Handschriften der Ratsbücherei Lüneburg, Bd. 3: Die theologischen Handschriften: Quartreihe. Die juristischen Handschriften, beschrieben von M. Stähli, Wiesbaden, 1981 (Mittelalterliche Handschriften in Niedersachsen 4), S. 60 - 62 . (Vorläufige Beschreibung)

Lüneburg, Ratsbücherei, Theol. 4° 16

Gotswicus [Jacobus de Villaco]. Malachias Hibernicus etc.

Pergament — I + 165 Bl. — 23,5 × 16 cm — 14. Jh.

Lagen: 15 IV (120). IV-2 (126). V + 1 (137). IV (145). IV + 1 (154). V + 1 (165). Alte Lagensignaturen. Paginierung von erster Hand bis 124v, vgl. Lehmann S. 47. Schriftraum: 17 × 13,5 cm, 40 Zeilen, zweispaltig. Ab 127r Schriftraum wechselnd. Textualis, rubriziert. Ab 127r Cursiva, mehrere Hände. Rote Überschriften und Lombarden.

Ehemals heller Lederband der Zeit. Metallschließen erhalten, Kettenansatzspuren am Rückendeckel oben. Auf dem Rücken Titelschild neuerer Zeit. Blattweiser (Lederstreifen).

Herkunft: Auf dem Vorderdeckel altes Titel- und Signaturschild des Franziskanerklosters Lüneburg: Sermones annuales de sanctis Gotsvici. Minor. (Schwarzes) D 7. Ir Eintrag: Quia vidisti me, Thoma, credidisti [Io 20,29] Sicud inter septem planetas nullus est lucidior sole …- … qui eum quem carne non vidimus mente tenemus. Daneben: Septem dona dantur contra septem mala presentis vite. Primum enim malum est falsa securitas presentis vite…

Lehmann S. 60.

1ra-124vb Gotswicus [Jacobus de Villaco]: Sermones de sanctis per annum. De Andrea. Illi continuo relictis [Mt 4,20] Ita scribitur in ewangelio hodierno. Schneyer Repertorium 3 S. 156 (zur Verfasserfrage) und S. 171ff., mit Erwähnung dieser Handschrift. Eine Sermones de tempore - Reihe ist ebenfalls unter dem Namen Gotswicus in der Hamburger Petri-Handschrift 50, 30r-248r überliefert. Die vorliegende Handschrift bringt jedoch viele Predigten, die nicht in Schneyers Liste aufgeführt sind. Dagegen stimmt sie in den Textanfängen nahezu vollständig mit der Handschrift München Clm 3552, 121 r-298 rüberein. Veröffentlicht bei Schneyer Repertorium 7 S. 291ff., unter den Sermones Fratrum Minorum. Es fehlen die Nr. 12, 15 (= Jacobus de Villaco Nr. 86), 16-18, 24-26 (= J. de V. Nr. 91-93), 28 (= J. de V. Nr. 94), 33 (= J. de V. Nr. 97), 42-43. (12vb) Zusätzlich erscheinen (nach Nr. 14). De Stephano. Elegerunt Stephanum plenum fide [Act 6,5] Sicut scriptum est in Act. apost. in quibus beatus Stephanus commendatur a tribus, videlicet ab officii utilitate. (76rb) De dominico. Esto dominus fratrum tuorum [Gn 27,29] Ita scribitur in Gen. in benedictione patriarche Iacob et optime potest convenire isti patriarche, videlicet sancto Dominico qui nomine et re dominus factus est multorum sanctorum fratrum. (76vb) = Jacobus de Villaco Nr. 131. (91r) = J. de V. Nr. 143. Schneyer Sermoneshandschriften München S. 41/42, zu Clm. 4647.

127ra-137va [Malachias Hibernicus OFM]. ›Tractatus de septem vitiis capitalibus et eorundem remediis.Ratio veneni potissime convenit peccato prioritate … — … quod ipsa eligitur aliis derelictis. Explicit deo gracias. Ed. Paris 1518. In vielen Handschriften Robert Grosseteste zugeschrieben. Bloomfield 852, mit Literatur zur Verfasserfrage. Welter L'exemplum S. 173.

138r-145v Sermones. Memores estote quo modo salvi facti sunt patres nostri [1.Mcc 4,9] Verba proposita de primo Machabeo 4, Mach. sumpta nuper fuerunt coram nobis recitata. (138va) In omnibus exhibeamus nos sicut dei [2Cor 6,4] Medicus ad hoc quod bene. (140ra) Iohannes est nomen eius [Lc 1,63] Sicut dicit Beda super Lucam singulariter meriti est indicium. (142rb) De BMV. Elevabitur aquila et in arduis ponet nidum suum [Iob 3,9] In hiis verbis mistice intellectis commendatur virgo regina mater Iesu. (143va) Regnavit in Ebron septem annis [3Rg 2,11] Secundum Sap. mors est. (144rb) Magnificatus est rex Salomon super omnes reges [3Rg 10,23] Nota hystoriam de templo. Dieit Ysydorus libro tercio … — (145vb) sub specie quadrupliei.

