de :: en
Permalink: PURL

Suche

Anzeigen als: OAI :: XML :: Print

Beschreibung von Lüneburg, Ratsbücherei, Theol. 4° 66
Handschriften der Ratsbücherei Lüneburg, Bd. 3: Die theologischen Handschriften: Quartreihe. Die juristischen Handschriften, beschrieben von M. Stähli, Wiesbaden, 1981 (Mittelalterliche Handschriften in Niedersachsen 4), S. 102 - 105 .

Bartholomaeus de Chaimis. Bonaventura etc.

Papier — II + 226 Bl. — 16 × 11 cm — Franziskaner — Ende 15. Jh.

Wasserzeichen: Ochsenköpfe mit Blume und Beizeichen ähnlich Piccard XII 817, Ochsenköpfe mit doppelkonturigem Kreuz und drei Blumen ähnlich Piccard XI 381, Briquet 14559, Ochsenköpfe mit doppelkonturigem Kreuz und Schlange ähnlich Piccard XVI 178, Berge mit doppelkonturigem Kreuz ähnlich Briquet 11800. Lagen: VIII (16). 5 VI (76). V (86). VII (100). 2 VI (124). 111 (130). II (134). 3 VI (170). VI-3 (179). 2 VI (203). VI-l (214). VI (226) Reklamanten, z.T. weggeschnitten. Mehrere Schaltzettel. Schriftraum: 12-12,5 × 8 cm, 37-43 Zeilen. Bastarda currens. Rote Lombarden und Rubrizierung. 3r, 6zeilige rote Initiale mit grünem Fleuronnée, 159r, und 181r 9zeilige rote bzw. grüne Blattrankeninitiale mit Fleuronneeverzierung in der Gegenfarbe.

Bei der Restaurierung 1960 neu gebunden.

Herkunft: Iv Abschriften von Bestätigungen der Teilhabe aller Ordensmitglieder an allen in den Klöstern gehaltenen Messen, Vigilien, Gebeten etc., durch den Provinzialvikar der Franziskaner-Observanten in Sachsen, den Guardian Nicolaus Ottonis (belegt 1479 s. Glassberger Chronica S. 467) und den Generalvikar. Darunter Notanda: Nota venerabilis pater Hinricus Kone retulit in conventu Ghustroviensi (ratrem laboribus impeditum posse promereri indulgencias…. Zu Henricus Kün, 1505 Vicarius secunda vice fratrum de familia provinciae Saxoniae, vgl. Glassberger Chronica S. 537.

IIr-2r Franziskaner-Observanten betreffende Privilegien der Päpste Eugenius IV. (1431-1447), Sixtus IV. (1471-1484), Innocentius VIII. (1484-1492), die ersten Zeilen kaum leserlich. Ego frater … anno domini 1484 … In primis Eugenius papa quartus ob multa scandala evitanda … concessit fratribus minoribus de observancia. (1r) Ego frater Natalis de Pamoreth commissarius in curia Romana … Jo[hanni] Phill[ippi] vicario generali fratrum minorum de observancia ultramontanorum certifico quod sanctissimus etc. dominus Sixtus pp. quartus concessit. Zu Natalis de Pomerat vgl. Gkassberger Chronica S. 484 u. 503. zu Johannes Philippi S. 428 u. ö.

2v leer.

3r-78v Bartholomaeus de Chaimis OFM: Confessionale. Anfang durch Moder zerstört. ›Incipit confe[ssiona]le per … Chamis [!] de … angelis apud Mediolanum …Cum ars arcium sit regimen animarum … — … merita passionis Christi. Editionen:Schulte 2 S. 453 Anm. 1. Stintzing S. 531ff. (79r-84v) Sachregister. (85r) Glaubens- und Sündenbekenntnis für Minoriten: Credis frater omnibus articulis fidei et sacramentis sancte nostre Romane ecclesie… Gaudes quia in ordine beati Francisci … morieris. (85v) Erläuterungen zu Confessor I § Quid si aus der Summa casuum des Bartholomaeus Pisanus. vgl. Schulte 2 S. 428/29. — Bl. 86 leer.

