de :: en
Permalink: PURL

Suche


Beschreibung von Cod. Guelf. 448 Helmst.
Die mittelalterlichen Helmstedter Handschriften der Herzog August Bibliothek. Teil III: Cod. Guelf. 371 bis 460 Helmst., beschrieben von Bertram Lesser (in Vorbereitung).

Sermones. Gerardus de Vliederhoven. Tractatus de usuris

Papier — 259 Bl. — 28,5 × 21 cm — Reinhausen, Benediktinerkloster (?) — 15. Jh., 3. Viertel

Wasserzeichen: Ochsenkopf mit Augen und Nasenlöchern, darüber einkonturige Stange, darüber Stern, Stange über Kreis im Kopf: WZIS DE2730-PO-77090 (1459), DE2730-PO-77092 (1458, beide auch in Cod. Guelf. 459 Helmst.), DE2730-PO-77068 (1462), DE5040-PO-77060 (1460), DE4620-PO-77039 (1461). Ochsenkopf mit Augen und Nasenlöchern, darüber einkonturige Stange, darüber Stern: WZIS CH0780-PO-74743, CH0780-PO-74744 (beide 1459). Lagen: VII (13)! 4 VI (61). VII (75). 3 VI (111). V (121). 9 VI (229). III (235). VI (247). VI–1 (258). Reklamanten, Lagenzählung auf dem Fußsteg der ersten Rectoseite von Lage 216. Bleistiftfoliierung modern: 1258, leeres, zur ersten Lage gehörendes Vorsatzbl. vorn ungez. Schriftraum: 20,5–22,5 × 13,5–14,5 cm, zweispaltig (Spaltenbreite je nach Hand wechselnd, 5,5–6,5 cm), je nach Hand 37–45 Zeilen. Bastarda und jüngere gotische Kursive von fünf Händen, Hand 1 (Bastarda): 1ra25vb und 76ra104rb; Hand 2 (Kursive): 26ra75vb und 102va104rb; Hand 3 (Kursive): 104va250vb; Hand 4 (Bastarda): 251va–b; Hand 5 (Bastarda): 252ra–b. Teilweise rubriziert, rote Lombarden, sonst für diese Raum ausgespart. Auf Bl. 1ra Initiale M über 8 Zeilen in einfacher Unzialform mit wechselnd rot-blau gespaltenem Buchstabenkörper, an den Enden gefiederte, blattartige Ausläufer und federgezeichnete Ornamente.

Spätgotischer Holzdeckelband, mit braungefärbtem Schafsleder überzogen. Streicheisenlinien. Einzelstempel Agnus Dei: EBDB s005468 . Herz: EBDB s004047 . Lilie, Mittelblatt rhombisch, unterer Abschluss lilienförmig: EBDB s002234 . Ornament Punkte: EBDB s003249, s003622, s003090, s003650 . Rosette, ein Blattkranz, fünfblättrig: EBDB s007682 . Rosette, ein Blattkranz, sechsblättrig: EBDB s007428, s007896 . Sämtlich aus der Werkstatt "Reinhausen Webmuster I" (EBDB w000317). Vier Doppelbünde, Kapital an Kopf und Schwanz mit wechselnd braunen und ungefärbten Lederstreifen umflochten. Zwei Riemenschließen mit rechteckigen Fensterlagern, Ösen und Lager am Rand fein gewellt, dazu konturiert und mit getriebenen Perlmustern verziert. Vorn vier, hinten fünf aus einer rhombischen, am Rand gekerbten Messingplatte getriebene Hohlbuckel. Als Mittelbeschlag des VD eine mit rotem Pergament unterlegte Messingrosette (∅ 7 cm.) in Durchbrucharbeit mit wechselnden Drei- und Sechspässen und 2 konzentrischen Kreisen aus getriebenen Perlstäben, Rand gewellt mit getriebenen kleinen Buckeln. Im Zentrum zusätzlich ein getriebener Hohlbuckel aufgenagelt. An VD und HD je 2 x 2 Eck- und Kantenbeschläge aus Messing in einer zur Rosette passenden Ausführung. Auf dem VD Signaturschild (Papier, 4 × 2,5 cm.) der Konventsbibliothek Clus mit der roten Aufschrift: ›C 25‹. Einbandgestaltung und Beschläge weitgehend identisch mit Cod. Guelf. 255 Helmst.

