Katalog der mittelalterlichen und frühneuzeitlichen Handschriften in Halberstadt. Verzeichnis der Bestände der Kulturstiftung Sachsen-Anhalt, Domschatz zu Halberstadt, und des Historischen Archivs der Stadt Halberstadt, bearbeitet von P. Carmassi, Wiesbaden 2018 (Vorläufige Beschreibung)

Halberstadt, Historisches Stadtarchiv, M 170

Theologische Sammelhandschrift (Iohannes de Stendal)

Papier — I, 290 Bl., I — 22 × 15,5 cm — Halberstadt (?) (?) — 15. Jh. Letztes Drittel

Ochsenkopf, Göttingen 1462 (Piccard-Online, 069399) Ochsenkopf, 1470 (Piccard-Online, 066334). Ochsenkopf, 1470 (Piccard-Online, 066335). Ochsenkopf, Braunschweig 1469 (Piccard-Online, 068779). Waage, 1471 (Piccard-Online, 116151). Ochsenkopf, Munnerstadt 1469 (Piccard-Online, 069896). Waage, Augsburg, 1465 (Piccard-Online, 116128). Ochsenkopf, Ansbach, 1465 (Piccard-Online, 0700404). Ochsenkopf, Braunschweig 1469 (Piccard-Online 068797). Ochsenkopf, Wallerstein, 1471 (Piccard-Online 066039). Ochsenkopf, Ansbach 1470 (Piccard-Online 066040). Ochsenkopf mit Augen. Darüber Kreuz und Blume. (nicht nachweisbar). Ochsenkopf mit Augen. Darüber Blume (nicht nachweisbar). Ochsenkopf. Darüber Blume. Darunter Beizeichen (nicht nachweisbar). Lagen: 2 VII (28). 14 VI (196). VII (210). 5 VI (270). 2 V (290). Reklamanten am Ende der Lagen. Mittelalterliche Foliierung in brauner Tinte, XV-LXV, beginnend auf fol. 29r. Moderne Foliierung (Bleistift). Schriftraum: 17-18 × 11 cm. Ca. 38-42 Zeilen. Bastarda. Mehrere Hände. Zeitgenössische Randnotizen (meistens Gliederungseinträge). Rubriziert. Einfache rote Lombarden. Ab fol. 260v keine Rubrizierung.

Spätmittelalterlicher Einband. Holzdeckel mit braunem Leder bezogen. Streicheisenlinien und Einzelstempel. 1. Rosette, fünfblättrig (EBDB, s033735) 2. Rosette, fünfblättrig (EBDB, s033736) 3. Lilie (EBDB s033737). Werkstatt "Halberstadt M 170*" (EBDB, w004524). Sehr abgerieben. HD gebrochen, ca. drei Viertel fehlen. Auf dem Rest des HD und dem Rücken das Leder ganz oder teilweise abgesprungen. Pergamentstreifen aus einer Handschrift des 14. Jh. zur Verstärkung des Rückens sichtbar. Spuren von einer Schließe in der Mitte des VD. Gelb gefärbter Schnitt. Signaturschilder: Auf VD (Papier) wurde die Signatur 16482 gestrichen und durch 22876 ersetzt. Auf dem Rücken zwei aufeinander geklebte Schilder, das oberste mit der Signatur M 170. VS und HS aus Pergament, heute vom Deckel abgelöst. Vgl. ähnliche Merkmale in M 156: Anscheinend gehörten die Bände zum selben Bestand, bevor sie in die Bibliothek des Domgymnasiums kamen.

