Die mittelalterlichen Helmstedter Handschriften der Herzog August Bibliothek. Teil III: Cod. Guelf. 371 bis 460 Helmst., beschrieben von Bertram Lesser (in Vorbereitung). (Vorläufige Beschreibung)

Wolfenbüttel, Herzog August Bibliothek, Cod. Guelf. 412 Helmst.

Sermones 'Parati'. Sermones varii. Johannes Rode. Passio Jesu Christi secundum IV evangelia

Papier — 189 Bl. — 29,5 × 21 cm — Raum Goslar — 1420–1440

Aus zwei Teilen zusammengesetzt: I 1ra–176vb, II 177r–189v. Lagen: 2 VI (24). IV (32). 3 V (62). VI (74). IX (92). 7 VI (176). VI+1 (189). Bleistiftfoliierung modern: 1189.

Gotischer Holzdeckelband mit rotgefärbtem Schweinslederbezug, berieben und beschädigt. Streicheisenlinien. Einzelstempel "Wappen Leander Köferl von Eschenbach": EBDB s023992. Der sonst nicht weiter nachweisbaren Werkstatt "Archiv Packesel" in Braunschweig (EBDB w003019) zugeschrieben. Auf dem VD eingeritzt Papetran (in Textualis), darunter ein ebenfalls geritzter, grober Wappenschild mit einem senkrechten Ast (?) als gemeiner Figur. Drei Doppelbünde, Kapital an Kopf und Schwanz mit ungefärbten Lederstreifen umflochten. Zwei Riemenschließen mit rechteckigen, an den Ecken abgeschrägten Fensterlagern, Schließenriemen verloren, Gegenbleche entfernt. Inliegend ein einfaches, am unteren Ende gegabeltes Stecklesezeichen aus Papier (9,5 × 2,5 cm).

Fragment: VS. 14. Jh. Pergament. 1 Bl. 29 × 22 cm. Das Bl. ist mitgeheftet und um die erste Lage gehängt. Schriftraum: 23 × 15 cm, zweispaltig (jede Spalte 7 cm breit), 25 tintenliniierte Zeilen. Haupttext in Textualis von einer Hand; Nachträge einer weiteren Hand in einer flüchtigen jüngeren gotischen Kursive. Rubriziert. VS Missale (Proprium de tempore, pars hiemalis). Lesungen (Ier 17,16–18 und Io 11,47) und Gradualresponsorium (CANTUS g00825) zu feria VI post dominicam Passionis, nicht vollständig ausgeführt. Auf dem Kopfsteg von späterer Hand Notizen und Sentenzen, darunter das im Magdeburger Dom befindliche Epitaphium des 1325 ermordeten Magdeburger Erzbischofs Burchardus de Schraplau: Borchardus gratus iacet hic domino tumulatus | De Scraplaw natus pro iure tuendo necatus. Zitiert u. a. bei Henricus de Hervordia: Liber de rebus memorabilioribus sive Chronicon, aetas VI, cap. 99, Druck: Potthast Liber, 243. Zu Burchard von Schraplau vgl. Gatz Bischöfe, 389f. In der rechten Spalte unter dem Schenkungsvermerk: Augustinus: O anima preciosa non auro vel operibus redempta sed sanguine angni [!] immaculati [Aug. enarr. in ps. 66,4] propter te fons vite aceto potatur [Ps.-Aug. serm. 32].

