LINEAMENTA Corporis Physici, Ducta mente studioque JOACHIMI LÜTKEMANNI, Th. Licentiati, & in Acad. Rostoch. Physices Metaphysicesque Professoris ordinarii.

Expressa Rostochii Typis JOHANNIS RICHELII, ANNO M DC XLVII..

Amplissimo VIRO DNO BERNHARDO CLINGIO, Reipubl. Patriae Rostochiensis Consuli prudentissimo, Fautori meo, Patrono, & Compatri plurimum honorando.

JOACHIMUS LÜTKEMAN, Acad. Rost. p. t. Rector. S. in C. J.

IN gratiam Studiorum in Academia Rostochiensi, typis Lineamenta haec Physica exprimi curavi, ut praelectionum & Disputationum, sine dictandi excipiendique dispendio, praebeant materiam. Verum qvid ea ad te, Amplissime Domine Consul, Compater honoratissime, qvem juri dicendo & administrandae justitiae praeeesse voluit divi na gratia. Non disputabo, an non aliqvando prodesse Viro Politico poterit novisse Physica; Neqve enim haec tibi offero qvod Politicus es, sed qvod Christianum te esse habeam compertum. Christiano voluptas est, Deum suum, ubicunqve fieri potest, deprehendere & palpare; Ast invisibilia Dei, atern am videlicet tum potentiam, tum divinimtem, ex iis, qvae fecit, si mente perpendis, pervideri si posse, Divus Apostolus non dixisset, experientia abundè asserit. Ad divinas laudes, cum alij sapè, tum imprimis Psalmus supra centesimum qvadragesimus octaevus invitat creatur as ratione destitutas, solem, lunam, stellas lucidas, coelos coelorum, & aqvas qvae sunt supra hos coelos; terrestria item, cete, & omnes abyssos, ignem, grandinem, nivem, exhalationem, ventum; montes & colles, arbores & bestias, reptilia & aves alatas. Qvomodo qvod mente vel etiam lingva destituitur, laudabit Dominum? Cum Paulo ajo: Si mente perpendis, qvae in iis paravit Crcator, ejus vides potentiam & divinita tem. Iàcirco iis, qvi natur as rerum contemplantur, coelum & terra annunciat gloriam Dei nostri. Non ergò inconvenienter fieri existimo, si tibi, Amplissime Dn. Consul, Viro adres agendas nato, contemplationes hasce physicas dedico; qvia enim Christianus es, non abhorres ab iis, qvae laudem tui Creatoris nobis annuneiant. Necessitatem autem huic muntri insignis tua benevolentia imposuit. Recipe, Amplissime Vir, manu benevola, qvod offero. Non munus, sed animum respice. Deus gratiae & paecis te vivere jubeat incolumem, & in vita Christi sanum. Vale. Rostochij, sub initium anni 1647. qvem orbi Christiano salutarem precor.

PHYSICES PROLEGOMENA Theor. I.

PHysica est Scientia Corporit naturalis, qvatenus est naturale. Obj. Res singulares, infinitae & mutabiles non constituunt scientiam. Resp. Qvatenus tales. II. Q. An Physica sit inventum humanum? R. Distingvendo inter inventum cum fundamento, & sine fundamento. III. Q. Qvaenam sit norma Phyfices? R. 1. Norma est magnus naturae liber, non scriptura, ratio, qvia norma non tantùm sit infallibilis, sed & adaeqvata. 2. Potest tamen Physica multa ex S. Scripturâ haurire. Ratio, qvia non respuit testimonia humana, multò minùs divina. Obj. Multa in Scripturâ sunt Physicae contradicentia. R. Negando, modò diversus observetur respectus. IV. Q. An Chymia sit pars Physices? R. Negando, qvia ars non est pars Seientiae. Chymia occupata est circa res naturales, non ut eas cognoscat, sed ut ex iis aliqvid efficiat. V. Q. An Magia ad Physic am pertineat. R. Magia Theoretica est su blimior qvaedam ab ditarum rerum physicarum scientia; adeoque summus physicae gradus. Practica istam cognitionem ad opera admiranda applicat. Utraque qvatenus naturalis excludit Daemoniacam qvę cum occulta revelat, Divinatoria cum ludicra decipiendo patrat, vel sensus pervertendo, vel objectum removendo, Praestigiatoria; cum stupenda opera realia producit Poetica dicitur.

PHYSICAE GENERALIS

CAP. I. De Principiis Physices.

I. Intrinseca Corpotum naturalium principia sunt Materia & Forma, qvia, ut non sine materiâ, ita nec sine formâ corpus naturale habetur. Materia communis est; Omnia enim sunt extensa: Differentia est à formis. II. Materia est Principium & Caussa, ex qvâ Corpus constituitur, estque receptaculum formarum, qvantitatis & figurae; Secundario est Subjectum generationis. III. Materia est vel Simplex, qvae est sine formà; vel Composita, qvae est integrum Corpus. IV. Q. An Materia simplex Coeli & Elementorum non sit una, qvae dicatur materia prima? R. Ex transmutatione elementorum materia prima hucusqve nondum est demonstrata. Nos procedimus ita. Separetur divinitus, vel saltem mente forma aqvae à materiâ simplici, item forma aëtis à suâ materiâ, tunc qvaero: Materia simplex aqvae & aëris differat ne, annon? Si differt, ergo habet formam, & conseqventer non est simplex, qvia forma in materialibus da esse, distingvi & operari. Si non differt, Ergò est una eademque omnium elementorum & coeli materia, qvam nos cum Aristotele dicimus primam. V. Materiae affectiones sunt 1. Unitas. Materia est una specie propter formam, extra formam etiam una numero. 2. Appetitus formae, non elicitus, sed innatus; non liber, sed naturalis; non absolutus, sed conditionatus; tam desiderij, qvàm Complacentiae. 3. Ingenerabilitas & incorruptibilitas, Materia ingenerabilis est & incorruptibilis terminativè, non subjectivè. VI. Forma dat esse rei, non effectivè, nec subjectivè, sed formaliter, qvatenus seipsam communicando largitur essentiam, differentiam & operationes. IIX. Formas dari partiales in toto probatur ex diversitate affectionum, qvia oriuntur hae vel ex materiâ, vel ex formâ: non ex materiâ; qvia est indifferens: Si ex formâ, ergò vel ex formâ totali, vel ex formâ partiali. Non prius, qvia forma totalis eadem est in omnibus partibns. Deinde remanent affectiones, etiam formâ totali ablata. Ergò posterius. IX. Formas materiales vocamus, qvae sunt extensae & divisibiles ad extensionem vel divisionem materiae, ut forma auri & serpentis. Immaterialis est indivisibilis, qvalis est anima rationalis. X. Q. Utrum forma debeat dici fieri, an compositum? R. Forma est Principale objectum generationis, denominationis subjectum est compositum. Qvia enim forma habet initium, ideò fit; Factâ autem formâ compositum dicitur generatum. XI. De Origine formarum dicimus 1. non sufficere influentiam Coeli, qvia est Causa saltem indeterminata. 2. non sufficere calorem, qvia est Caussa tantùm instrumentalis. 3. Non sufficere vim latentem in semine tanqvam Principium motionis & formarum. Qvia aut tantùm qvalitas ea est, aut substantia. Si nuda qvalitas, neqvit agere, qvia instrumentum non agit, nisi dirigatur à Caussà Principali. Sisubstantia est, vel nobilior est forma acqvirenda vel ignobilior. Si hoc, neqvit esse Caussa, qvia effectio in essentiâ non potest nobilior esse, qvàm Caussa. Si prius, qvaero de Origine Nullum aliud principium afferri potest, qvàm forma generantis. Ast sic generatum non est simile generanti. Et cur forma, qvae potest nobile Principium plasticum producere, non produceret immediatè ipsam formam sibi similem? Aut qvid opus medio isto principio? 4. Ergò dicimus, omnem formam generari à formâ specie sibi simili. Probatur ita: Qvicqvid sibi generat simile, illud communicat formam. Atqve unaqvaeqve natura sibi generat simile, qvod confirmat constitutio & Benedictio Dei: Crescite & multiplicamini. Gen. 1, 11. 12. 21. 28. Ergò communicat formam. XII. Q. An formae se multiplicent per divisionem, seu transfusionem; an per novae formae productionem? R. Prius concedo in formis materialibus: Posterius in immaterialibus. Nova autem forma qvando producitur, ex nihilo constituitur, qvia non ex materiâ. Dices: Ergò Creatur. R. Neg. qvia fit cum dependentiâ ad materiam. Fit in subjecto naturaliter apto ad formam recipiendam, qvamvia non ex subjecto. XIII. Q In specie de formis partialibus unde sint, an ex virtute formae totalis, an ex formis partialibus in semine latentibus? R. Meo judicio multiplicantur formae partiales per insinuationem Principii latentis in semine. Processus hic est: Semen qvamdiu est in vasis suis, actu non habet formam generandam. Essent enim actu multihomines in uno homine. Qvam primum ejaculatur in matricem, accedente benedictione divina, fit anima. Non dum tamen expulsa est forma seminis. Anima autem generatatotam materiam movet, & formas partiales adhuc latentes, beneficio caloris impellit, ut propium sibi struant corpus, seque in materiam insinuent. Ipsa anima specifica toti operi prae est Domina & directrix, ne pro libitu partiales formae sedes suos disponant. Haec operatio continuatur donec integrum corpus sit absolutum. Simile qvid accidit in ovo, qvoties ex eo excluditur pullus. Dices. Forma in semine nihil cognoscit. R. Distingvo inter cognitionem sensualem & naturalem. XIV. Q. An in generatione rerum praeter principia constitutiva concedendum sit aliqvod Principium transmutationis, qvod dicunt privationem? Affir. Qvia omnis generatio est à non esse ad esse. Nam aut subjectum mutatur, aut non: si non, nulla fit geneneratio; si mutatur, ergò aliqvid est, qvod prius non fuit. Sunt ergò hîc duo termini, unus, qvi rem constituit in esse, & dicitur principium constitutivum, alter, qvi continet non-esse, non negati vum, qvia ex qvolibet non fit qvodlibet, sed Privativum. Et hoc dicitur principium transmumtionis, Subjectum duobus his principiis contrariis commune est materia. Principium autem transmutativum esse principium, probatur ita: Qvodcunqve est caeusamutatae formae [i. e. cur materia veterem formam abjiciat, novamque admittat] est principium transmumtivum. Aliqvid in materiâ transmurandâ est Caussa muatae formae. E. Aliqvid in materiâ transmuandâ est principium transmuativum. Exemplo Minorem declaro: Ex caseo fit vermis. Eadem prorsus casei & vermium est materia. Qvaero cur materia haec pristinam formam repudiet, novamque admittat. Forma vermium, ais, latet in caseo sub dominio formae dominantis, qvae excitata à jugo se liberat, sibique propriam sedem aptat. Benè est. Sit ista formula latens principium activum, da etiam passivum. Unde habet materia, qvod actionem principii agentis admittat? Utiqve ab aliqva re, qvae est in materia, eam incitans, ut repudiatâ formâ pristinâ, novae se subjiciat, absque qva esset, materia semper Casei formam retineret. Aliqvid E est in caseo, qvae Caussa est, cur materia unam formam amittat, aliamque recipiat Idque est Principium transmutativum, nobisque dicitur privatio. Aliud exemplum evidens in nutrimento. Panis materia suscipit etiam formam sangvinis & carnis, rejectâ formâ priori: committe stomacho lapides, hi actionem stomachi non admittent, utut calefaciendo laboret; qvae causa, si à principio transmutativo abis? Dices. Hoc principium non est distinctum à materiâ. R. Est cum materiâ unum qvoad subjectum, differt tamen ab eâ realiter, nam materia manet, etiam cum principium istud, qvod privationem vocamus, abiit. Est itaqve Privatio nil aliud, qvàm conditio aliqva materiae & aptitudo ad formam, qvae qvia non reperitur in lapide, ex eo nunqvam fit Caro. Obj. Materia aut est sufficienter disposita, aut non: si prius, adest forma, non privatio: si posterius, non potest nec debet adesse forma, & conseqventer in materià non est privatio. R. Disting. inter privationem physicam & Metaphysicam. XV. Q. An formae sit tom in qvalibet parte compositi. R. Aff. ita tamen ut forma materialis tota in qvalibet parte esse dicatur partitim, & divisibiliter; im materialis, punctim & indivisibiliter. Nam qvaelibet vel minutissima pars auri, habet formam auri, eamque integram. XVI. Q. An formae intereaent? R. Extra unionem naturaliter existere non possunt, eò qvod sunt entia incompleta. Obj. Qvodcunque est, non abit in nihilu̅. R. Per instantiam, radii Solares, Lumen, actiones abeunt omnino in nihilum:

CAP. II. De Natura.

Th. I. Materia & forma, qvae dicuntur respectu totius compositi, dicuntur natura respectu motus & operationu̅. II. Natura est principium Caussale motus & qvietis [i. e. Qvod principium est essentiae, idem qvoqve est Principium affectionum, actionum & passionum] 1. Corpori mobili intrinsecum [Ars est principium extra mobile] 2. primum, nec ab alio ortum [e. g. Automatum nonnulla principium habent intrinsecum motus, sed aliunde ortum, nempe ab operatione hominis, qvae est prima caussa, qvia autem extrinseca, non est natura. Visio est à facultate visiva, facultas autem visiva, est ab ipsa animâ sensitiva, qvae est prima caussa, adeoque natura esse potest, qvia autem in homine est non primò, sed per aliud, non qvatenus homo, sed qvatenus animal, ideò in animali qvidem natura est anima sensitiva, sed non in homine: Ita motus, qvo fertur res deorsum, habet principium in statuâ; sed id non primò est in statuâ, ideoque nec natura.] 3. Non accidentale [Debet inesse per se: Nam pertinet ad essentiam. Nauta est in navi, & prima caussa motae navis; non tamen natura navis, qvia non inest per se. Ita ars Medici se ipsum curantis inest aegroto per accidens] Atque hoc est, qvod vult definitio Aristotelica: Natura est Principium & Caussa motus & qvietis ejus, in qvo inest primò, & per se, & non secundùm accidens. III. Natura voluntati opposita agit necessariò, & semper producit optimum. Objiciuntur monstra. R. Sunt non effectus sed defectus naturae. IV. Naetura non facit saltum, i. e. extrema non immediatè, sed per media conjungit, probatur per inductionem. Obj. Generatio substantiarum fit in momento. R. Conceditur, qvia ex nihilo fit forma, ut autem se insinuet in materiam, eamque efformet, tempus reqviritur. V. Q. An Deus agat contra naturam? Aff. Contra naturam Deus agit, cum influxum suspendit, hinc ferrum natat, & sol stat. Supra naturam agit, cum influxum auget, hinc Virgo parit. Cum verò influxum auget cum repugnantià naturae, agit & contra & supra naturam. Hinc ferrum ascendit, & sol fit retrogradus. Obj. Natura non repugnat Creatori. R. Deus aut tollit naturam solis, aut saltem impedit; Si prius, ex sole fecit non solem: Si posterius, semper manet inclinatio solis ad progressum. VI. Q. An Ars sit praestantior, qvàm natura? R. Dist. in ter artem consideratam vel seorsim, vel conjunctam cum naturâ, posteriori modo ars est praestantior.