Herkunft: Johannes de Stendal war als Dominikaner im Magdeburger Konvent in den Jahren zwischen 1359 und 1376 tätig, u.a. als regens studii generalis (1374-1376). Vgl. Kaeppeli, 3, S. 14-15. Kaeppeli nennt Johannes als Autor für die Sermonessammlung De decem praeceptis, die bisher nur aus dieser Handschrift bekannt ist. Er bezeichnet die Handschrift als verschollen. Ibid. 2669: "Ms. (olim): Halberstadt, Gymnasialbibl. 170 (XV)". Es bleibt allerdings die Frage, ob tatsächlich alle Werke, die in diesem Codex enthalten sind, Johannes de Stendal zuzuschreiben sind. — Aus der reichen Benutzung von Dominikanerautoren wie Thomas von Aquin könnte man ein Dominikanerkonvent als Entstehungsort der Handschrift vermuten. Zu den Dominikanern in Halberstadt (Kloster St. Katharina) vgl. Koch, Angela, Mendikanten in Halberstadt. Ein Beitrag zur Gründung, Etablierung und Auflösung von Bettelordenskonventen im mittelalterlichen und frühneuzeitlichen Halberstadt, in Berg, Dieter (Hg.), Bürger, Bettelmönche und Bischöfe in Halberstadt. Studien zur Geschichte der Stadt, der Mendikanten und des Bistums vom Mittelalter bis zur Frühen Neuzeit = Saxonia Franciscana 9 (Werl 1997), S. 139-211, hier S. 147-169. Im 14. Jh. sind zwei Lehrer und vier bis sieben Studenten dort dokumentiert: Ibid. S. 159. Die Zusammensetzung der Texte und der unvollendete Charakter lassen auf eine Abschrift für den eigenen Gebrauch im Hinblick auf die Lehre oder die Predigttätigkeit eines Bruders schließen. Ein Teil der Halberstädter Dominikanerbibliothek gelangte 1816 in die Bibliothek des Domgymnasiums: Vgl. Schmidt (1878), S. 4.

Schmidt (1881), 170, S. 17. — Kaeppeli, 2669.

1r-290v Theologische Sammelhandschrift. Die Handschrift besteht aus zwei Teilen, die ursprünglich separat gewesen sein müssen. Vgl. fol. 112v.

I

Ir-v leer.

1r Register. ›In ipso libro continetur materia predicabilis to[tius anni]‹. Vom ersten Adventssonntag bis zu Weihnachten werden die Initien von fünf Sermones verzeichnet. Diese sind aber nicht abgeschrieben worden. Siehe fol. 1v-13v. ›Item sermones de septem viciis capitalibus qui incipiunt Non regnet‹. Es folgen Titel mit kurzer Inhaltsangabe von 34 Sermones nach den sieben Hauptlastern geordnet. Die Laster stehen auf dem rechten Seitensteg an entsprechender Stelle (SALIGIA-Ordnung): superbia, avaritia, luxuria, ira, gula, invidia, accidia. Die letzte Zeile lautet: Et terminantur VII sermones. Sequitur materia de regimine civitatis. Siehe unten fol. 78vf.

1v-13v leer.

14r Corda nostra saciatur. Exordium habemus in tribus regibus qui fervidi dilectione venerunt ab Oriente. Bricht am Ende des Blattes ab.

14v Mitten auf der Seite die Zeile: Dixit mater eius ad eum: Vinum non habent [Io 2,3] Iohannes II. Nach einigen leeren Zeilen folgt ein Abschnitt von 11 Zeilen, der so beginnt: Nota ibi vinum non habent Quod dominus propinat.

