de :: en
Permalink: PURL

Suche

Anzeigen als: OAI :: XML :: Print

Beschreibung der Handschrift Kiel, Universitätsbibliothek, Cod. ms. Bord. 22
Die Bordesholmer Handschriften der Universitätsbibliothek Kiel, beschrieben von Kerstin Schnabel. Wolfenbüttel 2020
Gefördert durch die Deutsche Forschungsgemeinschaft im Rahmen des Programms Erschließung und Digitalisierung handschriftlicher und gedruckter Überlieferung

Visio Philiberti. Catalogus pontificum romanorum. Johannes Gobi. Exempla. Legendae sanctorum. Sermones

Papier — I, 247 Bl. — 21 × 14,5 cm — Heiligenstedt / Itzehoe / Holstein (Itzehoe?) — 1454–1464 / 15. Jh., 1. Viertel

Aus zwei Teilen zusammengesetzt. I: 1r–139v, II: 140r–243v.

Spätgotischer Holzdeckeleinband mit dunkelbraunem Lederbezug. Auf dem VD Reste eines Titelschildes aus Papier. Am oberen Rand des HD vier Löcher von der Befestigung der entfernten Kettenöse. Darüber ein Kantenbeschlag. Zwei Riemenschließen mit Fensterlager und Haken nordelbischen Typs, Gegenbleche fehlen. Drei Doppelbünde, an Kopf und Schwanz einfache Kapitalbünde. Restauriert. Leder am Rücken sowie Schließenriemen erneuert. Holzdeckel mit Fase, wahrscheinlich ebenfalls erneuert. Fehlstellen und Risse im Leder ergänzt bzw. geklebt. Spiegelblätter und Vorsätze aus Papier eingefügt. Bindung teilweise erneuert. Fehlstellen an den Papierrändern ergänzt. Papier geglättet.

Fragment: HS, ehemals in Kapsel C der UB Kiel (ohne Signatur), seit 2018 unter der Signatur Cod. ms. Bord. 22-Bei. Pergament. 27,5 × 21,3 cm. 14. Jh. Ältere gotische Kursive. Am unteren Rand beschnittenes Doppelblatt, das um die letzte Lage gehängt war, mit einer Kolumne pro Blatt. Schriftraum: 19,5–20 × 9–10 cm. 44–46 Zeilen. Zeilenliniierung mit randständigen Einritzungen. Initialen fehlen. Wechsel zwischen kleinerer und größerer Schrift mit Unterstreichungen zur Kennzeichnung von Haupttext und Kommentar. Auf jedem Blatt ein Stempel mit der Aufschrift Universitätsbibliothek Kiel. Vermerk mit Bleistift 22. Das rechte Blatt mit vier Löcher am oberen Blattrand, auf der linken Hälfte nur schwache Abdrücke von den Stiften der Kettenbefestigung. Papieranhaftungen. Anicius Manlius Severinus Boethius: De consolatione philosophiae cum commento. Lib. V.

Herkunft: Aufgrund der inhaltlichen Ergänzung wurden die beiden Teile zusammengebunden und von dem Bordesholmer Chorherrn Nikolaus Thome durch Rubriken und ein Register inhaltlich erschlossen sowie mit einer durchgängigen Foliierung versehen. — Im Katalog von 1488 (Cod. ms. Bord. 1a) unter der Signatur M xx mit den folgenden Titeln aufgeführt: Disputatio corporis et anime. Usura damnanda. Tabula summorum pontificum. Mundi status diversus rithmicus. Virtutes et vicia per ordinem alphabeti. Exempla beate virginis et aliorum. Im Verzeichnis von 1606 (Cod. ms. Bord. 2a) nicht unter einem entsprechenden Titel erwähnt. Um das Jahr 1665 (Cod. ms. Bord. 1b) benannt mit Disputationes corporis et animae.

Merzdorf, 53. — Steffenhagen Nr. CCXCIX. — Ratjen, 50. — Krämer, 98. — Schnabel, 36, 59, 78, 168, 379, 576.

I

Papier — I, 141 Bl. — Heiligenstedt / Itzehoe — 1454–1464

Wasserzeichen: Traube ohne Beizeichen, Stiel zweikonturig: WZMA AT4000-424_112, WZMA AT4000-424_113 (beide 1454/1455, auch in Cod. ms. Bord. 118). Ochsenkopf mit Augen und Nasenlöchern, darüber einkonturige Stange mit Stern: Piccard-Online 75175 (1455). Mensch, Kopf, Mohr mit einzelnen Haaren: Piccard-Online 20666 (1455), Piccard-Online 20667 (1460), zwei weitere Typen nicht nachweisbar. Lagen: VI (12). VII (25b). VIII (25–40). VI (52). VII (66). 5 VI (126). VII–1 (139). Die ersten zwei Lagen mit einer Lagenzählung verso auf dem letzten Bl. der Lage am unteren Rand. Zeitgenössische Tintenfoliierung 1–139. Zwei Bl. vor dem eigentlichen Bl. 25 mit 25a und 25b bezeichnet. Schwemmränder und leichte Verfärbungen des Papiers auf dem Fußsteg sowie an den Seitenrändern. Schriftraum: 15–16 × 9–10 cm. 28–32 Zeilen. Von zwei Händen in Bastarda geschrieben. Hand 1: Schreiber mit den Initialen N. M., 1r–138v, mit Ausnahme der zunächst freien Blätter, die teilweise später von Hand 2 beschrieben wurden. Hand 2: Nachträge von dem Chorherrn Nikolaus Thome auf Bl. 53v, 83v, 95v–100r, 101v–102v und 114r–v, sowie einige Rubriken und die Blattzählung. Rubriziert. Rote Lombarden über zwei Zeilen. Das Register in roter Tinte, die Folioangaben in schwarzer Tinte. Auf den Seitenrändern vereinzelt Rubriken in roter oder schwarzer Tinte.

Herkunft: Geschrieben in der Zeit zwischen 1454 und 1464 in Heiligenstedt und Itzehoe von einem Schreiber mit den Initialen N. M. Ein Teil entstand in der Schule bei der Kapelle St. Nikolai in der Neustadt von Itzehoe, siehe dazu E. Imberger, Itzehoe im Spätmittelalter und die Reformation (1303–1524), in: Itzehoe. Geschichte einer Stadt in Schleswig-Holstein, hrsg. von der Stadt Itzehoe, Bd. 1: Von der Frühgeschichte bis 1814, Itzehoe 1998, 38f. — Für einen Chorherrn mit den Initialen N. M. gibt es in den Bordesholmer Quellen keinen Nachweis, doch lässt sich vermuten, dass die Person ins Stift eintrat und den entsprechenden Band mitbrachte.

Ir Inhaltsverzeichnis. Disputatio corporis et anime … — … Exempla beate virginis et aliorum. Aufgelistet werden sechs Titel wie auch im Katalog von 1488, siehe oben. – Iv leer.

1r–6r Visio Philiberti sive dialogus inter corpus et animam. ›Incipit disputacio corporis et anime‹. Vir quidam exstiterat dudum heremita | Philebertus Francigena cuius dulcis vita … — … Et me Christi manibus totum commendavi. Et sic est finis disputationis corporis et anime anno domini 1454 ipso die Dionisii [9.10.1454] hora nona ante prandium scripsi et finivi ego N. M. manu mea propria supra sancti Nicolai scholam in Idzeho et in eadem estate preterita factus fueram orphanus. Nach der Zählung von Ratjen, 50, 317 Verse. Siehe auch Cod. ms. Bord. 87, 1r–5r. Druckausgaben: Th. G. v. Karajan, Frühlingsgabe für Freunde älterer Literatur, Wien 1839, 85–98. E. du Méril, Poésies Populaires Latines Antérieures Au Douzième Siècle, Paris 1843, 217–229. T. Wright, The Latin Poems Commonly Attributed to Walter Mapes, London 1841, ND Hildesheim 1968, 95–106. GW 10421. Literatur: Walther I 20421. Vgl. H. Walther, Das Streitgedicht in der lateinischen Literatur des Mittelalters, München 1920 (Quellen und Untersuchungen zur lateinischen Philologie des Mittelalters 5,2), 63–74, 211–214. Danach: (6r) Notae. ›Ihesu nominis ethimologia litteralis‹. Nota. In hoc nomine Ihesus quinque sunt littere que possunt esse inicia istarum dictionum … — … quia solvet populum suum a peccatis eorum. Vgl. Hugo Argentinensis, Compendium theologicae veritatis, Lib. IV, cap. XII, Druck: Bonaventurae opera Peltier 8, 157. ›Gradus ad vitam eternam‹. Item nota ex auditu fit cognitio … — … ex impetratione vita eterna quod nobis prestare dignetur.

