Neukatalogisiert durch Dr. Patrizia Carmassi. (Vorläufige Beschreibung)

Halberstadt, Historisches Stadtarchiv, M 116

Lectionarium et homiliarium officii (Pars aestivalis)

Pergament — I, 425 Bl. — 34,5 × 26,5 cm — Halberstadt — 1437

Lagen: 21 V (210). IV (218). 15 V (368). V-1 (377). 4 V (417). IV (425). Reklamanten ab fol. 110 sichtbar. Moderne Foliierung (Bleistift). Schriftraum: 22–23,5 × 17 cm. Zweispaltig. 26 Zeilen. Textualis. Kleineres Schriftformat für Gesangsstücke und gelegentlich Rubriken. Korrekturen und Ergänzungen aus Spätmittelalter und Frühneuzeit. Rubriziert (am Rande die zu rubrizierenden Texte in brauner Tinte geschrieben, z.T. noch sichtbar). Verschiedene Typen von Zierinitialen. I. Historisierte Initialen. 5 bis 8 cm hohe Feldbuchstaben, mit Ausläufern (Ranken und Blätter). Deckfarbenmalerei. Farben: Rot, Gelb, Hellblau, Grün, Rosa, Braun, Grau, Schwarz, Weiß, Gold (meistens gepunzt). 89rb: V(ir). Auf der rechten Seite sitzt Job, mit der linken Hand auf den ihm gegenüber stehenden nuntius weisend (vgl. Iob 1,14). Dieser hält in der rechten Hand eine Lanze, in der linken einen Brief. Als Boden eine grüne Wiese, als Hintergrund der schwarze Himmel mit goldenen Sternen. 217va: F(uit). Geburt Johannes' des Täufers. Elisabeth, auf einem Bett liegend, umarmt den neu geborenen Johannes (mit Nimbus). Neben dem Bett zwei weitere Frauen, beide ohne Nimbus. 241va: E(xsurgens). Maria besucht Elisabeth. Beide Frauen, mit Nimbus, geben sich die Hand. Maria, mit langem, blondem und offenem Haar, faßt mit der linken Hand den Mantel von Elisabeth an. 307rb: T(ota). Mariä Himmelfahrt. Maria mit Nimbus und offenem Haar steht vor einem hellblauen Hintergrund. Von ihr gehen goldene Strahlen aus. Zwei nimbierte Kinder (Engel?) mit weißer Tunika heben sie in die Höhe. II. 3 bis 10 cm lange Initialen: Feldbuchstaben mit vegetabiler Besatz- und Binnenfeldornamentik, gelegentlich auch ein Drachen als Ersatzmotiv für den Buchstabenstamm (fol. 117vb, 174rb). Als Ausläufer Blatt- und Blumenranken gelegentlich mit Goldpollen. Als Dekoration auch weiße Kreise und Punkte (einzelne Punkte, Dreipunktmuster, kleine Blumen). Deckfarbenmalerei. Farben: Rot, Gelb, Grün, Blau, Rosa, Lila, Braun, Weiß, Gold (oft gepunzt). 1r: F(uit). 62vb: P(arabole). 69va: V(erba). 76rb: D(iligite). 82vb: O(mnis). 103va: T(hobias). 110va: A(rfaxat). 117vb: I(n). 124rb: F(actum). 152ra: E(t). 174rb: I(n). 358va: E(go). 394va: F(undamenta). III. Fleuronnée-Initialen, Rot und Blau. IV. Gelegentlich cadellen-artige Initialen, Rot und Schwarz. V. Einfache Lombarden, Blau und Rot.

Spätmittelalterlicher Einband. Holzdeckel mit braunem Leder bezogen. VD und HD fünf bzw. drei Buckel. Beschläge. Spuren von zwei Schließen. Reste von Blattweisern (rot). Rückenschild mit Signatur M 116.

Herkunft: Laut Kolophon fol. 425v wurde die Handschrift am 2. August 1437 vom Priester Gottschalk Weghener im Auftrag des Bischofs von Halberstadt Johannes von Hoym (1419-1437) vollendet. Der Auftraggeber war kurz zuvor, am 11. April 1437, verstorben (ibid.). Der erste Band (Pars hiemalis) wurde im Jahr 1434 zu Ende geschrieben und trägt heute die Signatur Halberstadt, Domschatz, Inv.-Nr. 479. Vgl. auch den Sterbevermerk im Dom: Fuhrmann, Die Inschriften, S. 140. — Fol Ir: Moderne Inventarnummer mit rotem Buntstift (133). Die Handschrift gehört zu der Gruppe von kriegsbedingt auslagerten Büchern und Archivalien, die in die Sowjetunion verbracht und zuletzt in der Akademie der Wissenschaften in Eriwan (Armenien) aufbewahrt wurden. Die Eriwan-Nummer für diese Handschrift war 543.

Schmidt (1881), 116, S. 3. — Waitz, Handschriften, S. 658. — Schiller, Handschriftliche Überlieferung 10/2, S. 281.

