de :: en
Permalink: PURL

Search

View as: OAI :: XML :: Print

Beschreibung der Handschrift Kiel, Universitätsbibliothek, Cod. ms. Bord. 120
Die Bordesholmer Handschriften der Universitätsbibliothek Kiel, beschrieben von Kerstin Schnabel. Wolfenbüttel 2020
Gefördert durch die Deutsche Forschungsgemeinschaft im Rahmen des Programms Erschließung und Digitalisierung handschriftlicher und gedruckter Überlieferung

Tabulae dictaminis. Formae epistolarum. Urkundenabschriften

Papier — 47 Bl. — 20–21,5 × 14,5 cm — Norddeutschland / Buxtehude, Diözese Verden (?) — 14. Jh., 2. Hälfte / 15. Jh., Mitte

Aus drei Teilen zusammengesetzt. I: 1r–12r, II: 13r–33v und III: 34r–46v.

Pappdeckel mit gelb-schwarzem Kiebitzpapier überzogen. 19./20. Jh. Die Handschrift war mit Druckschriften zusammengebunden, heute Kiel, UB, Typ. Bord. 244: Fliscus, Stephanus: Sententiarum variationes sive Synonyma, lat.-niederl. Zwolle: Peter van Os, 1480 (GW 10032) und Manneken, Carolus: Epistolarum formulae. [Straßburg: Johann Grüninger], 1485 (M20534). Restauriert 2006 von Anne-Katrin Haase, Hamburg.

Herkunft: Die Teile der Handschrift wurden wohl in Bordesholm nach 1485 vereint. — Im Katalog von 1488 (Cod. ms. Bord. 1a) unter der Signatur K xix als Nachtrag mit dem folgenden Titel aufgeführt: Epistole Karoli, der sich nach den beigebundenen Druckschriften richtet. Im Verzeichnis von 1606 (Cod. ms. Bord. 2a) Epistolae Caroli. Um das Jahr 1665 (Cod. ms. Bord. 1b) benannt mit Stephani Flisci sententiarum variatione sive synonyma. Zwolle 1480. Epistolarum formulae Caroli Mennigken ex Ciceronis collecta 1485. Additis quibusdam.

Merzdorf, 46. — Steffenhagen Nr. CCXLIV. — Ratjen, 114f. — Krämer, 100. — Kristeller 3, 587. — Polak 3, 420. — Schnabel, 83, 552.

I

Papier — 12 Bl. — Norddeutschland — um 1455

Wasserzeichen: Ochsenkopf mit Augen und Nasenlöchern, darüber einkonturige Stange, darüber Stern: WZIS DE8730-PO-74914 (1453/55). Lagen: VI (12). Bleistiftfoliierung aus dem 19. Jh. 1–12. Vorsatzbl. aus der Zeit der Umbindung liegt der Umverpackung bei, beschrieben mit der heutigen Signatur. Bl. 1r–8v mit Schriftraum: 20 × 14 cm. 26–32 Zeilen. Einspaltig. Bl. 9r–10r mit Schriftraum: 17–18 × 10 cm. 28–30 Zeilen. Zweispaltig. Bl. 10v–11v mit Schriftraum: 20 × 12 cm. 20–30 Zeilen. Einspaltig. Hauptsächlich von einer Hand in jüngerer gotischer Kursive geschrieben. Hand 1: 1r–11r, Hand 2: 11v. Nicht rubriziert. Der Text verläuft überwiegend quer zur Leserichtung.