6v–7v De oratione. Nota quod quidam petunt et non exaudiuntur quia non petunt ut debet pro quo notandum … — … quod vobis preparatum est ab origine mundi [Mt 25,34] etc. (7v) Notae. Nota canticis canticorum: Ego dormio cor meum [Ct 5,2] … — … quia in omni opere bono derigit nos.

8r–12r De usura. ›De usurariis‹. Ususarii [!] sunt sicud Leo qui mane surgit … — … hec videns finivit vitam in bono et in servicio dei etc. Der Anfang bis 8v (… et enormiter offendit) übereinstimmend mit Cod. Guelf. 257 Helmst., 298vb–299rb (Wolfenbüttel Helmst. 1, 330).

12v–13r Dicta et notae. (12v) ›Augustinus‹. In omnibus adversitatibus meis non invenio tam efficax remedium … — … et intrepidus requiesco. Druck: PL 177, 181. ›Gregorius‹. Si passio Christi ad memoriam revocatur … In dieser Form bei Thomas de Aquino, Super epistolam ad Hebraeos reportatio, Cap. 12, Lectio 1. Druck: Busa S. Thomae Aquinatis opera 6, 550. Nota sacerdos confessus et contentus ante altare stans est sicud angelus …Mundus‹. Tempore Ade fuit mundus institutus. Tempore Noe fuit mundus purificatus … Am Ende: ›Augustinus‹. Melior est virginalis castitas quam sanctitas coniugalis. Vgl. Aurelius Augustinus, Sermo 354. Druck: PL 39, 1567. Literatur: CPL 284. (13r) Nota de scientia. Autem habendum noticiam aliquem de hoc quomodo in studio scientiarum laudabiter sit procedendum … — … tertio propter decentia … Der Text bricht am Ende der Seite ab. Über die drei Wege des Wissenserwerbs: Via admirationis, inventionis et doctrine. Mit Bezug auf die Metaphysik des Aristoteles. – 13v leer.

14r–17r Catalogus pontificum Romanorum. ›In nomine patris et filii et spiritus sancti anno domini MCCCCLXIIII. Regimen summorum pontificum‹. Sanctus Petrus sedit annis XXV mensibus VIII dies VII … — … Calistus. Pius. Die Liste reicht bis Papst Pius II. (1458–1464). Auf der letzten Seite sind die Angaben ab Benedikt XII. unvollständig. – 17v–18v leer.

19r–20r De sancta Dorothea. Ex opere 'Paratus'. ›De beata virgine Dorothea. Vita et passio‹. Gloriosa virgo Dorothea et martir ex patre Dorotheo et matre Theodora progenita ex nobili sanguine senatorum … — … et post multa tormentorum genera eius corpus in particulas minutas incisum migravit ad Christum. Dieser Text ebenfalls auf Bl. 199ra–200va. Druck: Parati sermones paratiores redditi in evangelia et epistolas dominicalium quam festorum dierum totius anni …, Köln 1677, 686–689. Literatur: BHL 2325d.

20v–21r De vanitate mundi. (20v) Gregorius I papa: Homilia 28. Excerptum. Ecce iam in se mundus aruit et adhuc in nostris cordibus floret … — … ipsas eius amaritudines amamus. Druck: CC SL 141, 242f. Literatur: CPL 1711. (20v–21r) Bernardus Morlanensis (Ps.-Bernardus Claraevallensis): Carmen paraeneticum ad Rainaldum. (De vanitate mundi). Excerpta. Vox divina sonat quod nemo spem sibi donat … — … Omnia dat gratis fons divine pietatis etc. 49 Verse. Druck: PL 184, 1307–1312. Literatur: Die Verse am Anfang und Ende Walther I 20849 und 13255. Insgesamt Walther I 2521. CALMA 2, 343 Nr. 5. Glorieux Pour revaloriser Migne, 74. J.-B. Hauréau, Des poèmes latins attribués à saint Bernard, Paris 1890, 1–30.

21v–23v Exempla et notae. (21v) ›Anno quinquagesimo septimo‹. Nota exemplum super istud: Faciatis vobis amicos de mammona iniquitatis [Lc 16,9]. Erat in quadam insula maris quod singulis annis faciebant sibi regem … — … et post hac vitam nudi mittuntur in foveam. Druck: Klapper Exempla, 73 Nr. 101. Setzt fort: Et ubi aliquam boni permiserat … — … ut eternam vitam habeamus. (22r–v) ›De dilectione dei‹. Item nota exemplum ad istud ewangelium: Diliges dominum deum etc. [Mt 22,37] … Rex quidam sublimaverat quendam famulum suum ad tantam dignitatem … — … iste non deserit nos. (22v) Nota quinque sunt signa seu gradus amoris: Visus alloquium contactus oscula factum … (23r) Notandum quod homo numquam potest facere tot peccata … — … vade filia dimissa sunt tibi peccata tua etc.

23v–25av Versus de statu mundi. ›Tabula doli mundi‹. Viri fratres servi dei | Non vos turbant verba mei … — … deus eius miseretur. Qui vult neminem perire sed semper ad aulam introire. Amen etc. et sic est finis. Anno 1459 in Hilligisstede per me N. M. 244 Verse. Mit leichten Abweichungen gegenüber der Ausgabe sowie Cod. ms. Bord. 87, 6ra–8rb. Druck: AH 33 Nr. 246. Literatur: Walther I 20575. Bloomfield 6469. Chevalier 34664. N. Henkel, Gesellschaftssatire im Mittelalter. Formen und Verfahren satirischer Schreibweise in den „Sermones nulli parcentes” (Walther 6881), im „Carmen satricum” des Nicolaus von Bibra, in der Ständekritik von „Viri fratres, servi Dei” (Walther 20575) und im „Buch der Rügen”, in: Epochen der Satire. Traditionslinien einer literarischen Gattung in Antike, Mittelalter und Renaissance, hrsg. von T. Haye und F. Schnoor, Hildesheim 2008 (Spolia Berolinensia 28), 95–117, hier bes. 107–109. – 25br–v leer.

25r–120r Johannes Gobi: Scala coeli. Exempla de virtutibus et vitiis per ordinem alphabeti. ›Abstinencia effectus boni varii‹. Quidam heremita fugiens consortia hominum ingressus est … — … et omnia que habuerunt rapuerunt. Der Text mit zahlreichen Abweichungen und Auslassungen gegenüber den gedruckten Ausgaben. Die Buchstaben A–C bis Bl. 73r, endet mit dem Stichwort Crux Christi. Die Bl. 74r–78v leer. Lemmata zum Buchstaben D fehlen. 79r–83r Lemmata zu E. 84r–90v leer. Abschnitt F–H fehlt. 91r–94v mit dem Buchstaben I. 95r leer. 95v–100r übergreifendes alphabetisches Register. Nicht alle Lemmata weisen ein Korrelat zum vorliegenden Text auf. Sie verweisen zum Teil auf Exempel im zweiten Handschriftenteil. 100v–101r leer. Fehlende Stichworte zu D, G und I auf Bl. 101v–102r, jedoch auch hier ohne Entsprechung zu diesem Text. 102v zweispaltiges Register der Heiligenlegenden, die im folgenden Handschriftenteil wiedergegeben werden, sowie ein Verzeichnis der Prediten mit Nennung der Anlässe und Perikopen. Lemmata zu L und Teile von M fehlen. 103r–110r reicht von Mors bis Ornatus vanus in Auswahl. Bl. 110v–113v leer. 115r–120r mit ausgewählten Exempeln zu Stichworten, die mit P beginnen, endet GW 10944, CCXVII. Mit diesem Anfang ebenfalls in Cod. ms. Bord. 8, CVr–CCVr. Siehe die Angaben zu Ausgaben und zur Literatur in dieser Beschreibung. Nicht zum Text gehören die später beschriebenen Bl. 73v, 83v und 114r–v. (73v) ›Misericordia dei super salute peccatorum‹. Quoniam de magnis divitiis depauperatus est … — … vitam eternam mercatus est. (83v) ›Corpus Christi‹. Christi corpus vere est subiectum substancie panis … — … etiam lapides vertisse in panem. (114r) Jacobus de Voragine: Legenda aurea. De exaltatione crucis. Excerptum. ›De honorificencia passionis et crucis Christi‹. Apud Syriam in civitate Beruth Christianus quidam inhabitans domum quandam sub annua pensione … — … ante tantam altaria consecrabantur. Mit kleineren Abweichungen. Druck: Maggioni LA cap. 131, 934f. Satz 70–86. (114v) ›Passio Christi que omnia dulcescit‹. Erat quidam habens panem unum valde durum … — … illum fructus ei dulcissimus. – 120v–126v leer.

