de :: en
Permalink: PURL

Search

View as: OAI :: XML :: Print :: Faksimile in der WDB

Beschreibung von Lüneburg, Ratsbücherei, Theol. 2° 77
Fischer, Irmgard: Handschriften der Ratsbücherei Lüneburg: 2. Die theologischen Handschriften: 1. Folioreihe. - Wiesbaden: Harrassowitz, 1972. S. 149153

Aegidius Romanus — Bernardus Claraevallensis — Thomas de Hibernia - Rudolfus de Biberach et alii

Pap. — 297 Bl. — 29,5 × 20,5 cm — Franziskanerkloster Lüneburg — Mitte 15. Jh.

Wasserzeichen: Briquet 13006 (Traube); Piccard Ochsenkopfwasserzeichen Abt. VII 287 (1448-51); 434 (1445-51); 889 (1446-49); XIII 541 (1436-43); ähnlich Abt. VII 377 (1449-63); 586 (1438-41); außerdem Anker. Lagen: 3·V (30). 5·VI (90). VI+ 1 (103). VII (117). 15·VI (297). Reklamanten. Innerhalb einiger Lagen auch alte Blattzählung. Unbeschrieben: Bl. 28v, 65v-66v, 297v. Schriftraum 20-22 × 13-14 cm , 33-48 Zeilen; ab Bl. 178 zweispaltig. Bastarda von verschiedenen Händen. Rote Lombarden; Bl. 178ra,, 262ra,, 267va,, 293ra zweifarbig rot und blau. Rote Überschriften und Paragraphenzeichen, rubriziert.

Alter rotbrauner Ledereinband. Zwischen rhombenförmigen Streicheisenlinien kleine Rosetten und Lilien (Einzelstempel). Eckenbeschläge. Blattweiser (rote Lederstreifen). Buckel und Schließen abgerissen. Am hinteren Deckel oben Kettenansatzspuren.

Pergamentspiegel und Falze: Bruchstücke eines Notariatsinstrumentes des Albertus de Rethem, Klerikers der Diözese Minden, ausgestellt in Rom am 15. 11. 1432 mit inserierter Littera Eugens IV. vom 27. 4. 1431 an den Bischof Adriensis (von Adria oder Atri bzw. Penne (?)), den Abt von St. Michael (Lünebürg) und den Propst in Heiligenthal, einen Henricus in Hittbergen (Landkreis Lüneburg) als Pfarrer einzusetzen. Als Zeugen werden genannt: ... Stoteroggen und Hermannus Puster, Kleriker der Diözesen Minden und Köln.

Herkunft: Bl. 1r: Ex donatione testamenti domini Gerperti Euerwyn plebani sancti Lamberti in Luneborch. Orate pro eo fratres. M°DI. Von demselben Vorbesitzer auch Theol. 2° 65. Zu Gerpertus Everwin vgl. Gebhardi, Abhandlungen IV S. 182.

Lehmann, Mitteilungen S. 53.

Bl. 1r-35v [Aegidius Romanus]: Tractatus de regimine principum. (lib. I-II contractus). Cvm omnis disciplina et doctrina ex presenti fiat cognicione … — … plus viuunt passione quam racione. Et sic est finis 2e partis secundi libri. Zumkeller, Manuskripte des Augustiner-Eremitenordens, 1966 S. 36 Nr. 54, mit Nennung dieser Hs., die jedoch stark gekürzt ist. Kapitelfolge in der Hs. (zitiert nach dem Druck Romae 1607): I, 1 cap. 2 (Bl. 1r)-7, 11-14. I, 2 cap. 9 (Bl. 7v), 15, 27-30, 32. I, 3 cap. 1 (Bl. 13r)-5, 7-8, 10-11. I, 4 cap. 1 (Bl. 18r)-7. II, 1 cap. 7 (Bl. 23v)-8, 12-13, 16, 18-24. II, 2 cap. 10 (Bl. 30r)-14, 18-21. Auch innerhalb der Kapitel noch Auslassungen.

