de :: en
Permalink: PURL

Suche

Anzeigen als: OAI :: XML :: Print

Beschreibung der Handschrift Kiel, Universitätsbibliothek, Cod. ms. Bord. 42
Die Bordesholmer Handschriften der Universitätsbibliothek Kiel, beschrieben von Kerstin Schnabel. Wolfenbüttel 2020
Gefördert durch die Deutsche Forschungsgemeinschaft im Rahmen des Programms Erschließung und Digitalisierung handschriftlicher und gedruckter Überlieferung

Sermones. Tractatus de arte praedicandi. Johannes Guallensis. Bonaventura. Franciscus de Maironis. Anselmus Cantuariensis

Papier — I, 186 Bl. — 19,5 × 14 cm — Hamburg / Holstein — 1490

Wasserzeichen: Ochsenkopf mit Augen und Nasenlöchern: Piccard-Online 72396, Piccard-Online 72416 (1489). Lilie im Wappenschild, drei Lilien, darüber Blume/Blatt: Piccard-Online 128623 (1486), Piccard-Online 128632 (1489). Lilie mit Beizeichen, mit Krone: zwei Typen nicht nachweisbar. Trinkgeschirr, Krug mit Deckel, ein Henkel, darüber Krone: zwei Typen nicht nachweisbar. Lagen: V (I, 9). III–3 (12). 2 VI (36). 5 VI (95)! V–3 (102). VI+1 (114)! 4 VI (162). V (172). VI (184). Tintenfoliierung aus dem 19. Jh. 1–186. Zählfehler: 43 doppelt, das zweite jetzt 43a; ein Bl. ausgelassen, jetzt 102a. Schriftraum: 15–16 × 10 cm. 28–36 Zeilen. Haupttext von zwei Händen in Bastarda geschrieben, zwei weitere Hände mit Nachträgen. Hand 1: 1r–12v in gleichmäßiger schlaufenloser Bastarda, die möglicherweise auch von der folgenden Hand stammt, Hand 2: 13r–184v von dem Schreiber Diedrich Lestemann, Hand 3: Ir, auch als zweite Nachtragshand in Cod. ms. Bord. 32, Teil VI, 12v. Hand 4: 151r. Rubriziert und rote Lombarden auf 103r–184v.

Spätgotischer Holzdeckeleinband mit braunem Lederbezug. Streicheisenlinien. Einzelstempel aus der Werkstatt "Bordesholm spätgotisch" (EBDB w004172): Rosetten mit einem Blattkranz: EBDB s032000 und s032007. Rosetten mit zwei Blattkränzen: EBDB s031985 sowie diese Rosette kombiniert mit einer Rosette mit einem Blattkranz: EBDB s032010 in der Mitte. Auf dem VD Reste von Schildern aus Papier. Signaturschild, 3,2 × 3,9 cm, Aufschrift L i. Darunter ein weiteres überklebtes Schild. Titelschild 2,8 × 10,3 cm, Aufschrift nicht mehr lesbar. Signaturschild aus dem frühen 17. Jh. mit den Maßen 5,2 × 5,3 cm, Aufschrift Superioris Classis / Scamni Primi / Lateris … / Liber … Am oberen Rand des HD ein Loch von der Kettenhalterung, welches auf dem Innendeckel mit einer Bleiplatte hinterlegt ist. Drei Doppelbünde, oben und unten einfache Kapitalbünde. Ein Fensterlager sowie Gegenblech, Riemen abgerissen. Blattweiser aus schwarz und grün gefärbtem Papier auf 27 und 103, auf 13, 42, 66 und 145 verloren. Leder am Rücken brüchig.