Herkunft: Der möglicherweise im Raum Goslar entstandene Codex gehörte zunächst wie Cod. Guelf. 324 Helmst. Conradus Odenhusen, identischer Besitzvermerk auf dem VS von der gleichen Hand wie dort: Dominus Conradus Odenhusen alias Jacopes dedit. — Der eingeritzte Name auf dem VD legt nahe, dass auch ein Angehöriger der Goslarer Familie Papetran, vielleicht der Geistliche Henning Papetran, nachgewiesen 1438–1464 als Pfarrer an der Marktkirche St. Cosmas und Damian, zu den Eigentümern der Hs. gehörte und sie mit Cod. Guelf. 38 Helmst. (vgl. dort) und 804 Helmst. dem Zisterzienserinnenkloster Wöltingerode schenkte. Aus seinem Besitz stammt auch Cod. Guelf. 19.26.7 Aug. 4°, den Papetran 1470 dem Magdalenerinnenstift Frankenberg in Goslar übergab. — Der Codex wurde am 14.3.1572 mit den übrigen Buchbeständen des Konvents in die Wolfenbütteler Hofbibliothek transportiert, 1614 in deren Gesamtkatalog von Liborius Otho (Cod. Guelf. A Extrav., p. 285 [280]) unter den Papalia Miscellanea als Postilla manuscripta mit der Signatur T 20 nachgewiesen. 1618 in die Universitätsbibliothek Helmstedt überführt; 1644 in deren Handschriftenkatalog (Cod. Guelf. 27.2 Aug. 2°, 10v) als Sermones in Evangelia et Epistolas Dominicales. In breter, Röthlich unter den Theologici [MSSti] in folio beschrieben, im Handschriftenverzeichnis von 1797 (BA III, 51) unter Nr. 89 genannt.

Heinemann Nr. 447. — Lesser Bücherverbreitung, 351.

I

Papier — 176 Bl. — 1420–1430

Wasserzeichen: Ochsenkopf mit Augen und Nasenlöchern, darüber einkonturige Stange, darüber Stern: WZIS DE8085-PO-76356 (1424), DE2730-PO-76313, DE2730-PO-76362 (beide 1429). Zwei Schlüssel, gekreuzt, zweikonturiger Schaft, runder Griff: WZIS DE1335-PO-120917 (1434). Zwei Schlüssel im Kreis, einkonturiger Schaft (nicht nachweisbar). Lagen: 2 VI (24). IV (32). 3 V (62). VI (74). IX (92). 7 VI (176). Wortkustoden auf dem Kopfsteg der ersten Rectoseite jeder Lage: primusquintusdecimus. Schriftraum: 22–24 × 15–17 cm, zweispaltig (Spalten ca. 7 cm breit), je nach Hand 37–52 Zeilen. Jüngere gotische Kursive von zwei Händen, dazu im gesamten Text Textualis als Auszeichnungsschrift; Hand 1: 1ra–77vb und 90ra–176vb; Hand 2: 78ra–89vb. Im gesamten Codex Marginalien, Zeigehände, gliedernde Zählungen und legitur-Vermerke der anlegenden und anderer Hände. Rubriziert, rote Lombarden. 1ra schlichte, federgezeichnete Initiale P über ca. 7 Zeilen mit einfachem Knospenfleuronnée in Buchstabenkörper und Binnenfeld.