1r–11r Tabulae dictaminis. Schematische Übersichten zum Aufbau des Briefes, die auf Nicolaus de Dybin, Ludolph von Hildesheim, Cicero und Laurentius de Aquileia zurückgehen. (1r) ›Secundum magistram Tibinum et Ludolphum in sua summa de arte dictandi illi tamen conveniunt in re et differunt ratione‹. Dictamen est uniuscuiusque materie competens et decora vocales vel scripto expressio. Epistola secundum Tibinum est fidelis secretorum nuncia … Dictare est animi conceptum recta ordinatione explanare. Dictamen epistolare. Amicum et laudem denuntians. Consolatorium. Consultorium … Hostile est vituperia denuntians. Amatorium. Diffidatorium … Vgl. den Anfang bei Ludolf von Hildesheim, L. Rockinger, Briefsteller und Formelbücher des eilften [!] bis vierzehnten Jahrhunderts, München 1863, 359. Quinque sunt partes dictaminis secundum Tullium. Salutatio est affectus persone mittentis ad personam recipientem secundum utrumque meritum debita et perfecta notificatio … Wohl nach dem Viaticus dictandi des Nicolaus de Dybin, vgl. den Anfang in Dresden, SLUB, Mscr.Dresd.F.172.b, 10v–12v (ManuMed Handschriftendokument 31603779). (1v) Septem sunt regule rethoricales. Quinque principales. Prima regula de salutatione est … Due minus principales. Prima regula de subscriptione est subscriptio debet poni in ratione … Meritum est attributio dignitatis alicuius persone … et est duplex. Innatum est meritum quod alias habet a parentibus suis … (2r–v) De statu hominum. Status est ordinatio alicuius persone respectu alterius persone secundum certos gradus et est duplex: Status spiritualis … Status secularis … (3r–7r) Practica sive usus dictaminis. (3r–4v) ›Salutationes ad papam tam per clericum quam personas laycales. Suprascriptiones‹. Sanctissimo. Beatissimo. Gloriosissimo … In Christo patri domino Eugenio divina providentia sacre Romane ac universalis ecclesie summo pontifici domino … Salutationes. Salutem ac omnimodam reverentiam atque beatorum pedum oscula … — … Et sic de aliis modis quibus fuerit narrandum et petendum mixta materia quantitatem. (5r) ›Tabula octavaSalutationes. Germanos. Amicos. Fratres … (7r) ›Tabula duodecimaSalutatio secundum Tibinum Laurentium de Aquilegio Tulium est … — … notificatio mentis persone mittentis ad personam recepientem secundum meritum utrocumque. Die Namen sind untereinander geschrieben. Suprascriptiones, narrationes, petitiones und conclusiones an verschiedene Personengruppen gerichtet. Die ersten drei Tafeln bis 4v in Anlehnung an Laurentius de Aquilegia, Practiva sive usus dictaminis, vgl. Rockinger, Briefsteller (wie oben), Bd. 2, 956–965. J. J. Murphy, Rhetoric in the Middle Age. A history of the Rhetorical Theory from Saint Augustine to the Renaissance, Arizona 2001 (Medieval and Renaissance Texts and Studies 227), 258–263. Die Zählung der Tafeln beginnt Bl. 5r mit Tabula octava und reicht bis Tabula duodecima, die unvollendet ist. Vgl. den Anfang mit Kremsmünster, Stiftsbibliothek, CC 76, 175r (Kremsmünster 2, 378.). Mehrfach mit verschiedenen Autorenzuschreibungen bei Polak Treatises 1–3. Siehe auch L. Rockinger, Über Formelbücher vom dreizehnten bis zum sechzehnten Jahrhundert als rechtsgeschichtliche Quelle, München 1855, 181. (7v) Salutatio est duplex secundum Tibinum … longa est aggregatum ex suprascriptione subscriptione et salutatione brevi et habet 15 regulas … (8r–v) De exordio. Exordium est sermo preambulans in generalis … Octo sunt regule de exordiis. Prima exordium debet esse prima pars sequens salutationem … (9ra–10rb) ›Hec sunt exordia pro omni materia communiter deservientia‹. Qualis uniuscuiusque fidelitas amicum fuerit talis in necessitatis tempore demonstratur … — … ab alto cecidit Lucifer qui altissimo voluit coequari quem sequitur qui suo maiori obedire non conatur. Am Ende Guido Faba, Exordia, gedruckt in Eine Wiener Briefsammlung zur Geschichte des Deutschen Reiches und der österreichischen Länder in der zweiten Hälfte des XIII. Jahrhunderts, hrsg. von O. Redlich, Wien 1894 (Mittheilungen aus dem Vaticanischen Archive 2), 324 Nr. 161. Zweispaltig und entgegen der übrigen Teile in Leserichtung. (10v–11r) De narratione et petitione. Narratio est rei geste vel tanquam geste vel rerum gestarum explicatio et est duplex: Amicabilis … Hostilis … Petitionem quatuor sunt regule. Prima petitio debet esse quod indigna audiri non debet … (11r) Forma petitionum. (11v) Salutationes. Cum sincero affectu paratum in omnibus famulatum. Bereden denst in allen dinghen mit lutter begheringhe … Amore constantiam cum favore salutifero sedule preconceptam. Die niederdeutsche Übersetzung ist unvollständig. – 12r leer. (12v) Notae.