Fragmente: 1. Vorderspiegel, ehemals in Kapsel C der UB Kiel (ohne Signatur), seit 2018 unter der Signatur Cod. ms. Bord. 42-Bei-1. Pergament. 19,5 × 13,5 cm. Umschlag von ca. 1,5–2 cm. 15. Jh. Textualis. An drei Seiten beschnitten, linkes oberes Viertel eines Blattes. Schriftraum: 17 × 8,5 cm. Fünf Zeilen. Über jeder Textzeile ein Notensystem aus fünf Linien. Wechselnde Linien in Rot. Hufnagelnotation. Cadellen. Rubriziert. Eine Lombarde in Blau. Recto Signaturschild mit Aufdruck Cod. MS. K. B. ohne Individualsignatur. Stempel Kieler Universitätsbibliothek. Vermerk mit Bleistift 42. Abdrücke und Abfärbungen vom umgeschlagenen Einbandleder. Aus einem Antiphonale. VSr In dedicatione ecclesiae. A: CANTUS 5159. VSv A: CANTUS 2426. Aus demselben Antiphonale wie die Makulatur in Heiligenkreuz, Stiftsbibliothek, C 11L (aus Bordesholm), Cod. ms. Bord. 4, 5a, 32 sowie Typ. Bord. 58, 290 und 291. Schriftabklatsch auf der Innenseite des VD. 2. Fragment, ehemals in Kapsel D2 der UB Kiel, seit 2018 unter der Signatur Cod. ms. Bord. 42-Bei-2. Entnommener HS aus Pergament. 19 × 13 cm. 14./15. Jh. Textualis. 23 Zeilen. Zeilenliniierung. Zwei Spalten, beide angeschnitten. Recto II Mcc 10,28–37. Verso II Mcc 11,15, nach einem Absatz Ez 1,1–3, II Mcc 10,10–13. Schriftabdruck diese Blattes auf dem hinteren Innendeckel.

Herkunft: Die Texte wurden teilweise von dem Bordesholmer Chorherrn Diedrich Lestemann in Hamburg geschrieben und der Band von der Bordesholmer Spätwerkstatt eingebunden. Aufgrund der Fertigstellung 1490 konnte er nicht in den Bibliothekskatalog von 1488 aufgenommen werden. — Im Verzeichnis von 1606 (Cod. ms. Bord. 2a) nicht eindeutig identifizierbar. Um das Jahr 1665 (Cod. ms. Bord. 1b) wohl benannt mit Bonaventurae puncta quedam et alia collectanea varia.

Steffenhagen Nr. CCXCIII. — Ratjen, 67f. — Krämer, 98. — Kristeller 3, 586. — Schnabel, 217–219, 281f., 305, 309–311, 379, 630.

Ir Inhaltsverzeichnis. ›Hoc continentur in isto volumine‹. Documenta Excerpta ex sanctorum patrum dictis scilicet in evangelio post pasca. Tractatus de modo faciendi sermones. De effectibus penitencie … — … De passione Christi per ferias.

Ir Exempla et dicta. Legimus in vitas patrum quod senex misit novicium ad hauriendam aquam … — … et ille hausit obediencia omnia apportavit. Druck: Klapper Exempla, 67 Nr. 89. Legitur de magno monacho Anastasio quod centum demones habuit … Auch in Uppsala, UB, C 303, 242r (Uppsala 4, 22). Hugo de Sancto Victore: Soliloquium de arrha animae. Excerptum. Hugo de arca sponse dicit anime fideli: Sponsum habes et nescis pulcherrimum omnium … — … arram dedit pignus amoris. Druck: PL 176, 954. Aufgrund des einleitenden Satzes wohl aus Oswaldus de Lasco: Sermones dominicales, Sermo 14, übernommen. Isidorus Hispalensis: Etymologiae. Lib. 6, Cap. 7. De Origene: Ieronimus fatetur sex milia librorum eius legisse. Druck: Isidori Hispalensis episcopi Etymologiarum sive originum libri XX, recogn. brevique adnotatione critica instruxit W. M. Lindsay, Oxford 1911, Bd. 1 (ohne Seitenzahlen). CPL 1186. Ieronimus: Melior in bonis peior in pessimis fuit. Confessio debet esse vera. Augustinus … — … Angelus de Clavasio quod tunc est mortale quando peccatum quod confitetur esset mortale. – Iv leer.