CAP. III. De Caussis externis, Efficiente & Fine.

Th. I. Efficientem Caussam habere corpora naturalia patet inde, qvia sunt composita: Componuntur ergò vel à seipsis, vel ab alio, non à seipsis, sic en im qvicqvam esset Caussa sui ipsius. Ergò ab alio. III. De Caussis sociis notandum 1. Qvod stent pro unâ; Hinc forma nec à Patre, nec à Matre, sed ab utroqve. 2. Qvod reqvirant concutsum influxus, non qvaliscunqve, qvia & solitaria concursum Dei & solis admittit; Sed similis, similitudine non speciei, sed Caussalitatis, cum mulus fiat ex asino & eqvâ. IV. Q Qvid in generatione tribuendum Caußis instrumentalibus? Dico 1. Calor est instrumentum non Dei, sed naturae. Qvia in omni actione naturali duo sunt agentia principalia, Deus & Natura: Illius autem instrumentum est, qvod instrumenti opera indiget. Dico 2. Calor non elevatur ad dignitatem caussae principalis, sed manet Caussa instrumentalis. Qvia nobilitate virium aut par est animali producendo, aut non. Si prius, non accidens est, sed substantia, & qvidem animata. Si posterius; manet instrumentum. Contra cos, qvi praeter calorem Solis nullum agens naturale in generatione vermium agnoscunt. Dico 3. Calor ut plurimùm promovet generationem vel subjectum corrumpendo, ut in ovo, ubi calor corrumpit formam ovi, in cujus locum succedit forma pulli & carnis, si adest; si non, fit putrefactio: Vel humorem attractum attenuat & propellit, ut in plantarum seminibus. V. Q. An fato mundus regatur? Aff. de fato non Stoico, sed Christiano, qvod est ipsa Dei Providentia circa Caussas naturales, eas vel regendo, vel ad individuificationem determinando, sic fato sunt vicissitudines temporis, tempestates, & fato generatur & pulcher & deformis, Sapiens & stolidus. VI. Q. An sit aliqvis particularis finis agentium naturalium? Aff. Hujus indicium est, qvod natura semper uno eodemque modo agat, eundemque effectum producat, ???si im pediatur. Obj. Qvicqvid finem intendit, illud cognoscit. R. Disting inter cognitionem naturalem, sensuaelem & rationalem. Naturalis cognitio nihil aliud est, qvàm determinatio naturae agentis ad certum effectum. VII. Q. Qvis sit natutae finis summus & ultimus? R. 1. Natura non est à se. E. nec propter se. 2. Deus ut est naturae principium, ita & finis ultimus & summus. 3. Deus omnia fecit propter hominem, hominem propter seipsum. Omnia Ergò serviunt homini vel qvoad Esum, vel qvoad usum, vel mediatè, vel immediatè.

CAP. IV. De Casu & Effectibus Casualibus.

Th. I. Omnis Effectus Casualis & fortuitus dicitur non respectu providenriae divinae, sed respectu naturae agentis, qvae si est intellectualis, oritur fortuna, si non intellectualis, oritur Casus. II. Monstrum est defectus naturae insigniter aberrantis à communi consvetudine. Reqviritur 1. Utsit aliqvis insignis defectio à communi totius speciei naturâ, hinc non qvivis longus vel parvus monstrum est, sed qvi ad stuporem vel longus est, vel parvus. 2. Ut defectus sit à naturà. Hinc monstrum est non cuigladius, sed natura nasum abstulit, ob camdem Caussam & Nymphae aqvaticae & Tritones non sunt monstra, qvia non sunt defectio naturae. III. Caussae monstrorum potissimùm petendae sunt ab Efficiente & Materiâ, hinc crebro monstra generantur in animalibus, rarissimè in arboribus, nam semen arborum densius est & minus claborationis reqvirit. IV. Q. An Natura monstrum intendat? R. Disting. inter intentionem primaviam & secundariam. V. Q. An in monstris dari poßint plures animae. R. Affirm. Signa autem pluralitatis sumuntur ab effectu & morte. VI. Q. An Pygmaei & Gigantes sint monstra? R. 1. Totam dari pygmaeorum nationem fabulosum est. Probatur ab experientiâ nauticâ. Dieo 2. Gigantes dari demonstrant & ossa in sepulchris reperra & res gestae. Dico 3. Et Pygmaei & Gigantes monstra sunt, qvia deficiunt à communi qvantitate humanâ. Sed qvaeritur ultra: An in totâ aliqvâ familiâ & natione giganteâ gigas pro monstro sit habendus? R. Non habetur pro monstro in suâ familiâ, qvia non deficit à staturâ suae familiae familiari. Est autem revera monstrum in totâ specie humanâ, qvia deficit à staturâ, qvae usitata est, & communis toti specici humanae. Obj. Omne intentum à naturâ primò non est defectus naturae. Gigas in familiâ giganteà est intentus à naturâ primò. E. non est defectus naturae. R Dist. non inter naturam individuam & specificam, sed inter naturam vitiatam & integram. Qvodcunqve natura vitiata intendit, est monstrum naturae integrae & incorruptae. Idem dicendum etiam est de AEthiope. VII. Q. An coeci Catuli monstra sint? Dubitationis tatio est, qvia adest defectus naturae. Sed disting, inter naeturam genericam & specificaem. Hujus, non illius defectus monstrum constituit. VIII. Q An mulus sit monstrum? Aff. 1. propter dissimilitudinem generantio& generati, qvia omne generans non deficiens producit sibi simile. 2. propter defectum benedictionis in propagatione. IX. Q. An in congressu bominis & bruti possit generari homo? Nego, qvia effectus non potest esse nobilior caussâ, forsan & ne animal qvidem producitur. X. Q. An monstra aliqvid faciant ad pulchritudinem universi? R. Dist. inter pulchrum per se, & ex opintene hominum.

CAP. V. De Affectionibus Physices.

Th. I. Affectiones Physicae corpori naturali aut insunt, aut adsunt, i. e. aut sunt intrinsecae aut extrinsecae. II. Qvantitas est Affectio intrinseca consistens in extensione partis extra partem. Estque Mater figurae. III. Q. An Qvantitas sit affectio solius corporis naturalis? Aff. qvia est materiae e´oaeva. Objiciuntur Corpora artificialia, radii solares, Animae materiales. R. 1. Corpus artificiale qvatenus est qvantum, eatenus est naturale, 2. Radii sunt qvanti qvantitate imaginariâ, non reaeli. 3. Animae sunt qvantae, non per se, sed aed extensionem alterius. IV. Qvaeritur, An Qvantitas à materiâ differat reaeliter. Neg. qvia separari nullâ potentiâ possunt. Finge enim separari, tunc qvaero: Materia sitne extensa, vel non. Si prius, qvanta est materia sine qvantitate; Si posterius, spiritus est. Utrumqve absurdum. V. Qvantitas, qvia materiae coaeva, nec producitur, nec corrumpitur. In rarefactione e. g. aqvae, qvaelibet atomus aqvae suam retinet qvantitatem, sed atomi uniuntur pluribus particulis rarioribus aëris; qvascum excludunt, rursus sit condensatio. VI. Qvantitatem comitatur impenetrabilitas. Dimensionem enim non datur penetratio: Et contra dimensione qvae carent, penetrant. Hinc tot species sine confusione sunt in aëre & in cerebro. Distingve autem inter penetrationem realem & apparentem, ut cum chartam bibulam penetrat atramentum. VII. Q. An Qvantitas sit Activa? N. qvia omnis actio est à formà. Sicuti autem Qvalitas seqvitur formam, sic Qvantitas materiam. Obj. Ignis qvò major, hoc magis urit? R Non propter molem qvantitatis, sed propter copiam qvalitatis. Dico ergò secundò; Qvantitas inservit multùm naturae ad perficiendas operationes. VIII. Q. An detur aliqvid minimum & maximum naturale? R. Sicut natura in speciebus viventium servat terminos augmentationis, ita in omnibus aliis agnoscit limites diminutionis. Obj. Omne qvantum est Divisibile in infinitum, qvia qvamdiu manet qvantum, retinet partem extra partem. R. Disting. inter divisionem mentalem & realem In divisione reali natura pervenit ad aliqvod qvantum, qvod qvidem partem habet extra partem, sed ratione saltem non re divisibilem. IX. Qvalitas 1. vol est Activa vel Pas siva, ut potentia Sulphuris ad recipiendam flammam. 2. vel manifesta, vel occulta. 3. vel realis, qvae agit per contactum realem, vel intentionalis, qvae agit per contactum virtualem, X. Motus vel mutatio est tendentiae corporis naturalis ab Esse ad non Esse, Et contrà, à non Esse ad ESSE. Intellige ESSE tam substantiale, qvam accidentale. SPECIES ejus sunt Generatio & Corruptio, Augmentatio & Diminutio, Alteratio & Motus localis. Harum specierum ultima tantùm est generalis. Oppositum motus est Qvies, qvae est permanentia rei in suo statu. Estque motus partim Privatio, partim sinis. XI. Q. An motus localis etque oppositio qvies sint Affectiones generales? R. Dist. inter naturam integram & violatam, terra non violata nunqvam movetur, habet autem principium motue intrinsecu̅ sub conditione, si violatur. SOL in statu integro & non violato nunqvam qviescit, habet autem Principium qvictis intrinsecum sub conditione, si per violentiam ad locum peregrinum, elementarem puta, trahatur. Nam aut moveretur sursum, & esset corpus leve; aut deorsum; Et esset grave. Nec circularis motus convenit. Nam, ut naturale, solem moveri circulariter: Ita etiam naturale, exactè observare Ortus & Occasus Circulum, cumque non mutare. Dices: Concedo motum de parte terrae, de totâ terrâ nego. R. Natura, qvae est in paerte hemogeneâ, est etiam in ???oto homogeneo. XII. Qvicqvid movetur, movetur ab alio. Aut enim motum concipis simpliciter, aut physicum strictè. Si hoc; Anima movet, sed non movetur, qvia non est in loco physico & circumscriptivo. Si prius, anima movens corpus, ipsa qvidem movetur, sed ejus principium iterum qvaerendum, donec perveniatur ad motorem aliqvem primum, qvi ipse sit immobilis. XIII. Motus naeturalis in fine est velocior, Animalis in medio, violentus in principio. Patet experientiâ 1. in aqva defluente, qvae in fine, divulsa ruit, propter majorem impetum. 2. In lapide dejecto, qvi graviorem ictum facit in fine. Sed qvaeritur de Caußâ? R. 1. In violenter motis vegetior est impulsus projectoris in initio. 2. Animalis metus incalescit in medio propter spiritus. 3. Naturalem motum auget non tam medium, qvàm gravitas aliqva acqvisita & transitoria, qvod demonstrat experientia in lance. XIV. Locus est spatium adaeqvatè continens Corpus. Adaeqvatè dico, ut locus proprius distingvatur à communi. Obj. Spatium est non Ens, qvia alioqvin praeter Deum aliqvod Ens extitisset ab aeterno. Locus est Ens. R. Spatium est non ens, sed non fictitium; non entis autem potest esse aliqva relatio. 2. Locus est ens formaliter, non materialiter. XV. Locus 1. est aeqvalis locato. 2. Est immobilis & incorruptibilis, locato moto vel cortupto. 3. Non est aliqvid rei, sed extra rem. XVI. Q. An locus sit superficies corporis continentis. Neg. Primò qvia superficies non est aeqvalis locato. Exceptio. Disting. inter aqvalimtem dimensionis & Extenfionis. R. Ad locum reqviritur aeqvalita: dimensionis, qvod patet experientia lapidis filo suspensi in vas aqva plenum. Secundò, mutata superficie, Locus permanet immobilis. Unde etiam seqvitur hoc absurdum, si superficies dicendus locus est, locatum transferri de loco in locum, etiam cum reqviescit. XVII. Natura non admittit vacuum propter continuitatem & unitatem mundi. Si vacuum esset inter coelum & terram, vires astrorum aut qviescerent, aut si operarentur, daretur accidens sine subjecto. Probatur etiam experientia gravium tendentium vel non deorsum vel etiam sursum. Nec obstat Experientia de Siphunculi orificio clauso, cujus pistillum recedit qvamvis aegrè; spatium enim repletur aëre. Dices: Corpora elementaria constant ex atomis, qvae qvamcunqve figuram habeant, in conjunctione relinqvunt aliqvod vacuum, qvamvis insensile. R. Disting inter atomos siceas, qvales sunt acervus arenae; Et stuidas, qvae propriis terminis non clauduntur, sed ad alienas se accommodant, ut aqva & aër. XIIX. Q Qvae sit Caussa ascensionis in corpore gravi ad vitandum vacuum? R. In qvovis corpore est vis attractiva corporis seqventis. XIX. Tempus est mensura corporis secundùm prius & posterius. Dices: Talis mensura etiam est motus syderum. R. Sicut tempus Philosophis dicitur numerus, non numens, sed numeratus: Ita motus coelestis est mensura mensurans, Tem pus autem est mensura mensura, vel saltem mensurabilis. XX. Praesens temporis copula est, non tempus: Qvia non numerat durabilitatem. Dices: Hac ratione tempus non esset in mundo: Nam cujus nulla pars est, illud ipsum nihil est: Temporis nulla pars est. E. R. Distingvendum inter Eus permanens & successivum. XXI. Temporis nulla Essicacia est per se, sed per accidens, propter activitatem eorum, quae in tempore agunt.

PARTIS SPECIALIS PHYSICAE

CAP. I. De Mundo & Corporum speciebus in genere.

Th. I. Species Corporum naturalium omnes collectivè sumptae Mundum constituunt, qvi est ordinata compages omnium corporum naturalium. Materia ejus constituendi nulla est, Constituti sunt species omnes naturales. Forma est Unitas & ordinatio. II. Q. An Mundus sit aternus? R. Ratio sibi relicta nihil certi statuit ut de interitu, ita etiam de creatione mundi: Potuit enim mundus ab aeterno creari, qvia Deus ab aeterno fuit omnipotens.

ARGUMENTA pro aeternitate Mundi.

1. Qvicaepit movere, is fuit mutatus. Deus creans mundum caepit movere. E 2. Deus non est in potentiâ: Est enim Actus purus. E. semper operatur. R. ad primum: Deus per Creationem non magis mutatur, qvâm Sol per illuminationem. Ad secundum: Est in Deo potentia Activa ab Extra.

