Nr. 1
De Intentionibus. Opusculum 〈…〉 compilatum ad Sancti emulorum Thomae commoditate
1507, ⟨August⟩

‖ [1v] Acutissimo artium professori Christofero Sertorio alias Schappeler Gallensi.1 viro celeberrimo: fautori singulari. Magister Andreas Bodenstein S'alutem' P'lurimam' D'icit.'↑

Varios mihi hominum mores impetusve animadvertenti. Christofere doctissime. valde tuum generose dialectice desiderium: ac diligens tua indago crebro occursavit. adeoque placuit. ut unicus mihi videris qui dialecticam librare soleas exactissime. Qui peculiari innixus studio. hoc efficere maxime studeas. quatinus rationis caliginem. mentis turbam: opera dialectice vehementer expugnas. que tibi dialectica talis semper est visa (nam ex isto ore verborum Lenocinioa tuorum frequentissime audieram) quales sunt qui excrescentes resecant ramos. ut bona arbor citius meliusque suum afferet fructum. recte loqueris rectissime sentis. Cuius segnities: lepidissimo tuo sermone non excitaretur? Cuius: inquam de invidis timor haud tanta (ut ira dicam) persuasione fortesceret: ac ut constantis officium viri est. aut fautori tanto non prestaret obsequium. aut invidentiam tanta pro pietate fugeret. Scio neminem⟨.⟩ Ego etiam nedum ut officiosus iuventutis amator videar: dialecticis oelementis adhereo. verum ut tue virtuti obtemperare. obsequi et me opere aliquid iuvare intelligas. In te nempe ingenii acumen rutilat. In ore scientiarum principalissima (quam sepiusculeb nomine significavi) est que a cunabulis ingenii acrimoniam purgando adauxit. Est in te Moralis (que animam illuminat) virtus. Theologia quoque qua perficeris. Est denique omnium virtutum bonorumque indoles. Quod cum natura provideret nomen tibi Sertorii robore validissimo. animi consilio2 aliorum superantis vel facile aequantis indidit. ut nemine tua praestantia et huic nomen conveniat. Hanc ob rem Vir studiosissime (licet inter saxum et sacrum statutus sim)3 pervidendamc in cornu fenum.4 parvi fatiam tacitum livorem: si rem modo tibi gratam: hesito haud neutiquam optatissimam: ferre valeo. si nostra de ingenuitate discipulorum benemereri diligentia potest. Si etiam amicis labor exigue minerve accomodatus fore estimatur. nunc grammatoziphus5 transcribo de intentionibus Opusculum ut me in maioribus propitiorem agnoscas. Vale fauste fautor integerrime.

Pergite Meonides6 et gratam ferte salutem
Christophoro vestris digno Helyconis7 agris
Vive bonos annos: felicia tempora vive
Sis memor Andree. sum memor ipse tui.

‖ [2r] Hic tenet index opus et labores
Ut bonus lector valeat tueri
forcium pugnas celebres virorum
Limine primo

Questio Principalis.

Utrum Logica sit principaliter de primis intentionibus.8 Tres sunt Articuli in ea. in primo dicitur quid sit prima intentio secundum opiniones.

Opinio	Prima	est	Guilhelmi ockan
	Secunda		Nominalium
	Tercia
	Quarta		Petri Tartareti

Questio prima⟨.⟩9

Utrum Intentio vel res subiecta definiatur. Quinta opinio est quorundam Thomistarum.

In Secundo Articulo.

Nota quid intentio voluntatis: intellectus.

Questio prima.

Utrum idem sint in significato Verbum intellectum. Verbum cordis. Verbum interius. Ipsum intellectum. conceptio intellectus. Definitio. Propositio. Noticia. Verbum dictum. Verbum expressum⟨.⟩ Imago. similitudo expressa. Passio anime. Conceptus mentis. et intentio⟨.⟩10

Questio secunda.

Utrum actus cognitionis possit dici noticia.11

Questio tertia.

Utrum noticia vel verbum cordis sit respectus.12

Questio quarta.

Utrum aliquis sensus interior possit formare verbum simile. etc.

Questio quinta.

Utrum verbum cordis distinguatur ab intelligere.13 Nota quoties dicitur Species intelligibilis. Quid intentio formaliter.

Questio sexta.

Utrum ratio generis sit subiective in intellectu.

Questio septima.

Utrum Logica considerat essentiales intentiones. Duplex Imago.

Intentio	Prima	est	primarius	conceptus de re⟨.⟩
	Secunda		secundarius

‖ [2v]

Questio octava.

Utrum nature vel speciei intelligibili ratio universalitatis conveniat⟨.⟩14

Questio nona.

Utrum verbum cordis et res intellecta distinguantur realiter.15

Questio decima.

Utrum Conceptio intellectus vel Intentio ex parte intellectus producatur ab intellectu.16 De Intentione ex parte rerum. Duplicia intelligibilia. An secunda intentio sit. Quid est intentio et intentionalitas et intentionale.

Questio undecima.

Utrum universale sit substantia vel accidens.17

Questio duodecima.

Utrum secunda intentio sit in aliquo subiective. quando capitur pro illo quod sequitur actum intellectus.18 Opinio prima respondet affirmative et in re intellecta. Secunda similiter sed in intellectu. Tercia dicit quod secunda intentio nullubi est subiective.

Articulus Tercius.

Respondeo ad principalem questionem quod logica est principaliter de secundis intentionibus.19

Questio prima.

Utrum Sola intentio definiatur.

Questio secunda.

Utrum Sola res.

Questio tertia.

Utrum Res sub intentione.20

Questio quarta.

Utrum Logica possit acquiri per demonstrationem.

Questio quinta.

Utrum Logica sit modus sciendi.

‖ [3r] Magistro Andree Rudolffo vulgo Bodenstein Carlstadio bonarum professori arcium Vitus Trumetarius21 stugardiensis. S'alutem' P'lurimam' D'icit'.↑

Audieram prioribus diebus metaphisicam P'aternitatis' tue lectionem: preceptor observandissime.22 qua palam tuis auditoribus profitebaris. Dialecticam maiorum disciplinarum genitricem secundas intentiones considerare. et ut decuit me. cum tue informationi utramque aurem diligentissime admoverem tu disseruisti. ego vero auscultando accepi Logicem eo cultu secundas prosequi intentiones. qui Clycie solem in Heliotropium conversa.23 et Leucothoen Phoebus indies non cessat prosequi. audivi inquam et memoria teneo. vehementer me allexit quod ingenio profuturum arbitrabar. Intentionum et Questionum discissum opus. voluit sepiuscule rogandi aviditas rumpere silentia. Nam institit frequenter. Postremo tamen tua erga me pietate suffragante, vix ausus eram rogare. Sed tibi fortitudine adiutus supplico. tua consilia. tua adminicula humiliter imploro. nec orare definam. ni animum ad intentionum naturas appellas. Si fortem agis virum. si non fugis laborem (quod philosophi munus est) haud harum preces literarum contemptui habebis. modicos prefatarum rerum sudores lubens ultroque subibis. ad construendum de intentionibus opus breve et succinctissimum ob ferventem Leonis calorem.24 iamiam breve spero. Verum si te non movet continua. ac non interrupta oratio. movere et tangere subditorum querela. Solet equidem fluentem discipulorum erga institutorem excitare sudorem et abdita ex penetralibus afferre. quod si feceris discipulis tuis rem eorum officiis multo maiorem communicabis et vera amicicia te usum esse confitebimur. Postremum obtestor ut detecta de intentionibus. fabella veritatem sine velo agnoscam⟨.⟩ Vale. Datum nostro in contubernio. Anno domini. Millesimo quingentesimoseptimo. Decima Iulii.

Ioannis Ruhel25 Aschaffenburgii ad
Logicen Tetrastichon Elegiacum.

Salve Meonidum decus immortale sororum
Salve Parnassi coelica virgo caput
Tu musis dominare tuis Iovis inclyta consors
Ut moto faveant vela secunda mari

‖ [3v]
Idem.

Nemo condignum refert decorem
Inclyte dixit logices Apollo
Ergo nos Muse viridem corollam
Plectimus omnes
Ponimus sertum capiti diserto
Tu viam nobis reseras ad acres
Arcium portas logice colenda
Omnibus annis

Magister Andreas Bodenstein Carlstadius Vito suo Laudatarum arcium Baccalaureo. S'alutem' P'lurimam' D'icit'.↑

Quod ad me Ioanni Ruhel epistolium dedisti et quid velis intelligo. tu de re dialectica aliquid me enodasse fateris aliquidve explicaturum speras. et ut ais. breve intentionum opusculum summopere prestolaris. Magna (mihi crede) satis longa est difficillimorum brevitas. et arduum per inaccessam terram iter. quod tu exiguum opusculum ego vastum esse pelagus opinor. quod navigare. ne dicam transfretare (preter luculentam detrectorum labem et sine estuantibus linguisd in me coniectis) non valeo. vide quam deformia terriculamenta occursabunt. quanta pericula: quantas inimicicias ille meus intentionum sudor sit allaturus. et forte tam graves quam intolerabiles quas si prudenter circumspicerem. forte malorum turbella emulorum ab omni me labore sua maledicentia deturbaret. At vero tua erga litterariam sortem diligentia. ad dictandum me compellans: id efficit: ut imminentia non metuam pericula. sed et inemaculendas maledictorum notas putem (letali crimine dempto) quorum torpens desidia nusquam est instructior. nullubi locorum velocior. quam ubi insidias moliri potest. Illi magna in re velle aliquid superbire autumant. et quales sunt taliter suspicantur. quibus hoc verbo epistola nostra respondet. Scio nullum egregium (dempta paupertate) bonum pallido sine livore me possessurum sed ego tue acquiescens honeste petitioni. tuisque parens monitis. ne ignavie incuser. quam vehementer odi. veridice dialetice quantum deliciarum possum his canicularibus effingere diebus. tibi et ceteris meis discipulis dicabo. equidem tibi constare arbitror quantis aliarum lectionum negotiis sim implicitus. quapropter inelaboratum rudemque ‖ [4r] hunc Codicillum bono animo excipe. verum hunc de intentionibus collectaneum operire. ac factum ad litterariam impressoris officinam deduc ut emaculatum excudat cura. atque impressum reduc. Deinceps illum et me tuis contubernalibus et discipulis meis charissimis commenda et credito. et si quid utilitatis nostra exilis Minerva potest afferre. ego acrior (si modo possum) explorator vegeciora philosophie tentoria irrumpam. et illic que nactus fuero bona lubens amicorum lege communicabo⟨.⟩ Vale et Salve. tercio Idus Iulias Millesimoquingentesimoseptimo.26

Si queris quid illa intelligi fabella velim: scies. soli olim Veneris cum Marte concubitum illustrantibus revelanti radiis. Indignatam Venerem Leucothoes amorem immisisse. Ille vero Phoebus patefactionis dans penas. adeo amore Leucothoes exarsit ut radiata lumina terre negaret. ceterisque omnibus posthabitis unica in virgine universum lumen figeret. Teste Ovidio in 4 metamorphoseos canente: Ureris igne novo: quique omnia cernere debes Leucothoen spectas et virgine figis in una27 etc. Ita quoque radiata lumina. hoc est. propriam considerationem Logice omnibus aliis pretermissis tantum in secunda intentione figit. nec alias res intelligit nisi formate fuerint secundis intentionibus. De Clycie quoque notam fabellam ita accipe. quod quocumque dialectica suum florem. hoc est. considerationem verterit: semper illi presto est secunda intentio. sicut Clycie deorum commiseratione in heliotropium conversa: folia sua semper admovet: ita quoque dialectica suam considerationem semper secundis intentionibus adiectat etc. Vive vale bene.

‖ [4v] ⟨Questio principaliter⟩↑

Queritur utrum Logica sit principaliter de primis intentionibus⟨.⟩ Argumentum primum. et probatur autoritatibus et ratione⟨.⟩ pars affirmativa autoritatee philosophi qui ubicumque loquitur de universali logico. intelligit primam intentionem. quia dicit universale generari in anima per viam sensus. memorie et experimenti⟨.⟩ ut patet 1 metaphisice.28 et 2 posteriorum.29 Etiam dicit 1 de anima30 quod animal universale nihil est aut posterius31 suis singularibus. Secundo patet autoritate Purphi'ri' qui dicit universalia res esse conceptas seu speculatas⟨.⟩32 Tertio patet autoritate. S'ancti' Tho'me' super periher'meneias'. ubi dicit quod significatum vocis. seu conceptus est de principali consideratione logice.33 quod non potest intelligi de secundis intentionibus.

Rationibus fortissimis patet sic. Prima⟨.⟩ Omnis scientia considerans subiectum et passionem. principaliter est de subiecto⟨.⟩ Sed logica considerat primam intentionem ut subiectum. et secundam ut passionem. ergo principaliter considerat primam. tenet consequentia in darii.34 Maior est nota 1 posteriorum.35 1 et 2 metaphisice.36 Minor habet dubitationem sed probatur. quia secunde intentiones important et significant accidentia sive relationes rationis subiectatas vel inherentes primis intentionibus id est rebus prout sunt concepte. Secundo probatur. Sicut se habet subiectum reale et passio realis ad realem scientiam ita se habet subiectum rationis et passio rationis ad scientiam rationis. Sed subiectum reale principaliter consideratur ergo subiectum rationis quod est primaf intentio principaliter consideratur. Tertio. Passiones terminorum minus principaliter considerant quam termini. ergo passiones rerum conceptarum minus considerantur in logica quam res concepte. consequentia tenet a simili. Antecedens patet quia grammaticus principaliter considerat partes orationis et minus principaliter genus casum et declinationes. Quarto probatur. Illa principaliter considerantur in scientia quorum diffinitiones in scientia traduntur. sed in logica diffiniuntur prime intentiones et non secunde ergo etc. Minor probatur quo ad omnes operationes intellectus quas respicit logica secundum suas tres partes. quia genus non potest vere diffiniri pro secunda intentione. quia illa relatio non predicatur de speciebus. quia illa est falsa⟨.⟩ Homo est genus. Leo est genus. Ista autem conceditur homo est animal in qua intentio generaliter concepta predicatur de prima intentione specivoce concepta. Si dicis quod aliud est in logica quod diffinitur et aliud cui diffinitio attribuitur. Contra sequeretur quod diffinitio esset extranea a diffinito nec diffinito inesset sed alteri. et sic non esset diffinitio essentialis. Nec con‖[5r]vertibilis cum diffinito quod repugnat Philosopho in 6 topicorum.37 Similiter patet de enunciatione et syllogismo. Quinto⟨.⟩ Scientia considerans subiectum et proprietatem subiecti. principalius considerat subiectum quam proprietatem. Sed secunde intentiones sunt proprietates primarum. ergo principaliter considerantur. Sexto⟨.⟩ Artifex rationis considerat ea que dirigunt rationem ut dicit S'anctus' Tho'mas' in tractatu de fallaciis.38 secundum prime intentiones dirigunt intellectum in suis operationibus. ergo logicus qui est artifex rationis principaliter considerat primas intentiones. Minor probatur quia in hoc distat conceptio philosophorum habentium scientiam logice et ideotarum. quia ideote non concipiunt res iuxta distinctiones suas in prima secunda et tercia operatione intellectus sed omnia intelligunt confuse et absque distinctione quod patet in prima operatione. quia ideote eodem modo intelligunt hominem animal et rationale et album. sed logica docet quod etiam primarii conceptus qui sunt primi intentiones sunt ab invicem distinguibiles intelligibiliter. quia animal habet intelligi sub communiori conceptu quam homo. Septima ratio quia praedicamenta sunt entia realia. et tamen sub ordine ad aliquod accidens rationis in logica considerantur. Unde in predicamentis ponuntur alique proprietates predicamentorum reales ad denotandum quod sunt encia realia ut in predicamento substantie. Commune est omni substantie in subiecto non esse⟨.⟩ Hec sunt argumenta Montanorum Thomistarum⟨.⟩39 Et est unus de illis qui dixit quod universale capitur dupliciter⟨.⟩ Uno modo pro significato. sic universale est secunda intentio concretive sumpta et universalitas abstractive sumpta.40 Alio modo pro denominato id est pro subiecto quod denominat. Dixit secundo quod intentio prima est essentia naturaeg vel quidditas absolutah41 et secundum se apprehensa. Intentio secunda dicitur conceptus comparativus secundum quod intellectus comparat naturas⟨.⟩ Et dixit quod natura universalis dupliciter concipitur per intellectum. Uno modo absolute. sic omnis scientia considerat naturam universalem. Alio modo concipit natura universalis ab intellectu per eius speciem intelligibilem comparative. inquantum comparatur ad intellectum a quo capit unitatem. et ad inferiora a quibus capit multiplicitatem. sic solum in logica consideratur et substat intentionibus. hec ille. Et ego arguo sic. Omnis scientia habetur per demonstrationem. logica est scientia. ergo logica habetur per demonstrationem. Maior est nota. quia scientia est habitus conclusionis per demonstrationem acquisitus. sed nulla demonstratio potest fieri ex secundis intentionibus. ergo logica non est de secundis intentionibus. quia scientia per eadem acquiritur circa que est. Minor syllogismi probatur. quia Omnis demonstratio fit ex necessariis veris primis. sed secunde intentiones sunt ultime in ordine entium. et non sunt necessarie. quia depen‖[5v]denta contingenti operatione intellectus. Secundo. Nullum ens intentionale potest concurrere ad generationem entis realis. sed secunde intentiones sunt entia rationis. et logica est habitus realis. ergo non possunt concurrere ad acquisitionem logice⟨.⟩ Tertio propter quod unumquodque tale et illud magis. sed secunde intentiones considerantur in logica propter primas. ergo prima magis. Maior patet 3 Topicorum in fine et 1 posteriorum.42 Minor probatur. quia dicit Avicenna quod logica est de secundis adiunctis primis43 quasi consideraret secundas propter primas. Quarto⟨.⟩ Secunde intentiones principaliter accipiuntur a proprietatibus rerum. ergo proprietates rerum principaliter considerantur in logica. sed proprietates rerum sunt reales. ergo res sunt cause intentionum. probatur prima pars maioris per S'anctum' Tho'mam' de universalibus44 trac. 2 opus 26. Quinto⟨.⟩ Quero ex te quare intellectus tuus non potest attribuere homini hanc intentionem secundam genus. Si dicis quia proprietas hominis non est talis quod multiplicetur per species. ergo convenit homini ex natura rei illa intentio species et non genus. Ex illo arguo sic⟨.⟩ Quicumque considerat aliquod accidens propter principium. ille magis considerat principium et radicem super qua fundatur. et ex qua sequitur hoc accidens. Sed logicus considerat secundas intentiones propter unam radicem vel fecunditatem sive sit .a. sive .b. ergo principaliter considerat hoc principium vel formale primarum intentionum. Confirmatur per S'anctum' Tho'mam' de natura generis ca. 5.45 ubi dicit quod universale capitur dupliciter⟨.⟩ Uno modo pro ipsa natura cui intellectus propter aliquid in ea inventum intentionem attribuit. et sic universalia que rerum naturas significant predicantur in quid. animal namque est substantia illius de quo predicatur et similiter homo. Idem patet 7 metaphisice. lec. 13.46 In oppositum tamen et pro veritate est D'octor' S'anctus' 4 metaphisice. lec. 447 in opusculo de universalibus trac. 2⟨.⟩48 Et quia h'oc' magis Thomastris aliquibus reluctabor. ideo eum inferius in testem vocabo. Et arguo sic. Si logica est de primis intentionibus. vel natura considerata in logica consideratur sub eadem ratione sicut in aliis scientiis. vel non⟨.⟩ Si primum. sequitur quod logica ratione obiecti erit scientia realis quod est contra Aristotelem 4 metaphisice. et contra S'anctum' Tho'mam' undiquaque.49 Si secundum⟨.⟩ Tunc quero vel illa natura realis universalis consideratur sub eadem unitate. vel sub alia unitate⟨.⟩ Si dicis sub alia unitate Queroi Utrum sit unitas rationis vel unitas rei. Utrum sit absoluta vel respectiva. Non potes dicere quod sit absoluta unitas et realis. quia alias conveniret rei secundum esse absolutum quod est contra Doc'torem' S'anctum' in de ente et essentia.50 contra Aristotelem 1 posteriorum51. 1 de anima52 et contra intellectum. Nec est unitas realis. quia universalia hoc modo considerata non sunt logice considerationis. et hoc intellige quo ad bonum ‖ [6r] intellectum quam dat. S'anctus' Tho'mas' de potentia dei q. 7 ar. 6 in cor'relario'.53 Similiter in 1 parte. Et in summa contra genti'les' li. 2. ca. lxxv.54 Et 1 metaphisice55 et in 3.56 Nec primum potest dici. quia sequeretur quod logica non esset distincta ab aliis. Tertio illud proprie assignatur obiectum alicuius habitus sub cuius ratione omnia referuntur ad habitum. Sicut homo et lapis referuntur ad visum inquantum sunt colorata. sed nature et prime intentiones referuntur ad habitum logicalem inquantum secunde intentiones attribuuntur rebus. ergo secunde intentiones principaliter considerantur in logica⟨.⟩ Maior est Doc'toris' S'ancti' par. 1 q. 1 ar. 7. in cor'relario'.57 Et in 1 posteriorum⟨.⟩58 Minor est eiusdem S'ancti' Tho'me' 4. metaphisice.59 de natura generis.60 consequentia est formalis in Darii61. igitur sequitur ex premissis. Quarto⟨.⟩ Intentio universalitatis a S'ancto' Th'oma' raro vel nunquam capitur pro natura. sed illa principaliter consideratur in logica ergo. Maior patet in 1 parte q. 85 ar. 3 ad primum.62 Quinto⟨.⟩ Quero Utrum illa radix et fecunditas. ut exempli gratia in homine. propter quam intellectus attribuit ei illam intentionem speciem sit a parte rei sicut homo vel non. Si secundum. habeo propositum. Si primum. sequitur primo quod universale sub hoc formali principio. quod tu dicis intentionem. in logica sit a parte rei⟨.⟩ Sed hoc est contra S'anctum' Tho'mam' par's' 1 q. ubi supra ar. eodem ad ultimum.63 Sequitur secundo quod natura secundum se et absolute considerata sit universalis. Sed hoc est contra S'anctum' Tho'mam' in 2 parte 1 trac. de ente et essentia.64 ergo probatur sequela quia convenit ei illa radix secundum te sine quacunque intellectione vel comparatione ad aliud.