127r–138v Exempla de beata virgine Maria. (127r–134v) ›Exempla de beata virgine incipiunt. De Ave Maria‹. Fuit quidam miles qui ardebat mirabiliter in amore cujusdam mulieris … — … et dabo in vitam eternam. Diese Exempla bis Bl. 134v sowie 135v–136r ebenfalls im zweiten Handschriftenteil, Bl. 226r–230v, siehe im Einzelnen dort. (134v–135v) ›Nota de passione domini‹. Ad idem de passione domini legitur quod fuit quidam miles qui servivit quodam rege fideliter ac devote … (136r) ›Versus‹. Ille hostem emit qui furem de cruce demit. Vgl. Walther II 11214. (136r–138v) Exempla. ›De confessione‹. Quidam sacerdos audivit confessionem hominum in quadam ecclesia … — … ut faciat suam fa… Der Text bricht ab. Auch diese zwölf Exempla im zweiten Teil, Bl. 217r–219r, siehe dort. – 139r–v leer.

II

Papier — 106 Bl. — Holstein (Itzehoe?) — 15. Jh., 1. Viertel

Wasserzeichen: Frucht, Birne, frei, mit zwei Blättern: zwei Typen nicht nachweisbar. Vierfüßer, Hirsch, Kopf: drei Typen nicht nachweisbar. Waffe, Bogen, um 90° gedreht: nicht nachweisbar. Lilie ohne Beizeichen, mit durchgehendem Band: zwei Typen nicht nachweisbar. Ochsenkopf mit Augen und Nasenlöchern: nicht nachweisbar. Buchstabe R, darüber Kreuz, zwischen zwei Bindedrähten: zwei Typen ähnlich Piccard-Online 29066 (1400) und Briquet 8954 (1406). Lagen: 9 IV (211). VI–4 (219). VI (230)! VII (243)! Die ersten beiden Lagen mit Bogensignatur in römischen Ziffern recto am oberen Rand. Die ersten neun Lagen mit Reklamanten sowie Falzstreifen aus Pergament in der Lagenmitte. Zeitgenössische Tintenfoliierung in Fortsetzung des ersten Teils 140–243. Zählfehler: 227 und 231 doppelt, das jeweils zweite Bl. jetzt mit der Zusatzbezeichnung a versehen. Besonders im hinteren Teil dünnes brüchiges Papier mit Schwemmrändern unten und an den seitlichen Rändern. Schriftraum: 16 × 11 cm. 25–30 Zeilen. Zweispaltig. Bl. 217r–230v einspaltig. Von drei Händen geschrieben. Hand 1: Ältere gotische Kursive 140ra–216rb, Hand 2: Jüngere gotische Kursive 217r–230v, Hand 3: Jüngere gotische Kursive 231ara–242vb. Rubriziert. Rote Lombarden über zwei Zeilen.

Herkunft: In Holstein entstandener Handschriftenteil. Die Legende von der Geburt und der Bekehrung des Laurentius (231ara–232ra) könnte ebenfalls auf eine Entstehung in Itzehoe deuten, wo die Kirche das Patronat des heiligen Laurentius trägt.

