Fischer, Irmgard: Handschriften der Ratsbücherei Lüneburg: 2. Die theologischen Handschriften: 1. Folioreihe. - Wiesbaden: Harrassowitz, 1972. S. 2630 (Vorläufige Beschreibung)

Lüneburg, Ratsbücherei, Theol. 2° 11

Johannes Guallensis - Isidorus Hispalensis - Johannes Presbyter - Jacobus de Cessolis - Johannes Urbach - Historia de preliis - Gesta Romanorum - Acta concilii Basiliensis

Pap. — 316 Bl. — 29 × 21 cm — 15. Jh.

Lagen: Aus drei Teilen zusammengesetzt. V+1 (11). VI+1 (24). 2·VI (48). VI+2 (62). 15·VI (242). V+1 (253). 3·VI (289). I+6 (297). V (307). IV+1 (316). Reste alter Foliierung erhalten. Unbeschrieben: die erste und letzte Lage; ferner Bl. 51, 152-158, 182v, 238-242, 253v, 306v, 307r. Schriftraum und Zeilenzahl auch innerhalb der einzelnen Teile wechselnd 18,5-22 × 12,5-14,5 cm, 30-44 Zeilen. Bastarda und Urkundenschrift von verschiedenen Händen. Rote Lombarden, rubriziert.

Alter brauner Ledereinband, auf dem Vorderdeckel zwischen rechteckigen Streicheisenlinien verschiedene Greifen, kleine Lilien, Sterne und Rosetten (Einzelstempel) ; auf dem Rückdeckel zwischen rhombenförmigen Streicheisenlinien dieselben Stempel. 4 Buckel auf dem vorderen, 5 auf dem hinteren Deckel; Eckenbeschläge ; Schließen abgerissen.

Pergamentfalze, bis auf 2 unbeschrieben: a) geringe Rest in karolingischer Minuskel. b) Bruchstück eines grammatischen Traktates, 14. Jh.2.

Lehmann, Mitteilungen S. 39

I Bl. 1-158.

Pap. — 15. Jh.2

Wasserzeichen: Briquet 13037 (Weintraube); ähnlich Briquet 5547 (Kreuz); ein weiteres Kreuz, Waage und Berge.

Bl. 1-11 leer.

Bl. 12r-13v Registrum tractatus sequentis.

Bl. 14r-46r Johannes Guallensis: Breviloquium de virtutibus. Incipit breuiloquium de virtutibus Johannis Wallensis de ordine minorum. Qvoniam ut ait Salomon Prouerb. 20 misericordia et veritas custodiunt regem et corroboratur clemencia thronus eius [Prv 20,28], sunt autem quatuor virtutes cardinales que quemlibet principem glorificant … et quoniam iusticia quam philosophi dixerunt habere vultum aureum, teste Aristotele V° ethicorum, est preclarissima virtutum … — … qui est principium virtutum et ipsa est finis amen. Glorieux, Répertoire 322b Doucet in Archivum Franciscanum historicum 27, 1934 S. 551 Bloomfield 1 in Traditio 11, 1955 S. 348 Nr. 821 Diese Hs. bisher nicht erwähnt, sie enthält eine erweiterte Fassung.

Bl. 46v-50v Ps. Isidorus Hispalensis: Norma vivendi. Age fili, ut oportet, age ut decet, age ut dignum est, propone tibi ut non pecces … — … quod cepisti, despicias. PL 83, 1247-1252

Bl. 52r-53vb Epistola Johannis Presbyteri. [P]resbiter Johannes potencia dei et domini nostri Ihesu Christi rex regum terrenorum dominus dominancium vniuerse terre Ismanueli Romanorum gubernatori salutem … Nunciabatur apud maiestatem nostram quod diligebas excellenciam nostram … — … dinumerare et dominium et potestatem nostram. Druck: Abgedruckt u. a. von F. Zarncke in Abhandlungen der kgl. sächs. Gesellschaft der Wissenschaften, Phil.-hist. Kl., Bd. 7, Leipzig 1876 S. 909-924; diese Hs. dort nicht erwähnt, sie gehört zur dritten Klasse, Interpolation C.