In hac questione ad laudem sancte trinitatis tria per ordinem determinabo. deo duce⟨.⟩ Primo varias doctorum de intentionibus opiniones memorabo. In secundo arti'culo' meam opinionem. et que ex ea sequuntur. et quod illa sit opinio S'ancti' Tho'me' probabo. In Tertio et ultimo principalia argumenta opinionis contrarie dissolvam. et quedam obiecta ex solutione eventura discuciam. Quo ad primum articulum in primis obvia venit⟨.⟩ Modernorum65 opinio quorum Guilhelmus Ockam princeps estimatur dicens quotli'betum' 4 q. 19 quod prima intentio capitur dupliciter. Uno modo large. Sic dicitur 66esse signum intelligibile existens in anima quod non significat intentionem vel conceptus in anima vel alia signa precise. Et hoc dico sive signum accipiatur pro illo quod potest supponere in propositione et esse pars propositionis. Sicut sunt chategoreumata. sive capitatur signum pro illo quod non potest supponere nec esse extremum propositionis quando accipitur significative cuiusmodi sunt sincathegoreumata ‖ [6v] et isto modo non solum cathegoreumata mentalia que significant res que non sunt significative. sed etiam sincathegoreumata mentalia et verba et coniunctiones et huiusmodi dicuntur intentiones prime etc. Sed stricte dicitur prima intentio nomen mentale precise natum esse extremum propositionis. Et supponere pro re que non est signum. Sicut conceptus hominis animalis substantie. Et breviter Omnia nomina mentalia. que naturaliter significant res singulares que non sunt signa. Similiter large accipiendo dicitur intentio secunda anime conceptus qui significat non solum intentiones anime. que sunt naturalia signa rerum cuiusmodi sunt intentiones prime stricte accepte. Sed etiam prout signa mentalia ad placitum significantia signa cathegoreumata mentalia. Et isto modo forte non habemus nisi vocale correspondens intentioni secunde⟨.⟩ Stricte autem accipiendo dicitur intentio secunda conceptus qui precise significat intentiones naturaliter significativas. cuiusmodi sunt genus. species. differentia. et alia huiusmodi. quia sicut de omnibus hominibus predicatur conceptus hominis sic dicendo⟨.⟩ Iste homo est homo. Ille homo est homo. Ita de intentionibus primis que supponunt pro rebus. predicatur unus conceptus communis qui est intentio secunda. Sic dicendo homo est species. albedo est species. animal est genus⟨.⟩ Et ista intentio secunda significat ita naturaliter intentiones primas. Et potest pro eis supponere in propositione⟨.⟩ Sicut intentio prima significat naturaliter res extra et potest pro eis supponere.66 Hec prefatus Guilhelmus ubi supra. Sed contra eum arguo sic. Si solum conceptus vel nomina mentalia sunt prime intentiones. vel hoc est inquantum significant. vel non. Non secundum quia dicis quod naturaliter significant. res extra⟨.⟩ Et probatur quia alias alie res essent intentiones quod negas. Si primum ergo species intelligibilis que est prima similitudo et primum signum in intellectu rei ad extra erit prima intentio⟨.⟩ Et conceptus erit tercia intentio. Et actus intellectus erit tercia intentio. probatur quia intellectus in actu primo et habituali est per speciem intelligibilem. per quam intelligendo format conceptum. que omnia significant quandoque ut ais rem singularem. Sicut species intelligibilis hominis in intellectu. et actus intelligentis. et conceptus quam tu quandoque vocas nomen mentale. singula significant hominem. Secundo insufficienterj determinas de intentionibus. quia solum dicis de intentionibus ex parte intelligentis vel intellectus. Sed multe sunt intentiones ex parte rei intellecte igitur insufficienter determinas de intentionibus. omittendo intentiones ex parte rei intellecte⟨.⟩ Minor probatur quia conceptus dicitur intentio inquantum est similitudo per quam intellectus tendit in res vel rem. Et res dicitur intentio quia intenditur. Confirmatur Quicumque format sibi conceptum de re concipit rem. sed tu potes formare conceptum de rebus. ergo principis res. sed bene se‖[7r]quitur tu concipis hanc rem. ergo hec res est concepta. quia oppositum est impossibile. Si est concepta ergo est intenta⟨.⟩ Tenet consequentia. quia idem sunt secundum rem conceptus et intentio ex parte intelligentis. Et nomen mentale secundum opinionem tuam ut patet de exemplo tuo de hominis conceptu igitur per locum ab oppositis idem est secundum rem. res concepta. intenta. et nominatum mentale. quia ille referuntur ad invicem⟨.⟩ Immo secundum Philosophum in predicamentis.67 Res possunt esse sine tali conceptu non autem ediverso. Et in 2 de anima dicitur quod obiecta sunt priora actibus et habitibus.68 quod similiter clarere potest ex 4 metaphisice.69 Igitur intentio non solum est ex parte intelligentis sed rei in quam fertur. Tertio⟨.⟩ Omnis ordo signorum sumitur ex ordine significatorum. sed prime intentiones et secunde sunt signa. ergo ordo ipsarum sumitur ex ordine rerum significatarum. Sed res significantur per illos conceptus non solum rationis sed realis. ergo etiam ordo est in rebus non solum rationis sed realis. Maior primi syllogismi patet. quia ad illa referuntur. Et probatur quia propter hoc ponis aliquos conceptus universales. aliquos particulares. Minor probatur quia dicis quod secunda intentio est conceptus precise significans intentiones naturaliter significativas⟨.⟩ Minor subsyllogismi. probatur quia intentio prima significat res que non sunt signa. Et secunda secundum te significat primas et predicatur de rebus ut dicendo. Homo est species. animal est genus. Sed contra hoc arguo sic. Primo vel homo eodem modo intenditur apud intellectum et significatur per conceptum cum dico. Ille homo est homo. et cum dico⟨.⟩ Homo est species. Si dicis quod sic tunc frustra ponuntur due intentiones vel duo conceptus Si dicis quod non. quero utra istarum sit prima intentio. et cogeris dicere illam⟨.⟩ Homo est homo. quia idem de se ipso. Et istam ille homo est homo quia si ille homo diffiniretur. tunc illa propositio. ille homo est homo. esset in primo modo dicendi per se. ut patet 7 metaphisice.70 ergo illa est secunda. homo est species. quia accidit homini quod sit species. sed ille predicationes non sunt rerum ad extra sed rerum conceptarum obiective.71 quas propositiones ille vocales significant. et per consequens erit aliqua res concepta prima intentio et aliqua secunda intentio. Sed dicitur quando dico. Ille homo est homo⟨.⟩ Homo est species⟨.⟩ Ibi non predicatur res de re. sed conceptus de conceptu. ergo tua instantia est nulla⟨.⟩ Contra. hoc est contra Aristotelem qui res extra animam existentes ponit in predicamento. et dicit unam de alia predicari⟨.⟩72 Similiter in divisione antepredicamentali. dicit quod eorum que sunt alia de subiecto dicuntur in subiecto vero nullo sunt. ut Homo de aliquo homine dicitur quod non intelligitur de conceptibus.73 quia omnis conceptus secundum te est in subiecto scilicet in anima. Et hoc argumentum potest etiam sumi ad probandum universalia realia. Et confirmatur per primam regulam antepredicamentalem quam non contingit salvare de conceptibus⟨.⟩ Nam conceptus animalis et hominis realiter distinguun‖[7v]tur. Patet etiam eundem dicentem. Singula autem eorum que dicta sunt ipsa quidem secundum se in nulla affirmatione dicuntur. Horum autem ad se invicem complexione affirmatio fit. Et antea dedit exemplum figuraliter de homine. equo. bicubito. tricubito. et de aliis. Preterea⟨.⟩ Illa est falsa⟨.⟩ Homo est species. capiendo eam pro conceptibus vel pro altero unum extremorum et unum pro re. Similiter potest dici de illa Homo est homo. Preterea⟨.⟩ Ea que sunt in voce significant passiones anime (hoc est secundum te et bene quidem) conceptus vel nomina mentalia. Et ea que sunt in anima illa significant que sunt in re. Sed aliquis conceptus dicitur primus et aliquis secundus. vel secunda intentio. ergo illis conceptibus correspondent res non solum extra animam existentes. sed etiam in anima non subiective. sed obiective. ergo ex parte rei concepte ita est quod aliqua dicitur prima intentio. Maior patet. 1 periar'meneias'.74 Minor probatur. Quia conceptus sunt signa rerum. ergo male dicis. quod secunda intentio sit conceptus significans primum conceptum. Preterea intellectus non eodem modo intelligit hominem cum est compositus ex corpore et anima. et cum dicitur species et cum bibit vel commedit homo. quia primum intelligit hominem in communi et secundum se non cointelligendo singularem hominem. Secundo potest intelligere hominem ut pro est in singularibus. Tertio prout intelligitur esse una natura secundum rationem multiplicata. tamen realiter secundum supposita sua. Sed primo modo concipit per primum conceptum hominis. et secundo modo. sed tertio concipit hominem ut obiective unum. que unitas dicitur universale non quidem subiective in intellectu. quia natura concepta non est in intellectu subiective ut dicit Aristoteles. 3 de anima. quod lapis non est in anima. sed species lapidis.75 ergo obiective. et sic erit aliqua unitas rationis universalis obiective. Preterea res referuntur ad intellectum sub aliqua habitudine ad eum sed illa habitudo non est intentio prima. ergo est intentio secunda. Minor probatur quia non est res realis. immo habitudo sub qua referuntur res ad intellectum est intentio formaliter conveniens rei in ordine ad intellectum⟨.⟩ Preterea tu intelligis illam habitudinem intellectus ad rem et ediverso. vel per conceptum vel non. Non potest dici secundum. quia nihil intelligimus cuius conceptum non formamus. Si per conceptum. ergo ille conceptus sequundarius significabit rem intentam. Preterea non potes dicere sicut tamen in quotlibe'to' 5 q. 21 quod ens rationis sit ens reale.76 Capiendo ens reale extense pro illo quod est verum ens in rerum natura. Quia potest aliquis formare conceptum de aliquo ente. quod nec est subiective in anima. nec est in rerum natura existens. Sicut possum conceptum formare de illa propositione ens fictum est nihil et de illa etiam est coniunctio. sic de aliquo ente. ‖ [8r] Quamquam conceptus de illis sint reales quia conceptus de si. etsi. tamen. dum. non. non supponunt pro rebus. et tamen ratio tua de illis negociatur. dicendo quod conceptus illorum secundum se acceptus Sincathegoreumatum non supponit pro rebus. ergo est aliquis conceptus non significans res ad extra nec significnas alium conceptum. Qua propter est aliquod ens rationis obiective in intellectu. quod etiam Aristoteles. 4 metaphisice docet. dicens si aliqua esset essentia circa que non operaretur racio. non essent entia.77 Et dat exemplum de negationibus ex quibus fiunt vere propositiones dicendo non ens esse non ens. Preterea⟨.⟩ Tu concipis falsitatem. vel illa falsitas concepta vel intenta est in intellectu tuo vel in re⟨.⟩ Non secundum quia verum et falsum sunt in anima. 5 metaphisice.78 et in predicamentis dicitur quod sunt in complexione.79 igitur est in intellectu tuo. et hoc vel obiective vel subiective. si subiective. ergo intellectus tuus vere concipiens falsitatem. est formaliter falsus. Si illa propositio falsum est falsum erit vera et falsa. ergo obiective⟨.⟩ Considerabit studiosus lector nos hoc impugnasse hoc. scilicet quod res non posset dici intentio. in sequentibus vero⟨.⟩ An conceptus intentio dici possit vel non. alterum ostendemus. Sed quia Guilhelmus dicit quod secunda intentio significet conceptus precise significantes intentionem naturaliter significativam.80 Ideo crebrius instare libet. Primo sic⟨.⟩ Omnis conceptus de conceptu. vel est reflexus vel superior ad illum. Sed secunda intentio est conceptus de conceptu. igitur vel erit reflexus vel superior ad illum. Maior nota. Nam possumus dupliciter considerare conceptum. Uno modo intelligendo in communi de eo quid sit scilicet quod conceptus est aliquod signum in anima significans aliquid et hoc est per conceptum superiorem. Alio modo intelligendo illum particularem conceptum utputa hominis et hoc fit reflexe. quia intellectus reflectitur supra se intelligendo conceptum hominis per eandem speciem. Sed primum non potest dici quia conceptus primus vel intentio prima. et intentio secunda dicitur conceptus secundus. Sed quo ad fieri et quo ad esse a primo ad secundum non sequitur consequentia. excludendo relationes in ipsis ut ostendit Philosophus. 8 phi'si'corum et in 5 metaphi'si'ce de priori.81 ergo secunda intentio non potest dici conceptus primo modo. Preterea. nunquam est secunda intentio nisi sit in prima. sed non ediverso. igitur secunda initentio non potest esse conceptus generalior prima. Antecedens patet. quia secunda intentio significat primam et non ediverso. sed multa sunt signata quorum signa non sunt. Sicut dicit Philosophus de quadratura circuli quod sit scibilis. cuius scientia tamen non est reperta.82 Confirmatur quia a signato ad signum non valet consequentia formaliter. quia secundum Philosophum 4 metaphisice.83 Multa sunt in profundo maris et terre. quorum signa vel conceptus non habemus et tamen possunt significari et sciri. Confirmatur ‖ [8v] quia similato ad similitudinem non valet consequentia. in creatura est imago et similitudo dei. deum representans. et tamen a creatore ad creaturam non sequitur esse. igitur. Ockan tamen dicit ad primum argumentum quotli'beti' 5. q. 12.84 Si dicitur secunda intentio actus reflexus. tunc sequitur quod de illo actu reflexo erit alius actus in infinitum procedendo quod forte conceditur ab eo quotli'beto' 2 q. 12.85 ergo erunt infinite intentiones secunde scilicet prima secunda tercia quarta etc. Hanc questionem que timet positionem universalium realium. inferius forte ad manum sumemus.

⟨Secunda opinio⟩↑

Secunda Opinio de intentionibus Autore Petro Nigri tenet quod secunda intentio est actus intelligendi inquantum accipitur loco rei intellecte. ut asinus dicitur habere esse intentionale. pro quanto stans sub actu intelligendi habet esse intentum sive intellectum.86 Sed illa opinio sic procedens est insufficiens. igitur relinquenda. antecedens ex prioribus argumentis patet. Contra eam tamen arguo sic. Omnis predicatio vicaria per prius convenit illi cuius vices vel locum gerit alterum. Sed ens rationis vel secunda intentio convenit actui intelligendi loco rei vel inquantum actus accipitur loco rei. igitur secunda intentio per se et per prius convenit rei concepte. quam actui. Maior est nota. Nam si comes aliquo honore afficitur regis positus loco. Tunc honor convenit regi per se et per prius. Comiti vero per regem. ut videre licet in concessu achademico. Minor patet ex descriptione tua. Oppugnat Petrus Nigri q. 4 sic. Illud quod convenit alicui per naturam. per nihil extrinsecum potest sibi aufferri. sed ens reale convenit actui ex natura sua.87 ergo non potest aufferri ab actu per rem intellectam. probatur minor.k quia actus intelligendi semper est ens reale sive accipiatur loco rei. sive non. et semper est subiective in intellectu. Si dicis concedo quod actus dicitur realis ratione subiecti. non autem cum accipitur loco rei. Sed contra vel acceptio loco rei est ens reale vel non. Si primum. tunc stamus in equivocatione. quia ego voco ens rationis vel secundam intentionem illud formaliter loquendo. quod non est nisi apud intellectum obiective. quod autem tale ens rationis sit ponendum ex superioribus patet ut est universalitas genereitas. Si vero ita intelligis secundum intentionem tunc non est actus intellectus. quia hec est in intellectu subiective. illa autem nuspiam. ut patet de hac propositione concepta. non ens est non ens. falsum est falsum. et tamen non est subiective in intellectu nec est extra animam. quia alias non ens esset ens. quod implicat. Si dicis rerum est quia est propositio complexa. non autem de re simplici. Contra. Quicumque intelligit propositionem intelligit ‖ [9r] et predicatum et subiectum. quia coniungit unum cum altero ut patet 1 phisicorum et 6.88 nam qui intelligit totum et partes intelligit. et unumquodque perfecte intelligitur cum resolvitur in ea ex quibus est. Preterea illa propositio est vera non ens est non ens 4 metaphisice.89 sed ab eo quod res est. vel non est oratio dicitur vera vel falsa. Tamen res huius propositionis non habet esse reale. ergo rationis non subiective. quia alias haberent esse reale. ergo obiective. Minor probatur. autoritate Aristotelis. 2 metaphisice et 4 et in fine predicamenti substantie.90 Preterea. Illa reduplicatio inquantum vel accipitur loco rei intellecte. vel dicit causam in subiecto vel in predicato. non primum. quia actus non est causa. nam si sic conveniret ei per se. et non loco rei. Si secundum ergo secunda intentio erit subiective in re intellecta. quod tamen etiam est falsum⟨.⟩ Preterea⟨.⟩ Quicquid est formaliter in subiecto reali est ens reale. sed secunda intentio est in actu reali. ergo est ens reale. Maior probatur. quia unumquodque est in aliquo per modum recipientis. Arguit ulterius Petrus Nigri⟨.⟩ Ens rationis circuit omnia predicamenta.91 sed actus intelligendi etiam acceptus loco rei intellecte. non circuit omnia predicamenta. ergo⟨.⟩ Et quando respondetur quod circuit omnia predicamenta non in essendo. sed representando. Replicat eadem ratione species intelligibilis est secunda intentio. quia etiam representat omnia predicamenta. Tum quia representat rem realem et non potest competere enti rationis. quod distinguitur ab ente reali. Sed contra exemplum illius opinionis de asino. Arguo sic. Esse intentionale convenit unicuique rei intellecte vel intente ergo male ponitur differentia secunda intentionis. Cum dicis secunda intentiol est actus intelligendi. inquantum accipitur loco rei intellecte. Antecedens probatur. quia quecumque cognoscuntur ab intellectu. habent ordinem intentionis ad ipsum. sed intellectus apprehendit res. secundum esse absolutum. intelligendo que per se conveniunt eis. Et hoc per primam intentionem. quandoque vero intelligendo ea que rebus secundum esse abstractum. vel intelligibile conveniunt. per secundam intentionem. igitur non solum dicitur secunda intentio. sed etiam prima a rebus sub illo actu stantibus convenire.

⟨Tercia opinio⟩↑

Tercia Opinio est que forte nominalium est dicens. quod secunda intentio est terminus secunde impositionis. Distinguo vel intelligis terminum vocalem mentalem. vel scriptum esse secundam intentionem. Si primum. tunc videtur non esse verum formaliter loquendo. quia vox non intenditur. sed est signum intentionis vel intellectus.92 probatur. Omnis intentio dicitur vel ab intendo ex parte intellectus. vel ab intendor ex parte rei. Sed vox vel terminus vocalis nullo istorum modorum dicitur intentio. ergo etc. Minor proba‖[9v]tur. quia intellectus non intendit in vocem universaliter loquendo. (quod ideo dico quia potest tendere etiam in vocem ut patet 1 periar'meneias')⟨.⟩93 Nec vox intenditur sed est signum intentionis vel conceptionis. ubi supra. et 4 metaphi'si'ce. Nomina enim significant rationes. Nec terminus scriptus potest esse intentio secunda. quia ille terminus potest optime esse sine omni consideratione intellectus. sed secunda intentio nunquam. igitur. Nec mentalis nisi intelligas quod res intellecta dicatur terminus. ut ex primo de anima elici potest c'ontra' erro'res' vel ratio rei intellecte.94 quod si dicitur non omnino impugnamus. sed tunc improprie accipis impositionem. quia impositio est a voluntate. Preterea nullum signum predicatur essentialiter de signato. Illa enim est falsa⟨.⟩ Conceptus mentis est vox. sed terminus secunde impositionis est signum secunde intentionis. ergo illa est extrinseca immo falsa secunda intentio est secunda impositio. Astat Clipiatus S'ancti' T'homae' miles Petrus Niger et pugnat hac ratione.95 Relatio de qua tractat logicus est secunda intentio. et tamen non est terminus secunde impositionism. Tum quia terminus secunde impositionis est vox ad placitum instituentis significans. sed intentiones non significant ad placitum. quia non sunt voces quarum solum est significare. sed solum respectus rationis. igitur non omnis secunda intentio est terminus secunde impositionis.

Quarta Opinio.↑

precedentibus multoverior de intentionibus est Magistri Petri Tartareti in prohemio veteris artis q. secunda articuli secundi. dicentis 96secundas intentiones non esse terminos mentales. Sed secunda intentio est relatio seu respectus rationis causatus per actum comparativum nostri intellectus comparantis unum in ordine ad aliud⟨.⟩ Pro cuius declaratione est advertendum. quod duplex est actus. scilicet simplex per quem aliquid simpliciter cognoscitur et absolute. non in ordine ad aliud. Alius est actus comparativus per quem cognoscitur aliquid in ordine ad aliud ut actus intellectus quo ego cognosco hominem in ordine ad animal. vel ad aliquid aliud et per talem actum causantur secunde intentiones. Sed prima intentio est obiectum cognitum vel cognoscibile. non causatum per actum comparativum intellectus super quod nata est fundari secunda intentio. vel cui nata est secunda intentio aliqua attribui. Ex istis sequuntur alique propositiones⟨.⟩ Prima⟨.⟩ secunde intentiones nunquam fundantur. id est nunquam alicui attribuuntur nisi secundum esse cognitum illius. Secunda propositio⟨.⟩ Iste secunde intentiones nunquam attribuuntur alicui. nisi ratione alicuius proprietatis in illo reperte. Ex quo sequitur quod intellectus non potest attribuere Petro quamcumque secundam intentionem. sed solum illam que potest sibi conveniren ratione alicuius pro‖[10r]prietatis in eo reperte. Tercia propositio. Secunde intentiones non habent esse. ideo ista non est concedenda secunde intentiones sunt. probatur. quia nec veriori neque perfectiori modo habent esse secunde intentioneso quam illa quibus attribuuntur seu in quibus fundantur. Sed quibus attribuuntur sub illa ratione qua ipsis attribuuntur. habent esse tantum cognitum. De quibus non potest verificari illud verbum est secundum adiacens⟨.⟩ Ista non conceditur. Adam est. ergo etiam non debet concedi de secundis intentionibus que in ipsis fundanturp. Ex istis sequuntur alique correlaria. Primum quod ad hoc quod de aliquo habemus scientiam non requiritur quod illud habeat verum esse. sed sufficit quod habet esse cognitum. Nam de rosa non existente possumus habere veram scientiam. etiam de secundis intentionibus. que non existunt. Sequitur secundo quod ipse secunde intentiones non inherent alicui. capiendo inherere proprie. Sed tantum diminute et subiective. diminute ut sunt in aliquo subiective proprie. Quia ad hoc quod aliquid in aliquo subiective et proprie sit. oportet quod illud cui inheret etiam sit⟨.⟩ Et si quis dicat. Quid dicetur ad Avicen'nam' qui dicit quod logica est de secundis intentionibus adiunctis primis. Respondetur quod secunde intentiones non adiunguntur primis. secundum inherentiam. sed solum secundum denominationem vel quasi subiective et secundum quid. Sic videlicet quod secunde intentiones seu termini secundarum intentionum denominatione extrinsica predicantur de primis.96

Malo tecum. mi Petre. in hac questione iocari quam contendere. non equidem studui verum inpugnare sophieq. Sed celebris Thome nitor dictata tueri. qui enim prorsus opinionem tuam hostiliter aggreditur. venit divi Thome castra expugnaturus⟨.⟩ Quando dicis de secunda intentione ut supra. videris insufficienter determinasse de intentionibus. secundo eas male diffinivisse. tercio non bonas sequelas et correlaria elicuisse. Nunc ad primum redeo ac porrecta argumentatione. Omnis intentio est relatio et respectus rationis. Sed prima intentio est intentio. ergo est relatio vel respectus rationis. et per consequens diffinitio convenit alteri a diffinito. Maior probatur. quia intentio formaliter importat habitudinem cuiusque rei intellecte ad intellectum. Sed illa habitudo est relatio sive respectus. igitur intentio est formaliter relatio sive respectus. Maior patet ex nominis diffinitione. Intentio enim est ⟨relatio⟩97 rei intellecte ad intellectumr ac ediverso. et ut magis pateat nobis iter. Nonne intentionalitas dicit formalitatem convenienss rei ex natura sua et potest terminare actum intellectus.98 Minor probatorii syllogismi patet. Quia habitudo illa consistit in extremis. Minor prin‖[10v]cipalis syllogismi patet. quia intentio dividitur in primam et secundam. sicut communius quoddam secundum rationem. Sequitur correlarie⟨.⟩ Quod insufficienter determinatur de speciebus alicuius generis relicta generis natura. Preterea nullum ens rationis causatur a causa reali. Sed actus comparativus est ens reale. igitur non potest causare secundam intentionem. Minor probatur. quia est accidens in subiecto reali⟨.⟩ Maior patet. quia causa significat influxum 2 phi'si'corum.99 5 metaphi'si'ce.100 quod tu concedis in 1 phi'si'corum.101 igitur causa realis effectus recipit influxum realem. qui non est ens rationis. Preterea⟨.⟩ Omnis causa totalis univoca est eiusdem speciei cum effectu. Sed actus comparativus est causa totalis univoca. igitur effectus eius qui est secunda intentio. Minor probatur primo quia tantum ab illo causatur. vel diffinitio tua erit insufficiens. Tum quia non ab alia causa. nisi diceres intellectum qui tamen non potest esse causa univoca. Homo enim generat hominem ut causa univoca quia adequatur huic effectui. et solt ut causa equivoca. quia universalior. Sed actus comparativus inmediacius causat secundam intentionem quam homo hominem et non est universalior. cum posito tali actu ponitur aliqua secunda intentio. Intellectus vero comparans est causa universalior ut sol. Sed dicitur relatio rationis causatur ab ente reali ut patet de scibili⟨.⟩ Contra proprium est relationum fundari inquantum talis est et non causari. hinc in relationibus ponitur subiectum fundamentum et terminus. immo relatio identitatis in re eadem⟨.⟩ Confirmatur quod sit realis relatio secunda intentio. Quia omnis respectus intrinsicus adveniens ponitur in ad aliquid quod est reale predicatum 5 metaphisice.102 et ut dicunt tui comites in formalitatibus Scoti. Sed secunda intentio est respectus intrinsicus adveniens. igitur. Minor probatur quia necessario ponitur positis fundamento et termino. quia posito actu comparativo et posito fundamento et termino ad quem comparatur res. neccessario sequitur secunda intentio. Deinceps quia solum dicis de intentione ex parte rerum (et bene quidem quo ad intentiones logicas). et de actibus intellectus per quos fiunt vel representantur. vel ut summatim ditam. nihil dicis de intentionibus ex parte intelligentis. qua propter boni preceptoris munus videris pretermisisse. Nam quidquid intelligitur per similitudinem suam intelligitur 3 de anima.103 Cum intellectus non valeat exire in actum. nisi per species rerum ubi supra et 1 posteriorum⟨.⟩104 Sed tam prima quam secunda intentiones intelliguntur. igitur per suas similitudines vel species. Sed tu nihil vel parum dicis de illis similitudinibus. ergo⟨.⟩ Preterea primo periar'meneias'. Voces significant conceptus vel passiones rerum et conceptus significant res. Sed illa secunda impositio species vel genus est vox auribus perceptibilis. igitur significat mihi aliquem conceptum qui ‖ [11r] ulterius significat rem obiective apud intellectum. Sed de tali conceptu nihil est dictum. igitur. Confirmatur. Quia tu dicis quod per actum cognoscimus intentiones et non ut per speciem intelligibilem⟨.⟩ igitur per illum sicut in quo cognoscimus etc. Dicis etiam quod est alius actus intellectus. quo cognosco hominem in ordine ad animal. et est alius quo cognosco hominem absolute.105 Preterea 4 metaphisice.106 Nomen significat rationem. Sed de rationibus intentionum nihil est dictum quid sint. ergo etc. Preterea. Quidquid intellectus intelligit illius conceptum format. Sed secundas intentiones intelligit. ergo. Maior nota. quia intellectus operando non producit nihil⟨.⟩ Minor est clara. Cum vero dicitur de actu comparativo. quero vel actus est comparativus per essentiam vel extrinsice. Si primum. igitur realiter distinguitur ab actu non comparativo. et tamen possunt esse circa idem obiectum et ab eadem ratione motiva. Si secundum quero an illa comparatio sit realis vel rationis. non primum. quia sequeretur quod illa esset vera. actus est comparatus. cum dicatur comparativus et obiectum comparatum. Nec secundum. quia neque est prima nec secunda intentio. Dimitto primum. accedo ad secundum. et videtur quod diffinitio prime intentionis sit falsa. ut tu accipis causare. Quia intentio prima est causata per actum intellectus. probatur. quia vel intentio convenit rei per se vel non et in ordine ad intellectum non primum⟨.⟩ Quia tunc res extra animam esset intentio. quod enim convenit alicui per se semper ei convenit. 1 posteriorum⟨.⟩107 Sed res extra animam nunquam dicitur intentio quando non habet ordinem ad actum intelligendi. igitur intentio prima non convenit rebus in se. Si secundum sequitur quod est causata capiendo causare sicut accipitur in secunda intentione scilicet prosequi. Confirmatur. quia prima intentio est obiectum cognitum. igitur solum convenit obiecto in ratione cognitionis.

Tertio de propositionibus et correlariis illatis periculum faciam primum de primis. Quia prime propositioni secunda esse contraria apparet.

Protea noscenti varium tua scripta repugnant108
Cum sit. illius. clarius istud opus
Est vicina sacroque eadem sententia Thome
Teque reor Thome sepe bibisse Tagum.109
Concors Aonidum110 tollit concentus ad astra
Ascriptos Thome qui sacra sensa legunt⟨.⟩

