelform, vorn zwei, hinten drei erhalten. Liber catenatus, nur noch Spuren der Kettenöse an der Oberkante des HD. Auf dem VD Aufschrift: Liber inquisicionis heretice pravitatis; darunter Titelschild mit Fenster (14 × 5 cm, beschädigte Hornplatte, von Messingleisten eingefasst, darunter Pergamentschild): In hoc libro continentur: Libri inquisicionis heretice pravitatis. Epistule de scismate. Sermo factus in concilio Constanciensi tempore condempnacionis Iohannis Honiis [!]. Asserciones an licite sit interficere propria auctoritate tyrannum. Bulla aurea de electione et electoribus romani imperii et cetera. Tractatus Iohannis de Lignano de pace. Articuli concordati inter regem Romanorum et regem Aroganum [!] ex parte Petri de Luna antipape. Darunter Signaturschildchen der Konventsbibliothek von St. Ägidien (3,5 × 3 cm, Papier): C 3, über ein älteres Schildchen geklebt. Analoge Ausstattung wie bei dem ebenfalls aus St. Ägidien stammenden Cod. Guelf. 19.29 Aug. 4°. Als Blattweiser an Bl. 1, 71, 136, 168, 222, 264, 312 und 330 Registerzungen aus Pergament.

Herkunft: Aus dem Benediktinerkloster St. Ägidien in Nürnberg, Besitzvermerke Ir überschrieben und radiert: Iste liber pertinet [ad sanctum Egidium in Nurmbergis] , 359v: Iste liber pertinet ad monasterium [sancti Egidii] . Der Codex ist im Bibliothekskatalog des Klosters unter der Signatur D 22 ausführlich beschrieben (MBK 3/3, 468); wie bei Cod. Guelf. 19.29 Aug. 4° stimmt die Katalogsignatur nicht mit der des Signaturschildes auf dem VD überein. — Seit 1554 im Besitz von Matthias Flacius Illyricus (vgl. bei Cod. Guelf. 277 Helmst.), von ihm stammen der Besitzvermerk Ir: Matthias Flacius Illyricu[s] sowie zahlreiche Anstreichungen mit Rötelstift (u. a. 16v, 88v, 272r und 278v–286v). Die summarische Inhaltsangabe IIr (1. Libri inquistionis haereticae pravitatis 2. Bulla aurea Caroli IIII 3. Iohannes Lignanus de pace 4. Et alia) wurde jedoch wie in Cod. Guelf. 277 Helmst. von einem unbekannten Mitarbeiter oder Sekretär der Centuriatoren hinzugefügt. — Zusammen mit der übrigen Bibliothek des Matthias Flacius am 20.4.1597 von Herzog Heinrich Julius von Braunschweig-Lüneburg erworben, 1614 im Gesamtkatalog der Wolfenbütteler Hofbibliothek von Liborius Otho (Cod. Guelf. A Extrav., p. 295 [290]) unter den Papalia Miscellanea mit der Signatur Y 14 als Liber inquisitionis haereticae pravitatis. Epistolae quaedam Pontificis et Episcoporum. Ibidem Bulla Caroli 4ti. Ibidem Iohannes Lignanus de pace nachgewiesen. — 1618 aus Wolfenbüttel in die Universitätsbibliothek Helmstedt überführt; 1644 in deren Handschriftenkatalog (Cod. Guelf. 27.2 Aug. 2°, 24v) als Liber inquisitionis hereticae pravitatis. Bulla aurea Caroli IV. Iohannes de Lignano de Pace cum aliis quorum indicem vide in pr[incipio] libri unter den Juridici MSSti in folio nachgewiesen, auf dem VS die entsprechende Helmstedter Signatur J. 29. Im Katalog von 1797 (BA III, 52) unter Nr. 315 verzeichnet.

Heinemann Nr. 312. — Waitz/Holder-Egger, 418. — Handschriften-Verzeichnisse, 131–133. — Finke Acta 4, XCIV. — Patschovsky Beginenverfolgungen, 127f. — Krämer, 631. — Hartmann, 109, 228. — Bollbuck, 198, 228f.

VS Tabula. Liber inquisicionis heretice pravitatis 1. Sexternus unus continens epistolas Karoli de Malatestis … — … Item alius hereticus nomine Petrus cum suis articulis reprobatus 281. Item forma condempnacionis iuxta assercionem Iohannis Parvi 309. Teilweise übereinstimmend mit dem Inhaltsverzeichnis des Bibliothekskataloges von St. Ägidien (MBK 3/3, 468). Auf dem Fußsteg folgende Notiz von anderer Hand: Acta domini Francisci Boll canonici ecclesie Bab[enbergensis] super ecclesia Borgholtz.

Ir Bernardus Claraevallensis: Epistula CII. ›Epistola beati Bernhardi abbatis‹. Super fratre turbato et turbante fratres et contempnente magistrum breve tibi sed fidele damus consilium … — … ut non extendant iusti ad iniquitatem manus saus. Melius est enim ut pereat unus quam unitas etc. Druck: Bernardi opera 7, 257f. Literatur: CALMA 2, 305 Nr. 1.

Iv Martinus V papa: Littera confessionalis ad Paulum Haller civem Norimbergensem (Rom, 21.3.1430). ›Copia confessionalis litterae‹. Martinus episcopus servus servorum dei dilecto filio Paulo Haller opidano opidi Nurmbergensi et dilecte in Christo filie Margarete eius uxori Bambergensis diocesis salutem et apostolicam benedictionem. Eximie dilectionis affectus quem ad nos et Romanam geritis ecclesiam … — … et cuiuslibet alterius semper salvo devocioni vestre autoritate presencium indulgemus. Nulli ergo omnino hominum … Si quis autem … Datum Rome apud sanctos apostolos XII kalendas Aprilis pontificatus nostri anno tredecimo. Ungedruckt. Literatur: Rep. Germ. 4, 3086.

IIv–261r Nicolaus Eymericus: Directorium inquisitorum variis documentis auctum. ›Hic incipit liber inquisicionis compilatus per fratrem Nicolaum Eymerici ordinis fratrum predicatorum sacre theologie magistrum capellanum domini nostri pape ac in terris domini regis Aragonensis inquisitorem heretice pravitatis. (1r) Incipit liber inquisitionis compilatus per fratrem Nicolaum Eymerici regis Aragonensis inquisitorem heretice pravitatis‹. Frater Nycolaus Eymerici ordinis fratrum Predicatorum … inquisitor heretice pravitatis … venerabilibus patribus fratribus eiusdem ordinis … salutem et pravitatis heretice labem ferventi spiritu extirpare. Ne pia sancte inquisicionis negocia cetui fidelium quam plurimum necessaria … — … Explicit tabula omnium librorum istius officii inquisitionis. Et nota quod in universo isto libro sunt CC partes officio inquisicionis congruentes quia LVIII in prima parte, centum XX [!] in secunda et XII in tertia. Der Text enthält in modifizierter Abfolge die Werkteile: (IIv–2r) Epistula dedicatoria, (2r–132v) Liber I (sc. II), (136r–222r) Liber II (sc. III), (222r–251v) Liber III (sc. I), (251v–261r) Tabula. Mit anderen Zusatztexten auch in Cod. Guelf. 315 Helmst., 1ra–173vb, Buch II auch in Cod. Guelf. 680 Helmst., 1r–108v. Druck (ohne die Zusatztexte, in dieser Reihenfolge): Directorium inquisitorum Nicolai Eymerici cum commentariis Francisci Pegñae in hanc postrema editione iterum emendatum et auctum et multis litteris apostolicis locupletatum, Venedig 1595, 1f., 80–386 , 390–684 und 3–76. Literatur: H. Denifle, Die Handschriften von Eymerichs Directorium inquisitionis, in: Archiv für Literatur- und Kirchengeschichte des Mittelalters 1 (1885), 143–145 (144 Hs. genannt); Kaeppeli 3062 (Hs. genannt); I. Rodríguez, Autores espirituales españoles en la edad media, in: Repertorio de historia de las ciencias ecclesiasticas en España, Bd. 1: Siglos III–XVI, Salamanca 1967 (Corpus scriptorum sacrorum Hispaniae. Estudios 3), 175–351, hier 254–258 Nr. 136/1; Robles, 106–109 Nr. 39; Rep. font. 8, 204f.; HISLAMPA, 111, 422f.; Heimann, 99, 175–182 (Hs. genannt); E. van der Vekené, Die gedruckten Ausgaben des Directorium inquisitorum des Nicolaus Eymerich, in: Gutenberg-Jahrbuch 1973, 286–297; Patschovsky Beginenverfolgungen, 127f.; J. de Puig i Oliver, Nicolás Eymerich, un inquisidor discutido, in: Praedicatores, 545–593; Segl "Know-how", 482 (Hs. genannt). – Nach dem laufenden Text des ersten Buches sind folgende Texte eingefügt:
(132v–134v) Johannes I episcopus Argentinensis: Epistula publica de processu contra Beginas (Straßburg, 13.8.1317). Iohannes dei gracia epicopus Argentinensis universis et singulis abbatibus … ad quos presentes litere pervenerint salutem in eo qui est omnium vera salus. Inter alia officii nostri onera que ad curam dominici gregis nobis commissi pertinent … — … denuncientque vicinis sacerdotibus et tales sicut repulsos in suis parrochiis non admittant. Zahlreiche gliedernde Marginalien, z. B. 132v: Contra illos qui clamant in vulgari Brot durch got. Auch in Cod. Guelf. 311 Helmst., 107ra–108va; 680 Helmst., 103v–107r. Druck: Mosheim, 203f., 255–261; Urkundenbuch der Stadt Strassburg, Bd. 2: Politische Urkunden von 1266 bis 1332, bearbeitet von W. Wiegand, Strassburg 1886, 309–313 Nr. 358 (ohne den Schlussteil); Patschovsky Beginenverfolgungen, 127–142 Nr. 1 (mit dieser Hs., Sigle A).
(134v–135r) Johannes I episcopus Argentinensis: Epistula ad episcopum Wormatiensem contra Beginas (Straßburg, 1317). ›Item de Beginis predictis pestiferis duximus statuendum‹. Reverendo in Christo patri domino Wormaciensi episcopo amicorum suorum precipuo Iohannes dei gracia episcopus Argentinensis dilectionis perseveranciam sempiternam. Reverende vestre paternitati cupimus esse notum … — … quod per vestre prudencie curam solertem universis erroribus destructis ecclesie unitas conservetur. Datum. Auch in Cod. Guelf. 311 Helmst., 108va–vb; 680 Helmst., 107r–v. Druck: Mosheim, 286f.; Patschovsky Beginenverfolgungen, 143f. Nr. 2 (mit dieser Hs.).
(135r–v) Richardus Armachanus: XXVII Articuli contra mendicantes (London, 22.1.1357). ›Isti sunt articuli Armatini [!] quos predicavit coram populo et clero dominica infra octavas epiphanie domini‹. Primus articulus est: Christus per leges naturales et positivas coactus fuit pauper esse … — … nec ligat nec excludit forte per dictum arbitrium fratres infatuaverint papam vel verisimile est quod furati sint sigillum [!]. Ungedruckt. Die Artikel fassen Richards Predigt über Io 2,5 vom 22.1.1357 (die Hs. mit falschem Datum) auf der Außenkanzel am St. Paul’s Cross in London zusammen, die Predigt selbst ist gedruckt in: Summa domini Armacani in questionibus Armenorum noviter impressa…, Paris 1512, CLXVvb-CLXIXra; dazu Gwynn, 54 Nr. 66. An gleicher Stelle auch in Cod. Guelf. 680 Helmst., 107v–108r.
(135v–136r) Richardus Armachanus: XXI Articuli contra mendicantes (London, 26.2.1357). ›De eodem. Isti sunt articuli eiusdem domini quas predicavit ad crucem sancti Pauli ad populum et clerum‹. Primus articulus: Confessio facta ordinaria est magis secura quam facta fratribus habentibus potestatem … — … et ad illa que eis datur in confessionibus et sepulturis. ›Et sic est finis primi libri et cetera. Explicit primus liber officii Inquisitionis‹. Ungedruckt. Die Artikel fassen FitzRalphs Sermo über Mt 4,3 vom 26.2.1357 auf der Außenkanzel am Saint Paul’s Cross in London zusammen; die Predigt selbst ist gedruckt in: Summa domini Armacani (s. oben), CLXIXra–CLXXIva; dazu Gwynn, 55 Nr. 67. An gleicher Stelle auch in Cod. Guelf. 680 Helmst., 108r–v.

