de :: en
Permalink: PURL

Suche

Anzeigen als: OAI :: XML :: Print

Beschreibung von Lüneburg, Ratsbücherei, Theol. 2° 9 (Lüneburg 2, S. 21-23.)
Handschriften der Ratsbücherei Lüneburg, Bd. 2: Die theologischen Handschriften: Folioreihe, bearbeitet von I. Fischer, Wiesbaden 1972, S. 21-23.

Helmoldus Arendorp O. F. M. - Marcellus Guilelmus O. F. M.

Alte Signatur: C 27 — Pap. — II, 326 Bl. — 29 × 20,5 cm — Franziskanerkloster Lüneburg — 15. Jh.1 / 1451

Lagen: Aus drei Teilen zusammengesetzt. Unbeschrieben: Bl. 1v, 138v-139v, 235v, 324v-326v.

Alter brauner Ledereinband. Im Mittelfeld große gefüllte Blütenranken (Einzelstempel) umrahmt von Arabesken (Rollenstempel). Vorn und hinten je 5 Buckel, Eckenbeschläge. Zwei Schließen, davon eine abgerissen. Am hinteren Deckel oben Kettenansatzspuren. Blattweiser (dunkle Papierstreifen). Auf dem Vorderdeckel altes Titelschild: Sermones euangeliares annuales de tempore Helmoldi Arndorpp, cum sermonibus de VII operibus misericordie eiusdem. Item quidam sermones de tempore et alii de aduentu. Minores. Darunter altes Signaturschild: braunes C 27. Beschädigtes Titelschild auch auf dem Rücken des Bandes.

Lehmann, Mitteilungen S. 39.

I Bl. 1-139

Wasserzeichen: Piccard Ochsenkopfwasserzeichen Abt. XIII 32 (1445-52). Lagen: 9·VII (126). VI+1 (139). Schriftraum 23,5 × 15,5 cm , zweispaltig, 42-52 Zeilen. Bastarda von einer Hand. Schreiber dieses Teiles: Helmoldus Arendorp, 1451 (Bl. 129rb; 138rb); vgl. auch Gebhardi, Abhandlungen IV S. 192 u. 236. Einfache rote Lombarden, rote Überschriften, rubriziert, jedoch nur bis Bl. 90.

Bl. 1r Alte Inhaltsangabe: Sermones dominicales reuerendi patris Helmoldi Arendorpp de ordine minorum perutiles; opusculum sermonum de operibus misericordie eiusdem.

Bl. 2ra-129rb Helmoldus Arendorp O.F.M.: Sermones evangeliares totius anni. Dom. I adventus. Bl. 2ra: Erunt signa in sole et luna et stellis. [Lc 21,25] Luc. 21°. Videmus quod aliquis volens alium ab amore alicuius rei ignobilis compescere et ad amorem rei nobilioris proucare. Dom. II adventus. Bl. 4ra: Cum audisset Johannis in vinculis opera Christi [Mt 11,2] etc., ita scribitur Mathei XI°. Videmus quod miles bonus in captivitate positus, sciens se habere dominum pium. Dom. III adventus. Bl. 6ra: Miserunt Judei ab Jerosolimis sacerdotes et leuitas [Io 1,19] etc. Joh. primo. Videmus quod tria sunt inter alia que magnificant famam hominis. Feria IV quatuor temporum adventus. Bl. 8ra: Missus est angelus Gabriel a deo [Lc 1,26] etc. Luce 1°. Videmus quod quando rex aliquis legatum aliquem ad aliquam mittit provinciam … Mit derselben Einleitung beginnt in Theol. 2° 69 Bl. 6ra die Predigt des Bertrandus de Turre für dom. III adventus "Miserunt Iudaei...". Dom. I quadragesimae. Bl. 45ra: Ductus est Ihesus in desertum a spiritu ut temptaretur a dyabolo. [Mt 4,1] Mt. 4°. Videmus quod consuetudo boni principis volentis milites suos ad virtuosa opera inducere. Dom. XXII p. pentecosten. Bl. 124va: [A] beuntes pharisei consilium inierunt ut caperent Ihesum in sermone. [Mt 22,15] Mt. 22°. De naturis animalium legitur quod echinus est animal maritimum. Dom. XXIII p. pentecosten. Bl. 126ra: [L] oquente Ihesu ad turbas, ecce princeps vnus [Mt 9,18] etc. Mt. 9°. Videmus quod quando sol magis appropinquat ut in vere. Dom. XXIV p. pentecosten. Bl. 127vb: [C] vm videritis abhominacionem. [Mt 24,15] Mt. 14 [!]. Videmus quod religiosi volentes surgere certis horis … ((Bl. 129rb) :) vel doloris continui vel ignis perpetui. Hec ille. A quo nos preseruare dignetur Ihesus Christus etc. amen. Hoc opus sermonum dominocalium conscripsit frater Helmoldus Arendorp anno domini 1451, pro tunc lector secundarius conuentus Sundensis. Schneyer, Predigtreihen S. 266. Zum Verfasser vgl. Ludger Meier, Die Barfüßerschule zu Erfurt, 1985 S. 61f.