II

Papier — 22 Bl. — Norddeutschland — 14. Jh., 2. Hälfte

Wasserzeichen: Kreis, darüber einkonturige Stange: zwei Typen nicht nachweisbar. Lagen: II (18). 2 IV (33). Bleistiftfoliierung aus dem 19. Jh. 13–33. Die Bl. 13–33 mit den Maßen 20 × 14 cm. Schriftraum: 15–15,5 × 9 cm. 18 liniierte Zeilen. Einspaltig. Von einer Hand in älterer gotischer Kursive geschrieben. Bl. 13r–14r und 32v mit roten Lombarden.

13r–33v Formae epistolarum. Reverendo ac diligendo patri suo … scolaris studens in tali loco cum debita reverentia oboedientiam filialem … — … sed unum dubium preocupat animum. Der Text bricht am Ende der Seite ab. Vgl. die Initien in den Handschriften bei Polak Treatises 1, 46, 117, 139; Polak Treatises 2, 221; Polak Treatises 3, 210, 800.

III

Papier — 14 Bl. — Buxtehude, Diözese Verden (?) — nach 1457

Wasserzeichen: Ente, Beine zweikonturig, um 90° gedreht: nicht nachweisbar. Ente, waagrecht: nicht nachweisbar. Ochsenkopf mit Augen und Nasenlöchern, darüber einkonturige Stange, darüber Stern: zwei Typen nicht nachweisbar. Lagen: VI–4 (40a). III (46). Bleistiftfoliierung aus dem 19. Jh. 34–46. Ein leeres Bl. ungezählt, jetzt 40a. Bl. 34r–40v mit Schriftraum: 15,5 × 9 cm. 38–40 Zeilen. Einspaltig. Bl. 41r–44r mit Schriftraum: 15–19 × 11–12 cm. 30–50 Zeilen. Von einer Hand in Bastarda geschrieben. Nicht rubriziert.

