de :: en
Permalink: PURL

Suche

Anzeigen als: OAI :: XML :: Print

Beschreibung von Lüneburg, Ratsbücherei, Theol. 2° 85 (Lüneburg 2, S. 169-173.)
Handschriften der Ratsbücherei Lüneburg, Bd. 2: Die theologischen Handschriften: Folioreihe, bearbeitet von I. Fischer, Wiesbaden 1972, S. 169-173.

Johannes Contractus — Johannes de Molhusen — Conradus Claraevallensis — Henricus Heinbuche de Langenstein et alii

Pap. u. Perg. — 368 Bl. — 29 × 20,5 cm — Erfurt, Kartause — um 1400, 15. Jh.1

Lagen: Aus fünf Teilen zusammengesetzt.5·VI (60). VI+1 (73). VI (85). 6 (91). 2·VI (115). 4(119). 20·VI (359). III+3 (368). Reklamanten und Kustoden nur teilweise erhalten. Unbeschrieben: Bl. 74, 91v, 119v, 299v, 302, 367v-368v.

Alter heller Ledereinband. Zwischen rhombenförmigen Streicheisenlinien kleine Kreise, verschieden angeordnet, einzeln, als Dreipaß oder Kleeblatt (Einzelstempel). Beide Schließen abgerissen, ebenso die 5 Buckel auf dem Vorder- und Rückdeckel sowie das alte Titelschild. Blattweiser (Pergament- und Lederstreifen).

Pergamentspiegel und Falze. Schrift auf dem vorderen Spiegel durch Rasur fast völlig zerstört. Spiegel im Rückdeckel: Bruchstück eines rhetorischen Textes. 15. Jh.1.

Herkunft: Bl. 1r oberer Rand: Cartusiae Erfordiensis. Auf dem Spiegel im Vorderdeckel altes Inhaltsverzeichnis darunter ebenfalls der Eintrag: Hic liber pertinet ad Carthusiam prope Erffordiam. In dem alten Katalog der Erfurter Kartause vom Ende des 15. Jh.s wird dieser Codex unter 0.80 verzeichnet, vgl. Lehmann, Mittelalterliche Bibliothekskataloge. II, 1928 S. 502. Wie diese Hs. später nach Lüneburg kam, bleibt unklar; jedoch wurde der letzte Teil der Hs. von einem Benediktinermönch aus Lüneburg geschrieben (s.u. Bl. 367rb Kolophon).

Lehmann, Mitteilungen S. 55-56.

I: Bl. 1-73

— 15. Jh.1

Wasserzeichen: ähnlich Briquet 2774 und Briquet 2778 (Ochsen). Alte Blattzählung. Schriftraum 22,5-23,5 × 15,5-16,5 cm , zweispaltig, 43-50 Zeilen. Bastarda currens von einer Hand. Rote Lombarden, rubriziert; einige Stellen auch gelb und rot unterstrichen.

Bl. 1ra-72vb Johannes Contractus (Kortz): Sermones de sanctis. De s. Andrea: Bl. 1ra Ambulans Ihesus iuxta mare Gallilee, vidit … in mare, [Mt 4,18] Mt. 4. In verbis istis describitur uocacio duorum apostolorum facta a Christo. De s. Nicolao. Bl. 3ra Qvasi olyua pullulans et quasi cypressus in altitudinem se extollens … consummacionem virtutis, [Sir 50,11] Eccli. 1° [!]. Verba ista exponi possunt de beato Nicolao qui commendatur hic a quatuor, primo ab effectu miseracionis. De s. Ambrosio: Bl. 4va Fidelis seruus et prudens quem constituit dominus … in tempore, [24,45] Mt. XXIIII. Ista verba possunt exponi de sancto Ambrosio qui commendatur hic tribus, a vite sanctitate. De s. Laurentio: Bl. 47va Igne me examinasti et non est inventa in me iniquitas, sic scripturn est psalmo. [Ps 16,3] Verba ista poterat dicere beatus Laurencius tempore grates agendo de hoc quod in passione sua ipsum confortauit. De s. Elisabeth: Bl. 69vb Ora pro nobis quoniam mulier sancta es, [Idt 8,29] Iudith VIII. Verba ista possunt sumi ad commendacionem sancte Elizabeth et secundum hoc sunt verba degencium in hoc mundo. De s. Katharina: Bl. 70vb Omnis gloria eius filie regis ab intus in fym[briis] … va[rietatibus], [Ps 44,14-15] ps. Verbum istud congrue potest sumi ad commendacionem sancte Katerine que fuit filia regis terreni … quod duplex oleum nobis precibus eius concedat qui sine fine viuit et regnat amen. Schneyer, Predigtreihen S. 22. Schneyer, Repertorium 3, 1971 S. 439-443. Druck: Druck: Hain 5676, danach fehlen die Sermones: de s. Stephane, de s. Johanne ev., de ss. Innocentibus, in divisione apostolorum, de s. Dominico, de s. Clara, sermo II in assumptione BMV, in decollatione s. Johannis bapt., de s. Mauritio, de s. Hieronymo, de s. Francisco (sermo III), de s. Luca ev., de s. Caecilia. Die Predigten über den hl. Ambrosius und den hl. Laurentius sind dagegen Zusätze in dieser Hs.