140ra–197rb Exempla. (140ra–va) ›De vita paupere‹. Fuit vir quidam habens primo VII marcas quas acquisierat iusto labore … (140va–b) ›De usurario‹. Erat quidam usurarius qui habebat duos filios. Hic cepit decumbere usque ad mortem … (141ra) ›De milite‹. Miles quidam in dandis decimis erat devotissimus … Vgl. Kremsmünster, Stiftsbibliothek, CC 51, IIIv (Kremsmünster 2, 278). (141ra–va) ›De moniali‹. Quedam christiana nomine virgo sanctimonialis in monte sanctis Walburgis vidit visiones … (141va) ›De puella‹. Quedam puella parvula dum inciperetur iste ymnus: Te deum laudamus … (141vb) ›Converso‹. Dyabolus cuidam converso cysterciensis ordinis ita fuit infestus …De beata virgine‹. In quadam cappella erat ymago beate virginis non pulchre formata … (142ra) ›Item de beata virgine‹. Iudeorum castro Veldenze erat matrona quedam Iutta nomine … (142rb–va) ›De sacerdote paupere‹. Quidam fuit sacerdos pauper sed semper letus … (142va–143ra) ›De paupere homine‹. Quidam fuit homo pauper qui tantum premebatur paupertate … (143ra–b) ›De usurario‹. Fuit quidam usurarius regi Francie familiaris habens sub manibus suis aliquid de bonis regis … (143rb–va) ›De usurario‹. Quidam fuit usurarius quem fratres in sua infirmitate hortabantur … (143va–b) ›De moniale‹. Monialis quedam media nocte mortua in choro … (143vb–144va) ›De rege‹. Rex quidam erat qui habuit quendam fratrem mirabilem et ferocem … (144va–145ra) ›De tyranno‹. Tyrannus quidam nobilis in extremis constitutus consilio uxoris … (145ra–va) ›De milite‹. Angelorum rex habuit quendam sub se militem sibi dilectum et valde utilem … (145va–b) ›De milite‹. Quidam fuit miles famosus et strenuus quadam die cum staret in pomerio iuxta arborem … (145vb–146ra) ›Da [!] vago‹. Converso ad dominum: Vagus fuit quidam qui quodam tempore se posuit super unam mensam … (146ra–b) ›De heremita‹. Fertur quod quidam angelus dixit heremite … (146rb–va) ›In vitas patrum‹. In vitas patrum legitur quod quidam senex quendam habuit discipulum … (146va–147rb) ›De sacerdote‹. Erat quidam sacerdos in Coloniensi dyocesi satis religiosus regens parochiam … (147rb–vb) ›De sancto Theodoso episcopo‹. Sanctus Theodosus episcopus semel descendit super ripam … (147vb) ›De milite‹. Quidam fuit miles qui valde religiosus dilexit … (147vb–148ra) Legitur de vitas patrum quod quidam heremita circa XXVII annum servicio dei … (147ra–148vb) ›De divite et paupere‹. Erant duo carnales fratres quorum unus erat dives … (148vb–149rb) ›De milite‹. Miles quidam fuit qui quendam fatuum habuit … (149rb–vb) ›De religioso‹. Erat quidam religiosus qui in vigilia Christi completis orationibus suis … (149vb–150ra) ›De moniale‹. Fuit quidam sanctimonialis Eulalia nomine que quadam nocte cum requiescere … (150ra–b) ›De sene‹. Quidam senex dum moreretur circumdederunt fratres lectulum eius … Auch in Darmstadt, LHB, Hs 1021, 157vb (Darmstadt 4, 228f.). (150rb) ›Item‹. Abbas Arsenius cum adhuc esset in paliate suo oravit dominum dicens …Item‹. Erat quidam interrogavit quendam senem dicens: Duo fratres sunt ex quibus unus in cella … (150rb–151ra) ›Item‹. Narravit abbas Daniel qui fuit dyscipulus abbatis Arsenem … (151ra–b) ›De sene‹. Quidam erat senex magnus et providus contigit autem ut cum gustaret … (151rb–152rb) ›De sancto Eraclio‹. Eraclius lapicida fuit pauper et victum suum conquisivit lapides serando … (152rb–153va) ›De Iudeo‹. Quoddam fuit hospitale ante Salernam in quo colligebantur pauperes et infirmi procurator … (153va–154rb) ›De Iudeo‹. In Affrica in quadam civitate que dicitur [?] erat quidam Iudeus habens annos quingentos … (154rb–vb) ›De ancilla‹. Quedam fuit ancilla sacerdotis que dum infirmaretur ad mortem … (154vb–155vb) ›De sacerdote‹. Fuit sacerdos quidam devotus cottidie pro se et pro ecclesia psalterium legit … (155vb–157va) ›De moniale‹. In quodam claustro quedam fuit monialis casta virgo … (157va–159vb) ›De rege quodam‹. Quidam fuit homo nobilis manens in castro suo … (159vb–161ra) ›De imperatore‹. Hora quadam cappellani cuiusdam imperatoris cum pertractarent … (161ra–b) ›De milite‹. Erat quidam miles infantia nobilis sed dissolutus … (161rb–va) ›De fratre‹. Frater quidam Christum videre desiderans … (161va–b) ›De imperatore‹. Imperator quidam venabatur in silva … (161vb) ›De pictore quodam‹. Pictor quidam fuit ex speciali devotione depinxit ymaginem beate virginis … (161vb–162ra) ›De XII gradus humilitatis‹. Duodecim sunt gradus humilitatis. Primus gradus est corde et corpore defixis in terram [aspectibus] humilitatem semper ostendere … Aus Pharetra, Lib. 4, Cap. XII. Verschiedenen Verfassern zugeschrieben. Druck: Bonaventurae opera Peltier 7, 184. Literatur: Distelbrink Nr. 178. Bloomfield 2530. Mohan, 187. Glorieux Répertoire Nr. 305bk und 311t. Stegmüller RS 1141. (162ra–b) ›De rege quodam‹. Consuetudo erat in quadam insula quod singulis annis faciebant regem … (162rb–va) ›De sacerdote‹. Sacerdos quidam secularis cum die quadam missam diceret alius ei assistens … (162va–b) ›De monacho‹. Claustrum est quod vocatur Iuler ubi erat monachus … (163ra) ›De inferno‹. In inferno IX leguntur esse speciales pene. Prima quia tam senilis accensus est … (163rb) ›De muliere‹. Quedam femina nobilis edocta quod si terciam abluctionem ex digitis acciperet sacerdotis … (163rb–vb) ›De scolare‹. Iuvenis quidam scolaris de Moselia natus … (163vb–164rb) ›De sororibus‹. Que sorores simul habitabant matre mortua diviserunt hereditatem … (164rb–va) ›De sacerdote et meretrice‹. In Turingia quidam plebanus tulit ad collum in sacculo pixidem cum corpore Christi … (164vb) ›De religiosa‹. Religiosa quedam desiderans communicare petiit sacramentum … (164vb–165rb) ›De sancta Maria‹. Qualiter beata virgo Maria se in vocantibus subvenire solebat ostenditur per exemplum … (165rb–vb) ›De sene quodam‹. Aut nullis nostrum ad dominum converti movetur per prophetam pollicetur … (165vb–166va) ›De theolonario‹. Legitur de quodam theolonario quod numquam elemosinam alicui pauperculo prebuerit … Vgl. 220r. (166va–167vb) ›De divite quodam‹. Quidam gener et opibus preditus obiit … (167vb–168va) ›De agricola‹. Agricola quidam diuturno languore laborabat … (168va) ›De excommunicatione‹. Dives quedam cum excommunicatione moreretur post IX annos uxor eius moriens … (168va–b) ›De adolescente‹. Cum quidam adolescens unicus heres patris factus esset monachus … (168vb–169ra) ›De muliere‹. Mulier quedam deo devota virum habuit pessimum … (169ra–b) ›De imperatore‹. Iulianus imperator qui et apostata dum se ad quoddam prelium prepararet mandavit sancto Blasio Cesariensi episcopo … (169rb–va) ›De sancto Germano‹. Sanctus Germanus hospitatus in quodam loco cum post cenam mensa iterum prepareretur … (169va–170ra) ›De vita Hinrici imperatoris‹. Legitur in vitas [!] secundi Hinrici imperatoris quod dum ipse et Conegundis uxor eius virgines simul permanerent dyabolo instigante … (170ra–b) ›De milite‹. Miles quidam gravissime infirmatus dum ageret in extremis more mortalium cilicio et cineri superposuit … (170rb–va) ›De moniale‹. Quedam monialis custrix sive sacrista ecclesie circa pallas et maxime circa corporalia mundanda specialem sollertiam exhibebat … (170va–171ra) ›De comite‹. Comes quidam nobilis in quadam de suis civitatibus virginem videns pulchram hanc nimium adamavit … (171ra–172rb) ›De rege‹. Rex quidam habuit filium et filiam que se amabant in vicem … (172rb–va) ›De viro‹. Vir quidam devotus una cum uxore sua venerebatur IIIIor festa beate virginis Marie cum missarum celebratione et elemosinis … (172va–b) ›De milite‹. Miles quidam nobilis et predo fuit captus ab imperatore Frederico … (172vb–173ra) ›De milite quodam‹. Quidam miles patrem alterius militis occiderat … (173ra–b) ›De sancto Bernardo‹. Sanctus Bernardus cum haberet duos monachos unum valde religiosum et humilem … (173rb–va) ›In vitas patrum‹. Legitur in vitas patrum de quodam patre qui vidit quendam red[d]entem et ait … (173va) ›De fratre quodam‹. De quodam fratre qui renuntians seculo et sua dedit pauperibus venit ad abbatem Antonium … (173va–b) ›De [?] in vitas patrum‹. De quodam in vitas patrum qui erat heremita in Egipto … (173vb) ›De [?] in vitas patrum‹. Legitur de beato Antonio quod quidam venator vidit eum gaudere cum fratribus suis multum ei displicuit … (173vb–174ra) ›De muliere‹. Sciendum est quod maxime culpabiles sunt. Gaude mulierum quas post se trahunt preciosis vestibus induentes … (174ra–b) ›De scolari‹. De quodam scolari Parysiensi qui cum esset inductus preciosis vestibus et a sociis multum honoraretur … (174rb) ›De rege quodam‹. Rex quidam concessit cuidam avaro et cuidam invido munus quod eligerent … (174rb–va) ›De viro et muliere‹. Quidam habuit uxorem et ex ea tres pueros secundum opinionem suam … (174va–175ra) ›De heremita‹. De in oportunitate temporis murmurare fatuum est … (175ra) ›De anima‹. Summum remedium anime est silencium unde legitur quod abbas Agario lapidem misit in ore … (175ra–176ra) ›De milite‹. Miles quidam fuit qui nec deum nec hominem timuit coniugem habebat fidelem … (176ra–vb) ›De duce‹. Dux quidam valde secularis ad correctionem vitam cuiusdam fratris hortatu sic pervenit … (176vb–177va) ›De iuvene‹. Iuvenis quidam in Germanie partibus genere preclarus parentibus mortuis … (177va–178ra) ›De viro‹. Vir quidam loco sancti Leonardi nobiliato habitans … (178ra) ›De milite‹. Miles quidam in bello Karuli magni cum in armis esset pugnaturus rogavit cognatum suum … (178ra–va) ›De viro quodam‹. Quidam namque cum in quadam rupi argentum foderat subito rupis cecidit … (178va–b) ›De sancto Augustino‹. Legitur quod dum adhuc beatus Augustinus in carne viveret et quedam relegeret ante se vidit demonem … Aus Jacobus de Voragine: Legenda aurea, De sancto Augustino, Druck: Maggioni LA cap. 120, 863 Satz 332–341. (178vb–179ra) ›De viro‹. Fuit vir quidam magnus de sanctis senioribus … (179ra–vb) ›Item‹. In dyocesi Bremensi homo quidam fuit diversarum villarum advocatus homo inmisericors … (179vb–180va) ›De usurario‹. Erat quidam usurarius nomine Godschalcus qui tempore predicationis crucis crucem acceperat … (180va–181ra) ›De iudeo‹. Iudeus quidam videns beati Nycolai virtuosam potentiam in miraculis faciendis … (181ra–b) ›De sancto Nicolao‹. Vir nobilis rogavit beatem Nicolaum ut sibi filium a domino impetraret promittens filium ad ecclesiam … (181rb) ›De sancto Machario‹. Die quadam sanctus Macharius caput defuncti invenit … (181rb–182rb) ›De sancto Iuliano‹. De sancto Iuliano qui utrumque parentem nesciens occidit cum enim Iulianus iuvenis ac nobilis quadam die venationi insisteret … Druck: Gesta Romanorum, GW 10898, 12rbvb. (182rb–vb) ›De sancto Longino‹. Longinus fuit quidam centurio cum aliis militibus cruci domini assistens … (182vb) ›De beato Gregorio‹. Matrona quedam beato Gregorio singulis diebus dominicis panes offerebat … (182vb–183rb) ›De Leone papa‹. Leo papa ut in miraculis beate virginis legitur in ecclesia sancte Marie maioris in die resurrexionis dominice missa celebrabat … (183rb–va) ›De sancto Iacobo‹. Theronicus quidam cum filio suo circa annum domini Mo Co XXo ad sanctum Iacobum pergens … (183va) ›De sancto Innocencio‹. Rome ut testatur papa Innocencius IIIus annis XII pax fuit … (183vb–184ra) ›Alia miracula‹. In ipsa die nativitatis domini secundum aliquorum relationem ut ait Crisogonus magis super quendam montem … Aus Jacobus de Voragine: Legenda aurea, De nativitate domini, Druck: Maggioni LA cap. 6, 69f. (184ra–vb) ›De inventione sancte crucis‹. Inventione sancte crucis post annos CC ardue deum facta est legitur enim in ewangelio Nichodemi … (184vb–185rb) ›De scolari quodam‹. Recitat magister Allexander episcopus Vindoniensis super illud verbum … (185rb–va) ›De sancto Ambrosio‹. Quadam vice et beatus Ambrosius Romam pergeret et in quadam villa apud hominem quendam locupletem fuisset hospitatus … Aus Jacobus de Voragine: Legenda aurea, De sancto Ambrosio, Druck: Maggioni LA cap. 55, 383f. (185va–186va) ›De sacerdote‹. Sacerdos quidam fuit valde bonus numquam volens missam celebrare … (186va–187vb) ›De quodam sene bono‹. Fuit quidam devotissimus hominum et amicus dei pro quo dei multum fecit … (187vb) ›De miraculis de sancta virgine‹. Quidam fuit fur qui vocabatur ewangelio qui de substanciis aliorum multos alebat … (187vb–188ra) ›Item‹. Monachus quidam negligens sumpta cum fratribus potione pro sanitate mortuus est … (188ra–b) ›Item. De sancto Iacobo‹. Laycus quidam nomine Hylardus desiderabat ire ad limina sancti Iacobi … (188rb–va) ›Item‹. In urbe Colocana dum archiepiscopus quendam celebravit in die assumptionis sancte Marie inter secretum ipsius misse … (188va–189ra) ›De duobus fratribus‹. Erant in urbe Romana duo fratres quorum unus Petrus dicebatur prudens et strenuus … (189ra–b) ›De domina nostra‹. In urbe Iunaria erat quidam langwidus ardens in pede ad ecclesiam … (189rb) ›Item‹. Apud Constantinopolim erat quidam Iudeus ymaginem beate virginis … (189rb–va) ›De monacho‹. Quidam monachus devote solens dicere horas beate virginis instante dyabolo sorde fornicatus est … (189va) ›De puero quodam‹. Puerulus quidam pane accepto dominum ingreditur matris commendendo panem … (189va–b) ›De paupere‹. Mendicus quidam quod mendicabat cottidie aliis pauperibus tribuebat … (189vb–190rb) ›De divite‹. In Argentina civitate quidam dives ad tantam pervenit paupertatem … (190rb–va) ›Item‹. Erant duo socii amantissimi quorum unus est defunctus … (190va) ›De episcopo‹. Quidam episcopus venosissime venerabatur beatam virginem hic quadam die cum esset in divinis … (190va–191ra) ›De clerico‹. Clericus quidam pro optinendo episcopatum per dyabolum promisit se ei serviturum … (191ra) ›De monacho‹. Quidam monachus corpus domini volens sumere … (191ra–b) ›De femina‹. Quedam femina causa indulgentie solebat imitari corpus Christi … (191rb–va) ›De abbate‹. Abbas quidam cum missam celebrasset venit ad quandam obcessam dicens demoni … (191va–b) ›De peccatore‹. Episcopus quidam habuit cognatum qui obseditione castri telo percussus desperatus est vivere … (191vb–192ra) ›De milite‹. Miles quidam nobilis fuit suspensus ab imperatore … (192ra–b) ›De imperatore‹. Quidam imperator tantus fuit inscitie amator … (192rb–va) ›De sanctimoniali‹. Quedam sanctimonialis femina pulcra et devota … (192va–193ra) ›De muliere‹. Mulier devota virum infidelem ad confessionem incitavit frequenter vir … (193ra–va) ›De monacho‹. Iohannes monachus bone vite petiit ab abbate … (193va–b) ›De plebano‹. Plebanus quidam erat peregrinus cum suis civibus in partibus transmarinis … (193vb–194rb) ›De virgine‹. Virgo quedam nobilis procabatur a iuvene quodam que tandem victa assignavit ei locum … (194rb–va) ›De milite‹. Miles quidam villam transiens ubi chorea ducebatur … (194va) ›De layco‹. Laycus quidam nullam sciens orationem nisi Ave Maria … (194va–b) Quidam conversus quotiens transivit ymaginem beate virginis flexis genibus … (194vb) ›De muliere‹. Devota quedam mulier prostravit se ante ymaginem beate virginis … (194vb–195ra) ›De claustrali‹. Quedam sanctimonialis femina beatam virginem in magna veneratione habebat … (195ra–b) ›De sanctimoniale‹. Erat quedam sanctimonialis Beatrix nomine pulcra et devota … (195rb–va) ›De abbate‹. Severus abbas dum vineam suam putaret venit quidam suus parrochialis petens … (195va–b) ›De duobus monachis‹. Duo monachi transeuntes per silvam seniorem … (195vb–196ra) ›De peccatore‹. Homo quidam multum honorabat beatam virginem hic habebat peccatum … (196ra–va) ›De quodam nobili‹. Quidam erat nobilis qui multas divitias consumpserat tornamentis … (196va) ›De milite‹. Miles quidam multum terminosus captus fuit ab inimicis … (196va–197rb) ›De duobus iuvenibus‹. Duo erant iuvenes in vino sedentes iocundi … — … tanta gloria in oriente resurgere induamus eo adiuvante qui vivit et regnat cum patre in unitate spiritus sancti deus amen.