1ra–176vb Sermones 'Parati' de tempore cum sermonibus aliunde adscitis. Paratus est iudicare [I Pt 4,5]. In verbis istis describitur ultimus adventus domini … — … secundo debemus eos honorare preceptis eorum obediendo decreto [?] XVII 'Qui autem'. 1r auf dem Kopfsteg als Invokation das Zitat: Cavete ab hominibus Mathei X[,17] Insgesamt 179 Sermones von dominica I adventus (T1) bis dominica XXV post pentecosten (T65). Nach Schneyer 4, 523–537, sind mit Initium nachweisbar: Nr. 1–58, 61, 63, 66, 67, 70–72, 75, 79–81, 84–86, 93, 98, 102, 104–106, 108, 110, 112–117, 119, 118, 121–123. Ab hier neue Folge: 92, 93, 95–98, 100–103, 107, 109–111, 125–170, 172, 173. Folgende zusätzliche Predigten aus diversen Quellen sind eingefügt:
(2va–4rb) Sermo in dominica I adventus (T1). Preparare in occursum [Am 4,12]. In verbis propositis hortatur nos propheta ut preparemus nos ad adventum domini dei nostri … Auch in Cod. Guelf. 163 Helmst., 30ra–31rb; 644 Helmst., 251ra–252vb; 771 Helmst., 2ra–4ra. Druck: GW M29358, a6raa7rb
(5vb) Sermo in dominica I adventus (T1). Abiciamus nos tenebrarum [Rm 13,12]. In verbis propositis hortatur nos apostolus ad duo que sunt nobis maxime necessaria scilicet vitare peccata facere bona … Bislang nur hier nachgewiesen.
(7ra) Sermo in dominica II adventus (T2). Dicite filie Syon [Za 9,9]. Syon interpretatur speculatio et significat animam hominis que ad contemplandum deum est creata … Hier gekürzt, vollständig laut Incipit in Köln, HA, GB 8° 151, 1v–5r (Köln HA 6, 212).
(11vb) Sermo in dominica II adventus (T2). Videbunt filium hominis [Mt 24,30]. Nota quod Christum videre debemus sub quadruplici specie. Nur dieser Satz.
(11vb) Sermo in dominica IV adventus (T4). Ego vox clamantis [Io 1,23] clamat autem tria. Require feria secunda ante festum palmarum. Nur Verweis.
(11vb) Sermo in dominica IV adventus (T4). Sanctificemini hodie [Ios 3,5]. In verbis istis facit spiritus sanctus duo: Primo hortatur nos ad sanctificacionem … Bislang nur hier nachgewiesen.
(25vb) Sermo in dominica infra octavam nativitatis Domini (T7). Dedit eis potestatem [Io 1,12] Nota quod multa sunt que faciunt hominem filium dei. Require in sequenti sermone. Nur Verweis.
(30vb) Sermo in circumcisione Domini (T8). Vocatum est nomen [Lc 2,21] Require de nomine Jesu vel de nominibus eius … Nur Verweis.
(30vb) Sermo in circumcisione Domini (T8). Angelus domini apparuit [Mt 2,13] Nota quod peccator dicitur dormiens propter multa. Require dominica prima in adventu … Nur Verweis.
(31rb) Sermo in circumcisione Domini (T8). Surge illuminare [Is 60,1]. In verbis istis hortamur ad penitencie actionem … Bislang nur hier nachgewiesen.
(43ra) Sermo in dominica IV post Epiphaniam Domini (T14). Ascendente Jesu [Mt 8,23]. Ecce motus magnus factus est in mari ita ut navicula operiretur fluctibusDruck: GW M29383, XXXIvaXXXIIva.
(65ra–b) Sermo in dominica in albis (T29). Cum esset sero [Io 20,19] die illa qua dominus resurrexerat una sabbatorum id est prima die post sabbatum que nunc dominica dicitur … Auch in Cod. Guelf. 297 Helmst., 62ra–b.
(65rb–va) Sermo in dominica II post Pascha (T30). Dixit Ihesus discipulis suis: 'Ego sum pastor' [Io 10,11] deinde subdit quid sit officium boni pastoris … Auch in Cod. Guelf. 297 Helmst., 63vb–64ra.
(66vb–67ra) Sermo in dominica III post Pascha (T31). Dixit Ihesus discipulis suis appropinquante tempore passionis: 'Modicum' supple 'tempus instat' 'et iam non videbitis me' [Io 16,16] scilicet illud triduum quo abscondar in sepulchro … Bislang nur hier nachgewiesen.
