Jonathan Martin: Beschreibung erstellt im Rahmen eines Bibliothekspraktikums an der HAB, 2012. (Vorläufige Beschreibung)

Wolfenbüttel, Herzog August Bibliothek, Cod. Guelf. 319 Novi

Petrarca. Winthager. Terentius

Papier — 107 Bl. — 28,5 × 21 cm — Deutschland — 15. Jahrhundert

Lagen: VI (12). VI-1 (24). V (34). VII (48). IV+1 (57). V (67). III (72). 2 VI (97). V (107). Neuzeitliche Foliierung (Bleistift). Schriftraum: 22 × 15,5 cm im Vorwort, Schriftraum: 19 × 13,5 cm im Hauptteil. Zeilenzahl: im Vorwort 54, im Hauptteil 27. Bastarda. Hauptext und Vorwort von jeweils einer Hand, Rand- und Interlinearglossen teilweise von anderen Händen. Spätere Hinzufügungen von neuer Hand, Argumentum ad eunuchum duo von einer neuen Hand, die zwei artes von einer neuen Hand. Folio 57 wurde später als Korrektur eingefügt, nur 14.5 x 19,5. Rubrizierte Lombarden, Überschriften, teilweise Versinterpunktion. Im Vorwort werden Satzanfänge rot unterstrichen. Große Lombarden mit Fleuronnée am Anfang des ersten Aktes jeder Comödia. Dialog wird durch rote Anfangsbuchstaben der redenden Person angegeben, Szenen wurden durch die rubrizierten Namen der handelnden Personen angegeben. Akten werden durch größere Lombarden angegeben. Majusken rotgestrichelt.

Bindung aus dem 19. Jahrhundert; vorne und hinte jeweils ein neuzeitliches Papierblatt.

Herkunft: Vom Schriftbild wahrsch. deutscher Herkunft. Der Schreiber ist wegen eines Kolophons bekannt: Ulrich Dicknower von Feldkirch, der auch der Schreiber von Clm 7424 war (vgl. Colophons de manuscrits occidentaux des origines au XVIe siècle, Bd. 5, Fribourg 1979, S. 445 Nr. 18202). — Auf dem Vorderspiegel Notiz: Aus dem Nachlasse des Directors Dr. Johannes Horkel in Mgdbg [Magdeburg] 1862. Heinemanns Katalogbeschreibung fügt hinzu, dass Johannes Horkel Rektor einer Schule in Magedeburg war und dass das Buch gegen vier Taler gekauft wurde.

Otto von Heinmann. 319 fol, in: Catalogus librorum manuscriptorum qui sub titulo novorum in bibliotheca Augusta asservantur. Handschriftlicher Katalog. — Sesto Prete und Renato Badalì. I Codici di Terenzio e quelli di Lucano nella Herzog August Bibliothek di Wolfenbüttel. Wolfenbüttel (1982), S. 29-32.

1r-1v Francesco Petrarca: De Terentii vita. ›(1r) De Terencij vita‹. In antiquis libris multa reperiuntur plura etiam in modernis scripta per viros scolasticos et rerum ignaros eo quod veris falsa miscentes. … — (1v)Quibus quantum ad cetera spectat inferior quod vltimum omnibus quos legere potui comicis excussis seruius pace non approbo hoc vel (?) ad notiitiam habendam e (?) ad errorem declinandam breviter de Terencio dicta sunt etc. Feruntur hec fuisse domini Francisci Petrarce. Francesco Petrarca. La Vita Terentii de Petrarca, Hrsg. v. Iñigo Ruiz Azálluz. Rom / Padua (2010).

1v Commentarius in Terentii Comoedias. ›Iniungitis mihi onus eximii viri quibus nequeo refragari‹. Tum propter vestram in me beneuolationem alias scrupulum aggrauare possent. … — … Sequatur nunc super prima. Siehe Bertalot. Initia humanistica, Bd. II/1, Nr. 9684.

2r-3r Ad Andriam. Argumentum ad Andriam primum. ›(2r) Orto bello athenis‹. Chremos quidam senex … — … et sic omnia in iucunditate clauduntur. Notitia propriorum nominum ad Andriam. ›(2r) Symo senex ciuis‹. Atheniensis fuit multi pericie et eloquencie sagacis … — (2v) ut comedia finem debitum consequentur. Argumentum ad Andriam secundum. ›(2v) his peractis ad fabulam succinte texendam accedo‹. Chremes ciuis atheniensis animaduertens periculosum esse diutius … — (3r) ut omnia gaudio terminarent propter cognitionem glicerii factam narrante critone. Et est finis exposicionis Andrie. Sequitur Eunuchus.

3r-4r Ad Eunuchum. Argumentum ad Eunuchum primum. (3r) Laches senex cuius Atheniensis fuit nobili et diues cui duo fuerunt filij … — (3v) facile subseruit. Argumentum ad Eunuchum secundum. ›(3v) Fabula secunda‹. FVit in ciuitate Atheneniensi Juuenis nomine phedra … — (4r) Sicque comedia dum omnia pace componuntur fine clauditur.Sequitur Heautontimorumenon.

