de :: en
Permalink: PURL

Suche

Anzeigen als: OAI :: XML :: Print

Beschreibung der Handschrift Kiel, Universitätsbibliothek, Cod. ms. Bord. 54
Die Bordesholmer Handschriften der Universitätsbibliothek Kiel, beschrieben von Kerstin Schnabel. Wolfenbüttel 2020
Gefördert durch die Deutsche Forschungsgemeinschaft im Rahmen des Programms Erschließung und Digitalisierung handschriftlicher und gedruckter Überlieferung

Theologische Sammelhandschrift

Papier — XI, 319 Bl. — 15,5 × 10,5 cm — Pommern — um 1477

Wasserzeichen: Ochsenkopf mit Augen, darüber zweikonturige Stange, darüber Blume: Piccard-Online 70471 (1476, auch in Cod. ms. Bord. 27, Teil I, 48 und 58D), Piccard-Online 70477 (1477, auch in Cod. ms. Bord. 7, 27, Teil I, und 48), zwei weitere Typen nicht nachweisbar. Ochsenkopf mit Augen, darüber zweikonturige Stange, darüber Blume, darunter Sparren: nicht nachweisbar (auch in Cod. ms. Bord. 5b, 27, Teil I, 28, Teil III, 48, 58A und 58D). Dreiberg mit Beizeichen, darüber zweikonturige Stange mit Kreuz: Piccard-Online 151580 (1477, auch in Cod. ms. Bord. 48). Lagen: VI–1 (XI). 4 VI (48). V (58). 4 VI (106). 2 V (126). 15 VI (306). VI+1 (319). Lagenzählung auf dem ersten Bl. der Lage recto mittig am linken Rand beginnend auf der zweiten Lage 1–25. Die erste Lage mit moderner Bleistiftfoliierung und römischen Zahlen. Danach zeitgenössische Tintenfoliierung von der Hand des Schreibers 1–306. Im Anschluss bis 319 moderne Bleistiftfoliierung. Bl. 1, 307 und 319 aus Pergament. Wasserschaden. Schwemmränder von Wasserflecken mit Reduktion der Tintenfarbtiefe im unteren Bereich in Falznähe. Schriftraum: 11,5–12 × 7–8 cm. 22–25 Zeilen. Bastarda von zwei Händen. Hand 1: Johannes Reborch, 1r–106v, 128r–307r sowie 319r, Hand 2: 107r–127v. Diese Hand auch in Cod. ms. Bord. 48 als Hand 2. Rubriziert. Rote Lombarden über zwei bis vier Zeilen. Initialen zumeist zweifarbig rot-braun mit ineinandergreifenden Schaftaussparungen. Vereinzelt Binnenraumfüllung mit Knospenfleuronné.

Halblederband mit Pappdeckeln, überzogen mit Marmorpapier, Lederecken. Frühes 20. Jahrhundert. Beide Vorsätze ergänzt.

Herkunft: Die Handschrift entstand in Pommern bzw. im Augustiner-Chorherrenstift Jasenitz. Mehrfach sind Textparallelen zu Bänden aus diversen Kartausen feststellbar, was Abschriften aus Codices der Kartause Gottesgnaden bei Stettin nahe legt. — Im Katalog von 1488 (Cod. ms. Bord. 1a) nicht im aufgeführt. Im Verzeichnis von 1606 (Cod. ms. Bord. 2a) wahrscheinlich unter den Miscellanea varia aufgeführt. Um das Jahr 1665 (Cod. ms. Bord. 1b) möglicherweise betitelt mit Epistolae, tractatus et bullae de religiosis inprimis s. Augustini fratrum Eremitarum.

Steffenhagen Nr. CCLXIV. — Ratjen, 81f. — Schulz Bohemica, 10f. — Krämer, 98. — Schnabel, 100, 111, 137–140, 153–156, 628.

Ir–v Inhaltsverzeichnis. ›Contenta in hoc libello‹. Epistola magistri Humberti de tribus substantialibus religionis 1 … — … Epistola Marquardi prioris domus Orti beate Marie Carthusiensis ordinis prope Pragam de destructione domus eiusdem 299. – IIr–XIv leer.

1r–32r Humbertus de Romanis: Epistula de tribus votis substantialibus religiosorum. ›Incipit epistola omnibus religiosis in caritate conscripta vel melius sic‹. Filiis gratie et coheredibus glorie fratribus karissimis religiosis universis … Nulla sunt omnino reputanda … (1v–30r) ›De obedientia‹. Diligenti studio fratres karissimi satagamus virtutum exerciciis insistere quibus Christo conformemur … — … regalis dominatio sine fine. Hec nobis prestare dignetur qui est principium et finis omnium sine fine. Amen. ›Deo gratias‹. Notabilia pro temptatis. Nota quod non iudicatur homo secundum sensum vel temptationum etc. Vide infra folio 105. Explicit epistola karitatis cum notabilibus pro temptatis‹. (30v–32r) Register. Siehe zu Druck und Literatur die Beschreibung von Cod. ms. Bord. 33.

32v–38r Bonaventura: Epistula continens viginti quinque memoralia. ›Puncta venerabilis Bonaventure. Primus‹. Oportet ante omnia te cupientem sequi vestigia salvatoris … — … quod te gratia sua dignum faciet in presenti secula et secum poteris frui gloria in futuro quod ipse tibi concedat qui est unus et trinus in secula benedictus. Amen. Auch in Cod. ms. Bord. 33, 92v–95r. Zu Druck und Literatur siehe dort.