34r–44r Briefsammlung. (34r–v) Johannes Goldner: Epistula ad Matthaeum Schlick de periculo Turcorum. Wien, 3. August 1456. Venerabilis domine de vindicta quam in profesto beate Marie Magdalene plebs christiana ad Turcos sevissimos inimicos crucis Christi benedicte fecit … — … Ex Wienna feria tertia in die Stefani inventionis anno domini etc. LVI. ›Per venerabilem dominum Johannem Goldener pro magnifico domino Matheo Slick domino Novi Castri‹. Auch in Leipzig, UB, Ms. 1092, 178v–179r (Leipzig 3, 226). Druck nach der erwähnten Handschrift sowie Literatur: T. Fedeles, Bécsi levelek a nándorfehérvári diadalról, in: Válogatás a Hadtörténeti esték 2006 és 2014 között elhangzott előadásaiból, hrsg. von K. Bene, F. Dávid, I. Sarlós (Fejezetek a hadtörténelemből 3), Budapest 2014, 101–138, Druck 129–131. N. Iorga, Notes et extraits pour servir à l'histoire des croisades au XVe siècle, I–VI, Bukarest 1915, Druck 141–143. F. Babinger, Der Quellenwert der Berichte über den Entsatz von Belgrad am 21./22. Juli 1456, München 1957 (Sitzungsberichte der Bayerischen Akademie der Wissenschaften, Philosophisch-historische Klasse 1957, Heft 6), bes. 13f. Anm. 2.
(34v–35v) Johannes Goldner: Epistula ad Matthaeum Schlick de triumpho Christianorum contra Turcos. Wien, 30. Juli 1456. Magnifice ac nobilis domine multa ex finitimis regionibus ad nos afferuntur quotidie nova de incredibili apparatu et validissimi Turci exercitu … — … ex Wienna feria sexta ante vincula Petri anno domino etc. LVI … de ha Wienna factis presentium lator V. M. informabit magnifico domino Matheo Glick [!] domino Novo Castri. Am Ende mit Abweichungen gegenüber der Paralellüberlieferung. Ebenfalls in Leipzig, UB, Ms. 1092, 177v–178v (Leipzig 3, 226). Druck: T. Fedeles, Bécsi levelek (wie oben), 122–124.
(36r–37r) Johannes Goldner: Epistula ad Matthaeum Schlick de triumpho Christianorum contra Turcos. Wien, 30. Juli 1456. Magnifice domine referebam me ad Hanus Franck cui hanc litteram meam commendavi Vestre Maiestati presentandam … — … et habebunt indulgentias centum dierum de impositione. Collecta in missa etc.Ludolphus Langebeke artium magister de Libicensi. Littere suprascripte nostro Libicensi ordinario ex curia senioris domini … fuerunt misse‹. Am Ende geringfügig erweitert, beginnt Item cantentur tres psalmi contra inimicos crucis Christi … Auch in Leipzig, UB, Ms. 1092, 179v–180r (Leipzig 3, 227). Druck: T. Fedeles, Bécsi levelek (wie oben), 124–127.
(37v) Johannes Podendorf: Epistula ad Johannem Slater de bello contra Turcos. Hamburg, 14./15. September 1456. Amicum benivolum famulandi honorabile domine singularissime fautor hodie per totam Hamburgensem civitatem domino nostro Ihesu Christo per universum clerum cum missarum decantatione facta est gratiarum actio … — … Ex Hamborgh sexta feria post nativitatem Marie que fuit nona dies mensis Septembris [9.9.1456] Johannes Podendorp honorabili viro domino Johanne Slater opidi Buxtehude prothonotario domino meo honorando. Johannes Podendorf war Kleriker der Diözese Verden, siehe N. Staphorst, Historia Ecclesiae Hamburgensis diplomatica, das ist: Hamburgische Kirchen-Geschichte …, Hamburg 1731, Bd. 1,4, 364, 367, 424.
(38r–v) Johannes de Hunyadi: Epistula ad Ladislaum V. Postumum regem Hungarorum de obsidione castri Nandoralbensis a Turcis facta. Belgrad, 24. Juli 1456. Serenissimo principi ac domino domino Latislao dei gratia Hungarie Bohemie Dalmatie Croatie etc. regi de Austrie et Stirie duci marchioni Moravie domino nostro gratioso. Serenissime princeps domine noster gratiosissime post servitiorum nostrorum humilem recommendationem. Per prius etiam scripsisse recolimus vestre quomodo et qualiter imperator Turcorum cum qualibus ingeniis hoc castrum Anderonwense [!] obsederat … — … et nunc promittimus. Datum in Anderonwense sabbato proximo ante festum sancti Jacobi apostoli anno domini Mo CCCCo Lo sexto [24.7.1456] . Eiusdem vestre serenitatis fidelis servitor Johannes de Huniad comes Bistricensis. Bellum fuit quarta quinta sexta feria post Magdalene circa castrum Anderonwense quod dicitur Wisenborgh nostris in wulgari. Hec copia cum certa litera est missa domino principi Frederico de Saxonia ex parte domini regis Latislai secunda feria post assumptionis. Honorabilibus viris dominis Johanni C. H. de Buxtehude dominis meis honorandis. Johannes Podendorp. Am Rand: Hec litera gubernatoris Huniad dominum regem Latislaum missa. Druck: N. Iorga, Notes et extraits (wie oben), 134–136. Codex diplomaticus Hungariae ecclesiasticus ac civilis, Bd. 11: Ab anno 1438–1440, accesserunt supplementa, indices et genus, incunabula, ac virtus Joannis de Hunyad, hrsg. von G. Fejér, Buda 1844, 223–225.
(39r–40v) Calixtus III papa: Bulla de novo et antiquo consulatu Luneburgensi. 'Repressalienbulle'. Rom, 16. August 1457. Calistus episcopus servus servorum dei ad futuram rei memoriam etsi singulorum oppressiones indebite compassionis nostre affectus doloribus integris afficiunt. Ille tamen que nobis et apostolice sedis devotis propter obedientiam sedis eiusdem ignorantur iniurie … — … Datum Rome aput sanctum Petrum anno incarnationis dominice millesimo quadringentesimo quinquagesimo septimo decimo septimo kalendas Septembris [16.8.1457] . Pontificatus nostri anno tertio. Notatis ad hanc copiam quod concordat de verbo ad verbum cum originali suo. Johannes Podendorp. Druck: B.-U. Hergemöller, „Pfaffenkriege“ im spätmittelalterlichen Hanseraum. Quellen und Studien zu Braunschweig, Osnabrück, Lüneburg und Rostock (Städteforschung C), Köln 1988, Bd. 2,II, 128–131. Literatur: B.-U. Hergemöller, „Pfaffenkriege“ (wie oben), Bd. 2,I, 173f. D. Brosius, Die Rolle der römischen Kurie im Lüneburger Prälatenkrieg (1449–1462), in: Niedersächsisches Jahrbuch für Landesgeschichte 48 (1976), 107–134. – 40ar–v leer.

