Beschreibung von Cod. Guelf. 36.23 Aug. 2° (Heinemann-Nr. 2403; Otto v. Heinemann: Die Augusteischen Handschriften 3. Cod. Guelf. 32.7 Aug. 2° — 77.3 Aug. 2°. Frankfurt/M.: Klostermann, 1966 (Nachdruck d. Ausg. 1898). S. 124 – 128) Beschrieben von Otto v. Heinemann Elektronische Ausgabe nach TEI P5 OCR durchgeführt durch Bayerische Staatsbibliothek TEI-P5 konforme Kodierung durch Torsten Schaßan Herzog August Bibliothek Wolfenbüttel Herzog August Bibliothek Wolfenbüttel Herzog August Bibliothek

Die Katalogdaten sind Public Domain.

Für die Nutzung weiterer Daten wie Digitalisaten gelten gegebenenfalls andere Lizenzen. Vgl. die Nutzungshinweise der Herzog August Bibliothek Wolfenbüttel.

urn:nbn:de:gbv:23-mss/36-23-aug-2f8

OCR generierter Text, TEI-Rohkodierung durch die BSB, Konversion nach TEI-P5 durch Torsten Schaßan.

Normdaten ergänzt oder korrigiert.
Wolfenbüttel Herzog August Bibliothek Augusteer Handschriften in folio Cod. Guelf. 36.23 Aug. 2° Cod. Guelf. 36. 23. Aug. fol. Heinemann-Nr. 2403 <hi rend="bold">Agrimensores veteres Romanorum</hi> <hi rend="italic">(codex Arcerianus).</hi> 6. Jhdt. <hi rend="bold">Agrimensores veteres Romanorum</hi> <hi rend="italic">(codex Arcerianus).</hi> f. 1–6. M. Junii Nipsi lib. II Herausg. von Lachmann, Die Schriften der römischen Feldmesser. Berlin 1848. I. 291–301. Nipsus, M. Junius Volaterranus, Raphael f. 6′–16′. Aprofiditi <hi rend="italic">(Epaphroditi)</hi> et Betrubi <hi rend="italic">(Vitruvii)</hi> Rufi arckitectonis liber Hsg. von Cantor, Die römischen Agrimensoren. Leipzig 1876, S. 208 ff. Epaphroditus (Aprofiditus) Vitruvius (Betrubius) Rufus f. 17–27′. Iuli Frontini De agrorum qualitate, De controversiis et de limitibus Hsg. von Lachmann a. a. O. I. S. 1–34. Frontinus, Julius f. 28–41. Liber coloniarum I. prouincia Lucania, Brittiorum, Apulia, Calabria, Sicilia, prouincia Tuscia. pars Piceni. ex libro Balbi prouincia Valeria. ciuitates Campaniae ex libro regionum. ager Carsolis etc. prouincia Dalmatiarum Hsg. von Lachmann a. a. O. I. 209 bis 239. Agrimensores veteres Romanorum liber coloniarum Balbus (agrimensor) f. 41′–66. Hygini gromatici De limitibus constituendis Hsg. von Lachmann a. a. O. I. 166–208. Hyginus f. 66–67. Lex Mamilia, Roscia, Peducea, Alliena, Fabia Hsg. von Lachmann a. a. O. I. 263–266. Agrimensores veteres Romanorum lex Mamilia, Roscia, Peducea, Alliena, Fabia f. 67–76. Agenni Urbici De controversiis agrorum Hsg. von Lachmann a. a. O. I. 77–90. Agennus Urbicus f. 76–76′. M. Junii Nipsi lib. I. <hi rend="italic">Bloss das erste Kapitel:</hi> Fluminis variatio Hsg. von Lachmann, a. a. O. I. 285 f. Nipsus, M. Junius f. 77–77′. De sepulchris Hsg. von Lachmann I. 271 f. Agrimensores veteres Romanorum de sepulchris f. 78–78′. Liber coloniarum I. Ratio militiae adsignationis prima Hsg. von Lachmann a. a. O. I. 242 f. Agrimensores veteres Romanorum liber coloniarum f. 79–81′. Ex libro XII. Innocentius u. p. auctor de litteris et notis iuris exponendis. Casae litterarum Hsg. von Lachmann a. a. O. I. 327–331. Agrimensores veteres Romanorum ex libro XII Innocentius etc. Agrimensores veteres Romanorum casae literarum f. 81′–83. Liber coloniarum I. Nomina agrorum. Nomina limitum. Ex libro Balbi nomina lapidum finalium Hsg. von Lachmann I. 246–251. f. 83′ Ende des ersten Theils der Handschrift, enthält nur Zeichnungen. Agrimensores veteres Romanorum liber coloniarum Balbus (agrimensor) f. 84–106′. Agenni Urbici De controversiis agrorum. Julii Frontini liber II. De controversiis agrorum. <hi rend="italic">Hsg. von Lachmann a. a. O. I. 34–58. (Pseudosimplicius.)</hi> Hsg. von Lachmann a. a. O. I. 77–90. 62–70. Agennus Urbicus Frontinus, Julius f. 106′–122′. Hygini De limitibus. Siculi Flacci De condicionibus agrorum. <hi rend="italic">Hsg. von Lachmann a. a. O. I. 138–148.</hi> Hygini De condicionibus agrorum. <hi rend="italic">Bei Lachmann, a. a. O. I. 115–134.</hi> Hsg. von Lachmann a. a. O. I. 111–113. Hyginus Siculus Flaccus f. 124–136′. Hygini gromatici Liber de munitionibus castrorum