1r–12v Sermones de apostolis Philippo et Jacobo. (S32).
(1r–4v) Vincentius Ferrerius. Ecce quomodo computati … [Sap 5,5]. Habetur verbum istud generaliter sive textualiter sapienter vel officialiter in epistola hodierna. Hodie est festum duorum gloriosorum apostolorumSchneyer/Hödl: Vincentius Ferrer Nr. 259. Hamesse/Szyller Nr. 15963 (Hs. erwähnt).
(4v–9v) Oswaldus de Lasco: Biga salutis. Domine ostende nobis … [Io 14,8]. Ad honorem beati Philippi apostoli qui ex tempestiva conversione ad Christum et conversatione cum eo magno amore afficiebatur ad eumSchneyer/Hödl: Oswaldus de Lasko Nr. 81. Auch in Cod. ms. Bord. 75, 131r–138r.
(9v–12v) Oswaldus de Lasco: Biga salutis. Non turbetur cor vestrum … [Io 14,1]. Verba sunt Ihesu Christi filii dei vivi istis apostolis beatis scilicet Philippo et Jacobo loquentis … — … isti enim fidei fundatores non divitiis non potentiis. Text ist unvollendet. Schneyer/Hödl: Oswaldus de Lasko Nr. 41.

13r–19v Tractatus brevis de arte faciendi sermones. ›Incipit tractatus brevis de arte faciendi sermones‹. [A]rs concludendi prima sui divisione dividitur in tres partes. Prima docet themata concludere … — … et bene recordetur. Ad quod valet multum ars et diligencia rememorandi. Ungedruckt. Verglichen mit Wolfenbüttel, HAB, Cod. Guelf. 299.2 Helmst., 1ra–3vb. Weitere Parallelüberlieferung in der genannten Literatur. Literatur: Caplan Hand-list 6 Nr. 13, 16 Nr. 76. Caplan Supplementary Hand-list 3f. Nr. 13. Charland, 97. Danach: (19v) Nota. Nota Salemon debet scribi per e et non per o. unde Augustinus in expositione ewangelii libri generations Ihesu Christi … — … Salemon vero pacificus interpretatur. Hec Augustinus in omelia libri generationis.

20r–63v Johannes Guallensis: Tractatus de poenitentia. (20r) Prologus. [Q]uoniam provida sollercia est iugiter meditari necessaria ad salutem et in illam intendere econtra evidens insipiencia illa que sunt necessaria ignorare vel negligere … — … de ipsa penitentia ac partibus eis colligere. (20v–63v) Textus. ›De penitencia‹. In primis nota quod penitentia dicitur multipliciter: Penitentia id est ex eo quod est preter naturam ad id scilicet quod est secundum naturam … — … oremus ergo ut hostes vincamus et devictis hostibus cum palma ad regnum celorum perveniamus quod nobis concedat Christus Ihesus. Amen. Druck: Tractatus ascetici duo. Alter de poenitentia et eius partibus, alter ordinarium vitae religiosae, hrsg. von F. Haroldus, Mainz 1673 (nicht eingesehen). Literatur: Bloomfield 5005, 2635 (abweichend). Mohan, 367. Glorieux Répertoire Nr. 322f. Swanson, 229 Nr. 8, Appendix 3. Hamesse/Szyller Nr. 28518 (Hs. erwähnt). Sharpe Nr. 958, 339. RETM I2890-100/5.

63v–64r De signis damnationis et salvationis. Nota signum eterne damnationis est sextuplex. Primum est quando verbum dei non libenter audit …et non doluerunt facies suas super petram et reverti noluerunt [Ier 5,3]. (64r) Signum aliud sextuplex salvationis. Primum quia libenter verbum dei audit [Lc 11,28] Luc. XI … — … in quacumque hora peccator ingemuerit non recordabuntur peccata etc. ›Et sic est finis‹.

