de :: en
Permalink: PURL

Suche

Anzeigen als: OAI :: XML :: Print

Beschreibung der Handschrift Kiel, Universitätsbibliothek, Cod. ms. Bord. 104
Die Bordesholmer Handschriften der Universitätsbibliothek Kiel, beschrieben von Kerstin Schnabel. Wolfenbüttel 2020
Gefördert durch die Deutsche Forschungsgemeinschaft im Rahmen des Programms Erschließung und Digitalisierung handschriftlicher und gedruckter Überlieferung

Juristische Sammelhandschrift

Papier — 380 Bl. — 43,5 × 30 cm — Bologna — 1412–1414

Wasserzeichen: Fabelwesen, Drache, frei, ganze Figur: WZMA AT8900-5_72 (auch in Cod. ms. Bord. 105), WZMA AT8900-5_216 (1411), ein weiterer Typ nicht nachweisbar, aber auch in Cod. ms. Bord. 105. Dreiberg mit Beizeichen, darüber einkonturige Stange, darüber einkonturiges lateinischem Kreuz: vier Typen nicht nachweisbar. Lagen: 8 VI (96). VI–1 (107). 7 VI (192)! V–3 (197b). 4 VI (245). VI–2 (254a). 3 VI (291)! V (301). 3 VI (337). II (341). III (347). II (351). 2 V (371). I (372a). III (377)! Lagenzählung auf dem Kopfsteg recto Sexternus secundus–Sexternus decimus septimus. Zumeist Falzverstärkungen aus Pergament in der Lagenmitte. Reklamanten. Vereinzelt Bogenzählung recto unten rechts. Bleistiftfoliierung 1–377. Zählfehler: 125 und 283 in der Zählung übergangen; zunächst ungezählte Bl., jetzt mit Buchstabenzusatz versehen: 197a, 197b, 254a, 372a und 372b. Schriftraum: 34 × 20–21 cm. 75–86 Zeilen je nach Schreiber. Zwei Spalten der Breite 9–9,5 cm. Von drei Händen geschrieben. Hand 1: 1ra–248vb, 255ra–300rb, 340va–347ra und 372bra–376rb von Jakob Smyd, dessen Bastarda sich im Verlauf seiner Arbeit zu einer eher schlaufenlosen Form verändert, Hand 2: 249ra–254vb und 300va–340rb älteren gotische Kursive von Marquard Brand, Hand 3: 348ra–371vb Rotunda. Reklamanten mit kleinen Zeichnungen und Schriftbändern eingefasst. 105va, und 372vb, Initialen mit rotem Knospenfleuronné und Schriftband. In dieser Art unvollendet auf 1r, und 40ra,. Lombarden und Rubriken nicht ausgeführt, ausgenommen 99r–v, und 105v. Einfache Kadellen z. T. mit Gesichtern verziert. Anmerkungen von Marquard Brand am Rand.

Spätgotischer Holzdeckeleinband mit weißem Lederbezug. Auf dem VD Schrift direkt auf dem Leder, lesbar Additiones, sowie Abdrücke und Papierreste von Titelschildern. Aus dem frühen 17. Jh. ein Signaturschild, 4,3 × 5 cm, Aufschrift nicht lesbar. Am oberen Rand des HD Abdrücke und Löcher von der entfernten Kettenöse. Darunter Schrift auf dem Leder Additiones speculi Repertorium Fünf Doppelbünde, an Kopf und Schwanz einfache Kapitalbünde. Zwei Riemenschließen mit Stiftlager. Restauriert 1979 von Heinz Petersen, Düsseldorf. Leder am Rücken sowie Fehlstellen auf VD und HD ergänzt. Schließenriemen erneuert. Bindung neu. Jeweils Spiegelbl. und Vorsatzbl. zugefügt.