Fragment: VS. 12./13. Jh. Pergament. 1 Bl. 28,5 × 6,5 cm. Der mitgeheftete und um die erste Lage gehängte Streifen dient zur Abdeckung der Bundansätze bzw. Bundlöcher; Schriftraum nicht mehr vollständig erkennbar, erkennbar sind noch 28 tintenliniierte Zeilen. Späte Carolino-Gotica von einer Hand. Rubriziert. VS Kalendarium. Das Bl. enthält die Feste des Monats April, erkennbar sind: [Ambrosii] episcopi (4.), [Tiburt]ii et Valeriani martyrum (14.), [Eleutherii] episcopi et martyris (18.), [Gaji] pape et martyris (23.), [Georgii] martyris (24.), [Marci evang]eliste (25.), [Vitalis] martyris (28.). Der Rest des VS und der gesamte HS wurde mit leeren Papierbl. beklebt.

Herkunft: Der Codex entstand um 1460 im südlichen Niedersachsen, nach Ausweis der Einbandstempel vermutlich im Benediktinerkloster Reinhausen. — Er gelangte zu einem unbekannten Zeitpunkt ins Benediktinerkloster Clus, wo er mit den letzten Texten ergänzt und mit dem typischen Signaturschild ausgestattet wurde. — Am 3.2.1624 mit der übrigen Konventsbibliothek in die Universitätsbibliothek Helmstedt überführt. 1644 im Katalog der Helmstedter Universitätsbibliothek (Cod. Guelf. 27.2 Aug. 2°, 10r) als Sermones Dominicales â Paschate etc. In breter Schwartz unter den Theologici in folio beschrieben. Im Handschriftenverzeichnis von 1797 (BA III, 51) unter Nr. 100 genannt.

Heinemann Nr. 483. — Lesser Clus, 218.