(67ra–va) Sermo in dominica III post Pascha (T31). Dixit Ihesus discipulis suis appropinquante tempore passionis: 'Vado ad eum qui me misit' [Io 7,33] id est vadam ad patrem meum celestem qui me misit in mundo … Bislang nur hier nachgewiesen.
(68rb–vb) Sermo in dominica V post Pascha (T33). Dixit Ihesus discipulis suis appropinquante tempore passionis 'Amen dico vobis si quid pecieritis patrem' [Io 16,23] si petitis quod sit aliquid et non quod sit nichil … Bislang nur hier nachgewiesen.
(70rb–va) Sermo in rogationibus (T34). Letanie bis in anno fiunt scilicet maior et minor. Maior dicitur illa que fit in die beati Marci [Iac. Vorag. LA 66] … Auch in der Paratus-Sammlung Lüneburg, RB, Ms. Theol. 2° 70, 124rbvb (Lüneburg 2, 134, vergl.). –
(71rb–vb) Sermo in ascensione Domini (T36). Ascensio domini quadragesimo die a resurrectione domini facta [Iac. Vorag. LA 67] in hunc modum Lucas dicit Actuum 1 quod dominus Jesus Christus post passionem suam [Act 1,3] … Auch in der Paratus-Sammlung Lüneburg, RB, Ms. Theol. 2° 70, 124vb125vb (Lüneburg 2, 134, vergl.). –
(73rb–vb) Sermo in dominica Pentecostes et de Spiritu Sancto (T39). Spiritus sanctus missus est in hunc mundum post ascensionem domini reversi sunt XI apostoli et LXXII discipuli cum Maria matre domini … Auch in der Paratus-Sammlung Lüneburg, RB, Ms. Theol. 2° 70, 128rbvb (Lüneburg 2, 134, vergl.).
(81ra–va) Sermo in feria III post dominicam Pentecostes (T39/3). Amen dico vobis qui non intrat [Io 10,1]. In evangelio hodierno reprehendit dominus malos prelatos … Auch in der Paratus-Sammlung Halle, ULB, Qu. Cod. 215, 307ra–vb (Halle, 328).
(86vb–87ra) Sermo in feria VI post dominicam Pentecostes (T39/6). Factum est in una dierum et ipse Jesus sedebat docens et erant Pharisei sedentes et legis doctores qui venerant ex omni castello Galilee [Lc 5,17] … Bislang nur hier nachgewiesen.
(90vb–91rb) Sermo in festo sanctissimae Trinitatis (T40). Homo quidam erat ex Phariseis nomine Nychodemus princeps Iudeorum [Io 3,1] … Bislang nur hier nachgewiesen. Die folgenden Sermones mit modifiziertem Incipit befinden sich in identischer Textgestalt und Abfolge in Cod. Guelf. 297 Helmst., 63vb–119vb. Die zitierten Quellen sind hier nicht nochmals aufgeführt:
(98rb–99rb) Sermo in dominica II post Pascha (T30). Christus passus est [I Petr 2,11]. Theophylus in breviloquio diversarum arcium: Carbo ignitus juniperi dum sanguine et in sulphuris in tincus [!] fuerit in igne … Ergänztes Incipit zur Predigt Schneyer 4, 530 Nr. 97. Das Zitat stammt nicht direkt aus dem Theophilus, sondern aus dem weit verbreiteten "Lumen animae", vgl. Lumen anime, 278 §318.
(100va–101vb) Sermo in dominica III post Pascha (T31). Tristicia vestra [Io 16,20]. Philarethus in tractatu de naturis [morborum]: Sic despensantur [sic, recte: disponuntur] anni et annorum circuli … Auch in Cod. Guelf. 297 Helmst., 65vb–67ra.
(103vb–105ra) Sermo in dominica V post Pascha (T33). Si quis putat [Iac 1,26]. Egidius in libro de naturalibus Avicenne: In hoc veritatem et bonitatem auri dinoscimus … Auch in Cod. Guelf. 297 Helmst., 68vb–69vb.
(105ra–106ra) Sermo in ascensione Domini (T36). Ecce ascendit [Ier 49,22]. Ovidius in libro V methorum [!] fingit quod Gannides [!] filius Frigii Throys puer pulcherrimus … Auch in Cod. Guelf. 297 Helmst., 69vb–70ra.
(106vb–107va) Sermo in dominica VI post Pascha (T37). Cum venerit paraclitus [Io 15,26]. Unde Johannicius ysagoge de regimine sanitatis: Suavior est plerumque in cibo et potu aqua pluvialis quam fluvialis … Auch in Cod. Guelf. 297 Helmst., 70vb–71rb.
(108vb–109va) Sermo in dominica I post Trinitatem (T41). Diligamus deum [I Io 4,19]. Galienus [!] sexto naturalium: Calor accidentalis qui forinsecus fuerit … Auch in Cod. Guelf. 297 Helmst., 75vb–76rb.