Herkunft: Die Handschrift fertigten die späteren Bordesholmer Chorherren Marquard Brand und Jakob Smyd während ihres Studienaufenthalts in Bologna an. — Im Katalog von 1488 (Cod. ms. Bord. 1a) unter der Signatur N xxxii mit folgenden Titeln aufgeführt: Additiones speculi Johannis Andreae. Repertorium super summa Hostiensis. Repertorium Baldi super Innocentio. Casus quidam de laico incarcerato homicida qui fractis carceribus fugam accipiens fecit se in sacerdotem promovere. Repetitio Petri de Anchorano c. canonum de constitutionibus. Repetitio eiusdem super regulis juris 1, 2 et 3 et regule "Ea que fiunt". Repertorium aliquorum titulorum extraordinarium de repertorio Anthonii de Butrio. Dominicus de Geminiano de concilio generali. Repetitio c. in penitentia de probationibus. Lectura super usibus feudi. Im Verzeichnis von 1606 (Cod. ms. Bord. 2a): Johannis Andreae speculum. Um das Jahr 1665 (Cod. ms. Bord. 1b) geführt als 1. Wilhelmus Durantis speculi additiones per Johannem Andreae Bononiensem additio ad calcem eiusdem repertorii utriusque iuris. 2. Opus conciliorum congregandorum.

Merzdorf, 60. — Steffenhagen Nr. LIX. — Ratjen, 105f. — Krämer, 100. — Schnabel, 39, 42–50, 278, 593f.

1ra–197vb Johannes Andreae: Additiones ad speculum Guilelmi Durantis. (1ra–rb) Prologus. ›In nomine patris et filii et spiritus sancti. Amen‹. Reverendo in Christo patri suo domino Ottobono etc. presens opus. Ego Johannes Andree huius speculi speculationem assumens … (1rb–197vb) Textus. De throno dei in apocalipsi IIII capitulo [Apc 4,5] non tamen ad litteram sed per saltum. Scias quod hanc auctoritatem … — … et facile videri possunt obmitto et sic est finis. Nach jedem der vier Bücher folgt ein Kolophon des Schreibers: (39vb) Expliciunt additiones domini Johannis Andree super primo libro speculi domini Guilhelmi Duranti. Scripte ac finite per [me - am Rand nachgetragen]Jacobum Smyt sub anno dominice incarnationis millesimo quadrigentesimo duodecimo quinta die mensis Julii [5.7.1412] in civitate Bononiensi. (105rb) Pecienvermerk. Explicit secunda pars speculi et ab illo quem omnisciens scit reo partim impeciata anno eiusdem Mo CCCo XLIIII die XIX mensis Julii [19.7.1344] demptis media cum duabus et quatuor vigintinis que sequuntur pecie inicium laboris dederunt et finem in hac parte. Illi igitur a quo omne datum optimum et omne datum perfectum est descendens patri luminum eius unigenito spiritui sancto paraclito laus honor et gloria per infinita seculorum secula virgini gloriose et omnibus sanctis. Amen. Scriptum Bononie ac finitum in profesto Luce ewangeliste [17.10.1412] per me Jacobum Smyd de Crempis. Deo laus et gloria. Amen. Amen. Vgl. Colophons 22067. F. Soetermeer, Utrumque ius in peciis. Die Produktion juristischer Bücher an italienischen und französischen Universitäten des 13. und 14. Jahrhunderts, aus dem Niederländ. übers. von G. Hillner (Studien zur europäischen Rechtsgeschichte, Veröffentlichungen des Max-Planck-Instituts für Europäische Rechtsgeschichte Frankfurt am Main 150), Frankfurt/M. 2002, 216. (112rb) Im Schriftband: Expliciunt additions Johannis Andree super tertio libro speculi Guilhelmi Durantis. Deo gratias. Amen. Amen. (197vb) Expliciunt Gwilhelmi Durantis speculum additiones per eximium Johannem Andree doctorem Bononie subtilissimum edite scripte et finite sub annis incarnationis domini millesimo quadragesimo tredecimo dominica qua cantatur circumdederunt [19.2.1413] de quo gloriosus deus sit benedictus per infinita seculorum secula amen. Im Schriftband darunter: Jacobus Smyd fuit hic. Druck: GW 1675. Literatur: Schulte 2, 221–223. Siehe auch HQL 1, 394. – 197ar–197bv leer.

198ra–201vb Henricus de Segusio: Tabula alphabetica super summam titulorum decretalium. [A]bbas potest suos monachos benedicere … — … Usufructus describitur de pignoribus quid sit. ›Explicit tabula super summa domini Ostiensis‹. Literatur: Vgl. Schulte 2, 125–127.

202ra–248vb Baldus de Ubaldis: Repertorium super Innocentio. [A]bbas potest licenciare monachum ut transeat ad arcius monasterium … — … [Y]potheca vide supra in verbo testis in XC questione prope finem. Baldus de Parusio utriusque iuris doctor. ›Explicit repertorium domini Baldi de Parusio super apparatu Innocencii. Deo gracias. Amen‹. Druck: GW M48697. Literatur: Schulte 2, 276. CALMA 1, 583 Nr. 20. Lange/Kriechbaum 2, 791.