15r-78r Johannes de Stendal: Sermones de vitiis capitalibus. (15r) Prologus. Cum ocium ut in hoc sermone dictum est vicia ministrat … — ›Explicit prologus‹. ›Sermo primus‹. Non regnet peccatum in vestro mortali corpore ut obediatis concupiscentiis eius Ad romanos VIo [Rm 6,12]. Pro introductione occurrit mihi beatus Thomas in prima 2e LVII articulo V in pede: Ad hoc quod aliquis bene operetur non solum requiritur quid faciat [Thom. Aquin. S. th. I 2 qu.57 art.5]. (16v) ›Secundus sermo‹. Non regnet peccatum Romanos ubi supra. Pro introductione thematis occurrit mihi beatus Augustinus in libro de singularitate clericorum: Nimium preceps est qui transsire non contempnit ubi alium conspexerit cecidisse. Vgl. Ps.-Cyprianus, De singularitate clericorum, 2, CSEL 3.3, ed. W. Hartel, pp. 174-175. (18r) ›Sermo tertius‹. Non regnet peccatum in vestro mortali corpore ubi supra. Pro introductione occurrit mihi beatus Augustinus libro primo de verbis domini sermone XL Prorumpens in haec verba: Omnia vitia erroresque mortalium inter se contrarii et divisi sunt adversum se et omnes pertinent ad regnum diaboli. Vgl. Augustinus Hipponensis, Sermo 71, in Revue bénédictine 75 (1965), S. 68. (20r) ›Sermo quartus. Sequitur‹. Non regnet peccatum mortale in vestro mortali corpore ubi supra. Pro introductione occurrit mihi philosophus primo phisicorum sic inquiens: Tunc opinamur scire unumquodque [Thom. Aquin. In Aristotelis libros Physicorum 2 l.5]. (21v) ›Sermo quintus‹. Non regnet peccatum mortale et cetera ubi supra. Pro introductione occurrit mihi Thomas libro I capitulo XL ita inquiens. Bonitas uniuscuiusque est perfectio ipsius [Thom. Aquin. Summa contra Gentiles 1,40]. (23r) ›Sermo sextus‹. Non regnet peccatum in mortali vestro corpore ubi supra. Pro introductione occurrit mihi doctor sanctus super primum sententiarum distinctione XLII questio II articulo I ita dicens: Radix proprie sumitur sed dicitur sive invenitur peccatis autem transsumptive [Thom. Aquin. In II Sent. dist.42 qu.2 art.1]. (24v) ›Sermo septimus‹. Non regnet peccatum in vestro ubi supra. Pro introductione occurrit mihi beatus Thomas super secundum sententiarum distinctione XLIIII questione prima articulo II dicens: Quia deus auctor omnium bonorum est et non malorum [Thom. Aquin. In II Sent. dist.44 qu.1 art.2]. (25v) ›Octavus sermo‹. Non regnet peccatum ubi supra. Pro introductione occurrit mihi doctor mellifluus Bernardus in quodam sermone de ascensione ita dicens: Filii hominum usquequo gravi in corde quid diligite vanitatem et querite mendacium. Vgl. Sermones in ascensione Domini, in Bernardi opera, ed. J. Leclercq - H. M. Rochais (Rom 1968), 5, Sermo 4, S. 123-160. (28r) ›Nonus sermo‹. Non regnet peccatum in vestro mortali et cetera. Pro introductione occurrit mihi beatus Thomas in 2a 2e questio CV articulo primo in pede: Illud est peccatum mortale quod contrariatur caritati [Thom. Aquin. S. th. II 2 qu.105 art.1]. (30r) ›Decimus sermo‹. Non regnet peccatum in vestro mortali corpore et cetera ubi supra occurrit beatus Thomas in 2a 2e questio CXXII articulo IIII ad primum capitulum ita dicens: Inest homini naturalis inclinacio ad hoc quod cuilibet rei necessarie deputet [Thom. Aquin. S. th. II 2 qu.122 art.1]. (32v) ›Decimus primus sermo‹. Non regnet peccatum in vestro mortali corpore ubi supra. Pro introductione occurrit mihi beatus Thomas in 2a 2e quaestione LXIII articulo III dicens: Honor est quoddam testimonium de virtute eius qui honoratur [Thom. Aquin. S. th. II 2 qu.63 art.3]. (34v) ›XII. De ypocrisi‹. Non regnet peccatum ubi supra. Pro introductione occurrit mihi beatus Thomas in 2a 2e q CXI articulo primo dicens: Ad virtutem veritatis pertinet ut aliquis talem se exhibeat [Thom. Aquin. S. th. II 2 qu.111 art.1]. (36r) ›XIII. De iactancia‹. Non regnet peccatum in vestro mortali et cetera ubi supra. Pro introductione occurrit mihi beatus Thomas in 2a 2e q CXII articulo I dicens: Iactancia proprie importare videtur quod verbis se extollat [Thom. Aquin. S. th. II 2 qu.112 art.1]. (38v) ›XIIII. De presumptione‹. Non regnet peccatum et cetera ubi supra. Pro introductione occurrit mihi beatus Thomas in 2a 2e questio CXXX articulo primo dicens Ea que secundum naturam sint ordinata [Thom. Aquin. S. th. II 2 qu.130 art.1]. (40r) ›XV. De pertinacia discordia contentione‹. Non regnet peccatum in vestro mortali corpore ubi supra. Pro introductione occurrit mihi beatus Thomas super secundum sententiarum distinctione XXII questione prima articulo primo dicens: Cumque contingit in uno actu plurium peccatorum deformitates inveniri [Thom. Aquin. In II Sent. dist.22 qu.1 art.1]. (41v) ›XVI. De avaritia‹. Non regnet peccatum ubi supra. Pro introductione occurrit beatus Thomas in 2a 2e questio CXVIII articulo I dicens: In quibuscumque bonum consistit in debita mensura necesse est quod per excessum vel diminutionem illius mensure [Thom. Aquin. S. th. II 2 qu.118 art.1]. (42v) ›XVII. De obduratione mentis et inquietudine‹. Non regnet peccatum ubi supra. Pro introductione occurrit mihi doctor sanctus in 2a 2e