Bl. 73ra-vb Registrum sermonum.

II: Bl. 74—91

— um 1400

Das äußerste und innerste Doppelblatt der ersten Lage dieses Teiles Pergament. Wasserzeichen: Mošin-Traljić 1853 (Kreis), und Ochsenkopf. Schriftraum 24,5 × 17 cm , zweispaltig, 53-60 Zeilen. Notula von einer Hand. In der ersten Lage dieses Teiles sind die Anfangsbuchstaben nicht ausgeführt, in der zweiten kleine rote Lombarden, rubriziert.

Bl. 75ra-91rb Sermones de communi sanctorum. [De apostolis:] Bl. 75ra [G] audete quoniam nomina vestra scripta sunt in celis, [Lc 10,20] Lu. X. Sanctis apostolis istud verbum dicitur, quod eorum nomina in libro viuentium describuntur sicut omnibus benedicentibus in Apo. promittitur. [De eodem:] Bl. 75rb [N] omina vestra scripta sunt in celis. [Lc 10,20] Reprobi deleantur de libro viuencium et cum iustis non scribentur, sicut in precedenti sermone. [De eodem:] Bl. 75va Pro patribus tuis nati sunt tibi filii … ter[ram], [Ps 44,17] ps. 44. Quod Christus aliquos patres habuit in lege nature, ut Adam et alios, aliquos in lege scripture. [De virginibus:] Bl. 90ra [A] dducentur regi virgines post eam. [Ps 44,15] Magnum hoc spirituale matrimonium vbi Christus sponsus et anima sponsa vbi fecunditas simul. [De eodem:] Bl. 90vb [V] eni de Lybano sponsa mea, veni coronaberis. [Cant 4,8] Audi quantum circa sponsam suam dominus affcitur quia ter inuitatur. [De eodem:] Bl. 91rb [D] ie tercia induta est Hester regalibus vestimentis, cumque vidisset eam rex, placuit oculis eius. [Est 5,1-2] Istud de sancta virgine accipi potest que se ornat ut in amplexus summi regis veniat … ut in libro Sapiencie, psalmo fiant vie illorum tenebre et lu [Ps 34,6]. Nach der teilweise abgeschnittenen und nur sehr unsicher zu lesenden Überschrift wird dieser Predigtzyklus hier einem Jordanus zugeschrieben, Bl. 75r: … sunt communi Iordani; er stimmt jedoch nicht überein mit den entsprechenden gedruckten Sermones des Jordanus de Quedlinburg, vgl. Hain 9440 u. ö. Schneyer, Predigtreihen S. 280 zitiert zu dem ersten Initium die beiden anonymen Hss.: Erfurt, Amplon. oct. 55 und Klosterneuburg 869 f. 124; vgl. auch Luneb. Theol. 2° 49 Bl. 157ra-172vb.

III: Bl. 92-119

— 15. Jh.1

Piccard Ochsenkopfwasserzeichen Abt. XIII 35 (1427—1435); ein weiterer Ochsenkopf. Schriftraum 23,5-24 × 15-16 cm 43-45 Zeilen. Bastarda currens von zwei Händen. Platz für Anfangsbuchstaben an einigen Stellen leer geblieben; einige rote Lombarden, rubriziert.