249ra–254vb Petrus de Ancharano: Quaestio disputata de laico homicida qui effractis carceribus aufugiens se promoveri fecit ad sacerdotium. In Christi nomine amen. Laycus quidam propter homicidium quod commisit per judicem captus est … — … per episcopum declarari peccatum a canone excommunicatum. Laus deo pro fine huius questionis disputate per dominum Petrum de Anchorano doctorem utriusque iuris scripte per Marquardum Brand Bononie tempore vacationis studii anno domini 1412 mensis Octobris die 12 [12.10.1412] ante horam none ad quem respondebat subtilis scolaris iuris canonici Nicolaus Monachus de Sicilia quam pronunciavit nobis. Literatur: Schulte 2, 282. – 254ar–v leer.

255ra–300rb Petrus de Ancharano: Repetitio capituli 'Canonum statuta de constitutionibus'. (255ra–259ra) ›Tabula super c. canonum‹. [P]remisso itaque fundamento solido preter quod fundamentum aliud nemo ponere potest … — … et hic distingue qualiter extendantur statuta. Es folgt eine kurze Anmerkung von der Hand des Marquard Brand. – 259rb leer. (259va–300rb) Repetitio. ›Incipit repetitio domini Petri de Anchorano‹. Repetiturus capitulum canonum et statuta quod est primum sub titulo de constitutionibus … Quod in summa hic intendit constitutiones canonum ab omnibus sunt servande … — … quam statutorum de quo superius tactum est et sic est finis de quo deus gloriosus sit benedictus per infinita secula seculorum. Amen. Explicit repetitio domini Petri de Ancorano super capitulo canonum de constitutionibus per manus Jacobi Smyt scripta sub domino Marquardo Brand Bononie. Druck: GW 16271632. Literatur: Schulte 2, 282.

300va–301ra Johannes Grassus: De cessione iuris et actionum fienda. ›Cessionis tractatus per Jacobum de Arena‹. Sciendum cessionis. Primo qualiter fiat cessio et adde quod cessio actionis fieri potest quocumque tytulo vero non simulato … — … emptor hereditatis glo. s. directis in fine. Bricht am Beginn von Kap. 5 nach einer Zeile auf 301ra ab. Die restliche Seite sowie 301v leer. Jacobus de Arena verfasste ebenfalls einen solchen Traktat (vgl. im Druck 74v–77v). Druck: Tractatus illustrium in utraque tum pontificii tum Caesarei iuris facultate Iurisconsultorum …, Tomus 3,2, Venedig 1584, 72v–73v. Literatur: Schulte 2, 302f. Dolezalek Bd. 1 (unter dieser Hs.).

302ra–328rb Petrus de Ancharano: Repetitio regularum iuris libri sexti. ›De regulis iuris domini Petri de Anchorano‹. (302ra–320ra) Solent iurisconsulti cum materia utili et cotidiana in medium pertractanda … — … de multis iuribus possessionis et sic est finis repertorii domini Petri de Anchorano scripti Bononie per Marquardum Brand 1412. Am Ende leicht verkürzt. Regulae 1–3. (320rb–328rb) ›Ea que fiunt a iudice‹. In Christi nomine amen. Repetiturus regulam permitto quod hoc nomen officiorum simpliciter sumptum est … — … vide in repetitione canonum statuta et hinc laus deo virgini gloriose Marie beatis Laurencio et Ghertrudi. Amen. ›Explicit repetitio Petri de Anchorano per Marquardum Brand Bononie‹. Regula 26. Druck: GW 1631, 25va–33va, 70va–78ra, 49va–59va, auch in GW 1629. Literatur: Schulte 2, 282.

328va–329vb Nota et excerpta. (328va) Petrus de Ancharano: Repetitio regulae iuris 'Ea quae fiunt'. Prologus. Ne repetitionis prolixitas te lectorem perterreat … — … in eodem foro. GW 1631, 49ra.