87r-99r De casibus papalibus et episcopalibus. Anfang unleserlich. Quoniam (?) … extra de sente excomm. A nobis: Contingit interdum ut qui ligatus est… Ne ergo ignorancia casuum reservatorum domino pape aut episcopis sit simplicibus sacerdotibus occasio delinquendi, ponam hic primo casus reservatos domino pape, deinde casus reservatos episcopis … — … [Articulus quintus] decedens in notorio crimine. Hec dominus Anthonius [de Forciglione] in confessionali parte prima c. xi. Darunter notanda. Nota Eugenius quartus dedit fratribus minoribus absolvendi auctoritatem ab hiis. — Bl. 100 leer.

101r-130r Sermones. Semen cecidit in terram bonam fecit fructum [Lc 8,8] … de consecr. d. ii Qui bene. Sacerdos qui non bene. (103r) Cecus sedebat secus viam mendicans [Lc 18,35] Inter omnia nociva pulveres terre solent oculum ledere. (105r) Erat Ihesus eiciens demonium [Lc 11,14] Medicus expertus non curat morbum nisi prius. (107v) Est puer unus hic [Io 6,9] Sicut corpus humanum quia subiacet corrupcioni. (110r) Trium tibi opcionem do unum quod volueris elige [2Sm 24,12] Augustinus super Cant. (111v) ›De penitencia in generali et sex exercia [!] propter que commendatur penitencia.Ipse me reprehendo et aga penitenciam in favilla [Iob 42,6] Dicit Crispinus super Math. (114r) Contricionis in peccatore primo ponenda est quidditas, secundo necessitas, tercio multiplex causalitas. (117v) Effunde sicut aquam cor tuum [Lam 2,19] Dicit Bernardus: si perfeccionem. (121r) Quod debetis reddite pro peccato [1Sm 6,3] Dicit Bernardus: O homo si congruisset. (122v) ›Dominica letare ex thesauro novo.Letare Iherusalem et conventum facite [Is 66,10] Verba hec ex Ysaia c. ultimo. Pro introitu misse presentis dominice. Schneyer Repertorium 5 S. 530 Nr. 68. (126v) ›Dominica oculi ex thesauro novo.Cum immundus spiritus exierit ab homine ambulat per loca [Lc 11,24] Per introductionem oritur questio qua liter. Schneyer Repertorium 5 S. 530 Nr. 67. — 130v leer.

131r-v Verba ista hodie cuilibet fideli proponuntur ad meditandum martem Christi … — … salutemus ergo ad hoc optinendum crucem sanctam dicendo: O crux ave… addamus Pater noster et Ave Maria. Die ersten 21 Zeilen bis: …sub isto capite membra delicata stimmen wörtlich mit dem Prolog zur Passio Jesu Christi Johannis Kannemann überein, vgl. unten. Nach einem eingeschobenen Teil: Ad illas compassiones nos provocat sancta mater ecclesia. nähert sich der Text gegen Ende sinngemäß wieder dem Kannemannschen Prolog an. — 133v leer. (134r-v) Quarto traditus fuit in mortem a discipulis. Es handelt sich um eine Ergänzung zum nachfolgenden Prolog zur Passio Jesu Christi Johannis Kannemann, siehe 135v, Zeile 26. Der Anfang derselben Ergänzung auch 191r.

