Transkription

Centuria Similitudinum Omni Doctrinarum Genere Plenarum, Sub Externarum Imaginum Aeri Incisis Umbris, Deo Devotis mentibus, pulcherrimas res spirituales co[n]templandas propone[n]tium ... : Vornemlich auß H. schrifft, und der alten Lehrer monumente[n], neben Lateinische[n] und Teutschen versen, mit grossem fleiß zusam[m]en getrage[n] / Durch Danielem Sudermann – Similitudinum Omni Doctrinarum Genere Plenarum, Sub Externarum Imaginum Aeri Incisis Umbris Deo – Hundert Gleichnussen, In welchen durch Vorstellung Leiblicher Figuren, gar schöne geistreiche Lehren Fürgebildet werden – Gleichnussen, In welchen durch Vorstellung Leiblicher Figuren gar schöne geistreiche Lehren fürgebildet werde[n] ...
Sudermann, Daniel
[Inhaltsverzeichnis]
[ID00001]
|| [ID00002]
|| [ID00003]
|| [ID00004]
|| [ID00005]

Centuria SIMILITUDINUM OMNI DOCTRINARUM GENERE PLEN ARUM, SUB EXTERNARUM IMAGINUM ÆRI INCISIS UMBRIS, DEO Devotis mentibus, pulcherrimas res ſpiritu= ales co ̅ templandas propone ̅ tium: Ex S. inprimis Scriptura, veterum Authorum scriptis concinnata: verſibus & rythmis tum Latinis tum Germanicis proposita, Per D. S.
[arrow up]

Hundert Gleichnuſſen, In welchen durch Vorſtellung Leiblicher Figuren, gar ſchöne geiltreiche Lehren Fürgebildet Werden: Vornemlich auß H. ſehrifft, und der alten Lehrer monumente ̅ , neben Lateiniſehe ̅ und Teut= ſchen verſen, mit groſſem fleiß Zuſam ̅ en getrage ̅ ; Durch Danielem Sudermann.
[arrow up]

A SPECU= LO AD FA, CIEM.
[arrow up]

A TERRE= NIS AD CΠLESTIA.
[arrow up]

IN PAUCA.
[arrow up]

Gedru ̅ ckt in Verlegung Jacobs Von der Heÿden Chalcographi.
[arrow up]

REDIGE MULTU ̅ .
[arrow up]

|| [ID00006]
|| [ID00007]

PRAEFATIO. SERENISSIMO, POTENTISSIMO, INVICTISSI- MOQVE PRINCIPI AC DOMINO, DN. FERDINANDO SECVNDO, ROMANORVM IM- PERATORI, SEMPER AUGUSTO, IN GER- MANIA, HUNGARIA, BOHEMIA, DALMATIA, CROATIA, & Sclavonia, Regi: Archiduci Auſtriæ: Duci Burgundiæ, Brabantiæ: Sty- riæ, Carinthiæ, Carniolæ, Lützenburgi, Wirtembergæ, utriuſq́ue Sileſiæ: Principi Sueviæ, Marchioni Burgoiæ & Moraviæ, utriuſq́ue Luſatiæ: Co- miti in Habſpurg, Tirolis, Pfirtæ, Kyburgi & Görtz, &c. Landgravio Al- ſatiæ, Domino in Marca Vandalorum, in Portenavv, & in Salins &c. Domino meo clementiſſimo, devotiſſima ſubjectione hu- millimè colendo.
[arrow up]

SAlvator ille Mundi, Ieſus Chriſtus, & qui illum ſequuti ſunt Diſcipuli, omnesq; alij, à ſummo illo rerum omnium Moderatore ad humanum genus, recuperandæ ſalutis ipſorum gratiâ, ablegati: ut & ante ipſos, Patriarchæ & Prophetæ omnes, quivè Spiritu Dei unquam inſtructi cœlitus miſſi ſunt, ut homines cæcutientes, & errorum labyrinthis irretitos, in viam Beatitudinis revocarent, & ad veritatis Ideam orationibus ſuis reformarent: Hi ipſi, (inquam) omnes & ſinguli, in exequendo hoc ſibi demandato munere, oraculorum ſcilicet divinorum propo- ſitione & Interpretatione, nequaquàm oratione comptâ, exacto ver- borum cultu, & exquiſitâ dicendiratione, aut aliquo alio eloquentiæ [ID00008] & verborum ornatu, munus illud ſuum atque officium exequuti ſunt. Veritas ſiquidem, cum verborum lenocinio minimè indigeat, atque ita ſibi ipſi, ad patrocinium ſui ſufficiat; quò magis omni ſplen- didiori orationis amictu denudata proſtat: eò magis ſyderis inſtar lucidiſſimi, ſui cultorum oculos ferit & perſtringit. Hinc ſimpliciſ- ſimo orationis filo, & ex quotidianarum rerum externarum uſu, tritis, & ab humana converſatione deſumptis parabolis ac ſimilitu- dinibus communioribus, ſibi commiſſa negotia & abſtruſa myſte- ria, mortalibus ac turbæ imperitæ (quò videlicet captui illorum ſeſe eo magis accommodarent) populariter ſæpè propoſuerunt: ut it a ru- des & imbecilles mentes, quarum ſalus, ex myſteriorum dictorum dependebat notitia, non inſtruerent ſolùm, & adumbrationibus va- rijs, imaginibus ac typis, ad rerum eiuſmodi perceptionem, dociles redderent; ſed & poſtero tempore, quoties illius doctrinæ cœleſtis, & à Dei legatis propoſitarum rerum, ſive domi, ſive in rure, aut ubivis locorum recordari daretur, ſimilitudinum ac typorum illorum ad- miniculo & adumbratione ſimul interpret ationes illas & doctrinas cœleſtes, illarumque ſenſum, tantò faciliùs & commodiùs memoriâ recolerent; atque ita jam dudum cognita, mentibus ſuis magis, ma- giſque imprimerent.Ego, qui hâc meâ opella, & tenuioribus meditationibus ſacris prædeceſſorum noſtrorum dignit atem & munus, nec affecto, nec ge- ſtio, ſed illorum ſt exemplar, Deique in illis gratiam ſpectem, in nullo prorſus loco haberi volo: Omnem tamen hominem, quod ad profe- ctum alterius, ipſiuſque ſalutem attinet, ad hoc teneri divinitùs perſuaſus ſum, ut quacunque ratione proximo prodeſſe, illumque ju- vare poſſit, iuvet.Et quia omnem ferè vitam ac præcipuam ætatis partem ex quo inter mortales agere datum fuit, in aulis Illuſtriſſimorum, utpote Septemvirum (Reverendiß. Colonienſis præſertim) atque aliorum [ID00009] Principum, Comitum & Magnatum, ſuperioris & iuferioris Germa- niæ, triviſſem: in me rediens, animæque ſalutem & quæprofutura aliquando eſſent, mecum ipſe perpendens: Aulicarum tandem deli- tiarum, pertæſus; vit am amplexus privatam, ad rerum divinarum ſtudium animum appuli; planè perſuaſus & tempus & labores, quic- quid in me ſupereſſet vel virium vel conatuum, at que in hoc ſtudio, melius atque maiori cum fructu, impendi non poſſe:Et cùm poſt lectionem Sacrorum Bibliorum, Antiquitati ſtudens Vetuſtiſſimorum Authorum quorundam, ac Theologorum illorum, qui ante aliquot ſecula inter viros egeru ̅ t, quivè tam ſcriptis, quàm concionibus populum ad pietatis rationes reducere præcæteris cona- bantur, libros evolverem, & graviſſimas, ſingulares, reconditas, at- que pietate plenas ſententias, in illorum ſcriptis offendiſſem. (Dedi autem operam, ut antiquorum & illuſtrium Theologorum, tam ma- nuſcriptos, quam impreſſos Libros ad manus haberem, & undique conquirerem) ex illorum theſauro, multorum annorum indefeſſa & quotidianâ Lectione, has ipſas ſacras, Veritati & Divinis literis per per omnia conſentientes Meditationes ac tabellas inſtitui, & Emble- matum Typorúm adjunctorum (itajam vocare liceat) Theologo- rum Veterum, Chriſti & S. Apoſtolorum mentem ſpirantium, hiſce rythmis, co ̅ cinnatis ſententiis, ærí inciſis figuris, & intuentis menti mox expoſitis & expreſſis Iconibus, acorvum congeſſi: Et it a quando alij alijs rationibus populo & Reipublicæ Chriſtianæ prodeſſe ſatagu ̅ t: Ego hiſce typis delectatus, hoc admonendi genere ad populum uſus, prodeſſe volui.Harum Meditationum mearum aliquot centenas cum olim In- victiſſimo Cæſari RVDOLPHO, Domino meo clementiſſimo, per cubicularium ipſius Joannem de Achen humiliter inſpiciendas ob- tuliſſem. Tantâ illas, Cæſar optimus animi delectatione complexus est ut non ſolum me ad huius operis continuationem, & ulteriorem [ID00010] in hiſce ſtudijs profectum, ſeriò hortatus, ſed & me in aulam ſuam in- vitarit, ac de conſtituendo mihi honorifico ſtipendio & promiſſiones & ſpem fecerit non vulgarem.Posteaquàm ergò, FERDINANDE, invictiſſimè Cæſar, Domine clementiſſime, anteceſſores tui, utpote Carolus V. & Ma- ximilianus, quorum non ullius temporis iniuria, memoriam un- quàm abolebit; non avum mode, fed & chariſſimum Patrem meum; præſertim cum olim Francofurti Regalibus auſpiciis in au- guraretur, magna & ſingulari gratiâ complexi ſunt: Ipſe etiam Cæſar RVDOLPHVS anno 1576. Ratiſponæ, non minorigratiâ me ipſum proſecutus; tum temporis, (quando occaſio ita ferebat) Illuſtriſſimo Joanni de Auſtria, Germaniæ inferioris Principi, com- mendavit:Ego, invictiſſime Cæſar, ut ſub tuæ Maieſtatis veterigratiâ, pætrocinióque vitæ quod ſuperest, perſtet: Hæreditariam quaſi il- lam, Tuorúmque Prædeceſſorum Cæſaream gratiam crga Suder- mannos, Domus Auſtriacæ humillimos ac promptiſſimos ſervos, negligere nolens: ſed ut aliquot mentis & affectionis humillimæ meæ erga Caſaream T. M. ſpecimen ac ſignum exſtet: Tuæ Ma- jeſtati hîc ex mille tercentum ſelectis ac ſacris Emblematibus (quæ omnia & ſingula iam abſolvi, & in promptu habeo) ac ſenten- tijs, Centuriam primam, dictione tum Latinâ, tum Germanicâ conſtantem, moralibúſque infertam doctrinis, humillimus offero, dedico, mancipo, obnixè ac humillimè rogans, ut hanc meam qua- lemcunque operam & varia ſchemata, quæ intuentis non modò oculos afficiunt, ſed internè reconditum & altiſſimum ſenſum pre- munt, piorum ac Deo devotorum hominum mentem perſtringunt, ad ſydera cor mortalium trahunt: Cæſarea atque ingenitâ tibi gratiâ complectaris, ac humillimum ſervum me meóſque labores clementiſſimè aſpicias, tibi́ commendatos habeas.
|| [ID00011]
Qui vicißim, T. M. ſalutem, Regnum Auguſtum, feliciſ- ſimam Imperij à Deo tibi commißi adminiſtrationem, Mentis & corporis optimam & conſtantem valetudinem, felicitatémque perpetuam, à ſummo illo rerum Moderatore ſummâ animi con- tentione precor. Datæ Argentorati 1. Ian. Anno reparatæ ſalutis 1624.Cæſareæ Ta. Ma- jeſtatis.Humillimus & obedien- tiſſimus.Daniel Sudetmannus.
|| [ID00012]

AD LECTOREM.
[arrow up]

HAs, quas, Benevole Lector, aſpicis tabellas & ſimilitudines; non in Doctiſſimorum potiſſimum & literatiſſimorum ho- minum gratiam, utpote qui profundioribus acutioribus & remotioribus delectantur; conſcripſimus; ſed ſimpliciori- bus duntaxat, & piæ hominum turbæ, inſpiciendas ac pia ſimplicitate conſiderandas ita propoſuimus, ut quamprimum ex pictis ta- bellis imaginem aliquam in obtutu habent, mox in mentibus illorum, il- lius ſiguræ ſignificatio reſultet, atque ita expeditori viâ & methodo ab um- bris ad rem ipſam, à terrenis ad cœleſtia, cogitationibus aſcendere queant. Exempli gratia; dum (ut quandam figurarum noſtrarum ſumam) multam hominum turbam, ſub crepuſculum noctis, portis civitatis alicuius ap- propinquantem vides: quorum aliqui illiq́ue pauciſſimi, ſeriò rem agunt, & concitato curſu ad portas properant, ut tandem intra mœnia recipian- tur: pleriq́ue verò vel vanis colloquiis, vel rixis, vel etiam aliis ſtudiis de- tenti, portis excluſi depræhendantur: protinus hâc occaſione in teipſum deſcendas, atq́ue de promovenda animæ ſalute admonearis, conſiderans, pauciſſimos eſſe, qui ſtrictam veræ Felicitatis ſemitam, juxta edictum Sal- vatoris noſtri, ambulent, atq́ue tandem intra mœnia Hieruſalem cœleſtis recipiantur: plurimos contra, qui Sathanæ inſidiis, Mundi & Carnis illece- bris abrepti, ſempiternis meritò tenebris, ob neglectum gratiæ tempus, mulctandi veniant. Atq́ue ita de reliquis conſimile eſto judicium; Quæ omnia, ſi tibi, (prout ſpero) grata fuerint & utilia, eſt quod Deo agamus gratias, atq́ue ad procurandas quoq́ue reliquas centurias, pari quoq́ue in- duſtriâ, nos accingamus. Vale.
|| [ID00013]

Dem aller Durchlaͤuchtigſten/ Großmächtigſten/ vnd vnvberwindlichſten Fuͤrſten vnd Herꝛn/ Herꝛn Ferdinando/ II. erwehlten Roͤmiſchen Keyſer/ zu allen zei= ten mehrer deß Reichs/ in Germanien/ zu Hungern/ Boͤheim/ Dalmatien/ Croatien/ vn ̅ Schlavonien/ Koͤnig/ Ertzher= tzogen zu Oeſterꝛeich/ Hertzoge ̅ zu Burgundi zu Braband/ zu Steyr/ zu Kern= ten/ zu Crain/ zu Luͤtzelburg/ zu Wirtenberg/ Obern vnd Nidern Schleſien/ Fuͤrſten zu Schwaben/ Marggraffen deß Heiligen Roͤmiſchen Reichs zu Burgaw/ zu Maͤrꝛern/ Obern vnd Nidern Laußnitz/ Gefuͤrſten Graffen zu Habſpurg/ zu Tyrok/ zu Pfirt/ zu Kyburg/ vnd Goͤrtz/ ꝛc. Landtgraffen in Elſas/ Herꝛn auff der Windiſchen Marck/ zu Portenaw/ vnd zu Salins/ ꝛc. Meinen aller gnaͤdigſten Herꝛn.
[arrow up]