261v Martinus V papa: Bulla 'Sicut matris ecclesiae' de facultate absolvendi haereticos (pro Frederico episcopo Bambergensi, Rom, 17.6.1427). Martinus servus servorum dei venerabili fratri Friderico episcopo Bambergensi salutem et apostolicam benedictionem. Sicut matris ecclesie viscera conturbantur cum renati fonte baptismatis perversi spiritus decepcione delusi … — … sub agni specie gerentes lupum decipiunt fraudulenter. Datum Rome apud sanctos apostolos XV kalendas Julii pontificatus nostri anno decimo. Auch in Cod. Guelf. 75.2 Aug. 2°, 116r. Ungedruckt. Literatur: Rep. Germ. 4, 707; Studt, 300 (Hs. genannt). – 262r–263v leer.

264r–269v Petrus de Alliaco: Instrumentum notarii publici de processu contra fratrem Guilelmum de Hildernissem (Brüssel, 12.6.1411. Universis et singulis christifidelibus tam presentibus quam futuris presencium nostrarum seriem literarum inspecturis Petrus miseracione divina Cameracensis episcopus salutem in domino sempiternam. Notum facimus quod cum nuper quod non sine cordis turbacione … — … una cum ipsius reverendissimi patris et domini domini episcopi Cameracensis appensione sigilli signo meo solito et consueto hic me eadem manu subscribens signavi et roboravi requisitus in testimonium veritatis omnium et singulorum premissorum. Druck: Fredericq 1, 267–279. Literatur: Lerner, 157–163 (158 Hs. genannt); A. Patschovsky, Der taboritische Chiliasmus. Seine Idee, sein Bild bei den Zeitgenossen und die Interpretation der Geschichtswissenschaft, in: Häresie und vorzeitige Reformation im Spätmittelalter, hrsg. von F. Šmahel und E. Müller-Luckner, München 1998 (Schriften des Historischen Kollegs 39), 169–195 (180 Hs. genannt); L. B. Pascoe, Church and Reform. Bishops, Theologians and Canon Lawyers in the Thought of Pierry d’Ailly (1351–1520), Leiden/Boston 2005 (Studies in Medieval and Reformation Traditions 105), 131f.

270r–271v Gerardus Magnus: XXIV Articuli de focaristis. ›Gerardus dyaconus dictus magnus‹. Ut que circa materiam notoriorum fornicatorum scripsi aut dixi et dicturus sum pateant manifeste et clariant universis neque calumpniatores … — … confusi ad mentem redeant et mulieres ammoneant non amplius admissuri. Scriptum quoddam de hiis etc. Auch in Cod. Guelf. 35.1 Aug. 2°, 224vb–226va; 18.32 Aug. 4°, 117v–120r; 314 Gud. lat. , 26v–29v. Edition: CC CM 235, 517–538, hier bis 537 (Schluss fehlt, 253 Hs. genannt, jedoch nicht benutzt). Literatur: J. G. J. Tiecke, De werken van Geert Grote, Utrecht, Nijmegen 1941, 140–144 (144 Nr. 22 Hs. genannt); R. Th. M. van Dijk, Prolegomena ad Gerardi Magni Opera omnia, in: Gerardi Magni Opera omnia, Bd. 1, Turnhout 2003 (CC CM 192), 1–744, hier 383f. (Hs. genannt), 451–455; CALMA 4, 274f. Nr. 2 (Hs. genannt).

272r–273r Instrumentum notarii publici de condemnatione XLV articulorum Johannis Wyclif (Prag, 28.5.1403). In nomine domini Amen. Anno a nativitate eiusdem millesimo quadringentesimo tercio indictione undecima die lune XXVIII mensis Maii hora diei XVII vel quasi vesperarum … in maiori civitate Pragensi in stuba facultatis collegii Karoli in mei publici notarii infrascripti testiumque presencia infrascriptorum … — … presentibus discretis viris … clericis et scholaribus universitatis studii Pragensis predicti testibus ad premissa vocatis et rogatis. Der abschließende Notarsvermerk fehlt. Druck: Palacký, 327–331 Nr. 1.

273v Epistula publica capituli generalis ordinis fratrum Minorum (Perugia, 4.6.1322). ›Littera fratris Mychaelis de Zezena ministri minoris tociusque capituli generalis minorum Parusii celebrati asserencium esse fidele et catholicum dicere quod Christus et apostoli nichil habuerunt in proprio et in communi‹. Universis christifidelibus presentes literas inspecturis fratres Michael ordinis fratrum minorum generalis minister Guilhelmus Anglie Henricus superior Almanie … salutem et pacem in domino sempiternam. Noveritis quod nos anno domini Mo CCCo XXIIo indictione V pridie nonas Junii audita et intellecta questione quadam que in Romana [curia] presencialiter agitatur qua queritur utrum asserere Christum et apostolos non habuisse aliquid in communi sit hereticum … — … necnon et provincialium ministrorum provincie Castelle Symonis provincie Theutonie [sic, recte: Turoniae] duximus muniendum. Datum Perusii anno et mense et die superius annotatis. Am Schluss wohl durch Zeilensprung die Namen von drei der vier als Zeugen fungierenden Provinzialminister ausgefallen; die Bezeichnung des vierten verderbt. Auch in Cod. Guelf. 876 Helmst., 24r–v. Druck: Chronica fratris Nicolai Glassberger ordinis minorum, Quaracchi 1887 (Analecta Franciscana 2), 129f. ad ann. 1322; Nicolaus Minorita: Chronica. Documentation on Pope John XXII, Michael of Cesena and the poverty of Christ with summaries in English. A source book, edited by G. Gál and D. Flood, St. Bonaventure, NY 1996, 67–70. Literatur: K. Müller, Einige Aktenstücke und Schriften der Streitigkeiten unter den Minoriten in der ersten Hälfte des 14. Jahrhunderts, in: Zeitschrift für Kirchengeschichte 6 (1883), 63–112, hier 68 Nr. 3; E. L. Wittneben, Bonagratia von Bergamo. Franziskanerjurist und Wortführer seines Ordens im Streit mit Papst Johannes XXIII., Leiden/Boston 2003 (Studies in Medieval and Reformation Thought 90), 110–123; P. Nold, Pope John XXII and his Franciscan cardinal. Bertrand de la Tour and the apostolic poverty controversy, Oxford 2003 (Oxford historical monographs), 91–118.