135r-155v [Johannes Kannemann OFM: Passio jesu christi]. mit abweichendem Predigtthema und Prolog. O vos omnes qui transitis per viam [Lam 1,12] Verba premissa scripta sunt in libro lamentacionum. (135v) Tercio tradidit semet ipsum in mortem … — … confido tamen de divino auxilio et precibus beate virginis Marie. Ut ergo nobis gracia et devocio donetur dicemus Pater noster et Ave Maria. Nach diesem unüblichen Prolog folgt mit gelegentlichen Abweichungen und Kürzungen die Passio Johannis Kannemann: (135v) Cum igitur passio Christi sit ultimum et singulare remedium ad curandum consciencie vulnera… Passionis causam, modum et ordinem in septem partes distinguamus … — (155v) ad gloriam et ad gaudium beate resurrectionis. Editionen und Parallelhandschriften:L. Oliger, in: Franziskanische Studien 5 (1918) S .63. Vgl. auch Meier Barfüßerschule Erfurt S. 53.

156r-158r ›lntroductio passionis dominice‹. Respice in faciem Christi tui [Ps 83,9] Presens verbum potest nos valere ad duo: Primo ad introducendum et persequendum dominice passionis historiam … — … admonet nos propheta dicendo: Respice in faciem.

158v Verzeichnis der Stationen des Leidensweges Christi, auf die Horen verteilt.

159r-180v [Bonaventura OFM: Soliloquium]. Flecto genua mea ad patrem domini mei lhesu Christi [Eph 3,14] Paulus apostolus vas electionis eterne … — … (bricht 179v kurz vor Schluß ab in Cap. IV. § 5,23:) quam enarrari, cuius cursus… (180r) Alphabetisches Sachregister, dessen erste Blätter fehlen: P-X. Glorieux 305 al. Ed. Quaracchi t. VIII, 28-67, mit Abweichungen vom Druck. Distelbrink Bonaventurae scripta S. 28.

181r-185v [Bonaventura: De praeparatione ad missam]. Prolog: Ad honorem gloriose et individue trinitatis, et ad reverenciam. (181r) Text: Primo accessurus ad mensam celestis convivii … — … sed auxilio gracie sue quod mihi et tibi prestare dignetur qui vivit et regnat in secula seculorum, amen. Glorieux 305 al. Ed. Quaracchi t. VIII, 99- 106. Distelbrink Bonaventurae scripta S. 29. Darunter Notanda: Hore canonice diurne et nocturne sic persolvende sunt: Intellectualiter… Nota quatuor utilitates frequencius celebrandi.

186r-190v ›lncipit Concordancia ewangeliarum [!] super quatuor ewangelistas‹. Lesungen der Passion Christi, Vigilia palmarum - hora vesperorum feriae 5. in cena domini. Ante sex dies pasce venit Ihesus Bethaniam … — … lapidem eum custodibus. Deo gracias. (191r) (von derselben Hand) Setzt ein: Quarto traditus fuit [in mortem] a diseipulis suis. vgl. 134rv. — 191v leer.

192r-197r Sermones. ›De annunciacione dominica.Missus est angelus Gabriel a deo in civitatem [Lc 1,26] Karissimi, doctor seraphicus sanctus Bonaventura in breviloquio. (195r) Tres sunt qui testimonium dant [1Io 5,7] Naturaliter appetitus inest creaturis … — … vitam habeatis, quam vitam nobis concedat. (197rv) Notanda. Nota quod festum trinitatis signanter et principaliter propter tria institutum est.

198r-202v [Ps. Johannes Gerson]: Sermo. ›Ex sermone de concepcione beate Marie virginis quem predicavit venerabilis magister de Cracovia in concilio Basileense…Tota pulchra es amica mea [Ct 4,7] Originaliter et transsumptive ad commendacionem celebritatis … — … (bricht 202v ab:) frequencius enarravit… Parallelhandschriften Frankfurt Ms. Praed. 122, 192r. Editionen: P. Glorieux: Jean Gerson, Oeuvres completes, Paris 1960, t. I, S. 38 u. 64, t. V, S. XVII (dort auch der Hinweis auf den vermutlichen Verfasser: Gilles Charlier). — Bl. 203 leer.