questio CXVIII articulo 3 in pede dicens: Avaritia imponit inordinanciam diviciarum. Vgl. Thom. Aquin. S. th. II 2 qu.118 art.4. (44v) ›XVIII. De rapina‹. Non regnet peccatum in vestro mortali corpore ubi supra. Pro introductione occurrit mihi beatus Thomas in 2a 2e questio LXVI articulo VIII in pede. Rapina quandam violentiam et coactionem inportat per quam contra iusticiam alicui aufertur [Thom. Aquin. S. th. II 2 qu.66 art.8]. (46r) ›XVIIII. De iuramento‹. Non regnet peccatum ubi supra. Pro introductione occurrit mihi beatus Thomas in 2a 2e questio LXXXIX articuli II in pede: Quamquam aliquid secundum se bonum esse cum cedit in malum eius qui non utitur [Thom. Aquin. S. th. II 2 qu.89 art.2]. (48r) ›XX. De mendacio et furto‹. Non regnet peccatum in vestro mortali corpore ubi supra. Pro introductione occurrit mihi doctor sanctus Thomas in 2a 2e questio CX articulo III sic dicens: Illud quod secundum se malum est nullo modo potest esse bonum [Thom. Aquin. S. th. II 2 qu.110 art.3]. (50r) ›XXI‹. De fallacia vendicione et emptione. Non regnet peccatum et cetera ubi supra Pro introductione occurrit beatus Thomas in 2a 2e questio LXI articulo II dicens: Ad commutativam iustitiam spectat quod alicui persona singulari redditur aliquid propter rem [Thom. Aquin. S. th. II 2 qu.61 art.2]. (52v) ›XXII. De usura‹. Non regnet peccatum in vestro mortali et cetera. Pro introductione occurrit mihi beatus Thomas in 2a 2e questio LXXVIII articulo I dicens: Accipere usuram pro pecunia mutuata de se est peccatum et iniustum quia venditur pro se id quod non est [Thom. Aquin. S. th. II 2 qu.78 art.1]. (55r) ›XXIII. De simonia‹. Non regnet peccatum ubi supra. Pro introductione occurrit beatus Thomas in 2a 2e questio C articulo I dicens: Actus aliquis est malus ex genere ex eo quod cadit materiam indebitam [Thom. Aquin. S. th. II 2 qu.100 art.1]. (57v) ›[XXIIII]. De restitutione pecunie oblate‹. Non regnet peccatum ubi supra. Pro introductione occurrit mihi beatus Thomas in 2a 2e questio LXII articulo VI dicens: Circa illum qui rem alienam accipit sunt duo consideranda videlicet ipsa res accepta et ipsa acceptio [Thom. Aquin. S. th. II 2 qu.62 art.6]. (59v) ›[XXV]. Sequitur de luxuria cum filiabus‹. Non regnet peccatum ubi supra. Pro introductione occurrit mihi beatus Thomas in 2a 2e questio 153 articulo III dicens: Quanto aliquid est magis necessarium tanto magis oportet ut rationis ordo circa illud servetur [Thom. Aquin. S. th. II 2 qu.153 art.3]. (61v) ›[XXVI]. De adulterio‹. Non regnet peccatum ubi supra. Pro introductione occurrit mihi beatus Thomas in 2a 2e questio CLIIII articulo VIII in pede dicens: Adulterium est accessus ad alienum thorum in quo quidem dupliciter [Thom. Aquin. S. th. II 2 qu.154 art.8]. (63v) ›[XXVII]. De cecitate mentis et de precipitatione et inconsideratione mortis‹. Non regnet peccatum ubi supra. Pro introductione occurrit mihi beatus Thomas in 2a 2e questio 153 articulo V dicens: Quando inferiores potentie vehementer ad sua obiecta afficiuntur [Thom. Aquin. S. th. II 2 qu.153 art.5]. (65v) ›[XXVIII]. De ira‹. Non regnet peccatum et ubi supra. Beatus Thomas in 2a 2e questio CLXVII articulo II dicens: Ira est quedam passio appetitus sensitivi. Passio autem appetitus sensitivi in tantum est bona in quantum ratione regulatur [Thom. Aquin. S. th. II 2 qu.158 art.2]. (67r) ›[XXVIIII]. De timore mentis et blasphemia‹. Sermone precedenti sex vitia ex ira oriri dixi quorum tria convenienter. (69r) ›[XXX]. De rixa et bello‹. Non regnet peccatum ubi supra. Pro introductione occurrit beatus Thomas in 2a 2e questio XLI articulo II dicens: Rixa importat quandam contradictionem usque ad facta perveniente[m] [Thom. Aquin. S. th. II 2 qu.41 art.2]. (71r) ›[XXXI]. De gula‹. Non regnet peccatum mortale ubi supra. Pro introductione occurrit mihi sanctus Thomas in 2a 2e questio CXLVIII articulo II dicens: Vitium gule proprie consistit in concupiscentia inordinata [Thom. Aquin. S. th. II 2 qu.148 art.2]. (73r) ›[XXXII]. De ieiunio‹. Non regnet peccatum mortale et cetera ubi supra. Pro introductione occurrit mihi beatus Thomas in 2a 2e questio CLXIX, articulo II dicens: Ad virtutem moralem pertinet conservare rationis bonum contra ea quibus potest impediri [Thom. Aquin. S. th. II 2 qu.149 art.2]. (74v) ›[XXXIII]. De invidia susurratione et detractione‹. Non regnet peccatum et cetera ubi supra. Pro introductione occurrit mihi beatus Thomas in 2a 2e questio XXXVI articulo II dicens: Invidia est tristitia de alienis bonis. Hec autem tristitia contigit quattuor modis [Thom. Aquin. S. th. II 2 qu.36 art.2]. (76v) ›[XXXIIII]. Sermo de accidia‹. Non regnet peccatum in vestro et cetera ubi supra. Pro introductione occurrit mihi sanctus Thomas in 2a 2e questio XXXV articulo primo dicens: Accidia est quaedam tristitia aggravans que scilicet deprimit animum [Thom. Aquin. S. th. II 2 qu.35 art.1]. (78v) Omnis arbor que non facit fructum bonum excidetur [Mt 7,19] Matthei VII in praesenti sunt tria dicenda, primo qualiter exciduntur peccatores, secundo quomodo in ignem mittuntur.