38v–103r David de Augusta: De exterioris et interioris hominis compositione. (38v) Kapitelübersicht. ›Nota bene‹. Liber profectuum religiosorum Bonaventure divisus est in tres partiales partes seu libros … (39r) Widmungsbrief. ›Incipit formula noviciorum reverendi doctoris ac cardinalis Bonaventure. Prologus‹. Desiderasti a me karissime ut aliquid scriberem tibi ad edificationem … — … quod nec viam qua ad virtutes tendatur intelligat. ›Explicit prologus‹. (39r–57v) Lib. 1. ›Incipit capitulum primum‹. Primo ergo semper debes considerare ad quid veneris et propter quid veneris … — … compatiens esto afflictis et castus in omnibus. Umfasst Buch 1, Kap. 1–26. Der letzte Abschnitt (Ut ergo percurram breviter …) bezeichnet als Epylogus predictorum. (57v–58v) Zusätze. ›De periculo conversationum inter seculares‹. Si religiosus inter seculares diu conversetur dissuescit flecti … — … per apertum peccatum cum eorum scandalo in confusione bonorum hominum in dampnationem perpetrantes. (58r–v) Sophronius Eusebius Hieronymus: Epistula 125. Excerptum. Doceo te non tuo arbitrio non dimittendum sed vivere debere in monasterio … — … quia cum Maria Magdalena optimam partem possedisti. Druck: CSEL 56, 133 Zeile 20–134, Zeile 16. Literatur: CPL 620. BHM I A, 62–64; I B, 970–979. (58v) ›Quid sit cogitandum‹. Sicut colligitur ex dictis Bernardi cogitatione nostra versari debet circa septem. Primo circa passionem Christi … — … Septimo circa penitentiam …Explicit primus tractatus‹. Am Ende durch den Wasserschaden unleserlich. Auch in Uppsala, UB, C 306, 219v (Uppsala 4, 40). (59r–102r) Lib. 2. ›Incipit secundus qui est de reformatione interioris hominis. Incipit liber secundus Bonaventure [Autor ergänzt] de profectibus religiosorum‹. In priori formula novitiorum quam tibi novicio scripsi de exterioris hominis compositione … — … quando ad terrena eas remittimus hostis roboratur. Buch 2, Kap. 1–50. (102r–v) Direkt im Anschluss: Quid autem oremus sicut oportet nescimus … — … et illas petitiones non recusare. (102v–103r) ›Seneca‹. Primum argumentum composite mentis existimo posse consistere … — … non subito inde recederet. ›Explicit liber secundus profectionum religiosorum reverendi doctoris ac cardinalis Bonaventure‹. Auszüge auch in Cod. ms. Bord. 44, Teil IV, 6ra–va, sowie in Cod. ms. Bord. 49, 182r–187r. Druck: David ab Augusta, 1–36, 64–160. Ergänzungen am Ende des 2. Buches in Ioannes Eustachius Bonaventura, Opusculorum theologicorum …, hrsg. von F. Zamora, T. 2, Venedig 1572, 95. Literatur: Bloomfield 4155 mit Suppl. Distelbrink Nr. 85, 100. Glorieux Répertoire Nr. 305cu. DSAM 3, 42–44. 2VL 2, 47–58. Mohan, 298. CALMA 3, 66f. Nr. 1. Hamesse/Szyller Nr. 11915. Zu den Ergänzungen D. Stöckerl, Bruder David von Augsburg. Ein deutscher Mystiker aus dem Franziskanerorden, München 1914 (Veröffentlichungen aus dem Kirchenhistorischen Seminar München 4,4), 196.

103r–104v Exzerpte, aszetische Kurztexte. (103r–v) Honorius Augustodunensis: Speculum ecclesiae. Pars III. ›De martirio monachorum‹. Recordemur fratres karissimi quod seculum pro eterna vita reliquimus claustralem servitutem pro eterna libertate subivimus … — … ab aliis iustis remunerationis premium. Druck: PL 172, 1092. Literatur: 2VL 4, 121–132, hier 127 Nr. 2. CALMA 6, 238f. Nr. 34. (103v) ›Flos monachorum‹. Ad cor redeas. Vide quid agas. Agenda ne differas … — … delige ut patrem. Zusammen mit dem vorausgehenen Text auch in Berlin, SBBPK, Ms. theol. lat. qu. 165, 144r (Berlin 1,1, 81) und Weimar, HAAB, Oct 52, 62v, 49r (Weimar 1, 274, 273). (103v–104r) ›Hec est perfecta conversatio solitarii‹. Stude refici parcius loqui rarius … — … et monachus perfectus eris. Ebenfalls in Köln, HA, GB quart 54, 123r (Köln HA 2, 50), London, BL, Ms. Arundel 214, 10v (London Arundel, 59) und Augsburg, SSB, 8° Cod 87, 309v–310r. (104r) Johannes Chrysostomus. ›Crisostomus‹. Omnis increpatio discipline religiosum hominem et timentem deum meliorem facit … — … ad deterius ire compellit. Druck: Tu en hagiois patros hēmōn Iōannu … Sancti patris nostri Joannis Chrysostomi … opera omnia quae exstant …, hrsg. von B. Montfaucon, T. 6, Paris 1836, 931. (104r) Alanus Altissiodorensis: Vita sancti Bernardi Claraevallensis. ›Beatus Bernardus in agone dixit [nachgetragen: vel in testamentum ipsius]‹. Nemini scandalum facere volui … — … Ecce fratres karitatem humilitatem pacientiam vobis relinquo. Druck: PL 185, 519. Literatur: CALMA 1, 95 Nr. 2. (104r) ›Exercicia perfecti ac veri religiosi‹. Omnis religiosus non debet esse ociosus … — … purus dilector et verus amator. Auch in der oben erwähnten Hs. Weimar, HAAB, Oct 52, 31v–32r (Weimar 1, 271f., mit Angaben zur weiteren Parallelüberlieferung).

