de :: en
Permalink: PURL

Suche

Anzeigen als: OAI :: XML :: Print :: Faksimile in der WDB

Beschreibung von Lüneburg, Ratsbücherei, Theol. 2° 88
Fischer, Irmgard: Handschriften der Ratsbücherei Lüneburg: 2. Die theologischen Handschriften: 1. Folioreihe. - Wiesbaden: Harrassowitz, 1972. S. 178182

Antonius Rampegolus — Artes praedicandi — Sermones et alia

Pap. — I, 519 Bl. — 31 × 21,5 cm — Norddeutschland (Hamburg) — 15. Jh.2 / 1470

Wasserzeichen: Piccard Ochsenkopfwasserzeichen Abt. XIII 59 (1469), Piccard Ochsenkopfwasserzeichen Abt. XIII 516 (1467-71); Piccard Ochsenkopfwasserzeichen Abt. XV 431 (1470); ähnlich Briquet 6274 (Pfeile) und Briquet 11802 (Berge). Lagen: 27·VI (324). VI+1 (337). 13·VI (493). VII (507). VI (519). Reklamanten. Unbeschrieben: Bl. 20v-24v, 309v-312v, 454v-457v, 510r-519v. Schriftraum 21-24 × 14-14,5 cm ; zweispaltig bis auf Bl. 1r-20r, 303r-337v, 499v-509v. 41-48 Zeilen. Zwei Hände, A: Bastarda currens Bl. 1r-20r, 313r-337v. B: Bastarda, der ganze übrige Codex; diese Hand schrieb auch Theol. 2° 101 Bl. 251ra-319vb. Einfache rote Lombarden, rote Überschriften, rubriziert. Platz für Anfangsbuchstaben ab Bl. 362va leer geblieben.

Alter brauner Ledereinband. Zwischen rhombenförmigen Streicheisenlinien Kamele, Pelikane und Hunde (?), außerdem kleine Rosetten und Lilien (Einzelstempel, stark abgerieben). Eckenbeschläge. Beide Schließen abgerissen. Blattweiser (rotbraune Lederstreifen).

Herkunft: Die Nekrologeinträge (s.u.) legen den Schluß nahe, daß diese Hs. aus Norddeutschland (Hamburg (?)) kommt.

Bl. Ir Auctoritates. Iohannes Crisostimus super illa verba: Veniet filius hominis manducans. [Mt 11,19] Sunt quidam peruersi qui de omnibus male iudicant … Mellifluus doctor beatus Bernardus ad religiosos: Sit religiosus Philomena in choro, vt ex corde cantet …

Bl. Iv Nekrologeinträge. 1502 feria 5a post Letare obiit Reinerus Hermensborch ad altare s. Anne vicarius in Hamborch … vgl. Staphorst, Hamburgische Kirchengeschichte. I 2, 1725 S. 159-160; I 3, 1727 S. 597. 1509 feria 5a pasce obiit Hermen Hauerman in Tzellis ad s. Crucem sepultus. 1519 sabbato ante feria Petri et Pauli obiit Eddelke Grote cum Iohan Lantvoget… 15[..] D. Iohannes Hauerman comendista in Watling. 1517 Magister Henricus Hauerman obiit sabbato post purificacionem … 15… Theodericus Hauerman de Tzellis vicarius in Hamborch in summo ad altare s. Anne; vgl. Staphorst, a. a. O. I 3 S. 597. Die Namen Theodericus Haverman und Reinerus Hermensborch sind auch noch einmal auf Bl. 156v und 157r oben von derselben Hand eingetragen; vielleicht waren diese Vikare die Vorbesitzer dieser Hs.

Bl. 1r-8v Ars sermocinandi. Vade in domum tuam. [Lc 5,24] Luce 5. Domus fundamentum, murum supra parietes, ostium circa quod concurrunt quatuor … — (Bl. 3r Inc. sermo:) Beati qui audiunt verbum dei. [Lc 11,28] Eo quod ex hoc beatitudinem consequi mereantur … — … huius domus ac vniuersitatis rerum summus opifex deus gloriosus in seculorum secula benedictus amen. Parallelhs.: Wolfenbüttel 82. 8. Quodl. 4to Bl. 1; diese ist sehr sauber geschrieben, mit etwas ausführlicherem Text und durch Notae erweitert, während die Lüneburger Hs. das Konzept dafür sein könnte.

Bl. 9r-20r De modo praedicandi. Pro aliquali intelligencia presentis figure est sciendum primo quid deus … — (Bl. 12v) : in atriis tuis super milia [Ps 83,11], ad que gaudia perducat nos Ihesus Christus. Anschließend Paradigmata de sanctis und de tempore. ›Bl. 20r: audire de figuris et propheciis. Expliciunt paradogmata [!] de arte predicandi composita.Caplan, Artes praedicandi. 1934 Nr. 132 und Suppl.