(109va–110vb) Sermo in dominica I post Trinitatem (T41). Mortuus est dives [Lc 16,22]. Fontinus in descripcionibus universis [!]: Naturali quidem virtute opes et divicie unumquemque efficiunt animosum … Auch in Cod. Guelf. 297 Helmst., 76rb–77rb.
(110vb–112ra) Sermo in dominica II post Pentecosten (T42). In hoc apparuit caritas [I Io 3,16]. Johannicius ysagoge inde [!] regimine sanitatis: Fontes qui large effluunt correpcionem nullam in se habent … Auch in Cod. Guelf. 297 Helmst., 77rb–78ra.
(112vb–113vb) Sermo in dominica III post Pentecosten (T43). Humiliamini sub potentia [I Pt 5,6]. Legitur in libro de naturis rerum quod leena naturali indignacione superbiam in homine detestatur … Auch in Cod. Guelf. 297 Helmst., 78va–79rb.
(113vb–115ra) Sermo in dominica II post Pentecosten (T42). Gaudium est angelis [Lc 15,10]. Scribit magister Dyascorides [!] quod saphyrus habet virtutem veneni exstinctivam … Auch in Cod. Guelf. 297 Helmst., 79rb–80ra.
(115ra–116rb) Sermo in dominica IV post Pentecosten (T44). Non sunt condigne [Rm 8,18]. Philosophus in libro elencorum dicit quod in mari possint animalia melius natare quam in fluminibus … Auch in Cod. Guelf. 297 Helmst., 80ra–81ra.
(116va–117rb) Sermo in dominica IV post Pentecosten (T44). Estote misericordes [Lc 6,36]. Scribit Vincencius in speculo naturali de elephantibus quod cum unus ceciderit surgere nequit … Auch in Cod. Guelf. 297 Helmst., 81ra–vb.
(117rb–118rb) Sermo in dominica V post Pentecosten (T45). ›Dominica quinta‹. Omnes estote unanimes [I Pt 3,8]. Simplicius in libro commentatorum: Ubicumque nubes vapores multum sumunt … Auch in Cod. Guelf. 297 Helmst., 81vb–82va.
(118rb–119ra) Sermo in dominica V post Pentecosten (T45). ›De eadem dominica‹. Omnes estote unanimes [I Pt 3,8]. Scribit Constantinus: Tanta virtus rute quod post eius esum mustela eciam basiliscum secure invadit … Auch in Cod. Guelf. 297 Helmst., 82va–83rb.
(119rb–120ra) Sermo in dominica V post Pentecosten (T45). ›Evangelium dominice 4 [!]‹. Relictis omnibus secuti sunt [Lc 5,11]. Gregorius super Zechielem [!]: Omnis qui reliquerit domum vel fratres etc [Greg. M. euang. 2,6] … Auch in Cod. Guelf. 297 Helmst., 83rb–84ra. 119v auf dem Fußsteg Worterklärungen: predestinacio beredinghe predestinare bereden.
(120rb–121vb) ›Dominica sexta‹ (T46). Scientes id est scire debetis fratres [Rm 6,6]. Narrat Augustinus XVI de civitate dei capitulo XIIII et Valerius libro secundo capitulo IIII de Theodosio rege Atheniensium [Val. Max. 5,6 ext.1] … Auch in Cod. Guelf. 297 Helmst., 84ra–85ra.
(121vb–123rb) ›Sexta dominica‹ (T46). Omnis qui irascitur [Mt 5,22]. Philaretus de naturis morborum: In ira dormire quempiam morbosum efficit … Auch in Cod. Guelf. 297 Helmst., 85ra–86rb.
(123rb–124rb) ›Dominica septima‹ (T47). Stipendia peccati [Rm 6,23]. Nota philosophus de animalibus dicit quod Plinius dicit de quodam pisce qui vocatur centipes … Auch in Cod. Guelf. 297 Helmst., 86rb–87ra.
(125va–126va) ›Dominica octava‹ (T48). Si secundum carnem [Rm 8,13]. Plinius in speculo naturali: Arbor que multo terrore incentiva fructuumque floruit … Auch in Cod. Guelf. 297 Helmst., 87vb–88va.
(126va–127vb) Sermo in dominica VIII post Pentecosten (T48). ›Ex evangelio‹. Non potest arbor [Mt 7,18]. Nota Aristoteles libro septimo de naturis animalium dicit quod in Egypto arbores non habent ramos et fructus … Auch in Cod. Guelf. 297 Helmst., 88va–89rb.