80r-88v leer. Von den im Register angekündigten letzten VII Sermones ist nur einer vorhanden.

(89r-105r) [De regimine civitatis]. Quia secundum Gregorium ad Constanciam reginam Gallie et habetur 12 q 2 ca Cum devotissimam. Summum in rebus bonum est iusticiam colere. Kommentar zu vier Distichen. Edition der Verse in Berlin SBB (4), S. 1158. Parallelüberlieferung: Leipzig, Universitätsbibliothek, Ms. 612, fol. 539v-375v. Vgl. Burkhart, Peter, Die lateinischen und deutschen Handschriften der Universitäts-Bibliothek Leipzig. Bd. 2. Die theologischen Handschriften. Teil 1 (Ms 501 - 625) = Katalog der Handschriften der Universitäts-Bibliothek zu Leipzig. Abteilung V (Wiesbaden 1999), S. 278; Berlin, Staatsbibliothek – Preußischer Kulturbesitz, Ms. theol. lat. fol. 704, S. 397-444, vgl. Becker, Peter Jörg - Brandis,Tilo, Die theologischen lateinischen Handschriften in Folio der Staatsbibliothek Preussischer Kulturbesitz Berlin. Teil 2. Ms. theol. lat. fol. 598-737 (Wiesbaden 1985), S. 243; Berlin, Staatsbibliothek – Preußischer Kulturbesitz, Ms. lat. qu. 30, fol. 193r-235r, vgl. Berlin SBB (4), 943, S. 1157-1158. In dieser letzten Handschrift wurden die vier Distichen auf einen Zettel geschrieben und dem Text vorgeheftet. Im Folgenden werden die Stellen angegeben, wo die jeweiligen Verse stehen. Vgl. Walther I 12405. (90r) Am Ende der Seite die Anmerkung: ›et cetera sequitur‹. (90v) Fraus est mercator in urbe. (92r) Nec lex est diris. (93r) Nec timor pueris. (94r) Secundus philosophus scripsit in porta meridionali duo materias in quibus defectus civitatis iusticie corrigendos explicavit: Ingenium dolus. Amor ceca voluptas. Ludus rusticitas. Fit gula festa dies. (96v) Vera volumptas. (97v) Ludus rusticitas. Mit Zitat von Thom. Aquin. S. th. II 2 q.168 a. 2. (98v) Fit gula festa dies. (99r) Tertius philosophus in porta septentrionali considerando in secundum ordinem iusticie unicuique reddetur oppositum intexit. Et duobus versibus manifestavit ita dicens: Dives laudatur. Pauper honore privatur. Etas ridetur. Mulier pulsatur honore. (100r) Etas ridetur. (101v) Mulier pulsatur honore. (102r) Quartus philosophus in porta occidentali etiam aliquos defectus corrigibiles consideravit quos duobus metris expressit dicens: Prudentes ceci. Cognati degeneres sunt. Mortuus ignotus. Nullus amicus amat. (103r) Cognati degeneres. (104v) Mortus ignotus. (105r) ›Nota de plagis quae facte fuerunt Iherosolimis eo quod diem dominicum non observaverunt‹. In dictis Georgii sanctissimi patris sunt.