Bl. 25ra-156ra De vita spirituali religiosorum. In vinea domini constituti arbores sumus, deus autem agricola est; ipse colit, ipse fecunditatem donat … — … hic in terris ambulantibus pro viatico spem,fidem et caritatem et finaliter vitam sempiternam amen. Ähnlich wie David ab Augusta, De exterioris et interioris hominis compositione, behandelt dieser Traktat des Streben nach Vollkommenheit und die Gefährdungen dabei.

Bl. 157ra-309r [Antonius Rampegolus de Janua]: Figurae bibliorum. ((sine prologo):) Abstinencia. Prima figura: Castigo corpus meum. [1.Cor 9,27] 1 Cor. IX. Nota quod non est animal adeo indomitum, quod fame non domesticetur … — Bl. 300vb Christus. Figura prima: Mvltus est ad cognoscendum. [Is 55,7] Isa. LV°. Nota quod inter alia que principis clemenciam manifestant((Bl. 302va) :) passus est pro salute nostrorum omnium, ipsi honor et gloria in seculorum secula amen. (Bl. 303r-309r) Registrum eiusdem operis. (in fine: anno LXX°). Druck: Die Hs. wurde verglichen mit dem Druck: Figurarum biblie . . . Parisij 1510, und stimmt im allgemeinen damit überein. Der Artikel De accidia folgt in der Hs. jedoch direkt auf De abstinentia. Verzeichnis der Drucke und Hss. bei Zumkeller, Manuskripte des Augustiner-Eremitenordens, 1966 S. 65 Nr. 117 und Stegmüller, RB II 1420; diese Hs. bei Zumkeller mit genannt.

Bl. 313r-337vIntroductoriolus Marie De tempore.‹ Prolog. Ihesu Christo inuocato ad cuius inuocacionem omnino rite fundatur exordium, cum ipse origo sit … ex quo predicatores verbi dei in principio sermonum … inuocant auxilium et graciam dei per salutacionem angelicam ad honorem Ihesu Christi, Marie matris eius, beate Birgitte nostre matris et omnium sanctorum … (Bl. 313v) Dom. I adventus. Cvm appropinquasset Ihesus Iherosolimis et venisset Bethphage ad montem oliueti. [Mt 21,1] Math. 21. Istud ewangelium legitur in duobus dominicis, secundum historiam legitur dominica palmarum, secundum sensum vero allegoricum legitur prima dominica aduentus domini quo in carnem et in mundum venit. (Bl. 313v) Dom. II adventus. Uidebunt filium hominis [Lc 21,27], id est Marie ad differenciam aliorum hominum, qui sunt filii hominum, venientem in nube cum potestate magna et maiestate. Hic recolitur secundus aduentus domini. (Bl. 314r) Dom. III adventus. Mitto angelum meum [Mc 1,2], id est Mariam que angelo similatur propter virginitatem; Ieronimus, angelis semper cognata virginitas. (Bl. 319v) [Dom. I quadragesimae] Dvctus est Ihesus in desertom a spiritu … a dyabolo. [Mt 4,1] Orat ecclesia, tu nos ab hoste protege, item de peccati vinculo, hoste, carne. (Bl. 337r) [Dom. XXIII p. pentecosten] Filia mea modo defuncta est [Mt 9,18]. Videlicet per filiam anima significatur, et sic quilibet peccator potest dicere ad Mariam. (Bl. 337r) [Dom. XXIV p. pentecosten] Ex quinque panibus. [Io 6,13] Guido, vnigenitus dei filius cottidie quidem per Mariam efficitur salutaris nobis cibus. (Bl. 337v) [In dedicatione ecclesiae] In domo tua oportet me manere. [Lc 19,5] Nota pro dedicacione ecclesie canon dicit, reos sanguinis defendit ecclesia … — … a dampnacione perpetua pro qua ipsa sit eternaliter benedicta cum suo filio glorioso qui est Ihesus. Der Verfasser dieser Predigtreihe gehörte, wie die Anrufung „beate Birgitte nostre matris" (Bl. 313r; vgl. auch Bl. 394vb) zeigt, dem Birgittenorden (0. S. Salv.) an. Er schrieb auch den folgenden Zyklus „Introductoriolus Marie De sanctis". Am Ende einer Predigt Bl. 382rb verweist er dort im Anschluß an ein Bibelzitat: „vide de hoc in libello meo qui intitulatur liber vite parte 2a". Sein Buch des Lebens folgt in dieser Hs. Bl. 397ra, und Bl. 422ra dann der kurze ergänzende Traktat „Liber memorie mortis". Da er in der Predigt De conceptione BMV auf das Dekret von 1439 Bezug nimmt (Bl. 346vb), ist wenigstens für diesen Zyklus ein terminus post quem gegeben. Der Autor dieser vier Werke dürfte also zwischen 1430 und 1450 tätig gewesen sein.