Schlussschrift: Liber. gromaticus Hygyni. de diuisionib. agrorũ. explicit.

Hsg. von Domaszewski, Leipzig 1887. Hyginus
f. 136′–155′. Hygini De limitibus constituendis Bei Lachmann I. 166–208. Hyginus f. 155′–156′. Lex Mamilia, Roscia, Peducea, Alliena, Fabia Bei Lachmann I. 263–266. Agrimensores veteres Romanorum lex Mamilia, Roscia, Peducea, Alliena, Fabia f. 156′. Liber Balbi ad Celsum expositio et ratio omnium formarum Bei Lachmann I. 91.

Vorgebunden sind eine Anzahl Papierblätter von verschiedenen Händen des 16.–19. Jhdts. mit mancherlei auf den codex bezüglichen Notizen und Exzerpten.

Noticia codicis von Friedr. Ad. Ebert, d. d. 10. Juli

(18)23, im wesentlichen übereinstimmend mit der Beschreibung der Handschrift in seinen Bibliothecae guelferbytanae Codices graeci et latini classici. Lipsiae 1827, S. 5 ff. 2 Bll.

<locus from="1r" to="4r">f. 1–4.</locus> Jo. Is. Pontani Epistola autographa ad Petrum Scriverium, d. d. Harderovici 26 oct. 1621, una cum eiusdem Emendationes in libellum Hygini de castrametatione <hi rend="italic">(i. e. de munitionibus castrorum)</hi> autographae Pontanus, Jo. Is. <locus from="5r">f. 5.</locus> Variae lectiones in Hygino <hi rend="italic">(de munitionibus castrorum manu Petri Scriverii exaratae).</hi> Scriverius, Petrus <locus from="7r" to="10v">f. 7–10′.</locus> Hygini gromatici liber <hi rend="italic">(de munitionibus castrorum).</hi> Apographum Eyndianum, s. XVI, cfr. Blume S. 52 <locus from="1r" to="4r">f. 11–12′.</locus> Petri Gallandi Epistola ad card. Carolum a Lotharingia, d. d. Parisiis 10 Cal. Dec. 1554. Accedunt Excerpta quaedam ex bibliotheca Gessneri, ex geographia Volaterrani, omnia manu Petri Scriverii exarata Gallandus, Petrus <locus from="13r" to="20v">f. 13–20′.</locus> Hygini groma(<hi rend="italic">ti</hi>)ci liber de munitionibus castrorum. Ex Antonij Galesij Massae cod. et Basil. Zanchi

Am unteren Rande des ersten Blattes: Sum Petri Scriverii ex dono Jo. Wouwerii, ex cujus manu haec schidae manuscripti.