ALler Durchlaͤuchtigſter Großmaͤ= chtigſter/ Vnvberwindlichſter Roͤmiſcher Keyſer/ E: Keyſ: Mayeſt: ſeien meine aller vnderthaͤnigſte/ gehorſambſte Dienſte zu jederzeit treweſtes fleiſſes zuvorn/ Allergnaͤdigſter Keyſer vnd Herꝛ. Es hat vnſer lieber Herꝛ vnd Hey= landt Jeſus Chriſtus/ deſſen abgeſandte Apoſtel vnd Botten/ vnd ins gemein alle Heiligen Patriarchen/ Propheten/ vnd andere von Gott erleuͤchte Maͤnner/ [ID00014] die H: Goͤttliche Schrifft hin vnd wider durch gleich= nuͤſſen zeitlicher dingen/ vnd damit die Ewige vnd geiſt= liche Geheimnüſſen/ dem noch vnerfahrne ̅ Menſchen/ fuͤrnemblich darumb eroͤffnet/ damit er ſolche in ſeinem verſtand beſſer faſſen/ vnd zu ſeiner Seelen Seligkeit/ deſto leichter accomodiren moͤchte. Wiewol ich nu auch mit dero allergeringſte ̅ Diſcipel in nichte ̅ zuvergleiche ̅ / hergegen meine wenigkeit aller orthen hertzlich gern er= kenne vnd bekenne/ Jedoch demnach ich mich in meiner Jugend beides bey Geiſtlichen vnd Weltlichen Chur/ Furſten/ Graffen vnd Herꝛen in Teutſch vnd Nieder= land viel Jahr vffgehalten/ vnd etwan den muͤſſiggang zu ſampt andern Hoff kurtz weilen geflohen/ ſo hab ich an dero ſtatt/ auß allerhand hohen vnd fürtrefflichen Autorn zu eben meſſigem zweck vnd end/ etlich hundert Emblemata oder Gleichnüß in leiblich oder zeitlichen Figuren jedesmahlen gegen andern geiſtreichen vnd mit der heiligen Goͤttlichen Schrifft vbereinſtimmen= den Lehren/ trewhertziger meinung zuſam ̅ en getragen/ zum theil auch/ wie etlich vnderſchiedlichen Chur/ Fuͤr= ſten/ vnd Herꝛen/ alſo auch ſchon Anno/ 1602. Inſon= derheit Weyland Keyſer Rudolpho/ Allerhoͤchſt loͤb= lichſter Gedächtnuͤß/ durch Johan ̅ von Achen/ J: Key: May: damaligen Cam ̅ erdiener/ vnderthaͤnig/ vnd vn [ID00015] derthaͤnigſt preſentirt/ darüber J: Key: May: ſolch ho= hes gefallen bekom ̅ en/ daß ſie mich nicht allein/ zu noch mehrer Befürderung ernſtlich angemahnet/ beſondern auch/ zu dero Keyſerlichen Hoff erfordert/ vnd zugleich anſehenlichſter vnderhaltu ̅ g Allergnaͤdigſt vertroͤſten laſſen. Wann dann hie nebens/ Weyland die Aller= großmaͤchtigſte Keyſer/ Carle der fuͤnffte/ vnd Keyſer Maximilian/ der ander/ theils zu Franckfurt/ bey J: May: Koͤnigliche Croͤnung/ meine geliebte Eltern/ vnd ſonderlich meinem lieben Vatter ſeligen in meinem ſelbſten anweſen/ zu bemeltem Franckfurt viel hohe ge= nad/ gut vnd wolthat erwieſe ̅ / vnd vber diß Allerhoͤchſt gedachter Keyſer Rudolff/ auch mich Anno 1576. zu Regenſpurg Allergnädigſt angeſehen/ vnd darauff an Weyland Don Ioan de Auſtria, in die Niederland mehrfaͤltig reco ̅ mandirt. Als hab E: Keyſ: May: auff welche alle hie obigen Keyſerliche begnädigungen/ gut vnd wolthat/ gleichſam Erblichen erwachſen/ ich allei= nig zu ringer anzeig/ meiner hoch obligenden Danck= barkeit außer ſolch biß in 1300. von newem außerleſen/ vnd zuſammen getragene gantz geiſtreiche Emblema- ten oder Gleichnuͤſſen hiemit dieſes/ jtzt aller dings auß= gefertigte erſte Ein hundert/ vnd auſſer deß S. Hiero= nymi Verſion/ mit Latein= vnd Teutſchen Rithmis/ [ID00016] gezierte Stücklein/ aller vnderthaͤnigſt dediciren/ offe= riren/ vnd zueignen woͤllen: Aller vnderthänigſt bit= tend/ die geruhen/ diß an ſich oder aͤuſſerlich ſchlecht/ a= ber inwendig vber tieffe/ vnd meiner ſeyts trewhertzig wolgemeint offertlin/ zuſam ̅ t meiner wenigen Perſon/ jedes mahl in dero Keyſerliche Protection/ Schutz vnd Schirm/ Allergnaͤdigſt auff vnd annehmen. Das vmb E: Keyſ: May: nach meinem aͤuſſerſten vermoͤ= gen/ allergehorſambſt zuverdienen/ will ich in keinem vndanckbarn vergeß nimmermehr ſtellen. E: Keyſerl: Mayeſt: Goͤttlicher Allmacht/ zu beſtaͤndiger guter Leibs vnd der Seelen geſundheit/ gluͤcklicher/ friedli= cher Regierung/ vnd aller erſprießlichen Wolfahrt/ gantz trewlichſt/ vnd in Ihre Kayſerl: gnade mich aller vnderthänigſtes fleiſſes empfehlend. Datum Straß= burg den 1. Januarij/ Anno 1624.E: Roͤm: Kayſ: Mayeſt:Aller vnderthaͤnigſter gehorſameſterDaniel Sudermann.
|| [ID00017]

An den günſtigen Leſer.
[arrow up]

DIeſe gegenwertige Figuren vnd Gleichnuͤſ= ſen/ welche/ du/ guͤnſtiger Leſer/ hie zu gegen fuͤr augen ſieheſt: Seind nicht fuͦr gelehrte vnd hochverſtaͤndige Perſonen/ vornemblich an den tag gegeben/ wolwiſ= ſend/ daß Sie mit hoͤhern vnd tieffſinnigern Gedan= cken jhre zeit zubringen: Sondern ſeind von vns/ dem gemeinen Mann/ vnd einfaͤltigen Hertzen/ welche dergleichen tieff ſinnigen Betrachtungen nicht gewohnet/ zu gutem fuͤrgeſtelt/ damit Sie in anſchawung derſelben/ alßbald das jenige/ was dardurch fuͤrgebil= det/ ergreiffen/ vnd alſo/ weil jhnen die Gelegenheit gleichſam an die hand gegeben/ jhr Hertz von dem Schatten der Gleichnuſſen/ auff die Sach ſelbſte ̅ / vnd von jrꝛdiſchen Creaturen/ auff das Him ̅ = liſche weſen/ vermittelſt Goͤttlicher gnaden/ richten vnd wenden moͤchten: Solches nun beſſer zuerklaͤren/ woͤllen wir eine vnter die= ſen vnſern Figuren/ vor die hand nehmen: In welcher du ein groſſe menge Volcks/ gegen der Sonnen vndergang/ einer Statt/ Porten/ darinnen vbernacht zu bleiben/ zu eylen ſieheſt: doch gantz vnderſchiedlicher weiſe: Etliche/ vnd zwar der wenigſte Theil/ laſſen jhnen die Sach angelegen ſein/ eylen der Statt mit ernſt zu/ vnd laſſen ſich keinerley verhindernuß im geringſten nicht auffhal= ten: kommen alſo endlich/ zwar nicht ohne muͤhe/ an gewuͤndſchtes orth: der mehrertheil aber/ weil ſie ſich entweder in leichtfertigem ge= ſpraͤch/ hader oder zanck/ vnd andern der gleichen haͤndeln/ vber die zeit auffhalten/ verſaͤumen die gelegenheit/ vnd muͤſſen Sich alſo/ nicht ohne groſſe beſchwerd in der finſtern Nacht auff dem Feld con= tentirn vnd behelffen: welche Gleichnuß dan ̅ / dich alſo bald vnſerer [ID00018] Walfahrt in das Ewige leben/ erinnern ſoll: in Betrachtung/ wie ſo gar wenig ſeind/ vnter dem groſſen hauffen/ ſo der Seeligkeit zu genieſſen begehren/ die jhnen jhrer Seelen heyl laſſen angelege ̅ ſein/ vnd den engen vnd ſchmalen Creutzweg nach der vermahnung vn= ſers Herꝛn Chriſti einher tretten/ vnd alſo endlich/ nicht ohne groſſtn Streit vnd Kampff/ an die gewuͤndſchte ſtatt der ewigen Ruh ge= langen: Der groͤſſer theil aber/ ſich die Luͤſten deß Fleiſches vnd das vnbeſtaͤndige weſen dieſer Welt auffhalten laͤſſet/ vnd weil Er alſo die angenehme zeit der Gnaden verachtet/ ſich endlich/ der ewigen Finſternuß ſchrecken vnd Hellen angſt theilhafftig machet. Wird alſo fort an von den Figuren allen gleichfoͤrmiges Vrtheil zu fellen ſein: vnnd ſo ſolche (wie ich verhoffe) zu deiner aufferbawung ſol= ten nicht vnbequem ſein/ haben wir darfuͤr dem lieben GOtt zu dancken/ auch/ mit gleichem fleiß anordnung zuthun/ wie die vbrige zwelff hundert/ auff das ehiſte/ an das Tagliecht gebracht werden moͤchten. Leb wol.
|| [ID00019]

Pſalm. 78. Matth: 13. Joh: 6.
[arrow up]

Ich werde meinen Mund auffthun/ in Parabeln: ꝛc. Solches alles redet Jeſus durch Gleichnuß/ zu de ̅ Volck vnd ſprach: Wer Ohren hat zu hoͤren/ der hoͤre/ ꝛc. Sie= he/ nun aber redeſt du offentlich/ vnd ſagſt kein Sprichwort.
|| [ID00020]

AD LIBRVM.
[arrow up]

Eccleſiaſti: 11.
[arrow up]

SIcut proſpector videns caſum proximi ſui. Bona enim in mala conver- tens inſidiatur, & in electis imponit maculam. Fabricat enim mala, ne fortè inducat ſuper te ſubſannationem in perpetuum.
PVblicitùs qui fortè novas ſibi conſtruit ædes,
Quas laudet quiſquam, quas reprehendat habet.
Cenſuram variûm quoque parve libelle ſubibis
Nil moror: est operæ jam alea jacta meæ.

Syrach am 11. Cap:
[arrow up]

WIe ein Waͤchter der fleißig auff dem fall ſicht: alſo der liſtig/ daß Er das gut/ zum boͤſen verkehre/ in den außerwehlten din= gen zu ſchelten findet.
WEr an dem Weg frey bawen will/
Derſelbe hat zuſeher viel/
Vnd wird gar ſelten laͤhr außgehn/
Er muß mancherley ſpot verſtehn/
Der ein ſchilt diß/ der ander daß/
Ein jeder meint/ Er koͤnn es baß/
Alſo wer ſchreibt ein Buch der ſpuͤrt/
Daß jhm auchs beſt geſcholten wird/
Vielleicht doͤrffts meim Buch auch geſchehen
Ich wags/ laß redt fur ohren gehen.
|| [1]

Eſa. 42. 48. Luc. j. Hebr. j. Pſal. 45. Prou. 23. Ier. 30. 2. Cor???
[arrow up]

Ego Dominus, hoc eſt nomen meum, Gloriam meam alter??? non dabo???. Ad filium autem: Thronus tuus Deus in ſeculu ̅ ſeculi??? Præbe mihi fili, tuum cor. ???.Ich bin d’ Herꝛ/ dz iſt mein Nam/ mein herꝛligkeit werd ich keine ̅ ander ̅ gebe ̅ ??? Zu de ̅ Sohn aber ſvricht er/ Gott dein ſtul weret vo ̅ ewigkeit zu ewigkeit???. Gib mu mein Sohn dein hertz.
Nec ſocium jmperij, nec Maiestatis habere
Vult Cœſar: regnis ſufficit ipſe ſuis.
Cor ctiam ſolum Chriſtus ſine labe piorum
Poſcit, in hoc ſedem figat ut ipſe ſuam.
Wie der Keÿſer auff ſeinem Thron/
Niemandt mit ſich will herꝛſchen lon:
So fordert Gott daß hertz allein/
Das er drinn hab die herꝛſchafft ſein.
|| [ID00022]
|| [2]

j. Iohan. 5. Ioh. j. 12. 15. 17.
[arrow up]

Tres ſunt qui feſtimonium dant in cœlo, Pater, Verbum et Spiritus Sanctꝰ, et hi fres unum ſunt. Et tres ſunt qui festimoniu dant in terra, ſpu ̅ s, aqua et ſanguis, et hi fres unu ̅ ſunt.Dreÿ ſein die da zeugnꝰ gebe ̅ im Him ̅ el/ d’ Vatter/ dz wo??? vud d’ H. Geiſt/ vnd dieſe drei ſind ein ding. Vnd dreÿ ſind die da zeuge ̅ auff erde ̅ / d’ geiſt/ dz waſſer vnd dz blut/ vnd die drey ſind eius.
Jn puro viſi tres ſœpius œthere ſoles,
Ex ſeſe radijs funclere lumen idem.
Nonne queunt dici Triados ſanctiſſima jmago,
Jn Chriſto nobis quœ patefacta micat?
Mit wunder groß hat man offt gſehn/
Dreÿ Sonnen klar am him ̅ el ſtehn:
Bedeut das Gott dreÿeiniq ſeÿ/
Vns offenbart in Chriſto freÿ.
|| [ID00024]
|| [3]

Matth. 11. Hebr. 4. 4. Eſdr. 2.
[arrow up]

Venite ad me omnes??? et invenietis requiem animabus Veſtris???. Feſtinemus ergo ing redi in illam reꝗem???. Expectate paſtore ̅ veſtrum, reꝗem æternitatis dabit vobis???.Kom ̅ et her zu mir alle??? ſo werdet ihr ruhe finde ̅ für ewere Seele ̅ ??? Drumb laſſet vns nu ̅ eile ̅ einzugehe ̅ zu diſer ruhe???. wartet ewers hirte ̅ / ewige ruhe wirt er euch geben.
Aëre ceu medio nullo fundamine nitens
Tellus, vi Verbj ſtat ſolidata ???j.
Firma baſis ſic ipse pijs est Christus: in ipso
Solo, qui certam ſpem́ fidem́ locant.
Wer fragt warauff daß Erdtrich ſtund/
Sonſten gantz nichts dan Gotts wort find:
Alſo Chriſtus Gotts wortt genent/
Iſt auch der Seelen ruh on endt.
|| [ID00026]
|| [4]

1 Cor. 3. Matth. 16. 7.
[arrow up]

Vnus quiſ Videat, quomodo superæ dificet. Funda= mentum enim aliu ̅ d nemo potest ponere, præterid quod positum est, quod est Christus Iesus ???.Ein jeglicher ſehe zu wie er darauff bawe/ einen andern grund kan zwar niemand legen auſſer dem der gelegt iſt welcher iſt Jeſus Chriſt.
Forma teres fundamento est non apta struendo:
Immotam reddunt saxa quadratæ Basin.
Quis́ ruet fragilis mundi fundamine nixus,
Cuj Christus basis est, nulla ruina nocet.
Wer bawt auff d’ welt ein kugel rund/
Daß beſteht nicht vud felt zu grund
Wer auff Chriſtum de ̅ Eckſtein baut
Daß bleibt ewig da er jhm traut???
|| [ID00028]
|| [5]

Ephes. 4. 1. Cor. 12. Malach. 3. 4.
[arrow up]