Bl. 35v-42v Speculum artis bene moriendi. Cvm de presentis exilii miseria mortis transitus … (Bl. 36r Text.:) Cvm omnium terribilium mors corporis sit terribilissimamori discat, studeat ergo mori quiuis homo die ac nocte. Et sic est finis huius tractatus de arte moriendi. Deo omnipotenti sit laus et gloria per eterna secula. Druck: GW 2571-2579. Die Verfasserfrage ist ungeklärt. Während A. Madre, Nikolaus von Dinkelsbühl, 1965 S. 292-295 diesen Traktat unter den Opera dubia aufführt, spricht sich R. Rudolf in Anz. d. Österr. Akad. d. Wissenschaften, Phil.-hist. Kl. 88, 1951 S. 387-398 für Nikolaus von Dinkelsbühl als Verfasser aus.

Bl. 43r-46r [Ps. Bernardus Claraevallensis]: Magnificat. Magnificat anima mea dominum. [Lc 1,46] Magnificat voce, magnificat opere, magnificat affectu. Magnificat laudando, amando, predicando … — … et erit deus omnia in omnibus amen. PL 184, 1121-1128. Stegmüller, RB II 1731, ohne Nennung dieser Hs. Glorieux, Pour revaloriser Migne p. 73.

Bl. 46r-61r Bernardus Claraevallensis: Homiliae super missus est. praef. Scribere me aliquid et deuocio iubet … Hom. I. Missus est angelus … Quid sibi voluit ewangelista … sed specialiter fiat michi secundum verbum tuum amen. S. Bernardi opera. Romae IV, 1966 S. 13-57; es fehlen S. 20 Z. 24 (Bl. 48v). — S. 22 Z. 9, außerdem einige kleinere Auslassungen.

Bl. 61v-65r [Rudolfus de Biberach]: De septem donis spiritus sancti (in fine mutilum). Omne datum Optimum et omne donum perfectum desursum est descendens a patre luminum. [Iac 1,17] Ja. primo. Sanctus Iacobus describit nobis patrem eternum ut fontem tocius bonitatis … — … Prouerbiorum III°, sapiencia lignum vite est et cetera, hiis qui apprehenderunt eam [Prv 3,18]. Druck: Stark gekürzt und mit einigen Textabweichungen, vgl. als Druck u. a.: Bonaventurae opuscula. I Parisiis 1647 p. 235-267. Weitere Angaben bei dem vollständigen Traktat s. u.

Bl. 67r-94v [Gerardus de Vliederhoven (?)]: Tractatus de quatuor novissimis sive cordiale. Memorare nouissima tua et in eternum non peccabis. [Sir 7,40] Eccli. VII. Sicut dicit beatus Augustinus in libro suarum meditacionum, plus vitanda est … — … et intelligerent ac nouissima prouiderent. Druck: GW 7469-7514. Zur hsl. Überlieferung vgl. Welter, L'exemplum, S. 429-430 und ergänzend Meyer-Burckhardt II S. 737-738, dort auch Literaturhinweise zur Verfasserfrage.

Bl. 94v-103r Thomas de Hibernia (Palmeranus): Liber de tribus punctis christianae religionis. Religio munda et immaculata aput deum patrem … custodire ab hoc seculo. [Iac 1,27] Jacobi I. Volens religionem aliquam intrare et eam obseruare … — … debet esse maior discrecio. Hii sunt puncti Christiane religonis collecti per magistrum Thomam Ybernicum de anno M°CCC°XV° [1315] . Quos si quis vellet extendere … compilare. Et sic est finis pro quo deus sit benedictus amen. Stegmüller, RB V 8129, 1, ohne Nennung dieser Hs. Quetif-Echard I p. 745. Weitere Hss.: Berlin, theol. fol. 241 (Rose 800), Bl. 26V; Göttingen, 2° Ms. Theol. 119 Bl. 259r.

Bl. 103r Gregorius Magnus: Moralium lib. XII. (cap. II) Nulla que in hoc mundo hominibus fiunt … — … tunc eum promisit esse moriturum. PL 75, 986 D-987 A.

Bl. 103v Versus et sententiae. Iudicio tegit extremo (= Walther I I 13129); ferner neben einigen ungedruckten Walther I I 17393, Walther I 16101 und die 12 Verse über die Apostel vgl. Theol. 2° 36 Bl. 262rb.