1ra104rb Sermones super evangelia dominicalia (pars aestivalis. Insgesamt 38 Sermones von dominica Resurrectionis (T28) bis dominica XXV post pentecosten (T65), jeweils mit identischer, scholastisch wirkender Struktur, zahlreiche Zitate aus Kirchenvätern und Theologen. Im einzelnen sind enthalten:
(1ra4rb) Sermo in dominica Resurrectionis (T28). Maria Magdalena et Maria Jacobi [Mc 16,1]. Series hodierni evangelii tria nobis aptat pertinencia ad edificacionem nostram
(4rb6vb) ›Sequitur sermo secundus de festo pascatis‹ (T28). Duo ex discipulis ista die [Lc 24,13]. Hic incipit agere secundum Albertum de apparicione que est expressum argumentum
(6vb9rb) ›Sequitur alius seu tercius sermo in paschatis‹ (T28). Stetit Ihesus in medio discipulorum [Lc 24,36] ad designandum glorie in qua surrexerat stabilitatem
(9rb12ra) ›Dominica in octava pascatis‹ (T29). Cum esset sero [Io 20,19]. Hoc evangelium continet duas Christi manifestaciones factas discipulis in Iherusalem
(12ra15va) ›Dominica prima post octavam pascatis‹ (T30). Ego sum pastor [Io 10,11]. Christus princeps pastorum volens bonos pastores prefici gregi quam acquisivit suo sanguine
(15va18rb) ›Dominica secunda post octavas pascatis‹ (T31). Modicum et iam non videbitis [Io 16,16]. Naturale est inter amicos quod cupiunt perfrui mutua visione
(18va21rb) ›Dominica tercia post octavas pascatis‹ (T32). Vado ad eum [Io 16,16]. In presenti evangelio intendit dominus mentes hominum exemplo apostolorum ab affectu carnali et a mundi malicia abstrahere
(21rb23vb) ›Dominica quarta post octavas pascatis‹ (T33). Amen amen dico vobis si quid pecieritis [Io 16,23]. In hoc evangelio dominus tria fecit. Indicat nos modum orandi quod pertinet ad virtutem racionabilem
(23vb27rb) ›In ascensione ewangelium sequitur‹ (T36). Recumbentibus undecim discipulis [Mc 16,14]. Apparuit autem dominus secundum Gregorium maxime undecim simul congregatis ut omnes testes sint [Thom. Aquin. cat. aur. Mc 16,3] … Die in der Predigt ausgeworfene Quellenangabe ist irrig.
(27rb30rb) Sermo in dominica VI post pascha (T37). Cum venerit paraclitus [Io 15,26]. Quamvis hec dominica non sit dies in qua spiritus sanctus est datus in signo visibili tamen adventus spiritus sancti
(30rb33ra) Sermo in dominica Pentecostes T39. Si quis diligit me [Io 14,23]. Dicit Aristoteles IIIIo politicorum quod circa leges debet esse duplex cura
(33ra34vb) ›Sequitur secunda feria‹ (T39/2). Sic deus dilexit [Io 3,16]. Miser ego quantum ego diligere debeo deum meum qui me fecit
(34vb37va) ›Sequitur alia dominica prima‹ (T40). Erat homo ex Phariseis [Io 3,1]. Cum tribus attribuatur aparicio [!] celestis regni scilicet passionem Christi ascensionem eiusdem et sacramento
(37va41rb) Sermo in dominica I post Pentecosten (T41). Homo quidam erat dives [Lc 16,19]. Dominus inducit hic exemplum ad provocandum homines ad opera pietatis … Kürzer, aber mit identischem Initium in Cod. Guelf. 359 Helmst., 355ra–va.
(41rb45rb) Sermo in dominica II post Pentecosten (T42). Homo quidam fecit cenam magnam [Lc 14,16]. Cum homo ad ymaginem dei factus sit non est incongruum si deus nomine ymaginis sue appelletur
(45rb48ra) Sermo in dominica III post Pentecosten (T43). Erant appropinquantes [Lc 15,1]. Publicani dici possunt qui ex antiqua malicia peccant et peccatum continuant
(48ra50vb) Sermo in dominica IV post Pentecosten (T44). Estote misericordes [Lc 6,36]. Unde dicit Cyrillus quod hec virtus nos reddit deo conformes
(50vb53rb) ›Sequitur ewangelium aliud de dominica quinta etc.‹ (T45). Cum turbe irruerunt [Lc 5,1]. Quod est mare Tyberiadis vel Galilee. Quod secundum Bedam hic agitur de calcacione maris