Christus aſcendit ſuper omnes cœlos, ut impleret omnia. etc. Dona dedit hominibus. etc. in unam fidem.Chriſtus iſt ???ber alle himmel auffgefahre ̅ / auff daß er alles erfüllete???. vnd hat den Menſchen gaben gegeben??? Zu einerley glauben. ???.
Ex ſe lucis inops Phoebe, ceu lumine Phœbj
Fulget, et illius hoc munere munus habet.
Haut ſecus in terris Eccleſia ſancta ſalutis.
A Christo veram vim́ jubar́ capét.
Gleich wie der Mon ſein krafft vnd glautz/
Von der Sonnen envfahet gantz:
Alſo die Chriſtlich Kirch ſtäts hat/
Ihr krafft vnd ſchein von Chriſti gnad.
|| [ID00030]
|| [6]

Eſa. 43. Ephes. 2. Pſal. 32. Act. 15.
[arrow up]

Ego ſum, ego ipſe ſum, qui deleo iniquitates tuas propter Me. ??? Gratia estis ſalvati per fidem, et hoc non ex vobis, Dei enim donum eſt.Ich/ ich bin der einige/ der deine vbertrettung von mein ſelbs wege ̅ abtilge??? Auß gnade ̅ ſeit ir ſeelig wor??? de ̅ / durch de ̅ Blaube ̅ / vnd daſſelb nicht auß euch/
Cernis ut huic Cœſar dextram commiſit egeno:
Non huius meritum hoc, gratia ſola facit
Ante Deum haud quisquam cenſetur justꝰ: ab ipso
Talis ſed gratis quód reputetur, habet.
Der Keÿſer gibt ſein handt eim Armn/
Nicht wegn ſeinr würd/ nur auß erbarum:
Allſo nimbt Gott vns arme Sünder/
Nuß gnaden an für ſeine Kinder.
|| [ID00032]
|| [7]

Prou. 21. Eſa. 8. 46. Eccles. 21.
[arrow up]

Non est sapientia, non est prudentia, non est con= silium contra Dominum. ??? Equus paratur ad diem belli; Dominus autem satutem tribuit.Es hilfft kein weißheit/ kein verſtand/ kein rath/ wider den Herren. Roß werden zum ſtreittas bereit: aber der Herr gibt den ſieg.
Admota ut flam ̅ æ citó mollis cera liqueſcit,
Fumus ut in Sentos attenuatus abit.
Fœdera sic reprobûm contra sacra dogmatu
Icta, sûa subito diſsoluuntur ope. ??? (Christi
Gleich wie ein rauch vom wind zergeht/
Daß wachß beim feur auch nit beſtehe:
Alſo die feind der warheit rein/
Hands groß im ſinn/ iſt nur ein ſchein.
|| [ID00034]
|| [8]

j. Cor. 14. Coloſ: 2. Rom: 13.
[arrow up]

Omma autem honesté et Secundum orchnem fiant in vobis??? Qui autem resistit potestati???. Dei ordinatiom reſistit???. Dei enim Minister est ???Laſſet alles ehrlich vnd ordenlich zu gehert??? Wer ſich wider die Oberkeit ſetzet der widerſtrebt Gottes ordnung??? Dann ſie iſt Gottes dietteri???.
Circulus en tabulas vasis ceu vimine stringit:
Hoc rupto in partes diſsoluëtur opus.
Ordo ligat populj in re, et servat com ̅ oda, nexu hoc
Sublato, leges, publica jura ruunt.
Wann du am Vaß die bandelein
Von reiffen ſchneidſt fallets gar ein:
Alſo wer ſchmächt gut ordnung klein
Verleurt auch mit die größt in gmein???
|| [ID00036]
|| [9]

Eccles. 4. Hcbr. 11. Matth. 5.
[arrow up]

Ne ſis impatiens, cum judices tu. ???. Vs́ ad morte ̅ certa pro juſtitia, et Deus expug nabit pro te ini= micos tuos. ???. Beati eſtis.???.Seÿ vnerſchrocken/ wan ̅ du vrtheilen ſolt???. Ver= theÿdige die gerechtigkeit biß in Todt/ ſo würdt Gott der Herꝛ für dich ſtreite ̅ ???. Seelig ſeit ihr.???.
Judicis officium quoniam ſublime requirit;
Justitiœ ut ſanctum rite ſequatur opus.
Non prece, nec precio corrumpj ſe patiatur,
Vt violet justœ jura ſacrata Deœ.
Ein Nichter ſoll zu aller zeit/
Beÿſtehen der Gerechtigkeit:
Zu bſchirmen das vnſchuldig blut/
Obs ihn gleich koſt leib ehr vnd gut.
|| [ID00038]
|| [10]

Gen. 19. Hebr. 4. 13.
[arrow up]

Feſtina, et ſalua animam tuam. Noli respicere post tergum nec stes in ommi circa regione???. Feſtinemus ingredi in illam requiem???Eÿle/ vnd errette deine Seele/ vnd ſihe nicht hinder dich/ auch ſtehe nicht ſtill in diſer gantzen gegend???. Laſſa vns eÿlen zu kom ̅ en/ zu diſer ruhe???.
Hic cursu pleno portam contendit ad urbis;
Ne fors claudatur Sole cadente, timet.
Currere sic greſsu quo́ nos decet us́ citato,
Gratia dum Christi, et coelica porta patet.
Gleich wie man eÿlt beÿ Gonnen ſchein/
Abendts zur Statt wann die zeit klein:
Alſo ein Chriſt/ zum Himmel ebn
Soll eÿlen durch ſein gautzes lebn.
|| [ID00040]
|| [11]

Iudæ. 1. 1. Cor. 11. 2. Cor. 13.
[arrow up]

Odientes eam q́ carnatis eſt maculatam funicam??? Probet a. ſeipsum homo, et ſic de pane edat, et de calice hibat. Qui= manducat et bibit indignè, judicium ſibi manducat???.Haſſet auch den befleckten rock des fleiſchs. Der meuſch aber vrüffe ſich ſelbs/ vnd alſo eſſe er von de ̅ brot/ vnd trincke vo ̅ dem kelch/ dan welcher vuwürdig iſſet.???.
Cœſaris ad menſam cum aliquando admittitur ho= ſpes;
Vestibus egregijs ſe decoraré ſolet.
Cum conviva Dei gaudes eſse: abijce ſordes.
Purâ mente illi quo placuiſse queas.
Wer zu deß Kaÿſers Tuch will gahn/
Der zeucht ſein ſchönſte kleÿder an:
Solchs thue beÿ Gottes Tiſch vil mehr/
Würffs alt kleÿd weg/ dein Sünde ſchwer.
|| [ID00042]
|| [12]

Eccles. 8. Deut. 28. 30. Ioh. 14.
[arrow up]

Ego os regis obſervo, et præcepta juramenti Dei???. Sermo illius potestate plenus eſt???. Qui custodit præ= ceptum non experietur quic́ mali???.Ich halte das wort deß: Königs vnd de ̅ eydt Gottes??? In deß Königs wort iſt gewalt???. Wer daß gebott heltt/ der wirdt nichts böß erfahren.
Principis ut firmum rdinent mandata vigore ̅
Subiectos́ eius iuſſa verenda ligant.
Christicolas, prœcepta Dei, leges ſacratas
Sic ſervare: ſuam et vim tribuiſse decet.
Wie daß Gebott eins Kayſers baldt/
Muß für ſich gehn/ hat krafft vnd gwalt:
Alſo vilmehr Gottes gebott/
Hat krafft zum leben/ vnd zum todt.
|| [ID00044]
|| [13]

Eccles. 32. Rom. 12. 13. Deut. 17.
[arrow up]

Rectorem te posuerunt, noli extolli, eſto in illis quaſi Vnus ex ipsis. Curam illorum habe, et ſic conſidera??? Qui præſt in ſollicitudine???. Dei enim miniſter est.???.Hat man dich zum Regierer gemacht/ ſo echch dich deſſe ̅ nicht/ ſond biß als einer auß de ̅ volck???trag ſorg für ſie??? Regieret iemandt ſo ſeÿ er ſorgfeltig. Da ̅ er iſt ein Die= ner Gottes.
Rex ut apum gnavus Volucri ſtipante catervâ,
Alveolos intrá permanet us́ ſuos.
Sic quo́ grata juvat populos prœsentia Regis.
Quando apud hos cónstans ſórte in utra manet
Gleich wie ein Immen König bleibt/
Bein Immen ſteets: wie mans beſchreibt.
Allſo in einigkeit die Herꝛn/
Beÿ ihrem Volck ſolln bleiben gern.
|| [ID00046]
|| [14]

Apoc. 22. Eſa. 55. Iohan. 4. 7.
[arrow up]

Qui ſitit, veniat, et qui vult accípiat aquam vitæ gra??? tis.???. Qui biberit ex aqua, quam ego dabo ei, non ſitiet in æternum.???.Wen durſtet der kom ̅ e/ vnd wer da will/ der neme daß waſſer deß lebens vmb ſünſt???. Wer von dem waſſer trincke ̅ würdt??? den würdt ewiglich nicht durtte ̅ .
Vt quem turba canum dumeta per avia curſu
jnſequitur, gelidas cervus anhelat aquas.
Sic exercerj quo́ Vult diſcrimine mundj
Jova pïum, ipſius quo prece poscat opem.
Gleich wie ein Hirſch der geiagt würdt
Nach friſchem waſſer hat begierdt:
Allſo laßt Gott vns iagen ſehr
Nuff daß wir zu ihm lauffen mehr.
|| [ID00048]
|| [15]

2. Cor. 4. j. Cor. 10. 2. Petr. 2.
[arrow up]

Deijcimur ſed non perimus.??? Fidelis Deus eſt, qui non patietur vos tentarj ſupra id quod poteſtis??? Nouit Deus pios de tentatione eripere.???.Wir werden vutergetruckt/ aber wir verderbe ̅ nicht, Gott iſt getrew der euch nit laßt verſuche ̅ vber ewe??? vermögen.???. Gott weiß die frommen zuerlöſen.???.
Ceu liquidis ſemper veſica ſupernatat undis,
Spiritus incluſus nempè ſuprema petit.
Fraude Sathan ſatagit ſubmergere corda pioru ̅ :
Eripis hœc ſtÿgijs Christe Redemptor aquis.
Wie ein Schweinsblaß getruckt mit gwalt/
Im waſſer/ ſteigt ???berſich baldt:
So wann der Sathan vus truckt nider/
Chriſtus vil mehr zeucht hienauff wider.
|| [ID00050]
|| [16]

Eſa. 53. Matth. 8. j. Ioh. 1. j. Petr. 2.
[arrow up]

Vere languores noſtros ipſe tulit, et dolores noſtros ipſe portavit???. Qui peccata nostra ipſe pertulit in corpore ſuo ſuper lignum.???.Warlich er hat vnſere kranckheite ̅ auff ſich genom ̅ en. vnd er ſelbs hat vnſere ſchmertze ̅ getrage ̅ .???. Er hat vn ſere Sünde ̅ ſelbs getrage ̅ an ſeine ̅ leib/ auff dem holtz.
Occultas vires ut gemmis, floribus, herbis
Vi tribuit ſapiens omnipotente Deus,
Vt morbis hominum medeantur. Sic quo̀ Chriſtj
Jmmenſas ſanâ in morte recondit opes.
Wie Gott in Blumen/ Kräutern/ Stein/
Krafft gibt/ leibs ſucht zu heilen rein:
Allſo vil mehr in ſeins Sohns leidn/
Zur Seelen heil/ gebrauchs mit freudn.
|| [ID00052]
|| [17]

Sap. 1. Ierem. 4. Matth. 15.
[arrow up]

Perverſæ cogitationes ſeparant à Deo ???. Lava à ma. litia cor tuum??? Vsque quo morabuntur in te cogitationes noxiæ.Verkerte gedancke ̅ ſcheiden von Gott??? waſche dein hertz von der boßheit.??? wie lang werde ̅ doch deine ſchädliche gedancken beÿ dir bleiben????.
Non prohibere potes, ſupra te quò ??? vold ales;
Jn capite ut nidum construat, id potes.
Diverſa ut mentem ſubeat meditatio, ferto:
Sed mala ne turbet ſensum animum, cave.
Keim vogel kanſtu ſein flug wehrn/
Vber dein hauvt/ doch ihm abkehrn/
Das er kein Neſt in dein haar mach:
Dein bóß gdancken laß nit zvil nach.
|| [ID00054]
|| [18]

Eſa. 60. Act. 26. Epheſ. 6. Ich. 8. 1. Malach. 3.
[arrow up]

Ambulabunt gentes in tumine tuo, et reges in ſplendore ortus tui??? Ego ſum lux mundi, qui ſequitur me, non ambulat in tenebris.???.Die Heÿde ̅ werde ̅ in deine ̅ liecht wandlen/ vnd die Konige im glantz der ???ber dir auffgehet??? Ich bin dz liecht d’ weltt/ wer mir nachfolget/ würdt nicht in d’ finſternꝰ wa ̅ dlen.
Ceu lumen Phœbj comitatur corporis umbra:
Quò ſe illud flectit, ſe ſimul iſta movet.
Nempe ſequi fas est ſanctos Veſtigia Christj,
Monſtrantis certam ad cœlica regna Viam.
Wie deß leibs ſchattn dem Sonnenſchein/
Sich wendet nach: ſo ſolln wir fein/
Dem wahren Liecht/ Gott volgen ſteet/
Nemblich Chriſto der vns vorgeht.
|| [ID00056]
|| [19]

Rom. 13. 1. Petr. 2. Matth. 22.
[arrow up]

Principes non ſunt timori boni operis ſed mali.???. Miniſtri Dei ſunt???. Reddite ergo omnibus debita. cui tributun, tributum, cui Vectigal.???.Die Fürſten ſeindt nicht denen die guts thun, ſon= dern den böſen Zuförchten??? Sie ſeind Gottes diener???. So gebt nun Jederman was ihr ſchuldig ſeidt, den Tribut.
Pardalin ecce feram rabie́ fame́ frementem,
Ne nocuiſse queat, dura catena dumut
Lege Magistratus reprobos compeſcere justâ
Novit, lœdendi quos furor intus agit.
Gleich wie man ein wildt Panterthier/
Mit ketten bindt/ ſonſt ſchadt es dir:
Allſo zwingt auch die Obrigkeit/
Durch gute Gſatz vil böſer Leut???
|| [ID00058]
|| [20]

2. Cor. 4. Eph. 5. j. Theſs. 5.
[arrow up]

Deus qui dixit de tenebris lucem ſplendeſcere, ipſe illuxit in cordibus noſtris??? Omnes vos filij lucis estis, et filij diei.???.Gott der da hieß daß liecht auß dem finſternuß herfür leuchten/ der iſt erſchienen in vnſern hertze ̅ , ???r ſeit allzumal kinder deß liechts???.
Denſa velut radios per ſolis euntibus umbra
Est comes: hoc tecto nubibus, illa perit:
Sic ubi jov??? nitet Sanctorum in cordibus; aura
Eius adeſt: illo, hœc, ſed latitante, latet.
Wa die Sonn iſt da gibts ihrn ſchein/
Keins mag ie on das ander ſein:
Allſo wa Gott im hertzen grundt/
Sein Geiſt bricht für kräfftig zur ſtundt.
|| [ID00060]
|| [21]

Iohan. 10. j. Tim. 4. Tit. 2.
[arrow up]