Bl. 54r-97r Historia de preliis. Sapientissimi namque Egiptii mensuram terre atque mundi maris dominantes et celestem ordinem cognoscentes, id est stellarum cursum computantes, tradiderunt ea vniuerso mundo. … — … Fuerunt autem anni vite Allexandri XXXII° … et obiit IIIIto Kal. Aprilis; fabricauit autem Allexander ciuitates que omnes hactenus sunt habitate, etc. Interpolierte Bearbeitung des Alexanderromans des Archipresbyters Leo, Rezension J1, (vgl. die charakteristischen Texteinschübe Bl. 56v: tunc in Ytalia petre ceciderunt de nubibus Zi 137,15; Bl. 66v: ut nobis decem philosophos dirigatis Zi 166,18; Bl. 80r: tres mundi partes subiugauimus, Asiam videlicet Affricam et Europam Zi 208,3). Druck: O. Zingerle in Germ. Abhandlungen hrsg. v. K. Weinhold, Bd. 4, Breslau 1885 S. 129 ff. Vgl. auch F. Pfister, Der Alexanderroman des Archipresbyters Leo, Heidelberg 1913 S. 14ff, (Sammlung mittellat. Texte Nr. 6)

Bl. 98r-151v Gesta Romanorum. De Juliano occisore patris et matris. Quidam miles erat nobilis nomine Julianus ac iuuenis, qui dum quadam die venacioni insisteret … Gesta Romanorum ed. H. Oesterley, Berlin 1872, cap. 18. Es wird im folgenden nach dieser Ausgabe zitiert; nur wenn die Fassungen erheblich variieren und der Text in der Ausgabe von W. Dick, Erlangen-Leipzig 1890 der Lüneburger Hs. nähersteht, wird zuerst darauf verwiesen. Nr. 23 ist von Oesterley und Dick nicht mitabgedruckt; diese Geschichte findet sich aber auch in der Budapester Hs. (Budapest, Uni.-Bibl. Cod. 25 f. 22v) und der Kolmarer Hs. (Colmar. Issenhem. Cod. 10 Nr. 14). cap. 20. cap. 21. cap. 137. cap. 182. cap. 263. cap. 127. cap. 86. cap. 123. cap. 28. cap. 246. cap. 6. cap. 7. cap. 9. cap. 11. cap. 12. cap. 145. cap. 13. cap. 112. cap. 115. cap. 17. cap. 36. abgedr. von L. Katona in Zeitschrift für vergl. Litteraturgeschichte N. F. Bd. 13, Berlin 1899 S.487 cap. 164. cap. 112. (vgl. cap. 116. cap. 168. cap. 47. cap. 159. cap. 54. cap. 55. cap. 56. cap. 40. cap. 95. cap. 175. cap. 87. cap. 243. cap. 146. cap. 196. cap. 120. De sancto Abraham et Maria Egiptiaca. Sanctus Abraham sororem habuit carnalem, que moriens reliquit filiam nomine Maria … vgl. BHL 12 b cap. 1. cap. 4. cap. 5. cap. 8 cap. 14. cap. 116. cap. 203. cap. 204. cap. 91. cap. 16. cap. 111. cap. 22. cap. 57, vgl. cap. 174. cap. 29. cap. 31. cap. 183. cap. 34. cap. 205. cap. 45. cap. 136. cap. 124. cap. 125. cap. 57. cap. 126. cap. 145, cap. 119. cap. 134. cap. 193. cap. 108. cap. 67. cap. 143. cap. 133. cap. 131. cap. 206. cap. 207. cap. 208. cap. 209. cap. 252. cap. 165. cap. 105. cap. 128. vgl. cap. 68. cap. 98. cap. 59. cap. 58. cap. 73. vgl. cap. 80. cap. 83. cap. 191. : et eternam coronam finaliter optineamus. Quod nobis concedat dominus noster Ihesus Christus qui est benedictus in secula seculorum amen.Expliciunt gesta Romanorum pociora et pulcherrime moralizata et scripta anno domini 1468.

II Bl. 159-242

Papier — 15. Jh.2

Wasserzeichen: Piccard Ochsenkopfwasserzeichen Abt. VII 955 (1468); und Amboß.