1r-425v Lectionarium et homiliarium officii (Pars aestivalis). Enthält auch Gesangsstücke und lange Rubriken. Im Folgenden nur die Lesungen verzeichnet. (1ra-174ra) Proprium de tempore (Lectiones). Vom Freitag nach der Oktav von Fronleichnam bis zum letzten Sonntag vor dem Advent. (1ra) ›Nota quod in ista feria sexta post octavas corporis Christi imponuntur libri regum cum libris paralipomenon et legentur usque ad primam dominicam augusti cum historia Deus omnium exauditor Invitatorium Dominum qui fecit nos cum nocturno feriali et suis antiphonis et versibus‹. Initium von 1 Rg. (62va) ›In dominica prima mensis augusti imponende sunt parabole Salomonis, Ecclesiastes et libri sapientie cum cantu. In principio per quattuor septimanas. Et antiphona que sequitur servatur super magnificat singulis sabbatis per istas quattuor ebdomadas‹. (62vb) Initium von Prv. (69va) ›Dominica XI‹. Initium von Ecl. (76rb) ›Dominica duodecima Incipit liber sapientie‹. Initium von Sap. (82vb) ›Liber ecclesiasticus Dominica XIII‹. Initium von Sir. (89ra) ›Dominica prima mensis septembris imponetur liber Iob cum cantu Si bona per duas ebdomadas. Cetera ut in aliis dominicis precedentibus sunt servata‹. (89vb) ›Dominica XIIII in ordine‹. Initium von Iob. (96va) ›Dominica XV‹. (103rb) ›Tres sequentes libri videlicet Thobias Iudith et Hester servantur per tres septimanas cum suis historiis per domine et Adonay Ita quod liber Thobie cum sua historia prius servetur‹. (103va) ›Dominica XVI in nocturno lectio prima‹. Initium von Tb. (110va) ›Liber Iudith Dominica XVII‹. Initium von Idt. (117va) ›Dominica imponetur liber Hester cum historia Adonay prius notata. Super magnificat antiphona Adonay domine deus‹. (117vb) ›Lectio I‹. Initium von Est. (124ra) ›Dominica que erit prima mensis octobris imponendi sunt libri Machabeorum cum cantu. Adaperiat per quattuor septimanas‹. (124rb) Initium von 1 Mcc. (138ra) ›Dominica Machabeorum II‹. Initium von 2 Mcc. (152ra) ›In illa dominica imponendi sunt libri Ezechiel et Daniel prophetarum cum historia Vidi dominum per quattuor septimanas‹. Initium von Ez. (166va) ›Ultima dominica ante adventum domini imponitur liber Danielis cum laudibus Tres in fornace et eedem antiphona etiam servantur ad horas …‹ (166vb) Initium von Dn. (174ra-217rb) Proprium de tempore (Homiliae). (174ra) ›Sequuntur omelie a festo Penthecostes usque ad adventum domini. Dominica prima post Trinitatis‹. (174vb) Lc 16,19-. Gregorius I, papa: Homilia II,40. FC 28,2, S. 836, Z. 1 - S. 838, Z. 27. (175vb) ›Dominica II‹. Lc 14,16-. (176ra) Gregorius I, papa: Homilia II,36. FC 28,2, S. 708, Z. 21 - S. 712, Z. 22. Vgl. PD II,38. (177rb) ›Dominica III‹. Lc 15,1-. Gregorius I, papa: Homilia II,34. FC 28,2, S. 640, Z. 25 - S. 646, Z. 2. Vgl. PD II,39. (179ra) ›Dominica IIII‹. Lc 6,36-. Beda Venerabilis: In Lucae evangelium expositio. CCSL 120, S. 146, Z. 1827 - S. 148, Z. 1883. Vgl. PD II,37. (180va) ›Dominica V‹. Lc 5,1-. Beda Venerabilis: In Lucae evangelium expositio. CCSL 120, S. 113, Z. 518 - S. 114, Z. 570. Vgl. PD II, 57. (182ra) ›Dominica VI‹. Mt 5,20-. (182rb) Heiricus Autissiodorensis: Homilia 25 (pars aestiva). CCCM 116B, S. 225, Z. 6 - S. 227, Z. 65. In der Handschrift Beda zugeschrieben. (183vb) ›Dominica VII‹. Mc 8,1-. Ait ewangelista in praesenti lectione. Cum turba multa esset cum Iesu … — … hic hergo septem panes qui sunt septiformes spiritus dei. Epiphanius (latinus): Interpretatio evangeliorum. Sancti Epiphanii episcopi, Interpretatio evangeliorum, ed. Alvar Erikson (Lund 1939), Kap. LX, S. 163, Z. 8 - S. 164, Z. 31. In der Handschrift Beda zugeschrieben. Auch in Berlin, Staatsbibliothek – Preußischer Kulturbesitz, Ms. Magdeb. 44, fol. 178vb-179va. (185rb) ›Dominica VIII‹. Mt 7,15-. Ps.