64v–90r Sermones in hymnum de virgine Maria ad vesperam. (64v) Prologus. ›Innocentius super 'Ave maris stella'‹. [P]etisti a me in Christo michi dilecte ut de laude beate virginis Marie quam spirituali affectu amas veneraris et predicas aliqua tibi scriberem … — … et laudantibus eam multum iocunda. ›Sequitur 'Ave maris stella'‹. (65r–90r) Textus. ›[A]ve maris stella dei mater atque semper virgo felix celi porta [AH 2,29].In hoc versu continetur laus beate virginis quadripartita. Hic enim ostenditur quia ipsa per omnibus sanctis singulariter sit utilis nobilis mirabilis et amabilis … — … ut videntes eum semper colletemur prestante eodem filio tuo qui cum patre et spiritu sancto vivit et regnat deus per omnia secula seculorum. Amen. Anno domino millesimo quadringentesimo nonagesimo die Johannis ante portam latinam [6.5.1490] in Hamborgh per Didericum Lestemannum. Auch in Cod. ms. Bord. 23, Teil V, 231r–243r, und Cod. ms. Bord. 33, Teil I, 155r–170v. Weitere Angaben in der Beschreibung von Cod. ms. Bord. 23.

90v–102v Bonaventura: De triplici via. (90v) Prologus. ›Incipit tractatus Bone Venture cardinalis‹. [E]go descripsi tibi tripliciter proverbiorum [Prv 22,20]. Cum omnis scientia debeat ingerere trinitatis insigne et precipue illa … — … hanc triplicem viam scilicet legendo meditatio orando. (90v–101v) Textus. Lectio est diffusior meditatio brevior oratio compendiosior … Nunc vero meditationis formam breviter libet inspicere … — … per osculum et dilectionem. Primum Thronorum secundum Cherubim tercium Seraphim. Druck: Bonaventurae opera 8, IX–XXV, 3–18. Literatur: Distelbrink Nr. 18. Glorieux Répertoire Nr. 305am. Mohan, 125. CALMA 2, 454 Nr. 21. Direkt an das Ende des Textes gehängt: (101v) Additamentum. Deus est esse absque non ente universe absque mutabilitate … — … sapere absque appetitu. Vgl. mit diesem Schluss siehe auch Bonaventurae opera 8, XIII–XXV Nr. 42, 55 und 92 (hier sowie S. 18 Anm. 2 die vollständige Wiedergabe des Anhangs, jedoch gegenüber diesem mit Abweichungen), 109, 117, 140, 145, 200, 232, 256, 261, 264, 273, 286, 289, 294. Im Folgenden direkt anschließend aneinandergereihte Zitate aus dem Werk des Aurelius Augustinus: (101v) Soliloquium. Lib. 1, Cap. 12. Augustinus: Mori times … — … auferatur divina cognitio. Druck: PL 32, 880. Confessiones. Lib. 3, Cap. 8. Violatur quippe ipsa societas … — … libidinis perversitate polluitur. (101v–102r) Lib. 6, Cap. 11. Putabam enim me miserum … — … nisi tu dederis. (102r) Lib. 10, Cap. 29. O amor … — … da quod iubes et iube quod vis. Lib. 13, Cap. 15. Vident enim faciem tuam … — … cognoscerent misericordiam tuam. Lib. 4, Cap. 12. Si placent corpora … — … sed ex illo in illo sunt. Druck: CC SL 27, 35, 87, 176, 251, 49. Retractationes. Lib. 1, Cap. 13. Peccatum voluntarium est ut nullo modo sit peccatum si non sit voluntarium. Druck: CC SL 57, 38. Confessiones. Lib. 1, Cap. 4. Opera mutas et non mutas consilium … — … quis mihi dabit adquiescere in te. Druck: CC SL 27, 3. Literatur: CPL 252, 251, 250. – 102ar–av leer.

103r–144r Franciscus de Maironis: Sermo super 'Missus est'. (T3/4). ›Franciscus Maronis super missus‹. In mense autem sexto missus est angelus Gabriel etc. [Lc 1,26]. Circa medium scripta est lectio ista et quia vero instante tempore devotissimo … — … dicitur quod eius processus est per modum meriti et postquam factum est animam reficit ut quiescat. Amen. ›Explicit tractatus magistri Francisci de Maronis ordinis minorum super missus est‹. Auch in Cod. ms. Bord. 73, 136r–180v. Druck: GW M22461, CCXLII–CCLIX. Literatur: Stegmüller RB Nr. 2313. CALMA 3, 462 Nr. 56. Roth Franz von Mayronis, 255. Mohan, 192. Schneyer 4, 593 Nr. 142.