Et cum proprias oves emiſerit ante eas Vadit et oves illum ſe ̅ quuntur, quia ſciunf Vocem eius??? Bonꝰ paſtor animam ſuam ponit pro ovibus ſuis.???.Wan er ſeine ſchaf hat außgelaſſe ̅ / gehet er vor ihne ̅ hin vnd die ſchaf volge ̅ ihm nach/ da ̅ ſie ken??? ne ̅ ſeine ſtim ̅ ???. Ein guter hirt ſetzt ſei lebe ̅ für ſei= ne ſchaff.
Quando tuba ſignum pugnœ datur: ipſe prœi???
Dux ſolet instructó ordine turba ſequj.
Doctrinâ Vitâ́ piâ ſic jure Sacerdos
Commiſſo, exemplum debet adeſse gregi.
Wan die Poſaun im läger ſchallt/
Tritt vor ſein Volck der Oberſt baldt:
Alſo ſoll auch der Prieſter wert/
Mit wandel gut vorgehn der Herdt???
|| [ID00062]
|| [22]

1. Cor. 15. Eſa. 53. Apoc. 5. Ioh. 8.
[arrow up]

Christus mortuus est pro peccatis nostris???. Occiſus es e??? redemistj nos Deus in sanguine tuo ???. Si Vos filius liberaverit, verè liberi eritis.Chriſtus iſt geſtorbe ̅ für vnſere ſünde???. Du biſt erwürget/ vnd haſt vns Gott erkaufft mit deine ̅ blut???. So euch d’ Schn freÿ macht, ſo ſeit ihr recht freÿ.
Rex velut innocuus capto sua vincula ſoluit,
Qui iam iam dirâ morte necandus erat.
Sic qui iam mortis trahitu??? Suthanœ̀ furore,
Liber it auxilio Christe benigne, tuo.
Wie ein Menſch der zum tod geführt/
Von eins Königs Sohn erlößt würdt:
Alſo für Gott wir ſind freÿ ſchon/
Durch ſeinen Sohn der hats gethon.
|| [ID00064]
|| [23]

Gal. 2. Epheſ. 5.
[arrow up]

Vivo autem jam no ̅ ego, Vivit verò in me Chriſtus. Quod autem nunc vivo in carne, in fide vivo filij Dej, qui dilexit me, et tradidit ſeipsum pr???me.???.Ich lebe ̅ / doch nun nit ich ſond’u Chriſtꝰ lebt in mi??? vnd wz ich lebe im fleiſch/ dz leb ich in de ̅ glaube ̅ des Sohùs Gottes/ d’ mich geliebet/ vnd ſich ſelbs fur mich gegebe ̅ hat.
Si quis Regi operas addixit ſponte minister,
Eius jure decet juſsa Verenda ſequi.
Vis ſervire Deo, officio??? placere fidelj?
Diſce prius Vitam hîc clucere poſſe piam.
Wer eim König will dienen recht/
Der muß deſſen gheiß volgen ſchlecht:
Alſo wer Gott will dienen fein/
Der muß ihm auch gehorſam ſein.
|| [ID00066]
|| [24]

Eſa. 54. Luc. 21. 22. Act. 4. 3. Eſdr. 4.
[arrow up]

Omne Vas quod fictum eſt, contra te non dirigetur, et omnem linguam reſistentem tibi, in iudicio iudi= cabis???. Veritas manet et in valeſcit in æternum.Alle geſchir??? ſo wider dich gemacht werde ̅ / dene ̅ wirdt nicht gelinge ̅ / vnd alle zunge ̅ / die ſich wid’ dich lege ̅ wirſtu i ̅ gericht verdam ̅ e ̅ ???. Die warheit lebt vnd bleibt i ̅ ewigkeit.
Obfuſcat nunquam ceu fumus lampada Phœbj:
Nec radios eius nubila denſa premunt.
Sic qui vera docent, qui vera loquuntur et urgent;
Non ſinudatorum vertere Verba queunt.
Gleich wie kein rauch ob er ſchon groß/
Verbergen mag die Sonne bloß:
Allſo kein lugenhaffter Man/
Die warheit klar/ verduncklen kan.
|| [ID00068]
|| [25]

Prov. 16. Eccleſ. 7. Prov. 28.
[arrow up]

Contritionem prœcedit ſuperbia, et ante ruinam exaltabitur ſpiritꝰ.??? Qui timet Deum, nihil negligit??? Qui graditur ſapienter, ipſe ſalvabitur???.Hoffart gehet vor dem verderbe ̅ her/ vnd ſtoltzer m??? vor de ̅ fall???. wer aber Gott förchtet/ d’ entgehet de ̅ alle ̅ Wer weißlich handlet/ d’ würdt erlößt vnd ſeelig.
Piſciculos Veluti tranſmittit rete min???os:
Menſarum magnos uſibus us́ tenet.
Sic humiles Sathanœ dedinant retia, in eius
Caſsibus aſt tumidi ſponte́ Vi́ manent.
Wie durch ein garn die fiſchlein klein/
Springen/ die großen bleiben drein:
So welcher Menſch demüetig iſt
Gleibt ſicher für deß Teuff els liſt.
|| [ID00070]
|| [26]

Eſa. 65. 2. Cor. 1.
[arrow up]

Anfequam clament ego exaudiam, adhuc illis loquenli bus ego aueliam???. Ipſi in nobismetipſis reſponſum mor tis habuimus, ut non ſim??? fidentes in nobis, ſed in Deo.Ehe ſie ru˙ffen will ich antworte ̅ , dieweil ſie noch re de ̅ / will ich ſie erhőren???. Das geſchach daru˙mb, dz wir vuſer vtrawe ̅ nit au˙ff vus ſelbs ſtelte ̅ , ſond a˙f Gott.
Naufragus en ſavj jactatus ab œquoris œſtu,
Spem locat in ſolo certus opem Deo.
Quisquis es mgenti fatorum mole gravatus,
Fide Deo, is fatj Victor et ultor adeſt.
Bleich eim ſo ſchiffbru˙ch in dem Meer
Blitten, ſchwimbt au˙ff eim brett vmbher/
Sein hoffnu˙ng ſetzt allein au˙ff Gott:
So thu˙ au˙ch in gfar angſt vnd not.
|| [ID00072]
|| [27]

Rom. 8. Pſalm. 103.
[arrow up]

Quantum diſtat ortus ab Occidente, longè fecit à no, bis iniquitates nostras. Miſericordia Dominj ab æterno et uſ́ in æternum.So fern der morgen iſt vom abendt, ſo fer ̅ hat er vuſere ſunde ̅ von vns gethan. Die barmhertzig= keit deß Herꝛen, weret von ewigkeit zu˙ ewigkeit.
Nulla est ad terrœ molem proportio arenœ:
Nulla est peccatj, ad munera larga Dej.
Jllius exuperat nam gratia, crimina mundj.
Salvus erit, verè huic qui modo fiſus erit.
Bleich wie nu˙r ein Sandt kőruelein/
Begeu der Erdn iſt vil zu˙ klein:
Alſo Gotts gnad vnd gűtigkeit/
Vbertrifft vnſer Sűnde weit.
|| [ID00074]
|| [28]

Ioh. 14. Rom. 8. 1. Ioh. 2.
[arrow up]

Paracletus Spiritus Sanctus??? ille vos docebit omnia??? Quicun́ Spiritu Dei aguntur, hi ſunt filij Dei.???. Sicuf unctio eius docet vos de omnib???: ita veru est.???.Der heilige Beӳſt wűrdt nich alles lehre ̅ ??? Die der geӳſt Gottes regiert/ die ſeindt Gottes kind??? Wie eu˙ch die ſalbu˙ng von alle ̅ lehret ſo iſts war.
Vt malè coeru???eas quis currit mare per undas,
Hanc placidè ſpirans ni aura ſecunda ferat.
Sic homo mortalis mundj malè navigat œquor,
Flaminis œtherej ſi haut juvetur ope.
Wann ein ſchiff vber Meer will fahru,
Daß mu˙ß au˙ff gu˙ten wind erſt harꝛn:
Alſo der Meuſch gar ligen bleibt,
Wo ihn der heilig Beiſt nicht treibt.
|| [ID00076]
|| [29]

Pſalm. 32. 103. Iob. 13. 1. Iohan: 1.
[arrow up]

Dixi confite bor adversum me in tustitiam meam, Doio, et tu remisisti impietatem cordis mei???. Quo modo miſeretur pater fiſio ???, miſertus ???.Ich ſvrach ich will dem Herꝛen uteine vngerechtigkeit bekemten wider mich, Da vergabeſt dŭ die Gottloſigkeit meiner Sűnde ???. wie ſich ein vatter vber ſeine kinder ???
Erratu˙m agno vit quam primu˙m prodigg. ipsu˙m
Su˙ſcepit blandi gratialarga patris.
Si corde agnoſcamus, confiteamu???r et ore
Peccatum, Veniam mox dabit ipse Deu˙s.
Älß baldt der arm verlohren Sohn,
Sein ſűnd erkant, da tandt er ſchon/
Beim Vatter gnad vnd gűetigkeit,
So lau˙ff zu˙ Gott au˙ch allezeit.
|| [ID00078]
|| [30]

Eccleſ 21. Sap 1. Eccleſ. 28.
[arrow up]

Suſurro coinquinabit animam ſuam, et in omni= bus odietur???. Os quod mentitur, occidit animam??? Mors illius, mors nequiſſima???Der Ohrenbl???ſer veru˙nreinigt ſein eigue Seel, vnd wűrdt von alle ̅ Nachbarn vhaßt??? der mu˙nd d’ lu˙ge ̅ redet, tődtet die Seel??? Ihr todt iſt ein bőſer todt.
Emungens digitis lucernam, polluit ipſos:
Hœc ſed luce ſuâ clarior inde micat.
Famam nempè probi quj probris rodere tentat:
Ille animam maculis afficit uſ́ ſuam.
Wer ein liecht bu˙tzt mit ſeiner ha˝ndt,
Beſchmitzet ſich dochs heller brent:
Allſo/ wer fromme Leu˙th ſcha˝ndt gern/
Sein Seel befleckt/ iehnen zu˙ ehrn.
|| [ID00080]
|| [31]

Eccleſ. 40. 33. 1. Tim. 6. Phil. 4. Prov. 6.
[arrow up]

Vita tibi ſicfficientis operarij condulcabitur, et in ca invenies theſaurum &c. Maltam malitiam docuit aciclitas???. Vſquequó. piger dormis.Wer ſich mit ſeiner arbeit nehret/ vnd ſich mit de ̅ ſei= nen qenűge ̅ l???ßt/ d’hat ein fein rűhigs lebe ̅ / darinen findeſtu˙ de ̅ rechte ̅ ſchatz??? der műſſiggang bringt vil vbel??? wie la ̅ g ſchlaffſtu˙ fau˙ler?
Si non certa lapis frangat frumenta molaris,
Sè atterit: illius fertilis vſus abeſt.
Otia ſic vitœ qui deſidioſa ſequuntur:
Attenuant furpj languida membra ſitu.
Wie ein Műlſtein der ohn korn malt/
Sich ſelbſten muß zermalmen baldt:
Alſo der Menſch du˙rch műſſiggang/
Sich ſelbſt verderbt zu˙m vutergang.
|| [ID00082]
|| [32]

Luc. 13. 18.
[arrow up]

Si ergo vos, cum ſitis mali, noſtis bona data dare filijs vestris: Quanto magis pater veſter de cœlo dabit ſpiritum bonum petentibus ſe.So dau ̅ ibr/ die ihr arg ſeit kőndt ewern Kindern gu˙te gaben gebe ̅ : wievil mehr wűrdt ewer him ̅ liſcher vatter/ den gu˙te ̅ geiſt vom him ̅ el geben/ denen die ihn bitten.
Parva favilla solet ceu magnas gignere flam ̅ as,
Occulit in tepido quam cinis ipse foco.
Sic ſcintilla Dei erga nos fervoris, in ignem
Erumpit, precibus ſœpè refecta pijs.
Au˙ß einer kolen wűrdt geſchwindt/
Bar offt ein groſſes feu˙r entzűndt:
Allſo beӳ Gott, ein fűncklein ???bloß/
Du˙rchs gbett ſich mehrt/ zu˙ andacht groß.
|| [ID00084]
|| [33]

Ioh. 5. Apoc. 3. Ioh. 8.
[arrow up]

Ecce ſanus fact??? es, jam noli peccare, ne dcterius fibi aliquid co ̅ tingat???. Habes pauca nomina??? Qui no ̅ inqui, naverunt Vestime ̅ ta ſua???. Qui vicerit Veſtiehur veſtime ̅ tis albis???Sihe du˙ biſt geſu˙nd worde ̅ / ſűndige fort nit mehr/ d??? dir nit etwz a⃝rgers wid’fahre??? Du˙ haſt etlich wenig Name ̅ ??? die ihre kleid’ nit veru˙nreint habe ̅ . Wer v˝ber= wind???
Cum induitur niveam quis veſtem, ſordib???, illam???
Ne maculet gnavus, nempè cávere ſolet.
Es nive candiclior nunc o Homo ſanguine Christj
Factus; ne fœcles crimine corda, cave.
Wer ein weiß kleid gantz new˙ legt an/
Beſüdelts leicht/ mu˙ß drau˙ff acht han:
Alſo biſtu˙ au˙ch rein au˙ß gnadn/
Nicht ſűndig mehr zu˙ deinem ſchadn.
|| [ID00086]
|| [34]

i. Ioh. 5. j Ioh. 2. Esa. 40.
[arrow up]

Omme quod natum est ex Deo, vincit mundu˙m, Ethæc est Victoria quæ Vincit mundum, fides nostra??? Mundus transit, et concupiſcentia eius???Alles was von Gott geboren iſt vberwindet die wett vnd das iſt da Sieg der die welt v˝berwindet nemblich, vnſer Blau˙b??? Die welt vergehet mit jhre ̅ lu˙ft???
Cum fors plebeium Princeps ꝗs ſum ̅ us acloptat,
Is veró nunus prendere tale neget,
Vecors norme potest dici? Nos: Suſcipit ultró
Gratia dick, Bonum hoc respumus fatui.
Nehm dich ein Fűrſt an fűr ſein kind/
Dein bettlers kleid wűrffſt hin geſchwind:
Alſo will Gott ſein reich dir gebn/
Vnd bheleſt die welt arm ſchwach danebn.
|| [ID00088]
|| [35]

Tob. 3. Iob. 17. Pſalm. 30.
[arrow up]

Post tempeſtatem franqu illum facis: et poſt lachri= mationem et fletum in fundis exultation em??? ad veſperu ̅ demorabitur flet???, et ad matutinu ̅ læfit???Nach dem weine ̅ vnd trau˙re ̅ gibſtu˙ große freu˙d. Den abent lang weret daß weinen/ aber deß morgens die ewige freu˙de.
Omnia fert tempus. brumalj tempore frustrá
Exoptas nitidis lilia mijcta roſis.
Ver ferat has. Etiam nequicqua ̅ gaudia ſperas
Vera ſolo: vernant gaudia vera polo.
Du˙rch betten lang im winter kalt/
Kein ros dir wa˝chßt/ der frűeling baldt
Sie bringt herfűr: ſo bittet ebn/
Der ohn Lreu˙tz will ins ewig lebn.
|| [ID00090]
|| [36]