Digressus sum. redeo. Et arguo sic. Prima propositio dicit quod nunquam fundantur. et secunda quod nunquam attribuuntur alicui. nisi ratione alicuius proprie‖[11v]tatis reperte. igitur illa proprietas est fundamentum secunde intentionis⟨.⟩ Dico quod non contradicunt. Nam quod primo dicit quod non fundantur est intelligendum de re non cognita vel que non habet esse cognitum. tali enim rei non convenit secunda intentio. Nam nihil est in re extra animam quod correspondet huic intentioni species. cum nihil rerum extra animam sit unum in multis. Sed secundo dicit quod non attribuuntur alicui nisi ratione proprietatis reperte in illo. non equidem potest intellectus Petro quamcumque intentionem attribuere. Sed illum solum que potest ei convenire ratione alicuius proprietatis etc. Quod non sic est intelligendum videlicet quod sit unum principium a parte rei. vel proprietas que sit causa totalis intentionis. Sed sic quod sit aliquid a parte rei prout tamen intellecta est quod sit concausa. non autem principalis. sed minus principaliter. Sicut exempli gratia. Species non habet aliquam unitatem a parte rei. simpliciter unam (que tamen unitas est potior pars universalis), sed convenit rebus que in multis individuis. que multiplicatio per posterius facit rationem universalis. Illam autem unitatem principaliter facit intellectus intelligendo hominem non cointelligendo individua. Hanc solutionem et bene dictum notate bene vos charissimiu Thomiste. Ad propositum dicendum quod hoc proprie dicitur fundamentum alicuius in quo alterum est. Sed aliquid potest alteri attribui non quod sit in eo. sed in alio. Attribuuntur enim honores homini alicui cum tamen formaliter loquendo. (ut ait Albertus re et nomine magnus primo ethico.)111 Honor non sit in honorato. sed in honorante subiective. Sed ut aliis Thomistis respondeamv quibus ad dicti confirmationem. S'ancti' Tho'me' quotli'betum' 10 ar. 12. obiectio112 ubi inquit quod honor debetur alicui secundum statum quem habet in rep'ublica'. Sic enim in persona resp'ublica' honoratur.113 Hec ille. Ex illo arguo sic a simili. Honor debetur vel attribuitur diviti. propter illam conditionem status. igitur honor est in divite subiective. quo debetur ei. Quis?w concedat consequentiam hanc. Nemo peripateticorum rationis compos. Qua propter non sequitur⟨:⟩ Species debetur vel attribuitur rei secundum conditionem repertam in re. igitur fundatur in illa subiective quasi res sit fundamentum et subiectum intentionis secunde. igitur non contradicunt propositiones quamvis intellectus noster non possit attribuere homini genus et speciem propter proprietatem tamen proprie non fundatur intentio in re subiective. Verum si quando B'eatus' Tho'mas' et alii famigerati logici de secunda intentione fundata loquuntur. id non est subiective sed occasionaliter. et sine quo non. intelligendum esse paucis declarant. Correla'ria'⟨:⟩ Conditio rei vel proprietas quo ad materiale intentionis est occasio principalis. Extrinsica vero et motiva quo ad formale significatum intentionis⟨.⟩ Correlaria ita inpugno in primis primum. Omnis scientia ha‖[12r]betur per demonstrationem. Sed in demonstratione non sufficiunt res cognite solum. ergo male dicitur quod ad hoc quod habeatur scientia de aliquo sufficiat quod habeat esse cognitum. Maior patet primo poste'riorum'.114 Minor probatur. Quia omnis doctrina et disciplina ex preexistente sit cognitione (ubi supra)⟨.⟩ Quod omnes interpretantur sensitiva. Patet idem primo metaphisice de generatione artis et universalis.115 idem 2 posteriorum.116 Sed rosam non existentem nullus cognoscit per exteriorem sensum. igitur de tali non potest esse scientia⟨.⟩ Preterea⟨.⟩ Impossibile est illius habere scientiam. cuius sensum non habemus primo poste'riorum'.117 Sed nullus habet sensum de intentionibus. igitur nullus habet ipsarum scientiam. Preterea⟨.⟩ Esse est causa veritatis. 2 et 5 metaphi'si'ce.118 et in predica'mentis' substantie119 et 9 metaphisice.120 Unumquodque cognoscitur secundum quod est in actu. Sed rosa non existens non habet esse neque actum. Similiter et intentiones igitur etc. Minor patet de intentionibus maxime. quia dicis quod non sunt. Ad hoc dicitur. per esse intelligitur tam esse existentie quod res habent extra causas suas. tam esse cognitum quod habent in causis. Contra hoc arguitur. Quia Philosophus in 2 metaphisice.121 et in aliis locis loquitur de esse existentie. ut patet quia dicit formaliter in textu conclusive. Qua propter existentium principia oportet esse verissima. ex quo manifestum est philosophum ipsum esse intellexisse existentie⟨.⟩ Contra dicit Philosophus in 1 metaphi'si'ce122 contra Plato'nem'. de falso esse scientiam et tamen falsum est non ens 1 posteriorum.123 Similiter de negationibus dicit. igitur non solum intelligitur sententia sua de esse existentie. Sed etiam de esse cognito. Ad argumentum dicitur quod privatio cognoscitur per habitum qui cadit sub sensu et non ens per ens. Dicitur secundo quod ille qui invenit aliquam scientiam necesse est quod habeat aliqua principia existentia cognita vel per se vel per accidens a sensibus. Secus autem est per doctrinam vel docendo aliquem. Sic enim possumus estate in caumatibus acquirere de nive scientiam. Sed contra. Accipio principia Scoti hoc modo. Omnis noticia alicuius obiecti dependet ex obiecto et intellectu.124 Sed secunda intentio cum sit ens rationis nullo modo potest esse causa habitus realis. igitur de ipsis non potest esse habitus realis. Et intellectus non sufficit ad causationem scientie ut habet Sco'tus' in quotli'beto' et in prolo'go'x primi sen'tentiarum' q. 3. inquiens. Obiectum autem se habet ad habitum sicut causa ad effectum.125 Confirmatur quia vel illa cognitio intentionum est cognitio in se vel in nobis⟨.⟩ Non in se. quia secunda intentio non potest se manifestare intellectui. cum totum eius esse causetur. vel magis sequatur actum intellectus. Nec in nobis. quia illa presupponit priorem. Ita placuit dubitare de secundo correlario⟨.⟩ Sed et haud displicuit ad commoditatem Guittenburge pubis et Ephebe tene‖[12v]ritudinis erectionem⟨.⟩ Luculentum Tartareti dictum quod ex S'ancto' Tho'ma' hausisse arbitror. licet plures hic magis amore preceptorum quam diligentiori indagine veraque super divinis angeliciy Tho'me' scriptis hactenus sint capti. Quibus nihil iucunditatis. hac nostra opera at veri aliquid est allatura. Qua propter nisi amotis stupore amoreque his litteris ardentia lumina figant. Illis lectoribus et oleumz et operam perdidisse126 videbimur. Quod parvi facio cum mee opinioni hac in re quamque diversis in libris egregiiaa et eximii communis doctoris Tho'me' emuli optimi.127 Exercitum solidum firmum ac nulla vi argumentativa mobilemab presente Thomaac constituentes assencientur. Eam ob rem leto animo magnaad doctissimorum hominum fiducia ad illam sententiam actutum mentem appello Tartareti querentis⟨:⟩ Utrum intentio generis vel res subiecta intentioni diffiniatur. Qui post obiecta argumenta hoc discursu respondet. 128Illud diffinitur a logico quod per se consideratur ab eo. sed res subiecta intentioni non consideratur per se a logico⟨,⟩ Sed solum per accidens pro quanto sibi attribuitur aliqua intentio. Secundo sic. Illud quod hic diffinitur debet esse univocum. sed nulla res subiecta intentioni generis est univoca ad omnia illa que dictuntur genus. igitur. Item⟨.⟩ Si hic diffiniretur res subiectaae intentioni quero de illa vel esset animal vel color. vel substantia vel quantitas. Sed nullum istorum est dicendum. quia qua ratione diceretur unum eadem ratione dicendum esset et reliquum. dicas quod quodlibet istorum diffinitur. probatur quod non⟨.⟩ Quia tunc diffinitum non esset convertibile cum diffinitione. Cum diffinitum non esset aliquod unum et tamen diffinitio esset unum. Pro solutione ponuntur aliqua dicta. Primum. Hic diffinitur pro per se significato concretive designato ut probant iste rationes⟨.⟩ Pro cuius declaratione dicitur secundo. quod genus accipitur tripliciter sicut et alia concreta. scilicet pro per se significato ut est una intentio causata per actum comparativum intellectus. Secundo accipitur genus pro denominato quod est prima intentio. ut animal de quo verum est dicere quod est genus⟨.⟩ Tertio accipitur pro aggregato ex prima intentione et secunda. Et iste acceptiones fiunt per intellectum⟨.⟩ Et istis duobus modis ultimis non accipitur ibi genus. sed primo modo. Ubi tamen forte de rigore logices deberet accipi pro re subiecta. Cum concreta de rigore logices supponunt pro rebus subiectis. Dicitur tercio quod predicari per se convenit secundis intentionibus et per accidens rebus subiectis. quia predicari est terminus secunde intentionis importans secundam intentionem. Ideo per se non potest dici de primis intentionibus. Esse tamen per se convenit primis intentionibus et exercet illud imprimis quod predicari signat in secundis. Ex quo sequitur probabiliter quod nomina ‖ [13r] concreta secunde intentionis respectu huius predicati praedicatur. supponunt pro denominato vel subiecto respectu huius quod est esse. Pro cuius declaratione dicitur quarto quod predicatio est duplex. scilicet exercita et signata.129 Exercita que fit mediante isto verbo est. ut homo est animal. Signata que fit mediantibus istis verbis dicitur. predicatur affirmatur. verificatur. ut cum dicitur. genus predicatur de specie. superius affirmatur de suo inferiori.130 Et adverte quod predicatio signata in intentionibus secundis non potest exerceri in eisdem nisi forte in his que se habent sicut superius et inferius. vel ut subiectum et propria passio. Primum patet quia ista predicatio signata genus predicatur de specie male exercetur per istam.131 species est genus⟨.⟩ Secundum patet. quia ista genus predicatur de hoc genere. Convenientur exercetur per istam. Hoc genus est genus. Et ista.132 predicabile predicatur de universali. per istam. universale est predicabile. Ex quo infert quod predicatio signata in intentionibus secundis desperatis exercetur in primis. ut ista genus predicatur de specie exercetur per istam. homo est animal⟨.⟩ Secundo infert quod a predicatione signata in secundis intentionibus ad predicationem exercitam in primis non est consequentia formalis. Quia stat antecedens esse verum consequente falso. ut cum predicabile predicatur de universali est signata. et tamen non exercetur in primis. His suppositis dicitur primo quod illud quod hic diffinitur. non est res subiecta intentioni generis. ut probatum est. Secundo dicitur quod hic diffinitur intentio generis concretive signata⟨.⟩ Quia illud hic diffinitur cui per se inest diffinitio Sed hoc inest tantum intentioni secunde. Eo quod in diffinitione ponuntur predicata intentionalia. que per se primo insunt intentioni et rei subiecte per accidens. Ideo dicitur tercio quod res subiecta intentioni est illud in quo exercetur diffinitio intentionis.132

⟨Quinta opinio⟩↑

Quinta Opinio est montanorum Thomistarum. dicentium quod hoc nomen intentio derivatum est ab illo verbo contendo is ere.133 quia est illud in quod intellectus sua cognitione tendit. unde differenter tendit in aliud. voluntas et intellectus. quia voluntas tendit in aliud sub ratione boni et mali. et sic tendit in rem prout in se est. quia bonum et malum sunt in rebus. 6 metaphisice.134 Sed intellectus tendit in rem secundum esse quod habet in intendente. quia tendit in rem sub ratione veri vel falsi. que non debentur rebus secundum se. sed secundum esse quod habent in anima. Dicitur etiam intentio ab intus et teneor. quia est illud quod intus in mente tenetur. Unde quamvis intentio possit capi tripliciter.135 scilicet. pro actione intendentis. et pro re intenta. et pro illo quo aliquid intenditur. vel etiam pro habitudine inter intendentem et rem intentam. Tamen hic in nostro proposito debet accipi pro re intenta. Secundo considerandum est. quod duplex est intentio scilicet prima et secunda. Inten‖[13v]tio prima est res vel quiditas per eius speciem intelligibilem primario et secundum se concepta. Sed secunda intentio est accidens rationis in re secundario vel comparative concepta. Vel ut alii dicunt. Est una relatio rationis causata ab actu comparativo intellectus. derelicta in obiecto cognito et comparata ad aliud in quo obiecto est subiective. Sed terminative est in illo ad quod tale obiectum comparatur. Sicut exempli gratia. cum concipio essentiam hominis per suam speciem intelligibilem obiective ipsam representantem secundum se et absolute. Tunc illa essentia vel quiditas sic intellectaaf vocatur prima intentio. Sed quando concipio secundario eandem essentiam. per comparationem ad sua inferiora. que sic se habent. quod solum numero differunt. Tunc in tali essentia derelinquitur et causatur per intellectum unum accidensag. quod vocatur secunda intentio et significatur per hoc nomen species. Hec ille formaliter. Contra interpretationem nominis primo sic. Tu dicis. quod intentio est illud in quod intellectus tendit.136 Sed hoc est falsum. quia illud quod intellectus concipit. secundum te non tendit. sed intus tenetur ergo. Secundo intellectus intendit aliqua cognitione in rem. vel ergo illa cognitio est operatio intellectus. vel species intelligibilis. secundum non dicis. nec primum. quia operatio non est cognitio. immo per talem intellectus producit cognitionem vel notitiam. de veritate q. 4. ar. 1137 quotli'betum' 5 ar. 9138 quotli'betum' 8 ar. 4139 de poten'tia' q. 7 ar. 5.140 Nec est res cognita. ut iisdem locis patet. ergo. illa cognitio dicitur intentio proprie. qua intellectus intendit. Quod si concedis insufficientiam astruis. Verum bene dicta illorum invadere nolo. Quapropter quod aliquid possit dici intentio. ex parte intellectus et voluntatis concedo. ut S'ancti' Tho'me' prima secunde q. 12 ar. 1 et 2.141 Sed tamen satis negligenter dicis de illa intentione qua intellectus intendit. quia non concedis hoc de forma speculari quam tamen hoc nomen intentio ex parte intellectus videtur significare. quia significat in aliud tendere. Sed hoc non convenit speciei intelligibili semper. quia est quoddam medium inter potentiam et actum. quotli'betum' 7 ar. 2142 de veritate q. 8 ar. 14.143 Intentio vero significat actualem tendentiam in aliud. sed de hac materia latius dicemus in 2 ar'ticulo'.144 Contra secundum notabile⟨.⟩ Arguo sic. nulla habitudo adveniens alicui convenit ei secundum se et primarie concepto. sed prima intentio est habitudo adveniens rei intellecte. ergo non convenit rei secundum se et primario concepte. Maior patetah per D'octorem' S'anctum' in de ente et essentia. Minor probatur. quia intentio est quedam habitudo intellectus ad rem intellectam⟨.⟩ Preterea⟨.⟩ Omnis intentio aut est universalis aut particularis. Sed natura vel quidditas secundum se considerata. nec universalis est nec particularis. igitur natura secundum se considerata non potest dici intentio prima. Maior nota. Minor probaturai per S'anctum' T'homam' de en'te' et essen'tia' ca. 2145 opus'culum' 55146 et in 1 par'te'.147 Preterea vel diffinitur inten‖[14r]tio accepta formaliter vel materialiter⟨.⟩ Non materialiter. quia tunc ens per accidens diffiniretur secundum hanc opinionem dicentem. quod ens reale et rationis faciunt ens per accidens. Nec formaliter. quia tunc est processus in infinitum. patet quia illa intentio concepta haberet habitudinem per aliam intentionem ad intellectum⟨.⟩ Et illa iterum per aliam etc. Dicitur quod intentio est illud quod resultat ex re concepta et intellectu concipiente. Preterea prima intentio est res secundario et comparative concepta. prout consideratur in logica tua. ergo male dicitur quod sit res secundum se concepta. consequentia tenet. quia secundario conceptum et secundum se opponuntur. Antecedens probatur. quia secunda intentio. secundum hanc opinionem est in illa subiective. que est prima in logica. sed talis est res comparata ut patet ex descriptione secunde intentionis. Contra exempla posita Arguo sic. Exemplum de prima intentione non est logice considerationis. probatur. quia logica non considerat res absolutas vel quidditates rerum. cum hoc sit metaphisici. Sed prima intentio convenit quidditatibus rerum secundum se consideratis. igitur tam diffinitio intentionis prime. quam exemplum non pertinent ad hoc propositum⟨.⟩ Preterea. cum dicitur essentia hominis quiditative intellecta est prima intentio. sequitur quod intentio convenit ei per essentiam. Quia illud quod verificatur de aliquo in conceptu suo quidditativo. hoc convenit ei semper et per essentiam. sed natura quiditative concepta est intentio. ergo extra intellectum potest dici intentio. quod est impossibile ex nominis interpretatione posita sive primo sive secundo modo accipiatur. Sequitur quod inconvenienter intencio prima formaliter loquendo definita sit et hoc stando in principiis. D'octoris' S'ancti' Exempli gratia licet res secundum essentiam possit concipi. Attamen accidit ei quod sit concepta vel intenta. vel quod intellectus tendat in eam. Sic intentio non est res hoc modo. sed aliquid resultans ex tali tendentia. Dicit ulterius illa opinio. Si concipio secundario eandem essentiam per comparationem ad sua inferiora. Tunc in tali essentia derelinquitur et causatur secunda intentio. Contra. Illa essentia comparata vel differt per aliquod accidens ab essentia absoluta vel non. Si primum sequitur quod illa comparatio faciens diversitatem erit prima vel secunda intentio. non prima ut patet ex diffinitione. nec secunda. quia hec sequitur comparationem. nec dicitur quod sit accidens reale. igitur non differunt accidentaliter. et sic convenit ei per essentiam illa comparatio. Quod quantum preceptionibus invicibilis Thome et Theologorum luminis repugnet. iudicio bonorum emulorum relinquo⟨.⟩ Si autem dicis quod sit secunda intentio⟨.⟩ Contra. diffinitio non convenit ei. que est. secunda intentio est accidens rationis in re secundario vel comparative concepta. verum hec obiectabula aliter loquentibus nihil officiunt⟨.⟩ Preterea ponuntur due diffinitiones secunda‖[14v]rum intentionum. et in secunda dicitur. quod intentio secunda est subiective in re secundario concepta et terminativeaj in illa re ad quam tale obiectum comparatur. Contra. Intellectus potest concipere hominem et comparare ad supposita hominis extra animam. igitur intentio secunda ad quam terminatur species erit in illis suppositis extra animam. Sed hoc est contra S'ancti' Tho'me' de pote'ntia'.148 Preterea⟨.⟩ Homo nunquam potest dici secunda intentio idemptica predicatione. sed homo idemptice et extra animam potest dici species. 7 metaphisice.149 igitur species non solum significat secundam intentionem. Sed contra illud quod dicitur scilicet secundam intentionem esse subiective in obiecto cognito⟨.⟩ Arguo sic iam obiter (quia in 2 ar'ticulo' ex intentione)⟨.⟩ In quibuscumque est subiectum intentionis secunde. in illis est secunda intentio⟨.⟩ Sed in rebus extra animam est res obiective concepta realiterak. et hoc large capiendo esse inal. igitur in illis est secunda intentio. Confirmatur. quia res prout est apud intellectum. non est tam firma ut possit esse aliquo modo subiectum proprie loquendo. Cum non sit in anima nisi obiective sicut color in visu⟨.⟩ Correlarium⟨.⟩ Secundum hanc opinionem Socrates possit dici species. Probatio. Quicquid est in predicato. quod de subiecto dicitur est in subiecto. sed homo predicatur de Socrate inquantum species. igitur species predicatur de Socrate. et sic fieret falsa accidentis⟨.⟩ Correlarium secundum. equus secundum se acceptus et comparative est realiter in isto equo et isto qui trahit currum. ergo ex consequenti species trahit currum. quod forte audivi aliquos concessisse. Sed hoc est movere risum⟨.⟩ Vel oportet dicere quod intentio species non sit subiective. neque concepta. quod inferius clarescit. Et hec exiliter dicta sufficiunt in primo articulo. Non volo dictata placere cunctis. Nam bono tardam puero Minervamam offero et mentem ratione nostraman solvo ligoque.

⟨Secundus articulus⟩↑

In secundo Articulo. dei auxilio Tria puncta discutientur. In primo quid intentio tam voluntatis. intellectus et rei intellecte. etiam an intentio sit in prima subiective an ne. secundo respondebo ad quesitum. tercio confirmabo hoc esse tenendum a veris Thomistis. Quantum ad primum non. quod intentio est nomen significans in aliud tendere ut habet D'octor' S'anctus' in prima secunde q. 12 ar. 1150 ubi imprimis notandum quod intentio quo ad interpretationem nominis convenit intellectui et voluntati⟨.⟩ Itidem ubi supra ar. 5 in cor'relario' de inten'tione' volun'tatis'.151 Dicit egregius Thomista Armandus quod sit duplex. nam actus voluntatis dicitur intentio qua ipsa tendit.152 Et res volita vel intenta dicitur intentio voluntatis.153 ut exemplo patet. Dum dico intentio mea est ire ad templum.154 tunc capitur primo modo. Cum vero aio intentio mea est scribere155 ibi capitur pro re intenta ‖ [15r] scilicet pro ipsa scriptura. De hac intentione voces et calamos in presentiarum rumpimus cum aliam quam hanc speculationem requirat. Nunc de intentione ex parte intelligentis tenendum est. quod intentio dicitur illud quo mediante intellectus tendit in cognitionem rei. ut Petrus Nigri ait.156 Vel est illud quod per modum representantis ducit nos in cognitionem alicuius rei.157 ut Armandus docet. hoc modo species intelligibilis potest dici intentio similiter actus intelligendi quem aliqui confusum vocant. et verbum cordis vel mentale. quod alias dicitur forma specularis. et communiter a Sancto Tho'ma' conceptus formatus vel imago. ut patet 1 parte ques. 93.158 Et probatur sic. cuicumque convenit diffinitio alicuius. illi convenit et diffinitum⟨.⟩ Sed diffinitio intentionis convenit omnibus illis predictis. Maior nota. Minor probatur. Quia per unumquodque illorumao intellectus tendit per speciem in alterum actum per verbum mentale productum ab illis. Si queris an omnia illa sunt in aliquo subiective. Respondeo quod sunt in intellectu subiective. ut patet ex D'octoris' S'ancti' parte 1 q. 93 ar. 1 et 7159 et in aliis plurimis locis. Attamen aliqui Thomistarum de specie intelligibili et actu nullam. sed de verbo cordis magnam habent dubitationem. Sed contra eos arguoap sic. Quicquid producitur per operationem immanentem manet in eodem cum producente. Sed verbum cordis vel imago expressa producitur ab operatione immanente ipsius intellectus. igitur Maior potest deduci ex 1 ethico'rum'.160 Minor ex S'ancto' T'homa'⟨.⟩161 Preterea. D'octor' S'anctus' ubi supra sic dicit formaliter. Verbum autem in anima nostra sine actuali cogitatione esse non potest.162 Preterea illud dicitur intentio quo instrumentaliter intellectus utitur ad intelligendum et in quo intelligit. Sed verbum cordis est huiusmodi. igitur dicitur intentio⟨.⟩ Minor patet quotlibe'tum' 5 ar. 9 ad primam.163 Preterea dicit S'anctus' Tho'mas' formaliter contra gen'tiles' li. 1 ca. 56. quod vis cognoscitiva non cognoscit aliquid actu. nisi adsit intentio.164 Ex quo arguoaq sic. intellectus non potest cognoscere sine specie actu et imagine igitur dicuntur intentiones Sed nota quod ratio intentionis magis convenit verbo cordis. quam aliis. quia est quo intendit et in quod. Qua propter implurimum dicitur intentio ut patet contra gen'tiles' li. 4. ca. 11.165 Preterea. Omnibus intentionibus commune est quod sint in intellectu et non in re. nisi intelligens cognoscat se ipsum. igitur intentio magis convenit speciei actu (proprie tamen verbo interiori) quam rebus. Immo conceptio intellectus formaliter dicitur intentio. Preterea⟨.⟩ Illud maxime dicitur intentio inter prefata quod est similitudo propria et actualis rerum conceptarum. sed verbum cordis est huiusmodi. igitur. Notandum quod verbum cordis aar S'ancto' Tho'ma' in summa contra gen'tiles' li. 1 et li. 4166 ut supra semper vocat verbum cordis intentionem. Sed pro vera et diligentiori harum intentio‖[15v]num indagine non parum fructus scientieque sinceris Thomistis allatura statui hic questiunculas lectu amenas notatu dignas recensere. Quarum noticia mirum immodum ad penetralia Thome iter est factura. non meo ex capite cui forte diffiderimas. Sed ex invicto Thomistarum instructissimorum exercitu. litteraria arma et armarium in adversarios torquebo. Non certe inquirit montem qui scandit ad altum. vallibus ignotis ima latere solent. Est ergo prima questio⟨.⟩

