Dieses Dokument steht unter einer Creative Commons Namensnennung-Weitergabe unter gleichen Bedingungen 3.0 Deutschland Lizenz (CC BY-SA).
Herzog August Bibliothek Wolfenbüttel (Copyright Information
Neu katalogisiert durch
Beschreibung erstellt im Rahmen des Projektes
Aus zwei Teilen zusammengesetzt: I
1–155, Vorsatzbl. vorn und drei leere Bl. hinten ungez. Außerdem Tintenfoliierung des 15. Jh.:
19–177(dazu in der heute separierten Inkunabel E 392.2° Helmst.:
1–18), Zählfehler: Bl. 155 übersprungen. Von der gleichen Hand wie die Foliierung in dem ebenfalls aus Clus stammenden Cod. Guelf. 322 Helmst. (weitere Beispiele s. dort).
Gelenke der Deckel durch den herausgelösten Teil I sehr flexibel, am oberen Rand des Codex Schwemmrand eines Wasserschadens.
Spätgotischer Holzdeckelband, mit braungefärbtem Schafsleder überzogen. Streicheisenlinien. Nur auf dem VD Einzelstempel Ihesus
Maria
Guilh. de Lut.
S. Thider. de Brac. plebani I. Sesen
Die beiden Teile des Codex wurden vermutlich zwischen 1485 und 1500 im Johannes von Brakel
, 89–92.
Der Mischband wurde am Agrestis et Simplex Meditatio Passionis et Incarnationis Christi Getruckt. Nicolai de Lyra quaestio de probatione per Scripturas a Judaeis receptas quod Mysterium Christi praedictum a Lege et prophetis sit impletum. Nicolai de Lyra Responsio ad quendam Judaeum ex verbis Evangelii secundum Matthaeum, contra Christum nequiter arguentem. Petri Damiani Epistola ad Nicolaum papam de Incontinentia Episcoporum et Sacerdotum. Anonymi Tractatus de Virtutibus et Vitiis. Johannes de Walsedo Breviloquium de Virtutibus Principum. Declamationum Senecae Spiritualis Expositio. De diversis virtutibus secundum ordinem Alphabeti. Sententiae diversorum Autorum. Legendae
unter den Theologici
nachgewiesen; auf dem ti
T. 102.
Im Katalog von 1797 (BA III, 52) unter Nr. 181
vom Helmstedter Bibliothekar P. J. Bruns einschließlich der vorgebundenen Inkunabel ausführlich beschrieben. Nach der Auflösung des Überlieferungsverbundes um 1800 strich Bruns jedoch die Titelaufnahme des Drucks und fügte sie eigenhändig in den Helmstedter Bandkatalog ein (BA III, 78, p. 53). Dass es sich hier um einen Mischband handelt, war bereits Bei der heute fortgesetzten Vergleichung des alten Helmstedter Handschriftenkatalogs fanden sich mehrere Handschriften, woraus seitdem Stücke ausgeschnitten sind, aus 373 Helmst. ein alter Druck.
Die beiden Bl. wurden halbiert und jeweils quer eingeklebt.
Textura von einer Hand.
Das Antiphonale, dem die Fragmente entstammen, dürfte zur zur liturgischen Ausstattung der Cluser Kirche gehört haben und ist mit ziemlicher Sicherheit im Kloster selbst entstanden. Da Texte und Melodien nicht mehr den Usancen der reformierten Bursfelder Liturgie entsprachen, wurde der Codex nach der Reform makuliert.
Den Kolophon zitiert auchet primo de messia etc. Et per messiam intellige iudeis promissum ad liberandum de quo super Danielem satis late vide eundem magistrum Nicolaum de Lira.
Sequuntur responsiones Nycolai de Lira ad quendam iudeum ex verbis evangelii secundum Matheum contra Christum nequiter arguentem etc.
Wasserzeichen:
Hand 1: Bl.
Bl.
Hand 3: sehr regelmäßige Bastarda mit kursiven Zügen auf Bl.
Bl.
Nach Ausweis des Kolophons 1448 im Benediktinerkloster St. Blasius in Northeim geschrieben. Der Faszikel gelangte zu einem unbekannten Zeitpunkt, spätestens jedoch um 1500, ins Benediktinerkloster Clus (vgl. bei Cod. Guelf. 369 Helmst.) und wurde dort ergänzt.