204r-205v Sermo de nomine domini. Quia in nomine Ihesu omne genu flectatur [Phil 2,10] Deficit sensus, herret palato ligwa … — … (bricht 295v ab:) in nomine eius… zwischen Bl. 205/206 1 Bl. herausgerissen, Textverlust.

206r-212v Tractatus de nomine Jesu. Anfang durch Moder zerstört. Prolog: Articulus primus de primis …pertinentibus ad incipientes. Pro incipientibus quatuor radios seu radiosas virtutes habet nomen domini Ihesu. (206r) Text: ›Refugium penitencium, primus radius.Prima enim nomen Ihesu … — (212v) et gloriosus triumphas et regnas per omni secula seculorum amen. — 213r-214v leer. (215r) Notanda. Nota secundum Augustinum anima est spiritualis substancia. Darunter: ›Sequitur tractatus de cogitacionibus et earum qualitate Iacobi Carthusiensis doctoris eximigi.

215v-223v Jacobus [de Jüterbog OCart.]: De cogitationibus et earum qualitate. Cum quodam tempore tumultibus … — … ut perficere potuit Christus Ihesus deus et homo per secula benedictus amen.Explicit tractatus de cogitacionibus.Meier Jakob von Jüterbog S. 24f. Dieter Mertens: Iacobus Carthusiensis, Göttingen 1976, S. 277.

224r-226v leer.


Abgekürzt zitierte Literatur

Briquet C. M. Briquet, Les Filigranes. Dictionnaire historique des marques du papier, Bd. 1–4, Leipzig 21923
Distelbrink Bonaventurae scripta B. Distelbrink, Bonaventurae scripta authentica, dubia vel spuria critice recensita, Rom 1975 (Subsidia scientifica franciscalia 5)
Glassberger Chronica Chronica fratris Nicolai Glassberger ordinis minorum observantium edita a patribus Collegii S. Bonaventurae, Quaracchi 1887 (Analecta Franciscana 2)
Glorieux P. Glorieux, Répertoire des maîtres en théologie de Paris au XIIIe siècle, 2 Bde., Paris 1933 und 1934 (Études de philosophie médiévale 17, 18)
Meier Barfüßerschule Erfurt L. Meier, Die Barfüßerschule zu Erfurt, Münster/Westf. 1958 (Beiträge zur Geschichte der Philosophie und Theologie des Mittelalters 38,2)
Piccard G. Piccard, Die Wasserzeichenkartei Piccard im Hauptstaatsarchiv Stuttgart, Bd. 1–17, Stuttgart 1961–1997 (Veröffentlichungen der Staatlichen Archivverwaltung Baden-Württemberg. Sonderreihe Die Wasserzeichenkartei Piccard im Hauptstaatsarchiv Stuttgart 1–17)
Schneyer Repertorium J. B. Schneyer, Repertorium der lateinischen Sermones des Mittelalters für die Zeit von 1150–1350, Bd. 1–11, Münster/Westf. 1969–1990, Bd. 1–4 ebd. 21973–1974 (Beiträge zur Geschichte der Philosophie und Theologie des Mittelalters 43,1–11)
Schulte 2 J. F. von Schulte, Die Geschichte der Quellen und Literatur des Canonischen Rechts…, Bd. 1: … von Gratian bis auf Papst Gregor IX. Stuttgart 1875; Bd. 2: … von Papst Gregor IX. bis zum Concil von Trient, Stuttgart 1877
Stintzing J. A. R. von Stintzing, Geschichte der populären Literatur des römisch-kanonischen Rechts in Deutschland am Ende des fünfzehnten und im Anfang des sechszehnten Jahrhunderts, Leipzig 1867

Beschreibung konvertiert im Rahmen des Projektes Digitalisierung der mittelalterlichen Handschriften der Ratsbücherei Lüneburg.
Herzog August Bibliothek Wolfenbüttel (copyright information)