⟨Prima questio⟩↑

Utrum idem sint verbum interius. conceptus intellectus. verbum intellectum. verbum conceptio intellectus. diffinitio vel propositio secundum duplicem operationem intellectus. verbum intellectuale. conceptio rei intellecte. verbum cordis. similitudo rei. noticia. hoc ipsum intelligi ratio. intentio. imago expressa. species intelligibilis. imago. exemplar. Dicendum quod omnia illa dicta in una re significata possunt convenire. licet differunt secundum rationem propter quam etiam aliqua non conveniunt uni conceptui in numero vel specie. ut patet de exemplari et imagine in creaturis. Nota quod non intelligo per rem significatam rem intellectam que est extra animam sicut alii Tho'mam' volunt intelligere. sed specularem similitudinem quam intellectus format de re. Probatur responsum per D'octoris' S'ancti' opus'culum' 53 de intellectu et intelligibili.167 in summa contra gen'tiles' li. 1 ca. 54168 li. 4. ca. 11169 de po'tentia' dei q. 7 ar. 6.170 quotlibe'tum' 7. ar. 4171 quotlibe'tum' 5 ar. 9.172 1 parte. q. 93173 et q. 34.174 Cogor hoc adducereat S'anctum' Tho'mam' quia hunc laborem propter diversitatem Thomistarum subivi. Nota quod verbum nostrum interius conceptum est quedam ratio et similitudo rei intellecte que dicitur exemplar. si habet rationem principii. Exempli gratia. Ratio quam artifex format de domo in mente sua est principium domus⟨.⟩ Sed similitudo rei naturalis in intellectu nostro concepta comparatur ad rem sicut ad principium effectus. quia nostrum intelligere a sensibus principium accipit. ut dicit S'anctus' Tho'mas' parte 1. q. 14 ar. 8.175 Nota S'anctus' Tho'mas' in 4 contra gen'tiles'176 dicit quod verba interiora vel conceptiones intelligibiles primorum principiorum naturaliter in intellectu existentes ex eo procedunt. ergo conceptio vel verbum interius est subiective in intellectu. Nota pro maiori declaratione et confirmatione responsi secundum D'octoris' S'ancti' de ve'ritate' q. 4 ar. 1 in cor'relario' 177quod nomina imponuntur secundum quod cognitionem de rebus accipimus. Et ideo quia verbum exterius cum sit sensibile est magis notum nobis quam interius secundum nominis impositionem. per prius enim vocale verbum dicitur verbum. quam verbum interius. Quamvis verbum interius naturaliter sit prius utpute exterioris. causa efficiens et finalis. Finalis quidem⟨.⟩ Quia verbum vocale ad hoc a nobis exprimitur. ut interius nobis manife‖[16r]steturau. Unde oportet quod verbum interius sit illud quod significatur per verbum exterius. Verbum autem quod exterius profertur significat id quod intellectum est. non autem ipsum intelligere neque hoc intellectum quiav est habitus vel potentia nisi quatinus et hec intellecta sunt. Unde verbum interius est ipsum interius intellectum⟨.⟩ Efficiens autem. quia verbum prolatum exterius. cum sit significatum ad placitum. eius principium est voluntas. sicut et ceterorum artificiatorum. Et ideo in mente proferentis. verbum interiusaw preexistit sicut quoddam exemplar exterioris verbi. Ita scilicet quod in loquente triplex verbum invenitur scilicet illud quod per intellectum concipitur. ad quod significandum verbum exterius profertur. Et hoc est verbum cordis. Item exemplar exterioris verbi et hoc dicitur verbum interius quod habet imaginationemax vocis. Et verbum exterius expressum quod dicitur verbum vocis. Sicut in artifice precedit intentio finis. et deinde sequitur excogitatio forme artificiati. et ultimum artificiatum in esse producitur. Et ita verbum cordis in loquente est prius verbo. quod habet imaginationemay vocis. et postremum est vocis.177 Hec ille egregius doctor quasi formaliter. Arguo sic verbum cordis preexistit in intellectu. sed nulla res intellecta preexistit in intellectu. ergo. Maior est S'anctus' Tho'mas' et minoraz similiter sive etiam intellectus intelligit seipsum idem non preexistit in seipso. Nota ulterius ut dicit S'anctus' Tho'mas' in eadem q. et ar. ad septimum⟨:⟩ 178quando effectus habet a causa non solum quod sit. sed etiam quod significat. Tunc sicut causa est prior in essendo. ita etiam in significando. Ideo verbum interius per prius habet rationes et significationis et manifestationis. quam verbum exterius. quia hoc non instuitur ad significandum nisi per verbum interius⟨.⟩178 Considerandum est etiam quod S'anctus' Tho'mas' quandoque dicit de verbo quasi sit quid essentiale. quod adversarii ad confirmationem sue opinionis trahere nituntur. hoc dicit propter divina ut patet in solutione ad nonum eiusdem ar'ticuli'. quod melius declarat.179 S'ancti' Tho'me' par'te' 1 q. 34. ar. 1.180 Preterea ait idem. q. 4 de ve'ritate' ar. 2 in cor. quod intellectus noster est illud ad quod operatio nostri intellectus terminatur quod est ipsum intellectum. quod dicitur conceptio intellectus. Sive sit conceptus significabilis per vocem complexam sive incomplexam⟨.⟩181 Ex illo arguoba sic. terminus motus et motus sunt in eodem subiecto. Sed operatio intellectus est motus quidam et conceptio intellectus est terminus ut patet in opus'culo' de intel'lecto'182 et in eadem q. de veri'tate' ar. 1 ad primum.183 ergo conceptio intellectus non est semper res intellecta. Nota quod duplex est operatio intellectus. una que vocatur indivisibilium intelligentia per quam intellectus format in se ipso diffinitionem vel conceptum alicuius incomplexi. significabilem per vocem incomplexam. Alia operatio est intellectus componentis et dividentis secundum quam format enunti‖[16v]ationem significabilem per vocem complexam. et utrumque istorum per operationem intellectus constitutorum vocatur verbum cordis. quotli'betum' 5 ar. 9.184 et de veri'tate' ubi supra ar. 2 in cor.185 Arguo intellectus non constituit res vel substantias. cum sit minoris entitatis. ergo verba cordis substantiarum non sunt substantie. Preterea⟨.⟩ Omne intellectum in nobis est aliquid realiter. progrediens ab altero.186 Sed substantia non progreditur realiter ab intellectu nostro. ergo non est conceptio intellectus. Item conceptio est effectus actus intelligendi etc. Nota verbum est noticia secundum S'anctum' Augus'tinum' expressa ab alio que est in nobis noticia actualis.187 Dicitur etiam quod verbum est dictum. quod verbum est intellectum. Differunt tamen dicere et intelligere in nobis quia dicerebb non solum significat intelligere. sed intelligere cum hoc quidem ex se exprimere aliquam conceptionem. Nec aliter possumus intelligere nisi huiusmodi conceptionem exprimendo. Et ideo omne intelligere in nobis proprie loquendo est dicere. S'anctus' Tho'mas' parte 1 q. 34 ar. 1 ad tercium. diligentius inquirit Nam dicere proprie importat habitudinem ad verbum quo mediante ad rem refertur. Sed intelligere importat habitudinem ad rem intellectam.188 Ex illo patet quod non valet solutio aliorum dicentium quod noticia capitur pro recognita intelligendo rem que non est in animo subiective. quia clarissime dicit S'anctus' Tho'mas' quod intelligere in nobis est dicere.189 et hoc significat exprimere quod subiective non convenit. nec rebus naturalibus. quia res naturales magis sunt nostre intentionis quam ediverso probatur. Preterea ad septimum dicendum in eodem ar'ticulo' ubi dicit quod voluntas non habet aliquid progrediens a seipsa nisi sit in ea per modum operationis. Sed intellectus habet aliquid progrediens ab eo non solum per modum operationis. sed etiam per modum rei operate. Et ideo significatur verbum ut res procedens. sed amor ut operatio precedens⟨.⟩ Sequitur primo⟨:⟩ Si omne verbum et omnis res intellecta sunt idem sequitur quod intellectus noster erit causa rerum. sequela est falsa patet quia ediverso dicitur de poten'tia' q. 7 ar. 10 ad quintum.190 ergo⟨.⟩ Maior probatur ex predictis. Sequitur secundo quod verbum quandoque dicitur res procedens et quandoque noticia actualis Nota etiam quando mens intelligit seipsam eius conceptio non est ipsa mens. sed aliquid expressum a noticia mentis⟨.⟩ Ideo intelligit se sicut alia ut dicitur 3 de anima.191 Hec D'octor' Com'mmunis' de veri'tate' q. 4 ar. 2192 Et in opus'culo' 53.193 Est etiam notandum ubi supra quod verbum intellectum in nobis duo habet de sua ratione. scilicet quod sit intellectum et ab alio expressum. Illa autem duo nulli rei obiective concepte proprie convenire possunt. probatur sic. quia res materiales in hoc statu intelliguntur per abstractionem a conditionibus individuantibus. sed abstrahere non est exprimere. Immo abstrahere ‖ [17r] convenit illi quod intellectus intelligitbc in verbo expresso. Et breviter volens vere salvare. S'anctum' Tho'mam' et veritatem non sophistice cogitur dicere verbum intellectum et rem intellectam non esse idem. Preterea dicit S'anctus' Tho'mas' in 1 par'te' q. 93 ar. 1 in cor. 194quod imago aliquid superaddit similitudini. scilicet quod sit ab alio expressum. Imago enim dicitur eo quod agitur ad imitationem alterius⟨.⟩ Unde ovum quantumque sit alteri simile et equale non dicitur imago eius quia non est expressum.194 Similiter de ratione perfecte imaginis est equalitas ar'ticulo' secundo. Nec quelibet similitudo expressa ab alio dicitur imago. quia si est similitudo secundum genus tantum. aut secundum accidens commune non propter hoc dicitur aliquid esse ad imaginem alterius. requiritur enim quod sit similitudo secundum speciem. vel secundum aliquod accidens proprium speciei. Contra. Nullum verbum cordis est eiusdem speciei cum re intellecta. igitur ex predictis non potest dici imago. Dico ex ar. 7 in cor'relario'195 et hoc. Quod non debet sic intelligi. quod sit eiusdem speciei cum re. Sed quod sit similitudo speciei vel representantem speciem ar. 8. in cor. In quo ar'ticulo' dicit notatu dignum⟨.⟩ 196Manifestum est autem quod diversitas obiectorum diversificat species verbi et amoris. non enim idem specie. in corde hominis verbum conceptum de lapide et equo. nec idem specie amor attenditur.196 Hec ille accuratissime dicit. idem 1 par'te' q. 34 ar. 3 in correlariobd in nobis sunt diversa verba secundum diversa que intelligimus.197 Quapropter arguobe sic⟨.⟩ Idem non est obiectum suiipsius. nec diversificat se ipsum. Sed res intellecta est obiectum verbi. et ipsum diversificatbf. igitur non sunt idem verbum et res intellecta. Dicitur tamen anima est obiectum suiipsius. ergo⟨.⟩ Maior habet instantiam. Contra. Conceptio quam anima habet de se vel scientia non est ipsa anima. ergo stat maior. Preterea. Omne verbum est in corde. omnis conceptio est in mente. omnes rationes sunt in intellectu nostro sicut in subiecto. sed res intellecte non sunt subiective in intellectu nostro. nec in corde nec in mente. ergo res intellecta non est verbum. non est ratio. non est conceptio intellectus. tenet consequentia in festino. Maior patet de poten'tia' q. 7 ar. 6 in cor.198 et ar. 11 ad decimum.199 Et ubi supra. Considera tamen diligenter quod similitudo potest esse quoddam preambulum precedens imaginem inquantum est aliquid communius imagine. et consideratur ut subsequens inquantum significat quandam imaginis perfectionem. Dicimus enim imaginem alicuius esse similem vel non esse similem ei inquantum perfecte vel imperfecte representat ipsum. Quia autem illa imago vel noticia expressa dicatur verbum. ostendit S'anctus' Tho'mas' par'te' 1 q. 34 ar. 1 dicens⟨:⟩ 200Primo et principaliter interior mentis conceptus verbum dicitur. Secundario ipsa vox interioris conceptus significativa. Tercio ipsa imaginatio vocis ver‖[17v]bum dicitur. Quarto et figurative dicitur verbum illud quod verbo significatur vel efficitur⟨.⟩ Sicut consuevimus dicere. hoc est verbum regis.200 Hec ille. patet igitur quod conceptus. intellectus. et verbum essentialiter conveniunt. licet variis significationibus realiter distinguantur. Similiter dicit quod de ratione sua habet verbum cordis quod ab alio procedet. scilicet a noticia concipientis. patet quod illud verbum sit conceptio intellectus. Nam verbum interius ita procedit a dicente quod in ipso manet. sed hoc convenit conceptui. ergo. Maior ponitur in hoc ar'ticulo' ad primum.201 Minor contra gen'tiles' li. 4.202 Contra. Illud quod procedit a noticia. non est noticia. sed verbum procedit a noticia concipientis⟨.⟩ ergo. Dico quod noticia potest capi multifariam. Primo 203pro actu concipientis. Secundo pro habitu. Tertio pro eo quod intellectus concipit cognoscendo. Cum ergo dicitur verbum est noticia non accipitur pro actu intelligentis nec pro habitu. sed pro tercio.203 Hec ille ad primam virtualiter⟨.⟩ Contra⟨.⟩ Augusti'nus' in 9 li. de trini'tate' dicit quod noticia et amor in anima existunt substantialiter et essentialiter.204 non tanquam accidens in subiectobg. ut color aut figura in corpore. ergo noticia non est accidens nec est verbum cordis. Respondeo dicit S'anctus'Tho'mas'. quod noticia capitur quattuor modis.205 Primo pro ipsa natura cognoscitiva. Secundo pro potentia cognitiva. Tertio pro habitu cognitivo. Quarto pro ipso cognitionis actu⟨.⟩ Loquendo ergo de noticia primo modo constat quod non est accidens mentis. sed est in mente substantialiter et essentialiter. Sicut dicitur quod rationale est in vivo. Si autem loquimur de noticia tribus aliis modis accepta sic potest considerari dupliciter. Uno modo inquantum comparatur ad cognoscentem. sic inest cognoscenti sicut accidens in subiecto. vel inquantum comparatur ad cognoscibile. et ex hac parte non habet quod insit. sed quod ad aliud sit. Illud autem quod ad aliquid dicitur non habet rationem accidentis. ex hoc quod est ad aliquid. sed solum ex hoc quod inest. et inde est quod sola relatio secundum rationem sui generis cum substantia. Si autem capitur aliis modis et hoc quantum ad absolutum est accidens. Si autem quantumbh ad respectum tunc non habet rationem accidentis. quia propria ratio relationis est quod sit ad aliquid. quod vero sit aliquid secundum rem habet ex illa parte qua inest. quod convenit sibi ex ratione accidentis. ut habet. S'anctus' Tho'mas' de po'tentia' q. 2 ar. 5 in cor.206 q. 8. ar. 2 in cor.207 Sed ex illa solutione sequuntur duo dubia. Primum⟨.⟩ Utrum actus cognitionis posset dici noticia⟨.⟩208 Secundum⟨.⟩ Utrum noticia vel verbum cordis sit respectus.209 Ad primum dico quod actus cognitionis non est oparatio intellectus Sed est illud quod intelle‖[18r]ctus format cognoscendo. Sed operatio intellectus est motus ad hoc verbum D'octoris' S'ancti' par'te' 1 q. 34 ar. 1 ad quintum dicit. quod intellectus fit in actu per formam rei intellecte.210 Dico secundo quod actus cognitionis potest⟨:⟩ Uno modo capi pro operatione intellectus et sic non est verbum. Alio modo capitur pro illo ad quod operatio terminatur in mente in qua est. sic est verbum. ut elici potest ex S'ancto' Tho'ma' de veri'tate' q. 4 ar 2 adbi 7.211 sed dico illa probabiliter opinativequebj. Et ergo credo quod notanter dixerit actus cognitionis et non intellectus. Ad secundum dico quod hoc nomen verbum imponitur ad significandum qualitatem absolutam quam sequitur respectus similitudinis. in relativis enim nominibus quedam imponuntur ad significandum respectus ipsos. sicut hoc nomen similitudo. Quedam vero ad significandum aliquid ad quod sequitur respectus⟨.⟩ Arguo contra. relativum non potest esse sine correlativo. sed verbum vel noticia significat respectum. ergo non potest esse sine re representata. quod tamen est falsum ut patet de rosa in hieme. Dicendum quod duplex est respectus. Actualis et Habitualis. Maior de primo vera est non de secundo. Dico secundo quod respectus qui consequuntur actus anime possuntbk esse etiam de eo quod non est in actu existens. Verbum importat processionem intellectus. ergo argumentum non concludit. Hec S'anctus' Tho'mas' de veri'tate' materia 4. questi. 5 ad primum.212 Ad maiorembl secundi dubii solutionem lege S'anctum' Tho'mam' par'te' 1 q. 34 in contra dicentem quod nomine verbi significatur. non solum respectus ad patrem. sed etiam ad creaturam.213 et ad quartum dicit quod nomen verbi principaliter est impositum ad significandum relationem ad dicentem et ex consequenti ad creaturas.214 Nostrum autem verbum est similitudo illius. ut habet de veri'tate' q. 4.215 igitur nostrum verbum principaliter significat respectum ad exprimentem. vel intelligentem. et ex consequenti rem conceptam. Revera dicit idem de poten'tia' q. 8 ar. 1 in cor. Quod verbum in quo 216intellectus intelligit rem aliam a se ab alio oritur. quia ab intellectu per actum suum. sed et aliud representat. quia est similitudo rei intellecte.216 Huius simile habes 4 topi'corum' de scientia que significat ordinem ad subiectum et ad scibile.217 Patet igitur quomodo relatio est de ratione verbi. Ex prioribus satis constare potest identitasbm verborum et conceptionum in sequentibus vero probabitur. quod conceptio intellectus etiam dicatur ratio et diffinitio et intentio patet primum per Doc'torem' S'anctum' de poten'tia' q. 7 ar. 6 in cor. Ubi dicit quod rationes nominum sequuntur conceptiones intellectuum. et ita dicit sicut est quidam conceptus intellectus vel ratio cui respondet res ipsa. que est extra animam ita est quedam conceptio vel ratio cui respondet res intellecta. secundum quod huiusmodi. Sicuti rationi hominis vel conceptioni hominis respondet res extra animam. Rationi vero animalis vel conceptioni generis aut speciei respondet ‖ [18v] solum res intellecta.218 Sequitur ex illo primo quod ratio intentionum est conceptio et est formaliter intentio. Secundo sequitur quod secunde intentiones nihil habent extra animam eis correspondens quod est contra alios Tho'mistas'. Nota bene quod illa coniunctio vel disiunctiva rerum vel terminorum non semper hoc munus exercet. sed fere impluribus declarat. doctores enim cum unum duobus terminis significant alteri ignotiori addunt notiorem. coniunctione vel media. ut dicendo Homo vel animal rationale et Achilles vel Cadmus dedit grecas litteras non eodem modo fingitur. vel quod D'octor' S'anctus' observavit hec dicens conceptio vel ratio quasi unus terminus alicui alio sit notior. Confirmatur per D'octoris' S'ancti' sen'tentia' 1 dis. 2 q. 1 ar. 3 ubi dicit quod ratio nihil aliud est quam id quod intellectus apprehendit de significatione alicuius nominis. et hoc in his que habent diffinitionem. Est ipsa rei diffinitio secundum quod Ph'ilosoph'us dicit219 4 metaphisice. lec. 7 et ultima.220 Ratio quam significat nomen est diffinitio. Sed quedam dicuntur habere rationem sic dictam. que non diffiniuntur. sicut quantitas qualitas. et huiusmodi que non diffiniuntur.221 Hec ille. quod est omnino consonum Aristoteli ubi supra dicenti. Dico autem unum significare hoc si hoc est homo. si sit aliquid homo. hoc est hominem esse. Et idem angelicus doctor dicit ubi supra. non enim hec dicitur quasi ipsa intentio quam significat nomen rationis sit in re. Aut etiam ipsa conceptio cui convenit talis intentio sit in re extra animam. Cum sit in anima sicut in subiecto. sed dicitur esse in re. inquantum in re extra animam est aliquid respondens conceptioni anime. Sicut signatum signo. Unde sciendum quod ipsa conceptio intellectus tripliciter se habet ad rem. que est extra animam. Aliquando enim hoc quod intellectus concipit est similitudo rei existentis extra animam. Sicut hoc quod concipitur in hoc nomine homo. Et talis conceptio intellectus habet fundamentum in re inmediate inquantum res ipsa ex sua conformitate ad intellectum facit quod intellectus sit verus et quod nomen significans illum intellectum proprie de re dicatur.222 Arguo sic. nihil est similitudo suiipsius. sed conceptus intellectus de homine est similitudo hominis. ergo non sunt idem. Dicitur quod res bene est similitudo rei extra animam existentis quod notantur dicit D'octor' S'anctus'⟨.⟩ Contra inmediate subiungit quod intellectus est verus ex conformitate rei intellecte ad intellectum. ergo dicit hoc de re intellecta. Preterea quando dicitur res ipsa ex sua conformitate ad intellectum facit quod intellectus sit verus. quero vel supponunt pro eodem intellectus et res vel pro diversis. si secundum habeo propositum. Si primum sequitur quod eadem res facit conformitatem suiipsius. 223Aliq'ua'n'do' autem hoc quod significat nomen est non similitudo rei existentis extra animam. Sed est aliquid quod consequitur ex modo intelligendi ‖ [19r] rem que est extra animam. Et huiusmodi sunt intentiones quas intellectus noster adinvenit sicut significatio huius nominis genus non est similitudo alicuius rei extra animam existentis. Sed ex hoc quod intellectus intelligit animal ut in pluribus speciebus attribuit ei intentionem generis⟨.⟩ Et huiusmodi intentionis licet proximum fundamentum non sit in re. sed in intellectu. Tamen remotum fundamentum est res ipsa. Unde intellectus non est falsus. qui has intentiones adinvenit.223 Sequitur primo quod sicut prima intentio habet propriam rationem capiendo intentionem pro re. Ita secunda intentio habet propriam rationem quam significat nomen. ut genus significat primo rationem generis que est in intellectu subiectivebn. Aliq'ua'n'do' vero id quod significatur per nomen non habet fundamentum in re neque proximum neque remotum. sicut conceptio Chymere224. quia neque est similitudo alicuius rei extra animam. neque consequitur ex modo intelligendi rem aliquam nature. Et ideo ista conceptio est falsa.225 Sequitur secundo ex dictis 226quod omnes rationes sunt in intellectu nostro sicut in subiecto. et in rebus sicut in radice226 vel in fulcimento ut dicit hic ad quartum et de po'tentia Dei' ubi supra. Dicit etiam hic quod admodum nostram opinionem iuvat quod ratio hominis non dicitur esse in homine quasi res quedam in ipso. Sed est sicut in subiecto in intellectu. et est in homine sicut in eo quod prestat fulcimentum veritati ipsius.227 Dii boni quid gratius usquam esse potest quam veritatem scientia confirmare. falsitatem confutare adversariorum. Cum igitur queriturbo in quo sint intentiones pro conceptionibus capte subiective. Respondet. nunquam mihi sine honoris prefatione nominandus S'anctus' Tho'mas' in intellectu. et ad quintum ubi supra⟨.⟩ Dicit 228rationes autem intellecte habent duplicem firmitatem. scilicet firmitatem sui esse. et hanc habent ab intellectu sicut alia accidentia a suis subiectis. Et firmitatem sue veritatis. Et habent ex re cui confirmanturbp. Ex eo quod res est vel non est. locutio et intellectus veritatem vel falsitatem habet.228 Patet igitur quod ratio et conceptio intellectus et diffinitio sunt idem. et hoc secundum aliquas considerationes. Quapropter notate secundum S'anctum' Tho'mam' 1 sen'tentia' dis. 33 q. 1 ar. 1 ad tertium 229quod ratio sumitur dupliciter. quandoque enim ratio dicitur id quod est in ratiocinante scilicet ipse actus rationis. vel potentia que est ratio. quandoquebq etiam ratio est nomen intentionis secundum quod significat diffinitionem rei prout ratio est diffinitio sive prout est argumentatio. Dico igitur quod cum dicitur quod est alia ratio paternitatis et essentiebr in divinis. non accipitur ratio secundum quod est in ratiocinante tantum. sed secundum quod est nomen intentionis. et significat diffinitionem rei. quamvis enim in divinis non possit esse diffinitio nec genus. nec differentia. nec compositio. si tamen intelligatur ibi aliquid diffiniri. alia ‖ [19v] erit diffinitio paternitatis. alia diffinitio essentie. In omnibus autem intentionibus hoc communiter verum est quod intentiones ipse non sunt in rebus. sed in anima tantum. habent tamen aliquid in re respondens scilicet naturam cui intellectus huiusmodi intentiones tribuit⟨.⟩229 hec ille formaliter. Ex illo arguo sic. Omne nomen significat conceptionem intellectus immediate primo periar'meneias'.230 Sed aliqua sunt nomina intentionis. ergo intentio est conceptio intellectus. Preterea. Nulla intentio est in rebus. sed multe res concepte sunt in rebus. ergo multe res concepte non sunt intentiones. Maior nota⟨.⟩ Minor probatur quia res naturales concepte sunt in rebus. Si dicitur quod res intellecte sunt in anima. Contra⟨.⟩ omnis intentio tantum est in anima. ergo nulla intentio est in rebus. Arguitbs Dominicus. 231unius rei est una diffinitio et essentia. sed unius rei possunt esse plures rationes. ergo ratio et diffinitio non sunt idem.231 Preterea probatur quod intentio non sit idem quod diffinitio. quia omnis intentio est in anima tantum. sed ratio sive diffinitio est etiam in re quia alias diffinitio non verificaretur de diffinito. Preterea nulla conceptio predicatur de re. quia hec est falsa. homo est conceptio. sed omnis ratio predicatur de re. nam hec vera est. homo est animal rationale. Preterea quedam est ratio substantie. sed intentio sive conceptio saltem cum sit accidens non est ratio substantie. ergo ratio substantie non est idem quod intentio sive conceptio. Preterea 232intentio est similitudo rei ad extra. et per consequens species intelligibilis. sed ratio non est species intelligibilis.232 Hec Dominicus de flandria 4 metaphisice. q. 7. ar. 4 quinto adducit et solvit. Dicendum ad primum Ratio potest accipi dupliciter. Uno modo pro forma tocius que est essentia. et sic unius rei est una ratio. Alio modo accipitur pro diffinitione vel conceptione rei quam intellectus format in se. sic unius rei possunt esse plures rationes. secundum quod ille imperfecte representant res. Ad secundum dico. quod secunde intentiones tantum sint in anima tam radicaliter. quam formaliter. formaliter quidem quia in anima subiective. radicaliter. quia illa quorum huiusmodi rationes non sunt in re extra animam. sed solum sequuntur actum intelligendi. de poten'tia' q. 7 ar. 6 in cor'relario'.233 q. 1 ar. 1 ad decimum.234 et in 1 sen'tentia' ubi supra dis. 2 q. 1 ar. 3235 dicit enim in forma. S'anctus' Tho'mas' ad decimum de poten'tia' 236quod intellectui respondet aliquid dupliciter. Uno modo immediate quando scilicet intellectus concepit formam rei alicuius extra animam existentis. ut hominis vel lapidis. Alio modo mediate. quando scilicet aliquid sequitur actum intelligendi et intellectus reflexus supra ipsam considerat illud236 etc. Ad tercium dicit ille quod si conceptio accipitur secunde intentionaliter. similiter et ratio tunc non predicatur de re. Si prime intentionaliter sic capitur dupliciter. Uno modo in abstracto ‖ [20r] sic non predicatur. Alio modo in concreto sic predicatur de re. homo enim est illud quod concipitur scilicet animal rationale. et est illud quod est ratio. Ad quartum dicit quod sicut est quedam ratio substantie ita conceptio quamvis sit accidens. sufficit enim quod proximum significatum conceptionis sit res que est substantia. Ad quintum dicit quod duplex est similitudo rei. quedam informans. talis est species intelligibilis. alia formata et talis differt a specie intelligibili. et dicitur conceptio. etiam dicitur quod argumentum non valet. Quamvis pro meis viribus probaverim intentionem esse verbum. tamen firmiores adducerebt rationes me opere non tedet. ubi lumen doctorum. S'anctus' Tho'mas' in primis occurrat in sum'ma' contra gen'tiles' li. 1 ca. 54. dicens. 237Considerandum est quod res exterior intellecta nobis in intellectu nostro non existit secundum propriam naturam. Sed oportet quod species eius sit in intellectu nostro. per quam fit intellectus in actu. existens autem in actu per huiusmodi speciem. sicut per propriam formam intelligit rem ipsam. Non autem ita quod ipsum intelligere sit actio transiens in rem intellectam. sicut calefactio transit in calefactum. Sed manet in ipso intellligente. Et habet relationem ad rem que intelligitur ex eo quod species predicta. que est principium intellectualis operationis. ut forma est similitudo illius. Ulterius autem considerandum est. quod intellectus per speciem rei formatus intelligendo format inseipso quandam intentionem rei intellecte. que est ratio ipsius quam significat diffinitio. Et hoc quidem necessarium est. eo quod intellectus intelligit indifferenter rem absentem et presentem in quo cum intellectu imaginatio convenit. Sed intellectus hoc amplius habet quod etiam intelligit rem ut separatam a conditionibus materialibus sine quibus in rerum natura non existit. et hoc non posset esse nisi intellectus intentionem sibi predicta formaret. Hec autem intentio intellecta cum sit quasi terminus intelligibilis operationis. est aliud a specie intelligibili. que facit intellectum in actu. quam oportet considerari ut intelligibilis operationis principium. licet utrumque sit rei intellecte similitudo. per hoc enim quod species intelligibilis que est forma intellectus et intelligendi principium est similitudo rei exterioris. Sequitur quod intellectus intentionem format illi rei similem. Quia quale unumquodque talia operatur. et ex hoc quod intentio intellecta est similis alicui rei. Sequitur quod intellectus formando huiusmodi intentioni rem illam intelligat.237 Hec ille formaliter⟨.⟩ Ex quibus elicio primum⟨.⟩ Quod intelligere operatio intellectus existens importat relationem et rem que intelligitur. Secundo arguobu. Nulla operatione immanente potest aliquid produci extra proprium subiectum. Sed intentio. ratio. diffinitio formatur vel producitur ab intellectu operatione immanente. ergo. Maior ‖ [20v] probatur. Quia per hoc differt operatio inmanens et transiens. Minor est S'ancti' Tho'me' Conclusio formalis in ferio.238 Preterea. Quicquid intellectus format in seipso hoc est in eo formaliter et subiective. Sed intentionem intellectus format in seipso. ergo. in darii239. Maior et Minor S'ancti' Tho'me' ergo secunda intentio et prima sunt formaliter in intellectu. Oritur dubitatio ex textu Tho'me' dicentis Quod imaginatio convenit cum intellectu in formatione intentionis.240 Queritur ergo. An imaginativa virtus que a quibusdam fantasia dicitur. etiam possit formare intentionem. et videtur quod sic. Quia dicit doctor S'anctus' ar. 9 ad secundum. 241Sensus exterior non format sibi aliquam formam sensibilem⟨.⟩ Hoc autem facit virtus imaginativa. Cuius forma quoddam simile est verbum intellectus.241 Similiter patet parte 1 q. 93 ar. 6. ad quartum.242 Probatur ratione. Cuiuscumque forme actus exprimitur alicui. ibi est forma. sed in virtute imaginativa exprimitur actus illius formate intentionis. ergo intentionem format fantasia. Relinquo. Dicitur etiam quod hec intentio intellecta cum sit terminus intelligibilis operationis.243 Utrum ergo intentio vel verbum cordis distinguatur realiter ab operatione intelligibili.244 Et videtur quod non. dicit enimbv D'octor' S'anctus' quod predicta conceptio consideratur ut terminus actionis in opus'culo' ut supra.245 et de verita'te' q. 4 ar. 1 ad primum. dicit quod actio 246intellectus motus dicitur non quidam actus imperfecti. sed motus perfecti qui est operatio. accipitur tamen motus pro eo ad quod motus terminatur i'd est' operatio pro operato. dum Damas'cenus' dicit verbum interius esse motum mentis.246 Et preterea. Verbum interius semper sequitur intellectum in actu suo. Ex quo arguobw sic. Motus capit speciem et essentiam a termino ad quem a quo non distinguitur essencialiter 3 et 5 phisicorum.247 Sed ex predictis. intelligere est motus. et verbum cordis est terminus. ergo non distinguuntur realiter⟨.⟩ Preterea. quando duo sic se habent quod unum necessario sequitur alterum in eodem genere. unum est de essentia alterius. sic est de verbo et operatione intellectus. ergo. Preterea⟨.