ARGUMENTA pro Creatione in tempore.

1. Tempus suâ naturâ est finitum: E. non potest esse infinitum. 2. Qvicqvid ab aeterno est, non est ex nihilo: E. non ab aeterno. R. ad primum: Tempus intrinsecè fini tum propter esse successivum, extrinsetè potest esse insinitum, qvatenus aeterno semper coëxistit. Ad secundum. Ex nihilo est non qvod ante fuit nihil, sed qvod ex nullâ materiâ est. Th. III. Q. Qvo anni tempore mundus sit creatus? R. Tempore aeqvinoctiali, qvo plantae maturescunt. IV. Q. An vires naturae decrescant. R. Neg. Obj. 1. Locas olim foecunda, nunc sunt effaeta. 2. Plantae & Medicamenta multum de viribus amiserunt. 3. Hominis & statura & aetas est diminuta. R. ad 1. Loci natura habet suas vices in foecunditate, certasque amat ferias, unde non tantùm qvae ante fuerunt foe cunda, nunc sunt effaeta, sed & qvae olim effaeta fuerunt, nunc sunt foecunda. Ad 2. Plantarum vires mutantur pro conditione temporis & loci. Ad 3. Hominis intemperantia & loci natalis conditio staturam & aetatem possunt variare, non tamen ad minimum reducere; Reducerent autem ad minimum, si vires semper decrescerent Agnosco hic, qvoqve peculiarem aliqvam dispensationem Dei, qvae ut terminos vitae pro arbitrio praescribit personis, ita & diversitatem aliqvam seculorum decrevit. A peculiari autem dispensatione ad universam naturam non valet conseqventia. V. Mundi contenta sunt duplicia: Omnia enim in mundo corpora vel sunt simplicta, vel composita. Simplicia vel sunt absolutè talia, vel respectivè: Separa enim ratione formam à Sole, habebis adhuc integrum corpus. VI. Q. An per naturam species aliqva intereat? Neg. Qvod demonstratur à fine generationis, qvi est specierum conservatio. VII. Q. An per naturom nova aliqva species oriatur? N. qvia omne generans generat sibi simile. Objicitur mulus & similia. R. illa sunt naturae non opera, sed errata.

CAP. II. De Coelo & Stellis.

I. Coelum est corpus simplex & subtilissimum & astrorum receptaculum. Est subtile ob motum planetarum & aliarum stellarum. Est perspicuum, qvia transmittit species visibiles. Est, qvo ad totum, immobile, mobile qvoad partes, non qvidem si manet integrum, tamen si vim patitur. Cedens enim stellis naturae ductu rursus coit. Est incorruptibile, qvia est sim plicissimum. Nec destruitur à se, nec ab alio. II. Q. Unde sit caeruleus coeli color? R. Color non est in coelo, sed in aere, qvi densatur, non per partium compositionem, sed dispositionem: Nam per distantiam, translucidi partes propter densitatem in recta linea praebent speciem corporis condensati, ut ait Scaliger: Caerulcus autem est, ob nigredinem tenebrarum mistam lumine. III. Q. An Coelum sit rotundum? Aff. & probatur ab amore similium ad unionem. Omnis raptus similium cogit in orbem. Hinc, si maximè coelum esset ultimum, non mutaret figuram rotundam. IV. Q. An dentur Aqvae supra coelestes? Aff. Arg. 1. Gen. 1, 6. Exceptio. Per aqvas intelliguntur nubes, & per firmamentum aer. R. Aqvae non elevantur super firmamentum, sed in firmamento. 2. Meteora non sunt opera creationis sed naturae. Arg 2. Psal. 148, 4. ubi, omnibus creaturis in duas classes redactis, ad superna referuntur aqvae qvae sunt supra coelum; & ad ima referuntur meteora v. 8. V. Q. An stella fit densior pars sui or bis? Neg. Neqve enim à coelo stellae differunt tanqvam rarum à denso, sed formis peculiaribus. Hinc alia natura in una; alia in altera. VI. Materia stellarum est lux primogenia. Est enim ea substantia, qvia fuit terminus Creationis: qvia autem bona fuit, non fuit annihilata, sed lucidis corporibus praebuit materiam. Lucent stellae non ob formam propriam, sed communem lucis primogeniae, qvi effectus communis commune habet principium. VII. Q. Qvo sensu sol & luna magna lumin aria dicantur? R. Non ob corporis magnitudinem vel realem, vel apparentem. Nam prius est contra Geometricas demonstrationes; Alterum non admittit denominatio Lunae, qva dicitur Luminare minus, cum non rarò sole major cernatur. Magna ergò dicuntur Luminaria ob magnitudinem Lucis. VIII. Q. Cur in solis luce stellae non videantur? R Similia se non tollunt, nec qvod fuscum non est, aliud obfuscare potest. Species autem luminis valentior sibi unit debiliorem, ut non sentiatur ea, qvae est inter utramqve, distinctio. Nam plurima lumina unita sese ut unum ostendunt. IX. Q. Cur stellae sixae scintillent? R. Scintillationem stellarum non esse realem, sed apparentem. Caussa autem est in distantià & medio. Sed dices: Cur ergò Planetae non scintillant? R. Majorem copiam luminis Sol communicat proximiori, qvàm remotiori. Species autem qvo est valentior hoc minùs turbatur interpositione medii. X. Q. Unde matulae in luna? R. A raritate & densitate. Plus luminis capit pars densior, minùs pars rarior. XI. Q. Qvid sit statuendum de viâ lacteá? R. 1. Non est meteoron, qvia nullum meteoron est perpetuum, nec candem perpetuò servat distantiam â terrâ. 2. Via lactea nil aliud est, qvàm confusum Lumen insinitarum stellarum, qvod docuit experientia perspicilli mathematici. XII. An motus stellarum sit ab Intelligentiâ, tanqvam formâ assistente? Neg. qvia omnis motus, cujus movens est externum, est violentus. Exceptio. Motus coeli est naturalis respectu principii passivi. R. 1. Eadem ratione motus lapidis sursum est naturalis. 2. Probatur idem experientiâ. Cometae in aethere cursum perficiunt, nec ullius orbis ductum seqvuntur, sed feruntur à propriâ natura. Dices: omnis motus constantissimus & regularissimus est ab Intelligentia. R. Major Constantia est â Natura, qvàm à mente. XIII. Q. An stellae moveantur in coelo liberae, an orbibus affixa; adeoque an dentur motus in coelo contrarij? Affirmatur prius, qvia saepe Mars infra Solem videtur, Venus supra Solem, qvod sine penetratione orbium fieri non posset, si iis stellae essent affixae. Dices: Diversi tamen motus observantur. R. Motus secundus est imaginarius, & fit non per contrunitentiam, sed per . Obj. Qvaecunqve eandem in motu retinent distantiam, moventur per aliud. Exemplo sint, qvae moventur curru. Stellae fixae eandem distantiam inter se retinent, qvod im possibile videtur, si orbibus non sunt affixae. R. Disting inter motum naturalem & animalem. In motu animali difficulter retinetur eadem distantia inter corpora qvae liberé moventur: in motu naturali facilè. E gr. Lapides duo ejusdem qvantitatis, figurae & ponderis ab altissimo loco dimissi, eandem retinent distantiam, etiam in infinitum moti. XIV. Q. An Cometae sint Meteorae, an verò stellae? R. Sunt nova species immediatè à Deo creata, qvia conspiciuntur etiam in altissimo coelo. Fiunt ergò aut ex caelo, aut ex materia elementari, non ex coelo, qvia coelum ex incorruptibile: Non ex materia elem nitari, qvia illa in tanta copia ad summum firmamentum non ascendit. Re inqvitur ergò, qvod ex nihilo crcentur. Obj. Deus qvievit ab opere Creationis. R. ab opere, qvod patrarat. XV. Q. An stellae etiam vim habeant in voluntates humanas? R. concedendo de influxu indirecto & inclin ante: negando de influxu directo & necessitonie, ratio sumitur à libertate voluntatis.

CAP. III. De Elementis.

I. Elementa sunt corpora naturalia, simplicissima, sublunaria, mistioni inservientia. II. Nullum Elementum in mundo existit purum, nec propterea missum dici potest, qvia ad mistionem non sufficit Corporum Conjunctio, sed reqviritur novi Corporis constitutio. III. Q. An Elemenm inter se transmutentur? Neg. qvia aut semper transmutantur, aut certis tantùm temporibus. Si semper, qvaero, cur ignis totum aerem nondum consumpserit? Si non semper, detur ratio, eur hodiè ignis agat in aerem, non cras; Cum agens naturale, nisi impediatur, semper agat & necessariò. Objicitur Experientia. R. Illa nihil aliud docet, qvàm aqvam resolvi in vapopores, vapores rursum abire in aqvam. IV. Aer est Elementum subtilo, leve, Coeli tetraeque Vinculum & internuncius perpetuus. Dividitur in tres regiones: Supremam, Mediam & infimam. V. Aer in se non magis calidus est, qvàm frigidus, Nec humidus est, multò minùs humidissimus: Contrarias etiam exercet operationes, non tam humectat sicca, qvàm exsiccat hu mida. Dices: à negatione actus lecundi ad negationem actus primi non valet conseqventia. Humectationis actus impeditur à tenuitate. Exsiccatio autem oritur à calore aeris. R. ut propter particulas calidas non aeris, sed ignis aer exsiccat: ita propter humidas non aeris, sed aqvae tem pore noctis humectat, non obstante tenuitate. VI. Aer est Instrumenrum respirationis non propter se, sed propter aqvam in aere contentam: Purus enim aer non refrigerat Simili modo qvalitates distinctas aer recipit non à propria natura, sed ab effluviis & atomis in aere contentis. VII. Q An Aer differat à coelo & aqvâ? Ut ab aqva aeris differentia certa est, aqva enim frigidissima est, aer nec frigidus, nec calidus: Ita ejusdem à Coelo differentia valdè est dubia, ut situ saltem & raritate differre videantur. Juxta seripturam unum tantùm est expansum dividens aqvas ab aqvis: idemque receptaculum est stellarum. Gen. 1, 6. 7. Dices: Expansum unum est in officio, non in Essentia. R. Probandum priùs, dari distinctionem in ipsâ Essentia. Dices: Si Coelum esset aereum, ionum excitaret ingentem concitatissimus syderum motus. R. Distingve ab impuro & crasso aere, purissimum & tenuissimum. Deinde, si sonus excitaretur, non audiretur a nobis ob nimiam distantiam. Si enim stcllarum corpora, qvae tanta sunt, vix videntur, cum species visibilis fortiùs agat, qvam andibilis; Sonus, stellarum motu etiamsi excitatur, tamen non audietut. VIII. Aqva est Elementum humidum constitue̅s fontes, fluvios & mare. IX. Q. Utrum aqva sit primum frigidum? R. Primum frigidum si non est ipsa aqva, est aliqvid cum aqva conjunctissimum; qvia frigus qvando migrat ex parietibus & pomis exit cum aqva. X. Aqva fit salsa non per combustionem terrenae snbstantiae, sed per salis substantiam ab initio creatam. Ita minerales fiunt aqvae, per mistionem atomorum mineralium; & calidae fiunt non per nudum calorem sine substantia, sed per atomos igneas, cujus indicium est ferrum ignitum, & commotio aqvae effervescentis, qvae non est à nudo accidente, sed à substantia: Hinc aqva calefacta rursus frigeseit, expulsis per formam aqvae atom is igneis. XI. Q. Unde aqvarum oriantur bullae? R. Ex aere in aqvarum pingviorum superficie collecto, cujus experimentum est aqva smegmatica, qvae recepto per arundinem aere, sphaerulas reddit volitantes. Pingvedo autem ob cohaesionem reqviritur. XII. Q. Qvae sit Caussa aestus marini? R Praeter lunam, tanqvam Caussam externam, aliam dari Caussam internam vel inde apparet, qvod aestus non reperitur ubiqve. Caussam autem internam putamus esse fervorem aliqvem spirituum, qvi intumescentes mare ad litus pellunt; isto fervore sedato, mare sese rursus unit. Dices: unde ista vicissitudo aestus? R. Caussam suppeditare potest febrium intermittentium consideratio. XIII. Terra est Elementum crassissimum & gravissimum, & id, propter rationem fulcri, qvia enim crassa est, non cedit corporibus; qvia gravis est, nunqvam movetur. Finge enim, terram à medio moveri, contra naturam id, qvod est grave, coelum versus ascendet. XIV. Q. An montes, tanqvam ornamenta terra etiam fuerint ante diluvium? Aff. qvia dantur herbae montanae, qvae nullibi extra montes inveniuntur. XV. Q. An terra moveatur astris immotis? Neg. Ratio desumitur à sensuum indicio in motu lapidis. Dices: In Lapide est duplex motus, naturalis motus deorsum & circularis. R. Qvod nec sensu, nec ratione est evidens, id est fictum. Adde, qvod motus violentus impediat naturalem, si contrarius est, sicut promovet si est si milis i. e. ad eundem terminum. Exemplum est in lapide projecto vel sursum, vel deorsum. Emittantur jam globi ejusdem ponderis, eadem vi pulveris bombardici, unus versus Ortum, alter versus Occasum, idem conficient spatium, qvod fieri non posset, si esset in globo motus circularis naturaliter. Nam in globo versus Occidentem projecto vel duplex esset motus contrarius simul, vel violentia impediret naturam. Prius ne concipi qvidem potest. Si posterius: Concipe, terram contrario motu ferri versus Ortum, & considera, qvalem terminum attingeret qvies globi emissi. Dices: Globulus super aream navis protrusus, & homo ibidem ambulans feruntur naturali & contrario motu simul? R. In globulo uterqve motus est violentus, in homine alter est naturalis. Nostrum axioma loqvitur de violento motu & naturali. Dices: Tendat navis versùs meridiem, magnes versùs septentrionem. R. 1. Et Magnes versus septentrionem rapitur principio aliqvo extrinseco. Deinde: Alia ratio est motus in libero aëre, alia in duro aliqvo fulcro. Nec obstat velocitas siderum ineffabilis, perpende enim velocitatem globuli è bombardis missi, & ex motu violento collige, qvid possit motus naturalis. XVI. Ignis est Elementum subti̅le, & leve, caloris & siccitatis principium. Offertur sensibus sub duplici specie, flammae & carbonis. XVII Ignem elementum esse probatur ex igne culinari, is enim aut simplex corpus est, aut mixtum, si simplex, res est evicta: Si mixtum, ergò continet principium aliqvod caloris, id autem non est aër, multò minùs aqva vel terra. E. aliqvid qvartum à reliqvis tribus elementis distinctum. Obj. 1. Nullum Elementum interit. R. Ut accen sio non est ignis generatio, sed eductio; ita Extinctio flammae non est ignis corruptio, sed dispersio. Hinc qvem ignem flatu disgregamus, flatu restituimus, dum fuligine arcemus. Obj. 2. Ignis urit, E. non est Elementum, combureret enim mixta. R. Combuftionem ignis habet à partium freqventià & coagmentatione, cum liber est, non sub dominium formae mixtae redactus. XIIX. Q. An detur ignis elementaris sub concavo Lunae? Dico 1. Locus naturalis juxta naturam propriam igni debitus est supra aerem. Qvodcunqve enim est levius aere, id non impeditum obtinet locum aere superiorem. 2. An actu igneus aliqvis orbis fit sub concavo lunae est dubium, qvia ignis superiora petens potest impediri ob bonum universium impeditur autem & detinetur ad mistionem aliorum corporum. Simile videmus in situ aqvae, ubi, ut Scaliger ait, vicit vim necessitatis Nom. Haec dicuntur sup posita thesi de essentiali diversitate coeli & aeris; sed qvid si haec hypothesis falsa est? R. Tunc remota omni dubitatione, nullum ignis orbem dari, asserendum est. XIX. Q. Cur ignis candelae illuminet, non calefaciat. R. Ignis calefacit per substantiam in atomos divisam, illuminat autem per accidens intentionale. Candela sufficiens est ad emittendam speciem intentionalem, sed non est sufficiens ad atomos.