(53rb56vb) ›Sequitur aliud ewangelium de dominica sexta etc.‹ (T46). Nisi habundaverit [Mt 5,20]. Unde dicit Ieronimus in quadam epistola Sic crescat vita ut cum annis crescat gracia et cum etate iusticia [Ps.-Hier. ep. 13,16]
(56vb59vb) ›Sequitur aliud ewangelium de dominica septima etc.‹ (T47). Cum turba plurima [Mc 8,8]. Deus non separatur a multitudine creaturarum
(59vb62va) ›Sequitur alia dominica. Ewangelium dominice octave‹ (T48). Attendite a falsis [Mt 7,15]. Istud evangelium totum intelligitur de ypocritis sive de christianis simulatis
(62va65vb) ›Sequitur iam communiter ewangelium dominice none‹ (T49). Homo quidam erat dives [Lc 16,19]. Secundum Augustinum de spiritu et anima homo in mundo constitutus habet aliquid supra se scilicet deum iudicantem
(65vb68va) ›Sequitur dominica decima‹ (T50). Cum appropinquaret [Lc 19,41]. Videns propter ulcionem sanguinis sui civitatem Iherusalem perituram flevit super illam
(68va71vb) ›Sequitur Ewangelium dominice undecime‹ (T51). Dicebat Ihesus ad eos [Lc 18,9]. Non te iustifices apud deum qui cognitor est cordis [Sir 7,5]
(71vb73vb) ›Sequitur Ewangelium dominice duodecime‹ (T52). Exiens Ihesus de finibus [Mc 7,31]. Iste due civitates scilicet gentilium et iste Thyrus et Sidon
(73vb75vb) ›Sequitur Ewangelium dominice XIIIe‹ (T53). Beati oculi [Lc 10,23]. Beatus Thomas prima secunde dicit Cum visio divine essencie sit ipsa beatitudo [Thom. Aquin. S. th. II 1 qu.5 art.3]
(75vb77vb) ›Sequitur Ewangelium dominice XIIIIe‹ (T54). Cum iret Ihesus [Lc 17,11]. In hoc evangelio reprehenduntur ingrati secundum Ambrosium
(77vb80rb) ›Sequitur dominica quintadecima‹ (T55). Nemo potest duobus [Mt 6,24]. Homo in vita mortali positus et sub celo constitutus necessario tenetur iugo servitutis
(80rb82rb) ›Dominica sedecima post trinitatis‹ (T56). Ibat Ihesus in civitatem [Lc 7,11]. Iste locus congruus miraculis fuit unde multi erant cum domino isti miracula cernere cupientes et multi cum vidua … Mit identischem Incipit, aber abweichendem Schluss in Cod. Guelf. 763 Helmst., 21v–24v.
(82rb84va) ›Dominica decimaseptima etc.‹ (T57). Cum intraret Ihesus [Lc 14,1]. Ambrosius in quodam sermone dicit Omnia habemus in Christo et omnia in nobis Christus
(84va86vb) ›Dominica decimaoctava sequitur‹ (T58). Audientes Pharisei [Mt 22,34]. Isti Saducei negabant resurrectionem corporum et eternitatem animarum ideo seipsos ostendebant esse Judeos
(86vb88vb) ›Sequitur dominica decimanona etc.‹ (T59). Ascendens Ihesus [Mt 9,1]. Transfretavit de terra Geraserio [!] quia rogaverunt eum ut transiret a finibus
(88vb91va) ›Sequitur dominica vicesima‹ (T60). Simile est regnum celorum homini regi [Mt 22,2]. Sicut ymago depicta in multis deficit a re quam representat ymago
(91va93va) ›Dominica vicesimaprima‹ (T61). Erat quidam regulus [Io 4,46]. De racione veri et boni regis est suo intuitu dissipare omne malum
(93va96vb) ›Dominica vicesimasecunda‹ (T62). Simile est regnum [Mt 18,23]. Exiget deus a nobis racionem de bonis commissis de bonis omissis de malis a nobis commissis et de malis non dimissis
(96vb99rb) ›Dominica vicesimatercia‹ (T63). Abierunt Pharisei [Mt 22,15]. Abierunt incorporaliter a Christo recesserunt. Pharisei Christum in tribus temptabant
(99rb101vb) ›Dominica vicesimaquarta etc.‹ (T64). Loquente Ihesu ad turbas [Mt 9,18]. Dicitur enim princeps per potenciam et disciplinam ut principet hominibus suis
(102ra104rb) T65. Cum sublevasset oculos [Io 6,5]. Unde Beda quod sublevasse oculos Ihesus … Die Sammlung ist ungedruckt und bislang nur hier nachgewiesen.