(127vb–129rb) ›Dominica nona‹ (T49). Non simus concupiscentes [I Cor 10,6]. Commentator super librum de celo et mundo dicit differenciam esse inter calorem ignis et corporum celestium … Auch in Cod. Guelf. 297 Helmst., 89rb–90va.
(132rb–133vb) ›Dominica undecima‹ (T51). Christus mortuus est [I Cor 15,3]. Theophilus in libro diversarum arcium: In extremitate quidem ligni adusti quidam liquor exstillat … Auch in Cod. Guelf. 297 Helmst., 92vb–93va.
(133vb–135rb) ›Dominica XI‹ (T51). Qui se exaltat [Lc 18,14]. Fontinus in descripcionibus universis [!]: Manus dum sursum in altum extente fuerint … Auch in Cod. Guelf. 297 Helmst., 93va–94va.
(135rb–136va) ›Dominica XII‹ (T52). Fiduciam habemus [II Cor 3,4]. In hystoria Britonum scribitur de Arthuro qui in interiore scuti sui ymaginem virginis Marie cum filio depictam habuit … Auch in Cod. Guelf. 297 Helmst., 94va–95rb.
(140va–142rb) ›Dominica XIII‹ (T53). Diliges dominum [Lc 10,27]. Philosophus libro animalium quod si sanguis in animali fuerit sanus et clarus … Auch in Cod. Guelf. 297 Helmst., 97va–98va.
(142rb–143va) ›Dominica XIIII‹ (T54). Spiritu ambulate [Gal 5,25]. Fontinus in descripcionibus universis [!]: Corpus nostrum magis fetet serico quam lineo involutum … Auch in Cod. Guelf. 297 Helmst., 98va–99rb.
(145ra–146ra) ›Dominica XV‹ (T55). Dum tempus est operum [Gal 6,10]. Narrat Julius sexto et etiam de Allexandro narratur quod ad citandum populum ad bellum contra Medones usus est tanta cautela … Auch in Cod. Guelf. 297 Helmst., 98va–99rb.
(146ra–148rb) ›Dominica quintadecima‹ (T55). [P]rimum querite [Mt 6,33]. Dicit Aristoteles quod in montibus altissimis non sunt nubes venti nec tempestates … Auch in Cod. Guelf. 297 Helmst., 100vb–102ra.
(148rb–149va) ›Dominica XVI‹ (T56). Obsecro vos ne deficiatis [Eph 3,13]. Nota Albertus tercio metrorum id est von der wandelbarunge der elemente dicit quod fulmen animalia venenosa inundat a veneno … Auch in Cod. Guelf. 297 Helmst., 102rb–vb.
(152rb–153rb) ›Dominica XVII‹ (T57). Qui se exaltat [Lc 14,11]. Plinius in speculo naturali: Altiora poma arboris minora ceteris semper et cicius cadunt … Auch in Cod. Guelf. 297 Helmst., 104vb–105va.
(153rb–154va) ›Dominica XVIII‹ (T58). Gracias age deo meo [I Cor 1,4]. Solnius [!] de mirabilibus unum dicit quod in Allessa regione est fons quietus semper … Auch in Cod. Guelf. 297 Helmst., 105va–106rb.
(160ra–161rb) Sermo in dominica XXI post Pentecosten (T61). Induite vos armaturam [Eph 6,11]. Nota sunt naturales: Natura unicuique de necessariis et utili sibi providit … Auch in Cod. Guelf. 297 Helmst., 110ra–vb.
(162vb–164vb) Sermo in dominica XXII post Pentecosten (T62). Hoc oro [Phil 1,9]. Secundum Giselbertum super cantica sermone 16: Nullus sapit sermo qui non amatoriis servet [Gilb. Hoil. serm. 17,1] … Auch in Cod. Guelf. 297 Helmst., 111vb–112vb.
(167vb–169va) Sermo in dominica XXIII post Pentecosten (T63). Magister scimus [Mt 22,16]. Dicit ergo Aristoteles in octavo libro quod ex vero non sequitur nisi verum … Auch in Cod. Guelf. 297 Helmst., 114rb–115rb.
(171ra–172va) Sermo in dominica XXIV post Pentecosten (T64). Domine filia mea [Mt 9,18]. In verbis istis notantur duo: Primum est peccatorum dampnabilis miseria secundum est Salvatoris laudabilis misericordia … Vgl. Cod. Guelf. 297 Helmst., 116rb–117ra.
(175vb–176vb) Sermo in dominica XXV post Pentecosten (T65). Honore dignus est [Est 6,11]. Verbum istud potest exponi de honore et dignitate sacerdotis quem dominus legitur multipliciter honorasse … Mit abweichendem Explicit (s. oben) bislang nur in Kiel, UB, Cod. ms. Bord. 78, 148r–150r, nachgewiesen. Ausgaben und Literatur zur gesamten Predigtreihe vgl. bei Cod. Guelf. 297 Helmst., 1ra–119vb.