330ra–338vb Antonius de Butrio (?): Repertorium titulorum de repertorio iuris. ›De dispensatione. Repertorium domini Antonii de Butrio dispensatus‹. Ab episcopo dispensatur tam in preceptis quam in principi … — … si non valet actus ut ago non valet ut potest de iure patronatus transmisse. ›Explicit per M. Brand repertorium tytulorum aliquorum extraordinarium de repertorio excellentissimo iuris utriusque doctoris domini Anthonii de Butrio‹. Die Autorenzuschreibung ist unsicher, das Repertorium iuris ist ungedruckt. Literatur: Schulte 2, 293.

339ra–340rb Dominicus de sancto Geminiano: De congregatione concilii generalis. Reverendo in Christo patri et domino domino suo Balthasar de Costa miseratione divina sancti Eustachii dyacono cardinali ac legato Bononie Dominicus de Sancto Geminiano … Ad primum igitur certum est quod concilium generale debet congregari auctoritate Romani pontificis … — … et hec de ultimo et sic est finis huius pro quo deus benedictus in secula seculorum amen. Compositus est iste tractatus anno domini Mo CCCCo IX de mense Marcii. Explicit hoc opus consiliorum congregatorum per doctorem subtilissimum dominum Dominicum factum ad instanciam cardinalium. Scriptum per Marquardum Brand Bononie quo circa temporis tribulatio et angustia ex parte dominorum nobilium de Malatesta ex una parte et ex alia parte a Marchione Ferrariensi undique vigebat et tandem predicti qui apparebant inimici Johannis pape XXIII et civitatis Bononie se invicem decipientes recesserunt ab obsidione civitatis per tractatus Florentinorum subtilissimos et pro circa [!] sepius deum rogavi ut me a partibus Ytalie reduceret ad propria quia in ea nil nisi dolor et dolus. Et hec facta sunt et scripta anno domini Mo CCCCo XIII in mense Septembris. Ungedruckt. Literatur: Schulte 2, 294–296. J. Miethke, Die handschriftliche Überlieferung der Schriften des Juan González, Bischof von Cádiz (gest. 1440). Zur Bedeutung der Bibliothek des Domenico Capranica für die Verbreitung ekklesiologischer Traktate des 15. Jahrhunderts (mit einem Anhang: Inhaltsübersicht über die Miscellanhandschrift Vat. lat. 4039), in: Quellen und Forschungen aus italienischen Archiven und Bibliotheken 60 (1980), 317f.

340va–347ra Marquardus Brand (?): Repetitio capituli in praesentia de probationibus. De probationibus. ›In presencia‹. Dubia probacio non relevat probantem et sunt due partes. In prima processus narracio. In secunda ibi dilictis [!] auditoris diffinicio … — … ad hoc actorum replicatio. (340va) Nota quod in testis dantur duo gradus institutorum et substitutorum … — … et nota glossa in Clementinis capitulum de decimis [Clem. 3.8] in glossa finali et sic est finis. Anno domini millesimo quadringentesimo quartodecimo indictione septima die vero quarta mensis Aprilis [4.4.1414] dominus Marquardus Brand rigorosum Bononie intravit examen et ita se habuit in eodem quod licenciabatur nullo discrepante. Der Anfang von Petrus de Ancharano, gedruckt in: GW 1631, 94ra. Literatur: Dolezalek Bd. 1 (unter dieser Hs.). – 347rb–347v leer.

348ra–371vb Baldus de Ubaldis: Lectura super usibus feudorum. Prologus. [I]ntellectum tibi dabo [Ps 31,8] ait dominus omnipotens per os prophete … (350ra) Lib. 1–2, Cap. 10. [H]ec rubrica dividitur in duas partes nam primo ponit titulum libri … — … ita in principe Romano sunt omnes thesauri dignitatum reconditi. – 351vb zu zwei Dritteln leer (Lagenwechsel), kein Textverlust. Druck: Baldi Perusini in usus feudorum commentaria doctissima …, Lyon 1566, 2rb–46rb. Literatur: CALMA 1, 583 Nr. 37. HQL 1, 273. C. Danusso, Ricerche sulla "Lectura feudorum" di Baldo degli Ubaldi, Mailand 1991 (Pubblicazioni dell'Istituto di Storia del Diritto Italiano 16), 20 (Hs. erwähnt). Lange/Kriechbaum 2, 789f. Dolezalek Bd. 1 (unter dieser Hs.). – 372r–372av leer.