-Origenes: Homilia 5. Attendite a falsis prophetis qui veniunt ad vos [Mt 7,15] … — … pessima apud illos et maligna repperiet. PLS 4, Sp. 872-873. (186vb) ›Dominica IX‹. Lc 16,1. Hieronymus: Epistula 121. CSEL 56,1, S. 21, Z. 2 - S. 23, Z. 13. Vgl. PD II, 62. (188rb) ›Dominica X‹. Lc 19,41-. (188va) Gregorius I, papa: Homilia II,39. FC 28,2, S. 806, Z. 17 - S. 810, Z. 17. (190ra) ›Dominica XI‹. Lc 18,9-. Beda Venerabilis: In Lucae evangelium expositio. CCSL 120, S. 324, Z. 1119 - S. 325, Z. 1171. Vgl. PD II,64. (191va) ›Dominica XII‹. Mc 7,31-. Beda Venerabilis: Homilia II,6. CCSL 122, S. 220, Z. 1 - S. 221, Z. 52. Vgl. PD II,69-. (193ra) ›Dominica XIII‹. Lc 10,23-. Beda Venerabilis: In Lucae evangelium expositio. CCSL 120, S. 221, Z. 2153 - S. 222, Z. 2206. Vgl. PD II,63. (194va) ›Dominica XIIII‹. Lc 17,11-. Beda Venerabilis: In Lucae evangelium expositio. CCSL 120, S. 312, Z. 659 - S. 313, Z. 710. Vgl. PD II,74. (196ra) ›Feria IIII quattuor temporum‹. Mc 9,16-. Beda Venerabilis: In Lucae evangelium expositio. CCSL 120, S. 208, Z. 1638 - S. 209, Z. 1685. Vgl. PD II,82. (197rb) ›Feria VI‹. Lc 7,36-. Gregorius I, papa: Homilia II,33. FC 28,2, S. 618, Z. 6 - S. 622, Z. 2. (198vb) ›Sabbato quattuor temporum‹. Lc 13,6-. Gregorius I, papa: Homilia II,31. FC 28,2, S. 578, Z. 20 - S. 582. (199vb) ›Dominica XV‹. Mt 6,24-. (200ra) Beda Venerabilis: In Lucae evangelium expositio. CCSL 120, S. 299, Z. 154 - S. 300, Z. 175 + S. 252, Z. 846 - 847 + S. 252, Z. 850 - S. 253, Z. 878. Vgl. PD II,75. (201va) ›Dominica XVI‹. Lc 7,11-. Beda Venerabilis: In Lucae evangelium expositio. CCSL 120, S. 157, Z. 2260 - S. 159, Z. 2311. Vgl. PD II,76. (203ra) ›Dominica XVII‹. Lc 14,1-. Beda Venerabilis: In Lucae evangelium expositio. CCSL 120, S. 274, Z. 1743 - S. 276, Z. 1795. Vgl. PD II,80. In der Handschrift Hieronymus zugeschrieben. (204va) ›Dominica XVIII‹. Mt 22,35-. Ps.-Chrysostomus: Opus imperfectum in Matthaeum. PG 56, Sp. 872-873. Vgl. PD II,90. In der Handschrift Beda zugeschrieben. (206ra) ›Dominica XIX‹. Mt 9,1-. Dominus noster atque salvator inter innumerabiles virtutes quas fecit in populo iudeorum venit in civitatem suam … — … aut media nocte mane an media die. Barré, S. 247 (M 126; B II, 61). In der Handschrift Beda zugeschrieben. (207va) ›Dominica XX‹. Mt 22,2-. (207vb) Gregorius I, papa: Homilia II,38. FC 28,2, S. 770, Z. 1 - S. 772, Z.1. (209rb) ›Dominica XXI‹. Io 4,46-. Gregorius I, papa: Homilia II,28. FC 28,2, S. 518, Z. 19- S. 522, Z. 27. (210vb) ›Dominica XXII‹. Mt 18,23-. Hieronymus, Commentarii in Matthaeum. CCSL 77, S. 163, Z. 672 - S. 165, Z. 709 + Gregorius I, papa: Dialogi. SC 265,3, S. 204, Z. 1 - S. 206, Z. 24. (212va) ›Relique vero due in ultima‹. Mt 22,15-. (212vb) Hieronymus: Commentarii in Matthaeum. CCSL 77, S. 202, Z. 1740 - S. 204, Z. 1797. In der Handschrift Beda zugeschrieben. (214ra) Mt 9,18-. Beda Venerabilis: In Lucae evangelium expositio. CCSL 120, S. 188, Z. 865 - S. 189, Z. 926. Vgl. PD II,96. (215va) ›Dominica ultima‹. Io 6,5-. Augustinus Hipponensis: In Iohannis evangelium tractatus. CCSL 36, S. 244, Z. 1 - S. 245, Z. 8. Vgl. PD I, 1. (217va-425ra) Proprium de sanctis. (217va) ›In vigilia sancti Iohannis baptiste‹. Lc 1,5-. Beda Venerabilis: Homilia II,19. CCSL 122, S. 318, Z. 1 - S. 319, Z. 49. Vgl. PD II,40. (219rb) ›In I nocturno‹. (219va) Augustinus Hipponensis: Sermo Dolbeau 3. Sterilis qui peperit non erat virgo … — … corrigiam calceamenti solvere. Dolbeau, François, Augustin d'Hippone, Vingt-six sermons au peuple d'Afrique = Collection des Études Augustiniennes Série Antiquité 147 (Paris 1996), S. 384, Z. 11 - S. 387, 63. (221va) ›In III nocturno‹. (221vb) Lc 1,57-. Beda Venerabilis: Homilia II,20. CCSL 122, S. 328, Z. 1 - S. 329, Z. 52. Vgl. PD II,44. (223va) ›Iohannis et Pauli‹. Sub Constantino augusto a Gallicano duce romani exercitus … — … et eris victor melior quam fuisti. Vgl. BHL 3236. (226va) Lc 12,1-. Prescius dominus et salvator noster multos in sancta ecclesia adventasse perfidos … — … eorum actibus publice predicantur. Barré, S. 249 (M 81). Auch in Graz, Universitätsbibliothek, Ms. 83, fol. 244r. (228ra) ›In vigilia sanctorum Petri et Pauli‹. Io 21,15-. Beda Venerabilis: Homilia II,22. CCSL 122, S. 342, Z. 1 - 13 + S. 342, Z. 15 - S. 343, Z. 53. Vgl. PD II,45. (229vb) Gloriosos christiane fidei principes annuis solempnitatibus … — … equalitatem crucis dominice declinavit. Ps.