104v–106v De temptatione et scrupulositate. ›Notabilia pro temptatis‹. Nota quod non iudicatur homo secundum sensum vel temptacionem carnalis delectacionis … — … qui diucius et laboriosius decertaverit fiat. Amen. Auch in Cod. ms. Bord. 33, 91v–92v. Siehe diese Beschreibung.

107r–120v Henricus de Langenstein, Job Vener (?): Compendium de vitio proprietatis sive de proprietatibus religiosorum. ›Incipit compendium de vicio proprietatis cavendo‹. In nomine domini amen. Pro salute eorum qui vicia fugere cupiunt cum ad veritatis viam fuerint informari … — … que habet quantum ei opus est in Christo Ihesu domino nostro qui est benedictus in secula. Amen. Auch in Cod. ms. Bord. 103, Teil I, 183r–186v. Druck: H. Heimpel, Die Vener von Gmünd und Straßburg 1162–1447, Göttingen 1982 (Veröffentlichungen des Max-Planck-Instituts für Geschichte 52), Bd. 3, 1269–1284. Literatur: Bloomfield 4274. CALMA 5, 439 Nr. 116. 2VL 3, 763–773; 10, 207–214, hier 212f. Roth, 5. Lang Christologie, 55f. Hohmann Nr. 157. Kreuzer Langenstein, 147f. Anm. 680.

120v–122v Johannes Rode (?): De proprietario monachorum. ›Item de proprietario‹. Nota proprietarius est pessimus peccator ut patet ex multis. Primo est ydolatra … — … discordia vera magne res dilabuntur … [Walther II 3043a]. Primum ergo querite [Mt 6,33]. Initien leicht abweichend in Wolfenbüttel, HAB, Cod. Guelf. 412 Helmst., 178v–179r, und Köln, HA, W 140, 257v–258r (Köln HA 4, 59). Wohl nicht übereinstimmend mit Weimar, HAAB, Oct 61, 35r–41v (Weimar 1, 345). Gegenüber Wolfenbüttel, HAB, Cod. Guelf. 412 Helmst. erweitert. Die Übereinstimmung reicht bis 121v, mit Abweichungen am Ende. Dann fortgesetzt mit: Et quod modus iste vivendi quo diebus istis vivunt monachi proprietarii … Autorzuweisung durch P. Becker, Von Handschriften und Texten, trierischen in der Fremde und fremden in Trier, in: Kurtrierisches Jahrbuch 21 (1981), 127–136, hier 134f.

122v–125v Quaestio. ›Item questio utrum monachus possit habere peculium‹. Utrum consuetudo regularium qua prelatus subditos suos licenciant ut per precarios labores scribendi predicandi mendicandi vel aliis viis … — … et dampnat prelatum et non salvat subditum. ›Vide Iohannem Andree non est obligatorium in Novella super Sextum‹. Auch in Frankfurt/M., StUB, Ms. Praed. 125, 165v–168v (Frankfurt 1, 293).

125v–127v Urbanus V papa: Bulla 'Ne in vinea domini'. Extravag. com. 5.1.1. ›Bulla Urbani pape ut nichil exigatur vel petatur directe vel indirecte a volentibus intrare religionem vel aliam religiosam congregationem‹. Urbanus episcopus servus servorum dei ad perpetuam rei memoriam. Ne in vinea domini nostre licet insufficientibus meritis comissa custodie … — … Nulli ergo hominum liceat hanc paginam nostre inhibicionis constitutionis et precepti infringere. Druck: Friedberg 2, Sp. 1287f. Literatur: F. Eisermann, Carissima soror Agnes. Zur Rezeption einer päpstlichen Simonie-Konstitution in spätmittelalterlichen Frauenklöstern (mit Edition), in: Studien und Text zur literarischen und materiellen Kultur der Frauenklöster im späten Mittelalter, hrsg. von F. Eisermann, E. Schlotheuber und V. Honemann, Leiden 2004 (Studies in medieval and reformation thought 99), 119–126.