4r-5v Ad Heautontimorumenon. Argumentum ad Heautontimorumenon primum. (4r) Chremes ciuis atticus fuit cui uxor sostrata filius clitopho … — (4v) clanculum exponenda tradetur. Tradita notitia propriorum nominum ad seriem fabule texendam accedo. Argumentum ad Heautontimorumenon secundum. ›Fabula tertia‹. (4v) Erat in ciuitate atheniensi Chremes vir generosus rerumque et fortune … — (5v) sibi vxor delegit sicque omnia clauditur finisque comedie imponitur et cetera.

5v-6v Ad Adelphus. Notitia proprium nominum ad Adelphus prima. (5v) Micio quia mitis is senex fuit qui adoptavit eschinum … — (6r) quanta maiora letitia et gauisi fuerunt. Notitia propriorum nominum ad Adelphus secunda. ›Quarta Fabula‹. (6r) Eschinus compositus ab escha et chinio (?) quod est queque libenter cum socijs vescebatur Hic fuit filius domie Adoptiuus … — (6v) iratos ad modum ccc4 (?) pacificat nunc vero ad historiam more solita transeamus et cetera.

6v-7r Argumentum ad Hecyram. ›Quinta Fabula‹. (6v) Laches pamphili pater ciuis atticus animaduertens filium suum bachidem meritricem perdite amare … — (7r) pamphilus vxorem recipit omniaque pacificant et debitumque finem nacta Comedia Hic clauditur.

7r-9r Ad Phormionem. Argumentum ad Phormionem primum. (7r) Postquam poeta vetus Iste est prologus in quo captat beneuolentiam … — (7v) se defendere ab aduersariis. Argumentum ad Phormionem secundum. (7v) Dauus seruus fuit amicus Gete … — (8r) pamphilam filiam esse Chremetis in quo iacet vis Comedie. Argumentum ad Phormionem tertium. ›Sexta fabula‹. (8r) Chremes Ciuis Atticus fuit cui vxor Nausistrata cui filius phedria … — (9r) finem peroptatum sumit phormio vltima comedia.

9r Observatio super Terentium. (schließt unmittelbar an vorigen Text an). Ab soluta questione que moueri possit contra Terencium … — … per exempla in libro posita imitari.

9r-11r Wolfgangus Winthager: Defensio studiorum humanitatis. (9r) QVeritis fortasse doctores egregii et maiores mei observantissimi … — (11r) Jsta pro defensionem motiua contra terencium conij (?) poetarum delatores sufficiant Amen. Siehe Bertalot. Initia humanistica, Bd. II/2, Nr. 16927.

11r Observationes super comoediam. ›Nunc fauente deo maiores mei‹. Colendissimi quod tanto pere(sic) a me expectare videbamini … — ›AMEN‹. Finis adest feliciter per M p v.