II

Papier — 13 Bl. — 1430–1440

Wasserzeichen: Mönch mit Kreuz: WZIS DE7800-PO-21284 (1430). Lagen: VI+1 (189). Schriftraum: 23–25 × 16 cm, einspaltig, je nach Hand 23–60 Zeilen. Drei Hände, Hand 1: 177v–181r, unregelmäßig wirkende Bastarda mit kursiven Zügen; Hand 2: 182r–188v, kalligraphische Bastarda; Hand 3: 189r–v, saubere jüngere gotische Kursive. Rubriziert, rote Lombarden.

177r leer, 177v ›Ewangelium in festo transfiguracionis Christi secundum Mattheum‹ (Mt 17,1–10).

177v–178v Johannes Contractus: Sermo in transfiguratione domini (S55). ›Sequitur Sermo de eodem‹. Schneyer 3, 435 Nr. 32.

178v Aldobrandinus de Cavalcantibus: Sermo. Schneyer 1, 200 Nr. 677.

178v–179r Johannes Rode: Dicta de proprietate monachorum. Notandum quod proprietarius monachus est pessimus peccator patet ex multis racionibus … — … quia qui reliquerit patrem aut matrem etc. centuplum accipiet et vitam eternam possidebit. Mit identischem Incipit in Köln, HA, W 140, 257v–258r (Köln HA 4, 59). Autorzuweisung durch P. Becker, Von Handschriften und Texten, trierischen in der Fremde und fremden in Trier, in: Kurtrierisches Jahrbuch 21 (1981), 127–136, hier 134f. Ungedruckt.

179r–181r Sermones III in visitatione BMV (S145). (179r–v) ›Sermo de visitacione Marie‹. Exurgens Maria abiit [Lc 1,39]. Ex filii conceptione Maria virgo de propria domo abiit in montana cum festinacione … (179v–180v) ›Alius sermo‹. Exurgens Maria abiit [Lc 1,39]. Notandum quod postquam virgo Maria aperuit sensum suum quasi in potencia angelus tocius sancte trinitatis … (180v–181r) ›Tercius sermo‹. Exurgens Maria abiit [Lc 1,39]. Nota in presenti evangelio habetur qualiter Maria habetur se post concepcionem dummodo angelus ab eo recessit … Alle bislang nur hier nachgewiesen. – 181v leer.

182r–188v Passio Jesu Christi secundum IV evangelia. Egressus Ihesus cum discipulis suis trans torrentem Cedron [Io 18,1] … — … et divulgatum est verbum illud apud iudeos usque in hodiernum diem. ›Et sic est finis‹. Hierbei handelt es sich möglicherweise um eine Bearbeitung von Nicolaus de Lyra: Passio domini secundum IV evangelia. Mit identischem Incipit in Tübingen, UB, Mc 27, 262r–270v (Tübingen 1,1, 114); Oldenburg, Landesbibliothek, Cim I 29, 182r–189v (Handschriften Nordwestdeutschland, 117). Abweichend sind die Versionen in Cod. Guelf. 1402 Helmst., 195r–229r; 19.7 Aug. 4°, 67r–84r.

189r–v Sermo in dedicatione ecclesiae (C11). Domum tuam decet [Ps 92,5]. Ista verba sunt psalmiste et possunt predicari de festo hodierno Domus ista est ecclesia ad honorem dei et omnium sanctorum dedicata … Bislang nur hier nachgewiesen.


