Fischer, Irmgard: Handschriften der Ratsbücherei Lüneburg: 2. Die theologischen Handschriften: 1. Folioreihe. - Wiesbaden: Harrassowitz, 1972. S. 9396 (Vorläufige Beschreibung)

Lüneburg, Ratsbücherei, Theol. 2° 49

Franciscus de Rocha - Innocentius IV pp. - Johannes Kannemann - Johannes Andreae et alii

Alte Signatur: I 15 — Pap. u. Perg. — I, 224 Bl. — 29 × 21 cm — Franziskanerkloster Lüneburg — 15. Jh.2

Wasserzeichen: Briquet 11789 und 11797 (Berge); Piccard Ochsenkopfwasserzeichen Abt. XV 431 (1470). Ähnlich Briquet 2407 (Waage); ähnlich Piccard Ochsenkopfwasserzeichen Abt. X 222; Piccard Ochsenkopfwasserzeichen Abt. XII 747; Piccard Ochsenkopfwasserzeichen Abt. XIII 766; ferner Lilie. Lagen: 17·VI (204). V+1 (215). IV+1 (224) Das äußerste und innerste Doppelblatt der 9. Lage (Bl. 97, 108 und 102-103) sowie das innerste Doppelblatt der 10. Lage (114-115) Pergament. Unbeschrieben: Bl. 192, 204v, Bl. 212v-215v, Bl. 224. Spuren der Reklamanten nur an wenigen Stellen erhalten. Schriftraum wechselnd 21-25 × 13-16,5 cm , zweispaltig, 38-50 Zeilen. Bastarda und Bastarda currens von verschiedenen Händen. Rote und blaue Lombarden, rubriziert.

Glatter roter Ledereinband mit je 5 Buckeln auf dem Vorder- und Rückdeckel, Eckenbeschlägen und 2 Schließen. Auf dem Vorderdeckel altes Titelschild: Fransc. de Rocha super defectuoso ecclesiasticorum scutu. Gualterus, de remediis amoris cum quibusdam aliis vide in primo. Darunter altes Signaturschild: rotes I 15.

Lehmann, Mitteilungen S. 46.

Bl. I Conspectus operum, quae in hoc volumine continentur.

Bl. 1ra-7va Johannes Gerson (?): Sermo de morbis ecclesiae. ›Incipit tractatus de defectuoso ecclesiasticorum regimine …Dominus dabit vobis signum: Ecce virgo concipiet et pariet filium, [Is 7,14] Ysa. 7°, recitatum etc. Nunc ad secundum reverendissimi patres et domini restat ostendere, quo modo signum … — … qui suo preciosissimo sangwine nos redemit dominus noster Ihesus Christus in secula seculorum amen.Explicit sermo de signis future calamitatis clerici status in concilio Constanciensi per dominum Johannem de Garsona cancellarium Parisiensem in theologia eximium doctorem.J. Gerson, Opera ed. Du PIN II, 1706, 309-313. Als Verfasser dieses Traktates nimmt H. Finke, Acta concilii Constanciensis II, 1923 S. 529 Petrus Bruxellensis an; auch Glorieux, Jean Gerson, Oeuvres complètes V, 1963 p. XVII rechnet diesen Sermon zu den unechten Schriften. Petrus Bruxellensis ist aber sonst als Prediger in Konstanz nicht nachzuweisen, vgl. auch Meyer-Burckhardt I S. 291-292.

Bl. 7va-36vb Franciscus de Rocha: Super defectuoso ecclesiasticorum regimine, (iuxta determinationem Johannis Gersonis). O dilectissimi domini et fratres non hic detractio sed fidelis et sancta ammonicio ut vos prelati et sacerdotes velitis a malis amplius retrahi confusionibus … — … sic egressi sunt doctrinam Christi, sacram scripturam et vitam sanctorum patrum, hoc delictum contra vos est in eternum, dicit dominus in ewangelio etc. Es konnte nicht nachgewiesen werden, ob der Verfasser dieses Traktates eventuell identisch ist mit Franciscus de Roca (Rocca, Rocha) de Trano, 1437 doc. leg. in Padua, vgl. Acta graduum academicorum gymnasii Patavini 1406-1450, 1922 nr. 1240.