104va205vb Sermones super evangelia dominicalia (pars hiemalis). Insgesamt 24 Sermones von dominica I adventus (T1) bis in feria V in coena domini (T25), jeweils mit identischer, scholastisch wirkender Struktur, zahlreiche Zitate aus Kirchenvätern und Theologen. Im einzelnen sind enthalten:
(104va108va) ›Sequitur dominica prima adventus domini ut infra‹ (T1). Cum appropinquasset Ihesus [Mt 21,1]. Christus antequam venit in carnem fuit longe et diversimode prenunciatus
(108va112va) ›Dominica secunda adventus‹ (T2). Erunt signa [Lc 21,25]. Valde convenienter sancta eccelsia post dominicam in qua recoluit adventum
(112va116ra) ›Dominica tercia adventus domini‹ (T3). Cum audisset Johannes [Mt 11,2]. In hoc enim evangelio agitur de adventu Christi ad lymbium [!] adventus enim in carnem et ad lymbium [!] cum graciarum actione sunt recolenda
(116ra119ra) ›Sequitur‹ (T4). Miserunt Iudei [Io 1,19]. Series huius evangelii nobis duo ostendit scilicet Phariseorum qui ad Johannem missi erant perversitatem … Mit identischem Initium in Uppsala, UB, C 27, 178r–181r (Uppsala 1, 254).
(119ra123va) Sermo in nativitate domini (T6). In principio erat verbum [Io 1,1]. Philosophi antiqui et sapientes conati sunt ad cognicionem dei proprio studio pervenire … Mit identischem Initium in Stuttgart, WLB, HB I 71, 8rb (Stuttgart 2,1,1, 116). Ein nur in der Wortstellung geändertes Initium nachgewiesen bei Schneyer 1, 224 für Aldobrandinus de Tuscanella.
(123va126vb) Sermo in dominica infra octavam nativitatis domini (T7). Erant pater et mater mirantes [Lc 2,33]. Ammiracio consurgit ex ignorancia rei et ideo ex ammiracione
(126vb131rb) Sermo in dominica I post epiphaniam domini (T11). Cum natus esset Ihesus [Mt 2,1]. Matheus scribens in divinis ponit testimonium gencium ad nativitatem Christi
(131rb135ra) Sermo in dominica II post epiphaniam domini (T12). Venit Ihesus a Galilaea [Mt 3,13]. In presenti evangelio per opera Christi docemur a Christo qualiter inveniamus viam vite eterne
(135ra139vb) Sermo in dominica III post epiphaniam domini (T13). Cum factus est Jesus [Lc 2,42]. Inordinata dilexione dilexio [!] dei est preponenda et ea que pertinent ad dilexionem [!] dei. Nam in hoc evangelio precipue duo tanguntur
(139vb144rb) Sermo in dominica IV post epiphaniam domini (T14). Nupcie facte sunt [Io 2,1]. Secundum sacros chanones [!] duplex est matrimonium seu duplices sunt nupcie scilicet carnales et spirituales
(144rb148va) Sermo in dominica V post epiphaniam domini (T15). Cum descendisset Jesus [Mt 8,1]. Homo pre ceteris animalibus singulariter habet duo scilicet intelligenciam et indi[g]enciam
(148va153va) Sermo in dominica in septuagesima (T16). Simile est regnum celorum [Mt 20,1]. Simile est regnum id est iubernacio [sic, recte: gubernatio] officiorum celestium que sunt in ecclesia [Albert. M. Matth. 20,1]
(153va157vb) ›Dominica in sexagesima‹ (T17). Cum turba plurima [Lc 8,4]. Unde Crisostimus omnis [!] doctor multis auctoribus presentibus ad docendum incitatur
(157vb161va) ›Sequitur dominica in quinquagesima‹ (T18). Ascendens Ihesus Iherosolimam [Mt 20,17]. Dicunt doctores quod in hoc quod dixit tamen duodecim notatur quod solum perfectis et bonis secreta sunt pandenda
(161va165rb) Sermo in die cinerum (T18/4). Cum ieiunatis [Mt 6,16]. Sicut sancti dicunt quod sepe iustos vincit vana gloria et deicit a virtutibus
(165rb171rb) ›Sequitur dominica in quadragesima‹ (T19). Ductus est Jesus [Mt 4,1]. Secundum sacram doctrinam tria sunt que precipue decipiunt humanum genus
(171rb176va) Sermo in dominica II quadragesimae (T20). Egressus Jesus secessit [Mt 15,21]. Expergencia [!] docet quamvis natura ad hoc producit florem ut de flore oriatur fructus
(176vb180ra) Sermo in dominica II quadragesimae (T20). Homo quidam plantavit [Mt 21,33]. Quamvis homo ex sua natura sit ad peccatum inclinatus habet tamen aliqua bona in se … Die Zuordnung zum 2. Fastensonntag der ohne Tagesangabe überliferten Predigt ergibt sich aus dem Hinweis am Schluss der vorausgehenden Predigt (176va): Sequitur alia postilla.
(180ra186rb) Sermo in dominica III quadragesimae (T21). Erat Jesus eiciens demonium [Lc 11,14]. Iura dicunt quod qui solaverit [!] servum fugitivum iudicio condempnetur
(186rb189va) Sermo in dominica III quadragesimae (T21). Quare discipuli tui [Mt 15,2]. Unde Beda Intus nil arguunt qui intus livore polluti sunt [Walahfr. Gloss. ord. Matth. 15,2]
(189vb194rb) Sermo in dominica IV quadragesimae (T22). Abiit Ihesus trans mare [Io 6,1]. Ysiderus de summo bono dicit quod miracula que a deo sunt in signum fiunt non fidelibus sed infidelibus [Isid. sent 1,24,3]
(194rb198va) Sermo in dominica V quadragesimae (T23). Quis ex vobis [Io 8,46]. Videmus et ad sensum apparet quod unaqueque res tunc suam virtutem maxime ostendit cum a suo congruo tangitur
(198va203ra) Sermo in dominica palmarum (T24). Cum appropinquasset Ihesus [Mt 21,1]. Legato pacis confermande [!] solet processione obviari maxime quando ad locum principalem sue legacionis
(203ra205vb) Sermo in feria V in coena domini (T25). Ante diem pasce [Io 13,1]. Dicit Ieronimus … ›Et sic est finis huius partis yemalis‹. Die Sammlung ist ungedruckt und vollständig bislang nur hier nachgewiesen.