146ra-154vb Auctoritates. Iohannes episcopus: Fides est sanctissime religionis fundamentum … — … Sixtus: Talis esto aliis … nisi mundi huius cupiditas perfecte scrutatur.

155r-v Predigtentwürfe. Nemo accendit lucernam et ponit in abscondito [Lc 11,33] In verbis istis notantur quattuor… Tollite iugum meum super vos [Mt 11,29] Honus domini commendatur hic a suavitate … — … consequuntur agnum quacumque ierit. Quod nobis prestare dignetur amen. Anschließend Auctoritates. (155v) Vincenti dabo manna abseonditum [Apc 2,17] Hic ad premium eternum participientibus nota… Priusquam te formarem [Ier 1,5] Hic tria occurrunt notanda: quod ab eterno predestinatus.

156r-v [Conradus Holtnicker OFM]: Sermones de tempore. Vgl. Schneyer Repertorium 1 S. 759 Nr. 187, 191, 190, 192, 193, 195, sehr stark gekürzt.

157r-158r De confessione. Ad habendum salitifere [!] confessionis ordinem hec breviter conscripsi. Primo fiat confessio de pluribus … — … ut dimittaris aliis peccata remitte. Hiisque. bricht ab. Parallelhandschriften Hamburg Petri 41, 86v, Basel B XII, 68r.

158r-v Predigtentwürfe. Qui manducat et bibit indigne iudieium sibi manducat et bibit [1Cor 11,29] Nota duo: communicantium diversitas. (158v) Cum dilexisset suos qui erant in mundo [Io 13,1] Nota duo: commendatur Christi caritas … — … de hac tractat epistula hodierna.

159r-165v Eine geschlossene Reihe von kurzen Predigtdispositionen über die Sonntagsepisteln und -evangelien: Dnca. 1.Abiciamus opera tenebrarum [Rm 13,12] que triplices sunt, tenebre peccatorum, errorum, tormentorum… Venit fortior me post me… De tribus fortibus [Mc 1,7] … Dnca.2.Quecumque scripta sunt [Rm 15,4] De tribus que operatur in vobis sacra scriptura… Erunt signa in sole [Lc 21,25] De tribus causis secundi adventus … — (165r) Dnca.23. Observate eos qui ita ambulant [Phil 3,17] Vite apostolice triplex est … Ostendite mihi numismata [Mt 22,19] Tria in denario requiruntur… Dnca.24. Israel habitabit confidenter [Ier 23,6] Tria faciunt confidenter. (165v) Est puer unus [Io 6,9] Est panis angelorum … — … fuerunt mihi lacrime panes. Einzelne nach den Collationes des Ps. Eckardus,vgl SchneyerRepertorium 2 S. 22ff.: 159r = Nr. 3; 159v = Nr. 53; 160r = Nr. 57, 79; 160v = Nr. 99; 161r = Nr. 119, 123, 130, 140, 145. Predigtentwurf. Lavi pedes meos [Ct 5,3] Hec verba, fratres et domini mei karissimi, nostre earitati proposita, videntur convenire Christiano … — (165v) consolari dignetur, Ihesus Christus dominus noster amen. Anschließend Auctoritates.


Abgekürzt zitierte Literatur

Bloomfield M. W. Bloomfield, Incipits of Latin Works on the Virtues and Vices 1100–1500 A.D., Cambridge/Mass. 1979 (Publications of the Medieval Academy of America 88)
Lehmann P. Lehmann, Mitteilungen aus Handschriften IV. München 1933 (Sitzungsberichte d. Bayer. Akad. d. Wiss. Philos.-Hist. Kl., 1933 H. 9)
Schneyer Repertorium J. B. Schneyer, Repertorium der lateinischen Sermones des Mittelalters für die Zeit von 1150–1350, Bd. 1–11, Münster/Westf. 1969–1990, Bd. 1–4 ebd. 21973–1974 (Beiträge zur Geschichte der Philosophie und Theologie des Mittelalters 43,1–11)
Schneyer Sermoneshandschriften München J. B. Schneyer, Beobachtungen zu lateinischen Sermoneshandschriften der Staatsbibliothek München, München 1958 (Sitzungsberichte d. Bayr. Akad. d. Wiss. Philos.-Hist. Kl., 1958 H. 8)
Welter L'exemplum J. Th. Welter, L'exemplum dans la littérature religieuse et didactique du moyen âge, Paris 1927