41r–44r Johannes III. von Asel: Urkunden. Die Urkunden wurden mit Ausnahme der ersten von dem Bischof von Verden, Johannes III. von Asel, in Rotenburg ausgestellt und betreffen Streitigkeiten in Buxtehude. Der Bremer Kleriker und Kanoniker an St. Andreas zu Verden Johannes Nienburg fungierte mehrfach als Notar. Siehe Urkundenbuch des Stiftes St. Andreas in Verden, bearbeitet von W. Jarecki, Bd. 1: 1220–1558, Göttingen 2016 (Schriftenreihe des Landschaftsverbandes der ehemaligen Herzogtümer Bremen und Verden 48; Veröffentlichungen der Historischen Kommission für Niedersachsen und Bremen 285), Nr. 181, 216, 218. Die Texte auf 41v–42r sind nachträglich eingefügt (mind. nach 1460).
(41r) 5. April 1453. Der Name am Anfang kaum lesbar. Elerus Snydewynt decanus ecclesie sancti Anscharii Bremensis iudex et conservator iurium et privilegiorum. Reverendissimi in Christo patris et domini domini Gerhardi archiepiscopi ecclesie Bremensis suorumque cappellanorum et familiarium a sede apostolica … Noveritis quod nuper et alias pro parte honorabilis viri domini Georgii … contra quandam Lucken Schomakers opidanam in Buxtehude decrevimus quatenus sub pena excommunicationis … — … Datum anno domini Mo CCCC LIII feria quinta post pasche [5.4.1453] nostro sub sigillo presentibus appresso. Der Text ist teilweise am Rand abgeschnitten. Elerus Snydewind war auch als Aussteller einer Urkunde für das Kloster Lilienthal tätig, siehe Urkundenbuch des Klosters Lilienthal 1232–1500, bearbeitet von H.-R. Jarck, Stade 2002 (Schriftenreihe des Landschaftsverbandes der ehemaligen Herzogtümer Bremen und Verden 20; Veröffentlichungen der Historischen Kommission für Niedersachsen und Bremen 211), Nr. 483.
(41r) Rotenburg, 21. März 1453. Johannes dei et apostolice sedis gratia episcopus Verdensis … Noveritis quod honorabilis dominus Ortwicus rector parochialis ecclesie in Scheslo nobis exposuit qualiter quodam Otto suis opidanus opidi Buxtehude … sibi dum vixit in sex marcis denariorum Lubicensis iuste extiterat obligatus … — … Datum in Rodenborgh anno a nativitate domini millesimo quadringentesimo quinquagesimo tertio die Mercurii post dominicam Iudica [21.3.1453] nostro sub sigillo presentibus sub impresso. Ad mandatum domini episcopi Verdensis Johannes Nigenborgh notarius. Nachtrag. Executum est presens mandatum per me Marquardum W. vicepretorem in Buxtehude dominica Iubilate [22.4.1453] quod manu protestor propria. Der vollständige Name lautet wohl Marquard Wilde, siehe 43r. Der Text ist teilweise am Rand abgeschnitten.
(41v) Prophetia. ›Iudicium transmissum summo pontifici per cardinalem sancti Angeli apostolice sedis legatum in exercitu contra infideles‹. Anno domino Mo CCCCo LIII mensis Septembris [1453] sole exeunte in libra omnes planete insimul excepto Iove qui manet in ariete … — … conveniant in hac summa omnes philosophi et astrologi Hispanie Grecie Ytalie et plures Hebrei et ista sufficiunt. Incertum autem iudicium dei. Vgl. die teilweise wörtliche Übereinstimmung zum sog. Toledobrief, H. Grauert, Meister Johannes von Toledo, in: Sitzungsberichte der Bayerischen Akademie der Wissenschaften, Philosophisch-Philologische und Historische Klasse 1901, München 1902, 111–325, hier 283–285.
(41v–42r) Richardus de Mediavilla: Super quattuor libros sententiarum Petri Lombardi. Excerpta. Lib. 2, Dist. 1, Art. 2, Qu. 2, Responsio. Ab eodem scilicet deo est omnis creature et omnis rei creatio productio et conservatio et sicut quedam sunt a deo … — … tamquam extincta nulla creatura remanebit. Art. 2, Qu. 4, Responsio. Utrum autem deus conservaret creaturas per aliquam influxum. Dicendum quod creature que processerunt a deo immediate tantum et ab ipso immediate. Art. 5, Qu. 1, Responsio. Sicut deus est causa efficiens omnium creaturarum ratione potentie ita est omnium creaturarum finis ultimus ratione sue bonitatis … — … secundum tamen differentes gradus ex parte creaturarum. Hec omnia beatus Thomas super secundum summarum distinctio I. Druck: Clarissimi theologi magistri Richardi de Media Villa … super quatuor libros sententiarum Petri Lombardi quaestiones subtilissimae, Brescia 1591, T. 2, 10, 13, 24. Literatur: Stegmüller RS 722.