Bl. 104r-174v Thomas de Hibernia (Palmeranus): Manipulus florum. Infrascripta sunt collecta de libro qui dicitur manipulus florum siue tabula originalium procedens secundum ordinem alphabeti extracta a libris XXXVI auctorum edita a magistro Ybernico quondam socio de Sarbona Parisiensis ciuitatis, et primo: De adventu domini … text. Augustinus super Iohannem … nulla causa veniendi Christo domino nisi peccatores saluos facere …Bernar[dus]: 0 bone Ihesu si tam dulce est flere de te … quid dulcius lacrimis caritatis. Gekürzt und alphabetische Ordnung nicht eingehalten, auch sonst einige Abweichungen. Letztes Kapitel hier: De Ihesu. Stegmüller, RB V 8128, 1, ohne Nennung dieser Hs. Glorieux, Répertoire Nr. 322 x.

Bl. 166v173r im Anschluß an das Kapitel De conscientia eingeschoben der Traktat: De interiori domo. (cap. 1, 6-7, 10-11, 14-22). Consciencia in qua perpetua est anima permansura edificanda est … — … si vis omnes malas cogitaciones a corde tuo repellere amen. Auch innerhalb der Kapitel noch etliche Kürzungen. PL 184, 509A-532B. Glorieux, Pour revaloriser Migne p. 7l.

Bl. 174v-175v De visitatione infirmorum (interrogationes). Primo quando domum intrat dicat: Fax huic domui [Lc 10,5], Luce V [!]. Deinde dicat infirmo: Scis quod omnes sumus mortales … Nach der Segnung des Kranken werden 2 Arten der Befragung beim Nahen des Todes angefügt, eine: secundum sanctum Anselmum: Letaris quod in fide christiana morieris? Respondeat infirmus: Eciam uel Ita.Disrumpisti domine vincula etc.

Bl. 175vAbsolucio a consilio Basiliensi transmissa‹. Dominus noster Ihesus Christus per meritum sue passionis dignetur te absoluere et ego auctoritate matris ecclesie et sacrosancte Basiliensis sinodi … — … terre sancte tempore Passagii generalis euntibus. In nomine patris … amen.

Bl. 178ra-233ra [Rudolfus de Biberach]: De septem donis spiritus sancti. Omne datum optimum … a patre luminum. [Iac 1,17] Ja. 1°. Beatus Iacobus a veritate paterni verbi illuminatus et caritate spiritus sancti inflammatus … — … nec agi fructuosius aliquid potest, quam deo gracias amen. Dieser Traktat hier Bl. 178v Henricus de Frimaria zugeschrieben. Druck: u. a.: Bonaventurae opuscula. I Parisiis 1647 p. 235-275. Stegmüller, RB V 7520, hsl. Überlieferung dort nicht genannt. Parallelhs.: Nürnberg, Cent. III 64 Bl. 76ra.

Bl. 233va-292vb Epistolae suppositae Eusebio, Augustino et Cyrillo de s. Hieronymo. ›Bl. 233va: Incipit epistola beati Eusebii ad beatum Damasum Portuensem episcopum et ad christianissimum Theodomum Romanorum senatorem de morte gloriosissimi Ieronimi doctoris eximii.Patri reuerendissimo Damaso …((Bl. 261vb) :) tu possides adipisci. BHL 3866. PL 22, 239-282; vgl. dazu PL Suppl. 2, 18. Neuere kritische Ausgabe von J. Klapper, Schriften Johanns v. Neumarkt. II, 1932 (Vom MA zur Reformation 6, 2) S. 9-241. ›Bl. 262ra: Incipit epistola venerabilis doctoris Augustini episcopi ad beatum Cirillum secundum Ierosolimitanum pontificem de magnificenciis eximii doctoris Ieronimi.Gloriosissimi Christiane fidei …((Bl. 267rb) :) fraudatur desiderio. BHL 3867. PL 22, 281-289 bzw. PL 33,1120-1126; vgl. dazu PL Suppl. 2, 18. J. Klapper, a.a.O. S. 245-288. ›Bl. 267va: Incipit epistola venerabilis doctoris sancti Cirilli secundi Ierosolomitani episcopi ad beatum Augustinum doctorem eximium de miraculis beati Ieronimi doctoris magnifici.Uenerabili viro episcoporum …((Bl. 292vb) :) oracionibus memor esto. BHL 3868. PL 22, 289-326 bzw. PL 33, 1126-1153; vgl. dazu PL Suppl. 2, 19. J. Klapper, a.a.O. S. 292-512. Dekkers, Clavis patrum Nr. 367°.