144v–150v Anselmus Cantuariensis: Exhortationes. ›Incipiunt meditationes beati Anselmi Canthuariensis archiepiscopi‹. ›Exhortatio ad secretum contemplationis. In prologum‹. Eya nunc homuncio absconde te modicum a tumultuosis cogitationibus … — … superat omnem offensionem. ›Expliciunt meditationes beati Anselmi archiepiscopi Cantuariensis‹. 10 Exhortationes, kompiliert aus dem Proslogion und den Meditationes et orationes. In dieser Form auch in Köln, HA, GB oct. 188, 153r–163v (Köln HA 3, 163). Edition: Anselmi opera 1, 97–122; 3, 6–83. Literatur: CALMA 1, 290 Nr. 16 und 14.

151r De sectis iudaicis. Item in plerisque ewangelistarum locis experiuntur doctrina Phariseorum et Saduceorum ad demonstrandum … tres fuere secte in Iuda scilicet: Pharisei et domine a Phares et divisio quasi ab aliis Iudeis … Saducei dicti a sadoch iusto … Ethzei religiosissime vite exuens … — … quia quondam monasticam vitam habuerunt etc. De iudicio. ›Iudicium secundum Augustinum quadruplex‹. Operationis et illud est manifestum et mutabile … Prescientie et illud est occultum et immutabile … Cause et istud est occultum et mutabile … Retributionis et istud est manifestum et immutabile … — … et secundum retributionem deus est et non homo. Die Einteilung nach Hugo de Sancto Victore, De sacramentis legis naturalis et scriptae, vgl. PL 176, 31. Goy Hugo von St. Viktor, 75–81.

151v–180r Sermo de passione domini. (T23). ›Passionis domini nostri Ihesu Christi expositio secundum ewangelistas‹. Quare rubrum [Is 63,2]. Consuetudo est in principio sermonum invocare beatam virginem Mariam per gratiam impetranda … Sed persona exiens in angustia et dolore si salutatur dolor augmentatur … — … unde apostolus dicit: Si fuerimus socii passionis eius erimus et consolationis [II Cor 1,7] in eterna vita quod nobis prestare dignetur qui est benedictus in secula seculorum. Amen. Verglichen mit Lüneburg, RB, Theol. 2° 84, 79rb–91rb (Lüneburg 2, 165, hier Jacobus de Quedlinburg zugeschrieben). Außerdem in Berlin, SBBPK, Magdeb. 29, 87ra–100vb (Berlin 4,1, 104), Hamburg, SUB, Petri 8, 137r–156v (Hamburg 4, 14, hier Jacobus de Voragine zugeschrieben) und Elbing, SB, Q 75, 199r–216v (Katalog der Stadtbibliothek zu Elbing, Elbing 1893, Bd. 2, 567). Danach: (180r) Nota. Nota quod quadruplex est pena. Prima est non sensus non damni … — … quia senciunt penam et eternam damnatorum. Versus. Ex Joachim Cleophas Salome … Walther I 5992.

180v–184v Sermo in assumptione beatae Mariae virginis. (S59). ›Hodie magnificata est anima mea [Idt 12,18].Verbum istud dicere poterat beata virgo quando ad celum fuit assumpta et super choros angelorum exaltata … — … ad eterna gaudia pervenire mereamur quod nobis concedat benedictus filius eius. ›Amen‹. Schneyer 6, 509 Nr. 61; 9, 416 Nr. 33, 895 Nr. 125.