Bl. 159r-182r Jacobus de Cessolis: Super ludo scaccorum sive de moribus hominum et de officiis nobilium. Prol.: Multorum fratrum ordinis nostri et diuersorum secolarium precibus profusus dudum nimis requisitus negaui, vt transscriberem solacii ludum scaccorum … In tractatus autem quatuor opus ipsum lector nouerit esse distinctum. (Text.:) Inter omnia mala signa in homine vnum est quando aliquis homo non timet deum …ut in perpetuum possumus cum eo viuere et regnare. Hunc autem libellum ad honorem et solacium nobilium et maxime ludencium ego frater Jacobus de Cesulis ordinis fratrum predicatorum composui … donante illo a quo descendit omne datum optimum et perfectum, deo igitur sit honor et gloria in secula seculorum amen. Weitere Parallelhs.: Vat. lat. 1042 f. 70r Druck: GW 6523-6526 Letzte neuere Ausgabe, aber nach anderen Hss., von. E. Köpke, Brandenburg a. H. 1879 (= Progr. der Ritterakademie II) Zum Verfasser vgl. auch. Th. Kaeppeli in Archivum fratrum praedicatorum 30, 1960 p. 149 ss.

Bl. 182r Versus. Ludus scaccorum datur hic correctio morum, (Vierzeiler). Walther I Nr. 10460 Ludos scire stude dominoque placentia lude, (Zwölfzeiler). Walther I Nr. 10457 a

Bl. 183r-237v [Johannes] Urbach: Processus iudiciarius. Rex pacificus cunctarum causa effectiua et finalis … — … saluo jure corrigendi, ut est moris, pro quo deus gloriosus sit benedictus in ss a. Weitere Parallelhs.: Stuttgart HB VI 5 III Edition: Th. Muther, Joannis Urbach Processus iudicii, Halle a. S. 1873, ohne Benutzung dieser Hs. Vgl. auch Schulte, 2 S. 301

III Bl. 243-316

Papier — 15. Jh.1

Wasserzeichen: Briquet 2774 und Briquet 2776 (Ochsen); ähnlich Briquet 3868 (gekreuzte Schlüssel).

Bl. 243r-250v Dialogus inter Jacobum et Johannem de sacro concilio Basiliensi. Jacobus: Cvm hoc sacrum generale concilium sit in spiritu sancto congregatum … — … Johannes: Ardua res est …Nunc hec dixisse satisfaciat. Explicit dyalogus de sacro concilio Basiliensi‹. Nach anderen Hss. gedruckt von J. Haller, Concilium Basiliense 1, 1896 S. 183-189

Bl. 251r-306r Decreta et acta concilii Basiliensis. (Bl. 290 et Bl. 297 insertae depositiones Stephani Porcarii). ›Anno a natiuitate domini millesimo quadringentesimo XXXIIIIto indictione XII die Jouis IIIIta Februarii ambassiatores domini nostri pape, scilicet archiepiscopus Terantinus [Johannes] et episcopus Ceruiensis [Christophorus] produxerunt in medium litteras adhesionis …‹ vgl. J. Haller, Concilium Basilense 3, 1900 S. 19. Mansi, 29,575-577. Mansi, 29,577-578. Mansi 29,578 Adnotata: Postquam autem predicte littere fuerunt presentate, proprie erant in deputacionibus due questiones… Mansi 29,237-239. Mansi 30,161. Mansi 30,162-164. Mansi 29,592-593. Mansi 29,595-596. Concilia generalia ... ed. S. Binius IV, 1606 p. 210. Mansi 29,585-586. Mansi 29,586-589. Mansi 29,571-572. Mansi 29,561-564. (Bl. 262r-263r) Hanc litteram misit magister Jo[hannes] de Rakusana plebanus in Praga suis Bohemis. Cristus rector celi et terre dignetur vos illustrare, confortare et illuminare de sede poli. Multum in domino michi dilecti … dominica proxime ante epiphaniam in ipsam peruenimus Basileam … datum feria IIIta ante Valentini in ciuitate Basiliensi anno natiuitatis domini millesimo quadringentesimo XXXIII° [1433] . Sumus omnes sani. vgl. Reg. Imp. 11,2: Die Urkunden Kaiser Sigmunds. Bd. II Nr. 9424a. Mansi 29,375-376. J. Haller, Concilium Basiliense 2, 1897 S.576. Mansi 29,34-36. Mansi 30,105-115. D. Reichstagsakten 10 S. 415-418. Mon. conc. II, 1873 p. 203-209. Mansi 29,30-32. (Bl. 278r-281r) Mansi 29,267-273. Mansi 29,575. Mansi 29,574. Adnotata: An autem hec bulla satisfaciat decreto monitoris … Mon. conc. I, 1857 p. 71. Mansi 29,417-418. Mansi 30,138-140. Mansi 30,146-147. Mansi 29,81-82. Mansi 29,79-80 (Hs. unvollst.). Cause quare pretensa decreta nuper in Basilea edita sunt nulla et iniqua et exhorbitancia sunt … Primo quia in Basilea congregati auctoritate apostolica spreta et spretis … Mansi 29,437-438. Puncta narrantur in appellacione … inter ambassiatores illustris principis et domini ducis Burgundie et ipsorum electorum ambassiatores … Ad vestrarum reverendissimarum paternitatum ac huius sacre deputacionis suppositorum animos super appellacione … (Bl. 290, Bl. 297) Depositiones Stephano Porcarii. Nach der Trierer Hs., St. B. Cod. 1217/513 (4°) f. 253-254 (alte Signatur: Cod. 1324), veröffentlicht von L. Pastor, Geschichte der Päpste 1, 1886 S. 666-672. (Bl. 292v-296r) Mansi 30,692-698. Acta que facta sunt in Bohemia. Primo ambassiatores sacri concilii Basiliensis dum venerunt in Bohemiam cum ipsis Bohemis … vgl. Mon. conc. I, 1857 p. 390-393. (Bl. 301r-306r) Mansi 30,590-599.