-Maximus: Homilia 68. PL 57, Sp. 391-394. Vgl. PD II,47. (232va) ›In tertio nocturno‹. Mt 16,13-. (232vb) Beda Venerabilis: Homilia I,20. CCSL 122, S. 141, Z. 1 - S. 142, Z. 53. Vgl. PD II,52. (234va) ›In commemoratione sancti Pauli‹. Beatus Paulus qui tantam vim … — … lacrimis gemituque faciebat. Johannes Chrysostomus (latinus): Homilia 3. PG 50, Sp. 483-485. Vgl. PD II,53. (237ra) Mt 19,27-. Hieronymus: Commentarii in Matthaeum. CCSL 77, S. 172, Z. 911 - S. 173, Z. 952. PD II,54. (238va) ›In octava sancti Iohannis‹. (238vb) Beda Venerabilis: Homilia II,20. CCSL 122, S. 331, Z. 106 - S. 331, Z. 106 - S. 333, Z. 193 + S. 333, Z. 195-197. (240va) Lc 1,57-. (240vb) Beda Venerabilis: Homilia II,20. CCSL 122, S. 329, Z. 52 - S. 330, Z. 90. (241va) ›De visitatione sancte Marie‹. (242va) Exquisita mundo gaudia hodierne festivitatis … — … spiritus meo in deo salutari meo cui est honor et in principium in secula seculorum amen. Auch in Berlin, Staatsbibliothek – Preußischer Kulturbesitz, Theol. lat. fol. 730, fol. 89v; Frankfurt am Main, Stadt- und Universitätsbibliothek, Fragm. lat. IX 81; Wien, Schottenstift, Ms. 395, fol. 222; Erfurt, Wissenschaftliche Allgemeinbibliothek, Amplon. 4° 114. (245va) Lc 1,39-. Meliores ad deteriores veniunt … — … omni benedictione preventa qui est super omnia deus benedictus in seculaOrigenes (translatio Hieronymi): Homilia 7. PL 26, 232-233. Dazu: per quam omnis maledictio natetur culpe … — … benedictus in secula. Vgl. CPPM, 150. Barré, Henri, Un homéliaire bénéventain du XIe siècle (Vatican lat. 4222), in Mélanges Eugène Tisserant 6. Première partie = Studi e testi (Città del Vaticano 1964), 24, S. 102. In der Handschrift Augustinus zugeschrieben. (247va) ›Eodem die ad vesperas de sancto Thoma‹. (247vb) Profectus est autem apostolus per revelationem spiritus sancti ad Indiam … — … apparuit in regionibus nostris. Mombritius 2, S. 610, Z. 26-41. S. 611, Z. 18 - S. 612, Z. 26. (250ra) Io 15,13-. Gregorius I, papa: Homilia II,27. FC 28,2, S. 502, Z. 13 - S. 506, Z. 6. (251rb) ›In octava apostolorum Petri et Pauli‹. (251va) Cum venisset Paulus in urbem Romam convenerunt … — … eorum negligere dicta vel precepta. Vgl. Stegmüller RB 251,3. Passio sanctorum apostolorum Petri et Pauli, ed. Ricardus Adelbertus Lipsius, in Acta apostolorum Apocrypha (Leipzig 1891, ND Hildesheim 1990), 1, S. 119, Z. 2 - S. 129, Z. 6. (253rb) Mt 14,22-. (253va) Audivit dilectio vestra fratres mei quia misit dominus discipulos … — … in auxilium meum respice. Barré, S. 297 (B II,26). In der Handschrift Augustinus zugeschrieben. (255ra) ›In die sancti Kiliani Beatus Kylianus Scotorum genere … — … quod sanctos viros extingueret. Vgl. BHL 4661. (256vb) ›In octava visitationis‹. (257ra) Exsurgens Maria abiit in montana cum festinacione [Lc 1,39]. Non enim exsurrexit de dormitione … — … preparata dubium amputaret. (259ra) Ambrosius Mediolanensis: Expositio evangelii secundum Lucam. Morale est omnibus ut qui fidem … — … ista autem ante conceptum. CCSL 14, S. 39, Z. 283 - S. 41, Z. 332. Vgl. PD II,77. In der Handschrift Augustinus zugeschrieben. (260ra) ›Septem fratrum‹. (260rb) Temporibus Anthonii imperatoris orta est sedicio pontificum et Felicitas … — … amici sunt in regno celorum. Vgl. BHL 2853. (262ra) Mt 12,46. Gregorius I, papa: Homilia I,3. FC 28,1, S. 80, Z. 13 - S. 82, Z. 24. Vgl. PD II,124. (263ra) ›Benedicti confessoris‹. Ohne Lesungen. ›Margarete virginis‹. Beatissima virgo Margareta erat Theodosii filia … — … per fenestram orationem eius scribebat. Vgl. BHL 5303. (264va) Mt 13,44-. (264vb) Gregorius I, papa: Homilia I,11. FC 28/1, S. 180, Z. 22 - S. 184, Z. 7. Vgl. PD II,123. (265va) ›In divisione apostolorum‹. (265vb) Gregorius I, papa: Homilia II,27. FC 28,2, S. 506, Z. 20 - S. 512, Z. 13. (267ra) Mt 10,5-. Gregorius I, papa: Homilia I,4. FC 28,1, S. 90, Z. 15 - S. 94, Z. 1. (268ra) ›Allexii confessoris‹. Ohne Lesungen. (268rb) ›Praxedis virginis‹. Ohne Lesungen. ›Marie Magdalene‹. (269ra) Licet a plerisque relacionis series … — … cor unum et animam unam. Vgl. BHL 5443. (270vb) Lc 7,36-. Gregorius I, papa: Homilia II,33. FC 28,2, S. 622, Z. 2 - S. 624, Z. 12. (272va) ›Apollinaris‹. Ohne Lesungen. ›Christine virginis‹. Erat quedam sancta et casta puella de Tyro spem dei habens … — … vincam omnes qui non noverunt nomen tuum. Vgl. BHL 1748. (274rb) Mt 13,44-. Gregorius I, papa: Homilia I,11. FC 28,1, S. 184, Z. 13 - S. 186, Z. 21. (275ra) ›Iacobi apostoli‹. Apostolus domini