(42r) Prophetia. In nomine domini amen. In studio universitatis … omnes astronomi concordarunt iuxta et secundum fata quia fata inclinant non necessitant … in anno domini Mo CCCC LX [1460] … — … tusses in Martio incipient oriri artetici cirotici podagrici paralitici permaxime in iuncturis. Vide in alio latere hoc signum‹.
(42v) Rotenburg, 6. November 1455. Johannes dei et apostolice sedis gratia episcopus Verdensis … Mandamus vobis et vestrum cuilibet in virtute sancte obedientie et sub excommunicationis pena quatenus auctoritate nostra moneatis et requiratis dominum Elerum de Heveren perpetuum vicarium ad altare beatorum Petri et Pauli apostolorum in capella beate Marie virginis … aut in eius absentia dominum Gherardum Wolteri perpetuum vicarium in ecclesia sancti Petri ibidem ipsius domini Eleri ad levandum et percipiendum fructus redditus et proventus pretacte vicarie ad altare beatorum Petri et Pauli procuratorem … — … Datum in castro nostro Rodenborgh anno a nativitate domini millesimo quadringentesimo quinquagesimo quinto die vero Iovis sexta mensis Novembris [6.11.1455] nostris sub sigillis presentibus sub impressis. Johannes Nygenborgh notarius.
(43r) Rotenburg, 27. Juni 1453. Johannes dei et apostolice sedis gratia episcopus Verdensis … Noveritis quod in vigilia nativitatis Johannis Baptiste proxime preterito qui fuit qui fuit [!] XXIII huius mensis Iunii hora tertiarum vel quasi nobis Johannes Danneberghe rector scholarium in Buxtehude quoddam publicum appellationis per dominum Hinricum Barum presbyterum presbyterum [!] et capellanum domini Hinrici prepositi monasterii veteris Buxtehude … a nobis … contra eundem dominum Hinricum Barum legitime executis … — … Datum in castro nostro Rodenberg anno a nativitate domini Mo CCCCo LIII die vero Mercurii XXVII dicti mensis Iunii [27.6.1453] nostro sub sigillo presentibus sub impresso. Ad mandatum domini episcopi Verdensis Johannes Crummerod notarius. Copia monitionis contra Johannem Danneberghe. Darunter von anderer Hand … ego Marquardus Wylde vicerector parochialis ecclesie sancti Petri in Buxtehude … hodie videlicet dominica post Viti anno etc. LIII [17.6.1453] presens vestrum mandatis debite exemptus sum in personam Johannis Dannenbergh in eodem mandato expressi … Zu Johannes Krummerod, Kleriker in Minden und kaiserlicher Notar, siehe Urkundenbuch des Stiftes St. Andreas in Verden (wie oben), Nr. 194.
(43v) Rotenburg, 15. Juli 1455. Johannes dei et apostolice sedis gratia episcopus Verdensis universis et singulis dominis divinorum rectoribus et eorum cappellanis ac loca tenentibus ipsorum necnon et notariis publicis … qualiter quedam Greteke famula honorabilis domini Gherardi Wolteri perpetui vicarii in ecclesia sancti Petri in Buxtehude … — … Datum Rodenborgh anno a nativitate domini millesimo quadringentesimo quinquagentesimo quinto die vero Martis quintadecima mensis Julii [15.7.1455] nostro sub sigillo presentibus impresso etc. Ad mandatum domini episcopi Verdensis Johannes Nighenborgh notarius subscripsit.
(44r) Rotenburg, 5. November 1456. Johannes dei et apostolice sedis gratia episcopus Verdensis divinorum rectoribus in Buxtehude nostre diocesis salutem in domino. Quia alias de mandato nostro et ad honorabilem dominum Rutgeri de Novimagio perpetui vicarii ad altare XII apostolorum in ecclesia sancti Petri ibidem iustitiam Hinric Rabode opidanus eiusdem opidi Buxtehudensis literatorie ut infra certum competentem terminum tunc expressum et iam dudum elapsum sub pena excommunicationis … — … Reddite presentia debite executa. Datum Rodemborch anno a nativitate domini Mo CCCCo LVI die quinta mensis Novembris [5.11.1456] nostro sub sigillo presentibus subimpresso. Ad mandatum domini episcopi Verdensis Johannes Nigenborg notarius subscripsit. Rutger von Nimwegen war Notar und Schreiber des Bischofs von Verden. Siehe auch Rep. Germ, 5 Nr. 8194. – 44v–46v leer.