CAP. IV. De Qvalitatibus Elementorum.

I. Inter qvalitates elementotum primum locum tenent levitas & gravitas, qvae definiuntur à moru sursum vel deorsum. Obj. 1. Radii solares descendunt. Esunt graves. 2. Aqva ascendit E. est levis. Ascendit autem vel ad vitandum vacuum vel per vapores. R. Ad 1. Radii nec descendunt nec ascendunt, sed emittuntur. Ad 2. Aqva cum ascendit ad vitandum vacuum movetur non à principio naturali intrinseco, sed ab extrinseco. Per vapores ascendit non propter aqvam sed propter ignem; co modo, qvo homo beneficio vesicae potest natare. II. Gravitas non gravitat in suo loco l. 1. de coelo c. 9. t. 100. non sentit sub mersus aqvae pondus, qvi eo deprimitur extra fluentum. Sub terrâ pedem qvi figit, non gravatur prius qvam levat pedem; tum enim propendet terra ad centrum. III. Subtilitas & crassities definiuntur â transitu, qvem aliis corporibus aut concedunt, aut negant. IV. Caliditas & frigiditas, humiditas & siccitas definiendae sunt per proprias operationes. V. Q. An caloris sit congregare homogenea & segregare heterogenea, & contra an frigoris sit congregare & heterogenea & homogenea? R. Neg. qvia mare qvod frigidum est expellit heterogenea, omnes scilicet sordes. Item, in aqva frigida oleum natat, & feces terrenae merguntur Calor autem ignis etiam homogenea disgregat, aqvam calefactam resolvendo in atomos. Objicitur Experientia in vino, cera & glacie. R. Calor qvoties segregat homogenea & frigus qvoties ea congregat, alterius beneficio id efficiunt. Natura vini expellit sordes, non calor: non frigus, sed densitas congregat heterogenea in glacie & cera. VI. Q. An humiditas proprio termino difficulter terminetur, alieno facile: siccitas verò contra? R. Neg. qvia & ignis suis terminis aegerrimè continetur. Dices: Ignis vase non excipitur ut aqva. R-Fluit tamen & alienos recipit terminos non minus qvam aqva. Servant ergò corpora terminos suos facilè vel difficulter, non ob humiditatem & siccitatem, sed ob subtilitatem & duritiem. Dices. Coelum est subtile, tamen retinet suos terminos facilè. R. Neg. qvia cedit currentibus astris. VII. Q. An detur qvalitatum intensio & Elementorum alteratio? Dico I. Sine subltantiae communicatione nulla fit qvalitatum inductio. Nam propria non separantur à suis subjectis. Dices. Ab igne in aqvam migrat calor non realis, sed intentionalis; ita in aliis. R. id non esse, ostendunt seqventes rationes. 1. A resistentia caloris dum aqva eum conatur expellere. Agit enim ibi calor mon sine subjecto, sed per aliqvam formam. Non autem per formam aqvae, haec enim contrariatur; E. per formam proprii subjecti. 2. Per experientiam in humidis. Vestimentum enim non humectatur sine substantia humida, nec exsiccatur nisi expulsa eadem substantiâ. 3. à motu bullarum in fervescente aqvâ. Aqva movetur E. ab aliqvo; non à natura aqvae, haec enim non tendit sursum. E. à principio adventitio, qvod fertur sursum, at qve id non nudum est accidens; qvia hoc ubi solum est, nec movet nec movetur-Relinqvuntur ergò atomi igneae, qvae ob copiam ex aqva erumpunt. Distingvendum igitur in alteratione, Subjectum inhaesionis, à subjecto denominationis, inhaesionis subjectum proprium & proximum caloris semper sunt atomi ignis; humoris, atomi aqvae. Denominationis subjectum est res qvae dicitur alterata, ut aqva vel manus calida; lana humida. Dico II. Gradus qvalitatum augentur, non unius ejusdemque partis intensione, sed multarum partium accessione. VIII. Qvalitas contrariam qvalitatem ambiens eandem auget, id qvod dicitur Antiperistasis. Fit autem non sine subjecto, per specierum intentionalium receptionem, sed per fugam contrariorum & pugoam dissimilium. Dices Fontium & Cellarum calorintenditur hyeme, non qvoad veritatem, sed qvoad sensum. R. Neg. qvia in cellis subterraneis calefieri ea experimur, qvae extra illas congelantur.

CAP. V. De communi coeli ignisque qvalitate Luce.

I. Lux est qvalitas corporis lucidi, qvâ ipsum lucidum est & alia illuminat. Ejus imago lumen est, qvod adhuc differt à specie visibili lucis, qvia species visibilis lucis habetur, etiam qvo lumen non pervenit, ut patet in igne êlonginqvo per tenebras viso. In lumine sunt radij, ratione tantùm à lumine distincti. II. Lumen est qvalitas non realis sed intentionalis, qvia vitra permeat, & migrat de subjecto in subjectum. Obj Nullum accidens reflectitur, qvia accidens non movetur per se, sed ad motum alterius. R. Disting inter reflexionem realem, & eam, qvae est per similitudinem: qvia non ipsum lumen resultat à corpore illuminato sed ejus aliqvod idolum. Hinc semper est debilius. Experientiam dabunt specula tria vel qvatuor, qvorum unum ab altero radios solares excipit & tandem ad parietem transmittit. Ibi splendorem, bene ficio unius speculi semel reflexum, observabis in pariete illustriorem, qvam eum, qvi beneficio plurium speculorum ter vel qvater reflectitur. III. Q. An lux nihil aliud sit qvam color? Neg. Sol non est coleratus, qvia abest principium coloris: est tamen lucidus, contra in tenebris ealorem habemus, non lucem. Obj. 1. Lux terminat visum. R. Non solus color est objectum visus, sed etiam lux. Obj. 2. Lux est alba E. colorata. R. Disting. inter album reale & album per similitudinem. IV. Q. An lumen sit actus perspicui qvatenus est per spicuum? i. e. qvatenus per illud aliqvid perspicitur? Neg. qvia lucem videmus per tenebras & objectum qvodvis illuminatum. V. Q. An lumen moveatur in instanti? Aff. & probatur ex discessu lucis. Candelà enim extinctâ, illicò perit lumen. Movetur autem in in stanti, non ideò qvod lumen immateriale est, qvia & sonus est immaterialis, sonus autem non movetur in instanti: sed propter vim propriam, qvam habet cum speciebus visibilibus communem: Nam & Species visibiles in momento movent oculum. Objicitur Crepusculum. R. Crepusculum non est ex tarditate aut successivo motu radiorum, sed ex variâ reflexione in aere & nubibus illuminatis. VI. Lumini privativè opponuntur tenebrae & umbra, qvae differunt per magis & minus. Obj. Tenebrae videntur E. non sunt negatio aut privatio. R. Videntur non per speciem reatem, sed per speciei privationem, sicut auditur silentium.

CAP. VI. De Principiis Chymicis.

I. Principia chymica numerantur tria; Sal est primum sapidum. Sulphur est primum odorabile & inflammabile. Mercurius est liqvor qvidam spirituosus, à sulphure subtili ae sale volatili vix separabilis, & putatur esse principium colorum. II. Principia Chymica arte non fiunt, sed ex mixtis eliciuntur, in principio cum & in speciebus corporum condita. Sale enim ex cineribus extracto, feces residuae ne micam salis dabunt. III. Principia chymica ex intentione naturae non sunt species mundum integrantes, sed mixtioni inservientes, certas proprietates robus communicando. IV. Q An dentur haec principia chymica? Aff. Argumentum 1. ab operationibus; Operationes communes, calor, odor, sapor, ad commune qvoddam reducendae sunt principium. Dices. Sicuti anima non qvanta efficit qvantitatem & figuram, ita elementa non sapida efficiunt saporem & reliqvas affectiones chymicas. R. Qvantitas & figura sunt tantum modi materiae, sapor autem & qvalitates chymicae sunt entia absoluta. Frustra sapor elicitur per calorem è sicco terrestri in humido aqveo; aromata enim sunt siccissima. Saliva lingvae saporem non efformat sed manifestat. Frustra odor elicitur è siccitate, neqve enim urina sicca est. Frustra color elicitur ex commistione perspicui cum opaco, nam ex aeris & terrae mistione nulli constitu untur colores. Frustra flammabilitas clieitur ex siccitate & raritate; qvid enim siccius & rarius residuo papyri combustae? Argumentum 2. A resolutione corporum naturalium: in qvae qvid resolvitur ex iis constat. Dices: Caro non constat ex vermibus, in qvos resolvitur. R. Disting inter resolutionem ultimam & intermediam; corruptivam & generativam.

CAP. VII. De Corporibus mixtis in genere.

I. Mixtionis materia sunt atomi, qvas omnis natura praebet infinitas. Dantur enim atomi non tantum elementorum, sed etiam mixtorum. II. Mixtionis forma est unio non artificialis sed naturalis; qvae si est ad unam formam specificam, constituit perfectè mixta; si non, oriuntur imperfectè mixta. III. Q. An mixta immediatè ex elementis constituantur? Neg. Corpus enim humanum non immediatè est ex elementis, sed ex semine, semen à sangvine, sangvis ê chylo, chylus é cibo, cibus ê plantis, plantae convenieniens alimentum ex terra attrahunt, succum sc. ex elementis compositum. IV. Q. An forma elementorum in mixtic maneant? Affirmatio probatur ex resolutione mixtorum. Dices. Formae manent sed refractae. R. Substantiae nec intenduntur nec remittuntur. Exceptio distingvendum est inter remissionem qvae fit cam variatione speciei & qvae sit sine variatione speciei. R omnis remissio est sine variatione speciei, remissio qvae est cum variatione speciei non est remissio, sed interitus, e. g. calor omnis cum abit interit; aliqvem gradum cum amittit, remittitur. Ideoque species elementorum aut variantur, aut non; si non, manent inregrae, non remissae, si variantur, neqvidem remissae manent. Dices. Si formae manent, qvaelibet particula misti non est mista. R. Concedendo, qvia pars non debet esse totum, nec principium principiatum. Hine constat, mistionem definiendam esse per miscibilium, non alteratorum, sed in at omos divisorum unionem. V. Imperfectè mixta corpora sunt exhalationes, in qvibus si abundat siccum, fumus est; si humidum, vapor est. VI. Exhala tionum causae potissimum sunt sidera qvorum minister ignis est. VII. Perfectè mixta corpora dividuntur per formam. Sunt enim vel viventia vel non viventia; illa vel sensitiva, vel non sensitiva; sensitiva vel rationalia vel irrationalia. VIII. Perfectè mixta constituuntur per generationem, qvae est substantialis formae productio: desinunt per corruptionem, qvae formae substantialis destructio. IX. Generatio vel est inchoata vel consummata, cum totum compositum cum omnibus partibus est absolutum. X. Consummatae generationis instrumentum est coctio & maturatio, in qva beneficio calidi, humidum coqvitur & perficitur. XI. Omnis generatio est univoca. AEqvivoca non datur, nisi in subordinatione caussarum universalium. XII. E miscibilium qvalitatibus in misto, oritur qvalitas aliqva harmonica, qvam vocant temperamentum, qvod est duplex: Ad pondus, in qvo aeqvaliter qvalitates concurrunt, & ad justitiam. Non qvod temperamentum ad pondus in natura detur, sed ut sit certa aliqva norma temperamentorum. XIII. Oritur temperamentum non ex qvalitatum remissione, facta per actinem & reactionem: sed ex atomorum congtegatione. XIV. In eodem vivente non est unum temperamentum; Aliud enim est corporis qvatenus est mistum, qvod etiam manet aliqvamdiu in cadavere aliud verò est ejusdem qvatenus est vivens. Et qvatenus vivit, rursus aliud temperamentum oritur ex influxu cordis & coeteris partibus principalibus; aliud nativum est & partibus adhuc viventibus per innatum calidum insitum.

CAP. VIII. De Meteoris.

I. Meteora non tam sunt corpora, qvam corporum imperfectè mixtorum accidentia: Una enim eademque materia variè disponitur, per formas non substantiales sed accidentales. II. Fiunt meteora per atomorum congregationem & segregationem. III Meteora dividuntur in hypostatica & Emphatica. Hypostatica ratione materiae rursus in ignita aqvea spirituosa. Ignitorum praecipuae species sunt, ignis fatuus, ignis lambens, Draco volans, caprae saltantes, stella cadens, fax, & fulmen. Aqveorum species: Nebula, ros, pruina; nubes, pluvia, grando, nix & glacies. Spirituosa sunt ventus & motus terrae. Emphatica sunt; colores nubium, chasma, virgae, parelius, paraselene, halo, iris. IV. Meteora ignim flammam concipiunt 1. per motum, cadem ratione, qva candela extincta motu accenditur: Motu enim fuligines arcentur & ignis, congregatur. 2. Per humidum aqveum, eadem ratione, qva calx viva humidi aspersione accenditur. V. Fulmina non generantur ignibus nubes frangentibus, qvia tonitrua fiunt etiam coelo sereno. Caussa verò est in Sulphure & nitro, sulphur cito flammam concipit, nitrum hostem suum ignem fugit. Simile qvid videre licet in oleo accenso, aqva si affunditur. VI. Ventorum origo exprimitur globo aeneo, qvi praeter foramen angustum, undiqvaqve benè custoditus, aliqvas aqvae particulas continet, & igni apponitur. Aqveae enim particulae, caloris vi solutae, se in vicem cum flatu ex globi foramine pellunt. Qvod latera faciunt in globo, id montes alti, & vapores alii prioribus oppositi praestant in aere. Vaporum in pluvias resolutio ventum non parùm promovet. Cum en im multae particulae vaporis reqviruntur ad unam particulam aqvae; aeris locus à vaporibus relictus ut repleatur, vicinus aer & vapor cum impetu attrahitur. Hinc ut plurimum pluviam vehementem, vehemens ventus vel praecedit vel comitatur. VII. Q. Cur orientalis ventus siccus sit, occidentalis humidus. R. Sol secum circumfert vapores. Ideò orientalis ventus, suo flatu promovet cursum vaporum; occidentalis, qvia motu contrario fertur, vapores impedit & cogit. Condensati autem vapores resolvuntur in pluvias. Siccitatem autem & humiditatem auget vel minuit materia vaporum. VIII. Iris fuit etiam ante Diluvium, sed non fuit signum gratiae. Generatur per radios solares, in guttulis infinitis fractos & refractos.