Bl. 92r-119r Johannes Bischofhosen de Molhusen: Collationes. ›Collaciones facte in Carthusia tempore Capituli per visitatorem provincie Saxonie.‹ Angefügt an diese Überschrift von wenig späterer Hand am Blattrand der Name des Visitators und Verfassers dieser Standespredigten: scilicet magistrum Iohannem Bischofhosen de Molhusen priorem domus Hildeshemensis ordinis Carthusiensis. Datiert ist die 4. Collatio Bl. 113v: Die Iohannis baptiste in capitulo anno domini 1423. (Bl. 92r Inc. coll. I:) Filii tui de longe venient, [Is 60,4] Ysaie LX capitulo. Venerandi patres, cum me video in conspectu magnatorum scilicet doctorum virorum sedentem et in medio seniorum loquentem merito obmutesco … — (Bl. 96v Inc. coll. II:) Non potestis portare modo, [Io 16,12] sic scribitur Io. 16 originaliter recitative vero in ewangelio currentis dominice. Patres in Christo prestantissimi, qui equanimitate mentis potestis portare impericiam meam … — (Bl. 116r Inc. coll. V:) [A] ufferte malum ex vobisipsis, [1.Cor 5,13] 1 Cor. V. Dilectissimi patres et domini, infelix consuetudo peccandi hoc habet ut quanto amplius quisque peccauerit … (Bl. 119r) secundum bone voluntatis studium perficiente. Cui est honor et gloria cum patre … amen. Ein Johannes de Molhusen wurde 1400 in Erfurt zum Magister artium promoviert, vgl. Kleineidam, Universitas studii Erffordensis. 1, 1964 S. 359; vielleicht ist er der Autor dieser Collationes.

IV: Bl. 120-299

— 15. Jh.1

Wasserzeichen: Briquet 11785 (Berge); Piccard Ochsenkopfwasserzeichen Abt. I 351 (1435-1445), Piccard Ochsenkopfwasserzeichen Abt. XIII 495 (1442-1450); ähnlich Piccard Ochsenkopfwasserzeichen Abt. XII 317 (1430-1431). Schriftraum 22,5-23,5 × 14,5-15,5 cm , zweispaltig, 36-42 Zeilen. Bastarda currens von zwei Händen. Rote Lombarden und Überschriften, rubriziert.

Bl. 120ra-296va [Conradus Claraevallensis (Abbas Eberbacensis): Exordium magnum Cisterciense]. Von anderer Hand nachträglich die Überschrift hinzugefügt: ›De precellencioribus et illustribus viris ordinis cisterciensis et de eorum actis et miraculis.‹ (Bl. 120ra-122va) Registrum huius operis. (Bl. 122va-123rb) Prol.: Quisquis ad eternam cupiens pertingere vitam … — … illius e manibus procul auolat iste libellus.Bl. 123rb: Incipit narracio de inicio cisterciensis ordinis qualiter patres ordinis nostri … (Cap. 1:) Eternus deus eterni dei filius creator omnium rerum, redemptor omnium fidelium … — (Bl. 296rb) : cooperante gracia dei quandoque peruenire mereamur, prestante eodem domino nostro Ihesu Christo qui cum patre … seculorum. (Bl. 296rb-va) Additamentum: Mira loquor sed digna fide Bernharde … — … celeste fiat terrestre cadauer. 0 facies cara ne mors nos dampnet amara, | hoc pietate para, duc nos vbi visio clara. Ediert von Bruno Griesser, Exordium magnum Cisterciense, Romae 1961 (Series scriptorum s. ordinis Cisterciensis, Vol. II). Diese Hs. dort nicht erwähnt; sie gehört zur Gruppe der gekürzten mit der charakteristischen Auslassung im ersten Buch, Kapitel 14, 2-20.

Bl. 296vb-299ra Henricus Heinbuche de Langenstein (Henricus de Hassia): Epistola ad Eberhardum de Yppelbrunn Decanum Maguntinum. Amicorum sincerissimo uirtutis et science meritis reuerendo domino E[berhardo] de Yppelborn ecclesie Maguntine decano H[enricus] Langensteyn dictus de Hassia suorum minimus felici prosperitate viuere et fecundis successibus semper habundare. In domino precarissime! Audiens nuper iterum de digniori promocione vestre persone … — … ad rei publice ciuilis fortunam suis legibus prudenter determinans. Parallelhss. bei F. W. E. Roth in Centralblatt für Bibliothekswesen 2, 1888 S. 113 (Beiheft); vgl. ferner K. J. Heilig, Kritische Studien zum Schrifttum der beiden Heinriche von Hessen, in Röm. Quartalschrift 40, 1932 S. 140-141.