nostri … — … veram eius indulgentiam consequeris. Vgl. BHL 4057. (277ra) Mt 20,20-. Accessit ad Iesum mater filiorum … Audacem enim eam fecerat natorum affectus … — … nescitis quid petatis. Opus imperfectum in Matthaeum. PG 56. Sp. 826-827. In der Handschrift Iohannes episcopus zugeschrieben. (278ra) ›Anne matris Marie‹. (278vb) Gloriosam presentis diei festivitatem quo beata Anna … — … super omnem terram constituti sunt. Auch Budapest, Universitätsbibliothek, Ms. 65, fol. 349v. Dazu Mezey, Ladislaus, Codices latini medii aevi Bibliothecae Universitatis Budapestinensis (Budapest 1961), S. 114. (281rb) ›Felicis martiris‹. Ohne Lesungen. (281va) ›Marthe virginis‹. (281vb) Martha hospita Christi Syro patre … — … que ictu fulminis confracta fuit. Vgl. BHL 5548. (283rb) Lc 10,38-. (283va) Verba domini nostri Iesu Christi que modo … — … iterum commemorante audiamus. Augustinus Hipponensis: Sermo 103. PL 38, Sp. 613-614. (284vb) ›Abdon et Sennen‹. Ohne Lesungen. ›Christopheri martiris‹. (285ra) Tempore quo Dagnus rex regnabat … — … compleverunt martyrium bonum. Vgl. BHL 1766a. (286va) Mt 16,24-. Gregorius I, papa: Homilia II,32. FC 28,2, S. 594, Z. 16 - S. 598, Z. 10. (287va) ›Ad vincula Petri‹. Ohne Lesungen. ›De sancto Iustino‹. Ohne Lesungen. (287vb) ›De VII Machabeis‹. Archadio de medio facto Eudoxia … — … in tenebris et umbra mortis sedentes. Auch in Darmstadt, Hessische Landes- und Hochschulbibliothek, Hs 896, fol 244vb; Kremsmünster, Stiftsbibliothek, CC 309, fol. 79v. (289rb) Mt 16,13-. Beda Venerabilis: Homilia I,20. CCSL 122, S. 142, Z. 53 - S. 143, Z. 84. In der Handschrift Hieronymus zugeschrieben. (290ra) ›Stephani pape‹. Lc 19,12-. (290rb) ›Lectionis eiusdem‹. Homo nobilis qui abire dicitur in regionem longinquam … — … ad gaudia deputetur eterna. Barré, S. 291 (B II,37). (291ra) ›In inventione Stephani prothomatiris‹. (291vb) Domino sancto et venerabili Genesio … — … ex hac esca vel hoc poculo refici. Vgl. BHL 7854. (294va) Mt 23,34-. (294vb) Hrabanus Maurus: Expositio in Matthaeum. CCCM 174A, S. 605, Z. 43 - S. 605, Z. 53 + Mt 23,35 + S. 606, Z. 85 - S. 607, Z. 10. In der Handschrift Hieronymus zugeschrieben. (296va) ›Dominici confessoris‹. Ohne Lesungen. (296vb) ›In vigilia beati Sixti‹. (297ra) Decius cesar et Valerianus prefectus … — … videtur necessarium divide. Vgl. BHL 7801. (298va) Mt 10,16-. Ambrosius Mediolanensis: Expositio evangelii secundum Lucam. CCSL 14, S. 229, Z. 450-455 + S. 229, Z. 464 - S. 230, Z. 501. (300rb) ›Donati‹. Ohne Lesungen. (300ra) ›Cyriaci martiris‹. (300rb) Tempore quo Maximianus Augustus rediit de partibus Affrice … — … exivit eadem hora. BHL 2056. (302ra) ›Laurentii‹. (302va) Eadem namque die qua Sixtus cum sociis suis martyrizatus est iussit adduci beatum Laurencium … — … biduo ieiunans et orans. Vgl. BHL 4761a. (305ra) ›Ypoliti et sociorum eius‹. (305rb) Regressus itaque Ypolitus … — … eum crudeli examinacione. Vgl. BHL 3961. (306va) ›Eusebii confessoris‹. Ohne Lesungen. (306va) ›In vigilia assumptionis Marie‹. Io 19,25-. Salvatore nostro dilectissimi redemptionis nostre misterium peragente … — … fontem vite Christum siciebat. Auch in Budapest, Országos Szécsényi Könyvtár, Ms. 81, fol. 182v. Dazu Bartoniek, Emma, Codices manuscripti latini, Vol. I. Codices latini medii aevi (Budapest 1940), S. 72. In der Handschrift Ambrosius zugeschrieben. (308ra) Paschasius Radbertus: De assumptione sanctae Mariae virginis. CCCM 56C, S. 109, Z. 1 - S. 113, Z. 75. (310ra) Lc 10,38-. Beda Venerabilis: In Lucae evangelium expositio. CCSL 120, S. 225, Z. 2313 - S. 226, Z. 2354. Vgl. PD II,70. (312ra) ›In nocte patronorum‹. Psalmus qui cantatur domino … — … meipsum impendo sementem. Augustinus Hipponensis: Sermo 31. PL 38, Sp. 192-194. (313rb) Lc 21,9-. Gregorius I, papa: Homilia II,35. FC 28,2, S. 684, Z. 22 - S. 690, Z. 6. Vgl. PD II,116. (315ra) ›Sancti Laurenti servatur historia de assumptione‹. Paschasius Radbertus: De assumptione sanctae Mariae virginis. CCCM 56C, S. 113, Z. 75 - S. 118, Z. 170. (317ra) Lc 10,38-. Verba domini nostri Iesu que modo … — … si delectat nisi unum. Augustinus Hipponensis: Sermo 103. PL 38, Sp. 613-614. (318rb) ›Lectio I‹. (318va) Paschasius Radbertus: De assumptione