CAP. IX. De Mineralibus.

I. Mineralium nomine intelligimus omnia corpora perfectè mixta non viventia, ut sunt lapides, metalla, succi & terrae pretiosae. Dices: Nutriuntur & augmentantur E. vivunt. R. Nutritio & augmentatio mineralium non fit per intrinsecam elaborationem, & ad singulas partes diffusionem: sed per novam extrinsecus factam generationem & appositionem. II. In mineralium generatione materia halitus est; calor & frigus, in strumenta; caloris beneficio fit attenuatio, resolutio & coctio; frigoris ope fit condensatio Principium constitutionis est ipsa forma, qvae est sui diffusiva & multiplicativa. Dices: In mineralibus nihil est nisi durum, nec adsunt certa elaborationis organa, ergò nec semen. R. Principium seminale & spiritus architectonicus saepè in certo & peculiari subjecto non habetur, ut in salice patet, & vermiculis ex caseo natis. Certa tantum organa in animale perfecto reqviruntur. Nec putandum est, spiritum architectonicum in mineralibus esse aliqvid durum; Exemplo fint lacus, in qvibus injecta lapidescunt. III. Magnetis duae stupendae virtutes sunt, attractio ferri & conversio ad Polum. Hoc posterius fit per occultum aliqvem consensum cum stella polari: prius per occultum consensum spirituum. Qvaeritur autem. An magnes trahat ferrum an traehatur à ferro? R. Dici utrumque potest. Nam desi derium unionis tam in spiritu ferri est, qvam in magnetis, maximè tamen fit tractio per magnetem, qvod in co spiritus vchementior. IV. Q. An Adamas hircino sangvine frangatur? R. Frangitur sed non semper, caussa autem est in herbis non nullis saxifragis. V. Q. An Chymici verum aurum producant illudque reddant potabile? Aff qvia experientiae refragari pertinacia est. Est in auro nostro crasso, spiritus aliqvis subtilissimus, qvi ubi seorsim poterit haberi, non minus aurum efficiet, qvam spiritus lapidisicus lapidem. Dices: Ergò carnem etiam efficiet auream, ubi assumptus fuerit Spiritus iste auri. R. Transformat non omnem materiam, sed aptam; metalla pura. VI. Q. Cut ferrum ignitum facilius contundatur, qvam frigidum. R. propter ignem intra ferri poros receptum, ferri partes magis faciliusque comprimuntur. VII. Q. Cur ealx viva accendatur aspersâ aqvâ? R. Igniculi latitantes uniunt se contra hostem, eumque fugiunt: abeuntibus igniculis nulla amplius fit incensio.

CAP. X. De Animatis.

I. Animati nomine intelligimus mixtum vivens, constans anima vegetativa & corpore organico. II. Corpus reqviritur organicum, non simpliciter ob praesentiam animae, qvae etiam in semine conservatur; sed ad operationes, qvatenus in animato jam absoluto, diversa exercentur munia. III. Per animam intelligimus formam, ex qva proveniunt operationes vitales, qvales sunt nutritio, sensatio, intellectio. Animum itaque dari non dubium est ei, qvi formas dari concedit. IV. Indicia animae sunt 1. organizatie, nam omne totum organicum animam habet, aut habuit. 2. Nutrimenti introreceptio, inanimata augentur qvidem, sed per juxta positionem. 3. Definitus crescendi terminus & motus, animata enim ad omnes situs differentias augescunt, & habent certum crescendi terminum. Qvibus positis constat, animata non esse magnetem & capillos. Nec obstat 1. magnetem moveri, non unjco motu. 2. In proclivi est hominem constituerc unum qvid per accidens, si aliqvid habet qvod non informatur animâ. Nam R. ad 1. Eodem argumento probari, non tantùm magnetem esse animatum, sed & sensitivum. Deinde magnes movetur versus septentrionem principio aliqvo extrinseco. Ad 2. homo qvatenus ex corpore & anima coalescit, essentiam per se unam constituit: hominem capillatum, calceatum Ens per accidens dici, non est absurdum. V. Vegetabilsbus animam ut adimamus nondum inducimur opinione eorum, qvi dicunt, ea, qvae in vegetabilium generatione apparent, fieri posse solo calore sine anima. Qvi formam specificam & simplicem in vegetabilibus nobiscum agnoscunt, antiqvitatem de ponte non dejiciunt. Adsunt operationes vitales; adsunt organa adest certus crescendi terminus & denique mors ipsa testatur de anima. VI. Sangvm animatus utrum dici debeat an inanimatus adhuc sub judice lis est. Pronegativa pugnant 1. Sangvis non est corpus organicum constans partibus dissimilaribus. 2. Sangvis qvando fit caro, aut fuit animatus prius, aut non, si animatus, nutritio non erit sub stantialis mutatio, sed tantùm alteratio: si non fuit animatus res salva est. 3. Sangvis augetur usqve & usqve, sinemonstrositate. R. Ad 1. constare partibus dissimilaribus indicium est totius animati, non partium. Ad 2 animatum additum animato non impedit generationem qvoad formam partialem. Ad 3. Sangvis habet certum crescendi terminum in venis, qvamvis non extra. Argumentum pro affirmativa sumitur ex loco Levit. 17, 14. Ubi anima carnis dicitur esse in sangvine. Verùm intelligitur ibi actus animae non primus sed secundus. VII. Principia essentialia animae propon untur in ejus definitione, qvae juxta Arist. haec est: anima est actus corporis organici vitam habentis potentia. VIII. Efficiens causa animae non est solus calor, sed ipsa anima, qvae per benedictionem divinam habent fe multiplicandi virtutem. IX. Finis & effectus animae primus & immediatus est, vitae communicatio. Vita est actus Entis viventis, qvatenus vivit. Anima se ipsam corpori communicans, suammet vitam communicat non effectivè, sed formaliter. Vita ergò non est unio animae cum corpore; qvia etiam anima separata vivit: sed unionem seqvitur. Sic mors non est dissolutio animae à corpore, sed dissolutionem seqvitur. X. Unio animae cum corpore non est parastatica, sed perichoristica. Igitur anima intimâ penetratione omnes corporis partes permeans, una cum vitâ suas qvoqve facultates communicat, qvarum scilicet usum vita animalis exigit. Spiritualitatem nunon communicat. XI. Vinculum vitale qvo anima jungitur corpori est spiritus aliqvis innatus, qvem vocant calidum nativum, estque substantia corporea, qvamvis subtilis, constans humido uliginoso, qvi consumitur, & calido aliqvo qvod est, instar flammae consumentis. Hinc mors naturaliter oritur vel ex ariditate, vel ex exstinctione. Restauratur semper per calidum influens. Distingvitur à calore elementari per operationes, habet enim vim confortandi & Epilepsiae medendi. Dices: Operationes qvae attribuuntur calido innato, proficiscuntur à calore elementari, qvi vi agentis principalis multa efficit, qvae non potest vi propriâ R. Operationes istas spiritus nativus exercet, etiam cum anima abest. Obj. Calidum innatum frigore corrumpitur, calore elementari augetur. Pabulum etiam elementare est. R. Negatur utrumqve, qvia 1. conservatur, etiam in frigore inten sissimo; ut in ruta, elleboro, aliisque qvam plurimis videre licet: frigore autem cum corrumpitur, id fit per accidens, qvatenus in qvibusdam viventibus, maximè in animalibus perfectioribus, indivisibiliter conjunctum habet calorem elementarem. 2. Pabulum totum clementare non est; & si esset, non tamen seqveretur, id qvod co conservatur elementare esse: qvia caro servatur per panem, qvi ipse caro non est. XII. Caussa longaevitatis vel brevitatis vita, tum in speciebus tum in specierum individuis, partim est à termino unicui. qve corpori à prima caussa praescripto: partim à conditione nativi caloris & humidi radicalis, qvaelaeduntur ut plurimum à causa extrinseca. XIII. Hominem in statu innocentiae immortalem fuisse, notum est ex scriptura. Nec obstat alimenti necessitas. Nam alimentum hominis fuit praeservativum ab omni corruptione. Ejus enim officium erat non tantùm corroborare caloum naturalem & reparare humidum radicale; sed corroborare & reparare pari sinceritate. Dices: homo fuit liber. E. saltim ratione libertatis potuit abstinere ab esu. R. ista abstinentia inobedientia fuisset contra ordinationem divinam. Fuit autem homo immertalis non simpliciter, sed cum conditione, si ordinem divinum observaret. XIV. Species animarum, qvas gradus dicere potes, qvatenus superior includit inferiorem, dantur tres: primus gradus esi vegemtivus, alter sensitivus, tertius rationalis. Objiciuntur Zoophita qvae sunt duplicia: qvaedam habent potentiam sensitivam non locomotivam; qvaedam habent locomotivam non sensitvam. R. priora revera sunt animalia imperfecta, non autem moventur 1. propter defectum organorum. 2. propter alimentum qvod sibi habent conjunctum. Posteriora revera sunt plantae, moventur autem non de loco in locum, sed per dilatationem & constrictionem; vel motus causam habent extrinsecam. XV. Q. An in bomine sint animae realiter diversae? R. est una in homine anima, in se continens tres facultates formaliter. Probatur 1. ratione, qvia in qvo sunt plures & specie distinctae animae specificae, id à seipso specie differt: in homine per te sunt plures specie distincrae animae specisicae: Er. 2. experientia: anima meditationi intenta difficulter cibos concoqvit, qvod non fieret. sialia csset anima vegetativa, alia rationalis, qvaelibet enim praestaret sine impedimento, qvod suum est. Objectio Zabarellae: Qvodcunqueve animal diversos habet appetitus diversas qvoqve habet animas. Homo diversos & contrarios habet appetitus, rationalem & sensitivum. R. 1. ad majorem: distinctio operationum non arguit distinctam animae essentiam, sed distinctas potentias. 2. ad minorem, rationalis & sensitivus appetitus sibi contrariantur non eodem tempore, nec eodem gradu repugnantiae. XVI. Anima rationalis sicut spiritus est immaterialis, ita etiam indivisibilis est, tota in toto & tota in qvalibet parte; non partitim, ut pars ultra partem, sed punctim, ut Angelus, qvi essentiam suam integram conservat in minutissimo puncto, ubicunqve est. Objicitur nutritio & augmentatio. R. Anima se ingerit, cum nova caro accrescit. XVII. Anima sensitiva & vegetativa, qvia materialis, est etiam divisibilis, qvod constat experientia 1. virgae ab arbore amputatae & plantatae. 2. Serpentis divisi, qvi movetur utrimqve. Inde colligitur porrò divisibilitas animae in animalibus etiam perfectis: qvia in serpente anima dividitur vel ideo qvia est animal imperfectum, vel qvia anima materialis est; non prius; qvia perfectio & imperfectio in animalibus dicitur tantùm ratione membrorum & sensuum. Er. posterius. Dices: si anima serpentis dividitur E. post separationem serpens potest vivere. R. Neg. 1. propter organorum necessitatem, qvae non possunt esse in qvavis parte animalis. 2. Propter principium vitae, qvod in animalibus cor est, non diffusum per omnia membra; in plantis autem qvia id medulla est, diffusa per totam planram, ideò surculus post separationem potest vivere. XVIII. Concesso animam rationalem esse indivisibilem, qvaeritur adhuc de existentia: Utrum in corde sit per essentiam, in reliqvis partibus mntùm per virtutem? R. anima rationalis essentialiter est in toto, in cor de mdicaliter, in reliqvis partibus derivativè. Primum probatur ex ratione formae informantis: secundum & tertium paret experientiâ. Dices: si anima per essentiam est in omnibus partibus, in nutritione se extendit, & conseqventer fit divisibilis. R. crescit anima rationalis in nutritione mutatione non productiva sed adductiva i. e. non novam parciculam animae producit; sed se ad certam partem promovct, eo modo qvo angelus majus spatium acqvirit. XIX. Sicuti specificam animarum diversitatem ex operationum diversitate colligimum, ita in individuis ejusdem speciei inaeqvalitatem individualem colligimus, itidem ex operationum diversitate. Dices: Distincta operationum perfectio in individuis reducitur ad distinctam dispositionem organorum & temperam entorum, qvae ipsa oritur à distinctione progenitorum, loci & coelestis influentiae. R. Deus ut principium individuationis extrinsecum tali corpori aptat talem animam. Et anima, materiae immersa ut principium individuationis intrinsecum, fabricat & conformat sibi corpus, non contra. XX. Q. An anima à suis potentiis differat realiter, i. e. utrum porentiae sint aliqvid essentiae animae superadditum, separabile ab ipsa essentia, qvale qvid est sanctitas in essentia angelica? Dico 1. anima omni simpliciter potentia carere non potest, omnis enim vita conceditur propter operationem aliqvam vitalem: operatio autem praereqvirit potentiam. Dico 2. anima simpliciter concepta, certis potentiis qvibusdam carere potest. Dico 3. anima determinata determinatis gaudet potentiis, à qvibus non differt realiter. Probatur inde, qvia anima forma est determinans esse & operari, mutata autem potentiâ essentiali, mutatur ipsa essentia. Obj. 1. hac ratione potentia vegetativa maneret in anima rationali separata & esset omninò inutilis. 2. Potentia materialis & corporea differt ab anima immateriali & incorporea. R. ad 1. ut venter ita etiam potentia vegetativa erit in altera vita: sufficit autem aliqvando utile fuisse, ut patet in potentia auctiva. Ad 2. potentiae multis modis differunt in anima rationali, maximè ratione instrumentorum, inde autem non seqvitur qvod ab ipsa anima differant realiter. XXI. Q. An detur ? R. qvod Pythagoras forsan allegoricè verè dixit, id physicè est im possibile. Re. pugnat enim natura formae, à qva est rei esse & operari, nec in qvavis materiâ recipitur. Objicitur Nebucadnezar & . R. Ad 1. transmutatio Nebucadnezaris. 1. non fuit nu da imaginatio, sed vera mutatio, in qva in locum rarionis actualis successit furor & in sania. 2. fuit accidentalis non essentialis, accepit cor aliud in qvalitatibus non in essentia, alioqvin resurrexisset anteqvam fuisset mortuus. Ad 2. est illusio magica, in qva vel sensus pervertitur vel objectum peregrina specie pingitur. XXII. Q. An omne animatum praestantius fit inanimato qvovis? R. Sol est utilius ens; magisque necessarium; animatum est nobilius; habet enim gradum entitatis prae sole, qvo propius accedit ad primum ens, Deum qvam Sol. Dices. Vivens & non vivens cum conseruntur, vivens ratione generis praestantius est non vivente. Interim ratione differentiae vel proprii non vivens potest esse praestantius. Sic Animati proprium est nutriri; Solis proprietas, universaliter influere. Hoc magnae perfectionis est. Illud nutriri nempe, est imperfectionis; qvia est à corruptibilitate-Itaqve, corpus immutabile universaliter influens, praestantius est corpore nutrito, qvatenus nutritur. R. Immutabilitas constituit praestantius ens, non simpliciter, alioqvin lapis praestantior esset homine; sed caeteris paribus. Deinde causa impulsiva nutritionis, est imperfectio, nempe corruptibilitas; Ipsa autem nutritio; qvia est aggeneratio & novae essentiae productio, non minor, sed major perfectio est, qvam influxus Solis, qvoad intensiv am virtutem, qvamvis Solis actio major sit extensivè.