128r–131v Adalbertus Ranconis de Ericinio: Speculum spirituale. ›Incipit epistola ad moniales ordinis sancti Benedicti et aliorum ordinum‹. Adalbertus Ranconis de Eritino scholasticus ecclesie Pragensis in sacra theologia et in liberalibus artibus magister Parisiensis indignus. Devotis virginibus monasterii sancti Georgii Pragensis ordinis sancti Benedicti … — … omnia propter deum et propter religionis honorem tamquam porismata respuantur. ›Explicit‹. Druck: Kadlec, 244–256 (Hs. benutzt). V. Récsei, Zwei Manuskripte der bischöflichen Bibliothek in Kaschau, in: Studien und Mitteilungen aus dem Benediktiner und Cistercienserorden 11 (1890), 292–296. Literatur: CALMA 1, 17 Nr. 18. Spunar, 42f. Nr. 24 (Hs. erwähnt). Kadlec Mistr, 83 Nr. 18 (Hs. erwähnt). Siehe auch die Beschreibung von Cod. ms. Bord. 25. Weitere Literatur: P. Lehmann, Mitteilungen aus Handschriften VII. Albertus Ranconis de Ericinio, in: Sitzungsberichte der Königlichen Bayrischen Akademie der Wissenschaften, phil.-hist. Classe 1942, 3–28. J. Loserth, Beiträge zur Geschichte der hussitischen Bewegung II. Der Magister Adalbertus Ranconis de Ericinio, in: Archiv für österreichische Geschichte 57 (1879), 203–276. J. Loserth, Beiträge zur Geschichte der husitischen Bewegung. Nachträgliche Bemerkungen zu dem Magister Adalbertus Ranconis de Ericinio, in: Mitteilungen des Vereins für Geschichte der Deutschen in Böhmen 17 (1879), 198–213.

132r–134v Adalbertus Ranconis de Ericinio (?): Epistula de vitio proprietatis. ›Epistola cuiusdam magistri egregii Parisiensis de vicio proprietatis quam scripsit ad quendam canonicum regularem propria deserere et cupientem spernere. Scripsit enim ei in hec verba‹. Christus Jhesus eterni dei filius qui est fons et origo omnium sanctarum religionum vos dirigat … — … ad faciendum perficiendumque quod bonum est sit semper vobiscum et cum spiritu vestro. Amen. Druck: Martène/Durand 1, 1738–1742.

135r–141r Adalbertus Ranconis de Ericinio: Rescriptum ad canonicos Trebonenses super obligationem regulae Augustini. ›Incipit epistola quibusdam fratribus monachis ordinis sancti Augustini‹. Venerabilibus et religiosis viris preposito et omnibus fratribus domus Etzebon super regula beati Augustini … Transierunt dies et mensium lapsa sunt tempora … — … quibus non possit verificabiliter obviari etc. Versio posterior. Druck: Kadlec, Leben (wie oben), 234–244 (Hs. benutzt). A. Neumann, Prameny k dějinám duchovenstva v době předhusitské a Husově. Studie a texty k náboženským dějinám českým, Matice cyrilometodějská, Olmütz 1926, 77–81 (Versio prima). Literatur: CALMA 1, 17 Nr. 14. Spunar, 42 Nr. 22 (Hs. erwähnt). Kadlec, Mistr Vojtěch Raňkův z Ježova (wie oben), 34–36, 82 Nr. 17 (Hs. erwähnt).

142r–161v Adalgerus Episcopus (?): Admonitio ad Nonsviundam reclusam seu liber de studio virtutum. ›Incipit epistola Augustini heremite ad matrem‹. (142r) Prologus. Quoniam non immemor tue petitionis hanc commoniciunculam pro anime tue profectu karissime tibi ut rogasti scribere studui … — … ad unam tamen viam et unum iter pertinent et ad unam felicitatem perducunt. (142r–161v) Textus. Cum igitur de pluribus virtutibus te ammonere desiderem primo cum apostolo Paulo hortor ut caritatis virtutem ante omnia studeas habere … — … sed illi qui in te operatur et velle et perficere pro bona voluntate cui est honor potestas et imperium per infinita secula seculorum. Amen. Druck: PL 134, 915–938. Literatur: CALMA 1, 19 Nr. 1. CPL 1219. CPPM 2A Nr. 911; 2B Nr. 3010a, 3093a, 3200, 3439. Bloomfield 1112 und Suppl. CSLG 1, 16–21. BHM Nr. 362.

162r–164r Mosaiktraktat. (162r) Alcuinus Flaccus: De virtutibus et vitiis. Caput V. ›De lectione‹. Sanctarum lectio scripturarum divine est cognitio beatitudinis. In his enim quasi in quodam speculo homo seipsum considerare potest … — … sine doctore viam rectam vix graditur. Druck und Literatur unten. (162r–163v) Hugo de Sancto Victore (?): Miscellanea. Lib. 1, tit. 199. In primis si quid si ceperit homo seipsum cognoscere vir creatus sit … — … et libido sopita rursum ignescit in saturitate escarum. Druck: PL 177, 587f. Literatur: Goy Hugo von St. Viktor, 452–457. (163v–164r) Alcuinus Flaccus: De virtutibus et vitiis. Caput VI. ›De pace‹. Salvator noster ad patrem rediens speciale munus discipulis dedit … — … quicquid non licet pastoris est prohibere ne fiat plebis est obedire ne faciat. Druck: PL 101, 616f. Literatur: Bloomfield 1442. CALMA 1, 148 Nr. 27. CSLG 2, 153–159.