sanctae Mariae virginis. CCCM 56C, S. 118, Z. 170 - S. 125, Z. 293. (321ra) Lc 10,38-. In scriptura sancta una et eadem locutio invenitur … — … vel alium talem generabit. Hermannus de Runa: Sermo 45. CCCM 64, S. 199, Z. 4 - S. 200, Z. 68. In der Handschrift Augustinus zugeschrieben. (322vb) Paschasius Radbertus: De assumptione sanctae Mariae virginis. CCCM 56C, S. 125, Z. 294 - S. 131, Z. 417. (325va) Lc 10,38-. Castellum namque dicitur quedam altitudo … — … non minuit sed consecravit. Auch in Budapest, Országos Szécsényi Könyvtár, Ms. 81, fol. 185r. Dazu Bartoniek, Emma, Codices manuscripti latini, Vol. I. Codices latini medii aevi (Budapest 1940), S. 72. In der Handschrift Ambrosius zugeschrieben. (327ra) ›Sequenti die Magni‹. Paschasius Radbertus: De assumptione sanctae Mariae virginis. CCCM 56C, S. 131, Z. 417 - S. 138, Z. 522. (329rb) Lc 10,38-. Hoc quoque diligenter intuendum quod tam Marthe ministrantis … — … intactus uterus virginalis. In der Handschrift Ambrosius zugeschrieben. (330va) ›Sequenti die‹. Paschasius Radbertus: De assumptione sanctae Mariae virginis. CCCM 56C, S. 138, Z. 522 - S. 143, Z. 632. (332vb) ›… Ad matutinum servatur historia ut supra Lectio I‹. (333ra) Paschasius Radbertus: De assumptione sanctae Mariae virginis. CCCM 56C, S. 143, Z. 635 - S. 148, Z. 730. (335rb) ›Thymotei‹. ›In vigilia Bartholomei‹. (335va) Indie tres esse ab historiographis asseruntur … — … nichil carnale desidero. Vgl. BHL 1002. (337rb) Lc 22,24-. Beda Venerabilis: In Lucae evangelium expositio. CCSL 120, S. 380, Z. 682 - S. 381, Z. 732. (338va) ›Hirenei et Abundi‹. Ohne Lesungen. (338vb) ›Hermetis martiris‹. Beatus Alexander pontifex et martyr … — … mense septembri sepultus. BHL Hermes m. Romae, 3856 (4) (Epitome). (340va) ›Augustini confessoris‹. Beatus Augustinus ex provincia Affrica … — … nonnulli episcopi detrahebant. Possidius: Vita Augustini. Possidius, Vita Augustini, ed. Wilhelm Geerlings (Paderborn - München - Wien - Zürich 2005), S. 28, Z. 11 - S. 30, Z. 15 + S. 32, Z. 19 - S. 34, Z. 20. BHL 785. (342ra) Lc 12,35-. Gregorius I, papa: Homilia I,13. FC 28,1, S. 210, Z. 18 - S. 214, Z. 7. (343ra) ›In decollatione sancti Iohannis Baptiste‹. (343va) Petrus Chrysologus: Sermo 127. CCSL 24B, S. 782, Z. 3 - S. 786, Z. 64. Vgl. PD II,71. (346ra) Mt 14,2-. Beda Venerabilis: Homilia II,23. CCSL 122, S. 349, Z. 1 - S. 350, Z. 47. PD II,72. (347va) ›Felicis et Adaucti‹. Ohne Lesungen. (347vb) ›Verene virginis‹. Castissima virgo Verena ut fertur Thebea genere extitit … — … orando redintegravit. Vgl. BHL 8540t. (349va) ›Egidii abbatis‹. (349vb) Sanctus Egidius nacione grecus … — … alimonia sibi prebentem. Vgl. BHL 93. (351va) Mt 24,42-. Hic ostenditur aperte … — … mercede donabitur. Barré, S. 343 (Q II,52). (352va) ›De transfiguratione Christi‹. (352vb) Audivimus ex lectione evangelica quia assumpsit dominus … — … abscondite exellencia dignitatis. Auch in Halle, Universitäts- und Landesbibliothek, Qu. Cod. 104, fol. 123r und in Halberstadt, Historisches Stadtarchiv, M 81, fol. 81v. (354va) Mt 17,1-. (354vb) Dominus Iesus Christus per predicationem et doctrinam … — … resplenduit facies eius sicut sol. Barré, S. 314 (H I,22). (355vb) ›In translacione sancti Mathie ad vesperas‹. Gloriosissimus domini nostri Iesu Christi apostolus Mathias … — … in novissimis diebus nomine alio. Vgl. BHL 5699. (357va) Mt 5,13-. Chromatius Aquileiensis: Tractatus in Matthaeum. CCSL 9A, S. 279, Z. 3 - S. 280, Z. 47. In der Handschrift Beda zugeschrieben. (358va) ›Nativitatis Marie virginis ad nonam‹. (359ra) Ct 1,1-12 + 1,14 - 4, 3. (361rb) Mt 1,1-. (361va) Hrabanus Maurus: Expositio in Matthaeum. CCCM 174, S. 12, Z. 24-32 + S. 13, Z. 61 - S. 14, Z. 7. (363rb) ›In crastino nativitatis … lectiones de Iob‹. (363va) ›In exaltacione sancte crucis‹. (364ra) Tempore illo postquam Constantino Augusto … — … erat enim iam decem annorum. Vgl. BHL 4178. (365vb) Mt 24,27-. Hieronymus: Commentarii in Matthaeum. CCSL 77, S. 228, Z. 524 - S. 231, Z. 580. (367vb) Ct 6,7 - 8,7. (368vb) Mt 1,1-. Hrabanus Maurus: Expositio in Matthaeum. CCCM 174, S. 14, Z. 7 - S. 15, Z. 18 + S. 15, Z. 21-25 + Z. 15, Z. 30 - S. 16, Z. 58. (369vb) ›Suffragium de sancta