Tractatus de virtutibus et viciis
De iusticia. De iusticia contra hostes. De liberalitate Tyri imperatoris… — …
Has virtutes habuerunt gentiles et philosophi infideles pudeant ergo christiani et fideles catholici qui tales non exercent etc.
Abusio(a–f),
Accepcio personarum(b, c. f, h),
Amor(a, c, f, g, p, q, t, bg),
Angelus(l, q, r, ac, i und Zusatz),
Beatus vel beatitudo(a, e, l, m),
Bonum vel bonitas(vita presens c [Schluss], g),
Caritas(a–c, ac),
Caro sive corpus(f, h, i, ac, Zusatz),
Castitas sive continencia(e, g, h, p–r, t),
Consideracio sui(af, ah, e, f, i, p, z, ae, Zusatz),
Contemplacio(e–g, o, t, x),
Conversio(b, g, i, ad),
Creacio sive creator(c, f),
Desperacio(a–c),
Devocio(h),
Dyabolus(a, b, f, g, i–m),
Dilectio(a–d, h, o, q–s),
Disciplina(a, b, e),
Discrecio(a, b, g, p),
Divicie(a, c, d, h, i, ak, al, ao, au, bi),
Doctrina sive doctor(b, c, f, i, y, ab, ad, ay, az, bh),
Ebrietas(Zusatz, a–c, k, l, q, r, x, ab, ad, ap),
Elemosina(a, b, s, c, d, h, k, t [Schluss], ab, ap, ax, az, bg),
Eukaristia(c, e–g, x–z),
Exactio(a–d),
Exemplum(f–m, o, p, r, x, z, ac, ad),
Fama(a–c, i, k),
Fides(c, al, ak, aq),
Fortitudo(f, g, q, zwei Zusätze, m, zwei Zusätze),
Fraternitas(a–c),
Gaudium(c–e, g, k, n, o),
Gloria bona(a, c, d),
Gloria mala(d, e, h, l, n, r, a, u, x, z, ab, an),
Gloria eterna(a, c–f, h, k, l, n, o, q–u, x–z, ae, ag, ah, ai, ak, an, at),
Gracia(b, e, g, h, l, p–r und drei Zusätze),
Gratitudo sive graciarum actio(d–f),
Gula(a, b, an [Beginn], ebrietas l, zwei Zusätze, an [Schluss], zwei Zusätze),
Homo(b–h, k, sechs Zusätze),
Humilitas(a, m, n, q, y, z, ab, ax, Zusatz, az, am),
Iactancia(a, b, f),
Ieiunium(a–c, e, f, l, n, q–s, u, ai, al, am),
Ignorancia(a, e, f, h, k),
Incarnacio(a, b, zwei Zusätze, g, h, p, q, o, n, e),
Infernus(c, Zusatz, f, q, zwei Zusätze, r, s, Zusatz, t, Zusatz),
Ingratitudo(a, b, e, k),
Iniuria(a, b, d, i, n, z),
Invidia(a–d, af, ah),
Ypocrisis(a, d, o–q, ag, ah, ai, am, bf, bh, ak),
Ira(b, c, ad, ag, ai, at, ay),
Iudex sive iudicium(c, o, r, t, u, y, ae, ag, ah, al, ap, Zusatz),
Iuramentum(a, d, f, h),
Iusticia vel iustus(g, l, n, r–u, y, z, ae),
Iuventus(c–e, g, i [Schluss]),
Lacrime(d, i, l, p, q, fünf Zusätze),
Laus(h, i, z, ac, aq [Anfang], as, aq [Schluss]),
Liberalitas(d, g, i, r),
Loquacitas(a–c, e, q, s–u, ac),
Luxuria(l, n–q, Zusatz),
Mandatum(b, c, e, h, k–m),
Mansuetudo(a, d [Schluss], e, g–i, k–o),
Maria(e [Anfang], f, zwei Zusätze, ah, ai, al, an, ao, Zusatz, ab, fünf Zusätze),
Martirium(e, l, drei Zusätze),
Membra(fehlt),
Mendacium(a, Zusatz, h, r),
Meritum(a, c–e, h),
Miseria(a, m, q),
Misericordia(a, e, drei Zusätze, t, z, ag, ah, ai, an, aq, vier Zusätze),
Monachus(c–e, t, u, x, ae, af, ag),
Mors(a–c, zwei Zusätze, g, i, l, zwei Zusätze, p, u, ac, ad, af, ar, as, at, bc, dk [Schluss], Zusatz, bm, Zusatz),
Mulier(c, d, f, k, l, p, u, z, ab, ac, ae [Beginn]),