Bl. 37ra-65vaScutum defensionis super priuilegiis fratrum de audiencia confessionum et sepultura.‹ prol. Homo primus particeps angelice nature in loco voluptatis eo quod nudus esset defensionis et excusacionis pallio pertimuit. Text. De primo scilicet de iure fratrum super confessionibus audiendis dicenda sunt quatuor, primo de auctoritate. artic. I. Bl. 38rb: Liberum agens non dicitur quod ad principalem et essencialem effectum eius alterius indiget fundamento seu fulcimento. Et in hoc sit finis et consummacio huius opusculi et scuti ad concipiendam viam resistendi pressuris mundi ad laudem et gloriam virginis matris Ihesu Christi qui est benedictus in secula seculorum amen.

Bl. 65vb-72vb [Innocentius IV papa]: Summa de exceptionibus. Excipitur ((corr. ex: Sxcipitur)) contra sigillum si bulla sit falsa uel sigillum … — … Item si iudex sentenciam dictet ut per alium dicatur, legatur ut C de sen. expertim re l. I. Schulte, 2 S. 93, ohne Nennung dieser Hs. Weitere Parallelhs.: Kassel Ms. iurid. 2° 23 II 1.

Bl. 72vb-94vb Johannes Kannemann: Scutum defensionis. Inter opera humana altissimum nuncupatur nexu … — … patet iste articulus septimus et per consequens ille totus tractatus editus per patrem et fratrem Johannem Kannemann doctorem eximium. Zum Verfasser vgl. L. Oliger in Franziskanische Studien 5, 1918 S. 39ff.; zu diesem Traktat S.65; diese Hs. dabei nicht erwähnt; jedoch von Ludger Meier, Die Barfüßerschule zu Erfurt, 1958 S. 53.

Bl. 94vb-96va Tractatus de confessione. Quia diuersi fratres circa confessiones minus certi dubitant a quibus absoluere possint … — … tamen absoluere a transgressione votorum ergo etc.

Bl. 97ra-148vb Expositio super psalmo L. prol. Miserere mei deus secundum magnam misericordiam tuam … Pro huius psalmi introductione in primis est diligenter aduertendum quod iste psalmus in ordine psalmorum est quinquagesimus, in locacione psalmus penitencialium quartus et medius. (Bl. 99va) artic. I. Miserere mei deus … Postquam in precedentibus dictum est de incitamentis que fuerunt causa ipsius peccati. (Bl. 104vb) artic. II. Et secundum multitudinem miseracionum tuarum … Postquam Dauid deplorauit peccatum adulterii et inuocata dei misericordia. bene ergo passio Cristi dicitur holocaustum etc.

Bl. 149ra-156vbGwalterus, De remedio amoris‹. Magis deo placet qui oportunitate non vtitur concessa peccandi quam cui delinquendi non est attributa potestas. … — … eiusdem sponsi voce testante, nescitis diem neque horam [Mt 25,13] et finis adest.