⟩ Calefactio non distinguitur realiter a calore. ergo intelligere est idem realiter cum verbo. idem habes apudbx S'anctum' Tho'mam' par'te' 1 q. 93 ar. 7 in cor. ubi dicit. Verbum autem in anima nostra sine actuali cogitatione esse non potest.248 Preterea dicit S'anctus' Tho'mas' de poten'tia' q. 8. ar. 1 in cor. Non tamen est extrinsicum ab ipso intelligere intellectus. Cum ipsum intelligere compleri non possit sine verbo predicto.249 et intelligit hoc de verbo cordis. vel conceptionis intellectus ut patet in precedentibus et sequentibus punctis. Sed contra. 250conceptio differt ab actione intellectus et quasi quoddam per ipsam constitutam. intellectus enim sua actione format rei diffinitionem vel etiam propositionem affirmativam seu negativam.250 Hec formaliter de poten'tia' ubi supra. et in opus'culo' 53251. Arguo sic nullum ens reale realiter constituitur ‖ [21r] per seipsum. sed conceptio realiter constitutur per operationem intellectus. ergo realiter distinguiturby ab actione intellectus. Dicatur. constituere in rationali potentia est acquirere in naturalibus. sed per motum realem acquiritur terminus realis. Sicut per albefactionem albedo. attamen secundum multos non distinguuntur realiter. Nota diligenter. Quod species intelligibilis dicitur principium intelligendi et similitudo rei exterioris. per quam intellectus exit in actum et format intentionem in qua intelligit res hoc modo. intellectus agens qui principaliter agit similitudines rerum in intellectu possibili sua illustratione facit fantasmata actu intelligibilia que recipiuntur in intellectum possibilem non eadem numero. nec specie. ut multi dicunt. Quia intellectus eis utitur ut instrumentis reponendo species intelligibiles in thesauro specierum. per quas exitur in actum formando intentionem. Hec elici possunt ex quotlibet 8 ar. 3252 contra gen'tiles' li. 2 ca. 73.253 Et si plura huius veritatis testimonia munimentaque habere desideras facile colligesbz ex S'an'cto Thoma contra gen'tiles' li. 4 ca. 11. ubi ita loquitur. 254Licet intentio in angelis intellecta sit eis omnino intrinsica. non tum ipsa intentio intellecta est eorum substantia. quia non est idem in eis intelligere et esse.254 Sequitur primo. quod intentio formaliter concepta in creaturis saltem est intrinsica. quo ad firmitatem. hoc est unum accidensca existens subiective in ipso intendente. probatur. quia forma de quotlibet accidente verificatur. sed intentio est accidens. ergo est formaliter intentio. Preterea. Illud quod est alicui intrinsicum. et non est de substantia eius illud est accidens in eo. sed intentio est huiusmodi igitur. Sequitur secundo. quod conceptio et actio intellectus sunt idem. quia ex hoc quod intelligere in angelis non est esse. sequitur quod intentio non est eorum substantia. Ego reor Wil'helmum' Ockan'um' suam opinationem hoc ex fonte hausisse cum dicit eam esse qualitatem intellectui inherentem.255 Quoniam autem inhereat sive transeunter. ut videtur sentire. D'octor' S'anctus' qui dicit quod sit quasi passio et quod nunquam sit sine intelligere.256 quod tamen hic determinare omitto subiungit S'anctus' T'homas'. 257Dico autem intentionem intellectam id quod intellectus in seipso concipit de re intellecta. que quidem in nobis neque est ipsa res que intelligitur. neque est ipsa substantia intellectus. sed est quedam similitudo concepta in intellectu de re intellecta. quam voces exteriores signant. Unde et ipsa intentio verbum interius nominatur quod est exteriori verbo signatum. Et quidem quod predicta intentio non sit in nobis res intellecta inde apparet. quod aliud est intelligere rem. et aliud est intelligere ipsam intentionem intellectam. quod intellectus facit. dum super suum opus reflectitur. Unde et alie scientie sunt de rebus. et alie de intentionibus intellectis. Quod autem intentio intellecta non sit ipse intellectus in nobis. ex hoc patet quod esse intentionis intellecte. etiam in ipso in‖[21v]tellectu consistit. non autem esse intellectus nostri. cuius esse non est suum intelligere.257 cum ergo in deo sit idem esse et intelligere. intentio intellecta in ipso est eius intellectus. et quia intellectus in eo est res intellecta. Intelligendo enim se intelligit omnia alia. ut in primo ostensum est. relinquitur quod in deo intelligente seipsum sit idem intellectus. et res que intelligitur. et intentio intellecta. Animadverte primo diligenter quod intentio intellecta neque est res intellecta neque substantia intellectus.258 nescio quam probationem afferrem desisto afferre excb S'ancto' Tho'ma' ne nodum in scirpo querere videar. Intentio capitur dupliciter elicitive. Uno modo formaliter pro illo quod est tale. sic est unum accidens reale in intellectu. transeunter inherens quod intellectus format. et dicitur formaliter intentio. Alio modo pro illo cuius est illa intentio similitudo. scilicet pro re. sic est radicaliter fundamentaliter extra animam. quandoque substantia. quandoque accidens. et non dicitur formaliter intentio. probatur. illud est formaliter intentio. cui diffinitio convenit intentionis. sed illa convenit verbo interiori non rei nisi fundamentaliter. ergo. Minor patet. quia intentio dicitur vel ab intus et teneor sive intendor et ab intendere que formaliter conveniunt verbo cordis.259 probatur. quia semper intus tenetur formaliter. quia subiective. quod in accidentibus idem est. Item est illud in quod intellectus tendit. et per quod propter considerationem rerum quod in nobis iudicamus sepius. de rebus tamen non existentibus sufficit quod intentio sit talis similitudo quales res sunt. vel quo modo sunt. Dicitur etiam ab intendere. quia media que sunt ordinata ad finem in rationalibus etiam tendunt in finem.260 sed verbum cordis est aliquod ordinatum in rem sicut in finem. igitur. Preterea⟨.⟩ Illud est intentio propriissime quo intellectus tendit et in quod tendit. tale est verbum cordis vel intentio intellecta⟨.⟩ Preterea. Illud est formaliter intentio. quod vox intentionis significat. sed tale est conceptio intellectus. et non res intellecta ut patet primo periar'meneias'.261 ergo⟨.⟩ Hoc tamen est indubitatum apud S'anctum' Tho'mam'⟨.⟩ Nota deinceps. quod intellectus noster format intentiones primas et secundas que propter obiecta quorum sunt similitudines habent ordinem primi et secundi.262 quia si est intentio obiecti de primo intelligibilium ordine dicitur prima. si de secundo est secunda. inquantum scilicet intellectus noster post considerationem rerum primam reflectit se supra illud quod intelligentiam sequitur. sicut est esse generis. esse speciei. esse individui etc. Tunc format secundam intentionem. ut patet de poten'tia' q. 1 art. 1 ad decimum.263 q. 7 ar. 6 in cor.264 Sed nulla probatione aliis Thomistis hic opus est. cum S'anctus' T'homas' duabus ostendat rationibus ex quarum secunda elicitur quod aliud est intelligere rem. et aliud ipsam intentionem intellectam. hinc statuitcc dubitatio cum principale nostrum propositum sit dicere de inten‖[22r]tionibus logicis. An logica intentiones secundas. que verba secundaria dici possunt. considerat⟨.⟩ Responsio. ut habet D'octor' S'anctus' parte. 3 q. 25 ar. 3 in cor. 265Duplex est motus anime in imaginem⟨.⟩ Unus quidem in imaginem ipsam secundum quod est res quedam. Alius in imaginem inquantum est imago alterius. et inter hos motus est hec differentia. nam primus motus quo quis movetur in imaginem prout est res quedam est alius a motu qui est in rem. Secundus autem motus est unus et idem cum illo qui est in rem.265 Hec ille. quod multifariam probari potest. sed sit una ratio. Ubi unum propter alterum ibi ambo unum. sed motus est in imaginem propter imaginatum. ergo⟨.⟩ Intellige egregia dictacd S'ancti' T'homae' Exempli gratia. Videns aliquam imaginem in speculo potest stare in imagine considerando ipsam quomodo sit in speculo et que sit causa quod apparet in speculo et non in alio vitro in quo opacum non est obiectum. sic est spe'ci'alis cognitio vel visio de imagine⟨.⟩ Alio modo videns imaginem alicuius retro se stantem videt et ipsum unica visione. quia immediate fertur in ipsum per imaginem. et sic non est spe'ci'alis cognitio imaginis. ita etiam in proposito est. nam intellectus format in se intentionem vel conceptionem. vel verbum in quo tanquam in forma speculari. ut patet parte prima. et hoc unica cognitione. et illud cuius est verbum cognoscit.266 hoc modo logica potest esse illis secundis intentionibus. Si autem volumus intentiones considerare quantum ad causas vel quantum ad subiectum. vel quantum ad naturas earum. sic est spe'ci'alis scientia de illis et aliis puta de animalium historia. Immo si considerantur inquantum sunt in intellectu inmateriali qui est abstractus a materia. sic de eis est methaphisica speculatio. cuius est considerare res sine materia et motu 6 methaphisice.267 Preterea dicit S'anctus' T'homas' in 4 li. contra gen'tiles' ubi supra quod omne intellectum inquantum intellectum oportet esse in intelligente.268 Intellectum autem in intelligente est intentio intellecta. et verbum. sicut verbum lapidis in intellectu est lapis intellectus. non realis natura lapidis. quia lapis non est in anima sed species269 eius. sed conceptus lapidis. vel similitudo lapidis. ergo res intellecta non est intentio hoc modo confirmatur quia esse intentionis intellecte. sive verbi interius concepti. est ipsum suum intelligi. sed esse rerum intellectarum non est ipsum intelligi. quia possunt etiam esse sine intellectu. ergo. Preterea a maiori magis videtur quod intentio in homine intelligente seipsum sit idem quod res intellecta. vel homo naturalis. quam intentio in homine aliarum rerum. sed in homine intelligente seipsum. verbum interius conceptum non est homo verus naturale esse habens hominis. sed est homo intellectus tantum. quasi quedam similitudo hominis veri ab intellectu apprehensa. ergo multo magis hoc verum est de intentionibus aliarum rerum. Minor est Sancti Thome. Preterea per hoc differt verbum dei et ver‖[22v]bum hominis. quod illud est ipse deus. verbum autem hominis non potest dici simpliciter et absolute homo. sed secundum quid. scilicet homo intellectusce. unde hec falsa est homo est verbum. sed hec vera esse potest. homo intellectus est verbum⟨.⟩ Subiungit.270 est autem de ratione interioris verbi quod est intentio intellecta quod procedet ab intelligente secundum suum intelligere. cum sit quasi terminus intellectualis operationis. Intellectus enim intelligendo concipit et format intentionem sive rationem intellectam que est interiuscf verbum.271 Hec ille. Arguo sic quod est de ratione alicuius ab eo separari non potest procedere ab intellectu est de ratione intentionis intellecte. ergo et per consequens solum intelligere intellectus et hec verba possunt dici inteniones. sequitur etiam quod nulla substantia potest hoc modo dici intentio intellecta⟨.⟩ Preterea principium et principiatum in creaturis realiter distinguuntur sed res naturalis est principium similitudinis concepte in intellectu nostro. ergo res naturalis non potest dici intentio intellecta. vel similitudo concepta que idem sunt⟨.⟩ 272Preterea dicit quod duplex est imago. scilicet aliqua que non communicat in natura cum eo cuius est imago. sive sit imago eius quantum ad exteriora accidentia sicut statua enea est imago hominis nec tamen est homo. sive sit imago quantum ad substantiam rei. Ratio enim hominis in intellectu. non est homo. nam et Philosophus dicit. lapis non est in anima sed species lapidis⟨.⟩ Imago autem alicuius rei que eandem naturam habet cum re cuius est imago. est sicut filius regis in quo imago patris apparet et est eiusdem nature cum ipso.272 Hec ille⟨.⟩ Elicio primum quod falsissima est illa solutio et omnino adversaria. S'anctus' Tho'mas'. quam alii dant pro solutione. estimantes. ut aiunt. quod conceptio sit res obiective apud intellectum et res intellecta sit res ad extra.273 Probatur. quia res intellecta obiective et res extra animam loquendo de uno homine vel asino non est diversarum naturarum. immo est una natura⟨.⟩ Exempli gracia⟨.⟩ Visus videns colorem et ille idem color non visus sunt una res in numero. nec intellectus noster potest variare naturas rerum. ergo per conceptionem vel rationem nullo modo intelligitur res intellecta⟨.⟩ Immo res obiective intellecta. sicut equus nihil aliud est quam equus extra animam quem tamen concipit intellectus. Et nota unum pulchrum scilicet quod intellectus noster aliqua naturaliter cognoscit. sicut prima intelligibilium principia quorum intelligibiles conceptiones que verba interiora dicuntur. naturaliter in ipso existunt et ex eo procedunt. Sunt etiam quedam intelligibilia que non naturaliter intellectus noster cognoscit. sed in eorum cognitionem ratiocinando pertingit. et horum conceptiones in intellectu nostro naturaliter non existunt. sed cum studio queruntur⟨.⟩274 Hec ille. Et idem in prima secunde⟨.⟩ Si queris quid est prima intentio. quid est secunda⟨.⟩275 Respondet Dominicus de flandria 4 metaphi'si'ce q. 7 ar. 5 in cor'relario'276 quod il‖[23r]la primarius conceptus de re. Ista autem est secundarius conceptus de re quod ego sic intelligo. prima intentio formaliter accepta est conceptio intellectus vel verbum cordis cui immediate correspondet res ad extra. Secunda intentio formaliter accepta est conceptio intellectus vel verbum cordis. quod intellectus mediante specie intelligibili format de re cui nihil respondet a parte rei. vel secunde intentiones sunt quedam rationes quibus in re intellecta nihil respondet. sed ea quorum sunt huiusmodi rationes intellectus non attribuit rebus prout in seipsis sunt. sed solum prout intellecte sunt. sicut patet de ratione generis et speciei et aliarum intentionum intellectualium. Nam nihil est in rebus cuius similitudo sit ratio generis vel speciei. Nec tamen intellectus est falsus. quia ea quorum sunt iste rationes scilicet genus et speciem non attribuit rebus secundum quod sunt extra animam. sed solum secundum quod sunt in intellectu. quoniam vero iter per exempla breve est et efficax auctoritate Senece.277 Pono exemplum de genere. Hoc nomen genus significat unam rationem vel conceptionem intellectus. cui in re intellecta scilicet in animali nihil respondet. quia animal non est unum in multis cum tot sint animalia. quot species eius. sed illud cuius est ratio generis. quod scilicet est aliquid consequens actum intellectus. sicut est secunda intentio ex parte rei. intellectus non attribuit animali prout in seipsa est. sed solum prout est apud intellectum. similitudo enim animalis que fundatur in re. non est ratio generis. est autem similitudo illius. quod est extra animam. ex hoc autem quod intellectus in seipsum reflectitur. sicut intelligit res existentes extra animam. ita intelligit eas esse intellectas. et sic sicut est quedam conceptio intellectus cui respondet res ipsa que est extra animam. ita est quedam conceptio vel ratio cui respondet res intellecta secundum quod huiusmodi sicuti rationi hominis vel conceptioni hominis respondet res extra animam. rationi vero animalis vel conceptioni generis aut speciei respondet solum res intellecta. non autem est possibile huiusmodi esse rationes horum nominum que de deo dicuntur. quia sic intellectus attribueret ea deo. non secundum quod in se est. sed secundum quod intelligitur. quod patet esse falsum. esset enim sensus cum dicitur deus est bonus. quod deus sic intelligitur. non autem quod sit. Ex quo sequitur quod homo species dicitur solum secundum quod intelligitur et non secundum quod est. non enim ratio speciei in re fundatur nisi mediate. patet etiam quod per hoc differt ratio generis et speciei et rerum que sunt extra animam. quod hec representat illa que rebus conveniunt secundum quod suntcg. Illa autem est similitudo illorum que non conveniunt rebus secundum quod sunt. sed prout in intellectu sunt. de poten'tia' q. 7 ar. 6 in cor.278 et videtur quod asserere rationis esse ipsas res intellectas est in deo ponere diversas res formaliter differentes. Nam alia est ratio sapientie et iusticie deitatis ‖ [23v] que tamen uniuntur in deo quod est una simplicissima essentia quam intellectus noster deficientibus et diversis similitudinibus cognoscit. Nota bene quod secunda intentio formaliter loquendo est secundarius conceptus de re existens subiectivech in intellectu et est similitudo per quam intellectus intelligit res intellectas inquantum huiusmodi⟨.⟩ Contra hanc opinionem arguit Pe'trus' Nigri. q. 4 in Clipeo thomistarum dicens. 279Si ista opinio intelligat quod secunda intentio est conceptus secundarius obiectivus id est obiectum de secundo genere intelligibilium. tunc est vera⟨.⟩ Et ita credo eos intelligere⟨.⟩ Si autem intelligat quod est secundarius conceptus formalis. idest secundus actus concipiendi. quo concipio rem per respectum ad aliud distinctum secundum rem vel rationem. tunc est falsa. Tum quia omnis actus intelligendi sive primarius sive secundarius est ens reale. sed secunda intentio non est ens reale. igitur etc. Tum secundo. quia omnis conceptus formalis ponitur in predicamento qualitatis. igitur est ens reale. Tum tercio. quia omnis conceptus formalis habet causam realem. igitur est ens reale. Tum quarto. quia omnis conceptus formalis habet effectum realem scilicet habitum. igitur est ens reale⟨.⟩ Tum quinto. quia omnis conceptus sive primarius sive secundarius est intellectu subiective. igitur est ens reale. Alia opinio dicit quod secunda intentio nihil aliud est. nisi forma specularis facta per actum intelligendi. infra intellectum existens. in qua intellectus speculatur ipsam rem. Contra. quia illi qui ponuntci istam formam specularem scilicet S'anctus' Tho'mas' et sui sequentes. non dicunt eam esse ens rationis nec secundam intentionem. sed dicunt eam esse verbum mentale. Non tamen negant qui sit ens reale distinctum contra ens rationis. Tum quia illa forma specularis est in intellectu subiective. igitur est ens reale. Tum quia habet causam realem. scilicet actum intelligendi et intellectum cum obiecto. Tum etiam. quia est in genere qualitatis. igitur est ens reale et non ens rationis. vel secunda intentio.279 Dico ad primum⟨.⟩ Minor est falsa loquendo de intentione ex parte intellectus. et concedo omnia argumenta probantia intentionem secundam esse conceptum realem Ad argumenta secunde opinionis concedo omnia argumenta et probo sic. omnis conceptio intellectus est intentio. sed genus. species. universale etc. intelliguntur per conceptionem intellectus. non primo. quia huic correspondet res extra animam. ergo per secundam et hoc debet quilibet verus Thomista dicere. sed forte movit. Pe'trus' Ni'gri'. consideratio intentionum illarum. que quoniam in logica considerantur superius patuit. Preterea dicit S'anctus' Tho'mas' de ente et essentia quod secunde intentiones sunt in intellectu singulariter.280 quod non potest intelligi de intentione obiecta. quia illud quod est obiective in intellectu non ob id singularisatur. Preterea quod etiam est contra Thomistas adduco tibi do‖[24r]ctorem Sanctum de ente et essentia parte. 2 primi tractatus dicentem 281quamvis hec natura intellecta habeat rationem universalitatiscj secundum quod comparaturck ad res extra animam. Quia est una similitudo omnium rerum. tamen secundum quod habet esse in hoc intellectu. vel in illo. est particularis quedam species intelligibilis.281 dicitur quod aliquid potest esse in intellectu obiective. sicut est similitudo rerum. Quod tamen tu optime Pe'tre' Ni'gri' forte non obiectas. Sed Contra⟨.⟩ oppositum habes apud S'anctum' Tho'mam' in 1 sen'tentia' in 4 contra gen'tiles' in partibus.282 sequitur ex illo laudabili textu Sancti Thome quod ratio vel verbum quam similitudinem appellat. dicitur genus vel species formaliter. Probatur quia nomina non significant res. sed passiones rerum in anima. 1 periar'meneias'.283 de poten'tia'. q. 7 ar. 6 in principio corporis.284 Significatio nominis non immediate fertur ad rem. sed mediante intellectu. patet etiam in summa contra gen'tiles' 35. ca.285 ordo nominis sequitur ordinem intellectionis⟨.⟩ Nam nomen est intelligibilis conceptionis signum⟨.⟩ Considera quod ratio speciei est natura intellecta. quia verbum cordis. vel conceptio est id quod intelligitur per se de veritate. q. 4 ar. 2 in cor.286 et ut prius dictum est. igitur conceptio illa est nature generis vel speciei. Natura scilicet repraesentative. quia est primum signum generis vel speciei. Natura scilicet representative. quia est proximum signum generis vel speciei. Nota secundo quod duplex est species intelligibilis scilicet una qua tantum intelligitur per quam intellectus aliam similitudinem format. et de illa non loquitur S'anctus' Tho'mas' de ente. etc. utrum parte 1 q. 85 ar. 2 in cor.287 Alia est species intelligibilis formata et expressa ab intellectu. et talis per se intelligitur⟨.⟩ Probatur quia intellectus intelligit illam speciem que ducit nos in cognitionem representati.288 sed illa non est species intelligibilis primo modo. quia est solum in habitu. ut patet de veri'tate' parte 1.289 oportet enim quod fiat in actu. patet distinctio cum gloria dei apud S'anctum' Tho'mam' quotli'betum' 5 ar. 9 in cor.290 capiendo autem intentionem pro re. que respondet tali rationi. dico quod talis secunda intentio nullubi est subiective. Probatur quia ratio speciei non convenit humane nature secundum absolutam considerationem. sed est de accidentibus que consequuntur eam secundum esse quod habet in hoc intellectu hec S'anctus' Tho'mas' de ente et essen'tia'. Ex quibus patet sicut ipse dicit quod ratio speciei est de accidentibus que consequuntur naturam secundum esse quod habet in intellectu.291 tamen ratio illorum accidentium que dicitur ab eo natura intellecta est realiter in intellectu et subiective. et sic decipiuntur per fallaciam equivocationis non distinguentes de intentione. potest hoc etiam facile elici ex secundo contra gen'tiles' ca. 75292 et. 1 parte. q. 85.293 sunt tamen aliqui Thomiste qui nolentes intelligere S'anctum' Tho'mam' de ente et essentia dicentem 294quamvis hec natura intellecta habeat rationem universalitatis secundum quod comparatur adcl res extra animam. quia est una similitudo omnium rerum. tamen secundum quod habet esse in hoc intellectu. vel in illo est particularis quedam species intelligibi‖[24v]lis⟨.⟩294 Ita solvunt dicentes⟨.⟩ Ad secundum dicitur. quod quando natura ipsa intellecta. esse dicitur singulariter secundum quod est in hoc vel in illo intellectu. tunc non est sistendum in ipsa natura intellecta obiective secundum se ipsam. sed est procedendum ad ipsam speciem intelligibilem. que est vicaria quiditatis seu nature. Ita quod natura dicatur singularis. quia species intelligibilis que nature gerit vicem existit singularis. Unde et ipsa species intelligibilis saltem ipsorum accidentium est quodammodo eiusdem existentie cum accidente. sicut species sensibilis coloris est eiusdem essentie cum colore. non tamen videtur hoc censendum esse de specie intelligibili substantie. Nam illa cum sit in intellectu inhesive tanquam accidens. non videtur esse taliter eiusdem essentie cum substantia. quamvis quidam dicunt oppositum defendentes quod species intelligibiles non afficiunt intellectum inhesive. sed insunt intellectui per modum localis continentie et allegant Philosophum dicentem. quod intellectus est locus specierum.295 Et hii forsan concederent quod species intelligibilis et universalis non singularisata in intellectu. fit ex natura intellecta. et sit illud cui attribuitur intentio universalis. quod tamen sententie Philosophi nullatenus conforme est. Possit etiam quis rationem evadendo dicere quod doctor hic Auerroim impugnat qui ponebat quod si species intelligibilis esset singularis tunc et natura per eam presentata esset singularis.296 dicit doctor invective quod etiam supponere sit quod natura intellecta esse singularis. prout est in hoc vel in illo intellectu.297 ad huc tamen esse posset universalis per relationem ad individua. quorum omnium est similitudo. Etiam dici posset quod ipsa natura intellecta diceretur singularis per relationem ad intellectum singularem. in quo tamen non esset subiective. sed a quo cognosceretur obiective. Sed hic modus singularisationis meo iudicio est extortus. quia quodammodo similiter quinimo diceretur potius quod hec ipsa materia intellecta efficeretur singularis per relationem intentionalem qua per intellectum ad individua comparatur⟨.⟩ Hec ille.298 Thomastri astruunt. Contra primam tamen solutionem eorum quando dicunt. quod ipsa natura specifica est similitudo naturalis et essentialis individuis. Videtur esse D'octor' S'anctus' in pluribus locis presertim in li. 1 contra gen'tiles' ca. 30.299 elicitive. sic. nulla causa proprie dicitur similis effectui. sed natura specifica pro re intellecta. prout capitur essentialiter et naturaliter est causa individuorum suorum. Cum superius sit causa formalis inferioris tercio et septimo metaphi'si'ce.300 Preterea non valet solutio. quia dicit S'anctus' Tho'mas' quod illa natura intellecta est una similitudo rerum et una particularis species intelligibilis. sed nullo modo res intellecta dicitur species apud eundem.301 et quia preterfugere non possunt. dicunt. ut patet in prescripta solutione. quod quando ipsa ‖ [25r] natura intellecta dicitur esse singularis secundum quod est in hoc intellectu. tunc in ea non est sistendum. Contra arguo sic. in illo sistendum est quod est singularis natura intellecta. sed conceptio vel intentio formaliter capta est huiusmodi. quia est subiective in intellectu et non natura intellecta cum sit universalis et quandoque plurificata in multis. Preterea quicunque facit elenchum sophisticum non interpretatur. sed illi faciunt elenchum sophisticum. ergo. Maior nota 1 elenchorum.302 4 metaphisice.303 cum talis solum appareat. Minor probatur quia volunt primo dicta S'ancti' Tho'me' referre ad naturam obiective intellectam. et secundo ad speciem intelligibilem. quod est non secundum idem interpretari⟨.⟩ Preterea vel ratio intentionis convenit nature. vel non. si secundum. habeo propositum quod natura formaliter non dicitur intentio et quod de ea non intelligitur S'anctus' Tho'mas' Si dicitur primum. tunc est falsum. quia natura intellecta est una numero. in hoc vel illo intellectu. ut patet in opusculo de universalibus.304 et hec de ente.305 illius tamen oppositum dicunt de natura. Preterea⟨.⟩ Si glosa illa esset conveniens. sequeretur quod exemplumcm S'ancti' Tho'me' de imagine nihil valeret. ergo⟨.⟩ Preterea dicitis falsum. quia illud proprie significatur per nomina intentionum. quod intellectus concipit de re 1 sen'tentia' dis. 2 q. 1 ar. 3. in cor.306 sed alique intentiones secundum illos sunt res. igitur nominam intentionum non significant eas sed similitudines earum formatas ab intellectu. Nec valet ad intelligendamcn S'ancti' Tho'me' opinionem sententia eorum de specie intelligibili. quia secundum eos illud solum dicitur species intelligibilis. quo cognoscit intellectus. de qua specie non est hec ad propositum. quia dicitur natura intellecta quod de specie rerum dici non potest. ut passim colligitur ex scriptis ac operibusco Tho'me'. Preterea illa species non est ultima similitudo. sed solum in habitu de po'tentia' q. 7 ar. 2307 de veri'tate' q. 8. ar. 14 in cor.308 et argumentis. sed ultima similitudo de qua dicitur in 3 de anima quod ex intellectu et re intellecta fit unum est quedam species intelligibilis ut patuit.309 Preterea ad illud non est procedendum quod non est ratio vel conceptio intellectus. quantum ad unitatem nature. sed species intelligibilis secundum eos est huiusmodi. igitur. Minor est nota. Maior patet elicitive de poten'tia' q. 7. ubi supra. Preterea ratio vel conceptio est vicaria quiditatis et non species. de qua ipsi loquuntur. ergo ad eam non est procedendum. nihil debet dici singulare propter alterum in quo non est. sed exempli gratia natura humana non est in intellectu. vel in specie intelligibili. ergo non debet dici singularis. Maior patet. quia singulare. vel dicitur per se. vel per alterum. per alterum illud dicitur singulare. quod est in alio. sic species dicitur singularis inquantum est in illo intellectu. vel alio. et non dicitur singularis in Petro vel Paulo⟨.⟩ Minor patet quia natura non dicitur aliter obiective esse in intellectu una ‖ [25v] nisi quia intellectus intelligit naturam non intelligendo proprietates individuantes. S'anctus' Tho'mas' 1 par. q. 85310 in summa contra genti'les' li. 2 ca. 65.311 quod est naturam abstrahere modo dicit idem in de en. et essen. quod universalitas convenit rebus secundum illud esse quod habent in intellectu. Demum id non valet quod dicunt de essentia speciei intelligibilis et accidentis. quia species intelligibilis coloris et color differunt genere proximo. quia idem subiectum vel eandem potentiam non perficiunt. de veri'tate' q. 8 ar. 14 in cor'relario'.312 ergo genere differunt. Si genere ergo essentialiter. Dicitur essentia capitur communiter. Contra⟨:⟩ nemo dicit illa esse eiusdem essentie que genere differunt. sed species intelligibilis et color differunt genere proximo ergo non possunt dici eiusdem essentie. Et quando queritur⟨.⟩ Utrum ratio universalis attribuatur nature obiective intellecte. vel speciei intelligibili.313 Respondet quod nature et non speciei intelligibili. ut capitur apud S'anctum' Tho'mam' et probant his rationibus.314 Nam illud cui universalitas attribuitur de individuis predicatur. sed est notorium quod species intelligibilis hominis non predicatur de Socrate vel Platone quinimo ipsa species intelligibilis est accidens existens in intellectu subiectivecp⟨.⟩ Preterea secundo. si sic tunc intentio universalis attribueretur ei quod est individuum. nam species intelligibilis efficitur in intellectu singularis. Preterea tercio. universale est id quod intelligitur. species autem intelligibilis non est id quod intelligitur. sed illud quo natura intelligitur. Sicut nec species sensibilis est id quod sentitur. sed id quo sentitur aliquid. Ad primum dico quod⟨.⟩ Maior verba est. nam homo predicatur de Petro et Paulo et non intentio universalitatis quod assumitur de specie intelligibili. Verum est proprie loquendo. non autem sicut supra dictum est. Ad secundum dico. quod non solum attribuitur quod est singulare immo est tale formaliter. inquantum intentio in intellectu existens comparatur ad res extra animam quarum est similitudo. Ad tercium dico quod⟨.⟩ Maior est verba. sed minorcq est falsa capiendo speciem intelligibilem pro conceptione intellectus sicut in proposito capitur. nam intellectus possibilis informatur specie intelligibili. Alio modo capta et ipsum non intelligit. sed format per eam secundo vel diffinitionem. vel divisionem. vel compositionem. que per vocem significatur. sicut vis imaginativa format sibi aliquod ydolum rei absentis. vel etiam nunquam vise.315 ut patet per D'octorem' S'anctum' par'te' 1 q. 85. ar. 2 et 3. et ad secundum. etiam patet ubi dicit cum dicitur 316universale abstractum duo intelliguntur. scilicet ipsam natura et abstractio seu universalitas. ipsa natura igitur cui accidit vel intelligit. vel abstrahit. vel intentio universalitatis non est nisi in singularibus. Sed hoc ipsum quod est intelligi vel abstrahi. vel intentio universalitatis316 sic dicitur etiam quod primo modo predicatur de rebus non secundo modo quamvis secunda questio pro aliqua eius parte sit sufficienter probata ‖ [26r] superius. tamen pro maiori declaratione moveo questionem.