<locus from="21v" to="22r">f. 21′–22.</locus> Higini gromatici sive de metatione castror. liber

Nur einige Notizen von einer Hand des 17. Jhdts. Petri Scriverii?Nur einige Notizen von einer Hand des 17. Jhdts. Petri Scriverii?

<locus from="23r" to="23v">f. 23–23′.</locus> Ex Hygino gromatico excerpta <hi rend="italic">(de munitionibus castrorum)</hi>

von der Hand des Scriverius.

<locus from="24r">f. 24</locus> Excerpta quaedam de Julio Hygyno ex Raph. Volaterrano, Petro Pithoeo et Justo Lipsio, manu Petri Scriverii exarata

(hinter das Vorsatzblatt gebunden).

Lipsius, Justus Pithoeus, Petrus
Balbus (agrimensor)

Pap.

157 Bll., von denen jedoch Bl. 1. 123 und 157 Vorsatzblätter, bezw. Umschläge aus Pergamenthandschriften des 14. Jhdts sind, von fünf andern aber grössere Bruchstücke fehlen, nämlich von Bl. 62 die obere, von Bl. 64 und 73 die untere Hälfte, von Bl 59 und 60 das mittlere Drittel. 31,5 24,5 I II III (Scriver.?) IV V 1 1 Vorsatzbl. ? unleserlich 1 2 1 2 cxviiii—cxxii 2–5 3–6 2–5 3–6 xii 6 7 6 7 iii—x 7–14 15–22 7–14 8–15 xi—xvii 20–26 8–14 15–21 16–22 xviii—liii 27–62 23–58 22–57 23–58 liiii 63 59+60 57+58 59 lv 64 61+62 59+60 60 lvi—lx 65–69 63–67 61–65 61–65 lxxx—lxxxvi 86–92 68–74 66–72 66–72 lxiiii 83 75 73 73 lxi—lxiii 80–82 76–78 74–76 74–76 lxvi 85 79 77 77 lxv 84 80 78 78 lxvii—lxxi 15–19 81–85 79–83 79–83 lxxii—lxxviiii 93–100 86–93 84–91 84–91 lxxxvii—cxvii 101–131 94–124 92–122 92–122 123 123 Umschlag cxviii 132 125 124 124 cxxiii—cliiii 133–164 126–157 125–156 125–156 157 157 Umschlag

Bei den Zählungen I und II sind die Vorsatz- und Umschlagblätter in die Bezifferung nicht mit einbegriffen, bei III (die dem Schriftcharakter nach von Scriverius herrühren könnte) nur das erste, bei IV nur die beiden letzten. II hat durch Unachtsamkeit die Zahlen 70–79 übersprungen, III und IV haben die Blätter 59 und 60, weil das mittlere Drittel ausgeschnitten ist, als je zwei Blätter gezählt und in IV ist überdies die Zahl 57 doppelt verwandt worden. Ebert und Blume haben die Zählung III angenommen, Lachmann citiert nach Spalten, unsere Beschreibung nach der richtigen Zählung V.

Bl. 16–83 einspaltig, die übrigen zweispaltig

Doppelhandschrift, wie es scheint von zwei Händen geschrieben, von der ersten bis Bl. 83 (A nach Lachmann), von der zweiten Bl. 84 bis zum Schlüsse (B nach Lachmann).

Mit vielen sauberen und mit Farben angelegten Federzeichnungen zur Erläuterung des Textes. — Die Handschrift, obwohl im Ganzen genommen vorzüglich erhalten, ist doch nicht ganz unversehrt bis auf unsere Zeit gekommen: das Pergament ist namentlich an den Rändern spröde und brüchig geworden, die Schrift an einzelnen Stellen abgerieben und dem Verlöschen nahe, ausserdem ist der Verlust einer grösseren Anzahl von Blättern zu beklagen. — Gegenwärtig tragen die Blätter der Handschrift vier Bezifferungen, drei ältere mit Tinte in den oberen Ecken und eine neuere mit Bleistift in den unteren, die indessen sämmtlich unrichtig sind.