274r–275v Hervaeus Natalis: Determinatio de usu nudo et de paupertate Christi (Avignon, 1323). ›Determinatio de usu nudo que sequitur facta fuit per fratrem Herveum magistrum ordinis predicatorum magistrum in theologia asserentem una cum determinacione ecclesie quod dicere Christum et apostolos non habuisse ius utendi in rebus quibus usi sunt simpliciter est hereticum etiam asserere eos non habuisse in communi in rebus quarum usus est consumptio. Iterum non habere ius in rebus quas emendo et vendendo commutaverunt pro se et quas nomine suo aliis dederunt‹. Ad evidenciam questionis de usu nudo sciendum quod usus respicit et utentem et rem qua utitur verbi gracia usus quo aliquis utitur equo et respicit utentem et respicit equum quo utitur … — … et ideo carens omni iure nichil illicite utitur et iniuste quod autem de Christo sentire esset hereticum et blasphemium. Ista sunt acta in Romana curia anno domini MCCCXXXIIIo [!] mensis Januarii. Der zweite Textabschnitt (275r–v) parallel überliefert in Mainz, StB, Hs. I 151, 192r–v (Mainz 2, 26), ebenfalls mit fehlerhafter Datierung. Ungedruckt. Der vom Verfasser, dem Theologen und Generalminister des Dominikanerordens Hervaeus Natalis, im Januar 1323 vor der Kurie in Avignon präsentierte Text ist eine Zusammenfassung seines eigenen Traktats "De paupertate Christi et apostolorum", gedruckt in: J. G. Sikes, Hervaeus Natalis, Liber de paupertate Christi et apostolorum, in: Archives d’histoire doctrinale et littéraire du Moyen Age 11 (1937–1938), 209–297, Edition 223–297. Literatur: Kaeppeli 1916; U. Horst, Evangelische Armut und Kirche. Thomas von Aquin und die Armutskontroversen des 13. und beginnenden 14. Jahrhunderts, Berlin 1992 (Quellen und Forschungen zur Geschichte des Dominikanerordens NF 1), 201–207; Lerner Evidence, 352f. (353 Hs. genannt); CALMA 6, 22 Nr. 11.

275v Johannes XXII papa: Bulla 'Cum inter nonnullos' (Extravag. Jo. XXII. 14.4, Avignon, 12.11.1323). ›Decretalis 'Cum inter nonnullos' fuit edita anno inferius notato in fine decretalis super questione qua queritur an asserere Christum et apostolos nichil habuisse in proprio vel in communi sit hereticum. Et fuit publicata in consistorio XII die Novembris et die XIIII eiusdem mensis fuit appensa bullata foribus maiores ecclesie Avinionensis‹. Auch in Cod. Guelf. 311 Helmst., 249v; 381 Helmst., 275v. Druck: Friedberg 2, 1229f.; Eubel Bullarium 5, 256–259 Nr. 518; Extravagantes, 255–257 Nr. 19. Literatur: E. Göller, Die Publikation der Extravagante "Cum inter nonnullos" Johanns XXII. in: Römische Quartalschrift für Antike und Christentum 22 (1908), 143–146; L. Duval-Arnould, La constitution "Cum inter nonnullos" de Jean XXII sur la pauvreté du Christ et des Apôtres: rédaction préparatoire et rédaction définitive, in: Archivum Franciscanum historicum 77 (1984), 406–420.

275v–278r Benedictus XII papa: Tractatus contra fraticellos (Excerpta). ›Responsiones domini Benedicti pape XII ad quasdam obiectiones tenencium Christum nichil habuisse in proprio vel communi‹. Refert bone memorie dominus Benedictus papa XII in suo tractatu de Christi et apostolorum paupertate quem adversus Michaelem de Zezena composuit quod tenentes erronee Christum et apostolos nichil habuisse in proprio vel in communi … — … et sic patet breviter correctio et solucio istarum obiectionum que sunt abstracta de tractatu de paupertate Christi et apostolorum felicis recordationis domini Benedicti pape duodecimi. Wann und von wem die ungedruckte Zusammenfassung angefertigt wurde, ist unbekannt. Den Text des Traktats selbst vgl. vollständig in: Directorium inquisitorum, 295–303; Bzovius Annales 14, 724–729. Literatur: J. M. Vidal, Notice sur les œuvres du pape Benoît XII., in: Revue d’histoire ecclésiastique 6 (1905), 557–565, 785–810, hier 561f.; J. Ballweg, Konziliare oder päpstliche Ordensreform. Benedikt XII. und die Reformdiskussion im frühen 14. Jahrhundert, Tübingen 2001 (Spätmittelalter und Reformation. Neue Reihe 17), 199; CALMA 2, 190 Nr. 13.

278v–280r Otto de Wolfskeel: Instrumentum notarii publici de abiuratione errorum magistri Conradi Hager (Würzburg, 4.2.1342). In nomine domini Amen. Otto dei gracia episcopus Herbipolensis tenore presencium perceptoribus patefacimus universis quod anno domini Millesimo CCCo XLII die quarto mensis Februarii … coram nobis pro tribunali sedente … in negocio inquisicionis pravitatis heretice seu quasi contra magistrum Conradum dictum Hager incolam Herbipolensem laycum literatum … — … domini Ottonis episcopi Herbipolensis prefati de premissis conscripsi et in hanc publicam formam redegi signoque meo solito signavi rogatus et requisitus in testimonio premissorum. Vgl. zu Bischof Otto II. von Würzburg (amtierte 1333–1345): Das Bistum Würzburg, im Auftrag des Max-Planck-Instituts für Geschichte bearbeitet von A. Wendehorst, Bd. 2: Die Bischofsreihe von 1254 bis 1455, Berlin, New York 1969 (Germania sacra N.F. 4), 60–72; Eubel 1, 284; Gatz Bischöfe, 897f. Druck: Monumenta Boica, edidit Academia Scientiarum Boica, Bd. 40, München 1870 (Monumentorum Boicorum collectio nova 13) 386–390 Nr. CLV.1.

280r–282r Otto de Wolfskeel: Instrumentum notarii publici de condemnatione errorum magistri Conradi Hager et de eius reconciliatione (Würzburg, 4.2.1342). ›Sententialis condempnacio predictorum errorum et devota utinam non ficta seu simulata prefati magistri conversio et reconciliacio graciosa eiusdem‹. In nomine domini Amen. Otto dei gracia episcopus Herbipolensis tenore presencium perceptoribus patefacimus universis quod venerabilis magister theologie frater Hermannus de Schildicz … nostram sentencialem pronunciacionem in scriptis in negocio infrascripto … sollempniter recitavit per omnia in hec verba: In nomine domini Amen. Otto dei gracia episcopus Herbipolensis ad perpetuam rei memoriam. Ob zelum fidei orthodoxe … contra magistrum Conradum dictum Hager … — … hoc instrumentum de mandato prefati domini episcopi michi facto desuper conscripsi et consueto meo signo signavi requisitus in testimonium premissorum. Druck: Monumenta Boica 40 (s. oben), 391–396 Nr. CLV.2.

282r–284v Otto de Wolfskeel: Instrumentum notarii publici de abiuratione et condemnatione errorum Hermanni Kuchener (Würzburg, 15.7.1342). ›De et super iudicialibus confessionibus et abiuracione subscriptorum errorum Hermanni dicti Kuchener de Nurnberg sacerdotis asserti condempnacio sentencialis et cetera de quibus infra‹. In nomine domini Amen. Otto dei gracia episcopus Herbipolensis tenore presencium perceptoribus patefacimus universis quod venerabilis magister theologie frater Hermannus de Schildicz … nostram sentencialem pronunciacionem in scriptis in negocio infrascripto … sollepmniter recitavit per omni in hec verba: In nomine domini Amen. Otto dei gracia episcopus Herbipolensis ad perpetuam rei memoriam. Ob zelum fidei orthodoxe … contra Hermannum dictum Kuchener … — … In premissorum et cetera. Porro ego Conradus et cetera ut in sentencia alia precedente. Druck: Monumenta Boica 40 (s. oben), 415–421 Nr. CLXXIX.

284v–286r Otto de Wolfskeel: Concordatio plebanorum et fratrum mendicantium de confessione (Würzburg, 13.2.1340). ›Canonica concordatio plebanorum et fratrum mendicancium sacerdotum circa sacrum confessionis‹. Otto dei gracia episcopus Herbipolensis tenore presencium perceptoribus recognoscimus et patefacimus universis quod coram et a nobis in civitate nostra Herbipolensi articuli tam latini quam theutonici infrascripti … — … Datum Herbipoli anno domini MCCCXL idus Februarii pontificatus vero nostri anno sexto. Die inserierte Urkunde der Würzburger Plebane ist frühneuhochdeutsch. Druck: Monumenta Boica 40 (s. oben), 313–316 Nr. CXLVII.

286r–v Otto de Wolfskeel: Statutum de remediis animarum (Würzburg, 1.5.1344). ›Episcopale statutum super remediis animarum dictis Selgeret‹. In nomine domini Amen. Otto dei gracia episcopus Herbipolensis ad rei memoriam sempiternam. Ad patrum multorum fidedigna relacio deduxit auditum quod nonnulli heredes seu fideicommissarii defunctorum in civitate nostra Herbipolensi et suburbiis eiusdem … — … contra ipsos non solventes gravius prout ius permiserit procedi poterit utique et debebit. Datum Herbipoli anno domini MCCCXLIIII kalendas Maii pontificatus vero nostri anno decimo. Ista tempore dicti Ottonis non emanarunt nec publicata fuerunt propterea successor eius episcopus Herbipolensis premissa innovando debite exequatur etc. Druck: Monumenta Boica, edidit Academia Scientiarum Boica, Bd. 41, München 1872 (Monumentorum Boicorum collectio nova 14), 60f. Nr. XXII. Quelle für die vorstehenden Würzburger Urkunden war vermutlich Lupoldus de Bebenburg: Liber privilegiorum (ca. 1295–1363, Würzburg, BayStA, Standbuch 2, p. 452–471, danach der Druck), da die Abschriften der Hs. in der gleichen Reihenfolge angeordnet sind und wörtlich mit dem Kopiar übereinstimmen. Literatur: S. Krüger, Untersuchungen zum sogenannten Liber privilegiorum des Lupold von Bebenburg, in: DA 10 (1953/1954), 96–131; H. Haupt, Die religiösen Sekten in Franken vor der Reformation, Würzburg 1882; A. Zumkeller, Schrifttum und Lehre des Hermann von Schildesche OESA († 1357), Würzburg 1959 (Cassiciacum 15), 101–113; Lerner, 125–127 (Hs. genannt); K. Arnold, Abweichung im Glauben – Judenverfolgung – Volksbewegung, in: Unterfränkische Geschichte, Bd. 2: Vom hohen Mittelalter bis zum Beginn des konfessionellen Zeitalters, hrsg. von P. Kolb und E.-G. Kreinig, Würzburg 1992, 337–350, hier 346f.