CAP. XI. De Vegetabilibus.

I. Animata qvae constant anima vegetativâ tantum dicuntur Vegetabilia & Plantae. Species cotum sunt herbae & arbores. II. Q An in omnibus plantis sit una spccie anima, qvae dicitur plantaris. Num qvid hic aliqvod dubium? Imô non parvum. Qvod enim proprieratibus essentialibus & specificis distingvi dicitur planta à planta, viola à tulipâ; id omne formis partialibus potest tribui; cum & in partibus ejusdem plantae, distinctissimae reperiantur proprietates. Probanda itaqve specifica plantaris animae distinctio, & qvidemita: Forma qvae specie distinctum corpus fabricat, distincta specie & ipsaest. Anima plantaris est forma qvae specis distinctum corpus fabricat? E. Anima plantaris etiam ipsae distincta specie. Dic jam; distinctio est à formis partialibus in semine sepultis. R. Formae partiales, subordinantur animae specificae, ejusque imperio & directioni se submittunt in formatione eorporis. Hinc diversitas figurarum & organorum. Anima enim architectrix fabricat sibi & suae indoli aptum domicilium, qvam vis mediantibus formis partialibus. Sicut ergô anima muscae non potest comparare corpus Elephantis, si maximè adsint formae partiales; qvia tale corpus non potest informare nec inhabitare, nec in eo operari. Ideò enim anima corpus fabricat, ut inhabitet & operetur. Ita una specie anima omnes indiscriminatim plantas nec informare potest, nec comparare III. Prima animae vegetativae facultas est, nutritio, ad qvam reqviritur, ut alimentum intro receptum praeparetur, uniatur, adsimiletur. Dices: Ignis etiam nutritur. R. N. sed novus semper ignis elicitur. IV. Altera potentia est augmentatio, ad qvam reqviritur, ut per alimentum intro receptum singulis partibus fiat additio, subjecto manente eodem numero. V. Generatio, non est proprietas animae vegetativae, qvae sunt qvaedam viventia quevae non generant, ut mulus & vermiculi nati in nuce qvercus, in caseis & aliis lignis putrefactis. Pediculi generant lendes ex qvibus nihil aliud generatur. Dices: à negatione actus secundi ad actus primi ne gationem non valet conseqventia. R. ipsam potentiam generandi qvibus dam viventibus natura denegavit qvae nec generant nec generare possunt. 2. generatio etiam competit non viventibus, spiritus enim lapidificus generat lapidem. VI. Omne vivens nutritur & semper, nutritione vel manifesta vel inconspicua. Objiciuntur arbores in hyeme. R. nutriuntur, qvamvis non generent folia: qvod probatur, qvia extra terram diutius positae moriuntur. VII. Augmentatio non est qvantitatis productio sed acqvisitio, dum anima unit qvantitatem alimenti cum qvantitate viventis. Contra diminutio non corrumpit qvantitatem, sed partem á parte separat. VIII. Operatio augmentutivapost desinit, tum qvia animata habent certum crescendi terminum, tum qvod partes solidiores, dum in adultis exsiccantur, amplius extendi neqveant. IX. Q. qvemedo differant potentiae in anima vegetativa? R. 1. Sicuti materia non differt à qvantitate, sic etiam non differt realiter auctiva potentia à nutritiva. Dices: post auctiva potentia definit, nutritiva manet. R. 1. á negatione actus secundi ad negationem potentiae non valet conseq. Deinde auctiva potentia non plane qviescit post , qvia ejus aliqvod opus est pingvefactio, item carnis restitutio post febrim. Dicimus. 2. potentia generativa non realiter eadem est cum potentia nutritiva & auctiva, qvia nec omne, nec solum vivens generativâ potentiâ gaudet. Obj. 1. ejusdem facultatis est generare totum & aggenerarc partem. 2. in arbore cum nutritiva facultas de novo generat ramum, id opus est, facultatis generativae. R. ad 1. differunt utiqve generare totum & aggenerare partem, hoc est generationis simplicis, illud est generationis organicae, qva corpus producitur organicum, idque vel in semine vel parte totius. Ad 2. productio rami non est generatio partis simplicis, sed corporis organici. X. Q. An vivens non obstante nutritio ne & augmentatione maiseat idem numero? R. 1. aliam atqve aliam accrescere materiam, cumque materiâ etiam crescere formam materialem certum est. 2. Vivens tamen manet idem (a) continuatione, qvatenus anima divisibilis, qvae per divisionem fit duplex, per continuationem in toto manet una, (b) aqvivalentiâ, instar pallii mendici. (c) essentiâ, manent enim partes materiae solidiores & spermaticae: cujus indicium sunt cicatrices; manet qvoqve forma. XI. Q. Cur plantae mole superent animaelia, cum non insituntum catoris, qvantum animalibus propter sangvinis copiam. Dicunt animalibus potiorem partem caIoris & sprituum absumi in motus & sensuum functionibus; stirpes soli vegetationi incumbere, minori caloris dispendio; atque ob id in tantam molem adolescendo assurgere. Verum etiam in plantarum genere exigua corporis qvantitas reperitur. Rectius ergò moles refertur ad formam specificam, sicuti, & in singulis specierum individuis qvantitas diversa est, non tantum ob conditionem loci, sed etiam ob principii in dividuationis diversitatem. XII. Q. An calor, qvi in plantis & plantarum fructibus (ut vino & pipere) non sentitur, sit in illis tuntum virtualtter, an formaliter. R. Calor in illis est actualis, id est, actu praesens, qvod patet in spiritu vini adusti. Sensum autem caloris impediunt partes frigidae. XIII. Q. An planta differant sexu? Neg. 1. qvia membris destituuntur, qvibus sexus ???. 5. Queqve non sunt causae in generatione sociae, non differunt sexu. Si qvid verò ex sexus discrimine petitur in plantis, id totum sy mpathiae tribuendum est.

CAP. XII. De Animalibus.

I. Animalium nomine venit omne corpus animatum sentiens. Forma est anima sensitiva, cujus tres facultates; Sensitiva, Appetitiva & Locomotiva. II. Signum adaeqvatum animae vegetativae est dolor, qvi ex tactu oritur sensu omnium com munissimo & summè necessario. Inadaeqvatum signum, est motus, qvia omne qvod movetur deloco in locum animal est, non contra. Objiciuntur 1. Zoophita qvae constringuntur & dilatantur. 2. Carnes mactatorum animalium qvae diutissimè adhuc tremunt. R. ad 1. constringuntur & dilatantur, eo modo, qvo aqva fugit ignem. Ad 2. tremor est à spiritibus residuis. III. Ut nutritiva potentia semper est activa, ita sensitiva simul passiva est & activa: Qvia species sensibiles recipit & actum sentiendi ex illis elicit. Hinc saepè speciem in oculo recipimus, cum tamen aliorsum intenti, speciei objectum non videmus. IV. Principium sensationis spiritus est, contentus in nervis, qvi remotè qvidem à corde diffunditur, proximè tamen progreditur à cerebro. Patet experientia eorum, qvi deliqvium animi patiuntur, vel etiam qvi se circumgirant. V. Instrum entum qvo anima utitur sunt sensoria, qvae denudam esse dicuntur à sensibili ipso, qvia intus exsistens prohibet alienum. Q. an rectè? Dicimus 1. reale intus exsistens & nativum non prohibet extraneum in tentionale, qvia aliqvis color deprehenditur in pupilla oculi, aliqvis sapor in lingva, mollities & calor in manu. Dices vitrum viride omnia, qvae per id videntur, efficit viridia: idem dicendum de oculo. R. medium largitur transitum speciebus, non nisi à se pictis: aliud sentiendum de albedine oculi, Dicimus 2. reale intus exsistens & extraneum impedit alienum intentio ale. Hinc tinnitus in aure gravis difficilem red dit auditum, humor in lingva amarus coetera reddit amara, & humor in oculo vitiosus vitiosum reddit visum. VI. Objectum sensationis sunt sensibilia. Ubi Q. an omne corpus naturale sit sensibile; R. corpus qvà corpus non est sensibile, sed per accidens. Coelum nec per se nec per accidens sensibile esse putatur. VII. Sensibile vel est proprium vel commune e. g. qvantitas, qvod tamen sensibile est non nisi mediantibus sensibilibus propriis, qvia omne corpus qvantum est, sed non statim visibibile est aut tangibile. VIII. Objectum sensus exterioris, nisi praesens sit, sensum non movet; in qvo sensus exterior differt à phantasia & intelle ctu, qvae moventur etiam objecto absente. IX. Sensibile immediatè positum super sensorium sensationem impedit, non autem tollit: hinc humor in oculo non videtur, si autem duriter premitur, videtur aliqvis splendor, non secundùm eam partem, qvae est in organo, sed secundùm aliam remotiorem. Amaritudo, qvae est in ipsalingva, non gustatur, nisi gustabile extrin secum prius in fecerit. X. Sensile nimis remorum non sentitur, qvia species in medio langvescunt. Simile qvid videmus, in illuminatione facis ardentis. XI. Instrumentum qvo sensile utitur & sensorium movet, sunt species sensiles. Has daeri, costat 1. ratione, qvia qvod remotum est, immediatè non agit. 2. experientiâ. Visibile à tergo existens, in speculo videmus, non nisi per speciem. Baculum in aqva fractum videmus, propter speciem qvae refractae ad oculum nostrum veniunt. Interdiu qvae vidimus vel audivimus, in somno occurrunt interno sensui, non nisi per speciem in memoria reservatam. Obj. 1. species sunt dividuae & non dividuae. Dividuae sunt qvia extenduntur in ocuIo; non sunt dividuae, qvia in qvovis puncto medii res tota videtur. R. juxta Murciam, speciem esse divisibilem ex parte subjecti, qvod materiale est, esse indivisibilem ex parte objecti, qvod repraesentatur non divisibiliter, qvasi haec pars speciei repraesentaret hanc partem objecti, alia aliam: Sed qvaelibet pars minima repraesentat totum, ut constat ex objecto, viso per rimam minutissimam. XII. Species non sunt substantiae corporeae, qvia in uno eodemque , penetrativè esse possunt multae: non spirituales, qvia spiritualis sub stantia, ut nobilius, non producitur à re corporea. Sunt ergò accidentia, immaterialia & spiritualia. Dices: Er. est nobilius sua causa. Objectum enim materiale est. R. immaterialitas speciei est ex imperfectione, ob entitatis exiguitatem, nam sunt spiritualia 1. per comparationem ad accidentia realia. 2. per similitudinem veri spiritus, qvi totus est in qvavis parte, & penetrativè inest. XIII. Causa efflciens specierum, est objectum sensile, à qvo pendent species, ut in conservari, ita etiam in fieri. Causa Finalis est unio objecti cum sensitiva potentia. XIV. Species non sunt ipsum sensibile ut qvod sentitur, sed signum formale ut qvo sentimus. Hinc nullae apparent species in aëre. XV. Species sensiles sunt similes objecto, ejusque imagines. Sunt autem similes non entitativè, qvia objectum materiale est, species immateriales; sed repraesentativè. XVI. Species rerum contrariarum non sunt contrariae, qvia se in uno eodemque tolerant subjecto e. g. in eodem organo & eodem puncto aëris, species rei albae & nigrae, sonus gravis & acutus. XVII. Q. Num ea imago, qvam in speculo contuemur, sit ipsa species sensilis? Aff Dices: Species sensilis non est id qvod videtur. R. nisi fuerit expressa in materia apta. XVIII. Q. Utrum species vifibiles ab objecto sponte prosiliant; an beneficio luminis reflexi & efformentur & provehantur. Sunt enim qvi putant imaginem rei imprimi lumini, qvod reflexum secum vehat illam objecti imaginem. Nos id fieri negamus, qvia imago objecti visisibilis est, etiam qvo ob distantiam nimiam radius reflexus pervenire neqvit. Experientiam habes in speculo reflectente radios solares ad remotum qvendam patietem; item in objecto lucido vel illuminato, per tenebras, in remoto loco, vel etiam in profundâ fossà viso. XIX. Sensus non errant 1. circa objectum proprium & proportionatum. Hinc minutissima non videntur, & aliqvid, qvod secundum visum est saccharum, secundùm gustum est amarum venenum. 2. positis omnibus ad sentiendum reqvisitis, qvalia sunt; organum incorruptum, medium justè dispositum, intervallum itidem debitum. Ratio positionis sumitur à fine, qvia cognitionis gratia dantur sensus. XX. Sensus externi sunt qvinqve; interni sunt duo. 1. Sensus communis, cujus officium est species sensibiles recipere, earum differentias discernere, illasque phantasiae offerre. 2. Phantasia, cujus officium est species diutius retinere, examinare, & ex iis alias elicere. XXI. Phantasia miram vim habet in corpus, non per se, sed per facultatem appetitivam & locomotivam; haec enim mutant corpus. Objecta movent sensus & appetitum, appetitus incitat potentiam locomotivam. Exemplum clarum est, in obscoenarum rerum imaginationibus. XXII. Memoria non tam est sensus, qvam sensus instrumentum, qvia non cognoscit, alioqvin semper actu cognosceremus. XXIII. Altera facultas animae sensitivae est appetitus. Qvia omne Ens bonum appetit, ideò omni Enti appetus inest. Distingvendus igitur est appetirus sensitivus, ut à rationali, ita etiam à naturali: Ab hoc differt origine, qvod naturalis appetitus simpliciter seqvatur formam & naturam; sensitivus à phantasiâ & experientiâ. Ab utroqve differt voluntas, 1. objecto, qvia voluntatis objectum est bonum etiam spirituale & divinum, reliqvorum appetituum objectum tantùm sensile est & materiale. 2. libertate & necessitate agendi. Bestia enim, positis omnibus ad agendum reqvisitis, non potest non agere. XXIV. Dividitur appetitus sensitivus in cencupiscibilem & irascibilem, qvi qvodammodo inter se pugnant. Nam concupiscentia minuit iram intensam. Sic tauri furor mitigatur adductâ vaccà. XXV. Q. Cur mortem afferat intensa tristitiae & gaudium? R Spiritus in gaudio ad bonum amplectendum subito & nimium effusi, principium vitae relinqvunt; in tristitia ad malum evitandum idem spirit ad suum principium retracti, illud nimia copiâ suffocant. XXVI. Tertia facultas animae sensitivae est Locomotiva, qvae ad appetitivam facultatem se habet, ut executor ad directorem. XXVII. Accidens proprium sensitivi est somnus & vigilia, somnus est negatio influxus spirituum, non naturaltum, non vitalium, sed animalium: & oritur ab evaporatione alimenti, per spirituum collectionem, & in cerebrum revocationem. XXVIII. Somni accidens est somnium, qvod oritur in phantasia, ex speciebus in memoria relictis. Sunt somnia praeter non naturaliae, vel animaliae, qvae ex solis phantasiae imaginibus; vel purè naturalia, qvae ex temperamento ortum habent. Uti per vitrum viride, objectum apparet viride; ita in natura pituitosa species apparent aqvcae; in melancholica, tristes & tenebricosae. XXIX. Q. De somnambulis, qvomodo inoffensi moveantur, & vocati cadant? R ductu spirituum animalium moventur etiam ad loca periculosa, qvae tamen, ebriorum instar, nec cognoscunt nec timent: vocati cadunt, qvia terrore perculsi, ubi sint, nesciunt. XXX. Q. Cur galli à somno excitati cantillent? R. vera causa sumitur ab analogia hominis evigilantis, qvi fuliginosis vaporibus depulsis pandiculatur, & oscitando vocem edit. XXXI. Respiratio animalium necessaria est, tum ob cordis refrigerationem, tum ob fuliginum emissionem, & deniqve ob spirituum restaurationem. Nec pisces excipiuntur, qvod enim pulmones sunt in homine, id branchiae in piscibus; & ut in hominis respiratione materia est non tam aër qvam aqva subtilissima, ita in piscium respiratione, qvia ad frigiditatem maturam pronam habent, materia est aqva crassior. XXXII. Q. qvanam sit pars in corpore animali princeps? R. Nobilitas peti potest vel ab actione, vel à necessitate ad praesentiam animae: Priori respectu principatum tenent simul Cor, Epar & cerebrum; Posteriori respectu Cor est pars princeps. XXXIII. Q. An maegnitudo cordis sit indicium timidimtis? Neg. Canis enim proportione habita ad corpus reliqvum, majus cor habet qvam eqvus, nec tamen minus audax. Pendet audacia à copia spirituum & calore, qvae si est in minima qvantitate in corde magno, timidum efficit animal, si in magna qvantitate in corde parvo, efficit animal audax. XXXIV. Animal si est irrationale dicitur brutum, estque vel volatile, vel natutile, vel gressile, vel reptile.