164v–189r Bonaventura: Regula novitiorum. ›Tractatus regularis discipline Bonaventure‹. (164v–165r) Prologus. Reformamini in novitate [Rm 12,2]. Hec dicit apostolus ad Romanos … (165r–189r) Textus. ›De divino officio. Capitulum primum‹. Cum spiritualia sint semper et ubique in omnibus preponenda … — … quanto nobilius possidetur ad quod nos perducat qui sine fine vivit et regnat. Amen. ›Explicit tractatus regularis discipline Bonaventure vel de doctrina noviciorum‹. Druck: Bonaventurae opera 8, 475–490. Literatur: Distelbrink Nr. 53. Glorieux Répertoire Nr. 305ad. CALMA 2, 457 Nr. 52. – 190r–198v leer.

199r–223v Matthaeus de Cracovia: De modo confitendi et de puritate conscientiae. ›Libellus de puritate conscientie‹. (199v) Prologus. Quoniam fundamentum et ianua virtutum omnisque gratie ac spiritalis consolationis principium est … — … pre ceteris mortalibus principaliter est curandum. (199r–223v) Textus. ›De confessione pura‹. Est igitur primo videndum quod confessio debet esse pura … — … et saciabor cum apparuerit gloria tua. Ad quam perducat nos etc. Auch in Cod. ms. Bord. 44, 73ra–84vb und Cod. ms. Bord. 49, 110r–133v. Siehe die Angaben zu Editionen und Literatur bei erst genannter Handschriftenbeschreibung.

224r–228v Bernardus Claraevallensis: Sermo III de diversis. ›Incipit expositio bona super 'Ego dixi'‹. Viri sanguinum et dolosi non dimidiabunt dies suos perseverantes in sua vetustate usque ad mortem … — … quem laudare gestit cunctis vite diebus sue. Laudatur non inmerito in eternum qui vivit et regnat in secula seculorum. Amen. Druck: Bernardi opera 6,1, 86–93. Literatur: CALMA 2, 308 Nr. 14.

228v–238r Johannes Zelegen: Auctoritates alphabeticae dictae a religioso magistro et discipulo. ›Sequuntur alphabetice auctoritates secundum ordinem cellarum domus Legismarie prope Rostok scripte et collecte per dominum Johannem Zeleghen priorem Pomeranie‹. (229r–230r) ›Prologus sequitur‹. Venerabili presbitero domino honorabili decretorum baccalaureo almeque universitatis Rostockcensis dudum rectori egregio frater Johannes ordinis Carthusiensis monachorum maioris … salutem … — … ad regna celorum perveniam semper duratura. Amen. (230r–238r) Textus. ›Religiosus‹. A facie manus tue [Ier 15,17]. Amor est mundi qui abicit temporalia vel esse cognoscit Gregorius: Amor dei non est ociosus … — … Bernardus: Quam glorificationem nobis omnibus misericorditer concedat Ihesus Christus dei filius in eternam benedictus. Amen. ›Expliciunt alphabetice auctoritates secundum ordinem cellarum scripte per dominum Johannem Zeleghen priorem Pomeranie‹. Bisher nur hier nachgewiesen. Johannes Zelegen starb 1450 kurz nach seinem Amtsantritt als Prior der Kartause Rügenwald. Der Verfasser ist erwähnt bei P. Olinski, Prosopographische Untersuchungen über die pommerschen und preußischen Kartäuser anhand ihrer Memorialüberlieferungen, in: Bücher, Bibliotheken und Schriftkultur der Kartäuser. Festgabe zum 65. Geburtstag von Edward Potkowski, hrsg. von S. Lorenz, bearb. von O. Auge und R. Zagolla, Stuttgart 2002 (Contubernium 59), 266. Vgl. die Literatur: G. Schlegel, Universität und Kartause. Ehemalige Studenten und Professoren in norddeutschen Kartausen, in: Akten des II. internat. Kongresses für Kartäuserforschung in der Kartause Ittingen 1993, Ittingen 1995, 67–84.

238r–298r Johannes Zelegen: Convivium beati Matthaei apostoli et evangelistae. ›Sequitur tractatus qui dicitur convivium beati Mathei apostoli et ewangeliste eiusdem Iohannis‹. (238r–240r) Register. ›Incipit registrum in opusculum sequens tractans de perfectione beati Mathei apostoli et evangeliste ordinisque Carthusiensis conversatione‹. Capitulum primum. De statu peccatorum in quo beatus Matheus fuit ante conversionem … (240r–298r) Textus. ›Capitulum primum. Vidit Ihesus [Mt 9,9]. Fecit autem Levi domino convivium in domo sua [Lc 5,29].Venerabiles fratres karissimi spiritualiter scribuntur Mathei IX et Luce V capitulis in quibus quidem tractans convivii preassumpti fundamentum tangitur … — … et precamina beatissimi apostoli et ewangeliste martirisque Mathei ac omnium electorum deo sine fine concludentium. Amen. ›Explicit tractatus qui dicitur convivium sancti Mathei quem edidit dominus Johannes Seleghe prior domus Corone Marie [nachgetragen: prope Rügewold] in Pomerania ordinis Carthusiensis et professus domus Legismarie prope Rosstok ordinis eiusdem. Deo gratias‹. Bisher nur hier nachgewiesen.