Abgekürzt zitierte Literatur

CANTUS CANTUS: A Database for Latin Ecclesiastical Chant. Indices of chants in selected manuscripts and early printed sources of the liturgical Office (http://cantus.uwaterloo.ca//)
EBDB Einbanddatenbank (http://www.hist-einband.de/, besonders die Sammlung Wolfenbüttel)
Gatz Bischöfe Die Bischöfe des Heiligen Römischen Reiches 1198 bis 1448. Ein biographisches Lexikon, hrsg. von E. Gatz und C. Brodkorb, Berlin 2001
GW Gesamtkatalog der Wiegendrucke, Bd. 1–, Leipzig 1925–1938, Stuttgart 1978–
Halle Die Handschriften der ehemaligen Stifts- und Gymnasialbibliothek Quedlinburg in Halle, beschrieben von J. Fliege, Halle/S. 1982 (Arbeiten aus der Universitäts- und Landesbibliothek Sachsen-Anhalt in Halle a. d. Saale 25)
Handschriften Nordwestdeutschland Handschriften in Nordwestdeutschland. Aurich – Emden – Oldenburg, bearbeitet von I. Stahl, Wiesbaden 1993 (Mittelalterliche Handschriften in Niedersachsen. Kurzkatalog 3)
Heinemann O. von Heinemann, Die Helmstedter Handschriften, Bd. 1–3, Wolfenbüttel 1884–1888, ND Frankfurt/M. 1963–1965 (Kataloge der Herzog-August-Bibliothek Wolfenbüttel. Die alte Reihe 1–3)
Köln HA 4 Die theologischen Handschriften des Stadtarchivs Köln, Bd. 4: Handschriften der Sammlung Wallraf, beschrieben von J. Vennebusch, Köln, Wien 1986 (Mitteilungen aus dem Stadtarchiv von Köln. Sonderreihe: Die Handschriften des Archivs 4)
Köln HA 6 Die homiletischen und hagiographischen Handschriften des Stadtarchivs Köln, Bd. 1: Die Handschriften der Gymnasialbibliothek, beschrieben von J. Vennebusch, Köln, Wien 1993 (Mitteilungen aus dem Stadtarchiv von Köln. Sonderreihe: Die Handschriften des Archivs 6)
Lesser Bücherverbreitung B. Lesser, Kaufen, Kopieren, Schenken. Wege der Bücherverbreitung in den monastischen Reformbewegungen des Spätmittelalters, in: Schriftkultur und religiöse Zentren im norddeutschen Raum, hrsg. von P. Carmassi, E. Schlotheuber und A. Breitenbach, Wiesbaden 2014 (Wolfenbütteler Mittelalter-Studien 24), 327–354
Lumen anime The Light of the Soul: The Lumen anime C and Ulrich Putsch’s "Das Liecht der sel", hrsg. von N. Harris, Oxford 2007
Lüneburg 2 Handschriften der Ratsbücherei Lüneburg, Bd. 2: Die theologischen Handschriften: Folioreihe, bearbeitet von I. Fischer, Wiesbaden 1972
Potthast Liber Liber de rebus memorabilioribus sive chronicon Henrici de Hervordia, hrsg. von A. Potthast, Göttingen 1859
Schneyer J. B. Schneyer, Repertorium der lateinischen Sermones des Mittelalters für die Zeit von 1150–1350, Bd. 1–11, Münster/Westf. 1969–1990, Bd. 1–4 ebd. 21973–1974 (Beiträge zur Geschichte der Philosophie und Theologie des Mittelalters 43,1–11)
Tübingen 1,1 Die lateinischen Handschriften der Universitätsbibliothek Tübingen, Bd. 1,1: Signaturen Mc 1 bis Mc 150, beschrieben von H. Röckelein u. a., Wiesbaden 1991 (Handschriftenkataloge der Universitätsbibliothek Tübingen 1,1)
WZIS Wasserzeichen-Informationssystem. Landesarchiv Baden-Württemberg, Hauptstaatsarchiv Stuttgart (http://www.wasserzeichen-online.de/wzis/index.php)