CAP. XIII. & ultimum.

De Homine.

I. Animal rationale est Homo qvi parvus mundus dicitur, 1. ratione graduum perfectionis. 2. ratione finis & convenientiae. 3. ratione intellectus, qvatenus is intelligendo fit omnia. II. Forma hominis est, aenima rationalis, cujus facultates internae sunt, intellectus & voluntas. Intellectus objectum est verum, voluntatis est bonum. Externae facultates sunt risus & sermo. III. Praeter corpus & animam in homine dari spiritum aliqvem siderum, qvi sit tertia pars hominis, somnium est, qvia nec pars est, qvae in pulverem revertitur, nec pars est, qvae scorsim manet. Deinde aut essentia corporalis est spiritus ille aut spiritualis; si prius, homo est bicorpor: si posterius, duplex ad Deum redit anima. Deniqve sive corpus sive spiritus sit, semper est superfluus. IV. Objectum intellectus est, omne Ens tam reale qvam rationis. In specie, intellectus cognoscit primo non tantum universalia sed etiam singularia: probatur 1 qvia intellectus distingvit singularia ab universalibus. 2. intellectus intelligie etiam suammet singularem intelligentiam. Sensus qvidem dicitur cognoscere singularia, intellectus autem universalia, sed non exclusivè, non ??ntùm. V. Secundò, intellectus etiam cognoscit substantiam, vorùm non per se & primò, qvia substantia per se non est in phantasia, nam non est sensibilis per se, sed per formam aliqvam accidentalem. Qvicqvid autem primò & per se non est in phantasia, id etiam primo & per se ab intellectu non cognoscitur. Dices substantia prior est cognitione, qvam accidens. R. Cognitione ortà & distinctá, non cognitione originali & confusâ. Intellectus primum percipit conceptum accidentis confusum, postea per discursum cognitâ substantiâ, format conceptum accidentis distinctum. VI. Intellectus cognoscit seipsum & spirituales res alias, non conceptu proprio, sed per speciem rei materialis, idque vel per adsimilationem, vel per negationem, vel per oprmtionem. Obj. Qvicqvid adest per essentiam, id non indiget speciebus ad sui intelligentiam, qvia species tantùm necessariae sunt propter objecti absentiam, jam intellectus sibi adest per essentiam. Er. R. 1. per instantiam, oculus sibi adest, non tamen se videt nisi per speciem reflexam. Deinde distingvo inter esse rei simplex & esse objectivum. Intellectus sibi praesens est entimtivè qvoad esse simplex, non objectivè, qvoad modum cognoscendi. VII. Qvam vis Deus non agnoscatur sine spirituali luce, benè tamen sine ca, naturali lumine cognoscitur, non comprehensivè sed apprehensivè; non positivè, sed negativè. VIII. Sicuti oculus in videndo desicit propter objecti vel nimium splendorem vel subtilitatem nimiam; ita intellectus mediocribus intelligendis idoncus, intelligendo deficit propter nimiam objecti vel sublimitatem vel exiguitatem. IX. De ordine intelligendi naeturali dico 1. accidentia per se prius intelliguntur qvam substantiae, qvia omnis cognitio est ex sensu, substantiae igitur ut per se non sunt sensibiles, ita etiam per se non sunt intelligibiles. e. g. homo primum cognitus cognoscitur, non ut homo, sed ut color extensus & figuratus. Dico 2. singularia prius cognoscuntur qvam universalia, non distinctè sub propriâ ratione singularitatis, sed confusè. Probatur qvia nihil est in intellectu, qvin prius fuerit in sensu. Dico 3. inter universalia non est certus cognoscendi ordo, objectum qvod citius & fortius movet sensum, id prius intelligitur, sive species sit sive genus e. g. conceptus hominis facilius movet sensum, qvam concoptus animalis; & conceptus piscis facilius movet, qvam conceptus lucii. X. Omnis omninò intelligendi actus incipit à sensu; juxta illud: nihil est in intellectu, qvin prius fuerit in sensu, vel secundum speciem propriam vel alienam; sive sit pars, sive oppositum, sive effectus, sive aliud principium, ex qvo conseqventer mens aliud qvid colligere potest e. g. priori modo intelliguntur accidentia sensibilia: posteriori substantiae, totum coelum, mons aureus tenebrae, Deus & omnia accidentia insensibilia. XI. Intellectus cum sit indeterminatus, ut possit tam lapidem intelligere qvam arborem, indiget principio aliqvo determinante, ut arborem nunc intelligat, non lapidem. Principium autem id objectum est. Porrò objectum cum saepè absit vel, si adest, improportionatum sit ad movendum intellectum, indiget speciebus intelligibilibus ut intelligatur, sicuti speciebus sensibilibus indiget ut sentintur. XII. Beneficio specierum intelligibilium intellectus dicitur fieri omnia, non essentialiter sed subjectivè, idealiter & successivè. Cujus simile qvid in speculo videmus. XIII. Species intelligibilis spiritualitate non differt à specie sensibili; sive esse simplex consideres, sive repraelentativum. In esse simplici, utraqve est ens spirituale, in esse repraesentativo, ubi objectum corpus est, utraqve fit materialis. Superat tantùm species sensibiles extensivè, qvod praeter species rerum materialium etiam continent species rerum spiritualium. XIV. Eadem species intelligibilis diverso respectu impressa dicitur qvatenus sc. à phantasia intellectui imprimitur: & expressa seu potius judicatu, qvatenus intellectus receptam speciem dijudicat. XV. Pendere inrellectum à phantasia, maxime in specierum acqvisitione, patet experientia, nam 1. phantasiâ laetâ intellectus dementer judicat. Deinde obscurissima qvaevis intellecturi, sensibiles imagines nobis formamus. XVI. Modus intelligendi hic est. 1. necesse est imprimi in intellectum speciem à phantasmate (qvae est qvidáam diversum, tum à phantasmate producente, tum à substantia, intellectus recipiente) qvia in intellectione conjunctionem fieri intellectus cum intelligibili necesse est. 2. species recepta & judicata est ipsa intellectio, ita ut species ista intellectionem nec praecedat, nec post eam servetur. Eodem modo objectum sensibile, esse principium productivum sensionis audivimus, nam & ibi 1. species phantasmati ab objecto imprimitur. Deinde species facultati sensibili impressa, & ab co dijudicata, est ipsa sensatio, qvae cum specie impressa & dijudicata incipit & desinit. XVII. Duplicis officii ratione qvatenus vel à phantasmate species intellectus recipit, vel qvatenus receptas species dijudicat, dividit, componit, unum ex alio colligit, duplex intellectus fingitur Patiens & agens. XVIII. Alio sensu intellectus agens dicitur ratione inventionis, qvatenus varias species celeriter confert, causas & effectus signa & signata, indeque conficit allusiones, consilia, artes. Patiens autem dicitur intellectus, qvatenus inventa intelligit, approbat vel rejicit. e. g. Caesar Africam petens, atqve navi egressus, pronus in terram cadit, qvod cum aliis videbatur triste omen. Caesar ait: tamen teneote Africa. Concinnitatem dicti qvivis intelligit, qvi tamen eam, si qvaesivisset, non statim invenisset. XIX. Excellentes & singulares cogitationes intellectus inventoris à Deo ipso monstrari & regi certissimum est. Undo Averroes, intellectum agentem esse ipsum Deum, excellentiores motus in hominibus cientem disputavit. XX. Q. An intellectut agentis sit abstrahere naturam universalem à singulari? R Concedo de abstractione distincta, qvae fit vel per praecisionem vel per comparationem: nego de conceptu simplici & confuso. Ratio: lupus appetit & concipit non ovem in individuo, sed ovem in specie. Hinc discernit inter ovem, ursum & lupum, animal sibi simile. Ita canis latrans distingvit inter arborem immobilem & animal mobile. Hinc beneficio specierum, non de individuis tantùm, sed etiam de speciebus in phantasia conceptis, canis somniat. XXI. Q. An intellectus sit inorganicus? R. eget utiqve corpore ut subjecto & objecto, à qvo venatur suas imaginationes; dicitur tamen non egere corpore, ut organo intellectionis, qvod anima rationalis etiam à corpore separata actus intellectus exercere possit, ubi actus sensitivos & vegetativos nullos exercet. Dices 1. intellectus intelligit spiritualia, ergò non indiget corpore. 2. Qvodcunqve corporeum est seu corpore indiget id laeditur à vehementi objecto. R. ad 1. intellectus seipsum & alia spiritualia concipit non sine corporali imagine. Ad 2. invertendo, mens enim intensa meditatione fatigatur & caput qvandoqve dolet. XXII. Sim pliciter de mente aliqvid dicendo, mentem optimè concipimus tanqvam potentiam animae summam, & coelestem qvandam facem, qvae lucem cerebro praebet: neqve enim ita anima concipienda est, qvasi alia sit sentiens alia rationalis, sed una eademque est in homine anima. Haec species sensibiles phantasmate exceptas examinat & ruditer dijudicat, qvod animae rationali cum brutali commune est. Postea autem adhuc longè diviniori potentiâ pollet & ut fax qvaedam divina in phantasia, distinctè conceptas species examinat, componit, dividit, & unum ex alio colligit. XXIII. Q. Utrum dentur notitiae connatae? Dico 1. intellectus non est instar tabulae rasae. Errat, qvi per reminiscentiam nos intelligere dixit, Plato. qvasi omnes notitias actu possideamus, qvae obliteratae exsuscitantur objectis: Nam animas ante conceptionem seorsim extitisse absurdum est. Dico 2. Intellectus non est prorsus tabula nuda, sed sicut suam in mundum afferunt cognitionem bruta; ita in homine dantur principia qvaedam connata, tam theoretica, qvam practica. Probatur 1. Rom. 1. & 2. ubi qvaedam notitiae omnibus hominibus tanqvam per so clarae, naturâ inesse dicuntur, eo fine ut omnes sint inexcusabiles. 2. Ex imagine Dei, qvae infuit inhaerenter & connaturaliter: ejus autem qvaedam rudera sunt principia cognitionis. Hinc homo ad imaginem Dei adhuc creatus dicitur Gen. 9. v. 6. Dices 1. homo dicitur factus ad imaginem Dei, tantùm respectu primi hominis. 2. Imago notat tantùm generalem qvandam convenientiam cum Deo. 3. Notat ipsam intelligendi potentiam, non connatas in intellectu notitias. R. ad 1. notatur aliqva praerogativa, qvam homo adhuc inter coetera animalia possidet. Ad 2. si id esset, tunc vi legis, in eitato loco bestiae non magis essent occidendae, qvam ipsi homines. Ad 3. potentia intelligendi consistit in colligendis conclusionibus ex qvibusdam principiis notis & concessis. Praesupponit ergò principia, qvae non Praeceptor sed mater natura nobis propinavit. Probatur 3. testimonio conscientiae e. g. Nero matricida damnatus fuit interno judice per legem, non qvam homines dictitarant; hanc enim susque deque habuit: sed aliam altis radicibus à nativitate cordi insixam. Objicitur (1) Qvicqvid in tellectus habet, habet opera phantasiae. Nihil in intellectu, qvod non prius fierit in sensu (2) Psal. 14, 1. stulti dicuntur negare Dcum qvod comprobat experientia in Americanis & multis aliis. R. ad. 1. Dist. inter cognitionem naturalem & habitualem; seu inter notitiarum & . Intellectus habet notitias ante phantasmata, & sine operâ phantasmatis, sed iis non utitur. Ad 2. sensum Psalmi explicat Paulus Rom. 1, 18. veritatem detinuerunt in injustitiae. Sicuti principia notissima, ita Deum negant temerario ausu, verbo sc. externo & opere, intus tamen convicti. XXIV. Potentia intelligendi naturalis fit habitualis 1. per custodiam imaginum in memoria sensitiva, ad qvas intellectus se convertens intellectionem priorem elicit. 