287r–288v Rabanus de Helmstatt: Sententia definitiva contra Petrum Turnau (Speyer, 17.2.1425). Rabanus etc. Ad nostram deducto noticiam quod tu Petre Turnouwe qui te asseris clericum Warmiensis diocesis et baccalarium in decretis de fautoria et adhesione heretice pravitatis delatus et suspectus eras te fecimus detineri … — … et cum ecclesia ulterius non habeat tecum aliquid exercere demum relinquendum et tradendum brachio et curie seculari atque de foro ecclesiastico totaliter eiciendum. Druck: H. Heimpel, Drei Inquisitions-Verfahren aus dem Jahre 1425: Akten der Prozesse gegen die deutschen Hussiten Johannes Drändorf und Peter Turnau sowie gegen Drändorfs Diener Martin Borchard, Göttingen 1969 (Veröffentlichungen des Max-Planck-Institus für Geschichte 24), 138–140 (14, 252 Hs. genannt).

289r–290r Martinus V papa: Litterae ad praepositum ordinis fratrum Minorum in Brandenburg (Rom, 30.4.1428). Martinus episcopus servus servorum dei dilecto filio preposito ecclesie Brandenburgensis salutem et apostolicam benedictionem. Meditacio cordis nostri assidua inter cetera ad hoc vigilat et intendit ut monasteria et loca singula religionis insignia … — … confirmacione apostolica vel quavis alia firmitate roboratis ceterisque contrariis quibuscumque. Datum Rome apud sanctos apostolos II kalendas Maii pontificatus nostri anno undecimo. Druck: Eubel Bullarium 7, 698f. Nr. 1813. Dazu: Studt, 636–640, 660f.

290r–291r Documentum de fundatione ecclesiae canonicorum regularium in Langenzenn. Beatissime pater exponitur sanctitati vestre ex parte devotissimi et humillimi eiusdem sancte Romane ecclesie filii Friderici marchionis Brandenburgensis et cetera quomodo alias ecclesiam parrochialem in Langenczenne Herbipolensis diocesis in monasterium et collegium canonicorum regularium ordinis sancti Augustini erigi et transformari fecit … — … ceterisque contrariis non obstantibus quibuscunque cum clausulis apertum etc. Ungedruckt. Zum Augustiner-Chorherrenstift Langenzenn vgl.: A. Wendehorst, S. Benz, Verzeichnis der Stifte der Augustiner-Chorherren und -Chorfrauen, in: Jahrbuch für fränkische Landesforschung 56 (1996) 1–110, hier 58; Studt, 172, 180, 539f.; S. Habel, Das Augustiner-Chorherrenstift in Langenzenn 1409–1533, Horb am Neckar 2004, 15–31.

291v Iordanus de Ursinis: Instrumentum ad poenitentiarium Nicolaum Wegmann de monacho quodam Hersfeldensi (Rom, 20.4.1430). Iordanus miseracione divina episcopus Albanensis religioso viro fratri Nycolao Wegman domini pape penitenciario ad presens in Romana curia residenti salutem in domino. Sua nobis frater Conradus de Binneken presbiter professus monachus monasterii Hersfeldensis ordinis sancti Benedicti Maguntinensis diocesis lator presencium peticione monstravit … — … contempsit in ea qua inde erat astrictus [in dictam] sentenciam relabatur ipso facto. Datum Rome apud sanctos apostolos XII kalendas Maii pontificatus domini Martini pape V anno terciodecimo. Ungedruckt. Das Urkundenformular entspricht bis in Einzelheiten der Vollmacht aus dem gleichen Jahr bei König Orsini, 1–123, hier 115f. Nr. 11; zum Inhalt auch Heimpel Vener, 933 (mit dieser Hs.). Zum Aussteller König (s. oben); E. Göller, Die päpstliche Pönitentiarie von ihrem Ursprung bis zu ihrer Umgestaltung unter Pius V., Bd. 1: Die päpstliche Pönitentiarie bis Eugen IV., 1. Teil: Darstellung, 2. Teil: Quellen, Rom 1907 (Bibliothek des Historischen Instituts in Rom 3 und 4), 1. Teil, 85–128, bes. 96; 2. Teil, 111f Nr. 19, 115-123 Nr. 23–24, 125ff. Nr. 26. Zum Empfänger, Nicolaus Wegmann OFM, seit dem 17.9.1428 Pönitentiar in basilica principis, vgl. Wadding Annales Minorum 10, 132 Nr. 2; Rep. Germ. 4, 3021. – 292r–295v fehlen, 296r–v leer, 297r–299v fehlen.

300r–301r Carolus de Malatestis: Epistula ad concilium Constantiense (Brixen, 17.8.1415). ›Copia litterae m[agnifici] d[omini] ad sacram synodum Constantiensem‹. Non solum honesti sed debiti presertim est sacrosancta synodus mater et domina mea veritati testimonium exhibere … — … bonorum est auctor omnium in privatam nostri laborancium publicamque omnium salutem christianorum. Brixie XVI kalendas Septembris anno MCCCCXVo. Sacrosancte synodi filius et servulus minimus Carolus de Malatestis. Druck: Finke Acta 3, 352–355 Nr. 157 nach dieser Hs.

301r Carolus de Malatestis: Epistula ad Ludovicum comitem palatini Rheni (Osimo, 14.9.1415). Illustrissime princeps et excellentissime domine mi singularissime scribo sacrosancte synodo Constanciensi pro reverendo patre domino Iohanne episcopo Forliviensi supplicando quod cum ipse per informacionem michi datam sit non bene sanus … — … quod michi reputabo ad gratiam singularem paratus semper ad omnia eiusdem excellencie vestre vota. Datum Auximi die XIIII mensis Septembris VIII indictione. Eiusdem excellencie vestre servulus Carolus de Malatestis. ›Illustrissimo principi et excellentissimo domino meo singularissimo domino Ludowico comiti palatino Reni sacri Romani imperii archidapifero ducique Bavarie et cetera‹. Druck: Finke Acta 3, 355f. Nr. 158 nach dieser Hs., Schluss nicht vollständig gedruckt.

301r Carolus de Malatestis: Epistula ad Ludovicum comitem palatini Rheni (Osimo, 20.10.1415). Illustrissime princeps et excellentissime domine domine mi singularissime quia cognovi longa informacione reverendum patrem dominum episcopum Militensem qui excusacione legittima mittit ad sacrum concilium nepotem suum … — … avisans vestram illustrem dominacionem quod nunctius quem illuc mittebat suffocatus est. Auximi die XX Octobris 1415. Eiusdem illustris dominacionis servulus Carolus de Malatestis. ›Illustrissimo principi et excellentissimo domino meo singularissimo domino Ludowico comiti palatino Reni sacri Romani imperii archidapifero ducique Bavarie etc‹. Druck: Finke Acta 3, 356 Nr. 159 nach dieser Hs.

301v–305v Carolus de Malatestis: Epistula ad Benedictum XIII antipapam (Konstanz, 25.7.1415). Si prolixum nimis videar ordiri eloquium apud nonnullos sanctissime ac beatissime pater et domine in causa est sancte matris ecclesie pax cunctis desiderabilis amantissimave … — … Voca operarios et redde illis mercedem incipiens a novissimis [Mt 20,8] quod prestare dignetur omnipotens deus Amen. Datum Constancie die sanctorum Iacobi et Cristofori millesimo CCCCXVo. Sancte Romane et universalis ecclesie servulus Karolus de Malatestis. Druck: Finke Acta 3, 340–349 Nr. 155 nach dieser Hs., Beginn nicht vollständig gedruckt.

305v–307r Carolus de Malatestis: Epistula ad Ferdinandum regem Aragoniae (Brixen, 17.8.1415). ›Copia litterae magnifici domini Caroli de Malatestis ad serenissimum principem regem Arogonum‹. Grandia sunt inter cetera divine dilectionis insignia serenissme princeps et excellentissime domine domine mi honorandissime quando originis innotata lege seu a duris successibus exactos preter humane indaginis opinatum intuemur … — … deus enim noster omnipotens dominis propicius nobis. Extendens gestis faciet per secula nomen | Et leti sacro semper vivetis olimpho. Brixie XVI kalendas Septembris MCCCXVo. Servitor Carolus de Malatestis. Druck: Finke Acta 3, 349–351 Nr. 156 (nach dieser Hs., Schluss nicht vollständig gedruckt). Zu den Briefen vgl.: CALMA 2, 566f. Nr. 2.