11v Varia. (11v) Circa Terencii exposicionem tria considerantur primo quis auctor secundo quis quae materia … — … (des) inducente apposuerunt alijs titulos. poeta cum primum hic autor … — … (des.) calopius autor poeta. dum fueram iuuenis spernebam opera senis … — … iam factus senx displiciunt mihi opera iuuenum. Siehe Walther, Proverbia 1.811.6533 alba senectus fides deus sancti sapientisque. Siehe Walter, Proverbia 1.87.755 non vos non vobis apes mellificatis non vos non vobis oues vellera fertis … — … (des.) hos feci versiculos sed alter tulit honorem. (12r) Varia. Notae grammaticales. Versus super comoedias Terentii. Andria quid portet iuuenes que sponte sequantur … — … (des.) Antipho sobrine captus amore sue. Edition der Verse bei J. Fohlen, C. Jeudy, A. Marucchi, Él. Pellegrin, und Y-F. Riou. Un accessus aux „Comoediae“ de Térence interpolé d’extraits de la „Vita Terentii“ de Pétrarque, in: Revue d’histoire des textes I (1971), S. 224-225. (12v) Varia. Vita Terentii. Terencius genere extitit afer deuicta cartagine … — … (des.) octo milibus denariorum. epithetum Terentii. natus in excelsis … — … sic puto cautus erit. materia huius libri sunt senes matrone serui ancille … — … (des.) imitando senum seueritatem. Die anonyme vita Terentii auf Folio 12 wird in zwei Fassungen bei Claudia Villa. La „Lectura Terentii, Bd. 1 Da Ildemaro a Francesco Petrarca. Padua (1984), S. 193-194 abgedruckt. Auch bei ihr das Epitaphium Terentii, S. 210-211. (13r-27v) Andria. ›(13r) Incipt Terencij publii Andria Comedia prima Acta ludis Megalensibus Lucio postumio Albino L Cornelio Edilibus Corulibus Egere L Ambiuius Terpio lactilibus prenestuinus Errata menandii Acta secunda modulat Flaccius claudij abiis duabus dextris 71 nalciro (?)‹. Verse: SOrorem falso creditam meretricule / genere Andrie Glicerium | viciat pamphilus … — (27v) quid est quid cestat et vos valete Et plaudite. calopius recensui.Publy Terency Andria finit‹. (27v-44r) Eunuchus. ›(27v) Incipit Eunuchus acta ludis megalensibus L postŭmio. albino cornelio merula Edilibus curŭlibus Egere Ambiŭius turbio .L. attiliŭs prenestinius Greca meandri acta secunda modulauit flacius claudij tibys dextris cum (?) valerio bayo mummio faŭnio consulibus‹. Verse: IN eneuchum prologus SI quisquam est qui placere se studeat bonis quam plurimis et minime multos ledere … — (44r)Ca vos valete et plaudite colopius recensui.Publy Terency Aferi Eunuchus explicit faliciter‹.
(44r-60r) Heautontimorumenos. ›(44r) Incipit Heaŭtontimorumenos P T Acta ludis megalensibus L cornelio Lantulo. L valerio flacio edilibus currulibus Egere autem L ambiŭiŭ[s] turpio Lucius attilius prenestuiŭs greca menandri prima acta secunda modulauit flaccus claudij tibys duabus dextris cum (?) Junio T Simplromo consulibus‹. Rubriziertes Kolophon: per me vlricum dicknower de welckmech die secundo february hora tertia noctis qua palacium paduanum potestatis igne validissimo cremebatur m°iiij° vigesimo Argumentum. IN militiam proficisti gnatum chinam amantem antiphilam conpulit durus pater … — Verse: ›Prologus‹. Ne cui vestrem sit mirum cur partes seni poeta dederit. (60r) C fiat Ca vos valete et plaudite calopius recensui.Explicit p T Eautontŭmorumeos‹.
(60r-74v) Adelphoe. ›(60r) Incipit Adelphe Acta ludis funebribus Quos (?) fabio maximo p. cornelio affricano Emily faby Edilibus currulibus qua egere grec[ca] L Attilius prenestiuius minutius pirotinius [unlesbar] modos fecit flaccus Claudi tiys Sarranis facta greca menandri annitio m cornelio consulibus‹. Arumentum Per (?) vos cum haberet demea adulescentulos dat micioni fratri adoptandum … — Verse. ›Prologus‹. Postquam poeta sensit scripturam suam ab iniquis observari. (74v) Recte. Ca vos valete et plaudite Calopius recensui.Publy Terency Adelphe explicit‹.
(74v-88r) Hecyra. ›(74v) Incipit Hechira feliciter acta ludis Romanis Septo julio cesare. GN Cornelio Edilibus currulibus Non est pacta tota modos fecit flaccus claudi tibys GN Octauio T manlio consulibus Relata est iterum ludis funebribus Relata est tercio Q fuliuo L marco Edilibus currulibus ‹. Argumentum Uxorem duxit pamphilus philamenam. cui quondam ignorans virgini vicium abtulit. … — Verse. Echira est huic nomen fabula. hec cum data est noua. (88r) Ca vos valete et plaudite // (88v) Calopius recensui.Publy Terency affri hechira explicit‹.
(88v-104v) Phormio. ›(88v) Incipt phormio acta ludis Romanis L. postumio Albino L cornelio merula Edilibus corrulibus Egere ambiuius turpio lucius actiliŭs prenestiuius modos fecit flaccus claudy tibys imparibus Grecam appollodori Epiditazomenos facta secunda cum fanniom valerio consulibus‹. Argumentum Cremetis fratrem (?) obierat peragre demipho relicto athenis antiphone filio … — Verse. ›Prologus‹. Postquam poeta vetus poetam non potest. (104v) Caliopius vos valete et plaudite Colopius recensui. Nikolaus Henkel und Fritz Josef Worstbrock. Terenz, in: Verfasserlexikon, Bd. 9, S. 698-710. Claudi Villa. Terenz im Mittelalter und Humanismus, in: LexMA, Bd. VIII, S. 549-550. P Terentius Afer. Comodiae, Hrsg. v. Robert Kauper. Oxford (1965). Vgl. SSB Augsburg, 2° Cod. 128 (105r ) Epithetum Terentii. Natus in excelsis tectis Cartaginis alte / Romanis ducibus bellica preda fui. Schaller/Könsgen 10038. (106r) Argumenta in Eunuchum duo. Factrix adolescentem cuique mutuo amorem amorem cenebatur (?) exclusi . ei qui Duonto exclusione causas dabit (?) … — … comuni fine econtamiem (?) patuntis (?). (106v-107r) Ars Clausulandi. (106v) Ars clausulandi hic breviter perstringitur Non pro arte clausulandi que (?) dignissima de omnibus (?) officensa (?) dj (?) aptarisimi (?) … — (107r) non altius (?) pret (?) videbius (?) expedius (?). (107r-107v) Modi Abbreviandi. (107r) Modi Abbreviandi etiam sunt octo. Quinque tot modus abbreviandi (?) otorum (?) quot modos ...? … — (107v) si hy ab autoribus paccibus (?) poniti secundum quinores imo alios pretermitto et cetera.


Abgekürzt zitierte Literatur

Schaller/Könsgen D. Schaller und E. Könsgen, Initia Carminum Latinorum saeculo undecimo antiquiorum, Göttingen 1977, Supplementbd. fortgeführt von Th. Klein, Göttingen 2005