Der Pappband, welchen Schönemann im J. 1835 hatte anfertigen lassen, ist unter Bethmann durch einen solideren ersetzt worden; er besteht aus feinen Holzdeckeln, mit gelbrothem Papier überzogen, und mit Kalblederrücken.

Die Vorbesitzer der Handschrift sind vom 10. Jhdt. an sämtlich bekannt.

Damals gehörte sie dem Kloster Bobbio, wo sie Abt Gerbert, der spätere Papst Sylvester II, um 981 benutzte.

Von dort wurde sie 2) durch Thomas Phaedrus Inghirami, den Kustos der Vaticana, im J. 1493 nach Rom gebracht,

wo sie nach Blumes Ansicht 3) in den Besitz des Angelus Colotius, des Sekretärs Leo X. (1513–1521) und nachherigen Bischofs von Nocera gelangte, der sie wahrscheinlich bei der Plünderung nach der Einnahme Roms durch Karl V. im J. 1527 verloren habe.

Wahrscheinlicher ist dagegen, wie Mommsen und Gebhardt (Centralbl. f. Bibliothekwesen V [1888] 424 ff.) annehmen, dass sie Collotius niemals besass, dass sie vielmehr von Inghirami durch Kauf oder als Geschenk unmittelbar auf Erasmus überging. In Deutschland tritt die Handschrift zuerst 4) bei Erasmus auf, der sie, obgleich er seine Bibliothek schon bei Lebzeiten an Johannes a Lasco verkauft hatte, bis zu seinem Tode 1536 behielt. Die Notiz auf El. 2 a roth ist jedoch vermuthlich von der Hand des Prœdinius.

5) Johannes a Lasco veräusserte den Kodex vermuthlich während seines Aufenthaltes in den Niederlanden (bis 1540) oder in Ostfriesland (bis 1550); sein Name, den Lachmann nicht mehr finden konnte, steht mit Rothstift auf Bl. 1 (Vorsatzblatt).

Hier haben sich auch die beiden folgenden Besitzer 6) Gerardus Mortaingne, der die Handschrift in so bedauerlicher Weise verstümmelte, (dreimal)

und 7) Regnerius Prœdinius (Regneri nunc sum Predinii 1559) eingetragen.

Dass dann der Kodex 8) an Ludovicus Mirœus in Lyon gekommen sei, ist eine Vermuthung Langes.

1566 war er aber schon 9) auf Joh. Theodoretus Arcerius übergegangen, wie dessen Inschrift auf Bl. 1: At nunc Joannis Arcerii 1566 bezeugt; von ihm führt er den Namen Arcerianus.

Arcerius der Vater vererbte die Handschrift 10) auf den Sohn Sixtus Arcerius,

der zuerst den Schluss Bl. 123–157, einige Jahre darauf auch das übrige 11) an Petrus Scriverius veräusserte (vgl. Blume S. 21 u. 8).

Nach Scriverius Tode erwarb sie dann Herzog August im J. 1663 gegen Meistgebot und seitdem ist die Handschrift, von ihrer Entführung nach Paris 1807–1814 abgesehen, unter den Schätzen der Herzogl. Bibliothek aufbewahrt worden.

Otto v. Heinemann: Die Augusteischen Handschriften 3. Cod. Guelf. 32.7 Aug. 2° — 77.3 Aug. 2°. Frankfurt/M.: Klostermann, 1966 (Nachdruck d. Ausg. 1898). S. 124128
Ebert, Friedrich Adolph Bobbio Paris bibliothèque impériale Arcerius, Johannes Theodoretus, (pater) Arcerius, Sixtus, (filius?) Colotius, Angelus, Secretär Papst Leo X, dann Bischof von Nocera Erasmus, Desiderius, Roterodamus Inghirami, Thomas Phaedrus Lasco, Johannes à Mortaingne, Gerhard Praedinius, Regnerius Scriverius, Petrus