307r–v Ferdinandus I Aragoniae rex: Epistula I ad Sigismundum Romanorum regem (Canet-en-Roussillon, 25.8.1415). Serenissimo principi Sigismundo dei gracia Romanorum regi semper Augusto ac Hungarie Dalmacie Croacie etc. fratri nostro precarissimo Ferdinandus eadem gracia rex Arogonum [!] Sicilie etc. salutem et operis gloriosi propositum votivo exitu consummare. Serenissime princeps frater nobis precarissime in huiusmodi datis noctis crepusculo ante locum Conit in nostra galea recto tramite iter nostrum continuantes vestras recepimus literas … — … et Christi cuius res agitur caritate vos imbuunt et ad eternam venire vos facient suam beatitudinem cum electis. Datum in nostri [!] galea in maritimis Conit XXV Augusti sub nostro sigillo secreto Anno a nativitate domini MCCCXVo.

307v Ferdinandus I Aragoniae rex: Epistula II ad Sigismundum Romanorum regem (Valencia, 17.8.1415). ›Littera missa per regem Aragonum regi Romanorum‹. Serenissimo principi Sigismundo dei gracia Romanorum regi semper Augusto ac Hungarie Dalmacie Croacie etc. regi fratri nobis carissimo Ferdinandus eadem gracia rex Arogonum [!] Sicilie etc. salutem debitam cum honore. Serenissime princeps frater nobis carissime serenitatis vestre literas ylari fronte recepimus quarum tenore plenius gratuito … — … frater nobis carissime de regnis et terris nostris grata vobis occurrant nobis fiducialiter intimetis. Datum Valencie sub nostro sigillo secreto XVII die Augusti Anno a nativitate domini MCCCXVo.

307v Ferdinandus I Aragoniae rex: Epistula III ad Sigismundum Romanorum regem (Collioure, 28.8.1415). Serenissimo principi Sigismundo dei gracia Romanorum regi semper Augusto ac Hungarie Dalmacie Croacie etc. regi fratri nobis precarissimo Ferdinandus eadem gracia rex Arogonum [!] Sicilie etc. salutem debitam cum honore. Serenissime princeps frater nobis precarissime excellenciam vestram volumus non latere quod hodie die Mercurii per centum miliaria navigantes huc in villam Canquiliberi vergente sole in occasum appulimus … — … per totam diem sabbati ut parcamus indisposicioni persone nostre villa Pyrpiniani predictam intrare. Datum in villa Canquiliberi XXVIII die Augusti Anno a nativitate domini MCCCXVo. ›Presentata XXIX die Augusti‹. Nach Ausweis der nicht zum Text gehörenden Schlussrubrik wurden die drei vorstehenden Briefe aus dem "Liber gestorum" des Jacobus de Cerretanis kopiert; wie aus den Ausstellungsorten und -daten hervorgeht, sind hier entgegen der Vorlage Brief 1 und 2 vertauscht. Druck (in korrekter Abfolge): Finke Acta 2, 259–262. Literatur: Brandmüller 2, 14–22; CALMA 6, 576f. Nr. 1.

308r–v Jacobus Laudensis: Collatio in condemnatione Johannis Hus. ›Collacio magistri Jacobi episcopi Laudensis in condempnacione Iohannis Huss coram serenissimo principe Romanorum rege et sacro Constantiensi concilio Anno domini MCCCXVo die VI Julii [6.7.1415] ‹. In nomine patris et filii et spiritus sancti Amen ac summi presidii supplici invocacione confisus. Serenissime princeps christianissime Auguste Ut mee mentis conceptum eloquium tam sanctissimo cetui clarius innotescat dicendorum occurret in principio illud quod legatur in epistola proximioris dominice videlicet: Destruatur corpus peccati [Rm 6,6] … — … et dei inimicos destruas et ultores quod feliciter prospereque tibi dignetur concedere Ihesus Christus qui est benedictus in secula seculorum Amen. Druck: Mansi 28, 546B–549B; Fontes rerum Bohemicarum, Bd. VIII: Petri de Mladoňovic opera historica nec non aliae de M. Johanne Hus et M. Hieronimo Pragensi relationes et memoriae, hrsg. von V. Novotný, Prag 1932, 489–493. Literatur: Finke Acta 2, 413; Kaeppeli 2041 (Hs. fehlt); Rep. font. 6, 110; CALMA 6, 527 Nr. 8.

309r–v Delatio novem assertionum Johannis Parvi coram concilio Constantiensi (cum glossis cuiusdam Gersonistae, Konstanz, 7.6.1415). ›Sequitur forma condempnacionis novem assercionum que facta est Parisius et petimus quod hec condempnacio per hoc sacrum concilium presencialiter approbetur quemadmodum fit de illis que facta sunt in Anglia et in Praga‹. Licitum est unicuique subdito absque quocumque mandato vel precepto secundum leges naturalem moralem et divinam occidere vel occidi facere quemlibet tyrannum … — … quid in causa simili timendum quid dissimulandum iudicabitur etc. Druck: Gerson Opera 5, 354f.; Mansi 28, 757D–759A; Glorieux Jean Gerson 10, 261–271 Nr. 528, hier 267f. (nur die neun Assertiones). Die an die Artikel 1, 3, 4, 5, 6 und 9 angefügten Glossen eines unbekannten Anhängers von Johannes Gerson sind gedruckt in Finke Acta 4, 311f. Nr. 423 (dort fehlt die Glosse zum 4. Artikel). Der letzte Teil (von Notetur bis iudicabitur) fehlt in den Drucken; parallel überliefert in Cod. Guelf. 3.1.280.1 Aug. 2°, 74v–75r, dort ebenfalls am Schluss der Delatio. Die Assertiones mit Zusatzmaterial finden sich außerdem in Cod. Guelf. 657 Helmst., 35v–37v.

309v Carolus de Malatestis: Epistula recommendatoria ad Ludovicum comitem palatini Rheni (Caminata, 3.9.1415). ›Illustrissimo principi et excellentissimo domino domino meo singularissimo domino Ludowico dei gracia comiti Palatini Reni‹. Illustrissime princeps et excellentissime domine domine mi singularissime post debitam recommendacionem venerandus pater magister Iohannes episcopus Firmianus accedit ad sacrum concilium … — … illustri dominacioni vestre supplico quod velitis prefatum dominum episcopum recommissum habere. Caminatis die III Septembris indictione VIII. Eiusdem illustris dominacionis vestre fidelis servitor Carolus de Malatestis. Ungedruckt.

309v Carolus de Malatestis: Epistula recommendatoria ad episcopum Verdensem et capitulum eius (Caminata, 3.9.1415). ›Reverendo in Christo patri et domino domino episcopo Verdensi et nobilibus et egregiis viris … carissimis‹. Reverende pater et domine mi ac viri nobiles et egregii amici carissimi. Post recommendacionem et salutem debitas reverendus pater et magister Iohannes episcopus Firmianus accedit ad sacrum concilium … — … rogo quod velitis dictum dominum episcopum recommissum habere de quo eciam scribo illustri domino meo duci Bavarie cui similiter placeat ipsum recommendare mei parte. Datum Caminatis die III Septembris. Vester in omnibus Carolus de Malatestis. Ungedruckt, ging offenbar inhaltlich und chronologisch dem zuvor kopierten Schreiben voraus.

309v Carolus de Malatestis: Epistula recommendatoria ad Ludovicum comitem palatini Rheni (Osimo, 21.9.1415). Illustrissime princeps et excellentissime domine domine mi singularissime. Quia P archiepiscopus Brundusinus vir fidelis et bonus precor illustrem dominacionem vestram ut eidem placeat favoribus optimis apud sacrosanctam synodum instare … — … quod ad mei singularem complacenciam asscribam nos fecisse. Datum Auximi die XXI mensis Septembris 1415. Servulus Carolus de Malatestis. ›Illustrissimo principi et excellentissimo domino domino meo singularissimo domino Ludowico dei gracia comiti palatino Reni sacri imperii archidapifero Bavarieque duci et cetera‹. Ungedruckt.

310r–v Epistula concilii Constantiensis ad civitatem Mettensem (Konstanz, 18.9.1415). ›Copia littere misse civibus Metensibus per concilium Constanciensem‹. Sacrosancta et generalis synodus Constanciensis dilectis filiis civibus Metensibus salutem et dei omnipotentis benedictionem. Magna fuit a diebus antiquis conciliorum generalium apud universas christianorum reverencia … — … sed in omnipotenti domino qui non deserit sed protegit sperantes in se et ipse vestra protectio vestra pax et salus esse dignetur. Datum Constancie XIIII kalendas Octobris anno a nativitate domini MCCCXVo apostolica sede vacante. Jo. de Templis. Druck: Finke Acta 3, 284–286 (nach dieser Hs.).

311r Vladislaus II Poloniae rex: Epistula ad concilium Constantiensem (Nowy Korczyn, 29.8.1415). ›Littera missa per regem Polonie concilio Constanciensi super reductionem grecorum‹. Sacrosancte Constanciensi synodo universalem dei ecclesiam representanti in spiritu sancto legittime [congregate] Vladislaus dei gracia rex Polonie Lituanieque princeps supremus et heres Russie etc. felicem successum vestri devotissimi propositi exequendi cum omni devocionis caritate et fidei [!]. Quoniam reverendissimi patres nullum opus censemus accepcius fore altissimo Ihesu quam laboribus indefessis menteque pura suam catholicam fidem prosequi … — … ut opus inceptum sanctissime unionis ad finem deducat diuturnis temporibus exoptatam. Datum in nova civitate Cortzin feria quinta post festum beati Bartholomei apostoli. Druck: Finke Acta 3, 281f. Nr. 128. Literatur: Finke Forschungen, 318 Nr. 22; Tatarzyński, 38 (diese Hs.).