Abgekürzt zitierte Literatur

Anselmi opera S. Anselmi Cantuariensis Archiepiscopi Opera omnia ad fidem codicum recensuit F. S. Schmitt, Vol. 1–6, Edinburgh 1946–1961
Berlin 4,1 Die Manuscripta Magdeburgica der Staatsbibliothek zu Berlin Preußischer Kulturbesitz, Bd. 1: Ms. Magdeb. 1–75, beschrieben von U. Winter, Wiesbaden 2001 (Staatsbibliothek zu Berlin Preußischer Kulturbesitz. Kataloge der Handschriftenabteilung, Reihe 1: Handschriften, 4,1)
Bloomfield M. W. Bloomfield, Incipits of Latin Works on the Virtues and Vices 1100–1500 A.D., Cambridge/Mass. 1979 (Publications of the Medieval Academy of America 88)
Bonaventurae opera Doctoris Seraphici S. Bonaventurae S. R. E. Episcopi Cardinalis opera omnia … edita studio et cura P. P. Collegii a S. Bonaventura …, Bd. 1–10, Ad Claras Aquas (Quaracchi) 1898–1901
CALMA C.A.L.M.A. Compendium auctorum latinorum medii aevi, hrsg. von M. Lapidge u.a., Bd. 1–, Firenze 1999–
CANTUS CANTUS: A Database for Latin Ecclesiastical Chant. Indices of chants in selected manuscripts and early printed sources of the liturgical Office (http://cantus.uwaterloo.ca//)
Caplan Hand-list H. Caplan, Mediaeval "Artes praedicandi". A Hand-list, Ithaca u. a. 1934 (Cornell Studies in Classical Philology 24)
Caplan Supplementary Hand-list H. Caplan, Mediaeval "Artes praedicandi". A Supplementary Hand-list, Ithaca u. a. 1936 (Cornell Studies in Classical Philology 25)
CC SL Corpus Christianorum. Series Latina, Bd. 1–, Turnhout 1954–
Charland Th.-M. Charland, Artes praedicandi. Contribution à l’histoire de la rhétorique au moyen âge, Paris, Ottawa 1936 (Publications de l’Institut d’études médiévales d’Ottawa 7)
CPL Clavis patrum Latinorum, hrsg. von E. Dekkers, Steenbrugge u.a. 31995 (Corpus Christianorum. Series Latina)
Distelbrink B. Distelbrink, Bonaventurae scripta authentica, dubia vel spuria critice recensita, Rom 1975 (Subsidia scientifica franciscalia 5)
EBDB Einbanddatenbank (http://www.hist-einband.de/, besonders die Sammlung Wolfenbüttel)
Glorieux Répertoire P. Glorieux, Répertoire des maîtres en théologie de Paris au XIIIe siècle, 2 Bde., Paris 1933 und 1934 (Études de philosophie médiévale 17, 18)
Goy Hugo von St. Viktor R. Goy, Die Überlieferung der Werke Hugos von St. Viktor. Ein Beitrag zur Kommunikationsgeschichte des Mittelalters, Stuttgart 1976 (Monographien zur Geschichte des Mittelalters 14)
GW Gesamtkatalog der Wiegendrucke, Bd. 1–, Leipzig 1925–1938, Stuttgart 1978–
Hamburg 4 Die Handschriften der S. Petri-Kirche Hamburg, beschrieben von T. Brandis. Die Handschriften der S. Jacobi-Kirche Hamburg, beschrieben von H. Maehler, Hamburg 1967 (Kataloge der Handschriften der Staats- und Universitätsbibliothek Hamburg 4)
Hamesse/Szyller Repertorium initiorum manuscriptorum Latinorum medii aevi, curante Jacqueline Hamesse, auxiliante Slawomir Szyller, 4 Bde, Louvain-La-Neuve 2007–2010 (Textes et études du Moyen-Age 42,1–4)
Klapper Exempla Exempla aus Handschriften des Mittelalters, hrsg. von J. Klapper, Heidelberg 1911 (Sammlung mittellateinischer Texte 2)
Köln HA 3 Die theologischen Handschriften des Stadtarchivs Köln, Bd. 3: Die Oktav-Handschriften der Gymnasialbibliothek, beschrieben von J. Vennebusch, Köln, Wien 1983 (Mitteilungen aus dem Stadtarchiv von Köln. Sonderreihe: Die Handschriften des Archivs 3)