298v–304r Marquard von Wartenberg: Epistula de destructione domus Orti Mariae in Pragam. ›Epistola fratris Marquardi prioris domus Orti beate Marie Carthusiensis ordinis prope Pragam de destructione domus eiusdem‹. Venerabili in Christo patri Johanni Roden priori domus Gratie Dei prope Stetin ordinis Carthusiensis patri suo precipuo sincereque dilecto salutem et pacem Jesu Christi. Venerabilis et carissime pater custodiens parvulos dominus longanimis et multum misericors … — … cum omnibus filiis nostris orationibus in Christo salutandis clementer salvetur atque perducatur in vitam sempiternam. Amen. Scriptus anno domini M CCCC XIX in vigilia purificacionis beate Marie [1.2.1419] semper virginis gloriose dei genitricis in Cedlytz monasterio supratacto. ›Explicit Marquardi prioris domus Orti beati Marie Carthusiensis ordinis prope Pragam caritatis.‹ Durch einen Wasserschaden ist am Ende die Schrift unlesbar. Druck: Urkundliche Beiträge zur Geschichte des Hussitenkrieges in den Jahren 1419–1434, ges. und hrsg. von F. Palacký, Bd. 1: Von den Jahren 1419–1428, Prag 1873, Neudruck Osnabrück 1966, 3–11. Literatur: W. Iwańczak, Der Kartäuser Michael aus Prag, in: Bücher, Bibliotheken und Schriftkultur der Kartäuser (wie oben), 87 mit weiterer Literatur in Anm 28. R. Witkowski, Praha/Prag, in: Monasticon Cartusiense, Bd. 2, hrsg. von G. Schlegel und J. Hogg, Salzburg 2004 (Analecta Cartusiana 185,2), 96. (304v) Nota Cartusiensis Pragensis. (Sedletz, 1420). Prenotatorum plura dudum conceperam ante festum XI milium virginum vestre paternitati destinanda ad certiorem gestorum noticiam. Sed nonnullis implicitis causis et curis intellectis que gwerris et discordiis in monarchia et terra Stetinensi nec habito competenti nunctio hucusque distuli negligenter … Interea prophani sacerdotes … — … ad vestram paternitatem cercius informandam. Rogo digne in presens scriptum vel in principali omnibus articulis copiarum ab excerptum transitorie venerabilibus prioribus prope Rostok et prope Frankenford quatenus de factis gratia nos plenius informetur nec non super competenti nostro statu dulcius consolentur in summa consolatione et omnium salutari. ›Deo gratias‹. Verkürzt. Anfang und Ende wohl von Johannes Reborch verändert. Vgl. den Druck: Urkundliche Beiträge (wie oben), 13f.

305r–307r Johannes Hagen (?): Tractatus de poenitentia. ›Incipit tractatus magistri Johannis prioris cartusie Erfordensis qui cum cognomine dicitur Haghen et est de tribus partibus penitentie scilicet contritione confractione et satisfactione‹. (305r–v) Prologus. [P]enitenciam agite appropinquavit [Mt 3,2]. Circa hanc penitentiam sunt tria consideranda in generali … (305v–307r) ›Primus articulus‹. Quid sit vera contritio peccatorum moralium … — … qui autem hec non satisfacit satisfacti et purgatoris etc. Secundus articulus est. Der Text bricht nach dem ersten Artikel ab. Auch in Hildesheim, DB, St. God. Nr. 34, 150r–167v (Hildesheim 2, 143), hier dem Erfurter Kartäuserprior Johannes Rötlos zugeschrieben. Literatur zum Autor: J. Klapper, Der Kartäuser J. Hagen. Ein Reformtheologe des 15. Jahrhunderts, 2 Bde., Leipzig 1960. – 307v–318v leer.

319r Sprüche, Gebet. De dy myt guden reden devet …Interpretatio monachi litteralis‹. Miles fortis in viciorum extirpacione | obediens sine ulla simulatione … — … simplex ut columba in sua actione. Auch in Osnabrück, Bischöfliches Archiv, Hs. Frenswegen 4, 122v (Frenswegen, 60 und Osnabrück, 27) und Würzburg, UB, M. ch. q. 160, 154r (Würzburg 2,1, 29). Literatur: In ähnlicher Form abgedruckt bei P. Lehmann, Die Bibliothek des Klosters Amorbach, in: Studien und Mitteilungen zur Geschichte des Benediktinerordens und seiner Zweige 48 (1930), 297f. Vgl. auch Rüthing Kalkar, 149f. Gebet. Ihesu dyn lydent cruce neghele unde doet … – 319v leer.