Bl. 129va-138rb Helmoldus Arendorp O.F.M.: Sermones de VII operibus misericordiae. (Bl. 129va Inc. prol.:) [A] rbor fortis et magna, altitudo eius ad celos pertingens … in ramis eius versabantur volucres celi. [Dn 4,7-9] Dan. 4°. Chrisostomus super Matheum: Constat misericordiam dei esse amicam et semper deo esse proximam. … — Bl. 129vb: Primus ergo ramus misericordie corporalis est pascere et cibare esurientem. >Bl. 137ra: [S]eptimus ramus huius arboris nobilis et salutifere scilicet corporalis misericordie est mortuos sepelire …((Bl. 138rb) :) invenietis requiem animabus vestris, quam nobis etc. Et sic est finis sermonum de septem operibus misericordie per fratrem Helmoldum Arendorp in Sundis.

II Bl. 140-235

Wasserzeichen: Piccard Ochsenkopfwasserzeichen Abt. XII 462 (1429-34) und Piccard Ochsenkopfwasserzeichen Abt. XIII 67 (1425-40). Lagen: 8·VI (235). Kustoden. Schriftraum 23,5-24 × 16-17 cm , zweispaltig, 29-39 Zeilen. Bastarda von einer Hand , Überschriften in Textura. Einfache rote Lombarden, rubriziert.

Bl. 140ra-235ra Sermones evangeliares de tempore. (Bl. 140ra Inc. prol.:) Ueniens ewangelisauit pacem; [Eph 2,14] ad Ephesios secundo. Ante aduentum filii in carnem multe questiones discordie erant … — Dom. I adventus. Bl. 141ra: Uidebunt filium hominis venientem in nube. [Lc 21,27] Luc. 12 [!]. Ne transeat vnum iota aut vnus apex, [Mt 5,18] quando aliqua ter exponatur, antequam procedam, declarabo 7 dubia in isto ewangelio. Dom. II adventus. Bl. 143rb: Tv [es], qui uenturus es an alium exspectamus. [Mt 11,3] Mathei vndecimo. Antequam procedam in themate declarabo septem dubia in ewangelio, et erit dubium primum, quoniam ille qui predicauerat. Dom. III adventus. Bl. 145ra: Tv quis es? [Io 1,19] Iohannes primo. Ad detractandum huius ewangelii veritates quamuis multa possent queri, quero tamen 7 dubia. Dom. I quadragesimae. Bl. 172ra: Dvctus est Ihesus in desertum a spiritu ut temptaretur a dyabolo. [Mt 4,1] Mat. 4°. Secundum quod dicit magister hystoriarum, inter Iericho et Ierusalem erat desertus locus. Dom. XVIII p. pentecosten. Bl. 227va: Ascendens Ihesus in nauiculam transfretauit et venit in ciuitatem suam. [Mt 9,1] Mat. 9°. In hoc ewangelio possunt esse septem dubia, primum est, cum Christus capitulo precedenti predixit. Dom. XIX p. pentecosten. Bl. 229vb: Loquebatur Ihesus principibus sacerdotum, simile est regnum celorum … nupcias filio suo. [Mt 22,1-2] Mt. 22°. Quoniam ut asserit hic Matheus et apostolus et ewangelista ad nupcias uocati sumus omnes. Dom. XX p. pentecosten. Bl. 232rb: Erat quidam regulus cuius filius infirmabatur Capharnaum. [Io 4,46] Joh. 4°. In processu huius ewangelii septem per ordinem notanda sunt dubia, primum est quid sit dictum …((Bl. 235ra) :) per graciam ad veniam reuocatur. Amen etc. Amen ((das 2. Mal in hebräischen Buchstaben)). Gloria sti Christe quoniam explicit liber iste. Orate pro scriptore etc. Anonyme Predigtreihe, die nicht alle Sonntage des Kirchenjahres umfaßt. Schneyer, Predigtreihen S. 525.