197va–216rb Legendae sanctorum. Teilweise mit Orationen.
(197va–198rb) Jacobus de Voragine: Legenda aurea. ›Paulus heremita‹. Paulus primus heremita fervente Decii persecutione heremum vatissimum adiit … Maggioni LA cap. 15, 141f.
(198rb–199ra) De sancto Benedicto. Kompiliert aus der Vita (BHL 1102). Gregorius I papa: Dialogi liber. Lib. II, Prologus. ›De sancto Benedicto‹. Benedictus vir venerabilis vite ab ipso sue puericie tempore cor gerens senile … — … sancte conversationis habitum quesivit. (198v) Hic itaque cum iam relictis … — … sola secuta est. Danach keine wörtliche Übereinstimmung mehr. Quadam vite dum nutrix eius capisterium a vicinis concessisset … — … multos libros conscriptit post hec in pace quievit. Druck: SC 260, 126–128. Literatur: CPL 1713.
(199ra–200va) ›De sancta Dorothea‹. Gloriosa virgo Dorothea et martir ex patre Dorotheo et matre Theodora progenita ex nobili sanguine senatorum … — … et post multa tormentorum genera eius corpus in particulas minutas incisum migravit ad Christum. Siehe oben Bl. 19r–20r. (200v–201r) Orationes. Deus amator castitatis fons pudoris … qui beatam Dorotheam virginem ac martirem tuam diversis tormentorum generibus … Omnipotens sempiterne deus in cuius nomine gloriosa virgo et martir Dorothea … Omnipotens sempiterne deus qui beate virgini Dorothee gloriam martirii contulisti … — … meritis ea eterne beatitudinis gloriam pervenire valeamus. Teilweise auch in Jena, ThULB, Ms. Sag. o. 10, 121v (Jena 2, 376).
(201ra–203ra) De Aldegundis. Oratio. Deus amator totius pudicicie alme virginis tue Aldegundis … Auch in Jena, ThULB, Ms. Sag. o. 10, 121v (Jena 2, 376). Hucbaldus de Sancto Amando: Vita. ›Aldegundis‹. Anno dominice incarnationis circiter evoluto sexagesimo tricesimo … BHL 247.
(203ra–rb) Jacobus de Voragine: Legenda aurea. ›De sancto Donato‹. Donatus cum Iuliano imperatore nutritus et eruditus est … — … in Arecio circa annos domini CCC LXXXo. Maggioni LA cap. 111, 747 Satz 6–12; 750, 51–53.
(203rb) De sancto Bernhardo. O oliva fructifera in domo dei … CANTUS 601612. Collecta. ›De sancto Bernardo‹. Perfice quesumus domine pium in nobis sancte religionis affectum … Bruylants 1, Nr. 382.
(203rb–210vb) De conceptione sanctae Mariae. (203rb–206va) Jacobus de Voragine: Legenda aurea. (203rb–205vb) ›Conceptionis Marie‹. Anscalimus [!] Cantuariensis archiepiscopus suis salutem et perpetuam in domino … — … cunctis audire cupientbus enarravit. (205v–206va) Sicut in sancta ecclesia celebratur nativitas sic debet excoli eius conceptio … — … et ad gaudia eterna perduci. Prestante domino … vivit et regnat deus per infinita secula seculorumAmen‹. Bis 205va übereinstimmend mit Graesse LA, 869–871, danach eine Auslassung und die Fortsetzung bei Graesse LA, 872. (206va–210vb) Officium de conceptione sanctae Mariae. Gauge [!] mater ecclesia nova frequentans gaudia … AH 5 Nr. 12. Mit Abweichungen. Ad magnificat. Deus qui beate Marie virginis angelico prenuntio parentibus predixisti … Dann Prv 8,34. H. Fit porta Christi pervia … [CAO 8305c]. V. Audi filia … [CAO 7955]. Salve virgo virginum salve reginarum nobilis puerpera stirpe David orta. Lectiones. In historiis duodecim tribuum legitur beate Anne genus ex Bethleem fuisse … Vgl. BHL 485.
(210vb–211vb) ›Barbare virginis‹. Temporibus Maximiani imperatoris erat quidam nomine Dyoscorus dives valde … BHL 917.
(211vb–213ra) ›Scholastica‹. Soror beati Benedicti Scholastica nomine omnipotenti domino … BHL 7514.
(213ra–vb) ›Ghertrudis virginis‹. In Nivigello monasterio sancte Ghertrudis virginis hec filia Pippini regis Karoli magni regis filii fuit … — … et tue maiestati inveniamus acceptum. In dieser Form bisher nicht nachgewiesen.
(213vb–215ra) ›Severi confessoris‹. Beatus Severus confessor cuius hodie memoriam agimus longo tempore in laycali habitu … — … miracula explicari longum esset. Vgl. BHL 7681c und BHL Inédits, 373.
(215ra–216rb) ›De beata Iuliana‹. Temporibus Maximiani imperatoris erat quidam senator in civitate Nicomedis nomine … — … et cum perducta cum beata decollata est Iuliana. Nur am Anfang übereinstimmend mit BHL 4525 (GW M11202, CCXLIX). – 216v leer.