⟨Secunda questio⟩317↑

Utrum verbum cordis et res intellecta distinguantur. et illud sit actus semper inherens intellectui nostro. Ad quam dicunt montani Thomiste.318 Sed tamen intrinsecus speculando et verba Doctoris Sancti ad medullam examinando talis conceptio quam ipsi ponunt verbum cordis est met319 res intellecta. secundum esse intelligibile accepta. que est illud quod intelligitur. et per speciem intelligibilem immediate representatur. licet posset dici quo per respectum ad rem exteriorem secundum esse naturale acceptam. Et quia illud esse intelligibile res intellecta non habet complete. nisi quando actu per intellectum concipitur. Ideo dicitur esse quasi constitutum quiddam productum et effectum per actum intelligendi. Sed quod inter speciem intelligibilem et rem sic intellectam. non sit ponendum tale ydolum medium tanquam intelligibile verbum. patet manifeste per D'octorem' S'anctum' in de veri'tate' ma'teria' 4. q. 2. ubi dicit quod verbum intellectus in nobis duo habet de ratione sua scilicet quod est intellectum. et quod est ab alio expressum.320 que duo conveniunt rei intellecte cum ipsa sit intellecta. et ab intellectu expressa. id est sub esse intelligibili accepta. Et similiter ma'teria' 3 q. 2.321 dicit quod intellectus effectus in actu per speciem intelligibilem qua informatur format quiditates rerum. et etiam componit et dividit. sed iste quiditates non sunt semper accidentia. sed sunt met322 res intellecte et universaliter apprehense. que in diversis collocantur predicamentis ergo conceptio intellectus per actum intelligendi formata quam ponunt alii verbum cordis non potest dici similitudo accidentalis media inter speciem intelligibilem et rem intellectam. et subditcr S'anctus' Tho'mas' ibidem quod ipsa quiditas formata in intellectu.323 vel etiam compositio et divisio est quoddam operatum ipsius per quod tamen intellectus venit in cognitionem rei exterioris. et sic est secundum quod intelligitur. Et hoc iterum non potest verificari de verbo cordis. quod isti semper ponunt accidens intellectus ab intellectu omniquaque productum et complete constitutum. etiam dicit B'eatus' Tho'mas' de poten'tia' ma'teria' 9 q. 5324 quod est primo et per se intellectum sive sit diffinitio sive aliqua enunciatio dicitur verbum interius. quod significat per vocem. sed manifestum est quod illa species per intellectum expressa non est diffinitio rei nec enunciatio. Cum secundum illos sit simplex et indivisibile accidenscs intellectui possibili post speciem intelligibilem denominative inherens. ergo non potest dici verbum. Ex omnibus immediate dictis. et ex Doct'ore' S'ancto' fideliter transsumptis colligo unam rationem formalem que talis est. Non est ponenda pluralitas sine necessitate. sed nulla impellimur necessitate ad ponendum verbum cordis esse quan‖[26v]dam specularem et accidentalem esse similitudinem per actum intelligendi transeunter expressam mediam inter speciem intelligibilem intellectui possibili habitualiter impressam et rem intellectam. ergo ponere huiusmodi similitudinem tamquam ydolum medium est omnino superfluumct. Maior est nota. quia secundum Philosophum 1 posteriorum325 et 2 topicorum.326 appetibilius est aliquid cognoscere per pauca quam per multa. cum pauca sint priora et notiora multis. ut ibidem ostendit Philosophus per media demonstrationis. Sed minorcu probatur. primo quia secundum Doc'torem' S'anctum' par'te' 1. q. 105. ar. 3 in cor. 327operationis intellectus est solum duplex principium in intelligente. unum quod est ipsa virtus intellectualis. et aliud quod est principium intelligendi in actu. scilicet similitudo rei intellecte in intellectu.327 etiam dicit S'anctus' Tho'mas' in summa contra gen'tiles' li. 1. ca. 47. ad primum. quod 328perfectio operationis intellectus dependet ex duobus.328 scilicet ex perfecta conformitate speciei ad obiectum. et perfecta unione speciei ad intellectum⟨.⟩ Ergo sequitur quod non sit necessarium ponere hoc tercium scilicet ydolum medium⟨.⟩ Secundo probatur. quia secundum Doc'torem' S'anctum' in questionibus de veritate disputatis ma'teria' 3 q. 2 intellectus effectus in actu per speciem intelligibilem que est primum quo potest operari formando quiditates rerum et componendo et dividendo.329 ergo inter quiditates et speciem intelligibilem non oportet ponere aliquam accidentalem similitudinem. Tercio probatur eadem⟨.⟩ Minor per S'anctum' Tho'mam' in de veritate ma'teria' 3 q. 1 ad secundum. ubi dicit 330quod ad speciem que est medium cognoscendi duo requiruntur. scilicet representatio rei cognite que competit ei secundum propinquitatem ad cognoscibile ad esse spirituale vel immateriale quod ei competit secundum quod habet esse in cognoscente.330 Sed illa duo perfectissime conveniunt speciei intelligibili impresse intellectui. ergo ipsa erit completum et sufficiens medium cognoscendi quiditates rerum. Minor probatur. quia ipsa est abstracta immediate a fantasmatibus rerum sensibilium. Quare maiorem habet propinquitatem ad ipsum cognoscibile quam illa forma accidentalis secundum alios per actum intelligendi circa speciem intelligibilem producta. etiam species intelligibilis est subiective in intellectu cognoscente. a quo sortitur spiritualitatem et immaterialitatem⟨.⟩ Hec ille. Quamvis questio pro parte affirmativa et in contrarium huius sit sufficienter determinata cogor tamen amore studiosorum captus plura adiungere. Cum dicunt quod res intellecta sit quo intelligitur res secundum esse naturale. non potest esse quia idem non est principium intelligendi sui ipsius nam esset principium et principiatum. nec potest dici res quo aliquid intelligitur nisi sicut conclusio ex premissis. compositum ex partibus. principium ex principiatis cognoscitur. quod si ita intelligitur non est dicendum de similitudine⟨.⟩ Ad argumentum vero adductum de veritate. dico quod nihil probat ‖ [27r] nec probari potest excv D'octore' S'ancto' immo res intellecta non constituit sic visus cognoscendo colorem non constituit ipsum. sequeretur etiam quod intellectus esset causa rerum quia constituens est causa constituti. Preterea operatio intellectus esset transiens. quod est falsum. probatur sequela. quia quicquid constituit aliquid separatum et extrinsicum hoc facit operatione transeunte. res autem sunt extrinsice et separate. Contra⟨.⟩ intellectus abstrahit res ergo stabit proprietas sermonis. Dicendum quod intellectus possibilis non dicitur abstrahere aliter nisi ea que sunt coniuncta in rebus separatim intelligit. lineam enim in materia sensibili existente intelligere potest sine materia. sicut visus cognoscit albedinem in lacte et non dulcedinem. ut patet par'te' 1 q. 85.331 et in summa contra gen'tiles' li. 2. ca. 75⟨.⟩332 Preterea illa est expositio extorta exprimere est aliquid sub esse intelligibili accipere. quia tunc magis esset passio intellectus eius quam actio cum intellectus perficiant per res intelligibiles. sed hoc est falsum⟨.⟩ sicut aliquis mediante signo vel sigillo exprimit figuram sigilli in ceram. ita intellectus mediante specie intelligibilicw exprimit verbum intelligibile realiter. adducimus tamen illam similitudinemcx non quantum ad actionem transeuntem⟨,⟩ Que autem conveniens sit expositioni eorum. relinquo sedulo lectori Tho'mam' ubi supra. Ad minorem quam ipsi putant manifestam. Dico quod est falsa ut patet ex Doc'tore' S'ancto' in 1 sen'tentia' ubi supra ad rationem formalem dico concessa maiore nego minorem. ad probationem dicocy quod magis improbat quam probat⟨.⟩ Nam similitudo est effectus speciei intelligibilis mediante intellectu et est principium cognoscendi rem in actu. Ad aliam probationem non dico solvendo eam. sed probando solutionem datam. quia intellectus operatio perficitur per hoc ydolum. et fit perfecte in actu. utrum de veritate. q. 8 ar. 14 nam si species ex se sine ydolo esset perfecta forma obiecti. sequeretur septimum argumentum et nonum quod intellectus esset in perfecto actu per species.333 Ad secundam rationem ad antecedens dico quod intellectus format quiditates rerum in se ipso subiective existentes. que dicuntur verba interiora habent tamen res respondentes extra animam. concedo bene quod non est unum ydolum directe loquendo inter speciem formatam et speciem intelligibilem. est tamen unum ydolum vel ratio media inter speciem et rem⟨.⟩ Ad terciam probationem dico quod species intelligibilis representat in habitu rem cognitam non in actu. Ultimo quod autem sit necessarium ponere tale ydolum probo autoritate et ratione. autoritate Arist'otele' 1 periar'meneias' dicentis. Sunt ergo ea que sunt in voce earum que sunt in anima passionum note.334 sed species intelligibilis non est passio. quia habet esse firmum in anima. Nec intelligere quia est operatio. passio autem se habet per modum operati. ergo passio in prefata propositione est aliquid in anima non ob‖[27v]iective. quia ab illo non patitur anima nisi aliquod eius recipit. sicut visus non dicitur pati a colore. Nisi speciem color sibi similem educat de potentia in actum. que species in oculo dicitur passio et non color. nam passio in paciente color autem non est in oculo. 2. de anima.335 ergo oportet ponere aliquod quartum in anima quod insit per modum passionis significate per vocem exterior est que dicitur verbum constitutum etc. Nam confirmatur 5 metaphi'si'ce lectione sexta dicit Philosophus quod homo et musicum sunt unum per accidens.336 quia ambo uni insunt sed differenter. quia homo corisco inest ut substantia. sed musica ut habitus aut passio substantie. sed musica ut species nunquam inest per modum habitus. ergo oportet quod verbum expressum ab intellectu mediante musica insit per modum passionis. ergo. Probatur quia forma in aliquo subiecto non corruptiva dicitur passio inquantum eius esse non est firmum. sed transiens. ut elici potest ex Doc'tore' S'ancto' de virtute questio prima. Sicut species in pupilla337 dicitur passio. confirmatur. quia res agunt instrumentaliter in intellectum. et ergo magis dicerentur actiones quam passiones intellectus. ideo ipse non possunt dici passiones. nec potest aliter glosari Aristoteles nisi contra naturam vocaboli passionis manifestissimam. est enim hec distinctio Philosophorum quod forme accidentales vel insunt per modum habitus vel passionis. Preterea res non dicitur in anima nisi inquantum sua similitudo est in ea vel species 3 de anima⟨.⟩338 ergo res non dicuntur passiones nisi ratione similitudinis. Sed illa non potest esse species. utrum ergo erit aliquod expressum ab intellectu. Ratione sic et per modum questionis. Quero quando intellectus intelligit rosam in hyeme vel suum intelligere terminatur in aliquo vel non. si in aliquo. non in rosa extra animam vel in rosa naturali. quia talis non existit. sed secundum sententiam illorum. esse intelligibile quantum ad inquisitionem presupponit esse in actu. cum unumquodque secundum quod est in actu cognoscatur 9 metaphi'si'ce⟨.⟩339 Nam esse est causa veritatis 2 metaphisice et in predicamentis.340 ergo terminatur in aliquo intellecto vel concepto. quod non est species. quia talis est solum quo aliquid intelligitur. Nec intelligere. quia tale terminatur in aliquo. Preterea imaginatio vel fantasia est de re presente vel existente. sicut de nive iam sub cane fantasiatur cuius operatio circa nivem terminatur non naturalem vel realem cum talis non sit. ergo terminatur in aliqua forma que potest dici nix imaginata concretive. que tamen non est nix quia presupponitur quod talis non sit. sicut in imagine octavius quo modo non est cognoscitur. ita intellectus et fantasia in imagine nivis vel similitudine cognoscit nivem que tamen non est. Videtur ergo quod necessario ponitur tale ydolum distinctum a re intellecta vel concepta. Pro maiori munimento adduco et advoco sancti Tho'me' autoritatem (que mihi maior ‖ [28r] semper videtur quam totum ingenium meum) in opus'culo' 53341. de intellectu et intelligibili inquientis. 342Notandum quod intellectus intelligendo ad quattuor potest habere ordinem. scilicet ad rem que intelligitur. Secundo ad speciem intelligibilem qua fit intellectus in actu. Tercio ad suum intelligere. Quarto ad conceptiones intellectus que quidem conceptio a tribus predictis differt. A re quidem intellecta. quia res intellecta est interdum extra intellectum. Conceptio autem intellectus non nisi in intellectu. Et iterum. conceptio intellectus ordinatur ad rem intellectam sicut ad finem. ipse enim intellectus conceptionem rei in se format. ut rem intellectam cognoscat. Differt etiam conceptio a specie intelligibili. nam species intelligibilis qua fit intellectus in actu consideratur ut principium actionis intellectus. cum omne agens agat secundum quod est in actu per aliquam formam. quam oportet esse actionis principium⟨.⟩ Differt etiam conceptio ab actione intellectus que est intelligere. quia predicta conceptio consideratur ut terminus actionis. et quasi quiddam per ipsum constitutum⟨.⟩ Intellectus enim sua actione format rei diffinitionem. vel etiam propositionem affirmativam seu negativam. Hec autem conceptio intellectus in nobis proprie dicitur verbum. Hoc enim est quod verbo interiori significatur. Vox enim exterior neque significat ipsum intellectum. neque speciem intelligibilem Neque actum intellectus. sed conceptionem qua mediante prefertur ad rem⟨.⟩ huiusmodi igitur conceptio sive verbum quandoque intellectus noster intelligit rem aliam a se ab alio exoritur et aliud representat. Oritur quidam ab intellectu per suum actum. est vero similitudo rei intellecte ipsum representans. Cum vero intellectus se ipsum intelligit verbum predictum sive conceptio eiusdem est propagatio et similitudo scilicet intellectus se ipsum intelligentis.342 Idem de po'tentia' q. 8. ar. i. in cor.343 Dicitur quod res intellecta dicitur res ad extra secundum esse naturale. et conceptio est res intellecta secundum esse intelligibile⟨.⟩ Contra⟨.⟩ esse in intellectu accidit rebus⟨.⟩ esse naturale non accidit rebus. ergo res intellecta non dicitur secundum esse naturale⟨.⟩ Maior concessa ab eis et a S'ancto' Tho'ma' est probata in de ente et essentia. Minor clarissima est. Preterea illa opinio videtur 〈innuere〉cz realem rerum processum ad intellectum dum intelliguntur quod est falsum. ergo. Minor patet contra genti'les' li. 2 ca 75.344 Maior probatur quia alias conceptio intellectus esset omnino extra animam sicut res intellecta secundum eos. Preterea illa solutio est insufficiens quia assumit alteram partem probationis faciliorem. Sicut Pentathlus345 tangit athletam fugit autem peltastamda346 de quibus Plato in philosophia ita acriorem probationem fugit.347 scilicet quod conceptio sit medium ordinatum ad rem conceptam sicut ad finem. Nam quamvis medium et finis habeant eandemdb rationem intencionis vel finis. non tamen rei. quia medium rea‖[28v]le proprie captum. a fine realiter distinguitur sicut frenefactiva distinguitur a militari. 1 ethicorum⟨.⟩348 Confirmatur. quia finis in executione est ultimus si ergo conceptio est res intellecta. sequeretur quod idem precedat se ipsum realiter. quia conceptio precedit rem intellectam in executione. cum ad hoc formatur verbum ut res intelligatur. Preterea res ext prima in intentione finis et ultima in executione. sed ediverso est de conceptione que ultima est intentione. Nam volens intelligere necessario est quod habeat speciem deinde quod precedat ad actum. tercio ad verbum. quarto attingit finem intentum scilicet rem intellectam. Cum vero dicit S'anctus' Tho'mas' quod conceptio intellectus sit quoddam productum per ipsam operationem intellectus. Respondet quod S'anctus' Tho'mas' loquitur cum determinatione diminuente. quia dicit quod est quasi quoddam et quodammodo constitutum quod maxime habet veritatem de re intellecta. quia illa secundum suum esse intelligibile accepta est isto modo per operationem intellectus producta. Contra et primo sic. Nam dicit ille egregius doctor Tho'mas' quod sit quasi quoddam constitutum per actionem intellectus quod verum est.349 Motus enim proprie non constituit terminum. nec perfectibile perfectionem. ergo illa diminutio si modo ita est determinat verbum. quo ad actionem intellectus non quo ad rem intellectam. Secundo sic verbum intellectus quando non intelligit seipsum ab alio exoritur. et aliud representat⟨.⟩ Sed res intellecta non oritur ab alio scilicet intellectu. Tum primo. quia est principium intentionis quo ad acquisitionem specierum. Tum secundo. quia non realiter oritur res ab intellectu quod tamen verbo huiusmodi convenit. Nec aliud representat quia res intellecta secundum esse naturale apud eos dicitur conceptio. sed esse intelligibile. Sed esse naturale et esse intelligibile rei ad extra in eadem re faciunt tantum diversitatem accidentalem. non essentialem. ergo non representat aliud. Contra secundam partem solutionis arguodc⟨.⟩ Nihil dicitur constitui vel produci secundum relationem rationis sed esse intelligibile vel esse intellectum est relatio rationis in rebus. ergo⟨.⟩ Minor patet. quia quando aliquid non dependet ex altero in eo non est realis relatio. licet sit in dependente. ut patet de scibili ad scientiam non dependente. sed res ab intellectu nostro non dependent. ergo⟨.⟩ Similiter etiam res intellecta. quando intellectus non intelligit aliquid sui. est semper extra animam ut patet in opus'culo' ubi supra. dicit enim S'anctus' Tho'mas' de rebus naturalibus exemplificans. lapis et equus etiam dum intellectus ea intelligit sunt realiter extra animam. Et propter illas res naturales dicit quod quando sunt extra animam. quandoque autem dicit res esse in anima. quando scilicet intellectus intelligit seipsum⟨.⟩ de po'tentia' q. 9. ar. 5 in cor.350 Nota quod illud quod est primo et per se intellectum quod scilicet intellectus in seipso concipit de re intellecta⟨.⟩ Non est res illa cuius no‖[29r]ticia per intellectum habetur. cum quandoque sit intellecta in potentia tantum. Et sit extra intelligentem. Sicut cum homo intelligit res materiales vel naturales. ut lapidem aut animal aut aliud huiusmodi. Oportet autem quod intellectum sit in intelligente. et unum cum ipso.351 Nota etiam quod quidam quoddam quedam non est semper determinatio diminuens. sed declarans quandoque. immo etiam agens. Porro cum dicitur quidam homo fecit magnam cenam.352 quidam homo redemit homines. non diminuitur homo quo ad preparationem cene. immo augetur cum talis actus singulari conveniet et non universali. Sic cum dico verbum est quoddam constitutum vel quasi constitutum. declaratur natura eius que inest transeunter et per modum passionis. Quando obiicitur eis. verbum nostrum multiplicatur ad multiplicationem rerum. Et quod verbum nostrum sit frequenter imperfectum⟨.⟩353 Dicunt quod hoc dicit S'anctus' Tho'mas' ut habeatur differentia substantiarum et accidentium. Nam si verbum nostrum semper esset accidens. tunc non frequenter. sed semper esset imperfectum. Contra illam solutionem arguodd sic. Ille due stant simul. Quicquid est semper hoc est frequenter. sicut ad necessarium sequitur possibile⟨.⟩ Preterea illa solutio est per locum ab autoritate negative. Secundo presupponit falsum. scilicet quod verbum nostrum si ponitur esse accidens sit imperfectius rebus intellectis. Est enim multorum opinio quod verbum coloris sit perfectius colore. Nam dicit S'anctus' Tho'mas' ubi supra. Nihil autem nobilius et perfectius invenitur in creaturis quam intelligere.354 Cuius verbum dicitur esse terminus. Quod vero dicit multotiens verbum esse accidens non semper oppositum habet de poten'tia' q. 7 ar. 6 et 1 sen'tentiarum' ut patet supra.355 Contra eos arguode⟨.⟩ Si S'anctus' Tho'mas' dixisset uspiam quod verbum vel conceptio esset res intellecta. tunc non tot labores subivisset ad probandum verbum nostrum non esse de natura intellectus. quod tamen probare conatur de poten'tia' q. 9 ar. 5 quem textum hic recitare utilitas nos compulit. Nota 356quod duo sunt de ratione eius quod est intelligere. scilicet intelligens et intellectum. Intellectum per se non est res intellecta.356 quia ex re intellecta et intellectu non fit unum. sed ex intellecto per se et intellectu fit unum 3 de anima.357 quod quidem intelligendum non est quod essentia intellectus fiat res intellecta vel species. Sed quia complete informatur per speciem rei intellecte. dum eam intelligit. Et hoc contingit per intentionem que intellectum coniungit intelligibili. quotlibe'tum' 7 ar. 2.358 Neque etiam intellectum per se est similitudo rei intellecte. per quam scilicet speciem intelligibilem intellectus informatur. ad intelligendum. quia intellectus non potest intelligere. nisi secundum quod fit in actu per hanc similitudinem. que est intelligendi principium. Et dicitur per quam informatur quod speciei intelligibili convenit. sed verbo non solum. sed etiam formari. Inde dicitur similitudo formata. patet igitur quod per se intellectum non ‖ [29v] est res. nec similitudo rei informans. sed est illud 359quod intellectus in se ipso concipit de re intellecta. Et hoc sic intellectum dicitur verbum interius.359 Hec ille quasi formaliter. Differunt verbum nostrum et verbum divinum. Quia hoc est tantum unum. Nam intelligere dei est unum. ergo verbum. consequentia nota ex superiorisbus⟨.⟩ Illud autem est multiplex. quia aliud est intelligere nostrum quo intelligimus lapidem. et quo intelligimus plantam. Ideo intellectus noster concipit multa. Tenet consequentia. Quia motus non multiplicatur nisi et terminus ad quem terminatur⟨.⟩ Secundo differunt. quia intelligere divinum non potest esse imperfectum. Unde verbum divinum est perfectum omnia perfecte representans⟨.⟩ Intellectus autem noster imperfecte plerumque intelligit. et seipsum et alia. ut etiam patet super. q. 7 ar. 6 et in 4. contra gen'tiles'⟨.⟩360 Tercio differunt. quia in intellectu nostro aliud est intelligere. aliud est esse. Et ideo verbum conceptum in intellectu nostro cum procedet ab intellectu inquantum est intelligens. non unitur ei in natura. sed solum in intelligere. Sed intelligere dei est esse eius. Unum verbum quod procedit a deo inquantum est intelligens procedit ab eo inquantum est existens. Et propter hoc verbum conceptum habet eandem essentiam et naturam quam intellectus concipiens. Quarto differunt. quia 361verbum dei dicitur genitum vel filius. quia quod recipit naturam in viventibus dicitur genitum. Verbum autem nostrum non dicitur genitum vel filius. nisi methaphorice.361 quia non vivit. sed est accidens⟨.⟩ Ex quo sequitur Quod verbum asini vel hominis non est homo vel asinus. quia alias esset genitum et filius. ergo simile est dicendum de omnibus aliis verbis nostris⟨.⟩ Et arguitdf (quidam egregiusdg vir doctrine Cum de verbo in i par'te' nobis ar'ticulum' enodaret. Martinus Pollich de Mellerstat362 sapiens Theologie professor cuius diligentia indies de sacerrimis litteris bene meretur) hoc medio⟨.⟩ Si verbum nostrum esset res intellecta. sequeretur quod verbum procederet essentialiter. quia secundum illos. idem sunt essentialiter. homo conceptus vel verbum hominis. et homo naturalis quod est falsum in creaturis. quia verbum hominis non procedit essentialiter ab homine naturali.363 Et arguitdh secundo⟨.⟩ Quia verbo divino simile est verbum nostrum. quapropter sequiturdi quod verbum in divinis etiam essentialiter procedit. Et sic essent due essentie in divinis. quod ego nec cogitare volo. ne dicam ponere fundamentum illius sequele. Probatur sequela quia idem sunt res intellecta et verbum secundum eos. Hec ille.364