311r–v Thomas Mocenigo dux Venetiae: Epistula ad Ludovicum comitem palatini Rheni (Venedig, 3.9.1415). ›Ad relacionem domini A[dalberti] episcopi Cracoviensis regni Polonie cancellarii littera missa per ducem Venetorum comiti palatini Reni in qua multipliciter Venetos excusat quod non dederunt consilium Turcis ad invadendum regnum Ungarie etc‹. Illustris et excelse frater carissime. Licet gestorum conscii nostrorum nostraque contenti consciencia probaciones dicencium ut eislibet honesto silencio contempnere soleamus … — … nos persolvisse debitum nostrum et implevisse christianorum officium. Data in nostro ducali palacio die tercio Septembris indictione nona MCCCXVo. Thomas Mocenigo dei gracia dux Veneciarum etc. Ungedruckt, vgl. aber das weitgehend textidentische Formular des Venezianer Rats vom 31.8.1415 bei Finke Forschungen, 318f. Nr. 24.

312r–329v Carolus IV imperator: Bulla Aurea. ›In nomine patris et filii et spiritus sancti amen‹. (312r) Prooemium metricum. Omnipotens eterne deus spes unica mundi … — … Maxima centenum cumulare per horrea fructum. Walther I 13320. (312r) Tabula capitum. 1. Qualis esse debeat conductus electorum Et a quibus … — … 23. De benedictionibus archiepiscoporum. (312r–325v) Leges Norimbergenses. In nomine sancte et individue trinitatis feliciter Amen. Karolus quartus divina favente clemencia Romanorum imperator semper Augustus et Bohemie rex ad perpetuam rei memoriam. Omne regnum in se divisum desolabitur [Lc 11,17] … — … et tunc demum ad premissa procedat seu quodlibet premissorum. (325v–329v) Leges Mettenses. Infrascripte leges promulgate sunt in curia Metensi per dominum Karolum quartum Romanorum imperatorem Si quis cum principibus militibus vel privatis … — … quorum conversacione pariter et doctrina in linguis ipsis valeant erudiri. Der Text entspricht weitgehend der Böhmischen Ausfertigung. Auch in Cod. Guelf. 55 Helmst., 1ra–16rb; 313 Helmst., 182v–193r; 198 Blank., 1v–32r (ohne Verse und Tabula); 231 Gud. lat., 98r–104r (nur Metzer Gesetze); 33.14 Aug. 2°, 196va–207vb (nur Nürnberger Gesetzbuch); 71.11 Aug. 2°, 127r–139r (nur Nürnberger Gesetzbuch); 21.1 Aug. 4°, 39r–60v (nur Nürnberger Gesetzbuch); 17.20 Aug. 4°, 320r und 340r–v (Auszüge); deutsch (Frankfurter Übersetzung) in Cod. Guelf. 44.21 Aug. 2°,7r–20v (nur Nürnberger Gesetzbuch); 79.1 Aug. 2°, 416r–445r; 82.4 Aug. 2°, 80r–106r; 17.1 Aug. 4°, 1r–47v. Edition: Die Goldene Bulle Kaiser Karls IV. vom Jahre 1356, hrsg. von W. D. Fritz, Weimar 1972 (MGH Fontes iuris Germanici antiqui in usum scholarum 11), 43–90 (30 Hs. genannt). Literatur: 2VL 3, 84–87; B.-U. Hergemöller, Der Abschluß der "Goldenen Bulle" zu Metz 1356/57, in: Studia Luxemburgensia. Festschrift für Heinz Stoob zum 70 Geburtstag, hrsg. von F. B. Fahlbusch und P. Johanek, Warendorf 1988 (Studien zu den Luxemburgern und ihrer Zeit 3), 123–232; Heckmann Wahrnehmung, 1033 Nr. 159.

330r–345r Johannes de Lignano: Tractatus de pace. ›Incipit tractatus Iohannis de Lignano de pace‹. 'Pacis'. Quia unusquisque ad sui spiritus salutem ad pacem debet summa vigilia et operibus laborare … — … si pacis non intersit 'Si quis in ius vocatus non ierit' libro II in fine et cetera [D. 2,5,2,1]. Explicit tractatus de pace Iohannis de Lignano utriusque iuris doctoris. ›Pax habet quinque inimicos scilicet iniusticiam invidiam iram avariciam et superbiam‹. Auch in Cod. Guelf. 608 Helmst., 184r–192v. Der Prolog fehlt. Ungedruckt, Teiledition: G. Ermini, I trattati della guerra e della pace di Giovanni da Legnano, in: Studi e memorie per la storia dell’Università di Bologna 8, Bologna 1924, 150–154, ND in: Ders., Scritti di diritto comune, cur. D. Segoloni, Perugia 1976 (Annali delle Facoltà di Giurisprudenza. Università degli Studi di Perugia N.1), 461–612. Literatur: Schulte 2, 257–261 Nr. 93; McCall, 428 Nr. 29, 436 (Hs. genannt); Gianazza, 7–57, 67 (Hs. genannt), 165. – 345v leer, Bl. 346–347 fehlen.

348r–352r Assertio propositionum Johannis Parvi adversus Johannem Gerson (Konstanz, Oktober 1415).
(348r–351v) Textus assertionis. Ne contingat aliquos dubia aut falsa pro certis veris recipere et ex hoc ignorare veritatem proposicionis dudum facte per magistrum quondam Iohannem Parvi … — … multe alie circumstancie dictum processum adnullantes ordini iudiciario de presenti relinquuntur. Pro confirmacione dictarum veritatum Parvi et specialiter tercie quinte et septime et earum elucidacione. Druck: Gerson Opera 5, 396–405.
(351v–352r) Auctoritates. Primo sanctus Thomas in suo libro de regimine principum libro primo capitulo XIo ubi dicit: Sic fortassis autem nec fidelitati contrarium reputabitur … — … interfeciendo Olofernem fecit actum laudabilem meritorium et virtuosum et eciam ut ibidem et multa alia possunt ad precedendum adduci. Die Autoritätenliste ist ungedruckt.

352r–353r Johannes dux Burgundiae: Epistula ad concilium Constantiense (Dijon, 15.5.1415). ›Littera missa per ducem Burgundie per concilium in qua se excusat quod non vult recipere papam Iohannem fugientem et excusat de illis novem assercionibus Iohannis Parvi. Reverendissimis in Christo patribus aliis doctissimis et eruditis viris in generali concilio Constanciensi congregatis nacionem Gallicanam facientibus‹. Reverendissimi in Christo patres venerabiles et doctissimi viri per reverendum patrem episcopum sancti Poncii et demum per venerabilem patrem abbatem sancti Iohannis Reomensis consiliarium meum etc. Similes fere tenoris sentencias vestrarum circumscripcionum literas nuper recepi … — … Christus vos conservet in vinculo pacis et caritatis et taliter laborare concedat quod pacem habeamus optatam in diebus nostris. Scriptum Difione die XV mensis Maii. Iohannes dux Burgundie comes Flandrie Artesie et Burgundie. Druck: Gerson Opera 5, 343–346; Mansi 28, 740C–743D.

353r–v Epistula concilii Constantiensis ad Eberhardum comitem Wirtenbergensem de impetu domini Hermanni Dwerg. ›Scribit concilium comiti de Wirtenberg ut disponat quod restituantur pecunie sublate cuidam venienti ad concilium‹. Sacrosancta synodus Constanciensis nobili et generoso domino comiti de Wirttenberg salutem et dei omnipotentis benedictionem. Non parum ut decet angimur et dolemus cum persone in hoc sacro concilio pro salute omnium moram facientes … indebite molestantur cum igitur reverendi domini patris Hermanni Twerg sedis apostolice prothonotarii … — … celerem impendere deo summe placebis et nobis rem facies multum gratum pariter et acceptum. Datum. Das ungedruckte Schreiben an Graf Eberhard III. von Württemberg (1362–1417) betrifft den Überfall des württembergischen Lehnsmannes Conrad Schenck auf den zum Konstanzer Konzil reisenden apostolischen Protonotar Hermann Dwerg. Der aus einer Herforder Patrizierfamilie stammende Dwerg erwarb nach dem Studium in Bologna 1402 den Grad eines licentiatus decretorum und wurde gleich darauf Auditor und Protonotar an der päpstlichen Kurie in Rom. In dieser Funktion nahm er an den Konzilien von Pisa und Konstanz teil, wurde später persönlicher Referendar des Papstes Martin V. und verstarb am 14.12.1430 in Rom. Vgl. zu ihm R. Pape, Sancta Herfordia. Geschichte Herfords von den Anfängen bis zur Gegenwart, Herford 1979, 134–141; C. Schuchard, Die Deutschen an der päpstlichen Kurie im späten Mittelalter (1378–1447), Tübingen 1987 (Bibliothek des Deutschen Historischen Instituts in Rom 65), 302–305 Nr. 6;Voßhall, 424–429 Nr. 70.

353v Epistula concilii Constantiensis ad dominum Conradum Schenck de impetu domini Hermanni Dwerg. ›Scribitur cuidam ut restituat pecunias venienti ad concilium ablatas‹. Sacrosancta synodus Constanciensis dilecto ecclesie filio nobili viro Conrado Schenck salutem et dei omnipotentis benedictionem. Non parum anxiemur angimur et dolemus cum persone proficiscentes ad hoc sacrum concilium in rebus suis offenduntur … — … studium adhibebitis deo summe placebis et nos tue devocioni reddes firmius obligatos. Datum. In der gleichen Sache wie oben, ebenfalls ungedruckt.