206ra232ra Gerardus de Vliederhoven: Cordiale quattuor novissimorum. ›Incipit precordiale quatuor novissimorum‹. Memorare novissima tua [Sir 7,40]. Dicit Augustinus in libro suarum meditacionum: Plus vitanda quam quelibet tormentorum immanitas … — … intelligerent nec non novissima providerent … et vitam eternam anhelarent quam nobis tribuet Ihesus Christus Amen. Et sic est finis sit laus et gloria trinis (Colophons 20858). Zu Parallelüberlieferung, Ausgaben und Literatur vgl. Cod. Guelf. 419 Helmst., 85ra–108vb.

236ra243ra Tractatus de usura. Ut autem in foro anime ubi exspectatur deus qui non ex operibus tantum sed ex cogitacione iudicat … — … quomodo animas sibi commissas de faucibus nequissimi hostibus [!] possit eripere et deo omnipotenti reddere. Tamen de primo. Auch in dem ebenfalls aus Clus stammenden Cod. Guelf. 153 Helmst., 217ra–222vb. Ungedruckt.

243ra250vb Conradus Koler de Susato: Quaestio de usura circa quartum ethicorum. Queritur utrum usura sit de se prava eciam si nulla lege esset prohibita … — … auctoritates philosophi post oppositum sunt pro conclusione quinta articuli primi. Et hec fuerunt probabiliter dicta de presentis questionis materia. Die Autorzuweisung nach der bislang einzig bekannten Parallelüberlieferung in Cod. Guelf. 153 Helmst., 223ra–228vb. Ungedruckt. Literatur zum Autor: 2VL 11, 860–864; CALMA 3, 10 Nr. 3; M. Nuding, Geschäft und Moral: Schriften 'De contractibus' an mitteleuropäischen Universitäten im späten 14. und frühen 15. Jahrhundert, in: Schriften im Umkreis mitteleuropäischer Universitäten um 1400. Lateinische und volkssprachige Texte aus Prag, Wien und Heidelberg: Unterschiede, Gemeinsamkeiten, Wechselbeziehungen, hrsg. von F. P. Knapp, Leiden, Boston 2004 (Education and Society in the Middle Ages and Renaissance 20), 40–62. – 251ra–b leer.

251va–b Quaestio theologica de observantia ieiunii. Queritur utrum singuli fidelium teneantur ad observanciam ieiuniorum que ecclesia precepit … — … quod magis diffuse patet in Canone Distinctione septuagesimasexta capitulo Ieiunium [D.76 c.1] et aliis capitulis sequentibus. Mit identischem Incipit in Fritzlar, DB, Ms. 4, 138r–142r (Fritzlar, 8). Ungedruckt.

252ra–b Cautelae servandae quid agendum sit circa defectus vel casus qui oriri possunt in missa. Nota si sacerdos moriatur vel deficiat ante canonem non est necesse quod alius missam compleat … — … hec desunt quere in summa Hostiensis in titulo de celebracione missarum. Mit identischem Initium in Tübingen, UB, Mc 108, 17v–18v (Tübingen 1,1, 225). Druck: G. Mohnike, Ältere und neuere Vorschriften für den die Messe haltenden Priester, in: Zeitschrift für die historische Theologie 2 (1832), 191–214, hier 195–198. – 252v257r leer.

257v Notiz von einer Hand des 16. Jh. mit der monogrammatischen Buchstabenkombination FG und den (sonst nicht nachweisbaren) Versen: Integra si vox est id quod capit omnia signat | Millia [!] si devias exibunt omnia, mirum | Haud igitur cuique hoc si contineatur in illo.258rv leer.