Et ego arguodj sic. Si verbum nostrum ad cuius similitudinem dicitur verbum divinum esset res intellecta. sequeretur quod verbum divinum procederet per modum extrinsici. probatur sequela. quia deus cognoscit omnes creaturas extrinsicas essentie sue. Sequeretur secundo. quod verbum in divinis magis procederet ad patrem. quam a patre. Probatur sequela. quia res intellecta est ‖ [30r] extrinsica et instrumentaliter agit in intellectu possibili. quod intellige in nobis et de verbo nostro. quod est imago et similitudo verbi divini. et sic sequeretur per modum imaginis. Sed quia illa sunt celestia. Satius est mihi terras habitanti. silere illa quorum radix in celis fixa est quam turpiter obmutescere. Nam semper talia huiusmodi pie emendationi commendo. At vero plura de illo verbo nostro in periar'meneias' libro spero nos dicturos cum his lectoribus haud ingrata esse intellexero.365

dkTercia questio.dk↑

Utrum conceptio intellectus. vel intentio ex parte intellectus. producatur ab actu intellectus⟨.⟩366 Pro responsione nota quod S'anctus' Tho'mas' in opus'culo' 53367 inquit. Sciendum quod sicut secundum actionem que tendit in materiam exteriorem est aliqua processio ad extra. Ita secundum actionem que manet in agente est quedam processio ad intra. Et hoc maxime patet in intellectu. Cuius actio scilicet intelligere manet in agente⟨.⟩ Quicumque enim intelligit ex hoc ipso quod intelligit procedit ad aliquid intra ipsum quod est conceptio rei intellecte.368 Hec ille formaliter. Nota secundum Herpheum quotli'beta' 2 q. 8.369 quod operatio manens convenit principio passivo et principio formali. Operatio principii materialis est recipere actum vel perfectionem. Operatio principii formalis est formaliter facere tale. prout dicimus quod albedo facit formaliter album. per quem etiam modum dicimus quod intellectio facit formaliter intelligentem. Sed differunt dupliciter. Uno modo quia operatio manens principii passivi est in ipso subiective. Sicut recipere vel actus receptus est in principio receptivo. Sed operatio principii formalis est esse formaliter tale. que non est proprie in ipsa forma quasi quoddam receptum in eam. et diversum ab ea. sed est in habente ipsam. sicut lucere est in lucente. Alio modo differunt. quia operatio principii passivi est recipere actum ab alio. sicut a causa efficiente reducente ipsum de potentia ad actum. Operatio vero forme absolute accipiendo pro eo quod est esse formaliter tale non importat esse ab alio. sicut a causa efficiente. Unde luceredl licet habeat causam effectivam Non tamen eam importat. Nota secundo quod intelligere est operatio manens pertinens ad principium formale. quia operatio manens dicitur illa que respicit illud cuius est talis operatio. ut in quo est. sicut videre visum. Sed intelligere respicit intelligentem. sicut in quo est ergo etc. patet secundum quia omnis operatio manens pertinet ad principium materiale vel formale. Sed intelligere non dicit formaliter aliquid pertinens ad principium materiale. ergo. Minor probatur. quia intelligere formaliter potest convenire non habenti causam efficientem actus intel‖[30v]ligendi ut patet in deo. Sed operatio principii materialis importat habere causam efficientem a qua materiale recipit actum. Sed licet intelligere formaliter non importat causam efficientem. tamen quantum ad rem pertinet in creaturis habet utramque causam. sicut lucere calere. Ad questionemdm respondet Herpheus sic. Verbum vel forma specularis producitur per actum intelligendi confusum⟨.⟩370 Ubi nota secundum S'anctum' Tho'mam' in opus'culo' ubi supra. Quod intellectus habet apud se semper verbum informe371 non autem semper formatum. Arguitur per actionem immanentem nihil producitur. sed intelligere est operatio immanens. ergo. Maior probatur. quia sicut se habet operatio transiens ad hoc quod aliquid per eum constituatur. Ita operatio manens ad hoc quod per eam nihil producatur. Sed in omni actione transeunte aliquid producitur. ergo in manente nihil. Respondet quod si maior ita intelligitur. sicut per actionem que est productio. Sic maior est vera. sicut calefactio producit calorem. sed operatio manens non est producere. Si autem intelligitur maior quod per actionem manentem. tanquam per habere aliquod principium nihil producatur. Sic maiordn est falsa. immo sic 372omne quod fit. fit per actionem immanentem. quia omne agens agit per aliquod principium per quod habet esse tale formaliter quod pertinet ad operationem manentem. Ad probacionem dicit quod vera est. si formaliter capitur produci. ut sit sensus. Sicut operatio transiens est formaliter ipsum producere Ita nulla operatio manens dicitur formaliter ipsum producere. licet dicat principium per quod producens producit. Sic dicit in proposito quod licet intelligere non dicat formaliter produceredo vel dicere. Tamen dicit habere actum quo producens producit verum. vel per quem mens se movet ad verbum.372 Hec ille Herpheus. Sed qualiter ego respondeam destinavidp mecum prius legeredq Tho'mam'. Hec superius dicta de intentione ex parte intellectus sufficere nunc arbitror. Verum intentiones exdr parte rerum. et logicales recensere conabor. Imprimis adducere studeo dictata a S'ancto' Tho'ma' in opus'culo' de universa'libus' quia que universali conveniunt et intentioni tanquam superiori competunt⟨.⟩ Ubi dicit merito B'eatus' Tho'mas'. 373Quod aliqui ponentium universalia esse in intellectu. dixerat quod universale esset nobis innatum et concretum et non fieri universalia per actionem intellectus depurantis. et abstrahentis. fulcientes positionem suam per dictum Philosophi in 2. de anima. ubi dicit quod intelligimus dum volumus. quod non esset dictum nisi ipsa universalia essent nobis innata. et semper actu presentarent se ipsi anime. Contra quos tamen est Philosophus in fine secundi posteriorum. et 1 metaphi'si'ce. quod universale venatur per viam sensus memorie et experimenti. ergo non innascitur universale. Commentator etiam dicit super prohemio de anima. quod intellectus facit universalitatem in rebus.373 Ad autoritatem dicit quod sane sit intel‖[31r]ligenda. hoc modo quia in nobis est intellectus agens. quo est omnia facere non quando vult se convertere supra fantasmata. et illustrare ea et facere ea actu intelligibilia. Ex quibus patet secundum D'octorem' S'anctum'. Quod universale tenet se ex parte rei. Etiam non solum ex parte intelligentis. Nam subiungit. 374sententia Aristotelisds vera est. universale est unum in multis. et unum post multa. quia tangitur in hoc duplex esse universalis. unum secundum quod est in rebus. Et aliud quod est in anima. Et subiungit quod una et eadem natura que singularis erat et individuatur per materiam in singularibus hominibus. efficitur postea universalis per actionem intellectus depurantis ipsam a condicionibus que sunt hic et nunc⟨.⟩ Unde rationem universalis et predicabilis accipit ab ipso intellectu.374 Hoc idem habes contra gen'tiles' li. 2 ca. 75375 quia intellectus non dicitur aliter abstrahere res quam quod intelligit unam et aliam. Non ita abstrahit quasi res abstracta ad intellectum intelligatur procedere. nec repugnant illa duo. quod universalia non sunt extra intellectum subsistentia. et quibus intellectus intelligens universalia intelligat res extra animam. quia intelligere naturam generis et speciei est naturam ipsam intelligere. non intelligendo principia individuantia⟨.⟩ Et hoc contingit ex conditione speciei intelligibilis in intellectu recepte. Et dicitur notantur natura speciei vel generis in genitivo. quia ipsa natura recipit ab intellectu rationem universalis. in quo tamen non est secundum essentiam. sed similitudinem et speciem. que est singularis in anima. et universalis secundum quod comparatur ad multa singularia. prout equaliter est similitudo omnium ut patet supra de ente et essentia. Considera quod aliud est dicere animal inquantum animal. et animal inquantum universale. quia animal inquantum animal. est animal solum. et significat essentiam simplicem. que de se nec est una. nec multa. nec existens in his sensibilibus. nec in anima. Unde significat quandam essentiam. quia nec est universalis nec particularis. et ideo dicit Avicenna rationalitas non est differentia. animalitas non est genus. nec humanitas species.376 et hoc modo nihil est de ea verum dici in se quod convenit sibi secundum quod huiusmodi. Unde quicquid aliorum sibi attribuitur falsa est attributio verbi gratia homini ut homo convenit animal rationale. ergo natura hominis absolute considerata abstrahit a quolibet esse. ita tamen quod non fiat preciso alicuius eorum. et ideo ratio speciei non convenit homini secundum suam absolutam considerationem. Sed oportet quod sit de accidentibus que consequuntur ipsam secundum quod habet esse in hoc intellectu. vel illo. Et ideo nomen speciei non predicatur de Socrate. ut dicatur Socrates est species. quod tamen de necessitate accideret. si conveniret homini secundum esse. quod habet in Socrate. vel secundum suam absolutam considerationem secundum quod est homo. Ex quo textu clarissimum est. quod ratio speciei vel generis. que est in anima subiective convenit homini vel animali secundum accidentia que sequuntur ip‖[31v]sam secundum esse. quod habent in anima. sicut est esse intellectum. esse abstractum. ergo ratio generis vel speciei convenit huic esse. Nota ergo quod esse abstractum est unum ens rationis obiective in anima existens. quod intellectus intelligit in ratione vel generis vel speciei secundum proprietatem nature. et oportet hec caute intelligeredt S'anctum' Tho'mam' quia intentionem universalis quandoque vocat naturam. quandoque rem illam vocat naturam.377 cui talis intentio attribuitur. quia permixtim vel vicissim de intentione in intellectu. qui est in re quarum una est alterius similitudo. Alio modo etiam potest considerari natura. secundum esse. quod habet in hoc vel illo. et sic de ipso aliquid predicatur per accidens ratione eius in quo est. sic dicitur quod homo est albus quia Socrates est albus.378 hoc autem modo habet duplex esse. unum in singularibus. et aliud in anima. et secundum utrumque esse consequuntur hanc naturam accidentia nam in singularibus habet multiplex esse secundum diversitatem singularium. secundum autem hoc esse quod habet in singularibus. non potest dici quod ratio alicuius generis vel speciei accidit alicui nature. quia non invenitur in individuis secundum unitatem. ut sit unum quid omnibus conveniens quod ratio universalis existit. Relinquitur ergo quod ratio generis vel speciei accidit alicui nature secundum esse quod habet in anima. quod est esse abstractum. ab omnibus individuis. Ex quo interum patula veritas splendescit. scilicet quod ratio generis que est similitudo una numero in intellectu existens. non accidit nature extra animam. sed convenit illi quod accidit nature secundum esse in anima. quod est esse intellectum. Nota tenaciter cum dicit Doc'tor' S'anctus'379 quod ratio universalis existit in hoc quod sit unum quid omnibus conveniens per similitudinem vel representationem. et hoc formaliter loquendo de ratione generis. Sed radicaliter loquendo. et correspondenter genus est illud ens rationis quod sequitur intelligentiam animalis quod convenit rei concepte. 380Patet igitur finaliter quod ratio generis vel speciei non convenit nature secundum esse absolutum. nec est de accidentibus naturam consequentibus secundum esse extra animam. Sed est de accidentibus que consequuntur eam secundum esse quod habet in anima.380 Hec ille solidus et immobilis doctor fere formaliter. Arguitur sic. Omni similitudini aliquid respondet. sed ratio generis vel speciei est similitudo in intellectu existens. ergo ei aliquid respondet. Preterea⟨.⟩ Quicquid intellectus concipit illius similitudinem format. sed accidentia rationis concipit ergo illorum similitudines format. Maior patet. quia ratio et similitudo idem sunt patet ex prioribus. sed ratio est illud quod intellectus concipit de re. Minor nota. Pro intellectu intentionum logicalium vel secundarum. Nota secundum Angelicum Thomam de po'tentia' q. 1 ar. 1 ad decimum. 381Quod intellectui respondet aliquid in re dupliciter. Uno modo immediate. quia videlicet intellectus concipit formam rei alicuius extra animam existentis. ut hominis vel la‖[32r]pidis. Alio modo mediate. quando scilicet aliquid sequitur actum intelligendi. et intellectus reflexus supra ipsum considerat illud. Unde res respondet considerationi illius rei mediate id est mediante intelligentia rei. Verbi gratia. Intellectus intelligit. naturam animalis in homine et equo et multis aliis speciebus. Ex hoc sequitur quod intelligit eam ut genus. hinc intellectui quo intellectus intelligit non respondet aliqua res extra immediate. que sit genus sed intelligentie ex qua sequitur ista intentio respondet aliqua res.381 Hec ille formaliter et egregie⟨.⟩ Ex quibus sequitur primo. quod cum omni intentioni, respondeat aliqua res extra hoc est mediate vel immediate. Mediate ergo respondet intentioni natura subiecta. Immediate autem unum ens rationis quod solum esse habet in intellectu scilicet id quod consequitur actum intelligendi⟨.⟩ ergo est aliqua intentio secunda ex parte rei. et non solum ex parte intellectus. Sequitur secundo quod actus reflexus super id secundarium intelligibile format intentiones vel rationes encium rationis. Sequitur tercio quod intellectus capitur hic dupliciter. Uno modo pro forma speculari. vel pro ydolo. cum dicitur quo intellectus intelligit. Alio modo pro potentia anime. cum dicitur intellectus intelligit⟨.⟩

Pro ampliori declaratione tam intentionum primarum quam secundarum. Nota quod dicit B'eatus' Tho'mas' de poten'tia' q. 7 ar. 9 in cor. Quod duplicia sunt intellecta. Quedam sunt prima in quas primo intellectus intelligendo fertur. Secunda autem intellecta dicuntur intentiones consequentes modum intelligendi.382 Et subiungit quod secundum opinionem dicentium relationem esse de secundo ordine intelligibilium. sequeretur quod relatio non sit in rebus extra animam. sed in solo intellectu. Sicut intentio generis vel speciei. Ex illis patet quod intentio secunda. tam quo ad esse firmitatis tam quo ad esse radicis vel veritatis est in intellectu. licet non eodem modo⟨.⟩ Probatur primum. quia intentio secunda est in intellectu nostro subiective capiendo ipsam formaliter etiam ut est in ente rationis. ut in causa veritatis. que est solum in intellectu nostro. et nunquam extra animam. quia consequitur intelligentiam. patet ergo utramque intentionem esse in intellectu⟨.⟩ Sed prime intentiones solum sunt in anima primo modo hoc est subiective. non secundo modo probatur primum⟨.⟩ Omnis similitudo existens in anima subiective representans rem que in anima est semper obiective. et nunquam extra ipsam. est in sola anima. Sed intentio generis et spetiei est huiusmodi. ergo. Maior patet a simili. quia si aliqua figura representaret subiectum in quo est. tunc esset totaliter in eo. ut patet de veste stulti. vel de pictura stulti in suo corpore. Luculentissimum huius sententie apud S'anctum' Tho'mam' habes testimonium de po'tentia' q. 7 ar. 6 in cor. ‖ [32v] Ubi sic inquit. Sunt autem quedam rationes quibus in re intellecta nihil respondet. sed ea quorum sunt huiusmodi rationes intellectus non attribuit rebus prout in seipsis sunt. sed solum prout intellecte sunt. Sicut patet de ratione generis et speciei. et huiusmodi intentionum intellectualium. Nam nihil est in rebus. que extra sunt animam. cuius similitudo sit ratio generis vel speciei⟨.⟩383 Ex quo celeberrimo testimoniodu arguodv sic. Ratio generis vel speciei est alicuius quod intellectus attribuit rebus. prout sunt intellecte. sed illud cuius est ratio nihil quod attribuitdw rebus intellectis inquantum huiusmodi non est prima intentio. cum hoc sit de primis intellectibus. Nec est nihil. Quia attribuitur rei intellecte ob aliquam proprietatem. Ideo intentio secunda tenet se ex parte rei obiective intellecte.384 et ex parte intellectus non quod sit una res. immo plus differunt quam homo et color. quia ratio generis in anima subiectata est res realis. Nec efficitur ab intentione obiectata sed ab intellectu intelligente. Nota quod secunda intentio. Sicut exempli gratia genus species attribuitur animali intellecto ut huiusmodi. ergo quod natura vel res attribuitur. non est principalis causa intentionis. quia nihil est in animali extra animam cuius similitudo dicatur. Quapropter non est illa radix ponenda. Nec tamen intellectus est falsus. quia ea quorum sunt huiusmodi rationes. scilicet genus et species intellectus non attribuit rebus secundum quod sunt extra animam. Sed solum secundum quod sunt in intellectu. Preterea conceptioni generis vel speciei respondet solum res intellecta. Sed nulla res dicitur solum intellecta. ergo res nature non respondet conceptioni illi. Minor probatur. quia hoc accidit rei. Preterea per hoc differunt rationes primorum intellectuum vel rerum extra animam. et rerum in anima prout in intellectu sunt. quia illis aliqua res extra respondet. Istis vero solum res in anima. ergo illud est esse reale. Istud esse rationis. Veritati illi non dissonat quod de natura generis. ca. 5 S'anctus' Tho'mas' disseruit cum dixit⟨:⟩ 385Actus intellectus potest ferri in intelligibile. prout est obiectum in natura obiecti. inquantum terminat eius actionem. Et sic nihil sibi attribuit. Sed solum considerat quid natura obiecti habeat. Unde possit aliquid formari. quod naturam illius subiecti insinuat. utputa diffinitionem. Alio modo potest actus intellectus ferri in obiectum. non in natura sua. sed prout est abstractum a conditionibus materialibus. Si sic accipitur ut in anima et sic anima attribuit sibi non considerans quid sibi debetur in natura obiecti. sed quid sibi per actum anime convenire possit. Et illud attributum est ratio universalitatis.385 Ex quibus disertissime dictis colligo primum scilicet quod ens reale est primum obiectum quod primo representatur per speciem in intellectu. Et hoc appellant alii per primam intentionem ex parte rei. quod verum est. quia res intenditur ‖ [33r] quod ego quoque dicere cogor. Nam volentem disputare contra quem piam oportet aut illius principiis aut nominibus utatur. quod Aristoteli multis in locis gratum fuisse contra adversarios disputanti non ignoro. Quapropter secundum vel secundarium obiectum. vel in quod fertur intellectus reflexus supra illud quod intelligentiam sequitur. vel quod non est natura obiecti. sed conveniens nature per actum anime secundum intentionem cumdx S'ancto' Tho'ma' voco quod etiam estimo alios Thomastros observare. Probatum est ex superioribus omnibus iamiam memoratis. quod esse abstractum. esse universale. ens consequens actum intelligendi. secundarium intelligibile. secundum intellectum esse idem cum secunda intentione et hoc ex parte rei. Dico notanter esse abstractum. quia si volumus considerare illud quod abstrahitur vel cui convenit esse abstractum⟨.⟩ Sic interdum esse dicitur prima intentio. Nam par'te' 1 q. 85. ar. 1 dicitur⟨.⟩ Quod 386 abstrahere speciem a particulari. vel speciem intelligibilem a fantasmatibus est considerare. scilicet naturam speciei absque individualium consideratione principiorum que per fantasmata representantur.386 Quod eadem q. ar. 2 ad secundum clarius dicit. quia 387cum dicitur universale abstractum duo intelliguntur. scilicet ipsa natura et abstractio seu universalitas. Ipsa natura cui accidit vel intelligi. vel abstrahi. vel intentio universalitatis non est nisi in singularibus. Sed hoc ipsum quod est intelligi vel abstrahi. vel intentio universalitatis est in intellectu.387 Ex quibus patet quod intentio aliqua est ex parte rei. Aliqua ex parte intellectus. Ita scilicet quod universalitas vel intentio convenit rei. secundum esse in intellectu obiective et non tantum subiective. Contra. Ipsum intelligi est verbum cordis. ut patet ex superioribus. Sed S'anctus' Tho'mas' vocat universalitatem ipsum intelligi.388 ergo universalitas est semper subiective in intellectu. Dico quod dupliciter dicitur aliquod ipsum intelligi⟨.⟩ Uno modo quia eius esse solum consistit in actu intelligendi quo amoto removetur esse eius. Hoc modo secunda intentio vel universalitasdy vel secundum intellectum dicitur ipsum intelligi. quia si nullus intellectus intelligeret esse universale non esset hoc etiam modo verbum dicitur ipsum intelligi. Alio modo dicitur aliquod ipsum intelligi quod est terminus actionis intellectus. et primum intellectum in quo intelligit alia hoc modo universalitas ex parte rei non dicitur ipsum intelligi⟨,⟩ seddz conceptio vel verbum cordis. quod probatur. quia actio immanens non terminat ad aliquod extra subiectum eius. Probo etiam per exemplum eius. quia visus videt colorem pomi sine eius odore. Sed manifestum est quod color qui videtur non est sine eius odore. Si queritur ubi sit color quid videtur sine odore manifestum est quod est in pomo. Sed quod sit sine odore perceptus hoc accidit ex parte visus. inquantum in visu est similitudo coloris. et non saporis. Similiter humanitas que intelligitur. non est sine hoc vel illo homine. sed quod humanitas ‖ [33v] apprehendatur fine individualibus conditionibus quod est ipsum abstrahi ad quod sequitur intentio universalitatis. accidit humanitati inquantum precipitur ab intellectu in quo est similitudo nature speciei. et non individualium principium⟨.⟩ Sequitur primo quod cum esse universalis sit in solo intellectu et natura intellecta sit extra in singularibus. quod non sit ea subiective accidens rationis. quia alias esset extra animam in singularibus. Sequitur secundo cum teneat se accidens ex parte illius cui accidit quod universalitas teneat se ex parte rei cui accidat. Sequitur tercio quod hoc scilicet esse intellectum accidit rebus. secundum diversitatem similitudinum earumea ex qua sequela ambigo cum species et similitudo sit huius et illius intentionis causa. Utrum ab una specie numero possunt produci diversa verba. Et videtur quod sic. quia per speciem hominis habemus noticiam animalis et rationalis. ergo.

Quoniam questionem an est. presupponit questio quid est. Ideo exploravimus in primis intentiones secundas esse. Nunc vero de quiditate earum differemus. Patet etiam predictum 1 elencorum. ubi dicit. secundum accidens igitur paralogismi sunt.389 quando similiter quodlibet assignatum fuerit rei subiecte. et accidenti. Ex quo textu patet primo quod affignatum superiori non debet attribui inferiori. ergo est aliquid faciens diversitatem inter ea. Sed illud est accidens rationis. ergo est aliqua secunda intentio⟨.⟩ Secundo patet quod medium vel superius dicitur accidere inferiori et hoc non est secundum reale. igitur secundum esse rationis. Intentio que presentis res speculationis dicitur. ut ait Armandus. 390ipsa res que intenditur inquantum intellectus tendit in ipsam per actum intelligendi. et hec intentio capitur dupliciter. Uno modo formaliter et tunc significatur in abstracto. ut hoc nomen intentionalitas. et tunc intentio dicitur illud quod resultat ex tendentia intellectus per actum suum in rem ipsam. que habitudo in abstracto significat precise ens rationis⟨.⟩ Alio modo capitur materialiter et tunc significatur in concreto. et significat et dicit illud quod intelligitur. quicquid sit illud. quia intentio est concretum. intentionalitas abstractum. Et quamvis in concreto res intellecta dicatur materialiter intentio. Que aliquando est ens reale. tamen per illud quod formaliter importatur nomine intentionis in concreto non semper est ens rationis.390 391Dicitur autem intentio in concreto significare materialiter pro tanto. quia significat illud quod intelligitur in abstracto auteb ipsam habitudinem formaliter que rem intellectam consequitur. scilicet nomine intentionalitatis. Quia nomine intentionis in concreto ipsum subiectum habitudinis non est principale significatum. sed magis ipsa habitudo. Sed quia concreta in accidentalibus formliter principaliter significant accidens et formam. Materialiter autem subiectum acciden‖[34r]tis significant. in quo subiecto est forma accidentalis. sicut hoc concretum album significat formaliter albedinem. quia album solam qualitatem significat. Secundario autem et materialiter dat intelligere ipsam rem in qua est albedo. quia album dicitur res alba. Ita etiam intentio cum sit concretum materialiter significat ipsam rem intellectam in qua fundatur habitudo ipsum consequens. in qua est intellecta. sed formaliter significat ipsam habitudinem que est ad modum forme. nomine igitur intentionis formaliter et quantum ad formale significatum importatur habitudo rei intellecte ad actum intelligendi. Sed quantum ad materiale significatum intentio dicitur res intellecta quecumque. sive ens reale vel rationis sit.391 392Hec autem res intellecta quando est verum ens reale circumscripto omni actu intellectus potest dupliciter considerari. Primo absolute. ut est res precise non habendo respectum ad intellectum. sic nulla res dicitur intentio. Alio modo potest considerari cum habitudine ad actum intelligendi inquantum est res intellecta. et sic quedam habitudo ipsam consequitur que dicitur formaliter intentio. et ideo supra rem absolute addit habitudinem rei ad intellectum.392 Sic res dicitur intentio materialiter et habitudo formaliter. Ex quibus patet quod illa habitudo est aliquid superius ad primam et secundam intentionem. Nam non solum res reales considerantur ab intellectu. sedec etiam res rationis. sicut est genus et species dicimus enim genus est concretum⟨,⟩ generalitas abstractum.393 Sed quicquid ab intellectu cognoscitur (ut tale) habet illam habitudinem ad intellectum ergo⟨.⟩ Nota quod intentiones important ordinem. quia primum non dicitur sine ordine ad secundum⟨.⟩ Sed intentio aliqua dicitur prima. aliqua secunda. ergo. Ubi nota quod ille ordo 394non sumitur ex parte intelligentis. quia sic species intelligibilis esset prima intentio. et actus intelligendi esset secunda intentio. et verbum mentale tercia. Nec potest sumi ex parte actus intelligendi. quia sic. Socrates primo intellectus esset prima intentio. et Plato esset secunda intentio. Et ideo oportet quod ordo intentionum accipiatur ex parte rei intellecte. inquantum huiusmodi secundum quod duplex est genus intelligibilium. Nam quedam intelligibilia sunt vera entia realia. que conveniunt rebus. non ex opere speculativi intellectus. prout scilicet habent esse obiective in intellectu. Immo circumscripto omni tali esse obiective. sunt res vere. sicut animal albedo scientie. et privatio. sicut surdum cecum. Que et si non sunt res vere tum realiter et veraciter rebus conveniunt. Ubi nota quod veritas est adequatio rei ad intellectum divinum. vel secundum mensuram sic non sunt res vere. vel secundum cognitionem et sic sunt res vere etc. Hec omnia que sic rebus conveniunt dicuntur intentiones prime. Alia sunt intelligibilia que conveniunt rebus secundum quod sunt obiective in intellectu et non realiter. Sicut est ge‖[34v]nused species individuum etc. Et ista dicuntur secunde intentiones.394 quia intellectus secundario tendit in ea. Subiungit laudabiliter preclarus Armandus quod secundum duplicem modum essendi summitur duplex ordo intelligibilium. Nam quedam habent esse secundum rem. et ab illis primus ordo sumitur. quedam secundum rationem a quibus secundus. in quo ordine sunt secunde intentiones⟨.⟩395 Conveniunt autem tam prima quam secunda intentio quantum ad illud quod importatur formaliter nomine intentionis. quod est habitudo quam formaliter significat intentio que est ens rationis. probatur. quia dependens ab opere nostri intellectus speculativi non existens in ea subiective est ens rationis. Et ergo differunt dupliciter. Primo. Quia prima intentio concretive capta significat materialiter ens reale.396 sed secunda intentio nullo modo. Secundo differunt. quia secunda intentio significat illud quod nunquam est extra intellectum. sed quod solum habet esse in intellectu obiective. Sed prima intentio materialiter capta est obiective in intellectu et existenter in re extra animam. ut lapis albedo. etc. quandoque autem simul obiective et subiective ut scientia⟨.⟩ Nota hoc nomen intentionale venit ab intentione et capitur dupliciter. essentialiter et denominative. ut lignum album. Ita intentionale per essentiam alicui convenit. quod est intentio ipsa enim intentio est intentionalis per essentiam. Aliquando convenit alicui denominative et participative. capiendo intentionale essentiale. sic intentionesee in intellectu subiectate dicuntur essentialiter intentionalia vel intentionata. Quia sunt intentiones rerum. sicut sunt actus intelligendi. conceptus formatus. illa autem quorum sunt intentiones et representativa dicuntur esse intentionalia denominative (pape fidum sancti Tho'me' asseclam intelligo et nunc exilio ob illum meum Armandum quem eiusdem esse opinionis arbitror)⟨.⟩ Qui prudentissime subiungit quod ille intentiones possunt esse alicuius ut subiecti et illud non denominant. Alio modo ut obiecti representati et illud denominant. ut dicimus homo bos lapis sunt intentionaliter in anima.397 Quia similitudo magis importat habitudinem ad obiectum representatum. quam ad subiectum. ut patet de imagine in speculo. etiam intentio ex parte rei intellecte formaliter capte dicitur intentionale per essentiam eo modo quo ens rationis habet essentiam. Sicut dicimus quod cecitas est privatio essentialiter. sed oculus habet esse privatum denominative. Et sic intentionale denominative potest dici respectu secunde intentionis. Prima intentio supra quam secunda fundatur quantum ad illud quod materialiter importat intentio prima. quod est res intellecta. et ipsa res denominatur ab illo quod formaliter significatur per intentionem primam. 398Et sic prima intentio est fundamentum ‖ [35r] secunde sicut homo respectu speciei potest dici denominative intentionale. Et ipsa res intellecta potest dici intentionalis ab habitudine quam formaliter prima intentio dicit. Sed isti modi denominationis non sunt multum usitati.398 Hec ille prefatus et honore dignissimus Armandus. Sed pro testimonio S'ancti' Tho'me' nota quod dicit in opus'culo' de universalibus. 399Secundam intentionem appello illud quod intellectus secundario intelligit de re. Cum enim intellectus intelligit naturam lapidis mediante specie intelligibili.399 quia non repugnat sibi esse in pluribus. Secundo intelligit eam ut est participabilis a pluribus. et secundum diversum participationis modum diversimode intelligit. Nam in quantum est participabilis a pluribus specie differentibus intelligit eam sub intellectu generis. Sed si solum participabilis est a pluribus numero differentibus intelligit sub intellectu speciei. Et sic patet quod alius intellectus est intelligere lapidem secundum quod lapis et alius intellectus cum intelligit lapidem secundum quod participatur universaliter vel particulariter. Quod sic est intelligendum. Alia est intentio essentialiter in intellectu hominis subiectata (que quandoque dicitur verbum cordis vel ratio) lapidis cum secundum suam naturam cognoscitur. Et est alius intellectus id est conceptio vel intentio que est subiective et realiter in intellectu. In qua conceptione intellectus intelligit universalitatem lapidis. Probatio. Quia omnia appellari a fine iustum est. Sed obiecta suorum verborum sunt fines. ergo. Sed aliud est esse obiecti primo modo. Aliud secundo modo sub cuius ratione cognoscentur res. ergo est alia et alia conceptio. Contra quod⟨.⟩ est in subiecto reali est reale. sed intentio essentialiter capta est subiective in anima. ergo⟨.⟩ secunda intentio est ens rationis⟨.⟩ ergo etc. Dico pro exempli causa. Species capitur dupliciter. Uno modo prout est quedam ratio vel verbum in quo intellectus universalitatem intelligit. sic est ens reale in anima. Alio modo capitur pro ipsa plurificatione universalis vel specialitate. ut ita dicam. Sic est ens rationis solum. nam subiective est in intellectu. Denominatur tamen intentio. ut ait meus Armandus.400 ab intellectus intentione. Sed contra⟨.⟩ obiectum est prius actu circa ipsum. sed secunda intentio sequitur actum a quo dependet⟨.⟩ Dicitur. Verum est de ente reali non autem rationis. Et verum est de illo obiecto. quod non dependet ab actu intellectus⟨.⟩ Dicitur quod procedit in intentione. sed sequitur in executione et esse. Dicitur verum de obiecto cognito non autem reflexo. Dico etiam quod hoc ens rationis precedit formationem prime intentionis. sed sequitur actum intelligendi prime intentionis. que omnia vera esse possunt. Nota quod abilitas essendi in pluribus non est de essentia hominis. quia tunc homo qui est in Socrate esset abilis ad participationem plurium quod est impossibile. Et quia ‖ [35v] unumquodque potest abstrahi ab eo quod non est de essentia eius. Ideo potest intelligi absque hoc quod fit participabilis a pluribus. Homo enim secundum quod homoef nec est universalis nec particularis. ergo illa obiecta separantur ab invicem⟨.⟩ Sed debes scire quod homo non dicitur universalis. nisi quia consideratur. Quapropter consideratio hominis precedit esse universale. Sed hec consideratio accidit esse hominis secundum esse quod habet in anima. Ex illis liquide constat quod intentio prima convenit rei secundum esse in anima. Similiter secundaeg igitur intentio formaliter significat habitudinem. materialiter vero rem⟨.⟩ Constat etiam loquendo de secundario significato quod intentio prima est res in natura considerata. sed secunda intentio est ens rationis attributum vel assignatum rebus secundum esse intelligibile. Hec autem intentio sumit a rebus principium. quia sequitur cognitionem illarum. Nam dicit Aristoteles primo de anima. Animal universale nihil est aut posterius suis singularibus.401 quia ratio universalitatis in re nihil est⟨.⟩ Universale autem est unum et plura. Plura inquantum in pluribus est. Alioquin non possit predicari de pluribus. ut homo in re est plura. quia de pluribus predicatur. Est autem unum in cognitione. Illa autem plura constituunt unum intellectum inquantum sunt similia. Nam intellectus illa que in re sunt plura per modum unius comprehendit. sicut hominem et asinum. inquantum conveniunt in una operatione sensitiva. Sed erit dubitatio. Utrum universale sit substantia vel accidens.402 Ad quam respondet S'anctus' Tho'mas' per distinctionem 403loquendo de universali secundum quod solum est in anima est semper accidens.403 quod potest intelligi etiam ex parte essentialis intentionis. sic est reale accidens. vel ex parte habitudinis rei. sic est accidens non reale sed rationis. quod probo per S'anctum' Tho'mam' dicentem quod universale per participationem quam habet ad animam est accidens.404 et est dispositio quedam in anima. et unum de individuis scientiarum vel formationum. Alio modo possumus loqui de universali quantum ad illud quod subiicitur intentioni. sicut est res subiecta vel significatum materiale. Sic quandoque est substantia quandoque accidens secundum diversitatem universalium. quia homo est substantia. albedo accidens. Sed universale primo modo captum phisice et methaphisice loquendo. nec est substantia. nec accidens. qua phisicus et methaphisicus non habent medium inter substantiam et accidens loquendo de essentia rerum. sed logice loquendo non est inconveniens esse medium inter substantiam et accidens. probo. quia secundum Philosophum 7 metaphisice. Substantia dicitur que non de subiecto dicitur.405 Sed universale de aliquo dicitur. igitur universale non est substantia. potest argumentum formari in cesare.406 hinc videtur repugnare dictum Aristotelis in predicamento substantie cum inquit. Omnis secunda substantia de subiecto dicitur.407 sed tamen non est repugnantia. igitur sicut non est inconveniens. quod aliquid ‖ [36r] est substantia logica et non metaphisica. ita non est inconveniens quod sit aliquod accidens apud logicum. et non apud methaphisicum. et hoc ideo fit quia logicus considerat res secundum quod sunt in ratione. et ideo considerat substantias prout secundum acceptionem intellectus subsunt intentioni universalitatis. et ideo quantum ad predicationem que est actus rationis predicantur de subiecto i'd est' substantia subsistente extra animam. Sed Methaphisicus considerat res prout sunt entia. et ideo apud eius considerationem non dicuntur esse in subiecto. et dici de subiecto. Hic enim accipit dici de subiecto inquantum est res aliqua et modo alicui rei subiecto existenti in actu. et hoc impossibile est esse substantiam. hec 7 methaphisiceeh. lectione 13.408 Dicitur etiam 1 de anima quod diffinitiones dialectice sunt casse et vane.409 quod si intelligitur quo ad usum verissimum est. Nam diffinitiones logice de rebus sunt per accidentalia et extrinsica. quia si essent vere diffinitiones in logica et intrinsice. tunc usus demonstrationis conveniret logice scientie. quod non placet S'ancto' Tho'me' 4 metaphisice.410 nec Aristoteli dicenti quod non contingit cognoscere. secundum quascumque diffinitiones accidentia convenit in eodem textu patet. intelligitur de accidentibus propriis et ergo diffinitiones dialectice sunt vane. quia per eas non cognoscimus illa. que rebus naturaliter conveniunt. sed secundum quod sunt in intellectu. et hoc loquendo de usu non autem de doctrina. quia 1 et 2 posteriorum et 6 topicorum.411 docemur quoniam debemus formare bonas diffinitiones. mavult etiam dialectica aliis scientiis ancillari quam sibiipsi ut supra Boe'tius' habetur de trinitate.412 quod autem aliquid posset alicui logice competere. et non phisice vel metaphisice precisit. q. viii de anima ar. 7 ad 17.413 Considero etiam quod illa diffinitio secunde intentionis cum dicitur quod est relatio sive respectus rationis causatus ab actu comparativo nostri intellectus speculativi est de mente. S'anctus' Tho'mas' de potentia q. 7 ar. 11 in cor. ubi inquit 414quod sicut realis relatio consistit in ordine rerum ad rem ita relatio rationis consistit in ordine intellectuum. quod quidem potest dupliciter contingere. Uno modo quod ille ordo est adinventus per intellectum et attributus ei quod relative. dicitur et huiusmodi sunt relationes que attribuuntur ab intellectu rebus intellectis. prout intellecte sunt. sicut est relatio generis et speciei. Has enim relationes ratio adinvenit considerando ordinem eius. quod est in intellectu. ad res que sunt extra. vel ordinem intellectuum adinvicem. Alio modo secundum quod huiusmodi relationes consequuntur modum intelligendi videlicet quod intellectus intelligit aliquid in ordine ad aliud. Licet illum ordinem intellectus non adinveniet. sed magis ex quadam necessitate consequitur modum intelligendi. Et huiusmodi relationes ‖ [36v] intellectus non attribuit ei. quod est in intellectu. sed quod est in ratione.414 Hec ille immobilis doctor. Ex quibus patet quod relationes rationis primo attribuuntur solum illis que sunt in intellectu et quod tales respectus adinventi sunt principaliter fundamentaliter proximo saltu ab intellectu. Quia res intellecta est fundamentum. Sed hoc esse in intellectu est ab intellectu principaliter. Quia homo secundum se nec est universalis nec particularis. Sed omnis intentio aut est universalis aut particularis⟨.⟩ igitur non convenit rebus secundum se intentio secunda⟨.⟩ Falsa est igitur opinio dicentium. Quia intentio secunda fundatur in prima capientes primam secundum esse naturale. Quia solum fundatur in prima per actum nostri intellectus. Preterea ex predictis secunda intentio potest ita diffiniri. Est relatio rationis adinventa in rebus comparatis per actum nostri intellectus. Que descriptio est bona. Quia per genus datur cum dicitur relatio rationis. per differentiam cum dicitur in rebus consideratis. Diffinitiones enim accidentium in abstracto dantur per subiecta in obliquo posita 7 metaphi'si'ce.415 Similiter ponitur causa efficiens in aliis partibus. Sed sane tamen intelligendum est cum dicitur secunda intetio diffinitur per naturam subiectam. Quia videtur sequi quod ipsa ex parte rei sit in subiecto aliquo⟨.⟩ Pro cuius discrimine questiunculam hanc moveo.