1. Cor. 4. Ierem. 10. Hebr. 12.
[arrow up]

Quid vultis? in virga vemam ad vos, an in Chari tafe ??? Corripe nos Domine, verunfamen in Iu- clicio, et non in furore, ut non paucos nos facias???Was wolt Ihr? Soll ich mit der ru˙hten zu˙ eu˙ch kom ̅ en/ oder mit liebe ??? Zu˙chtige vnß Herr, doch mit maſſe. vnd nicht in deinem Zorn, Mach vns nit gar zu˙ nichte ???
Fortius ad metam veluti calcaribus actus
Deses, jam rupto carcere currit equus:
Christicolis crux est stimulus, per in bospita mundi
Tesqua, gradu ut cœlum prœcipitante petant.
Bleich wie mit ſporn ein tra˝geß Pferd,
Mann treibet fort, obs gleich beſchwert:
Alſo trűbſal, durch diſe ??? Velt,
Vns treibt zu˙ Gott, obs gleich keim afa???llt.
|| [ID00092]
|| [37]

Rom. 6. 2. Petri. 2. 1. Cor. 9.
[arrow up]

Non ergò regnet peccatum in Vestro mortalj corpore, u˙t obediatis concupiſcentijs eius ???. Sed exhibete mem bra vestra arma justitiæ Deo ??? Caſtigabo corp??? meu ̅ ???Laſſet die Sunde nit alſo herrſchen in ewerm ſterbliche ̅ leibe/ daß Ihr gehorſam leiſtet ſeine ̅ lu˙ſten ??? Sonder begebet ewre glider Gott zu˙ waffen der gerechtigkeit ??? Ich za???hme mente ̅ Leib???
Sedu˙lus expectat ceu tecti ad limina servus:
Donec Herus mandet juſsa verenda sequi.
Externè corpu˙s sic fas est eſse paratum,
Flaminis efficiat quò interioris opu˙s.
Bleich wie ein Knecht wartet vorm Hau˙ß/
Seins herrn bevelch zu˙ richten au˙ß:
Alſo der leib von au˙ſſen fein/
Deß Innern Beiſtes Knecht ſoll ſein.
|| [ID00094]
|| [38]

Iohan. 15. 2. Iohan. 1. Actor. 21.
[arrow up]

Si quis in me non manſerit, mittetur forâs ſicut palmes, et areſcet???. Qui non permanet in docfrina Chriſti, Deum non habet.Wer nit in mir bleibt wurdt hinweg geworffe ̅ / wie ein reb vnd wurdt verdorꝛe ̅ ??? Ein ieglicher d’ da vbertritt vnd nit bleibt ??? d’ lehr Chriſtj/ d’hat Gott nicht.
Cum procul á castris miles temerarnis audet.
Ire, fit hostili prœda petita manu.
Vexillo á Christi ſese qui ſegregat ultró:
Exiſtit ſtygij portio certa canis.
Wer ſich im krieg zu˙ ferne wagt/
Von ſeiner ſchantz wűrdt offt geiagt/
Oder vmbracht: allſo geſchicht/
Dem/ der in Chriſto bleibet nicht.
|| [ID00096]
|| [39]

Ezech. 9. Exod. 12. Apoc. 7. Galat. 6.
[arrow up]

Sig na Thau ſuper frontes virorum gementium et do, lentium ??? Omnem ſuper quem videritis Thau, ne occidatis ??? Ego ſtigmata dominj Ieſu in corpore meo porto.Bezeichne mit dem Thau die ſtimen deren die ſeu˙ffzen??? vnd alle die ſo das zeiche ̅ Thau an ihnen haben/ ſollet ihr nit erwűrge ̅ . Ich trage die malzeiche ̅ des herꝛe ̅ Jeſu an meine ̅ leil
C’erta ſuis ut militibus Dux ſymbola confert,
Arma; legitimas, Marte furente, notas.
Teſsera sic Crux est, in mundo certa pioru ̅ ;
Qui Ducis á Christj nomine nomen habent.
Wie ein Fűrſt zeichnet ſein Knecht freӳ/
Mit waffen/ kleidu˙ng libereӳ:
Alſo am Creu˙tz man kennt ein Chriſt
Das er Chriſti wahrer kꝛrecht iſt.
|| [ID00098]
|| [40]

Sap. 6. Luc. 1. 16. 1 Petr. 5.
[arrow up]

Exiguo concedlitur miſericordia, potentes autem potenter tormenta patientur ???. Fortioribus fortior inſtat cruciatio .???.Den Nidern vnd kleinen wird gnad vergu˙ndt/ aber die Bewal tigen vnd hohen/ werden au˙ch gewaltige Straff vnd Bein er= leiden ??? Die ſtarcker ſeind/ werde ̅ au˙ch grőſſere ſcraffen haben.
Horrida ceu˘; cautes fru˘ges non gignit amœnas/
Fru˙ctibu˙s ac berbis vallis at jma ſcatet.
Non frugi est fastu Cor tu˙rgens hoc Deus odit:
At bu˙miles motu˙s gratia Dei beat.
Bleich wie ein ſelß bleibt rau˙ch vnd wűeſt,
Dannoch ein Thal ſehr fru˙chtbar iſt:
So Gott, waß hoch dran will verflu˙cht,
Demu˙th au˙ffrecht, bringt lebens fru˙cht.
|| [ID00100]
|| [41]

Prouerb. 28. Ier. 22. Sap. 6. Iob. 34.
[arrow up]

Dux indigens prudentia mutos opprimet per calum niam, qui autem odit avaritiam, longi fient dies eius??? Iudicavit cauſam pauperis, et egeni in bonu ſuum.???.Wan ein Fűrſt one verſtandt iſt/ ſo werde ̅ vil mit gewalt vndertru˙ckt/ wer aber de ̅ geitz haſſet/ d’ wűrdt lang lebe ̅ ???. Er hat de ̅ Ele ̅ de ̅ vnd du˙rfftige ̅ geholffe ̅ / vnd es gieng ih wol
Sœpius ut magno sub ponde ſegnis aſellus
Labitur, imó etiam Viribus haustus obit.
Sic cum Rex gaudet nimijs onerare tributis
Subiectos: dammum pro utilitate capit.
Kein Eſel ſtarck man ſoll beladn/
Vber ſein krafft/ zu˙ ſeim ſelbs ſchadn:
Allſo ein Fűrſt keim vnderthan/
Mehr au˙ffladt/ dann er tragen kan.
|| [ID00102]
|| [42]

Eſa: 65. Rom. 10. Iere: 3. Ioh: 5.
[arrow up]

Tota die expandi manus meas ad populum non credentem, ſed contradicentem etc: Tamen revertere ad me, dicit dominus et ego ſuſcipiam te.Den gantzen tag habe ich meine ha???nde au˘ß ge= ſtreckt/ zu˘ dem Volck das jhm nicht ſagen laſſet vnd widerſvricht mir ???. Aber doch kom ̅ wider???
Liber u˘t evadat tenebrosâ ex ſcrobe, jacenti
Porrigitu˘r funis: nec tamen bancce capit
Gratiam et au˘xiliu˘m nobis Sic sœpiu˘s offert
Iova, sed ignavi prendere non volu˘mus.
Im tieffen loch wie einer leit/
Vnd greifft kein Seil/ da mans jhm beűt:
Alſo/ wer Gotts gnad nicht nimvt ahn
Weil offt ſie kompt/ iſt ſchu˘ldig dran.
|| [ID00104]
|| [43]

1. Cor. 12. Hebr. 12. Matth. 11.
[arrow up]

Æmulamini autem charismata. meliora, et ad huc ex= cellentiorem Viam Vobis monſtrabo??? Propter quod re, miſſas manus et ſoluta genua erigite, et greſs, rectos facite.Eӳferet aber nach de ̅ beſte ̅ gabe ̅ / vnd ich zeig eu˙ch noch ein hőher ̅ weg an??? Dru˙mb richtet wider au˙ff die la˝ſſi ge ha˝nde/ vnd die geſchwechte ̅ knie/ vnd thut richtige la???u˙ff.
Qui cupit excelſi ſuperare cacumina montis;
Jmmenſi exantlet ante laboris opus.
Sic ſi cœlestis vis ſcandere culmen Olympi:
Probra, crucem in mundo perpetiare prius.
Wer ein Berg hoch erſteigen will/
Der ſcheu˘cht kein műch noch arbeit vil:
Allſo wer will gen Him ̅ el fahrn/
Der mu˙ß kein fleiß/ ernſt noch műh ſpahrn.
|| [ID00106]
|| [44]

1. Theſs. 4. 2. Macc. 6. Epheſ. 4. Col. 2.
[arrow up]

Omnia probatc quod bonum eſt tenete??? ab omni ſpccie mala abstinefe??? nolite fluctrare, et circumferri ab om, ni vento doctrinæ.Prufet alles/ vnd daß gu˙t bebaltet??? Meidet allen boſeu ſchein???. Laſſet eu˙ch nit bin vnd her wehen von allerley wiudt der Lehre.
Armat ſpina roſas: digitos ne cuſpide lœdat,
Jllas fervidior dum legis, arte cave.
Doctrinœ et ſcriptis admixtum est ſœpè venenu ̅ .
Quœ diſcas prudens ſelige, quœ legas.
Bleich wie ein Mann der Roſeu bricht/
Sich huet daß ihn kein dorne ſticht:
Allſo nimbs beſt au˙ß aller ſchrifft/
Das ander meid/ wie ſchadlich gifft.
|| [ID00108]
|| [45]

Rom. 5. i. Petr. 1. Eſa. 57. Col. 1. j. Theſs. 1.
[arrow up]

Spes non confundit???. Sperate in eam quæ offertur vobis gratiam in revelationem Ieſtt Chriſti, quaſi filij obedientiæ.Hoffnu˙ng laßt nicht zu˙ſchanden werden??? Setzet ewere hoffnu˙ng au˙ff die gnade/ die eu˙ch angebotten wűrdt/ du˙rch die offenbahru˙ng Jeſu˙ Chriſti.
Anchora jactatam ventis ut in œquore navim
Fundat, ne aſsiduo turbine quaſsa labet:
Sic ſpes firma pijs hoc dum jactantur in orbe,
Christus fert œrtam, ne moveantur, opem.
Ein aucker im Meer daß Schiff heit/
Allſo hoffnu˙ng in dieſer Weltt/
An Chriſtu˙m/ helt vns veſt zu˙gleich/
Recht au˙ff dem weg ins Himmeneich.
|| [ID00110]
|| [46]

1. Pet. 3. Rom. 12. 1. Cor. 14.
[arrow up]

Non recldentes malum pro malo, nec maledictu pro maledicto: sed contrario benedicentes??? Noli vinci â malo??? sed vince in bono malum.Vergeltet nicht bőſes mit bőſem, nit ſcheltwort mit ſcheltwort, ſonder ̅ dargege ̅ benedeӳet??? Laß dich nicht dꝫ bőſe v˝ber winde ̅ / ſonder ̅ v˝ber winde dz bőſe mit gu˙tem.
Sustinet infamis, mulier proba, probra cohortis
Jn suum patiens excipit illa sinum:
Sic qui dulce gerit Christi de nomine nomen
Æquo factorum pectore dura ferat.
Ein bőß Weib, ſchalt ein fromms dort ſehr,
Welchs hu˙b ihr tu˙ch, ſvrach, ſchilt noch mehr/
Ich ſam ̅ els fűr Edelgeſtein:
Alſo ein Chriſt ſoll gdu˙ltig ſein.
|| [ID00112]
|| [47]

j. Petri. 2. Rom. 13. Sap: 6.
[arrow up]

Subiecfi eſtote Ducibus tanquam ab eo miſſis, ad Vin= dictam malefactorum, lauclem vero bonorum???. Quia ſic est voluntas Dei, ut benefacientes???.Seit vnderthan den Fűrſten alß den Beſandte ̅ vo ̅ th/ zu˙ rache der v˝beltha˝ter, vnd zu˙ lobe der wolthater/ dan das iſt der wille Gottes, daß ihr mit wolthu˙n???
Ex operis ſubiectorum ceu regis abundat
Cenſus, et horum opibus ditior eſse ſolet:
Illius ex curis Plebs contrà lucra capeſſit.
Eius in illius est ſic ſalute ſalus.
Wie au˙ß dem ſchweiß der Vnderthon/
Deß Furſten gu˙t ſich mehret ſchon:
Widru˙mb alls gluck dem Volck fleu˙ßt her/
Vons Fűrſten ſchweiß/ vnd ſorgen ſchwer.
|| [ID00114]
|| [48]

Ioh. 2. Pſal. 90. Eſa. 40. Rom. 8.
[arrow up]

Nolite diligere mundum, ne́ ea quæ in mundo ſunt??? Quoniam mundus tranſit, et concupiſcentia eius???. Si ſecundum carnem vixeritis, moriemini.???.Habt nicht lieb die weltt/ noch was in der weltt iſt???. Dan die weltt vergehet mit ihrer lu˙ſt??? Wo ihr nach de ̅ fleiſch lebet, werdt ihr ſterben műeſſen.???.
Ponitur eſca lupo fallax, capiatur ut illa;
Vult importunam dum relevare famem.
Delitias hominj Mundus proponit opes́:
Jn naſsam incautum queis trahat inde ſuam.
Wie man eim Wolff fu˙rlegt ſein aaß,
Der meinu˙ng ihn zu˙fangen baß:
Alſo, die falſch trűegliche weltt/
Dir leget fűr, wollu˙ſt vnd geltt.
|| [ID00116]
|| [49]

Eccleſ. 31. 8. Pſal. 62.
[arrow up]

Multi dati ſunt in auri caſus, et facta eſt in ſpecie ipſius perditio illorum.???. Divitiæ ſi affluant, nolite cor apponere???.Vil ſind in groſſen vnfall kom ̅ en, von goldes wege ̅ vnd ir verderbn??? habe ̅ ſie vor ihnen fu˙nde ̅ ??? Fallet eu˙ch aber reichthu˙mb zu˙/ ſo henget dz hertz nicht da ran.
Fontis ut vnda capit vitium, niſi commoveatur:
Vt pigra continuus corpora languor habet.
Sic cui divitiœ, locuples vel copia rerum eſt:
Vſibus haſce pijs ni ferat, us́ perit.
Ein bru˙nn ſo lang ſteht vubewegt/
Wűrdt leicht mit fa˝u˙le augeregt:
Alſo deß reichen Schatz geſchicht/
Wann er darvon au˙ßtheilet nicht.
|| [ID00118]
|| [50]

Apoc. 3. Matth. 7. Rom. 2. Luc. 18.
[arrow up]

Dicis dives ſum??? et nullius egeo, et neſcis quod tu es miſer, et miſerabilis, et pauper, et crcus, et nudus.??? Nolite Judicare et non judicabiminl.???.Du˙ ſvrichſt ich bin reich ??? vnd bedarff nichts, vnd w ̅ eiſſeſt. nicht dz du˙ biſt ellendt vnd ia???merlicharm blind vnd bloß??? Kichtet nicht au˙ff dz ihr nit gerichtet werd???
Quam gerit in dorſo vacua est cur ſarcina? quan
Anterior magno pondere plena tumet.
Lynceus est ad crimina quis̀ aliena: videnda
Ad ſua, ſed talpâ cœcior eſſe ſolet.
Wie der Sack vor den au˙gen mein,
Iſt ſchwer vnd groß/ doch hinden klein:
Allſo dein Sűnd ich ſieh mit ſcheltn/
Der mein vergiß/ vnd ſtraffs gar ſeltn.
|| [ID00120]
|| [51]

Iacob. 2. Matth. 5.
[arrow up]