Abgekürzt zitierte Literatur

Berlin 1,1 Die theologischen lateinischen Handschriften in Quarto der Staatsbibliothek Preußischer Kulturbesitz Berlin, Bd. 1: Ms. theol. lat. qu. 141–266, beschrieben von G. Achten, Wiesbaden 1979 (Staatsbibliothek Preußischer Kulturbesitz. Kataloge der Handschriftenabteilung, Reihe 1: Handschriften 1,1)
Bernardi opera Sancti Bernardi opera, hrsg. von J. Leclercq und H.-M. Rochais, Bd. 1–9, Rom 1957–1998
BHM B. Lambert, Bibliotheca Hieronymiana Manuscripta. La tradition manuscrite des oeuvres de Saint Jérôme, Bd. 1A–4B, Steenbrugge 1969–1972 (Instrumenta patristica 4)
Bloomfield M. W. Bloomfield, Incipits of Latin Works on the Virtues and Vices 1100–1500 A.D., Cambridge/Mass. 1979 (Publications of the Medieval Academy of America 88)
Bonaventurae opera Doctoris Seraphici S. Bonaventurae S. R. E. Episcopi Cardinalis opera omnia … edita studio et cura P. P. Collegii a S. Bonaventura …, Bd. 1–10, Ad Claras Aquas (Quaracchi) 1898–1901
CALMA C.A.L.M.A. Compendium auctorum latinorum medii aevi, hrsg. von M. Lapidge u.a., Bd. 1–, Firenze 1999–
CPL Clavis patrum Latinorum, hrsg. von E. Dekkers, Steenbrugge u.a. 31995 (Corpus Christianorum. Series Latina)
CPPM Clavis patristica pseudepigraphorum medii aevi, hrsg. von I. Machielsen, Turnhout 1990– (Corpus Christianorum. Series Latina)
CSEL Corpus scriptorum ecclesiasticorum Latinorum, Bd. 1–, Wien 1866–
CSLG Clavis scriptorum latinorum medii aevi. Auctores Galliae (735–987), Bd. 1–, hrsg. von M.-H. Jullien, Turnhout 1994– (Corpus Christianorum. Continuatio Mediaevalis)
David ab Augusta David ab Augusta, De exterioris et interioris hominis compositione secundum triplicem statum incipientium, proficientium et perfectorum libri tres castigati et denuo editi a patribus collegii S. Bonaventurae, Quaracchi 1899
Distelbrink B. Distelbrink, Bonaventurae scripta authentica, dubia vel spuria critice recensita, Rom 1975 (Subsidia scientifica franciscalia 5)
DSAM Dictionnaire de spiritualité, ascétique et mystique, doctrine et histoire, Bd. 1–17, hrsg. von M. Viller, Paris 1937–1995
Frankfurt 1 Die Handschriften des Dominikanerklosters und des Leonhardstifts in Frankfurt am Main, beschrieben von G. Powitz, Frankfurt/M. 1968 (Kataloge der Stadt- und Universitätsbibliothek Frankfurt am Main 2 = Die Handschriften der Stadt- und Universitätsbibliothek Frankfurt am Main 1)
Frenswegen Die Handschriften der Klosterbibliothek Frenswegen, beschrieben von I. Stahl, Wiesbaden 1994
Friedberg E. Friedberg, Corpus iuris canonici, 2 Bde., Leipzig 1879 und 1881
Glorieux Répertoire P. Glorieux, Répertoire des maîtres en théologie de Paris au XIIIe siècle, 2 Bde., Paris 1933 und 1934 (Études de philosophie médiévale 17, 18)
Goy Hugo von St. Viktor R. Goy, Die Überlieferung der Werke Hugos von St. Viktor. Ein Beitrag zur Kommunikationsgeschichte des Mittelalters, Stuttgart 1976 (Monographien zur Geschichte des Mittelalters 14)
Hamesse/Szyller Repertorium initiorum manuscriptorum Latinorum medii aevi, curante Jacqueline Hamesse, auxiliante Slawomir Szyller, 4 Bde, Louvain-La-Neuve 2007–2010 (Textes et études du Moyen-Age 42,1–4)
Hildesheim 2 Handschriften der Dombibliothek zu Hildesheim, Bd. 2: Hs 700–1050, St. God. Nr. 1–51, Ps 1–6, J 23–95, beschrieben von R. Giermann und H. Härtel unter Mitarbeit von M. Arnold, Wiesbaden 1993 (Mittelalterliche Handschriften in Niedersachsen 9)
Hohmann T. Hohmann, Initienregister der Werke Heinrichs von Langenstein, in: Traditio 32 (1976), 399–426
Kadlec J. Kadlec, Leben und Schriften des Prager Magisters Adalbert Rankonis de Ericinio, Münster/Westf. 1971 (Beiträge zur Geschichte der Philosophie und Theologie des Mittelalters. Texte und Untersuchungen N.F. 4)
Kadlec Mistr J. Kadlec, Mistr Vojtěch Raňkův z Ježova, Prag 1969 (Práce z dějin University Karlovy 7)
Köln HA 2 Die theologischen Handschriften des Stadtarchivs Köln, Bd. 2: Die Quart-Handschriften der Gymnasialbibliothek, beschrieben von J. Vennebusch, Köln, Wien 1980 (Mitteilungen aus dem Stadtarchiv von Köln. Sonderreihe: Die Handschriften des Archivs 2)
Köln HA 4 Die theologischen Handschriften des Stadtarchivs Köln, Bd. 4: Handschriften der Sammlung Wallraf, beschrieben von J. Vennebusch, Köln, Wien 1986 (Mitteilungen aus dem Stadtarchiv von Köln. Sonderreihe: Die Handschriften des Archivs 4)