217r–230v Exempla. Die folgenden zwölf Exempel bis Bl. 219r auch in Teil I, 136r–138v. (217r) Quidam sacerdos audivit confessionem hominum in quadam ecclesia et venit demon … Filius cuiusdam regis infirmabatur Parisius dum scolas frequentaret … Quedam domina cum ante altare iaceret lacrimis … (217r–v) Quidam congregavit illicite multa bona … (217v) Puella quedam exhereditatur a quodam rege … (218r) Richardus rex Frisonum induratus in peccatis cum baptizari deberet … Druck: Petrus de Palude, Enarrationum quadragesimalium thesaurus novus, Lyon 1561, 301. Homo quidam malus erat habens duos filios unus videns peccata patris … Druck: Petrus de Palude (wie oben), 301f. Monachus quidem preparavit se quantum potuit ad sacram communionem … (218r–v) Quidam in die parasceves exspectavit donec omnes communicassent … (218v) Adolesens quidem silvam intravit … Quidam miles habuit castrum altum … (218v–219r) Erat quidam magnus magister qui in facie hominis cognovit omnes … (219r) Rex quidam edificavit templum prohibens ne alius aliquid ad elemosinam daret … Quidem princeps erat latro numquam volens confiteri quem cum uxor sua sepius moneret ut confiteretur … – 219v leer.
(220r–v) Legitur de quodam theolonario quod numquam alicui pauperi elemosinam exhibuisset … Vgl. abweichend des Exemplum auf Bl. 165vb–166va. (220v) Duo dilecti socii missi fuerant a paterfamilias ad studium … (220v–221r) Homo quidam habuit tres amicos quorum quidem duos precordiales affectuose honorabat … (221r) Timor domini custodit hominem de futuris dampnis … (221r–v) Timentibus dominum nichil deest. Exemplum. Fuerunt duo sutores compares … (221v) Nota bona que fiunt vel mala que caventur timore pene … Hec paupertas timenda est que quinque deum negare facit … Nota legitur quod quidam homo fuit qui non curavit … (222r) Unde quidam religiosus in nocte cum aliis in dormitorio iacens cepit … (222r–v) Erat quidam rex dives ac potens qui habebat capellam … (222v) Quidam rex Grecie gaudium temporale [vacuum] reputans inane wultum grave semper pretendit … Auch in Berlin, SBBPK, Ms. theol. lat. oct. 77, 83va–vb (Berlin 3,1, 88), Uppsala, UB, C 342, 124v (Uppsala 4, 302) und Würzburg, UB, M. ch. q. 16/1, 276v (Würzburg 1 119). (222v–223r) Quidam clericus egrotans magistro suo pepigit quod post mortem statum suum nunciaret … (223r) De heremita qui putabatur religiosus … De Arsenio qui vidit tria. Primo hominem vidit … (223r–v) Erat quidam vir fidelis et bonus qui post diuturnam penitentiam factus sanus est … (223v) In gestis Karoli legitur quod erat miles quidam strenuus in armis … (223v–224r) Quidam dives et nobilis obiit in cuius exequiis familia sua … (224r–v) Exemplum penitencie sic nobis beata Thaiys que erat meretrice valde … (224v) Quidam rex habuit filiam que summe diligebat … Cum beatus Martinus quadam die missam celebraret vidit et beatus Briccius suus dyaconus dyabolum sedentem … (224v–225r) Quidam erat proscriptus quod secuta est. Uxor eius que videns eum quodam tempore potum tenere in manibus … (225r) Comes quidam longa infirmitate decumbuit … Auch in Cod. ms. Bord. 25, 166vb, Cod. ms. Bord. 84, 179v–180r, und Weimar, HAAB, Q 22, 23r (Weimar 2, 45f.). (225r–v) Sacerdos quidam cum suis convicariis mane transiebant in vigilia pasche veniunt volentes mane recedere … (225v) Quidam plebanus tulit corpus domini ad communicandum infirmum … (225v–226r) Quidam Iudeus qui faciebat vitrum habebat filium pulcherimum … Poncelet Index 1409. (226r) Quidam Iudeus Appollonius templum ut quiesceret audivit malignos spiritus narratione … Quidam sanctus cum iret ad martyrium requisitus a thyranno … Quidam puella amans beatam virginem Mariam …
(226r–230v) Die folgenden Exempel bis 230v in leicht veränderter Reihenfolge und mit kleineren Abweichungen auch in Teil I, 127r–134v und 135v–136r. (226r–v) Fuit quidam miles qui ardebat mirabiliter in amorem cuiusdam mulieris … (226v) Fuit quidam qui cum uxore sua habuit unicum filium … (226v–227r) De bona abbatissa diligentem multum beatam virginem que bene tenebat moniales suas … (227r) De quodam puero cui mater docuit Ave Maria … De muliere odio habente vicinam suam … Poncelet Index 329. (227r) Quidam iuvenis intravit ordinem Cisterciensium … (227r–v) De pictore egregio qui intravit ordinem … (227v) Constantinopolim fuit quidam Iudeus familiaris … (227v–227ar) Religiosus quidam hanc antyphonam Gaude Maria dei genitrix ad honorem domine nostre cotidie decantavit … (227ar) Miles quidam iuvenis et seculo huic se conformans habebat uxorem beate Marie valde devotam … Auch in Cod. ms. Bord. 25, 176ra–rb. (227ar–v) In monasterio sanctimonialium erat quedam virgo Beatrix nomine pulchra devota custos ecclesie … (227av) Vir quidam nobilis filium suum ad nuptias tradidit … (227av–228r) In sequentia cantatur Theophilum reformans gracia. Erat idem Theophilus vicerector in ecclesia … (228r) Erat quidam presbyter pauper valde devotus ad animas … (228r) Cum quidem milites domum divitis intrassent … (228r–v) Cum in quadam civitate Vicinensi quidem puer iudaycus … (228v) Beatus Gregorius narrat in quarto dyalogorum libro quod cum Iudeus quidam iret faceret seu ambularet … (229r) In vitas patrum legitur quod sanctus Macharius invenit caput cuiusdam mortui … Quidam miles Gallicus cruce signatus visitavit omnia loca sancta … Legitur quod quidam flagiciosus fedus cum dyabolo fecit … (229r–v) Vincentius Bellovacensis: Speculum morale. In gestis Allexandri legitur quod quidam hystrio lusit coram … Druck: Douai 1624, Sp. 1527. (229v) Legitur in fine hystorie tripartite quod quidam dixit se esse Moysen missum ad liberationem … In vitas patrum legitur frater quidam interrogavit senem dicens usque est servandum silentium … (229v–230r) Dicebat magister Jacobus quod divites et gloriosi in hoc seculo … (230r) Quidam nobilis castrensis quendam comitem infestabat … (230r–v) Duo milites erant fratres carnales quorum unus lusit cum servo in ludo … (230v) Erat quidam civis qui calumnia erat consuetudinis … Miles quidam cum videret quendam ducem latronis … – 231r–v leer.