105v-109v Sermones. (105v) ›Dominica prima in quadragesima‹. Dic ut lapides isti panes fiant [Mt 4,1]. Omnis convenitur loquentes de mundo dicunt. (108r) Poenitentiam agite, appropinquabit enim regnum celorum [Mt 4,17]. Omnis motus tendit ad aliquem terminum per debitam viam … — … super omnia opera eius. Fol. 109v: Von anderer zeitgenössischer Hand am Ende des Textes die Ergänzung: Vide quod condiciones tenetur habere fructuose confiteri volens et hoc in primo rapulario in sermone Peccavi.

109v-110r Quaestiones de confessione et poenitentia. Utrum liceat confiteri peccatum aliena parte. Utrum aliquando homo teneatur homo [!] confessionem factam iterare. (110r) Quaeritur. Utrum miracula quae Christus fecit fuerant sufficientia ad ostendere divinitatem eius. Quaeritur. Utrum poenitentiae sacramentum sit de necessitate salutis.

110v-112r leer.

112v Leer bis auf drei Zeilen: Beatus Thomas super primum sentenciarum, distinctione prima articulo primo dicit: Finis humane vite contemplatio dei est. Vgl. Thom. Aquin., In I Sent. dist.3, q.1, art.1. Das Blatt, das auch das Ende einer Lage darstellt, zeigt dunkle Flecken und Gebrauchsspuren. Es ist anzunehmen, dass dieses Blatt für eine gewisse Zeit das Ende des Buchblockes darstellte.