V: Bl. 300-368

— 1438

Wasserzeichen: Briquet 9744 (Monogramm); außerdem Berge und Mensch. Schriftraum 18 × 14-14,5 cm , zweispaltig, 27-34 Zeilen. Schreiber dieses Teiles: Harneydus de Wrestede (s.u. Bl. 367rb). Notula von verschiedenen Händen. Platz für Anfangsbuchstaben leer geblieben, nur einige Stellen rubriziert.

Bl. 300ra-367rb Aristoteles: Ethica Nicomachea (Translatio Roberti Grossetestae et emendatio Guilelmi de Moerbeke). (Bl. 300ra-301vb) Prol.: [S] icientes venite ad aquas. [Is 55,1] Hec propositio licet sit theologica, potest tamen ad opus presentis intencionis applicari … — … sapientes felicitas nominatur, sicud dicit Eustracius in commento amen. (Bl. 303ra Inc. text.:) Omnis ars et omnis doctrina similiter autem et operacio, actus et electio bonum quoddam appetere videtur. … — (Bl. 367rb) : quibus legibus et consuetudinibus vtens. Dicamus ergo incipientes … Anno ab incarnacionis domini millesimo quadrigentesimo tricesimo octauo in octauo beatorum apostolorum suorum Petri et Pauli per Harneydum de Wrestede professum monasterii sancti Michaelis in Luneburg ordinis beati Benedicti in Studio Grypeswald, translato protunc ibidem a ciuitate Rostock, completus est liber ethicorum iste. Diese Hs. enthält nicht — wie von Lehmann, Mitteilungen S. 56 und noch in Aristoteles latinus, II 1955 S. 1253 Nr. 1924 angegeben — die lateinische Übersetzung der Nikomachischen Ethik mit dem Sammelkommentar des Eustratios, sondern ausschließlich den Aristotelestext; vgl. Aristoteles latinus, Suppl. 1961 S. 112 Nr. 1924 mit dem Hinweis auf H. P. F. Mercken, De anonieme Griekse kommentaar op de Ethica Nicomachea. Diss. Univ. Lovaniensis, 1959 p. 117-118.


Abgekürzt zitierte Literatur

Aristoteles latinus Aristoteles Latinus, hrsg. von L. Minio-Paluello, C. Steel, G. Lacombe und G. Verbeke, Bruges, Leiden, Turnhout 1939– (Corpus philosophorum Medii Aevi I, 1–)
Briquet C. M. Briquet, Les Filigranes. Dictionnaire historique des marques du papier, Bd. 1–4, Leipzig 21923
Hain L. Hain, Repertorium bibliographicum, 2 Bde., Stuttgart, Paris 1826 und 1838
Lehmann, Mitteilungen P. Lehmann, Mitteilungen aus Handschriften IV. München 1933 (Sitzungsberichte d. Bayer. Akad. d. Wiss. Philos.-Hist. Kl., 1933 H. 9)
Mošin-Traljić V. A. Mošin, S. M. Traljić, Filigranes des XIIIe et XIVe siècles, 2 Bde., Zagreb 1957
Piccard G. Piccard, Die Wasserzeichenkartei Piccard im Hauptstaatsarchiv Stuttgart, Bd. 1–17, Stuttgart 1961–1997 (Veröffentlichungen der Staatlichen Archivverwaltung Baden-Württemberg. Sonderreihe Die Wasserzeichenkartei Piccard im Hauptstaatsarchiv Stuttgart 1–17)
Schneyer, Predigtreihen J. B. Schneyer, Wegweiser zu lateinischen Predigtreihen des Mittelalters, München 1965 (Veröffentlichungen der Kommission für die Herausgabe ungedruckter Texte aus der mittelalterlichen Geisteswelt 1)
Schneyer, Repertorium J. B. Schneyer, Repertorium der lateinischen Sermones des Mittelalters für die Zeit von 1150–1350, Bd. 1–11, Münster/Westf. 1969–1990, Bd. 1–4 ebd. 21973–1974 (Beiträge zur Geschichte der Philosophie und Theologie des Mittelalters 43,1–11)

Beschreibung konvertiert im Rahmen des Projektes Digitalisierung der mittelalterlichen Handschriften der Ratsbücherei Lüneburg.
Herzog August Bibliothek Wolfenbüttel (copyright information)