Bl. 157ra-191va Sermones diversi. (Bl. 157ra) [De apostolis] Pro pa[tribus] t[uis] na[ti] sunt tibi fi[lii] … terram, [Ps 44,17] scribitur psalmo. Sciendum quod Christus aliquos patres habuit in lege nature ut Adam et alios … = Theol. 2° 85 Bl. 75va. (Bl. 159rb) [De eodem] Pro pa[tribus] t[uis]… fi[lii], scilicet sancti apostoli quod si filii et heredes [Rm 8,17]. In precedenti sermone dictum est de filiis abiectis, nunc autem restat dicere de filiis neglectis … (Theol. 2° 85 Bl. 76va.) (Bl. 160rb) [De eodem] Non uos me elegistis [Io 15,16] … maneat, Ioh. 15°. Sanctis apostolis verbum istud dicitur, vnde ait, non vos me elegistis … (Theol. 2° 85 Bl. 76vb.) (Bl. 162rb) [De eodem] Ego vos elegi de mundo [Io 15,19], Ioh. 15. 3a hic ponit, quis elegerit ego et quis es, ego qui loquor iusticiam … (Theol. 2° 85 Bl. 77va). (Bl. 164ra) [De eodem] Ecce nos relinquimus [omnia] et secuti sumus te [Mt 19,27] … Israel, Mt. 19°. De sanctis apostolis qui ad uocem domini dicentis, nisi quis reliquerit … (Theol. 2° 85 Bl. 78va.) (Bl. 165vb) De martyribus. Iustorum anime in ma[nu] dei sunt … m[ortis] [Sap 3,1], Sap. 3°. In hoc uerbo sancti martires a tribus possunt commendari, a perfectione uite. (Bl. 167ra) [De eodem] Non veni pacem mittere sed gladium [Mt 10,34], Mt. 10. Signum uerissimum saluacionis est tribulacio ut Sap. 16 dicitur, in breui turbati sunt [Sap 16,6] (Theol. 2° 85 Bl. 80va;) auch Hamburg Petri 49 Bl. 288v. (Bl. 168va) [De confessoribus] Intra in gaudium domini tui [Mt 25,21]. Promisit dominus suis amicis tristiciam presentis uite debere conuerti in gaudium … (= Theol. 2° 85 Bl. 86vb.) (Bl. 170ra) [De virginibus] Ueni de Lybano sponsa mea veni coronaberis [Ct 4,8], Cant. IIII°. Dicens audi quantum circa sponsam suam dominus afficitur … (Theol. 2° 85 Bl. 90vb.) (Bl. 172ra) [De eodem] Die tercia induta est Hester regalibus vestimentis … oculis eius [Est 5,1-2], Hest. 5°. Istud de sancta virgine accipi potest que se ornat … (Theol. 2° 85 Bl. 91rb.) (Bl. 172vb) [De eodem] Die tercia [Est 5,1] etc. In precedenti sermone dictum est quod est dies temporalis, spiritualis et eternalis. (Bl. 174ra) De dedicatione ecclesiae. Uidi ciuitatem sanctam Ierusalem nouam [Apc 21,2] XXI° Apoc. Hec est celestis Ierusalem vbi visio pacis est, que pax in mundo non invenitur. (Bl. 177vb) De s. Francisco. Michi absit gloriari [Gal 6,14] etc. In quo verbo ostendit se beatus Franciscus libris. (Bl. 181ra) De assumptione BMV. In multitudine curruum meorum ascendi excelsa moncium [4.Rg 19,23], 4 Reg. 19°. In quibus uerbis regine nostre Marie gloriosa assumptio designatur. domus dei, a quo nos custodiat Christus intemerate uirginis filius amen.

Bl. 193ra-198vb Johannes Andreae: Summa super IV libro decretalium (de sponsalibus et matrimoniis; erweiterte Fassung). Prol. Cristi nomine inuocato ad honorem ipsius et reuerendissimi patris mei … septimo in quibus casibus dissoluitur. Text. Sponsalia proprie sunt de futuro et dicuntur futurarum nupciarum promissiones. vide per te. Et sic habetur finis summule quarti libri decretalium domini Iohannis Andree. Schulte, 2 S. 214/15, ohne Nennung dieser Hs. Druck: Drucke: s. GW 1676 ff. Weitere Parallelhss.: Kassel Ms. iurid. 4° 30 II 7. Kassel Ms. iurid. 4° 37, 9a. Stuttgart HB VI 72a Bl. 145r. Stuttgart HB VI 92 Bl. 275r.

Bl. 198vb-204ra [Johannes Andreae]: Lectura arboris consanguinitatis et affinitatis. Circa lecturam [arboris] diuersis olim diuersum modum ponentibus uel tenentibus … — … studentes continue perseuerunt, per graciam eius qui … amen. Weitere Parallelhss.: Kassel Ms. iurid. 2° 26 I 3. Kassel Ms. iurid. 2° 52 II 6. Kassel Ms. iurid. 4° 37, 5. Stuttgart HB VI 45 Bl. 122r. Stuttgart HB VI 92 Bl. 287r. Schulte, 2 S. 214, ohne Nennung dieser Hs. Druck: GW 1676 ff.