Abgekürzt zitierte Literatur

CALMA C.A.L.M.A. Compendium auctorum latinorum medii aevi, hrsg. von M. Lapidge u.a., Bd. 1–, Firenze 1999–
Colophons Colophons de manuscrits occidentaux des origines au XVIe siècle, Bd. 1–6, ed. par les Bénédictins du Bouveret, Fribourg/Schweiz 1965–1982 (Spicilegii Friburgensis Subsidia 2–7)
EBDB Einbanddatenbank (http://www.hist-einband.de/, besonders die Sammlung Wolfenbüttel)
Fritzlar Die Handschriften der Dombibliothek Fritzlar, beschrieben von G. List, Wiesbaden 1984
Heinemann O. von Heinemann, Die Helmstedter Handschriften, Bd. 1–3, Wolfenbüttel 1884–1888, ND Frankfurt/M. 1963–1965 (Kataloge der Herzog-August-Bibliothek Wolfenbüttel. Die alte Reihe 1–3)
Lesser Clus B. Lesser, Die Benediktiner von Clus und ihre Bücher. Exemplarische Analyse und Rekonstruktion der Konventsbibliothek, in: Zentrum oder Peripherie? Kulturtransfer in Hildesheim und im Raum Niedersachsen (12.–15. Jahrhundert), hrsg. von M. E. Müller und J. Reiche, Wiesbaden 2017 (Wolfenbütteler Mittelalter-Studien 32), 165–228
Schneyer J. B. Schneyer, Repertorium der lateinischen Sermones des Mittelalters für die Zeit von 1150–1350, Bd. 1–11, Münster/Westf. 1969–1990, Bd. 1–4 ebd. 21973–1974 (Beiträge zur Geschichte der Philosophie und Theologie des Mittelalters 43,1–11)
Stuttgart 2,1,1 Die Handschriften der ehemaligen Hofbibliothek Stuttgart, Bd. 1,1: Codices ascetici (HB I 1–150), beschrieben von J. Autenrieth und V. E. Fiala, Wiesbaden 1968 (Die Handschriften der Württembergischen Landesbibliothek Stuttgart, Reihe 2: Die Handschriften der ehemaligen Hofbibliothek Stuttgart 1,1)
Tübingen 1,1 Die lateinischen Handschriften der Universitätsbibliothek Tübingen, Bd. 1,1: Signaturen Mc 1 bis Mc 150, beschrieben von H. Röckelein u. a., Wiesbaden 1991 (Handschriftenkataloge der Universitätsbibliothek Tübingen 1,1)
Uppsala Mittelalterliche Handschriften der Universitätsbibliothek Uppsala: Katalog über die C-Sammlung, Bd. 1–8, beschrieben von M. Andersson-Schmitt und M. Hedlund, Stockholm 1988–1995 (Acta Bibliothecae R. Universitatis Upsaliensis 26,1–8)
2VL Die deutsche Literatur des Mittelalters. Verfasserlexikon, Bd. 1–12, hrsg. von K. Ruh u. a., 2., völlig neu bearbeitete Aufl., Berlin, New York 1978–2005, Ergänzungsbde.: Deutscher Humanismus 1480–1520. Verfasserlexikon, Bd. 1–3, hrsg. von F. J. Worstbrock, Berlin, New York 2005–2015
WZIS Wasserzeichen-Informationssystem. Landesarchiv Baden-Württemberg, Hauptstaatsarchiv Stuttgart (http://www.wasserzeichen-online.de/wzis/index.php)

Korrekturen, Ergänzungen:
  • Manuscripta Mediaevalia Objektnummer hinzugefügt (schassan, 2019-08-20)
  • Normdaten ergänzt bzw. korrigiert. (schassan, 2015-09-04)

Beschreibung erstellt im Rahmen des Projektes Katalogisierung der mittelalterlichen Helmstedter Handschriften Teil III.
  • Weitere Literaturnachweise im OPAC suchen.
  • Weitere Literaturnachweise suchen (ehem. Handschriftendokumentation)
Dieses Dokument steht unter einer Creative Commons Namensnennung-Weitergabe unter gleichen Bedingungen 3.0 Deutschland Lizenz (CC BY-SA). Herzog August Bibliothek Wolfenbüttel (Copyright Information