Bl. 306v-307r leer.

Bl. 307v Ps. 6,2-3.


Abgekürzt zitierte Literatur

BHL Bibliotheca hagiographica Latina antiquae et mediae aetatis, 2 Bde., ed. Socii Bollandini, Bruxelles 1898 und 1901 (Subsidia hagiographica 6), Bd. 3: Supplementi editio altera, Bruxelles 1911 (Subsidia hagiographica 12)
Bloomfield 1 M. W. Bloomfield, A preliminary list of Incipits of Latin Works on the Virtues and Vices. Traditio 11, 1955, 259ff
Briquet C. M. Briquet, Les Filigranes. Dictionnaire historique des marques du papier, Bd. 1–4, Leipzig 21923
Glorieux, Répertoire P. Glorieux, Répertoire des maîtres en théologie de Paris au XIIIe siècle, 2 Bde., Paris 1933 und 1934 (Études de philosophie médiévale 17, 18)
GW Gesamtkatalog der Wiegendrucke, Bd. 1–, Leipzig 1925–1938, Stuttgart 1978–
Lehmann, Mitteilungen P. Lehmann, Mitteilungen aus Handschriften IV. München 1933 (Sitzungsberichte d. Bayer. Akad. d. Wiss. Philos.-Hist. Kl., 1933 H. 9)
Mon. conc. Monumenta conciliorum generalium seculi XV edd. Caesareae Academiae scientiarum socii delegati. Concilium Basiliense. Scriptores. Bd. 1-4, Vindobonae-Basileae 1857-1935
Piccard G. Piccard, Die Wasserzeichenkartei Piccard im Hauptstaatsarchiv Stuttgart, Bd. 1–17, Stuttgart 1961–1997 (Veröffentlichungen der Staatlichen Archivverwaltung Baden-Württemberg. Sonderreihe Die Wasserzeichenkartei Piccard im Hauptstaatsarchiv Stuttgart 1–17)
PL Patrologiae cursus completus. Series Latina, Bd. 1–221, hrsg. von J. P. Migne, Paris 1844–1865
Schulte, 2 J. F. von Schulte, Die Geschichte der Quellen und Literatur des Canonischen Rechts…, Bd. 1: … von Gratian bis auf Papst Gregor IX. Stuttgart 1875; Bd. 2: … von Papst Gregor IX. bis zum Concil von Trient, Stuttgart 1877
Walther I H. Walther, Initia carminum ac versuum medii aevi posterioris Latinorum, Göttingen 1959 (Carmina medii aevi posterioris Latina 1)