Bl. 205ra-212rb [Athanasius Magnus]: Vita s. Antonii Abbatis (epilogus Euagrii interpretis). Anthonius igitur nobilibus religiosisque parentibus natus, Egipto oriundus fuit … — … quos illi deos esse arbitrantur, conculcent atque deicient, deceptores scilicet hominum et tocius decepcionis. Epil. Hanc scripturarum dent veniam, si Greci sermonis vim … — … cui est claritas et perpetua potestas in secula seculorum amen. PG 26, 839-976. PL 73,127-170. Acta SS Jan. II p. 486-506. BHL 609.

Bl. 216ra-222ra Theodoricus: Vita s. Bernhardini Senensis. Condecet enim Christi sancto nomine congregatos fideles christianos primum institucione electorum dei sacra festa percolere, maxime eorum quorum nomina digna memoria asscripta sunt cathalogo sanctorum. … — … modo ineffabili multipliciter operari, qui sit benedictus … Expliciunt quedam pauca dicta de vita s. patris Bernhardini collecta et articulata per fratrem Theodericum.

Bl. 222ra-223va Sermo in purificatione BMV. [P] ostquam impleti sunt dies purgacionis, [Lc 2,22] Luc. 2°. Secundum beatum Augustinum est in cap. 12 de illa, mores hominum inter quos quis viuet, dummodo non sunt contra fidem … — … accensa est fides cum operacione bona, vide in passionali si placet etc. amen.


Abgekürzt zitierte Literatur

Acta SS Acta Sanctorum, quotquot toto orbe coluntur, vel a Catholicis scriptoribus celebrantur…, Bd. 1–67, Antwerpen u. a. 1643–
BHL Bibliotheca hagiographica Latina antiquae et mediae aetatis, 2 Bde., ed. Socii Bollandini, Bruxelles 1898 und 1901 (Subsidia hagiographica 6), Bd. 3: Supplementi editio altera, Bruxelles 1911 (Subsidia hagiographica 12)
Briquet C. M. Briquet, Les Filigranes. Dictionnaire historique des marques du papier, Bd. 1–4, Leipzig 21923
GW Gesamtkatalog der Wiegendrucke, Bd. 1–, Leipzig 1925–1938, Stuttgart 1978–
Lehmann, Mitteilungen P. Lehmann, Mitteilungen aus Handschriften IV. München 1933 (Sitzungsberichte d. Bayer. Akad. d. Wiss. Philos.-Hist. Kl., 1933 H. 9)
Meyer-Burckhardt I Die mittelalterlichen Handschriften der Universitätsbibliothek Basel. Beschreibendes Verzeichnis. Abteilung B: Theologische Pergamenthandschriften, Bd. 1, Signaturen B I 1 – B VIII 10, bearbeitet von G. Meyer und M. Burckhardt, Basel 1960
PG Patrologiae cursus completus. Series Graeca, Bd. 1–161, hrsg. von J. P. Migne, Paris 1857–1866
Piccard G. Piccard, Die Wasserzeichenkartei Piccard im Hauptstaatsarchiv Stuttgart, Bd. 1–17, Stuttgart 1961–1997 (Veröffentlichungen der Staatlichen Archivverwaltung Baden-Württemberg. Sonderreihe Die Wasserzeichenkartei Piccard im Hauptstaatsarchiv Stuttgart 1–17)
PL Patrologiae cursus completus. Series Latina, Bd. 1–221, hrsg. von J. P. Migne, Paris 1844–1865
Schulte, 2 J. F. von Schulte, Die Geschichte der Quellen und Literatur des Canonischen Rechts…, Bd. 1: … von Gratian bis auf Papst Gregor IX. Stuttgart 1875; Bd. 2: … von Papst Gregor IX. bis zum Concil von Trient, Stuttgart 1877