231ara–232ra De sancto Laurentio. ›De natu sancti Laurentii et eius invencione‹. Fuit dux in Hyspania habens uxorem sterilem et gentilem … — … et sic habes ortum beati Laurentii. Auch in Cod. ms. Bord. 76, 182v–184r, Cod. ms. Bord. 32, Teil VI, 6r–7r, und Halle (Saale), ULB, Qu. Cod. 215, 315va–315va (Halle, 329).

231ara–238va Sermones de sanctis.
(232ra–234ra) Johannes Contractus. ›Divisionis apostolorum‹. (S97). Confringite vitulos [Nm 33,52]. Hodie in ecclesia agitur divisio apostolorum et quia apostoli igitur diviserunt sibi sorte terrasSchneyer 3, 441 Nr. 114.
(234ra–235ra) ›Nativitatis Marie‹. (S65). Egredietur virga [Is 11,1]. Hodie carissimi agimus illam magnificatam et honorificatam festivitatem nativitatis
(235r–237rb) Johannes Contractus. ›De sancto Laurencio‹. (S56). Igne me [Ps 16,3]. Sicut scriptum est in psalmo verba ista poterat dicere beatus Laurentius tempore gratias agens in hoc quod eum in passione sua confortavit … Leicht abweichend gegenüber Schneyer 3, 442 Nr. 118.
(237rb–238va) Jacobus de Voragine: Sermo de dedicatione. (C11). ›De dedicatione‹. Domus mea [Mt 21,13]. Quodcumque dominus Iherusalem venit statim ad templum properabat per hoc nos instruensSchneyer 3, 239 Nr. 209.

238va–241va Verba seniorum. Excerpta. (238va–239ra) Cap. 10–11. (Vitas patrum, lib. 3). ›De temptatione demonis‹. Beato abbati Moysi qui habitabat in loco qui appellabatur Petra … — … usquequo cessaret ab eo sordidissima impugnatio. PL 73, 743f. (239ra–rb) Cap. 15. ›Item‹. Erat quidam vir in heremo … — … super magnitudine gratie eius. PL 73, 747. (239rb–vb) Miraculum. ›Item‹. In quodam cenobio quidam erat monachus secretarii officio functus … — … vitam suam consummans in pace animam reddidit. Druck: Marienlegenden, hrsg. von F. Pfeiffer, Stuttgart 1846, 267f. (239vb–241a) Libellus VII, 24 (Vitas patrum, lib. 5). ›Item‹. Quidam frater interrogabat senem dicens quid faciam quia cogitatio mea non dimiitit … — … quamvis suasus ab aliquo egredi cellam suam. PL 73, 897–900. (241va) Libellus VII, 31. ›Item‹. Senex quidam sedebat in heremo qui longe habebat aquam a cella sua … — … posuit cellam suam ab aquam. PL 73, 900f.

241va–242rb De signis salvandorum et damnandorum. ›Nota‹. Sunt autem signa salvandorum et dampnadorum … — … et hec de salvandis et dampnandis licet non scire veritas.

242rb–242vb Exempla. (242rb–vb) ›Miraculum de sancto Iheronimo. De leone et Ieronimo‹. Vespere quodam dum cum fratribus consederit. Leo claudicans occurit … — … vix assensit et benedictione data remisit ad prophetam. Vgl. PL 22, 210. (242vb) Legitur autem quod duo erant socii quorum unus erat stultus alter sapiens … Nach der Rubrik ›De misericordia‹ Streichung des Textes. – 243r–v leer.