372bra–374va Guilelmus Durandis: Repertorium aureum iuris canonici. ›Alpha et o Ihesus Christus. Incipit repertorium Gwilhelmi Durantis utriusque iuris doctoris‹. Reverendo in Christo patri ac domino Matheo dei gracia sancte Marie in porticu diachono cardinali Guilhelmus Duranti domini pape subdiaconus et capellanus utriusque domus sospitatem. Protoplasti rubigine humana contaminata condicio sic cellule. Textus. ›De summa trinitate et fide catholica‹. Quid sit fides quot modis dicatur … — … An mora possit purgari in electionibus de supplenda negligentia prelatorum licet. Bricht ab. Druck: GW 9146, [2ra–12ra] und 9147, 3ra–6rb. Literatur: Schulte 2, 152f. Lange/Kriechbaum, 2, 486. – 374vb leer.

375ra–376rb Dinus de Mugello: De regulis iuris. [P]remissis casibus singularibus et eorum determinacione in precedentibus titulis singulariter intellecta … — … ut quia fuit sub condictione. Bricht ab. Druck: GW 8355, [1ra–2va], insgesamt GW 83548367. Literatur: Schulte 2, 176. CALMA 2, 84 Nr. 97. Lange/Kriechbaum, 2, 452–456. HQL 1, 275, 379. – 376v–377v leer.


Abgekürzt zitierte Literatur

CALMA C.A.L.M.A. Compendium auctorum latinorum medii aevi, hrsg. von M. Lapidge u.a., Bd. 1–, Firenze 1999–
Colophons Colophons de manuscrits occidentaux des origines au XVIe siècle, Bd. 1–6, ed. par les Bénédictins du Bouveret, Fribourg/Schweiz 1965–1982 (Spicilegii Friburgensis Subsidia 2–7)
Dolezalek G. Dolezalek, Verzeichnis der Handschriften zum Römischen Recht bis 1600, Bd. 1–4, Frankfurt/M. 1972
GW Gesamtkatalog der Wiegendrucke, Bd. 1–, Leipzig 1925–1938, Stuttgart 1978–
HQL 1 Handbuch der Quellen und Literatur der neueren europäischen Privatrechtsgeschichte, Bd. 1: Mittelalter (1100–1500): Die gelehrten Rechte und die Gesetzgebung, hrsg. von H. Coing, München 1973 (Veröffentlichung des Max-Planck-Instituts für Europäische Rechtsgeschichte)
Krämer S. Krämer, Handschriftenerbe des deutschen Mittelalters, Bd. 1–3, München 1989–1990 (Mittelalterliche Bibliothekskataloge Deutschlands und der Schweiz. Ergänzungsband 1)
Lange/Kriechbaum H. Lange, M. Kriechbaum, Römisches Recht im Mittelalter, Bd. 1: Die Glossatoren, München 1997, Bd. 2: Die Kommentatoren, München 2007
Merzdorf J. F. L. Th. Merzdorf, Bibliothekarische Unterhaltungen. Neue Sammlung, Oldenburg 1850
Ratjen H. Ratjen, Zur Geschichte der Kieler Universitätsbibliothek. Schriften der Universität zu Kiel 1862–1863, Kiel 1862–1863 (Programm zum Geburtstage Frederiks VII.)
Schnabel K. Schnabel, "Liber sanctae Mariae virginis in Bordesholm …" Geschichte einer holsteinischen Stiftsbibliothek, Wiesbaden 2014 (Wolfenbütteler Mittelalter-Studien 33)
Schulte J. F. von Schulte, Die Geschichte der Quellen und Literatur des Canonischen Rechts…, Bd. 1: … von Gratian bis auf Papst Gregor IX. Stuttgart 1875; Bd. 2: … von Papst Gregor IX. bis zum Concil von Trient, Stuttgart 1877
Steffenhagen E. Steffenhagen, Die Klosterbibliothek zu Bordesholm und die Gottorfer Bibliothek. Zwei bibliographische Untersuchungen, in: Zeitschrift der Gesellschaft für Schleswig-Holstein-Lauenburgische Geschichte 13 (1883), 66–142
WZMA Wasserzeichen des Mittelalters (WZMA). Kommission für Schrift- und Buchwesen des Mittelalters der Österreichischen Akademie der Wissenschaften, Wien (http://www.ksbm.oeaw.ac.at/wz/wzma.php)

Beschreibung erstellt im Rahmen des Projektes Katalogisierung der Bordesholmer Handschriften in der Universitätsbibliothek Kiel.
Herzog August Bibliothek Wolfenbüttel (copyright information)