Eufemia‹. (370ra) Anno quinto tyrannidis Diocletiani imperatoris Prisco proconsule in Calcedonia civitate Europe erant multi christiane religionis cultores … — … illa permansit intrepida. Vgl. BHL 2709. (371va) Mt 25,1-. Gregorius I, papa: Homilia I,12. FC 28,1, S. 192, Z. 24 - S. 196, Z. 17. Vgl. PD II,122. (372va) ›De sancto Lamberto suffragium‹. (372vb) Gloriosus vir Lambertus pontifex oppido traiectensi oriundus … — … magis magisque in eo fulgebat. Vgl. BHL 4678. (374vb) Lc 11,33. Beda Venerabilis: In Lucae evangelium expositio. CCSL 120, S. 239, Z. 322 - S. 240, Z. 374. Barré, S. 304 (III,77). (376rb) ›In vigilia sancti Matthaei‹. Lc 5,27-. Beda Venerabilis: In Lucae evangelium expositio. CCSL 120, S. 122, Z. 883 - S. 123, Z. 920. (377rb) Quoniam deo cura est de hominibus ut plus animarum curam … — … loquelam eius perfecte cognoscimus. Vgl. Stegmüller RB 225,18. (378vb) ›Si prius festum venit feria quarta sexta vel sabbato quattuor temporum potest legi omelia quattuor temporum‹. Mt 9,9-. (379ra) Beda Venerabilis: Homilia I,21. CCSL 122, S. 148, Z. 1 - S. 149, Z. 48. Vgl. PD II,99. (380ra) ›Mauricii et sociorum eius‹. (380vb) Maximianus Cesar dum sanctam legionem ad sacramenta et cunctos … — … perhenni religione complere. Acta Sanctorum Septembris. Tomus VI (Antwerpen 1757), Sp. 345D-346A. (383rb) ›Cosme et Damiani ad vesperas‹. Cosmas et Damianus gemini fratres in civitate Agea ex religiosa muliere … — … non potestis blasphemare. Jacobus de Voragine: Legenda aurea. Maggioni LA, S. 977, Z. 9 - S. 978, Z. 31. (384ra) Io 15,17-. (384rb) Augustinus Hipponensis: In Iohannis evangelium tractatus. CCSL 36, S. 543, Z. 7 - S. 544, Z. 25 + S. 544, Z. 5-12. 17-19 + S. 545, Z. 7-11. (384vb) ›In vigilia Mychaelis‹. (385rb) Novem esse angelorum ordines dicimus … — … cum voluerit angelos facit. Garnerius S. Victoris: Gregorianum. PL 193, 23-24. (386vb) Mt 18,1-. (387ra) Maximus Taurinensis: Sermo 48. CCSL 23, S. 187, Z. 3-23. (388rb) Mt 25,14-. Gregorius I, papa: Homilia I,9. FC 28,1, S. 150, Z. 8 - S. 152, Z. 16. (389ra) ›De sancto Remigio suffragium‹. (389rb) Sanctus pater Remigius in tempestis noctis silencio solus causa orationis … — … salutantes humiliter discesserunt. Acta Sanctorum Octobris. Tomus I (Antwerpen 1765), Sp. 152D-F, mit Auslassungen. (390rb) ›Eodem die Germani et Vedasti‹. Ohne Lesungen. ›Leodegari martiris‹. Ohne Lesungen. ›Francisci confessoris‹. Ohne Lesungen. (390va) ›Marci episcopi et confessoris‹. Ohne Lesungen. ›Marcelli et Apulegii Sergi et Bachi‹. Ohne Lesungen. ›Demetri martiris peragetur in vigilia Dyonisii …‹ (391ra) Beatus antistes Dyonisius deum manus expandens et oculos ad celos erigens … — … adiuncto frequencius alleluia. Mombritius 1, S. 406, Z. 51 - S. 407, Z. 11. S. 407, Z. 15 -30. (393ra) Lc 6,17-. Beda Venerabilis: In Lucae evangelium expositio. CCSL 120, S. 136, Z. 1416 - S. 137, Z. 1441. (394ra) ›Gereonis et sociorum eius‹. Ohne Lesungen. (394rb) ›Kalixti pape‹. ›In dedicatione templi‹. ›Nota quod sequenti die Kalixti servatur ad nonam de dedicacione ‹ (395ra) III Rg 8,22-50. (397rb) Lc 19,2-. Quocienscumque fratres dedicacionis ecclesie sollempnia … — … studio adipisci studeamus. Initium aus. Caesarius Arelatensis: Sermo 227. CCSL 104, S. 897, Z. 5-9. Vgl. PD II,127, mit nicht identifizierter Fortsetzung. (398vb) ›Sequenti die cantabitur de patronis ‹ ›In festo beati Luce evangeliste‹. Lc 10,1-. Gregorius I, papa: Homilia I,17. FC 28,1, S. 266, Z. 21 - S. 268, Z. 12. (399va) ›Undecim milium virginum ad vesperas‹. (400ra) Undecim milium virginum passio hoc ordine celebrata fuit … — … suscepit cum eis martirium. Vgl. BHL 8437. (401vb) ›In festo sanctorum Severi et Severini‹. Ohne Lesungen. (402ra) ›In vigilia sanctorum apostolorum Symonis et Iude‹. (402va) Symon Chananeus et Iudas Zelotes apostoli domini nostri … — … deum qui in celis est possitis agnoscere. Vgl. BHL 7749. Stegmüller RB 255,17. (403va) ›In vigilia omnium sanctorum‹. (403vb) Lc 12,32-. Beda Venerabilis: In Lucae evangelium expositio. CCSL 120, S. 254, Z. 940 - S. 255, Z. 967. (404vb) Legimus in ecclesiasticis historiis quod sanctus Bonifacius … — … pro nomine domini portaverunt. Edition Cross, James E., in Traditio 33 (1977), S. 