Bl. 338ra-396vbIntroductoriolus Marie De sanctis.‹ Prolog. Ihesus dicit Marie matri sue, beate Brigitte reuelante libro VI reuelacionum capitulo 34, benedicta sis tu, tu es quasi mater illa, que mittitur … Es folgt eine Einleitung über den englischen Gruß, dann Bl. 342vb eine kürzere allgemeine Einführung. (Bl. 343va) De sancto Andrea. Uenite post me [Mt 4,19], dicit Maria, id est sequimini me; Bernardus, Mariam sequens non deuias. (Bl. 344va) De sancto Nicolao. Homo quidam nobilis abiit [Lc 19,12] etc. Per illum hominem nobilem intelligitur Christus, de semine Dauid natus; qui abiit in regionem longinquam, id est celum empirrium. (Bl. 346ra) De conceptione BMV. Liber generacionis Ihesu Christi. [Mt 1,1] Maria est nobis liber generacionis omnium virtutum; Ambrosius, talis fuit Maria ut eius vita. (Bl. 372rb) De sancta Birgitta. [N] emo accendit lucernam [Lc 11,33], Luce XI. Per lucernam moraliter intelligitur Maria virgo, vnde cantatur de ea: O lucernam clarissimam. (Bl. 386vb) In canonisatione beatae Birgittae. [C] onfiteor tibi pater celi et terre … ea paruulis [Mt 11,25], id est humilibus quia superbis deus resistit humilibus autem dat graciam. (Bl. 394rb) De sancto Martine. [S] int lumbri vestri precincti et lucerne. [Lc 12,35] Gregorius in omelia, lumbos precingimus tamen carnis luxuriam per continenciam coartamus. (Bl. 394vb) [De sancta Elisabeth] [S] imile est regnum celorum thezauro abschondito. [Mt 13,44]. Maria dicit li. 3 ca. 13, ego scio thezaurum quem qui possiderit, numquam erit miser. (Bl. 395rb) [De sancta Katharina] [S] imile est regnum celorum homini negociatori [Mt 13,45], id est dei filio, querenti bonas margaritas, id est animas sanctas; inuenta vna bona margarita, id est Maria virgine. ((Bl. 396vb) :) et postea per martirium vitam eternam, ad quam nos eciam perducat Marie filius Cristus Ihesus amen. Vgl. Nr. 7 dieser Hs.

Bl. 397ra-421vbLiber vite.[L] iber apertus est qui est liber vite. [Apc 20,12] Apoc. XX. Liber vite est Cristus in cruce extensus [Ez 2,9], vnde Ezechiel II, expandit scilicet pater celestis librum suum id est filium suum … — … qui est verus auctor salutis eterne. Qui cum patre et spiritu sancto … amen.Explicit liber vite.‹ Anonym überliefert: Kopenhagen, Gl. kgl. S. 173 fol. Bl. 139r; Kopenhagen, Gl. kgl. S. 1382 4to Bl. lr;Kopenhagen, Gl. kgl. S. 3396 8vo Bl. 2r. Vgl. auch Nr. 7 dieser Hs.

Bl. 422ra-425vbLiber memorie mortis.[M] emor esto, mors non tardabit [Sir 14,12], Eccli. XXIIII [!]. Vnde Plato, summa philosophia est assidua mortis meditacio; hec autem que sequuntur … — … merces bone vite est vita eterna. Quam nobis concedat qui sine fine viuit viuit et regnat amen.Explicit liber memorie memorie mortis anno domini MCCCC°LXX° [1470] .‹ Anonym überliefert: Kopenhagen, Gl. kgl. S. 1382 4to Bl. 43v;Kopenhagen, Gl. kgl. S. 3396 8vo Bl. 52r. Vgl. auch Nr. 7 dieser Hs.

Bl. 425vb-426vb Meditatio animae fidelis. [C]vm reuoluo toto corde, in qua mundus iacet sorde … — … quem expecto, quem requiro, ad quem totus nunc aspiro amen. Hier mit der Überschrift überliefert: Bernhardus de contemptu mundi. Druck: Druck u. a.: Mone, Lat. Hymnen. I, 1853 S. 415— 419. Walther I Nr. 3742.