Iudicium ſine miſericordia illi, qui non facit mi. ſericordiam???. Beati miſericordes quoniam ipſi miſericordiam conſequentur.???.Es wűrdt ein vnbarmhertzig Bericht v˝ber de ̅ gehe ̅ der nicht bar ̅ hertzigkeit getha ̅ hat??? Seelig ſindt die bar ̅ hertzige ̅ / da ̅ ſie werde ̅ bar ̅ hertzigkeit erſa ̅ gen.
Pauperis ad vocem Diues qui hic obstruit aures;
Exiguaˆ illum ſtipe juvare negat.
Ad gemitus eius posthac quo JOVA ſilebit:
Vt nullam rogitans experiatur opem.
Wer hie fűr dem geſchreӳ der armen/
Sein ohren ſtovfft/ ohn alß erbarmen:
Der wűrdt. gwiß dort au˙ch ſchreӳen ſehr,
Doch erhőrt werden nimmer mehr.
|| [ID00122]
|| [52]

Prov. 18. Ioh. 8. Matth. 17.
[arrow up]

Turris fortiſſima nomen Domini ad ipsam currit Justus, et exaltabitur??? Si ergo vos filius liberaverit, vere liberi eritis??? Ergo liberi ſunt filii???.Der Nam deß Herꝛen iſt ein veſter thu˙rn der gerecht lau˙fft dahin/ vnd wu˙rdt beſchirmet??? So eu˙ch d’ John freӳ machet/ ſo ſeit ihr recht freӳ??? So ſind die Kind’ freӳ.
Quamvis docta canes ſit Vulpes ludere; prœda
Fit tanien: at spinis tutus Echinus ovat:
Sic ſcuto fidei qui ſese armaverit: illi
Jmpia nil Sathanœ tela nocere queunt.
Der Fu˙chs weiß vil renck wirt gfangn doch/
Der Igl nu˘r ein bleibt freӳ danuoch:
Alſo der Chriſt/ hat nu˘r ſein ſchildt/
Deß glau˘bens widr den Teu˙ffel wildt.
|| [ID00124]
|| [53]

Luc. 14. Pſal. 68.
[arrow up]

Rex ſi cum alio Rege in bello ſtare non poterit, lega= tionem mittit, illo ad huc longè agente rogat ea q ̅ ſu˙nt pacis???. Diſsipa gentes q ̅ bella volunt.???.Wo ein Kőnig eine ̅ ander ̅ Kőnig/ im ſtreit nit beſte he ̅ kan/ ſo ſchickt er bottſchafft wen ̅ iener noch fern iſt/ vnd vittet ih ̅ vmb fride ̅ ???. Zerſtreẇe die Vőlcker die lu˙ſt habe ̅ zu kriegen???
Aurato cum quis gaudet piſcarier hamo:
Elapſum piſcem perdit, et huncce ſimul.
Bella injusta movens Princeps, opibus̀ viris̀
Se ſpoliat: propriœ cauſa fit ipſe necis.
Wer mit eim gu˙lden angel fiſcht/
Demſelbn offt augl vnd fiſch entwiſcht:
Allſo wer krieg fűhrt ohne not/
Bueßt ein gelt/ Leu˙t/ bleibt wol gar todt.
|| [ID00126]
|| [54]

Apoc. 12. 22. 17. 19. Tim. 6. Coloſ. 3.
[arrow up]

Advenit fempus reddere mercedem ſervis ſuis???. Ecce venio cilo, et m ̅ erces mea mecum est???. Quoniam Domi= nus Domino??? eſt Rex regum???. Dn ̅ o Chriſto ſervite???.Es iſt kom ̅ en die zeit/ zu˘gebe ̅ de ̅ lohn den knechten???. Sihe ich kom bald/ vnd mei ̅ lohn iſt mit mir???. Da ̅ er iſt ein Herꝛ aller Herꝛe ̅ / vnd ei ̅ Kőnig aller Kőnig. dienet de ̅ Herꝛe ̅ Chr ̅ o.
Principibus ſervire viris, ſibi quis́ peroptat:
Id quoniam ſoliclœ ſentina lauclis habet.
Sed purâ placuiſſe Deo qui mente laborat.
Cœleſtis vitœ prœmia certa capit.
Ein Edelknab dient lieber doch/
Eim Kőnig reich/ gwaltig vnd hoch/
Dan Leu˙ten ſchlecht: Alſo dien gern
Gott/ welcher iſt ein Herꝛ der Herꝛn.
|| [ID00128]
|| [55]

Prov. 18. Matth: 7. Luc: 6. Rom: 2.
[arrow up]

Iuſtus prior eſt accuſator ſui??? Hijpocrita eijce primum trabem de oculo tuo, et tunc. videbis eij. cere feſtucam de oculo fratris tui.???Der Berecht ſchu˙ſdigt ſich am erſten??? du˙ gleißner, Zeu˙he am erſten den balcken au˙ß deinem au˙ge, darnach be= ſihe wie du˙ den Splitter au˙ß deines Bru˙ders au˙ge Zieh eſt.
En cuj intumuit ſuffusâ Venter ab Vnclà
Corripit hunc, parvum corpore qui ulcus habet.
Sed miſer haud cernit proprium sub corde tumore ̅ :
Crimina nostra latent, astaliena patent.
Von waſſerſu˙cht ein krancker ſehr/
Tadelt den mit ſeim kleinen gſchwehr:
Allſo ſehn wir bald frembde ſund/
Zu˙ vnſern aber ſein wir blind.
|| [ID00130]
|| [56]

2. Iohan. 1. Ioh. 14. Act. 17.
[arrow up]

Omnis qui non per manet in doctrina Chriſti. Deum non habet. Qui permanet in doctrina Chriſti hic et pa= fre ̅ et filiu ̅ habet. Quoticlie ſeruta ̅ tes ſcriptura ̅ , ſi hæc ita= ſe haberent.Wer nicht bleibt in d’lehr Chriſti/ d’hat keinen Gott/ wer in d’lehr Chriſti bleibet d’hat beede den Vatter vnd de ̅ Sohn??? Sie forſchete ̅ ta???glich i ̅ der ſchrifft???.
Scilicet ad normam ceu ſplenclida tecta ſubacta
Certius artificis dextera docta ſtruit.
Doctrinam ad Christj, Vitam, mores, animum́,
Quisquis componit, fine beatus erit.
Ein Mau˙rer brau˙cht ſein winckelmaß/
Dar nach er ſich mőg richten baß:
Alſo ein Chriſt nach Chriſti lehr/
Sein thu˙n ſoll richtn/ ie lengr ie mehr.
|| [ID00132]
|| [57]

Pſal. 34. 1. Petr. 3. Iacob. 1. 3.
[arrow up]

Quis eſt homo, qui vult vitam et diligit dies videre bonos? Prohibe lingam tuam à malo???. Diverte à ma= lo et fac bonum, inꝗre pacem, et ꝑſcq ̅ re eam.???.Wer iſt d’ lu˙ſt hat zu˙ lebe ̅ ? vnd wűntſcht gu˙te tag zu˙ſehe ̅ ? Behűete dein zu˙ng vorm v˝bel??? Laß ab vo ̅ bőſen/ vnd thu˙e gu˙ts/ ſu˙ch fried vnd iage i ̅ nach.
Sicut equi rapidos inhibent retinacula curſus:
Et remora ut navim ſistere parva poteſt.
Sic etiam fas eſt frenis compeſcere linguam;
Ne queat ulterius, quam decet, illa loquj.
Ob wol ein Pferdt iſt ſchnell im lau˙ff/
Wűrdts doch vom Reu˙ter ghalten au˙ff:
Alſo dein zu˙ng z?a??u˙m fűr vnd fűr/
Daß ſie nicht red wider gevűhr.
|| [ID00134]
|| [58]

Eccleſ. 6. Thren. 3. Matth. 11.
[arrow up]

Inijce pedem tuum in compedes ſapientiæ, et in tor, ques illius colium tuu ̅ ???. Bonum eſt viro, qui porlaverit iugum ab adoleſce ̅ tia ſua???. Tollite iugu ̅ meu ſuper Ves???.Schicke deine fűeß in d’ weӳßheit fu˙ßba ̅ d vnd nim ihr Joch au˙ff deine ̅ halß??? Eſt iſt ei ̅ Ma ̅ gu˙t/ dz er dz ioch in ſeineꝛ iu˙ge ̅ t au˙ff ſich neme??? Ne ̅ bt au˙f eu˙ch mein Joch.???.
Impatientem ut equum frenj, duri́ laboris,
Aſsiduò currus pondera vecta domant.
Delitijs mundi turbam Jova luxuriantem,
Sic placidam adverſâ reddere ſorte ſolet.
Bleich wie ein iunges wildes Pferdt/
Beza???u˙met wirdt du˙rch Laſts beſch werdt:
Alſo der menſchen wilde rott/
Du˙rchs Creu˙tz geza???hmet wűrdt vo ̅ Gott.
|| [ID00136]
|| [59]

Luc. 3. Matth. 3. 7. Ierem. 11.
[arrow up]

Ne cæperitis dicere: patrem habemus Abraam.??? Iam enim ſecuris ad radicem arboris poſita est. Omnis ergo ??? non faciens bonum fructu ̅ exci ̅ detur.Nembt eu˙ch nicht fu˙r zu˙ſagen/ wir baben Abraham zu˙m vatter??? Es iſt ſchon die axt den bau˙me ̅ an die wu˙rtzel gelegt vnd welcher vainn kei ̅ gu˙te fru˙cht bringt wird abghaw ̅ .
Ducit nobilibus quicun̀ parentibus ortum;
Eximiœ nomen nobilitatis habet.
Hoc Virtute decus qui verò augere recuſat,
Judignum nomen nobilis ille gerit.
Ein Edelman von gebu˙rt her/
Der ſich nit ???vbt in Tu˙rgent mehr/
Sein ???ttern gleich: der iſt alßdann
Ein Mißgebu˙rt/ kein Edelmann.
|| [ID00138]
|| [60]

Luc. 10. Marc. 16.
[arrow up]