Mundus(a, b, d–f, h, m, n, q–u, x, Zusatz, amor q, vier Zusätze, periculum c, zwei Zusätze, z, Zusatz),
Munus(a, d, e, g),
Nativitas(c, d, g, i, l–n, vier Zusätze),
Negligencia(a, c, e),
Nobilitas(b, c, i, k, l, q),
Obediencia(c, h, i, m, s, y),
Ociositas(d, e, g, h, p, q, Zusatz),
Odium(a, k, m, zwei Zusätze, n, r),
Opus(a, e, g, i),
Oracio(b, e, g, i, l, o, p, zwei Zusätze, t, Zusatz, ab, ae, ag, ai, ak, al, am, ao, ap, ar, as, at, Zusatz, au, ay, az, ba, bc, bd, bh, bf, bk, bl, bt, by, ca, cl),
Paciencia(a, b, f, i, k–n, q–r, s, z, ab, ai, ad, af, am, an, ao, aq, at, ax, zwei Zusätze),
Parentes(a, d, f, e, h, q, y, n),
Passio(d, f, g, k, n, o, p, r, s, u, x, z, ad, ae, af, ag, ai, ak, am, an, aq, ar, elf Zusätze, crux n, zehn Zusätze),
Paupertas(d–g, n, o, r–t, x, y, drei Zusätze),
Pax(a, c, e–i, k, l, n, p, q, s–u, x, y, ac, af, drei Zusätze, iustitia ag [Schluss], drei Zusätze),
Peccatum(a, b, f, g, h, q, r, t, x, ad, ae, ag, ak, ah, am, an, ap, aq, ar, au, drei Zusätze, voluntas h, drei Zusätze),
Pena sive punicio(c, d, f, i, l–q, y, z, ac, ad, ae),
Penitencia(a–u, x, ae, ag, ah, ak, al, am, an, ap, ar, as, at, au, ax, bd, bc, Zusatz, bh, bi, bm, fünf Zusätze),
Perfectio(c–h, k, n, o, r),
Periculum(a–c),
Perseverancia(a–d, vier Zusätze),
Pietas(l, p, s),
Predestinacio vel providencia(a–f, h, i, k–o),
Predicacio(d, g, s, ac, ad, ae, ag, ai, az, bd, be, bg),
Prelacio sive prelatus(a, b, z, ae, af, al, Zusatz, aq, az, bl, bq, ce, ch),
Profectus sive proficere(c, e),
Prosperitas(e, h, m, p, r, s),
Prudencia sive providencia(a–c, f, p, q, t),
Querite deum(a, g, h, k),
Rapina(a, b, f, l),
Reconsiliacio(a, d, e),
Regimen sive regere(a–c, f, g, af, ak),
Religio(b, h, i, k, m, y, ac, an, ae, ar, ay, bc, be, bf, bg),
Relinquere(a, e, h, g, y, z, ab, ae, al, Zusatz, am),
Recidivacio(a, c, d, f–h, Zusatz),
Restitucio(a, c),
Resurrectio(a, d–f, m, y, ab, Zusatz),
Reverencia(a, b),
Sacerdos(Zusatz, f, h, m, r, x, ad, ah, ai, ak, am, an, fünf Zusätze),
Salus(a, b, d),
Sanctitas(a–d, g, ),
Sanitas(a–c),
Sapiencia vel sciencia(a–c, e–i, m, q, u, x–z, ab, ah),
Satisfactio(c, b [Beginn]),
Scandalum(a–c),
Scriptura sacra(l, ah, ai, be, bh, bi, bk, bl, bm),
Securitas(a, b, e, l, n, confidentia d),
Senectus(a, b, d–f, i, m, n, p, u, ai),
Servitus(a, d, i),
Servicium(a, b, e, f, diabolus f, fraus d, homo l, Zusatz),
Simplicitas(a, c, b, e–i, adulatio i, hypocrisis o [Beginn]),
Sobrietas(a, f, abstinentia a, abstinentia h, abstinentia q, abstinentia y, abstinentia ae),
Societas(h–k, m, t, z),
Solempnitas(c, e, f, Zusatz),
Sollicitudo seu occupacio(g, i, k, o, p, q, s, u),
Sortilegium et divinacio(a, k),
Spes(c, e, g–i, n, o, q, r),
Spiritus Sanctus(a–i, m, n, q, r, u),
Studium(b, f, g, i, h, l–p, ae, al),
Stulticia(b–d, i),
Subiectio(a, b, d, e,),
Suffragium(a [Beginn], b [modifiziert]),
Superbia(c, o–q, ac, ae, af, an, ap, aq, at, as, au, ax, bd, contemplacio g, invidia a, Zusatz),