Abgekürzt zitierte Literatur

AH Analecta hymnica medii aevi, hrsg. von G. M. Dreves und C. Blume, Bd. 1–55, Leipzig 1886–1922, Registerbd. 1–3, hrsg. von M. Lütolf, Bern u. a. 1978
Berlin 3,1 Die theologischen lateinischen Handschriften in Octavo der Staatsbibliothek Preußischer Kulturbesitz Berlin, Bd. 1: Ms. theol. lat. oct. 66–125, beschrieben von B. Braun-Niehr, Wiesbaden 2007 (Staatsbibliothek Preußischer Kulturbesitz. Kataloge der Handschriftenabteilung, Reihe 1: Handschriften 3,1)
BHL Bibliotheca hagiographica Latina antiquae et mediae aetatis, 2 Bde., ed. Socii Bollandini, Bruxelles 1898 und 1901 (Subsidia hagiographica 6), Bd. 3: Supplementi editio altera, Bruxelles 1911 (Subsidia hagiographica 12)
BHL Inédits H. Fros, Inédits non recensés dans la BHL, in: Analecta Bollandiana 102 (1984), 163–196, 355–380
Bloomfield M. W. Bloomfield, Incipits of Latin Works on the Virtues and Vices 1100–1500 A.D., Cambridge/Mass. 1979 (Publications of the Medieval Academy of America 88)
Bonaventurae opera Peltier S. R. E. Cardinalis S. Bonaventurae ex ordine minorum episcopi Albanensis eximii ecclesiae doctoris opera omnia … cura et studio A. C. Peltier, Bd. 1–15, Paris 1864–1871
Briquet C. M. Briquet, Les Filigranes. Dictionnaire historique des marques du papier, Bd. 1–4, Leipzig 21923
Bruylants D. P. Bruylants, Les oraisons du Missel Romain. Texte et histoire, Bd. 2: Orationum textus et usus juxta fontes, Louvain 1952, ND ebd. 1965 (Études liturgiques 1,2)
Busa S. Thomae Aquinatis opera S. Thomae Aquinatis opera omnia, ut sunt in indice thomistico additis 61 scriptis ex aliis medii aevi auctoribus, hrsg. von R. Busa, Bd. 1–7, Stuttgart 1980 (Index Thomisticus. Supplementum)
CALMA C.A.L.M.A. Compendium auctorum latinorum medii aevi, hrsg. von M. Lapidge u.a., Bd. 1–, Firenze 1999–
CANTUS CANTUS: A Database for Latin Ecclesiastical Chant. Indices of chants in selected manuscripts and early printed sources of the liturgical Office (http://cantus.uwaterloo.ca//)
CC SL Corpus Christianorum. Series Latina, Bd. 1–, Turnhout 1954–
Chevalier Repertorium hymnologicum. Catalogue des chants, hymnes, proses, séquences, tropes en usage dans l'église latine depuis les origines jusqu'à nos jours, Bd. 1–6, ed. par U. Chevalier, Louvain 1892–1921 (Subsidia hagiographica 4)
CPL Clavis patrum Latinorum, hrsg. von E. Dekkers, Steenbrugge u.a. 31995 (Corpus Christianorum. Series Latina)
Darmstadt 4 Bibelhandschriften, beschrieben von K. H. Staub. Ältere theologische Texte, beschrieben von H. Knaus, Wiesbaden 1979 (Die Handschriften der Hessischen Landes- und Hochschulbibliothek Darmstadt 4)
Distelbrink B. Distelbrink, Bonaventurae scripta authentica, dubia vel spuria critice recensita, Rom 1975 (Subsidia scientifica franciscalia 5)
Glorieux Pour revaloriser Migne P. Glorieux, Pour revaloriser Migne. Tables rectificatives, Lille 1952 (Mélanges de science religieuse; Année 9: Cahier supplémentaire)
Glorieux Répertoire P. Glorieux, Répertoire des maîtres en théologie de Paris au XIIIe siècle, 2 Bde., Paris 1933 und 1934 (Études de philosophie médiévale 17, 18)
Graesse LA Jacobi a Voragine Legenda aurea vulgo historia Lombardica dicta, hrsg. von Th. Graesse, Breslau 31890, ND Osnabrück 1965
GW Gesamtkatalog der Wiegendrucke, Bd. 1–, Leipzig 1925–1938, Stuttgart 1978–
Halle Die Handschriften der ehemaligen Stifts- und Gymnasialbibliothek Quedlinburg in Halle, beschrieben von J. Fliege, Halle/S. 1982 (Arbeiten aus der Universitäts- und Landesbibliothek Sachsen-Anhalt in Halle a. d. Saale 25)
Jena 2 Die mittelalterlichen lateinischen Handschriften der Signaturreihen außerhalb der Electoralis-Gruppe, beschrieben von B. Klein-Ilbeck und J. Ott unter Mitarbeit von G. Powitz, Wiesbaden 2009 (Die Handschriften der Thüringer Universitäts- und Landesbibliothek Jena 2)
Klapper Exempla Exempla aus Handschriften des Mittelalters, hrsg. von J. Klapper, Heidelberg 1911 (Sammlung mittellateinischer Texte 2)
Krämer S. Krämer, Handschriftenerbe des deutschen Mittelalters, Bd. 1–3, München 1989–1990 (Mittelalterliche Bibliothekskataloge Deutschlands und der Schweiz. Ergänzungsband 1)
Kremsmünster 2 H. Fill, Katalog der Handschriften des Benediktinerstiftes Kremsmünster, Teil 2: Zimeliencodices und spätmittelalterliche Handschriften nach 1325 bis einschließlich CC 100, Wien 2000 (Veröffentlichungen der Kommission für Schrift- und Buchwesen des Mittelalters, Reihe 2, Verzeichnisse der Handschriften österreichischer Bibliotheken 3,2)
Maggioni LA Iacopo da Varazze, Legenda aurea, testo critico riveduto, hrsg. von G. P. Maggioni, Florenz 21998 (Millennio medievale 6. Testi 3)
Merzdorf J. F. L. Th. Merzdorf, Bibliothekarische Unterhaltungen. Neue Sammlung, Oldenburg 1850
Mohan G. E. Mohan, Initia operum Franciscalium (XIII–XV s.), St. Bonaventure/NY. 1975–1978 (Franciscan Studies 35, 37, 38)
Piccard-Online Piccard-Online. Landesarchiv Baden-Württemberg, Hauptstaatsarchiv Stuttgart, J 340 (http://www.piccard-online.de)
PL Patrologiae cursus completus. Series Latina, Bd. 1–221, hrsg. von J. P. Migne, Paris 1844–1865
Poncelet Index A. Poncelet, Index miraculorum B.V. Mariae quae saeculis VI–XV latine conscripta sunt, in: Analecta Bollandiana 21 (1902), 242–360
Ratjen H. Ratjen, Zur Geschichte der Kieler Universitätsbibliothek. Schriften der Universität zu Kiel 1862–1863, Kiel 1862–1863 (Programm zum Geburtstage Frederiks VII.)
Schnabel K. Schnabel, "Liber sanctae Mariae virginis in Bordesholm …" Geschichte einer holsteinischen Stiftsbibliothek, Wiesbaden 2014 (Wolfenbütteler Mittelalter-Studien 33)
Schneyer J. B. Schneyer, Repertorium der lateinischen Sermones des Mittelalters für die Zeit von 1150–1350, Bd. 1–11, Münster/Westf. 1969–1990, Bd. 1–4 ebd. 21973–1974 (Beiträge zur Geschichte der Philosophie und Theologie des Mittelalters 43,1–11)
Steffenhagen E. Steffenhagen, Die Klosterbibliothek zu Bordesholm und die Gottorfer Bibliothek. Zwei bibliographische Untersuchungen, in: Zeitschrift der Gesellschaft für Schleswig-Holstein-Lauenburgische Geschichte 13 (1883), 66–142
Stegmüller RS F. Stegmüller, Repertorium commentariorum in Sententias Petri Lombardi, 2 Bde., Würzburg 1947
Uppsala Mittelalterliche Handschriften der Universitätsbibliothek Uppsala: Katalog über die C-Sammlung, Bd. 1–8, beschrieben von M. Andersson-Schmitt und M. Hedlund, Stockholm 1988–1995 (Acta Bibliothecae R. Universitatis Upsaliensis 26,1–8)
Walther I H. Walther, Initia carminum ac versuum medii aevi posterioris Latinorum, Göttingen 1959 (Carmina medii aevi posterioris Latina 1)
Walther II H. Walther, Proverbia sententiaeque Latinitatis medii aevi, Bd. 1–6; P. G. Schmidt, Proverbia sententiaeque Latinitatis medii aevi. Nova series, Bd. 7–9, Göttingen 1963–1986 (Carmina medii aevi posterioris Latina 2,1–9)
Weimar 2 Bibliographien und Kataloge der Herzogin-Anna-Amalia-Bibliothek zu Weimar. Die lateinischen Handschriften bis 1600, Bd. 2: Quarthandschriften (Q), beschrieben von M. Eifler, Wiesbaden 2012
Wolfenbüttel Helmst. 1 Katalog der mittelalterlichen Helmstedter Handschriften, Teil 1: Cod. Guelf. 1 bis 276 Helmst., beschrieben von H. Härtel, C. Heitzmann, D. Merzbacher, B. Lesser, Wiesbaden 2012
Würzburg 1 Die Handschriften der Universitätsbibliothek Würzburg, Bd. 1: Die Handschriften der Zisterzienserabtei Ebrach, bearbeitet von H. Thurn, Wiesbaden 1970 (
WZMA Wasserzeichen des Mittelalters (WZMA). Kommission für Schrift- und Buchwesen des Mittelalters der Österreichischen Akademie der Wissenschaften, Wien (http://www.ksbm.oeaw.ac.at/wz/wzma.php)

Beschreibung erstellt im Rahmen des Projektes Katalogisierung der Bordesholmer Handschriften in der Universitätsbibliothek Kiel.
Herzog August Bibliothek Wolfenbüttel (copyright information)