Krämer S. Krämer, Handschriftenerbe des deutschen Mittelalters, Bd. 1–3, München 1989–1990 (Mittelalterliche Bibliothekskataloge Deutschlands und der Schweiz. Ergänzungsband 1)
Kristeller P. O. Kristeller, Iter Italicum, accedunt alia itinera. A finding list of uncatalogued or incompletely catalogued humanistic manuscripts of the Renaissance in italian and other libraries, Bd. 1–7, Leiden 1963–1997
Lüneburg 2 Handschriften der Ratsbücherei Lüneburg, Bd. 2: Die theologischen Handschriften: Folioreihe, bearbeitet von I. Fischer, Wiesbaden 1972
Mohan G. E. Mohan, Initia operum Franciscalium (XIII–XV s.), St. Bonaventure/NY. 1975–1978 (Franciscan Studies 35, 37, 38)
Piccard-Online Piccard-Online. Landesarchiv Baden-Württemberg, Hauptstaatsarchiv Stuttgart, J 340 (http://www.piccard-online.de)
PL Patrologiae cursus completus. Series Latina, Bd. 1–221, hrsg. von J. P. Migne, Paris 1844–1865
Ratjen H. Ratjen, Zur Geschichte der Kieler Universitätsbibliothek. Schriften der Universität zu Kiel 1862–1863, Kiel 1862–1863 (Programm zum Geburtstage Frederiks VII.)
RETM Repertorium edierter Texte des Mittelalters aus dem Bereich der Philosophie und angrenzender Gebiete, 2. Aufl., hrsg. von R. Schönberger u. a., Bd. 1–4, Berlin 2011
Roth Franz von Mayronis B. Roth, Franz von Mayronis OFM. Sein Leben, seine Werke, seine Lehre vom Formalunterschied in Gott, Werl/Westfalen 1936 (Franziskanische Forschungen 3)
Schnabel K. Schnabel, "Liber sanctae Mariae virginis in Bordesholm …" Geschichte einer holsteinischen Stiftsbibliothek, Wiesbaden 2014 (Wolfenbütteler Mittelalter-Studien 33)
Schneyer J. B. Schneyer, Repertorium der lateinischen Sermones des Mittelalters für die Zeit von 1150–1350, Bd. 1–11, Münster/Westf. 1969–1990, Bd. 1–4 ebd. 21973–1974 (Beiträge zur Geschichte der Philosophie und Theologie des Mittelalters 43,1–11)
Schneyer/Hödl CD-ROM inventory of medieval latin sermons 1350–1500 = Repertorium der lateinischen Sermones des Mittelalters von 1350–1500, nach den Vorarbeiten von J. B. Schneyer, hrsg. von L. Hödl und W. Knoch, Münster/Westf. 2001
Sharpe R. Sharpe, A Handlist of the Latin Writers of Great Britain and Ireland before 1540, Turnhout 1997, Additions and corrections (1997–2001), Turnhout 2001 (Publications of the Journal of medieval Latin 1)
Steffenhagen E. Steffenhagen, Die Klosterbibliothek zu Bordesholm und die Gottorfer Bibliothek. Zwei bibliographische Untersuchungen, in: Zeitschrift der Gesellschaft für Schleswig-Holstein-Lauenburgische Geschichte 13 (1883), 66–142
Stegmüller RB F. Stegmüller, Repertorium biblicum medii aevi, Bd. 1–11, Madrid 1950–1980
Swanson J. Swanson, John of Wales. A Study of the Works and Ideas of a Thirteenth-Century Friar, Cambridge 1989 (Cambridge studies in medieval life and thought, Series 4, 10)
Uppsala Mittelalterliche Handschriften der Universitätsbibliothek Uppsala: Katalog über die C-Sammlung, Bd. 1–8, beschrieben von M. Andersson-Schmitt und M. Hedlund, Stockholm 1988–1995 (Acta Bibliothecae R. Universitatis Upsaliensis 26,1–8)
Walther I H. Walther, Initia carminum ac versuum medii aevi posterioris Latinorum, Göttingen 1959 (Carmina medii aevi posterioris Latina 1)

Beschreibung erstellt im Rahmen des Projektes Katalogisierung der Bordesholmer Handschriften in der Universitätsbibliothek Kiel.
Herzog August Bibliothek Wolfenbüttel (copyright information)