Ecce dedi vobis poteſtatim calcandi ſupra ſerpentes et ſcorpiones, et ſuper omnem virtutem inimici, et nihil vobis nocebit.Sehet/ ich hab eu˙ch macht gegeben/ zu˙tretten au˙ff Schlangen vnd Scorvion/ vnd v˝ber alle gewalt des feindes/ vnd nichts wűrdt eu˙ch beſchedigen.
Militis haut numero, ſocium nec foedere, bellj
Sed justâ causâ et robore Victor ovat.
Cui Christus comes et Dux. bcllj est, ille triuphat.
Quci ̅ s hostis: cauſœ pondera nulla juvant.
Wer Chriſtu˙m hat au˙ff ſeiner ſeit/
Dem hilfft all ding/ er ſiegt im ſtreit:
Wer ihn aber nicht hat zu˙m freu˙nd/
Dem ſind all ding tődtliche feind.
|| [ID00140]
|| [61]
Et miſereris omnium??? et diſsimulas peccata homi??? num propter poenitentiam??? Parcis autem omnib???. Et vos Dominj eadem facite illis??? ſcientes quod et illoru ̅ et veſter.Du biſt barnthe??? Vnd thuſt alß ſeheſt du die ſünd d’ meuſche ̅ nicht darumb ??? ſie ſich beſſern??? Ihr her???e ̅ was recht iſt vnd gleich/ ??? beweiſet eweru. Kuechte ̅ ???
Subjectos Princeps placidus non vs̀ coercet
Poenâ, delictj pro ratione, gravi.
Parcere ſcit, quamvis posset punire. jehovœ
Exequitur clemens, ſic miſerentis opus.
Maucher Herꝛ ſtrafft ſein Vnderthan/
Nicht hart/ wans gleich verſchuldet han:
Allſo laßt vns Gott nach vil ſünd/
Solches thue auch: vergib geſchwind.
|| [ID00142]
|| [62]
Quæ iſta quæ aſcendit per deſertum, ſicut virgula firmi, ex aromatibus mÿrrhæ, et turis, et vniverſi pulveris pigmentarij???Wer iſt der auffſteigt auß der wüeſte wie ein gera. der rauch/ wie ein geräuch von mÿrꝛhen/ weyrauch/ vnd allerleÿ vulver eins Apotheckers.
Vnda velut fervens flammis urgentibus, olla
Ebullit, motum̀ igne movente ciet.
Sic quo cor flammâ divini Numinis ardens,
Tendit ad œthereas hoc agitante plagas.
Gleich wie daß waſſer vber ſich/
Beim feur auffwallet hefftiglich
Allſo daß hertz in Gott entbraudt
Steigt auff zum obern Vatterlandt.
|| [ID00144]
|| [63]
Dabo te populo huic in murum æreum, fortem, et bel labunt a???ersumte, et non prævalebunt??? Arma militiæ nostræ, non carnalia sunt, Sed pot???tia De???.Ich wil dich dieſem Volck zu wider zu einer ehrrn vnd Veſten maur geben Sie werden wider dich ſtreitte ̅ aber nichts an dir vermögen??? Die waffen vnſer Ritter= ſchafft ſeind nit fleiſchlich-ſonder mächtig vor Gott???
???ux belli certus conscribit quando co hortes,
Instruere has armis promtus et cere Solet.
Sic sibi quando legit Servos Fova: protimus ense
Verbi illos armat ac galea fidej.
Wann ein Fürſt nimpt Soldaten an/
Die Waffen muß Er fertig han.
Alſo Gott auch, ſterckt ſeine Knecht,
Mit Beiſts trafft, wort, vnd glaube ̅ recht.
|| [ID00146]
|| [64]
Beatus vir qui ſuffert tentationem, quoniam cum probatus fueril, accipiet coronam vitæ, quam repro= miſit Dominus diligentibus ſe.???.Seelig iſt der Man ̅ d’ die anfechtung erduldet/ dan nach dem er beweret iſt/ würdt er die Cron deß lebens entvfahe ̅ / welche Gott vheiſſe ̅ hat denen die ihn liebe ̅
Nemo potest cœlo ſacram meruiſſe coronam;
Qui hoc non orbe prius ſpinea ſerta gerit.
Non niſi per ſentes mundi et discrimina reru ̅ ,
Itur ad atherej tecta beata polj.
Wer deß Sigs Kron, vnd him ̅ liſch freudt/
Erlangen will ſo Gott anbeut:
Der muß zuvor ein dörnen kron/
Tragen am Creutz/ mit Gottes Sohn.
|| [ID00148]
|| [65]
Cum comederis, et ſaturahis fueris, cave diligenter ne obliviſcaris dominj Dei tui ???. Ingratus ne ſis erga eum, qui præparavit ???ibi ???itam.Wann du iſſeſt/ vnd ſatt worden biſt/ ſo hüete dich/ daß du nicht deß Herꝛen deines Gotts vergeſſeſt??? vnd biß nit vndanckbar dem/ der dir dz lebe ̅ zubereit hat
Hoſpes agit grates epulis exceptus opimis;
Vt memorem officij se probet inde dati.
Eccur negligimus Christo persolvere vota;
Nos verbj œternâ qui Jovet us̀ dape?
Ein Baſt billich ſagt groſſen danck/
Dem der ihm gibt freÿ ſveiß vnd tranck:
So danck auch Gott/ welcher dich ebn/
Mit ſeim wort ſveißt zum ewig lebn.
|| [ID00150]
|| [66]
Omnia veſtra ſunt??? ſive mundus, ſive vita, ſive mors, ſive præſentia, ſive futura Omnia vestra ſunt??? Lapidem quam reprobaverunt, factus eſt in caput angulj.Es iſt alles ewer/ es ſeÿ die weltt/ es ſeÿ dz lebe ̅ / oder d’ todt/ es ſeÿ daß gegenwertig oder zukünff tig.??? Der verworffe ̅ ſtein iſt zum eckſtein worde ̅ .
Is dives ſatis est, ex plumbo callidus aurum
Qui Theophrastéo ſcit reparare foco.
Ditior eſt longè, lapidem qui nempe Sophoru ̅
Christum ſcit calido quœrere corde Deum.
Wer goldt auß bleÿ recht machen kan/
Der iſt gwiß hie ein reicher Man ̅ :
Wer den wahren Stein hat in ſich/
Chriſtum/ der iſt reich ewiglich.
|| [ID00152]
|| [67]
Non ventiles te in omnem ventum??? Nemo vos decipiat per Philoſophiam, et inanem fallaciam, ſcilicet traditionem hominum.Laſſe dich nicht ein ieglichen windt führen??? Laſſt euch nit hin vnd her wehe ̅ / von allerleÿ wind der lehre ̅ / dürch ſchalckheit der menſchen/ vnd betriegeÿ.
Nunquam radices agit arbor ut illa profundas;
Quam transferre loco ſœpè colonus amat.
Sic nunquam fructus mens percipit illa beatos,
Quœ non propoſiti eſt firma tenax boni.
Ein baum verſetz offt hin vnd her/
Bringt keine frucht gwiß nimmermehr:
Allſo wer veſt beharꝛet nicht/
Im furſatz gut bringt keiue frücht.
|| [ID00154]
|| [68]
Emittè ſpiritu ̅ tuum, ???. et renovabis faciem terrę.???. Spiri= tus Vbi vult ſpirat???. Sic eſt omnis qui natus est ex ſpiritus.???.Du läſſeſt auß deine ̅ Geiſt.???. vnd verneweſt widru ̅ b dz anſehen d’ Erden.???. Der wind bläſet wo er will???. alſo iſt ein ieglicher d’ auß dem Geÿſt geboren iſt???.
Scilicet ut ſenſu ſpirantem percipit auram,
Quis́: sed hic Veniat unde, Videre nequit.
Cordibus in cunctis jova ſit operatur; at eius
Effectum, tantum mons renovata capit.
Gleich wie ein Menſch den wind vernimbt,
Vnd weiß doch nit von wann er kümbt:
Alſo wirckt Gott im Menſchen vil/
Doch ſvürt mans nicht biß ers han will.
|| [ID00156]
|| [69]
Admitte ad te alienigenam, et ſubvertet te in turbine, et abalienabit te a Vijs proprijs???. Ab inimicis tuis ſeparare, et ab amicis tuis attende???.Nimbſtu ein frembden zu dir ein/ ſo wird Er dir groß vnruhe machen/ vnd dich auß deinem eigenthumb treiben???. Kehre dich von deinem feindt, vnd hab???.
Vt qui carpit iter feſso succurrere gaudens,
Tergora prœbet equj Sponte premen da suj
Sœpé facit jacturam illius: dum fugit alter
Fallitur et facilis credere cuncta volens.
Ein Wandersman ̅ iſt ſvottens werth/
Der ein andern ſetzt auff ſein Pferd/
Bald reut Er weg: wer leichtlich glaubt;
Wird offt deß ſeinigen beraubt.
|| [ID00158]
|| [70]
Vnicui noſtrum data eſt gratia, ſecundum menſu= ram donationis Chriſti &c. Diviſiones gràtiarum ſunt, idem autem ſpiritus & qui operatur omnia &c.Einem ieglichen vnter vns iſt gegeben die gnade nach dem maß der gabe Chriſti??? Es ſeindt mancher= ley gaben aber es iſt ein Geiſt???. der da wurckt alle di ̅ g.
Mille hominum facies, ac vultus mille figums
Condidit œterni provida cura patris.
Dona eius diverſa patent: non omnibus omne
Tradidit: jn Christum contulit omne bonu ̅ .
Wie kein Menſch von augeſicht mehr/
Dem andern gleich auß Adam her:
???llſo Gotts gabn ſeindt mancherleÿ/
Doch auß eim Geiſt/ durch Chriſtum freÿ.
|| [ID00160]
|| [71]
Domine, da nobis ut unus ad derteram tuam, et alius ad ſiniſtram tuam ſedeamus in gloria tua??? Tunc Diſcipuli omnes relicto eo fugerunt.Herꝛ gib vns/ daß wir ſitzen/ einer zu deiner rechten/ vnd der ander zu deiner lincke ̅ / in deiner herꝛligkeit???. Da verlieſſen ihn alle Junger/ vnd floh???
Sic pleri́ homines? Chriſtum ſectantur adorant́
Est ubi fulgentis copia larga bonj:
Sed quâ parte Crucis diſcrimen, inops́ ſupeliex:
Illum nemo ſequi nec coluiſse cupit.
Dein liebe dich zu Chriſto lenckt/
Zur ſeiten/ da der Seckel henckt:
Aber zum Creutz will ſie nit reichn/
Deß Him ̅ elreichs ein wahrs kennzeichn.
|| [ID00162]
|| [72]
Deus huius ſeculi excæcavit mentes infidelium, ut non fulgeat illuminatio Evangelij gloriæ Christi, qui est imago Dej.???.Der Gott diſer weltt/ hat d’ vnglaubige ̅ ſinn ver= blendt/ dz ihnen nit ſcheinet die erleuchtung deß Eva ̅ gelions vo ̅ d’ Clarheit Chriſti??? welcher iſt dz Ebe ̅ bild Gottes.
Falco haud eſt avibus capiendis commodus; auceps
Quem prius haud cœcat arte, famé domat.
Fallere te??? poterit nec mundus: pectora Vanis
Callidus ante niſi delitijs capiat.
Kein Falcken wild man brauchen kan/
Er muß geblendet ſein voran:
Alſo die welt mag nicht betriegn/
Sie blendt dein hertz dan ̅ vor mit liegn.
|| [ID00164]
|| [73]
Suſcipite invicem, ſicut et Chriſtus ſuscepit vos, in honorem Dei???. Vos qui eratis aliquando longé, facti estis propè in ſanguine Chriſti.???.Nemet euch vntereinander auff/ gleich wie euch Chriſt??? hat auffgenome ̅ zu Gottes ehre???. Ihr die da vorzeite ̅ ſeit fer ̅ geweſe ̅ / ſeindt nahe worde ̅ / durch dz blut Chriſt???.
Nuper inops rerum qui vasto errabat in orbe
Servus, Heri dives ſplendicla tecta ſubit:
Nos etiam exutos donis cœlestibus olim;
Suſcepit Gnati gratia longa Dei.
Wie ein Knecht ſo von ſeim Herꝛn lieff/
Der ihn wider auß armut rieff:
Alſo wir auch vor Gott nun ſindt/
Durch Chriſtum wider liebe Kindt.
|| [ID00166]
|| [74]
Non est in alio aliquo salus; nec etiam aliud nomen est ſub coelo datum hominib??? in quo oportcat nos ſaluos ficeri???. In hoc ois ꝗ credit iuſtificatur???. fulgebit ſicut sol.Es iſt in keinem andern heil, iſt auch kein ander na= me ̅ den Menſche ̅ gebe ̅ / darin wir ſolle ̅ ſelig werde ̅ ??? wer an dieſe ̅ glaubt, d’ wirt gerechtfertigt: er würd leuchte ̅ wir die Son.
Quisquis Justitiam Christum docet eſse salutis
Nostrœ: et in hac alios erudijſse studet.
Ille micat mundo fulgentis ſideris instar:
& coelo Phoebj lampadis instar erit.
Wer auff Chriſtum weißt in der zeit/
Vns geben zur Gerechtigkeit:
Der leuchtet ſchon gleich wie ein ſtern/
Ewiglich dorte, Gott zu ehrn.
|| [ID00168]
|| [75]
In hoc enim Vocati eſtis. Quia et Chriſtus paſsus est pro nobis, Vobis relinquens exemplum, ut ſequamini Vestigia eius.???. Memor eſto Dominj Ieſu Christj.???.Dan darzu ſeit ihr beruffe ̅ ſintemal auch Chriſt??? gelitte ̅ hat fur vns/ vnd euch ein vorbild gelaſſe ̅ / dz ihr ſolt nachvolge ̅ ſeine ̅ fußſtavfſe ̅ ???. Halt in gedechtn??? Zeſum.
Vt ſpeculum reddens ſimulacra imitantia Verum.,
Et vultus nœvos monsfrat, et inde decus.
Sors, Homo, quœ tua ſit, sic ſi vis noſcere, Chriſtu ̅
In cruce pendentem conſpice, certus eris.
Hor Menſch wiltu ein Sviegel han/
Steh für daß Creutz/ ſieh Chriſtum dran/
Ich mein im Geiſt/ volg nach ſeim lehn/
Biß an dein todt: ſo haſe ihn ebn.
|| [ID00170]
|| [76]
Oportet vos naſci denuo ???. Volu ntariè enim genuit nos verbo veritatis, ut ſimus initium aliquod creaturæ eius.Ihr muſſet von newem geboren werden??? Er hat vus nach ſeinem willen durch das wort d’ war= heit gebore ̅ / dz wir were ̅ erſtlinge ſeiner Creature ̅ .
Senſim ut formatur maternâ fœtus in alvo:
Naturæ vitæ lumina viſit ope.
Sic quem complacuiſse ſibi vult Jova, refingit:
Vt capiat vitæ munera dia novæ.
Gleich wie ein Kind in Mutter leib/
Gformiret würdt ohn ſein ſelbs treib:
Allſo vns Gott auch new formirt/
Zum ewign lebn/ mit höchſter zierdt.
|| [ID00172]
|| [77]
Cum Petrus cæpiſſet mergi clamavit, dicens: Domine ſalvum me fac. Et continuò leſus extendens manum apprehendit eum???. Clamorem eius audivi.???.Alß Petrus anhub zuſincken/ ſchreÿ er vnd ſvrach: Herꝛ hilff mir. Jeſus aber recket bald die hand auß vnd ergreiff ihn???. Ich hab ihr geſchreÿ gehört???.
Vt quando tectum rapido conſumitur igne,
Ne ulterius ſerpat quis juvare ſolet.
Cum te fata premunt, curarum́ ingruit œſtus,
Quœre Devm, is curas, dura́ fata levat.
Wann ein hauß vnverſehens brennt/
Das Volck zu löſchen laufft vnd rennt:
Alſo auch zu dem lieben Gott
Man eilen ſoll in angſt vnd not.
|| [ID00174]
|| [78]
Teſtes in voco hodie Cœlum et Terram, ??? propo= ſuerim vobis Vitam et bonum, benedictionem et maledictione ̅ . Elige ergo Vita ̅ , ut et tu vivas.???.Ich neme Him ̅ el vnd Erde ̅ heut ???ber euch zu zeuge ̅ / dz ich habe euch lebe ̅ vnd todt/ ſege ̅ vnd fluch fürgelegt: daru ̅ b ſo erwöle dz lebe ̅ / dz du lebe ̅ mögeſt.
En conviva nequis ſimul et semel eſse duorum:
Te Deus et Mundus; Vita Mors́ vocant.
Elige nunc epulis interſis cuius opimis:
Ne te pro ſatie post premat atra fames.
Ob dich zu gaſt laden ihr zween/
Du kanſt ia nur zu einem gehn:
Alſo rufft Chriſtus/ auch die Weltt
Leben vnd todt/ geh wa dirs gfellt.
|| [ID00176]
|| [79]
Noli eſse sicut Leo in domo tua, evertens domesti cos tuos, et oppri mens subiectos tibi???. Qui con turbat domum suam, poſsidebit Ventos.???.Biß nicht in deinem hauß wie ein lowe vnd ein wutend’ volderer bey deinem haußgeſind???. Wer ſein eigen hauß betrübt der wird Wind zu erbtheil habe???
Verbis asperius reprehendis quando ministrum,
Officij ́ ipsum non sine bile mones.
Eſse memor debes proprij: graviora subnide
Qui peccata, status non sine labe, patras.
Du zur neſt offt ſtraffſt auch dein knecht
Bald er nit ein gerings thut recht
Warumb zurnſt nit vber dich ſehr/
Weil du gar offt ſündigſt vil mehr?
|| [ID00178]
|| [80]
Beati pacifici, quoniam ipſi filij Dei vocabuntur???. Pacem ſequiminj cum omnibus???. Si fieri poteſt??? cum omnibus hominibus pacem habentes.???.Seelig ſeindt die friedſame ̅ / dan ̅ ſie werden Gottes Kinder geheiße ̅ ???. Fleiſſet euch deß friedens gege ̅ iedma ̅ ??? Iſts möglich??? ſo habt mit allen Menſchen fried.???.
Tunc placidè et tutò quis vastum navigat œquor:
Cùm ſœvos fluctus nulla procella ciet.