353v–354r Sigismundus Romanorum rex: Epistula ad concilium Constantiense (Perpignan, 1415). ›Scribit rex Romanorum concilio ut non fiat provisio alicui de ecclesia Eystetensi vacante usque ad suum adventum‹. Sacrosancte Constanciensi synodo generali universalem ecclesiam representanti eius devotus filius et advocatus Sigismundus et cetera reverenciam tam debitam quam devotam in vinculo pacis et caritatis. Cum ad Eystetensem ecclesiam pastore nunc viduatam privilegium amoris … — … patres sancti benivolenciam et gratam facientes. Datum Perpiniani anno XVo. Ungedruckt.

354r Epistula ad concilium Constantiense. ›Scribit ut domino Anselmo ministretur iusticia sicut eius adversario‹. Reverendi patres et domini amici nostri carissimi. Post salutem sinceramque in domino complacendi voluntatem … — … ubilibet favorabiliter promovere offerentes nos ad queque beneplacita vestra dispositos et paratos. Datum. Ungedruckt.

354v Epistula concilii Constantiensis ad Eberhardum archiepiscopum Salzburgensem (Konstanz, 5.12.1415). Sacrosancta et generalis synodus Constanciensis fratri [!] fratri Eberhardo archiepiscopo Salczenburgensi salutem et dei omnipotentis benedictionem. Pro illis personis libenter intercedimus ac favores optimos impendimus … — … inquantum votis huiusmodi satisfeceris possumus te ut obediencie filium merito commendare. Datum Constancie nonas Decembris anno a nativitate domini MCCCCXVo apostolica sede vacante. Ungedruckt; der Adressat Eberhard von Neuhaus amtierte 1406–1427 als Erzbischof von Salzburg, vgl. Eubel 1, 432.

354v–355r Gregorius XII papa: Epistula ad concilium Constantiense (Recanati, 7.10.1415). ›Epistola sequens missa fuit concilio generali Constanciensi per Angelum de Corario qui prius Gregorius XII nuncupabatur‹. Sacro universali concilio Constanciensi devocionem et subiectionem cum humili recommendacione. Humana condicio post peccatum primi parentis fragilis facta est nec ullum ex suis operibus profectum consistit … — … que dicebatur michi destinari quatuor ambasiatores que nondum applicavit. Datum Racaneti [!] die septimo Octobris MCCCCXVo octava indictione. Humilis et devotus vester Angelus episcopus sancte Romane ecclesie cardinalis. Druck: Hardt Constantiense Concilium 4, 550–553; Mansi 27, 807E–808C. Literatur: CALMA 4, 435 Nr. 1.

355r–357r Articuli capitulationis Narbonensis de oboedientia Benedicti XIII antipapae (Narbonne, 13.12.1415). Die veneris XII mensis Decembris anno XVIo indictione VIII in capitulo novo sancte ecclesie Narbonensis hora secunda post meridiem ante tamen prandium et in camera magne turris novi pallacii archiepiscopalis capitula sequencia per serenissimum dominum Romanorum regem et dominos legatos concilii Constanciensis sic per eius obedienciam nuncupati … — … duodecimo quod de predictis omnibus et singulis firmentur et tradantur cuilibet parcium predictorum tot quot necessaria fuerint publica instrumenta etc. Datierung auf den Circumcisionsstil umgerechnet. Druck: Mansi 27, 812C–817A. Dazu: Brandmüller 2, 39–54.

357v Epistula exhortatoria concilii Constantiensis ad episcopum Herbipolensem per nationem Germanicam (Konstanz, 27.7.1416). ›Littera missa domino episcopo Herbipolensi per nationem Germanicam ut veniat ad concilium‹. Archiepiscopi episcopi ceterique prelati ambasiatores et doctores nacionem Germanicam in sacro concilio Constanciensi representantes reverendo in Christo patri ac domini domino Iohanni episcopo Herbipolensi salutem in domino et ad reintegracionem sancte matris ecclesie et eiusdem reformacione operam sinceram adhibere. Quanta animarum corporumque non sine singultuosis pertranseunda suspiriis exacerbissima antiquataque scissura … — … anno a nativitate domini millesimo quadringentesimo sexto decimo indictione nona die vero lune vicesima septima mensis Julii apostolica sede vacante. Druck: Finke Acta 2, 763f. (nach dieser Hs.). – 358r leer.

358v–359r Urbanus VI papa: Bulla 'Novit ille scrutator' (pro Nicolao de Awanis canonico ecclesiae sancti Martini Leodiensis, Genua, 25.1.1386). Urbanus episcopus et cetera dilecto filio Nicholao et cetera salutem et cetera. Novit ille scrutator almus cordium quod summis doloribus angimur tam a venerabili fratre nostro episcopo Leodiensi quam a dilectis filiis abbatibus prioribus … — … de obediencia prudencia et fidelitate apud nos et dictam sedem valeas merito commendari. Datum Januis VIII kalendas Februarii pontificatus nostri anno octavo. Der Schlussabschnitt der Narratio, Poenformel und Datierung sind vom eigentlichen Text getrennt unter den Rechtsgutachten nachgetragen und durch ein Auslassungezeichen (#o) mit dem Text verbunden.
(359r) Instrumenta iuridica III ad bullam praecedentem pertinentia. Cum suprascriptum sit a domino apostolico indultum Carthusiensibus quod non teneantur … — … Ego Egidius de Presbyteris decretorum doctor propria manu scripsi et subscripsi. Zu den drei Gutachtern Laurentius de Pinu, Caspar Calderinus und Aegidius de Presbyteris vgl. Schulte 2, 263–265 Nr. 96, 97; 274 Nr. 104. Ungedruckt. Literatur: M. Gastaut, Suppliques et lettres d’Urbain VI. (1378–1389) et de Boniface IX. (cinq premières années: 1389–1394). Textes et Analyses, Brüssel, Rom 1976 (Analecta Vaticano-Belgica 29 = Documents relatifs au Grand Schisme 7), 91f. Nr. 102 (ausführliches Regest ohne Gutachten).

359v Probationes pennae. Frater Hartungus de Geretshofen monasterii Herbipolensis ordinis sancti Augustini et Johannes Sartoris de eodem monasterio. Die Bezeichnung der beiden Ordensbrüder deutet darauf hin, dass sie Konventualen des Würzburger Augustinereremitenklosters waren; sie sind jedoch in den bislang bekannten Archivalien des Hauses nicht aktenkundig, vgl. A. Zumkeller, Das Historische Archiv der Deutschen Augustinerprovinz, in: Augustiniana 6 (1956), 537–601, bes. 569–575.