Abgekürzt zitierte Literatur

GW Gesamtkatalog der Wiegendrucke, Bd. 1–, Leipzig 1925–1938, Stuttgart 1978–
Krämer S. Krämer, Handschriftenerbe des deutschen Mittelalters, Bd. 1–3, München 1989–1990 (Mittelalterliche Bibliothekskataloge Deutschlands und der Schweiz. Ergänzungsband 1)
Kremsmünster 2 H. Fill, Katalog der Handschriften des Benediktinerstiftes Kremsmünster, Teil 2: Zimeliencodices und spätmittelalterliche Handschriften nach 1325 bis einschließlich CC 100, Wien 2000 (Veröffentlichungen der Kommission für Schrift- und Buchwesen des Mittelalters, Reihe 2, Verzeichnisse der Handschriften österreichischer Bibliotheken 3,2)
Kristeller P. O. Kristeller, Iter Italicum, accedunt alia itinera. A finding list of uncatalogued or incompletely catalogued humanistic manuscripts of the Renaissance in italian and other libraries, Bd. 1–7, Leiden 1963–1997
Leipzig 3 Die juristischen Handschriften, beschrieben von R. Helssig, Leipzig 1905 (Katalog der Handschriften der Universitäts-Bibliothek zu Leipzig. Abt. 6 = Die lateinischen und deutschen Handschriften der Universitäts-Bibliothek Leipzig 3)
Merzdorf J. F. L. Th. Merzdorf, Bibliothekarische Unterhaltungen. Neue Sammlung, Oldenburg 1850
Polak Treatises 3 E. J. Polak, Medieval and Renaissance letter treatises and form letters, Bd. 3: A census of manuscripts found in part of Europe. The works on letter writing from the eleventh through the seventeenth century found in Albania, Austria, Bulgaria, France, Germany, and Italy, Leiden 2015
Ratjen H. Ratjen, Zur Geschichte der Kieler Universitätsbibliothek. Schriften der Universität zu Kiel 1862–1863, Kiel 1862–1863 (Programm zum Geburtstage Frederiks VII.)
Schnabel K. Schnabel, "Liber sanctae Mariae virginis in Bordesholm …" Geschichte einer holsteinischen Stiftsbibliothek, Wiesbaden 2014 (Wolfenbütteler Mittelalter-Studien 33)
Steffenhagen E. Steffenhagen, Die Klosterbibliothek zu Bordesholm und die Gottorfer Bibliothek. Zwei bibliographische Untersuchungen, in: Zeitschrift der Gesellschaft für Schleswig-Holstein-Lauenburgische Geschichte 13 (1883), 66–142
Stegmüller RS F. Stegmüller, Repertorium commentariorum in Sententias Petri Lombardi, 2 Bde., Würzburg 1947
WZIS Wasserzeichen-Informationssystem. Landesarchiv Baden-Württemberg, Hauptstaatsarchiv Stuttgart (http://www.wasserzeichen-online.de/wzis/index.php)

Beschreibung erstellt im Rahmen des Projektes Katalogisierung der Bordesholmer Handschriften in der Universitätsbibliothek Kiel.
Herzog August Bibliothek Wolfenbüttel (copyright information)