Bl. 293ra-296vbTractatus Cassiani de octo viciis principalibus‹. prol. Tuis precibus optime papa animatus ultra vires ingenii … Octo esse principalia vicia que genus humanum infestant … ((cf. PL 80, 9 D)) … — Cap. I. De castrimargia. Beati patris Anthonii sentencia hec est, monachum qui post cenobiale propositum. … vniuersa seniorum precepta sine discussione perficiamus. Amen. Gekürzte und interpolierte Fassung, vgl. Iohannes Cassianus, De institutis coenobiorum et de octo principalium vitiorum remediis. Lib. V-XII. CSEL 17, 1888 p. 83-230. Dekkers, Clavis patrum Nr. 513.


Abgekürzt zitierte Literatur

BHL Bibliotheca hagiographica Latina antiquae et mediae aetatis, 2 Bde., ed. Socii Bollandini, Bruxelles 1898 und 1901 (Subsidia hagiographica 6), Bd. 3: Supplementi editio altera, Bruxelles 1911 (Subsidia hagiographica 12)
Briquet C. M. Briquet, Les Filigranes. Dictionnaire historique des marques du papier, Bd. 1–4, Leipzig 21923
CSEL Corpus scriptorum ecclesiasticorum Latinorum, Bd. 1–, Wien 1866–
Dekkers, Clavis patrum Clavis patrum Latinorum, hrsg. von E. Dekkers, Steenbrugge u.a. 31995 (Corpus Christianorum. Series Latina)
Dekkers, Clavis patrum Clavis patrum Latinorum, hrsg. von E. Dekkers, Steenbrugge u.a. 31995 (Corpus Christianorum. Series Latina)
Gebhardi, Abhandlungen J. L. L. Gebhardi, Historisch-genealogische Abhandlungen. Bd. 1 Lüneburg-Leipzig 1747. Bd. 2-4 Braunschweig-Hildesheim 1762-67
Glorieux, Répertoire P. Glorieux, Répertoire des maîtres en théologie de Paris au XIIIe siècle, 2 Bde., Paris 1933 und 1934 (Études de philosophie médiévale 17, 18)
GW Gesamtkatalog der Wiegendrucke, Bd. 1–, Leipzig 1925–1938, Stuttgart 1978–
Lehmann, Mitteilungen P. Lehmann, Mitteilungen aus Handschriften IV. München 1933 (Sitzungsberichte d. Bayer. Akad. d. Wiss. Philos.-Hist. Kl., 1933 H. 9)
Meyer-Burckhardt II Die mittelalterlichen Handschriften der Universitätsbibliothek Basel. Beschreibendes Verzeichnis. Abteilung B: Theologische Pergamenthandschriften, Bd. 2, Signaturen B VIII 11 – B XI 26, bearbeitet von G. Meyer und M. Burckhardt, Basel 1966
Piccard G. Piccard, Die Wasserzeichenkartei Piccard im Hauptstaatsarchiv Stuttgart, Bd. 1–17, Stuttgart 1961–1997 (Veröffentlichungen der Staatlichen Archivverwaltung Baden-Württemberg. Sonderreihe Die Wasserzeichenkartei Piccard im Hauptstaatsarchiv Stuttgart 1–17)
PL Patrologiae cursus completus. Series Latina, Bd. 1–221, hrsg. von J. P. Migne, Paris 1844–1865
Quetif-Echard Scriptores Ordinis Prædicatorum Recensiti, Notisque Historicis Et Criticis Illustrati. Opus … inchoavit R. P. F. Jacobus Quetif S. T. P. absolvit R. P. F. Jacobus Echard …, 2 Bde., Paris 1719 und 1721
Stegmüller, RB F. Stegmüller, Repertorium biblicum medii aevi, Bd. 1–11, Madrid 1950–1980
Walther I H. Walther, Initia carminum ac versuum medii aevi posterioris Latinorum, Göttingen 1959 (Carmina medii aevi posterioris Latina 1)
Welter, L'exemplum J. Th. Welter, L'exemplum dans la littérature religieuse et didactique du moyen âge, Paris 1927

Revisions:
  • Normdaten ergänzt oder korrigiert. (schassan, 2015-09-07)

Beschreibung konvertiert im Rahmen des Projektes Digitalisierung der mittelalterlichen Handschriften der Ratsbücherei Lüneburg.
Herzog August Bibliothek Wolfenbüttel (copyright information)