Krämer S. Krämer, Handschriftenerbe des deutschen Mittelalters, Bd. 1–3, München 1989–1990 (Mittelalterliche Bibliothekskataloge Deutschlands und der Schweiz. Ergänzungsband 1)
Kreuzer Langenstein G. Kreuzer, Heinrich von Langenstein. Studien zur Biographie und zu den Schismatraktaten unter besonderer Berücksichtigung der Epistola pacis und der Epistola concilii pacis, Paderborn 1987 (Quellen und Forschungen aus dem Gebiet der Geschichte, N.F. 6)
Lang Christologie J. Lang, Die Christologie bei Heinrich von Langenstein, Freiburg 1966 (Freiburger theologische Studien 85)
London Arundel Catalogue of manuscripts in the British Museum, N. S. Vol. 1, P. 1: The Arundel manuscripts, bearb. von J. Forshall, London 1834
Martène/Durand Thesaurus novus anecdotorum, Bd. 1–5, hrsg. von E. Martène und U. Durand, Paris 1717
Mohan G. E. Mohan, Initia operum Franciscalium (XIII–XV s.), St. Bonaventure/NY. 1975–1978 (Franciscan Studies 35, 37, 38)
Osnabrück Handschriften in Osnabrück. Bischöfliches Archiv, Gymnasium Carolinum, Bischöfliches Generalvikariat, Kulturgeschichtliches Museum …, beschrieben von U. Kühne, B. Tönnies, A. Haucap, Wiesbaden 1993 (Mittelalterliche Handschriften in Niedersachsen, Kurzkatalog 2)
Piccard-Online Piccard-Online. Landesarchiv Baden-Württemberg, Hauptstaatsarchiv Stuttgart, J 340 (http://www.piccard-online.de)
PL Patrologiae cursus completus. Series Latina, Bd. 1–221, hrsg. von J. P. Migne, Paris 1844–1865
Ratjen H. Ratjen, Zur Geschichte der Kieler Universitätsbibliothek. Schriften der Universität zu Kiel 1862–1863, Kiel 1862–1863 (Programm zum Geburtstage Frederiks VII.)
Roth F. W. E. Roth, Zur Bibliographie des Henricus Hembuche de Hassia dictus de Langenstein, in: Centralblatt für Bibliothekswesen, Beiheft 2 (1888), 93–118
Rüthing Kalkar H. Rüthing, Der Kartäuser Heinrich Egher von Kalkar 1328–1408, Göttingen 1967 (Veröffentlichungen des Max-Planck-Instituts für Geschichte 18 = Studien zur Germania sacra 8)
Schnabel K. Schnabel, "Liber sanctae Mariae virginis in Bordesholm …" Geschichte einer holsteinischen Stiftsbibliothek, Wiesbaden 2014 (Wolfenbütteler Mittelalter-Studien 33)
Schulz Bohemica V. Schulz, Bohemica knihoven v Hamburce, Kielu, Kodani a Rostoku, in: Sitzungsberichte der Königl. Böhmischen Gesellschaft der Wissenschaften, Classe für Philosophie, Geschichte und Philologie (1897), XXIX, 1–14
Spunar P. Spunar, die Wenzelslegende in der Buchkunst, in: Scire litteras. Forschungen zum mittelalterlichen Geistesleben, hrsg. von S. Krämer und M. Bernhard, München 1988, 351-361
Steffenhagen E. Steffenhagen, Die Klosterbibliothek zu Bordesholm und die Gottorfer Bibliothek. Zwei bibliographische Untersuchungen, in: Zeitschrift der Gesellschaft für Schleswig-Holstein-Lauenburgische Geschichte 13 (1883), 66–142
Uppsala Mittelalterliche Handschriften der Universitätsbibliothek Uppsala: Katalog über die C-Sammlung, Bd. 1–8, beschrieben von M. Andersson-Schmitt und M. Hedlund, Stockholm 1988–1995 (Acta Bibliothecae R. Universitatis Upsaliensis 26,1–8)
2VL Die deutsche Literatur des Mittelalters. Verfasserlexikon, Bd. 1–12, hrsg. von K. Ruh u. a., 2., völlig neu bearbeitete Aufl., Berlin, New York 1978–2005, Ergänzungsbde.: Deutscher Humanismus 1480–1520. Verfasserlexikon, Bd. 1–3, hrsg. von F. J. Worstbrock, Berlin, New York 2005–2015
Walther II H. Walther, Proverbia sententiaeque Latinitatis medii aevi, Bd. 1–6; P. G. Schmidt, Proverbia sententiaeque Latinitatis medii aevi. Nova series, Bd. 7–9, Göttingen 1963–1986 (Carmina medii aevi posterioris Latina 2,1–9)
Weimar 1 Bibliographien und Kataloge der Herzogin-Anna-Amalia-Bibliothek zu Weimar. Die lateinischen Handschriften bis 1600, Bd. 1: Fol max, Fol und Oct, beschrieben von B. C. Bushey unter Mitwirkung von H. Broszinski, Wiesbaden 2004
Würzburg 2,1 Die Handschriften der Universitätsbibliothek Würzburg, Bd. 2: Die Handschriften aus benediktinischen Provenienzen, Hälfte 1: Amorbach, Kitzingen, Münsterschwarzach, Theres, Würzburg: St. Afra, St. Burkhard, Schottenkloster St. Jakob, bearbeitet von H. Thurn, Wiesbaden 1973

Beschreibung erstellt im Rahmen des Projektes Katalogisierung der Bordesholmer Handschriften in der Universitätsbibliothek Kiel.
Herzog August Bibliothek Wolfenbüttel (copyright information)