II

113r-228r Johannes de Stendal (?): De decem praeceptis. Nota igitur tam principaliter prenotanda praeceptorum praeambula postquam stricte velit deus praecepta sua custodiri. Auf dem Kopfsteg: In nomine patris et filii et spiritus sancti. (148r) ›Incipit secundum preceptum. In sequenti folio‹. — 148v leer. (149r) Secundum preceptum est non assumes nomen dei tui in vanum. (161r) Tertium praeceptum sic ponitur: Ex 20 Memento ut diem sabbati sanctifices sex diebus operaberis. (189r) ›Quartum praeceptum quod primo loco sub praecepto dilectionis proximi continetur. Exo 20 sic ponitur: Honora patrem tuum et matrem tuiam‹. (192v) ›Quintum praeceptum‹. Die letzten ca. 8 Zeilen des Bl. und folgende fol. wurden allerdings leer gelassen. — 193r-196v leer. (197r) ›Quintum praeceptum‹. Non occides est quintum praeceptum ubi tria sunt dicenda primo de homicidio in se … — (201r) ›Sextum praeceptum‹. Non mechaberis. Ex hoc mandato secundum Augustinum prohibetur etiam omnis illicitus concubitus et omnis genitalium membrorum … — (202v) Modo videndum de septimo mandato. Non furtum facies ubi deus non solum furtum sed etiam rapinam … — (210v) Octavum praeceptum sic ponitur Exo XX Deut V: Non loqueris contra proximum tuum falsum testimonium. (215v) Non concupisces uxorem proximi tui [Dt 5,21] Exo XX Deut 5. Haec mandata et sequenti … — (225v) Non concupisces rem proximi tui non domum non agrum non servum. Vgl. Dt 5,21.

228r-251v Tractatus de poenis. (228r) Nunc primo principaliter de penis transgredientium decalogum tractatus … — … Amen sit laus omnipotenti deo. — 252r-258r leer. (258v) leer bis auf eine Zeile mit Federproben.

259r-270v (259r) Bernardus apparatu extra de summa trinitate et fide litteram Firmiter credimus dicit 12 sunt articuli fidei quia 12 erant apostoli. Vgl. Bernardus Bottonius, in X 1.1.1. ad Rubricam De summa trinitate et fide catholica. Druck: Decretales. Gregorij noni Pontificis maximi Decretales epistolæ, vetustis exe[m]plaribus tum impressis, tum scriptis non mediocri labore collatis, ab innumeris pene mendis, quæ hactenus et in contextu et in glossis latebant, recens vindicatæ, candoriq[ue] suo, ad studiosoru[m] summa[m] commoditatem, restitutæ exeunt in lucem (Lyon 1538), fol. IIra. (269r) Am Ende des Textes die Autorenangabe: Johannes Stendal. Danach folgen unter dem Titel Nota die Verse: Larga dei pietas remeantes tollit ad astra 6 / Anglia dat lites tibi letas tempore parcas 7 / Nondum pena mineas ad te declinat egeas 9 / Hermanni tu flecte Thomas antiqua Rebecca 10. Schmidt (1881), S. 17; Walther I 10123, mit Angabe dieser Handschrift.

269v Sermo. Fundamenta eius in montibus sanctis [Ps 86,1]. Quia fundamenta christianae fidei noscuntur esse 12 articuli.

271r-290v leer.

Ir-v leer.


Abgekürzt zitierte Literatur

EBDB Einbanddatenbank (http://www.hist-einband.de/, besonders die Sammlung Wolfenbüttel)
Kaeppeli T. Kaeppeli, Scriptores ordinis praedicatorum, Bd. 1–4, Rom 1970–1993
Walther I H. Walther, Initia carminum ac versuum medii aevi posterioris Latinorum, Göttingen 1959 (Carmina medii aevi posterioris Latina 1)