Superfluitasa–c),
Suspicio(a–c),
Taciturnitas(a–d, h, k, p, u, x, y),
Temperancia(d, e),
Temptacio(a–e, i, k, p, q, t, u, ab, ac, ad, ah, ai, ak, am, an, ao),
Tempus(d, e, g, m, deliciae g),
Timor(a, b, e, h, n, r, x, ao),
Tribulacio(a, Zusatz, c, d, q, r, x, ac, am, as),
Trinitas(g, h,),
Tristicia(c, d,),
Venia(Zusatz, d, e, l, p, x, ab, ag),
Verbum(a–c, e–h),
Verecundia(d, e, i, k, castitas g, m),
Veritas(a, d, g, h, m, o, q, s, u, y, ac, ae),
Victoria(a–c, penitencia bc),
Vicium(d, h, k, l, o),
Violencia(a, c, e),
Virginitas(a–d, f, g, e, h–l, r, t, u, y, temptacio m [Schluss], drei Zusätze),
Virtus(a, c, f–h, k, m, p, y, af, ai),
Vita presens(f, g, i, ad, al, af),
Voluntas(g, h, l, m, o–q, x, y, af),
Voluptas(a, d),
Votum(a, c, d),
Usura(b),
Christianus(a–d, g),
Christus(l und Zusatz). Am Schluss jedes Lemmas die auch im Orginal vorhandenen Verweise auf Zitate in anderen Stichwörtern, die in der Vorlage offenbar nicht mit Buchstaben gekennzeichnet, sondern fortlaufend gezählt waren. Die Zusätze stammen teilweise aus den bei den einzelnen Lemmata angegebenen Verweisen, vielfach fehlen sie aber auch in den Ausgaben.
, (Origenes
, (Cyprianus
), (Seneca
, (Tulius
, (Basilius
, (Rabanus
, (Damascus
, (Fulgencius
und (Boecius
. In den Rubriken zahlreiche pseudepigraphe oder fälschliche Autorzuschreibungen. Die Exzerpte sind in insgesamt 120 Gruppen zusammengefasst.Albinus
Versus de septem sacramentisder Hexameter
servus sancti Petri) und einem Mönch (
servus Michaelis archangeli) über den Wert und Vorrang beider Lebensformen, der allerdings keine nähere Entsprechung in den bekannten Texten des 12. Jh. zu diesem Thema hat. Als Einleitung dient ein längerer Auszug aus einer anonymen Quaestio, die in der Hs. Oxford, BodL, Lyell 58, 64r–65v, überliefert ist (olim Melk, StiB, Ms 850, dazu
Legitur in vitas patrum quod erant quatuor heremite
quartus quocumque vult me deducit, in Augsburg, UB, Cod. II.1 4° 36, 228r (
Erat quedam virgo in claustro Beatrix nomine
post confessionem circa se gestam manifestans, in Innsbruck, UB, Cod. 242, 212ra (
Homo quidam fecit cenam magnam, mehrfach wiederholt,
bonum semen seminasti, aber auch
vadeoder
my son ade. Daneben karikaturistische Federzeichnung eines langhaarigen, bärtigen Mannes in zeitgenössischer Tracht mit Wams, Schnabelschuhen und melonenartigem Hut, der, die rechte Hand im Redegestus erhoben, auf einen zweifüßigen, geflügelten Drachen einredet, der sich ihm zuwendet.
Wasserzeichen:
Hand 1:
Hand 2:
Der Faszikel wurde um 1400 im Benediktinerkloster Clus als systematische Exempelsammlung aus abgeschlossenen Texten und Exzerpten von zwei Schreibern hergestellt, auf dem Kopfsteg von Liber sancti Georgii in Clusa
. Beide fertigten zur gleichen Zeit auch die Sammelhandschriften Cod. Guelf. 615 Helmst. und 646 Helmst. auf Papier mit teilweise identischen Wasserzeichen an.