2. per habilitatem aliqvam intellectus, ex iterata operatione comparatam, qva majorem in operando habet potestatem & facilitatem ad easdem res intelligendas, qvam non habebat prius. Mens enim ut Zabarella loqvitur lib. de specieb. intellectualib. c. 8. nascitur rudis & inepta ad rerum cognitionem statim capiendam, ideò necesse est, ut laboret & investiget, ut discat & inveniat. Sed postqvam semel rem aliqvam apprehendit, si diu in ejus contemplatione versetur, acqvirit habitum, i. e. habilitatem qvandam, qva potest, qvando vult, rem illam, speculari absqve exercitio & labore. Ideoqueve, ut iterum cum Zabarellae loqvar, qvando vult, ad phantasiam se convertit & absqve ullo labore fit haec res vel illa, qvia jam est exercitatus in corundem phantasmatum inspectione & carundem rerum cognitione. XXV. Habitus ille qvi aptum intellectu reddit ad rem oblatam statim absqve labore intelligendam, qvatenus fixus est in intellectu, titulo memoriae intellectivae salutatur. XXVI. Differt à memoria reminiscentiae, qvod praecxigat oblivionem, qvae oritur tum ex imaginum in organo corporeo obliteratione, tum ex diuturna actionis omissione. XXVII. Ratione finis, qvi est vel cognitio vel praxis, intellectus in theoreticum & practicum distingvitur. XXIIX. Qvicqvid cognoscitur sive intellectu theoretico five practico, id vel principium est, vel ex principiis deducta conclusio. Principia dicuntur naturae nota, non qvod cognoscantur statim, simul ac in lucem edimur, sed qvod eorum veritatem sine labore & praeceptore cognoscimus. Dices: Principiorum est aliqvis habitus qvi intelligentiae dicitur. R. Habitu opus est ad promptiorem eognitionem. Cognitis terminis, principia naturae nota, sine discursu cognoscuntur, ut autem cò promtius veritatem apprehendamus, exercitio opus est, & vel ipsi termini paulo faepius sunt considerandi. XXIX. Qvicqvid ex principiis deducitur rectae ratio & rectum judicium dicitur, qvod qvatenus circa practica versatur, Rom. 2, 15 opus legis dicitur cordibus hominum inseriptum. XXX. Q. An recta ratio poßit errare & cum fide jugnare? anima rationalis qvidem errori ess subjecta, & ipse hominis intellectus: judicium tamen intellectus seu rationis rectum neqvaqvam, qvia contradictorium est, aliqvid rectè se qvi ex veris principiis & tamen esse falsum. Dico 2. intellectus & ratio non qvidem adseqvitur omnia, in iis tamen qvae adseqvitur, non errat, si rectè judicat. Obj. Qvicqvid ex natura corrupta, idipsum corruptum. R limitando: qvicqvid ex natura corrupta totaliter, id corruptum esse necesse est. Intellectus hominis corruptus qvidem est qvoad spiritualia, sed non prorsus qvoad naturalia. XXXI. Altera facultas animae rationalis Voluntas est. Voluntarium distingvitur à spontaneo. Voluntarium enim perfectam seqvitur cognitionem finis, qva finis sub ratione sinis cognoseitur, & proportio ejus, qvod ordinatur ad finem. Deinde agens voluntarium deliberat de fine & de his qvae sunt ad finem, cum libertate, ut possit moveri in finem vel non moveri. Spontancum contra, seqvitur imperfectam cognitionem finis, qva finis cognoscitur sed non sub ratione finis, nec proportio ejus qvod ordinatur ad finem. Deinde agens spontancum, fine apprehenso, non deliberat, sed subitò non liberè movetur in finem. Hoc competit etiam brutis. XXXII. Voluntarium dicitur qvicqvid à voluntate descendit, qvod fit dupliciter 1. directè qvatenus voluntas agit. 2. indirectè, qvatenus non agit voluntas, sed vel plane non vult, vel saltem permittit. XXXIII. Actus voluntatis duplex est: 1. elicitus, qvem voluntas ex seipsa elicit 2. imperatus, qvi est â voluntatis imperio qvatenus aliam potentiam excitat, à qva actus elicitur, ut ambulare. XXXIV. Voluntas latè considerata pro objecto habet tam bonum qvam malum, illud ut proseqvatur, hoc ut fugiat. XXXV. Q. An volunt as possit appetere malum sub ratione maeli, & nolle bonum sub ratione boni? R. Neg. nam 1. appetitus non inclinatur nisi in id qvod sibi conveniens est, vel esse putatur. Deinde pius non amat facinora sua, sed aliud, cujus causa illa agit. Nullum sine auctoramento malum est, mercede te vitia sollicirant, qvod dictum Senecae est. Obj. 1. Voluntas odit Deum, in qvo nulla ratio mali. 2. Si malum non appetimus sub ratione mali, nullum peccatum est ex malitia. 3. Si volunras non possit nolle bonum sub ratione boni, in bonum non fertur liberè. R. ad 1. voluntas, qvae Deum aversatur, aliqvid boni in fuga illa apprehendit. Ad 2. ad peccatum malitiosum sufficit, ut qvis malitiosè in vetitum feratur, licet ad illud cum seducat utile aliqvod & delectabile. Ad 3. fertur voluntas in bonum liberè, non qvod possit velle & odisse, sed qvod possit velle & non velle. XXXVI. Q. Utrum voluntas taentùm sie finium, an etiam medierum? Affirmatur utrumqve, qvia utrobiqve reperitur ratio boni. Qvia tamen media non sunt bonum propter se, sed ex ordine ad finem, ideò voluntas in media non fertur per se sed propter finem. XXXVII. Q. An duobus semper actibus voluntas in finem feratur & mediae? R. ferri potest no actu in utrumqve, vel virtualiter & implicitè, juxta regulam: Qvi vult finem, vult etiam media ad finem ducentia; vel formaliter & explicitè. e. g. si qvis appetit sanitatem reparandam per medicinam. XXXVIII. Q qvibus rebus moveaetur voluntas? R. ab intellectu & sensu, qvatenus hi voluntati suum objectum ostendunt. Dices ipsa voluntas ad cognoscendum excitat & sensum & intellectum. E. natura est prior. R. voluntas non excitat qvicqvam ad agendum, absque praevia cognitione alicujus boni. XXXIX. Q. An voluntas determinetur à judicio intellectus? R intellectus qvidem illuminat & dirigit voluntatem, ostendendo ei rem, qvae amari aut odio haberi merito possit, volitionem ramen non producit, nec necessitatem volendi affert, qvia 1. voluntas non necessariò agit, sed liberè, 2. intellectus plura objecta repraesentare potest, ut media ad cundem finem, inter qvae tn, voluntas eligendi potentiam servat. XL. Q. An voluntas errare possit nullo praecedente errore intellectus? R. plerumqve errorem voluntatis, praecedit aliqvis vel error, vel ad minimum inconsiderantia intellectus, dum intellectus non satis diligenter considerat qvid melius aut pejus. Verum hoc non est necessarium, qvia etiam qvod malum apertè judicamus, propter voluptatem conjunctam appetimus: & qvod optimum esse apertè videmus, propter adhaerentem molestiam declinamus, ubi intellectus non errat judicando, sed voluntas perversè agit eligendo. XLI. Q. An imperium, qvod anima rationalis habet in reliqvas potentias, volunrati compemt, an vero intellectui? R. imperium non tantum praescriptione, sed motione aliqva & impulsu definitur: imperare enim est offen dere alteri, qvid faciendum, cum vi qvadam impellendi & cogendi. Dies itaqve I. imperium non est in solae volunaere, qvia haec nihil potest ostendere & praescribere. Non 2. in solo intellectu, qvia (1) intellectus munus non est impellere (2) praescripto intellectus voluntas non necessario paret, sed 3 in utroqve in intellectu & voluntate; in???llo, ratione praescriptionis; in hac, ratione im pulsus. Dteo II. voluntas regi similior est qvam intellectus; & intellectus consiliario similior est qvam regi; qvia etiam ipsum intellectum ad intelligendum movet voluntas. Dices: velle non statim est im perare, qvia non renemur vivere juxta id, qvod magistratum velle scimus, sed juxta id, qvod praecipit. R. dist. inter impertum externum, qvod est in alios: & internum, qvod est ejusdem in seipsum. Ubi velle est imperare. XLII. Q. Qvale sit imperium voluntis in allas potentias, & qvomodo hae pa reant. R. 1. voluntas habet imperium in intellectum, qvoad actum: in locomotivam qvoad actum & specificationem simul. 2. Impetium voluntas obtinet in affectus, qvia reprimere surgentes animi motus potest, etiam imaginationem, qvae motus excitat, avertere aliò: non tamen obediunt omni ex parte affectus, qvi ceu rebelles cives saepè impetu suo, non advertente intellectu, voluntatem antevertunt; saepe etiam, advertente intellectu, jugum detrectant, maximè cum voluntas non perfecte sed langvidè in contrarium eos pellit. 3. In vegemtivas potentias nullum est imperium voluntati, venter enim caret auribus. Eqvidem applicare patiens ad agens est in potestate voluntatis, neqvaqvam autem actio, qvae applicationem seqvitur. Haec enim sota naturalis est. XLIII. Adjunctùm voluntatis proprium est. Libertas tum à necessitate, tum à coactione. Coactum seu violentum est cum principium foris est. Netessarium qvod indifferenter se non habet ad utramqve partem contradictionis i. e. qvod non potest agere & non agere. XLIV. Est praeterea alia libertas contradictionis, qvae est in exercitio actus, ut possis agere vel non agere; alia est contrartentis qvae est in specificatione actus, ut possis hoc agere & illud, hoc modo & alio. XLV. Dari ejus modi libertatem in homine constat, praeter ipsam experientiam, 1. ex consultationibus, qvae frustra in stituerentur, si penes hominem non esset facere aliqvid vel omittere. 2. ex natura virtutum & vitiorum, nam conformari ad honestatem nihil potest, nisi id qvod est in potestate nostra: sic malè agere mortaliter ille tantùm dicitur, cujus actio honestati confotmis non est, cum esse tamen & poterat & debebat. XLVI. Q. An libertas rantùm competat voluntati? R. radix qvidem libertatis est in intellectu, qvia ubi non est rerum cognitio & comparatio, ibi nulla esse potest libera appetitio: formaeliter tamen libertas est in sola voluntate. Nam intellectus libertatem in se non habet 1. qvoad exercitium actus voluntatis enim est considerare vel non considerare. Nec 2. qvoad spec ficationem actus, ibi enim pendet ab objecto qvod vel perspieuum est & evidens, vel (2) penitus obscurum vel (3) probabile Si prius intellectus necessariò vel adsentitur vel dissentit; si alterum, tunc neutrum agit, sicutiocu us non videt, cum lumen deest. Si tertium tunc intellectus judicium suspendit, qvia enim objectum in utramqve partem trahit, una motio impedit alteram, nisi fortè ad consensum vel dissensum moveat voluntas Obj. Infantes & amentes agunt liberè, parent enim aliqvando admonitionibus & objurgationibus. Infantes & amentes non utuntur ratione. Er. qvoddam qvod non utitur ratione agit libere, & conseqventer libertas non est in parte aliqva rationali. R. infantes & amentes aliqvo modo utuntur ratione, qvamvis siae perfecta boni & mali notitia, aut si ratione planè uti neqveunt, nec liberè agunt Dices: persvasionibus moventur. R qvatenus simplici boni & mali apprehensione, nec non naturali metus & spei inclinatione ducuntur, qvod etiam locum habet in brutis. XLVII. Q An voluntas sit libera in omnus suo actu? R. Qvoad specificationem actus, bonum in universali, naturaliter & necessariò appetit voluntas: bonum particulare potest velle & nolle, prout molestiae aliqvid id fibi conjunctum habere vel non habere videtur. Qvoad exercitium actus bonum & in universali & in particulari liberè appetit, sicuti nec necessariò intellectus de bono vel in genere vel in specie cogitat. XLVIII. Q. An voluntas sit libera co etiaem instanti, qvo alìqvid vult? R. actus voluntatis necessarius est ex hypotbesi. Posito enim qvod voluntas agat, non potest non agere; non tamen necessarius est absolutè, sed potentia volendi manet etiam libera, eodem tempore qvoagit, ut possit agere & non agere, vel etiam aliter agere. XLXI. Q. An voluntaes von possit cogi: Affirm. de actibus imperatis, negatur de actu elicito, qvia velle est ex interno principio ad aliqvid inclinari. Cogi autem à principio externo moveri. Contradictio ergò est velle per coactionem. Sic homo per coactionem potest trahi in carcerem, ut tamen velit trahi, non potest cogi L. Q. An in bestias caedat ratio & voluntas. Dico 1. concedimus bestiis judicium aliqvod aestimativum sed non rationale; provrdentiam etiam naturalem & sensitivam, led non intellectivam. Prius pater ex effectu, noverunt se prudenter conservare, perniciem effugere, alimentum unum prae altero eligere, mirandas operationes praestare, syllogismos qvoqve conficere, qvi tamen non sunt bestiarum, sed hominum, actiones considerantium: posterius patet 1. ex scriptura Ps. 32, 9. ubi bestiis apertè denegatur intellectus. 2. ab effectu, eqvus & elephas si ratione valerent à pusione se tractarinon paterentur. Deinde neqveunt ascendendo ex multis experientiis colligere regulam aliqvam universalem, nec descendendo regulam universalem ad singulares circumstantias accommodare. Dices: Pullus granum, qvod omnium primum videt comedens, inde universaliter colligit, granum esse comedendum, postea universalem notitiam ad usum trahit, qvoties granum videt. R. hoe fit benefici memoriae, non intellectivae, sed sensitivae. Obj. in bestiis est 1. sermo rationis proditor, 2. sermonis intellectus, 3. ars & disciplina. R. Ad 1. loqvuntur, non per intelligentiam sed per imitationem. Ad 2. percipiunt voces usu, rursus beneficio memoriae & phantasiae: verbis etiam non rhetoricè svadentur sed physicè coguntur. Ad 3. non omne disciplinabile est rationale; possunt enim bestiae & adsvefieri, virtute memoriae sensitivae. Dico 2. in bestiis non est voluntas, adeoque nec virtus, qvia non habent libertatem contradictionis, & positis ad agendum reqvisitis, neqveunt actum suspendere. Deinde virtutum imagines, qvas in bestiis deprehendimus, non habent sed , hinc omnes formicae sunt providae. Objicitur poena, qvae cadit etiam in bestias. R. bestia poenam patitur e. g. serpens Adamum seducens, non propriè sed imputativè, ad detestationem peccati.

LI. In corporis humani facie & manu natura varietatem fecit non frustra. Sunt enim imagines mentis & affectuum.

FINIS.