Bl. 426vb-427va Stimulus amoris [maior] (conclusio). [A]d quietandum animum aliquid de celesti Ierusalem breuiter tangam. Nam locus est altissimus … — … laudet eum omnis creatura. Sic autem finiatur noster libellus ut deum laudet omnis Spiritus amen. Druck: Einige Abweichungen gegenüber dem Druck in der Bonaventura-Ausgabe, Venedig, Bd. 12, 1756 S. 92. Weitere Angaben bei Theol. 2° 71 Nr. 5.

Bl. 427vb-454ra Tabula in tractatum De vita spirituali religiosorum, (f. 25ra in hoc ms.). [A]mor mundi plenus periculis a VII abcd. Amoris carnalis iudicia b VIII h et b IX. … — … zelus moderatus et discretus quomodo debet aliquem comedere d XII d.

Bl. 458ra-482rb De bona fide et vita. [D]uo sunt que debet habere omnis homo et omnis mulier et bonam fidem videlicet et bonam vitam et tercium si potest cauerit veram penitenciam. Hec est autem bona fides: ego credo in deum patrem … — … omnis beatitudo, omnis clemencia sit deo patri et filio et spiritui sancto amen. Derselbe Anfang auch in der Hs. Graz, 941 Bl. 186v.

Bl. 482va-499ra Ps. Hugo de sancto Victore: De interiori domo seu de conscientia aedificanda (cap. 1-61). [D]omus hec in qua habitamus ex omni parte sui ruinam nobis minatur … — … quando quomodo uel vbi nescire etc. Deo gracias.Explicit liber Hugonis de consciencia uel de bono consciencie etc.PL 184, 507-538C. Glorieux, Pour revaloriser Migne p. 71. Dieses Werk eines unbekannten Zisterziensers wird vielfach unter dem Namen Hugos von Sankt Viktor oder Bernhards von Clairvaux überliefert. Weitere Literaturhinweise und Parallelhss. bei Meyer-Burckhardt II S. 102-103.

Bl. 499v-509r [Theobaldus Trecensis]: Summa bibliae. Oracio beati Thome de Aquino: [V]erbum a principio procedens eterno, | quod cuncta concilio creasti superno … — … Nos in fine solio coniunge regali amen.Explicit breuis perstrinctio tocius biblie compilata a sancto Thoma de Aquino ordinis fratrum predicatorum.Walther I Nr. 20165. Die ersten zehn Strophen auch gedruckt in AH 31 Nr. 17.

Bl. 509r-v Versus. Si tu vis a te tua crimina cuncta fugare … ((Dreizeiler)). 0 diues diues … Walther I Nr. 12601. Gen Ex Le … Walther I Nr. 7141.


Abgekürzt zitierte Literatur

AH Analecta hymnica medii aevi, hrsg. von G. M. Dreves und C. Blume, Bd. 1–55, Leipzig 1886–1922, Registerbd. 1–3, hrsg. von M. Lütolf, Bern u. a. 1978
Briquet C. M. Briquet, Les Filigranes. Dictionnaire historique des marques du papier, Bd. 1–4, Leipzig 21923
Caplan, Artes praedicandi H. Caplan, Mediaeval "Artes praedicandi". A Hand-list, Ithaca u. a. 1934 (Cornell Studies in Classical Philology 24)
Meyer-Burckhardt II Die mittelalterlichen Handschriften der Universitätsbibliothek Basel. Beschreibendes Verzeichnis. Abteilung B: Theologische Pergamenthandschriften, Bd. 2, Signaturen B VIII 11 – B XI 26, bearbeitet von G. Meyer und M. Burckhardt, Basel 1966
Piccard G. Piccard, Die Wasserzeichenkartei Piccard im Hauptstaatsarchiv Stuttgart, Bd. 1–17, Stuttgart 1961–1997 (Veröffentlichungen der Staatlichen Archivverwaltung Baden-Württemberg. Sonderreihe Die Wasserzeichenkartei Piccard im Hauptstaatsarchiv Stuttgart 1–17)
PL Patrologiae cursus completus. Series Latina, Bd. 1–221, hrsg. von J. P. Migne, Paris 1844–1865
Stegmüller, RB F. Stegmüller, Repertorium biblicum medii aevi, Bd. 1–11, Madrid 1950–1980
Walther I H. Walther, Initia carminum ac versuum medii aevi posterioris Latinorum, Göttingen 1959 (Carmina medii aevi posterioris Latina 1)

Korrekturen, Ergänzungen:
  • Normdaten ergänzt oder korrigiert. (schassan, 2015-09-07)

Beschreibung konvertiert im Rahmen des Projektes Digitalisierung der mittelalterlichen Handschriften der Ratsbücherei Lüneburg.
Herzog August Bibliothek Wolfenbüttel (copyright information)