Et pia mens fruitur tranquillâ pace: maloru ̅
Quam non lerna; intus crimina nulla movent.
Soll daß brauſend Meer ſtille ſein/
Muß ſich der windt vor legen fein:
Allſo wer friden haben will/
Schaff vnfrid ab/ dann iſt er ſtill.
|| [ID00180]
|| [81]
Eſt amicus qui convertitur ad inimicitia ̅ , et est ami= cus, qui odium et rixam, et convicia denudabit???. Inten tatione poſside eum, et ne facile credas ei teipſum.???.Man findt ein freund/ d’ verändt ſich gar bald in e??? feind/ vnd za ̅ ckt mit dir/ vnd ſo er etwas ſcha ̅ dlichs vo ̅ dir weiß/ ſo öffnet ers???. Bewehr ihn vor/ vnd biß nit zu ſchnell ihm zu vertrawen.???.
Fronte columba patet; tergo latet anguis: adula ̅ s
Ore mel expromit, corde venena tegit.
Non adeò telis unquam nocet hostis apertus:
Decipiens verbis quam ſimulator obeſt.
Ein falſcher Menſch tregt hong im mundt/
Doch lauter gifft im hertzen grundt:
Vil beſſer iſt ein offner feindt/
Alß Heuchler/ vnd ſolch falſche Freundt.
|| [ID00182]
|| [82]
Omnis qui ſe exaltat humiliabitur: et qui ſe hu miliat exaltabitur???. Quia quod hominibus altum est, abominatio eſt apud Deum.???.Wer ſich ſelbs erhöcht/ der würdt ernidrigt/ vnd wer ſich ſelbs ernidrigt der würdt erhöcht??? Dan ̅ was hoch iſt vuter den Menſche ̅ / dz iſt ei ̅ grewel vor Gott.
Prœcedit celerem plerum̀ ſuperbia lapsum:
Judicio orbantur quos̀ ruina manet.
Ast aſcenſuros prœclarj culmen honoris,
Ante humilis vita, et durima fata probant.
Wann ein Menſch zu grundt gehen ſoll/
So würdt ſein hertz vor hoffart voll:
Soll abr einer kommen zu ehrn/
Muß er zuvor Demut recht lehrn.
|| [ID00184]
|| [83]
Et domum convivij non ingrediaris???. Si quis est ebriosus, cum huius modi nec cibum Sunnte???. Nolite errare: ne ebriosi ne́ maledici???. regnu ̅ Dei poſsidebunt.Du ſolt in kein zeehhauß gehen??? So jentand ein trunckener iſt mit einem ſolche ̅ ſollet jhr auch nit eſſen???. Da ̅ die trunckene ̅ werde ̅ das Reich Gottes nit ererben.???.
Fulmina miſsa polo quam vis post splendeat ipse
Phœbus at in arvis plurima clamna creant.
Sic hunc, quem Sensim trahit in ſua castralijœus/
Damna solent aninij corporis at́ sequj.
Wanns hagelt ſehr obs widrumb ſtill/
Gleibt noch der ſchad an wein korn vil:
Alſo vergeht auch trunckenheit/
Doch ſchads leib Seel in ewigkeit.
|| [ID00186]
|| [84]
Quæro ne hominibus placere? Si hominibus adhuc pla/ cerem Chriſti ſervus non eſsern. ??? Væ vobis cum benedi= xerint vobis homines??? eritis odio omnibus.Befleiſſe ich mich den Menſche ̅ zugefalle ̅ ? Waun ich de ̅ Me ̅ ſche ̅ noch wol gefiele/ ſo were ich nicht ein Knecht Chriſtj??? Wee euch wan ̅ euch iederma ̅ wol redet. Ihr mußt gehaßt werde ̅ vo ̅ iedma ̅
Displiceat prorſus mundo reprobis̀, neceſse est:
Qui gaudet puro corde placere Deo.
Sunt adversa Deus quoniam Mundus̀: duorum
Non quit amicitias ullus habere ſimul.
Als lang wir ſind lieb in der Weltt/
Vnſer thun Gott nicht wol gefellt:
Wan aber ſie vns haßt vnd ſchendt/
So gefallen wir ihm behendt.
|| [ID00188]
|| [85]
Beati estis cum maledixerint vobis homines, et perſecuti vos futerint, et dixerint omne mendacium adverſum vos, mentientes propter me.Seelig ſeit ihr/ wann euch die Menſchen vmb meinet willen ſchmähen vnd verfolgen/ vnd reden allerleÿ ???bels wider euch/ ſo ſie daran liegen.
Quam mundus præbet, breuis est, et vana voluptas;
Hanc plerun̀ ſequi longa querela solet.
Est brevis anxietas, quam hic perfert quis̀ pioru ̅ :
Excipient celſi hanc gaudia longa polo.
Gleich als die Weltt gibt kurtze freudt/
Vnd volgendts drauff ewiges leÿdt:
Chriſtus widrumb kurtz vein vnd ſchmertz/
Drauff ewig freudt ??? diß behertz.
|| [ID00190]
|| [86]
Euntes diſcite, quid eſt, miſericordiam volo, et non ſacrificium.???. Sacrificium Juſti acceptum est???. Eleem??? ſynæ tuæ aſcenderunt in memoria ̅ in conſpectu Dei.???Gehet hin vnd lernet wz dz ſeÿ/ Ich will bar ̅ hertzu keit/ vnd nit ovffer.???. Das ovffer des from ̅ en iſt Gott angene ̅ ???. Dein almoſen ſein hinauff kom ̅ en???.
Aras argento et gemmis fulgentibus ornant
Permulti, pietas quos ſimulata movet.
Pauperis in ſpecie at Christum vestire recusant:
Heu quam alget ſanctœ relligionis opus.
Mancher Menſch gibt in Temvel gern/
Gold/ ſilber/ ſeiden Gott zu ehrn/
Vnd laßt Chriſtum hungrig in armn/(S. Chryſost:)
Was hilfft ſolch gab wa kein erbarmn?
|| [ID00192]
|| [87]
Certa bonum certamen fidei???. Ego sic pugno non qua aerem Verberans???. Ideo accipient re ̅ g num de= coris et diadema speciei de manu ???omini.???.Kemvff ein guten kamvff deß glaubens???. Ich fechte alſo nicht alß der in die lufft ſchleeht???. deß= halben werde ̅ ſie ein herrlich reich vnd ſchone Cron von der hand deß HERREN entvfange???.
Inclÿtus instituit ludos cum Cœſar equestres,
Victori palmam proposuiſse solet.
Sic quo certanti in mundo, qui victorabibit,
Proponit coeli regna beata Deus.
Der Keÿſer ſtelt im Thurnier freÿ/
Dem welcher ſiegt ein Eleinodt beÿ.
Alſo ſtelt GOTT vns für zu gleich/
Im geiſtlich ſtrert ſein Him ̅ elreich.
|| [ID00194]
|| [88]
Os quod mentitur occidit animam???. Potiore fur, quam aſſiduadas Viri mendacis, perditionem autem ambo hereditabunt???.Der mundt d’ da lieget/ tödtet die ???eele??? Beſſer iſt ein dieb/ dan einer der ſich der lugen fleiſſet/ doch werdens beede nichts da ̅ verderbn??? am end entvfa ̅ ge ̅
Ceu paries quem, conſumpſit carioſa Vetustas,
Pigmentis tinctus, firmior eſse nequit:
Sic quia facundo eſt Oratio comta lepore
Mendacis; vera haud dicier inde potest.
Kein Maur ſteht lang die vorhin alt/
Wan ſie ſchon wirt new ???bermahlt:
Allſo ein red gezieret ſchön/
Doch lugevhafft nicht mag beſtehn.
|| [ID00196]
|| [89]
Hoc autem Iudicium, quia ſux venit in mundum, et dilexerunt homines magis tenebras quam lucem???. Nolite diligere mundum, ne ea quæ in mundo ſunt.Das iſt aber dz gericht/ daß dz liecht in die welt kom me ̅ iſt/ vnd die Menſche ̅ liebte ̅ die finſtern??? mehr/ dan dz liecht???. Habt nicht lieb die weltt/ noch wz in d’ welt iſt.
Nempe placent pueris ut ludrica, ſeria temnunt:
Ingenitâ Verum nec bonitate putant.
Sic quos dementat Mundus, Caro, falſa voluptas,
Pro Christj regno, gaudia vana colunt.
Wie ein Kind liebt ſein Püpplein ſchlecht/
Mehr dan obs wer lebendig recht:
Alſo ihr viln die falſche welt/
Beſſer dan Gottes Reich gefellt.
|| [ID00198]
|| [90]
Preciosa in conspectu Domim mors Sanctorum eius??? Mors peccatorum peſsima.???. Mortuus autem dives, et ſepultus est in inferno.???.Wie köſtlich iſt der todt ſeiner Heilige ̅ vor dem Herren???. Der Sünder todt iſt ſehr böß???. Der Reich=ſtarb vnd ward in die Hell begraben???
Phœnix ecce rogum ramis sibi stermt, at ipsi
Est funus vitœ proxima causa novœ
Vndi́ divitias etiam corradit avarus:
His sed iter sibimet Ditis ad antra parat.
Der Phöniv tregt holtz ins Neſt eben,
Daß Er ſich ſelbs verbremt zum lebn:
Allſo der Geitzig gelt erwürbt,
Dardurch Er in der hell verdirbt.
|| [ID00200]
|| [91]
Omnis qui in agone contendit ab omnib??? ſe abſtinet, et illi quide ̅ , ut corruptibilem coronam accipiant??? Qui certat in agone non coronabitur niſi legitimè certaverit.???.Ein ieglicher d’ da kemvffet/ enthalt ſich aller din???, ein vergengliche Kro ̅ zu entvfange ̅ ???. Da ̅ auch einer d’ da kemvffet wurdt nicht gekrönt/ er kemvffe da ̅ redlich???
Pugnantes tantum: non quj certamina bello
Aſpiciunt ſegnes, grata brabeia ferunt.
Non averſanti hostilis diſcrimina mundi:
Ast ea vincentj dia corona datur.
Kein Hauvtman beÿ der ſchlacht verzagt
Broß ehr vnd lob ie hat eriagt:
Alſo eim Chriſtn der vom Creutz weicht
Kein Himliſche kron wurdt gereicht.
|| [ID00202]
|| [92]
Epulati estis super terram, et in Luxurÿs enutristis corda Vestra???. Amen dico Vobis recepistis merce dem Vestram???. Recepisti bona in Vita tua.???.Ihr habt wol gelebt auff erden vnd in wolluſt habt ihr geweidet ewre hertzen???. Warlich jhr habt ewren lohn dahin???. Vnd gutes entvfangen in ewrem leber???.
Ante diem merces fuerit si forté Soluta
Servo, post illâ nil vemente capit
Læta voluptatum, qui hoc mundo gaudia prendit:
Frustra cœlestes postea speret opes.
Wie ein knecht der ſein lohn eingrcomuten/
Zvorauß vffs Jahr nichts thut bekommen:
Alſo wer hie ſucht zeitlich freudt/
Der find gewiß dort ewigs leÿdt.
|| [ID00204]
|| [93]
Sobrij eſtote, Vigilate, quia adverſarius veſter diabolus, tanquam Leo rugiens, circuit quærens quem devoret, Cui reſistite fortes in fide.Zeit michter ̅ vnd wachet/ dan ewer widſacher d’ Leufel gehet vmbher/ wie ein brüllend Löwe/ vnd ſüchet/ welche ̅ er v’ſchlinge de ̅ wid’ſtehet veſt i ̅ glaube ̅ .
Vrbem hostis cingit quando obſidione: per illam
Excubias vigiles undi́ habere decet:
Inſidias quia mille ſtruit, mundus́ Sathan́
Nobis, et precibus fas vigilare pijs.
Bleich wie ein Statt vmbringt vom feindt/
Wächter bedarff die nüchter ſeindt:
Alſo der Menſch ſich mäſſig halt/
Bete vnd wach fürs Teuffels gwalt.
|| [ID00206]
|| [94]
Illa quæ ſurſum eſt Hieruſalem, libera est, quæ est mater noſtra??? Quia prima abierunt??? Ecce nova facio omnia??? facta ſunt omnia nova.Daß Jeruſalem/ daß da oben iſt/ das iſt die freÿe/ die iſt vuſer aller Mutter??? Dan das erſte iſt vergange ̅ ??? Sihe es iſt alles new worden.
Si cui Rex arces, Vrbem, vel prædia donat;
Talis nonne sinu gaudia jure fovet?
En nobis Christus cœlestia regna dicavit:
Quæ tamen ingato pectore nos capimus.
Wem ein Statt oder Schloſſ würdt gebn/
Vom König/ was danck wer danebn?
Nun gibt vns Chriſtus zum geſchanck/
Das Him ̅ elreich/ wer ſagt ihm danck?
|| [ID00208]
|| [95]
Quaſi peccatum ariolandi eſt repugnare, et quaſi ſcelus idolatriæ, nolle acquieſcere. Pro eo ergó quod abieciſti ſermonem dni, abiecit te Dominus.???.Vngehorſam iſt als ein zaubereÿ ſünde/ vnd nit wolle ̅ gehorſa ̅ ſein/ iſt als ei ̅ zaubereÿ geacht. Weil du nu des Herꝛe ̅ wort verworffe ̅ haſt/ hat er dich auch verworff.
Muneribus natos cumulat pater obſequioſos:
Excludit́ bonis, quos mala vita juvat.
Sic pater œternus justis cœleſtia clonat
Regna: malis ſtÿgij claustra profunda canis.
Wie ein Vatter ſein from ̅ e Kindt/
Begabt/ weils ihm gehorſam ſindt/
Die bößn enterbt: So gibt auch Gott/
Sein Kindern S’lebn/ all bößn den todt.
|| [ID00210]
|| [96]
Propter te mortificamur tota die ???. Sed in lus om= nibus ſuperamus???. quia ne́ mors, ne́ Vita, poterit nos separare a Charitate Dej. ???.Vmb deinet willen werden wir getödtet den gantze ̅ tag???. Aber in dem allem ???berwinde ̅ wir weit???. Dan ̅ wed’ tod, noch lebe ̅ ???. vns ſcheide ̅ mag von der liebe???.
Arte potens præstat, quicun́ fideliter artem
Perdidicit, lapsum Ars non timet vlla gravem
Diſcemori recte vivens Mors ipsa timenda
Non veniet tibi, vis vivere, diſcemori.
Wer ſein Kunſt hat gelehrnet wol/
Förcht ſich nicht/ wan ̅ Er Prob thun ſoll
Drumb du auch lerne ſterben heut/
So biſt ohn forcht/ wann komvt die zeit
|| [ID00212]
|| [97]
Quœ retro sunt obliviſeens: ad ea Vero quæ ſunt priora extendens, me ipsum ad destinatum p??? ſequor ad bravium.Ich vergeſſe waß dahinde ̅ iſt/ vnd ſtrecke mich zu de ̅ das da vornen iſt/ vnd Jage nach dent fürgeſtrect ten ziel/ nach dem ???leinodt???.
Sicut iter faciens non ceſsat currere, donec
Optata tangat limina grata domus.
Sic pius in terris cursum non ante moratur:
Quam veniat rutili ad tecta beata polj.
Ein wanders man ̅ geht alle Tag/
Biß Er heim kompt vnd ruhen mag:
Allſo thut auch ein from ̅ er Chriſt/
Ruht nieht/ biß Er im Him ̅ el iſt.
|| [ID00214]
|| [98]
Memento noviſsimorum, et noli obliviſci, Ne́ emin est conversio ???. Memor esto judicij mei, Sic emin errt tuum, Mihi heri, et tibi hodie. ???Gedenck der letzte ̅ ding/ vergiß es nicht/ dann es iſt kein widerkehre ̅ ??? Gedenck wie mein vrtheil iſt das auch daß dem alſo ſein wurd Mir geſtern dir heut.
Quid sit quid fuerit, quid tandem aliquando futurus,
Crebro mortalis cum meditatur homo.
Crimina vix unquam committit: et ante tribunal
Judicis intrepido pectore stare potest.
O Sterblich menſch betracht auff erdu/
Was du warſt jetzt biſt vnd ſolt werdn:
Dann wirſt nit bald ſündigen mehr/
Sonder Gotts gericht forchte ſehr.
|| [ID00216]
|| [99]
Levate capita vestra: quoniam appropiuquat redemp- tio Veſtra???. Cœli ardentes ſolventur, et Elementa igni= ardore tabeſcent.Hebt ewre Häupter auff/ darumb das ſich ewer erlöſung na= het ???. Die Him ̅ el werden vom fewr zergehen/ vnd die Element von Hitz zerſchmeltzen ???.
Ovi ceu teretis pullo erumpente putamen
Frangitur, ac eius forma nitor́ perit.
Sic moles mundi cum corpora nostra reſurgent,
In vanum tandem diſsoluëtur opus.
Ein Eÿ ſo gantz/ vnd ſchön darnebn
Wird brochen/ doch vmbs Hünlin ebn
Alſo der Welt am Jüngſten Gricht/
Von vnſert wegen auch geſchicht.
|| [ID00218]
|| [100]
Peceator adijciet peccata. ſuper peccata???. Ignem ardentem extinguit aqua, et eleemoſyna resiſtit peccatis??? Eleemosyna á morte liberat.Der Gottloſe ſünder heüffet eine ſünd auf die ander???. Wie daß waſſer ein brennend fewer löſcht alſo tilget das ???imoſen die Sünde.???.
Vt malé transactœ repetit qui crimina vitæ,
Adauget Stÿgias, apposito igne, faces/
Sic mens, quam propriœ labis mox culpa remordet
Subtrahit in ferni pabula multa foco.
Wer ſündet offt mut willig doch
Der tregt zum hellſche ̅ fewr holtz noch,
Wer dſünd beweint bitt Gott vmb gnade,
Tregts waſſer zu, leſehts fewr ohn ſchade.
|| [ID00220]
|| [ID00221]
|| [ID00222]
|| [ID00223]
|| [ID00224]


XML: http://diglib.hab.de/drucke/420-1-theol/tei-transcript.xml
XSLT: http://diglib.hab.de/rules/styles/tei-transcript.xsl