Abgekürzt zitierte Literatur

Bernardi opera Sancti Bernardi opera, hrsg. von J. Leclercq und H.-M. Rochais, Bd. 1–9, Rom 1957–1998
Bollbuck H. Bollbuck, Wahrheitszeugnis, Gottes Auftrag und Zeitkritik. Die Kirchengeschichte der Magdeburger Zenturien und ihre Arbeitstechniken, Wiesbaden 2014 (Wolfenbütteler Forschungen 138)
Brandmüller W. Brandmüller, Das Konzil von Konstanz 1414–1418, 2 Bde., Paderborn 1997 (Konziliengeschichte Reihe A)
Bzovius Annales A. Bzovius, Annalium ecclesiasticorum post Cesarem Baronium continuatio, Bd. 1–8, Köln 1621-1640
CALMA C.A.L.M.A. Compendium auctorum latinorum medii aevi, hrsg. von M. Lapidge u.a., Bd. 1–, Firenze 1999–
CC CM Corpus Christianorum. Continuatio mediaevalis, Bd. 1–, Turnhout 1971–
DA Deutsches Archiv für Erforschung des Mittelalters namens der Monumenta Germaniae Historica 1 (1937) –
Eubel C. Eubel, Hierarchia catholica medii aevi sive summorum pontificum, S. R. E. cardinalium, ecclesiarum antistitum series…, Bd. 1: Ab anno 1198 usque ad annum 1431; Bd. 2: Ab anno 1431 usque ad annum 1503, Münster/Westf. 1898–1914
Eubel Bullarium Bullarium Franciscanum sive Romanorum pontificum constitutiones, epistolae, diplomata tribus ordinibus Minorum, Clarissarum, Poenitentium a Seraphico patriarcha Sancto Francisco institutis ab eorum originibus ad nostra usque tempora concessa, hrsg. von C. Eubel, Bd. 5–7, Rom 1898–1904
Extravagantes Extravagantes Iohannis XXII, hrsg. von J. Tarrant, Città del Vaticano 1983 (Monumenta iuris canonici. Series B: Corpus collectionum 6)
Finke Acta H. Finke, Acta Concilii Constantiensis, Bd. 1–4, Münster/Westf. 1896–1928
Finke Forschungen H. Finke, Forschungen und Quellen zur Geschichte des Konstanzer Konzils, Paderborn 1889
Fredericq P. Fredericq, Corpus documentorum inquisitionis haereticae pravitatis Neerlandicae. Verzameling van stukken betreffende de pauselijke en bisschoppelijke inquisitie in de Nederlanden, Bd. 1–5, Gent, ’s-Gravenhage 1889–1902
Friedberg E. Friedberg, Corpus iuris canonici, 2 Bde., Leipzig 1879 und 1881
Gatz Bischöfe Die Bischöfe des Heiligen Römischen Reiches 1198 bis 1448. Ein biographisches Lexikon, hrsg. von E. Gatz und C. Brodkorb, Berlin 2001
Gerson Opera Johannis Gersonii doctoris theologi et cancellarii Parisiensis opera omnia, novo ordine digesta et in quinque tomos distributa, hrsg. von L. E. du Pin, Antwerpen 1706
Gianazza E. Gianazza und G. d’Ilario, Vita e opere di Giovanni da Legnano, Legnano 1983
Glorieux Jean Gerson Jean Gerson, Œuvres complètes, Bd. 1–10, hrsg. von P. Glorieux, Paris 1960–1973
Gwynn A. Gwynn, The sermon diary of Richard Fitz Ralph, archbishop of Armagh, in: Proceedings of the Royal Irish Academy 44C, Dublin 1937, 1–57
Handschriften-Verzeichnisse Aus neueren Handschriften-Verzeichnissen. Zur Geschichte der Waldenser, Begharden, Wiklefiten, Hussiten usw., in: Monatshefte der Comenius-Gesellschaft 1 (1892), 131–147
Hardt Constantiense Concilium H. v. d. Hardt, Magnum oecumenicum Constantiense Concilium de universali ecclesiae reformatione…, Bd. 1–7, Frankfurt/M., Leipzig 1697–1742
Hartmann M. Hartmann, Humanismus und Kirchenkritik. Matthias Flacius Illyricus als Erforscher des Mittelalters, Stuttgart 2001 (Beiträge zur Geschichte und Quellenkunde des Mittelalters 19)
Heckmann Wahrnehmung M.-L. Heckmann, Zeitnahe Wahrnehmung und internationale Ausstrahlung. Die Goldene Bulle Karls IV. im ausgehenden Mittelalter mit einem Ausblick auf die Frühe Neuzeit (mit einem Anhang: M. Lawo, Nach Überlieferungszusammenhang geordnete Abschriften der Goldenen Bulle), in: Die Goldene Bulle. Politik – Wahrnehmung – Rezeption, hrsg. von U. Hohensee u. a., Berlin 2009 (Berichte und Abhandlungen, hrsg. von der Berlin-Brandenburgische Akademie der Wissenschaften. Sonderband 12), 933–1042
Heimann C. Heimann, Nicolaus Eymerich (vor 1320–1399) – praedicator veridicus, inquisitor intrepidus, doctor egregius. Leben und Werk eines Inquisitors, Münster/Westf. 2001 (Spanische Forschungen der Görresgesellschaft 2,37)
Heimpel Vener H. Heimpel, Die Vener von Gmünd und Straßburg 1162–1447. Studien und Texte zur Geschichte einer Familie sowie des gelehrten Beamtentums in der Zeit der abendländischen Kirchenspaltung und der Konzilien von Pisa, Konstanz und Basel, Bd. 1–3, Göttingen 1982 (Veröffentlichungen des Max-Planck-Instituts für Geschichte 52)
Heinemann O. von Heinemann, Die Helmstedter Handschriften, Bd. 1–3, Wolfenbüttel 1884–1888, ND Frankfurt/M. 1963–1965 (Kataloge der Herzog-August-Bibliothek Wolfenbüttel. Die alte Reihe 1–3)
HISLAMPA HISLAMPA. Hispanorum index scriptorum Latinorum medii posteriorisque aevi = Autores latinos peninsulares da época dos descobrimentos (1350–1560), bearbeitet von M. C. Díaz y Díaz, Lisboa 1993 (Mare liberum)
Kaeppeli T. Kaeppeli, Scriptores ordinis praedicatorum, Bd. 1–4, Rom 1970–1993
König Orsini E. König, Kardinal Giordano Orsini († 1438). Ein Lebensbild aus der Zeit der großen Konzilien und des Humanismus, Freiburg/Br. 1906 (Studien und Darstellungen aus dem Gebiete der Geschichte 5,1)
Krämer S. Krämer, Handschriftenerbe des deutschen Mittelalters, Bd. 1–3, München 1989–1990 (Mittelalterliche Bibliothekskataloge Deutschlands und der Schweiz. Ergänzungsband 1)
Lerner R. E. Lerner, The Heresy of the Free Spirit in the Later Middle Ages, Berkeley, Los Angeles, London 1972
Lerner Evidence R. E. Lerner, New evidence for the condemnation of Meister Eckhart, in: Speculum 72 (1997), 347–366
Mainz 2 Die Handschriften der Stadtbibliothek Mainz, Bd. 2: Hs I 151–Hs I 250, beschrieben von G. List, Wiesbaden 1998
Mansi G. M. Mansi, Sacrorum conciliorum nova et amplissima collectio …, Bd. 1–53, Florenz 1759–1927, ND Graz 1960–1962
MBK Mittelalterliche Bibliothekskataloge Deutschlands und der Schweiz, Bd. 1–4/3, München 1918–2009
McCall J. P. McCall, The writings of John of Legnano with a list of manuscripts, in: Traditio 23 (1967), 415–437
Mosheim J. L. von Mosheim, De Beghardis et Beguinabus commentarius. Fragmentum ex ipso ms. auctoris celeberrimi libro editum, duplici apparatu et indice necessario locupletavit G. H. Martini, Leipzig 1790
Palacký F. Palacký, Documenta Magistri Joannis Hus vitam, doctrinam, causam in Constantiensi concilio actam … illustrantia, Prag 1869, ND Osnabrück 1966
Patschovsky Beginenverfolgungen A. Patschovsky, Straßburger Beginenverfolgungen im 14. Jahrhundert, in: DA 30 (1974), 56–198
Praedicatores Praedicatores Inquisitores I: The Dominicans and the mediaeval inquisition. Acts of the first international seminar on the Dominicans and the inquisition, Rome 23–25 February 2002, Rom 2004 (Institutum Historicum Fratrum Praedicatorum. Dissertationes historicae 29)
Rep. font. Repertorium fontium historiae medii aevi, Bd. 1–12, hrsg. vom Istituto Storico Italiano per il Medio Evo, Rom 1962–2007
Rep. Germ. Repertorium Germanicum. Verzeichnis der in den päpstlichen Registern … vorkommenden Personen, Kirchen und Orte des Deutschen Reiches …, Bd. 1–, Berlin 1916–
Robles L. Robles, Escritores dominicos de la corona de Aragón (siglos XIII–XV), in: Repertorio de historia de las ciencias eclesiásticas en España, Bd. 3: Siglos XIII–XVI, Salamanca 1971 (Instituto de historia de la teologia española. Corpus scriptorum sacrorum Hispaniae. Estudios 2), 11–178
Schulte J. F. von Schulte, Die Geschichte der Quellen und Literatur des Canonischen Rechts…, Bd. 1: … von Gratian bis auf Papst Gregor IX. Stuttgart 1875; Bd. 2: … von Papst Gregor IX. bis zum Concil von Trient, Stuttgart 1877
Segl "Know-how" P. Segl, Spanisches "Know-how" für die Ketzerbekämpfer im Heiligen Römischen Reich, in: "Das kommt mir spanisch vor". Eigenes und Fremdes in den deutsch-spanischen Beziehungen des späten Mittelalters, hrsg. von K. Herbers und N. Jaspert, Münster/Westf. 2004 (Geschichte und Kultur der Iberischen Welt 1), 475–491
Studt B. Studt, Papst Martin V. (1417–1431) und die Kirchenreform in Deutschland, Köln u. a. 2004 (Forschungen zur Kaiser- und Papstgeschichte des Mittelalters. Beihefte zu J. F. Böhmer, Regesta imperii 23)
Tatarzyński R. Tatarzyński, Polonica w średniowiecznych rękopisach łacińskich Herzog August Bibliothek w Wolfenbüttel, Kraków 2004 (Bibliotheca Iagiellonica. Fontes et studia 13)
2VL Die deutsche Literatur des Mittelalters. Verfasserlexikon, Bd. 1–12, hrsg. von K. Ruh u. a., 2., völlig neu bearbeitete Aufl., Berlin, New York 1978–2005, Ergänzungsbde.: Deutscher Humanismus 1480–1520. Verfasserlexikon, Bd. 1–3, hrsg. von F. J. Worstbrock, Berlin, New York 2005–2015
Voßhall A. Voßhall, Stadtbürgerliche Verwandtschaft und kirchliche Macht. Karrieren und Netzwerke Lübecker Domherren zwischen 1400 und 1530, Frankfurt a. M. 2016 (Kieler Werkstücke E 12)
Wadding Annales Minorum Annales Minorum seu trium ordinum a S. Francisco institutorum…, auctore Luca Waddingo Hiberno …, editio secunda …, Bd. 1–15, Rom 1731–1740, ND Quaracchi 1931
Waitz/Holder-Egger G. Waitz, O. Holder-Egger, Aus neueren Handschriftenverzeichnissen, in: NA 11 (1886), 418–425
Walther I H. Walther, Initia carminum ac versuum medii aevi posterioris Latinorum, Göttingen 1959 (Carmina medii aevi posterioris Latina 1)
WZIS Wasserzeichen-Informationssystem. Landesarchiv Baden-Württemberg, Hauptstaatsarchiv Stuttgart (http://www.wasserzeichen-online.de/wzis/index.php)

Korrekturen, Ergänzungen:
  • Manuscripta Mediaevalia Objektnummer hinzugefügt. (schassan, 2019-08-20)
  • Normdaten ergänzt bzw. korrigiert. (schassan, 2015-09-04)
  • Überarbeitung abgeschlossen; gleicher Stand wie im gedruckten Katalog. (lesser, 2023-01-15)

Beschreibung erstellt im Rahmen des Projektes Katalogisierung der mittelalterlichen Helmstedter Handschriften Teil II.
  • Weitere Literaturnachweise im OPAC suchen.
  • Weitere Literaturnachweise suchen (ehem. Handschriftendokumentation)
Dieses Dokument steht unter einer Creative Commons Namensnennung-Weitergabe unter gleichen Bedingungen 3.0 Deutschland Lizenz (CC BY-SA). Herzog August Bibliothek Wolfenbüttel (Copyright Information