III Bl. 236-326

Wasserzeichen: ähnlich Piccard Ochsenkopfwasserzeichen Abt. XI 113 und Piccard Ochsenkopfwasserzeichen Abt. XII 123. Lagen: 7·VI (319). I+5 (326). Reklamanten nur bei den ersten Lagen erhalten. Schriftraum 23,5-25 × 16 cm , zweispaltig, 53-57 Zeilen. Bastarda von verschiedenen Händen. Platz für Anfangsbuchstaben ausgespart, nur Bl. 236-237 rote Lombarden und Rubrizierung.

Bl. 236ra-324rb [Marcellus Guilelmus O. F. M]: Somnium pauperis in sermone. (Bl. 236ra Inc. prol.:) Uidi per sompnium quasi solem et lunam et stellas vndecim. [Gn 37,9] Gen. 36 [!]. Ego frater sine nomine officio predicator et ordine minor invitatus ad regale conviuium in vestibulo orti et nemoris … — Bl. 236rb: Tytulus autem huius opusculi assignatur sompnium pauperis in sermone. [Prima pars:] In nomine sancte trinitatis et indiuidue cum eius timore et reuerencia accedo ad maiestatem minimis stilo predicatoris pro modulo explicandam … — Bl. 247rb: Fvit igitur missio filii dei eternalibus consiliis ordinata, ad cuius declaracionem accipitur verbum. Bl. 321vb: Ascendit primus et factus est princeps; [1.Par 11,6] primo Parali. XI. Sicut Rome et Florencie statuto tempore secundum apostolum omnes in stadio ad temporale currunt brauium …((Bl. 324rb) :) qui venit de Edum tinctis vestibus [Is 63,1] etc. Finis adest operis. Schneyer, Predigtreihen S. 533. Weitere Parallelhs.: Braunschweig St. B. cod. 70 Bl. 55ra-142ra; dort fehlen die Sermones 9-11, 13, 15, 17, dafür sind 2-8 doppelt vorhanden, auch noch einmal Bl. 1ra-54vb.

IV

Pergamentspiegel abgelöst, jetzt freistehend; sie gehören zusammen mit den Vorsatzblättern I-II zu. Aristoteles: De caelo lib. I (Translatio nova) 14. Jh.2. (Der Schluß des 4. Buches derselben Handschrift befindet sich in Theol. 2° 76 als vorderer Spiegel.). Aristoteles latinus I p. 130 und II p. 1300. Thorndike-Kibre 382.


Abgekürzt zitierte Literatur

Gebhardi, Abhandlungen J. L. L. Gebhardi, Historisch-genealogische Abhandlungen. Bd. 1 Lüneburg-Leipzig 1747. Bd. 2-4 Braunschweig-Hildesheim 1762-67
Lehmann, Mitteilungen P. Lehmann, Mitteilungen aus Handschriften IV. München 1933 (Sitzungsberichte d. Bayer. Akad. d. Wiss. Philos.-Hist. Kl., 1933 H. 9)
Piccard G. Piccard, Die Wasserzeichenkartei Piccard im Hauptstaatsarchiv Stuttgart, Bd. 1–17, Stuttgart 1961–1997 (Veröffentlichungen der Staatlichen Archivverwaltung Baden-Württemberg. Sonderreihe Die Wasserzeichenkartei Piccard im Hauptstaatsarchiv Stuttgart 1–17)
Schneyer, Predigtreihen J. B. Schneyer, Wegweiser zu lateinischen Predigtreihen des Mittelalters, München 1965 (Veröffentlichungen der Kommission für die Herausgabe ungedruckter Texte aus der mittelalterlichen Geisteswelt 1)
Thorndike-Kibre L. Thorndike, P. Kibre, A catalogue of incipits of mediaeval scientific writings in latin, revisited and augmented edition, London 21963 (Mediaeval Academy of America publication 29)

Beschreibung konvertiert im Rahmen des Projektes Digitalisierung der mittelalterlichen Handschriften der Ratsbücherei Lüneburg.
Herzog August Bibliothek Wolfenbüttel (copyright information)