105-121, hier S. 105, Z. 1-5 + S. 106, Z. 18-22 + S. 117, Z. 165 - S. 118, Z. 171 + S. 108, Z. 41 - S. 109, Z. 47 + S. 110, Z. 61-68 + S. 113, Z. 106 - S. 114, Z. 110 + S. 115, Z. 124-130. CPPM 4046, 6074. (406rb) Mt 5,1-. (406va) Augustinus Hipponensis: De sermone domini in monte. CCSL 35, S. 2, Z. 32 - S. 3, Z. 57. (407vb) ›Eodem die Cesarii martiris‹. Ohne Lesungen. ›Sequenti die omnium sanctorum. De sancto Eustachio‹. Ohne Lesungen. (408ra) ›Translacio sancte Marie Magdalene‹. Ohne Lesungen. ›Quattuor coronatorum‹. Ohne Lesungen. (408rb) ›Octava omnium sanctorum‹. Mit der Rubrik: … totum sicut in die sancto. ›Theodori martiris‹. Ohne Lesungen. ›In vigilia sancti Martini‹. (408vb) Beatissimus igitur Martinus Sabarie Panoniorum opido … — … et tela conservare potuisset. Vgl. Bouhot, Jean-Paul, Un sermonnaire carolingien, in Revue d'histoire des textes 4 (1974), 34, S. 211-212. (411rb) ›De sancto Livino suffragium‹. (411va) Tempore igitur quo Colomagnus inclitus rex … — … in viam salutis eterne. Vgl. BHL 4960. (412vb) ›Brictii confessoris‹. Brictius sancti Martini dyaconus … — … es pater meus. Jacobus de Voragine: Legenda aurea. Maggioni LA, S. 1154, Z. 1 - S. 1155, Z. 22. BHL 1454. (413va) ›In octava sancti Martini‹. Ohne Lesungen. ›In festo sancte Elyzabet‹. (414va) Exultemus omnes in domino dilectissimi quia magna nobis … — … sub modio non abscondat. (416rb) ›Cecilie virginis‹. (416va) Cecilia virgo clarissima absconditum semper … — … ut ego angelum dei videam. Vgl. BHL 1496. (418vb) ›Clementis martiris‹. (419ra) ›De sancta Felicitate antiphona‹. (419rb) Facta est autem sedicio populi non modica … — … ad tria miliaria recessit. Bearbeitung aus Mombritius 1, S. 343, Z. 18 - S. 344, Z. 32. (420rb) ›Crisogoni martiris‹. Tempore quo Dyocleciani impiissimi cesaris persecutio … — … Christi amplector vestigia. Vgl. BHL 1796. (421ra) ›De sancta Katerina‹. (421va) In urbe Alexandrinorum erat quedam puella annorum viginti speciosa … — … excruciatam interire. Vgl. BHL 1663a. (425ra) ›Hec omilia subscripta debet legi de sancto Laurentio‹. Io 12,24-. Salvator noster dilectissimi discipulorum animos exhortans … — … in vitam eternam custodit animam suam. Barré, S. 243 (M 107; B II,41). (425va-b) Ad perpetuam rei memoriam Reverendus in Christo pater et dominus, dominus Iohannes de Hoym pie memorie quondam Halberstadensis episcopus fecit hunc librum cum suis partibus pro se et suis in episcopatu successoribus scribi. Qui finitus et completus est in anno a nativitate domini nostri Iesu Christi millesimo quadrigentesimo tricesimo septimo ipso die sancti Stephani pape per manus Gotschalci Weghener presbiteri. Pro quo deus in secula seculorum sit benedictus. Amen. Es folgt in roter Tinte und kleinerem Schiftformat: Obiit Reverendus in Christo pater ac dominus dominus Iohannes de Hoym episcopus halberstadensis anno domini millesimo quadringentesimo tricesimo septimo feria quinta post dominicam Quasi modo geniti cuius anima cum omnibus fidelibus defunctis requiescat in pace amen. Der Donnerstag nach dem Sonntag nach Ostern fiel im Jahr 1437 auf den 11. April.


Abgekürzt zitierte Literatur

Barré H. Barré, Les homéliaires carolingiens de l'école d'Auxerre, Città del Vaticano 1962 (Studi e testi 225)
BHL Bibliotheca hagiographica Latina antiquae et mediae aetatis, 2 Bde., ed. Socii Bollandini, Bruxelles 1898 und 1901 (Subsidia hagiographica 6), Bd. 3: Supplementi editio altera, Bruxelles 1911 (Subsidia hagiographica 12)
CPPM Clavis patristica pseudepigraphorum medii aevi, hrsg. von I. Machielsen, Turnhout 1990– (Corpus Christianorum. Series Latina)
CSEL Corpus scriptorum ecclesiasticorum Latinorum, Bd. 1–, Wien 1866–
Maggioni LA Iacopo da Varazze, Legenda aurea, testo critico riveduto, hrsg. von G. P. Maggioni, Florenz 21998 (Millennio medievale 6. Testi 3)
PG Patrologiae cursus completus. Series Graeca, Bd. 1–161, hrsg. von J. P. Migne, Paris 1857–1866
PL Patrologiae cursus completus. Series Latina, Bd. 1–221, hrsg. von J. P. Migne, Paris 1844–1865
PLS Patrologiae cursus completus. Series Latina, Supplementum, Bd. 1–5, hrsg. von A. Hamman, Paris 1958–1974
Stegmüller RB F. Stegmüller, Repertorium biblicum medii aevi, Bd. 1–11, Madrid 1950–1980