Utrum Secunda intentio ex parte rei intellecte sit in aliquo subiective per modum actionis.416 Prima opinio dicit quod sic scilicet. quod secunda intentio est in re obiective concepta id est in obiecto primario ipsius intellectus. sive in prima secunda tercia operatione intellectus. probatur sic. Unicuique rei secundum suum esse conveniunt proprietates rei ad extra. reales rei concepte rationis tantum. Sed ille intentiones sunt proprietates rerum non ad extra⟨.⟩ ergo conceptarum. Preterea⟨.⟩ secunda intentio attribuitur prime propter aliquam proprietatem in ea repertam⟨.⟩ ergo est in ea subiective⟨.⟩ Preterea. non sunt in intellectuei subiective. ergo in re. probatur antecedens Quia non dicimus intellectus est genusej vel species. Secunda opinio dicit quod tam prima quam secunda intentio est verus actus intelligendi. sed omnis actus intelligendi est subiective in intellectu. Contra primum arguo sic. Idem sunt secundum te obiectum primarium. et res ad extra realiter. ergo habent idem esse. sed rei ad extra non potest attribui secunda intentio. ergo nec rei concepte. Preterea res naturalis intellecta non est nisi in rebus extra animam. Sicut color visus non est nisi extra oculum. Sed secunda intentio non potest esse in re ad extra ergo non in re intellecta. Preterea prima operatio intellectus 3 de anima est simplicium quiditatum comprehensio.417 Sed quiditatibus rerum non attribuun‖[37r]tur secunde intentiones. ergo nec obiecto primario quod est quiditas rei. Preterea. S'anctus' Tho'mas' de poten'tia' q. 7 ar. 10.418 Res ipsa que est extra animam omnino non attingitur ab intellectus actu. cum actus eius non sit transiens in exteriorem materiam. et propter hoc relatio que consequitur ipsum actum intellectus non potest esse in ea. Sed secunda intentio est relatio rationis consequens actum intellectus. ergo non potest esse in re. sicut scientia non est in scibili. ita nec secunda intentio est in prima pro connotato. Preterea⟨.⟩ de ente et essentia dicit quod 419natura vel essentia accepta per modum totius potest dupliciter considerari. Uno modo secundum rationem et naturam propriam et hec est absoluta consideratio. hoc modo nihil est verum de ea predicare nisi que conveniunt sibi secundum quod huiusmodi sicut homini convenit animal rationale. et quidquid aliorum ei attribuitur falsa est attributio.419 Talis natura sic considerata nec est una nec multa. ergo male dicitur quod secunda intentio sit subiective in obiecto primario⟨.⟩ Ex natura enim rei est. quod sit primo considerabilis secundum esse proprium quam secundum esse quod habet in alio. Hinc est quod dicitur aliqua esse priora secundum naturam. non autem quo ad nos. 6 topicorum.420 1. posteri'orum'.421 Probatio. Quia esse proprium et naturale primo convenit rei. Alio modo consideratur essentia secundum esse quod habet in hoc vel illo sic per accidens ei aliqua conveniunt ratione eius in quo est. Ex illo patet falsitas dicentis quod ex natura sua homo habeat quod sit in pluribus numero differentibus. et quod hoc habeat a quadam radice. in qua intellectus tanquam in principio intrinsico fundat speciem. quia hoc accidit ei ratione individuorum. et non convenit ei quod sit in pluribus. Hec autem natura habet duplex esse. Unum in singularibus. aliud in anima. et secundum utrumque consequuntur dictam naturam accidentia. ratio enim speciei accidit nature. secundum illud esse quod habet in intellectu. ergo non convenit homini primario concepto. Preterea⟨.⟩ consideratio nature absoluta prius convenit quam per accidens in ratione sua. sed natura absolute considerata et primarie abstrahit a quolibet esse in anima. et suppositis. igitur non convenit primario obiecto. Taceo quod sit subiective in eo. Preterea⟨.⟩ esse in anima ex parte obiecti non est reale. igitur non est subiectum accidentis. Contra secundam opinionem arguoek sic primo quia est insufficiens quia assumit solum de intentione ex parte intellectus. et non ponit aliam intentionem secundam quod est falsum. quia intentio importat ordinem intendentis ad intentum. sed ordo ille est in extremis. ergo utrumque extremorum potest dici intentio. Preterea⟨.⟩ relatio signi ad signatum non solum est in signo. sed etiam in signato ad minus secundum rationem. ergo intentio non est solum actus intelligendi significans conceptum quantum ad secundam vel rem inquantum ad primam intentionem. Sed est etiam res signata. Preterea⟨.⟩ secunda in‖[37v]tentio est signum illius quod accidit rebus intellectis. sed tale non est res nature. sed rationis. igitur vel erit forma vel secunda intentio. Preterea⟨.⟩ secundo phisicorum dicitur abstrahentium non est mendacium. Quidquid est in intellectu per speciem vel actum intelligitur.422 sed esse abstractum (quod convenit rebus dum conceptus concipit unam sine alia) cognoscitur ab intellectu per aliquem actum non primum. quia esse abstractum non est res extra. nec per secundum. quia non significat primum actum significatum. Preterea⟨.⟩ quando tam signum quam signatum sunt in anima tunc scientia considerans huiusmodi vel est metaphisica vel naturalis⟨.⟩ ergo intentiones logice negliguntur. Argumenta prime opinionis⟨.⟩ Ad primum dico quod intentiones secunde conveniunt rebus ut sunt concepte. sed hoc esse est aliud ab esse nature. Dico etiam ad maiorem si intelligitur de esse naturali vel de omni esse rei. quod est falsum. Ad secundum negatur consequentia. nam species intelligibilis hominis attribuitur homini propter aliquam proprietatem in eo et tamen non est in eo subiective. similiter rationes in nostro intellectu subiectate de proprietatibus divinis sunt⟨,⟩ non tamen subiectantur in deo. simile est de manco homine picto representante pauperes. Ad terciumel dico quod hoc telum proprium perfodit domum. nam species intelligibilis vel actus intelligendi sunt subiective in intellectu. a quibus non denominatur. Dico etiam quod imago non verificatur de subiecto suo in recto tamen in obliquo. licet illa sit falsa speculum est imago vel imaginatum. et illa vera homo est imaginatus⟨.⟩ Verum tamen dicimus quod homo vel imago eius sit in speculo. Tercia opinio quam teneo est quod secunda intentio ex parte rei intellecte nullibi est subiective. probo autoritate et ratione. autoritateem S'ancti' Tho'me' in opus'culo' de universalibus dicentis⟨.⟩ 423sed advertendum⟨:⟩ cum dicitur⟨,⟩ res subiecta intentioni secunde predicatur. non est intelligendum quod res illa ita sit subiecta intentioni quod sit in ea ut accidens in subiecto⟨.⟩ sicut subiectum scientie non dicitur hoc modo subiectum. ut scientia sit in eo tanquam in subiecto. sed sicut in obiecto. scientia enim non est in scibili. sed ⟨in⟩ sciente⟨.⟩423 de poten'tia' q. 5 ar. 9.424 quod ad hoc quod aliqua relatio sit que in neutro extremorum aliquid ponit non facit distantia creaturarum⟨.⟩ sed quod illa relatio non attenditur secundum ordinem aliquem qui sit in rebus. sed secundum ordinem qui est in intellectu tantum. sed secunda intentio est relatio rationis qui attenditur secundum ordinem in intellectu tantum et non rerum. igitur in neutro extremorum quibus attribuitur sicut sunt res. probo etiam autoritate Armandi425 et verorum Thomistarum. Ratione sic. Nullum accidens est in aliquo quod est incapax ipsius. sed omne obiectum primarum est incapax secunde intentionis. igitur nulla secunda intentio est in obiecto primario. Minor probatur. quia obiectum primarium solum recipit predicationem illorum. que ei per ‖ [38r] essentiam convenit. Preterea⟨.⟩ Illud in quo ponitur universalitas subiective vel est ens reale vel rationis. si primum tunc erit accidens reale. si secundum tunc non est in obiecto primario. Preterea. si specialitas subiective est in homine concepto vel esse conceptum propter quod inest. est ens reale. vel rationis. Si primum sequitur quod prius. Si secundum erit processus in infinitum. quia illuden esse conceptum iterum inerit per aliud ens rationis. Confirmo. quia universale non est unum in substantia cum aggregat in se accidens. scilicet intentionem secundam et rem extram animam. que quandoque est accidens quandoque substantia. sed tantum existens in intellectu sicut et secunda intentio non potest esse in illo subiective. quod est extra. Contra homo dicitur species animal genus. sed denominativum est in denominato. Dico quod extrinsice denominatur. sicut aliquis dicitur honoratus non ab honore qui est in eo subiectatus. ergo sicut non sequitur. ille honoratur propter virtutem. ergo honor est in eo. ita non sequitur. species attribuitur homini propter aliquod inventum in eo. ergo species est in homine. sunt enim aliqua accidentia que extrinsice denominant et non sunt ut sic in denominato ut scibile dicitur non a scientia. quia est in eo. patet per Philosophum 4 topicorum ubi sic dicit. 426quoniam autem eorum que ad que dicuntur. ut dispositio ⟨et⟩ habitus. in alio enim nullo possibile est ea esse ad que dicuntur. alia autem non necesse est esse in illis. ad que dicuntur. contingit autem ut dum scibile est in anima426 similiter murus dicitur mihi dexter non a virtute que est in eo. sed que est in me. Contra⟨.⟩ intellectus adinvenit intentiones in rebus ergo est in rebus. Dico quod est in rebus. non secundum esse proprium. sed abstractum. Et hoc est non esse in rebus quia esse abstractum non est in rebus. Nam diciteo S'anctus' Tho'mas' 4. metaphisice ex qua sumitur argumentum. 427Ens rationis dicitur proprie de intentionibus quas ratio adinvenit in rebus consideratis. sicut est intentio generis et speciei. et similium. que quidem non inveniuntur in rerum natura. sed sequuntur considerationem rationis.427 Ex qua aurea sententia veritas splendescit⟨.⟩ Primo dicitur quod non inveniuntur in rerum natura. igitur illa radix non est ponenda⟨.⟩ Secundo dicitur quod sequuntur considerationem rationis. igitur talis consideratio est causa principalis intentionis secunde. Nam dicit idem Doctorep de natura generiseq ca. 10er. Nihil vero in natura rerum fuit super quod intellectus fundaret intentiones universales.428 ergo tale principium super quod intellectus se fundaret non est ponendum extra in natura rei. Contra dicit S'anctus' Tho'mas' de universalibus quod secunde intentiones principaliter accipiuntur a proprietatibus rerum.429 Intellectus enim meus non potest homini vere attribuere genus nec Petro speciem. Dico primo quod dicit notantis a proprietatibus rerum et ‖ [38v] non a rebus. Quia huiusmodi proprietates etiam conveniunt rebus quandoque per accidens. Nam quod homo sit in pluribus numero differentibus et sit in illis multiplicatis convenit ei propter individua. non ex natura absolute. Dico quod exempli gratia in universali sunt duo⟨.⟩ scilicet unitases que est principalis. et multitudo que materialis. primum principaliter ab intellectu. Secundum a rerum proprietatibus causatur⟨.⟩ Probatio. Quia dicit S'anctus' Th'omas' de universalibus⟨,⟩ cum dicitur 430universale est quod predicatur de pluribus)et quod secunda intentio quam universale concludit formaliter solum est in anima. Illud autem quod est in anima non predicatur de re extra animam cum oporteat predicatum inesse subiecto. Sed universale predicari potest secundum naturam realem quam includit materialiter. ita quod quando dicitur⟨.⟩ universale est quod predicatur de pluribus. sensus ⟨est⟩. quod res subiecta universalitati predicatur de pluribus. ut homo et asinus. Quod patet⟨.⟩ Quia si homo predicaretur de pluribuseu secundum quod universale tunc Socrates esset universale. relinquitur ergo quod sola ipsa natura subiecta universaliter predicetur. Nam sic dictum est licet homo sit in re extra singularis. tamen hoc accidit sibi secundum quod homo poterit considerari absque hoc quod est particularis. et predicatur de pluribus. non tamen unus homo numero. sed specie. Nam homo qui predicatur de Socrate est idem. quod Socrates. et qui predicatur de Platone est idem quod Plato. cum predicatum insit subiecto et impossibile est unam rem numero esse in pluribus numero differentibus. licet homo non predicetur de Socrate secundum quod est particularis. Cuius ratio est. Quia terminus idem predicat quod significat. ergo qualiter significat taliter predicat. Modo iste terminus homo significat naturam humanam absque omni participatione et particulari ratione. ergo sic predicabit eam⟨.⟩ non tamen predicat eam sic universaliter. quia⟨.⟩ sicut supra dictum est. intellectus hominisev secundum quod homo⟨.⟩ est alius a sua universalitate.430 Idem habes 1 pa'rte'. 7 meta'phisice'.431 ergo⟨.⟩ Patet igitur ex his quod natura subiecta est minus principale intentionis. Et quod aliud est in logica quod diffinitur et cui attribuitur vel convenit diffinitio. Probatur. Quia aliud est esse universale aliud esse nature⟨.⟩ Sed ratio generis vel speciei est ipsius esse abstracti vel universalis vel secunde intentionis. et tamen attribuiter rebus conceptis. igitur aliud est quod diffinitur et aliud cui attribuitur. Maior exew S'ancto' Tho'ma' de ente et essentia. de natura generis 1 op'usculum' de universalibus.432 Minor patet de poten'tia' q. 7 ar. 6.433 Pro quo nota quod communiter dicitur tam a Thomistis quam ab aliis. Cum dicitur quod species est quod predicatur etc. Quia est duplex predicatio. Exercita et signata. Signata dicitur illa que convenit illis que diffiniuntur. sicut est secunda intentio. Exercita dicitur que exercetur in contentis sub secunda intentione. sicut est homo asinus. et per hanc distinctionem. solvitur argumentum. cum dicitur secunda intentio predicatur de pluribus. ergo non diffinitur. Hoc argumentum non minus contra illos qui ponunt primas intentiones diffiniri in logica pugnat quam contra nos⟨.⟩ Nam dicunt ipsi speciesex prout in logicaey diffinitur est communis ad albedinem ‖ [39r] paternitatem et hominem. quando tunc obiicitur eis. tunc species non predicatur de pluribus numero differentibus. De specie dicunt quod duplex est predicatio ut supra⟨.⟩ Contra⟨.⟩ diffinitio est de essentia diffiniti. ergo est impossibile quod diffinitio convenit alicui a quo distinguitur diffinitum. Dico primo quod in logica non est inconveniens. quia logicus per extrinsica diffinit. et ad Aristo'telem' dico quod cum nos diffinire docet 6 topi'corum'. quod magis illic de usu diffinitionis vere loquitur cum dicitur quod diffinitio est esse diffiniti. Usus autem ad logicam non pertinet ut supra dixi.434 Etiam sunt multe diffinitiones descriptive⟨.⟩ Item 2 posteriorum per accidentia docetur diffiniri.435 probo autem quod necesse sit quod aliud diffiniatur et quod alii attribuatur. Nam exempli gratia. Ille cui propter aliquid in eo inventum. scilicet proprietatem. intellectus attribuit speciem. sicut homini vel animali. significat substantias rerum. Homo enim dicitur substantia illius de quo predicatur. sed illud quod attribuitur rebus consideratis. et quod facit unitatem. et quod est species. vel etiam accipiendo ipsam naturam sub intentione universalitatis. et sic accidens significat et predicat 7 metaphi'si'ce.436 Videtur enim impossibile esse substantiam quodcunque universale dictorum. Dico secundo quod cum universale diffinitur tunc duo simul coniuncta diffiniuntur. et ergo diffinitio nulli seorsum convenit. sed ambobus simul tota diffinitio convenit. Sicut liiez diffiniretur homo albus. tunc ratio hominis albi non esset ipsius albi. nec ipsius hominis⟨.⟩ ut patet 1 phisicorum in textu. quotli'betum' 2 ar. 2.437 Pro quo nota primo quod quamvis aliquid sit alicuius accidens. tamen si subiectum cum accidente simul accipiter accidens fit de ratione eius. Exemplum. Album accidit homini. sed non homini albo. ut probabiliter potest sustineri. Ita etiam logice loquendo. quamvis universalitas accidat rebus consideratis tamen inquantum res stant sub intentione universalitatis. sic eis potest convenire una diffinitio. Nota secundo quod album non ponitur in genere propter duplex significatum⟨.⟩ 3 Topicorum. quia significat naturam alteri permixtam.438 Et Preterea S'anctus' Tho'mas' dicit quod concreta accidentium per se non sunt in genere. sed reductive.439 ut album musicum. et ut dicit supra Bohetium in heb'domadibus'.440 quod abstracta universaliter hoc habent. quod nihil admittunt extraneum. quod scilicet sit preter essentiam suam⟨.⟩ Sed concreta non prohibenter habere aliquid quod non pertinet ad rationem ipsorum. nisi solum quod est oppositum⟨.⟩ Exemplum. Album dicitur quod habet albedinem. et hoc bene potest habere aliquid quod non est de ratione albi. Ex illis breviter respondeo. quod cum universale sit concretum duo comprehendit. naturam et intentionem. quod diffinitio universalis sit una ratio suo modo composita. et quod ratio eius nulli earum ex quibus componitur seorsum et totaliter convenit. Sed aliquid nature scilicet pluralitas. et aliquid intentio‖[39v]ni scilicet unitas. Si autem diffiniretur universalitas. tunc abstraheret a natura subiecta⟨.⟩ Et hoc provenit ex eo. quia secunda intentio concretive sumpta dicit ens rationis in subiecto suo modo. et ergo in ratione eius aliquid admittitur non pertinens ad rationem eius in abstracto. Exemplum⟨.⟩ Illa diffinitio genus est quod etc. non convenit animali extra. cum tot sunt animalia quot species eius 1 de anima.441 nec convenit totaliter intentioni generice. Tum quia non plurificatur. Tum quia non est in subiecto vel in speciebus⟨.⟩ Tum quia non significat substantiam ut patet. igitur illa est diffinitio totius animalis et generis que sunt unum cognitione. et intentio facit unitatem rationis propter quam genus ambit omne predicatum. Ultima tamen pars et minus principalis et materialis convenit nature. Prima. que est principalis convenit intentioni. Nec tamen obstat quod dictum est scilicet quod sicut est una ratio hominis. ita una speciei. Quia species potest capi pro formali vel per se significato. et pro materiali et connotato⟨.⟩ Dictum est nunc de intentione ex parte intellectus voluntatis. quoniam intentio intellectus est formaliter intentio et essentialiter. et quod est subiective in eo in rebus radicaliter. De intentione vero presertim secunda que nostre est speculationis ex parte rei intellecte. quid sit. ubi sit. unde causetur hactenus dictum est. Nunc ad secundam partem secundi articuli respondeo.

⟨Pars prima articuli tercii⟩442↑

Logica est principaliter de secundis intentionibus. Quamvis multa possunt hic dici de principalitate considerationis. et quoniam subiectum se habeat ad habitum. aut de unitate habitus et scientie. quodve sit logica⟨.⟩ Tamen ne terminus canicularium dierum me etiam aliis occupatum litteris alcioribus preveniat. dimitto hec indiscussa determinaturus vita comite. deo duce. Thoma patrocinante. in veteri arte. Considerandum igitur quod illa conclusio est S'ancti' Tho'me' formaliter in opu'sculo' suo de intentionibus cum sic deducit virtualiter. Omnis scientia est de uno. sed universale non est unum. igitur nulla scientia est de universali. et per consequens de intellectione. maior probatur quia scientia est de ente⟨.⟩ Sed ens et unum convertuntur. 4 metha'phisice'.443 minor patet quia universale congregat in se accidens i'd est' intentionem secundam et rem extra animam. que quandoque est substantia ut homo. nec est unum accidentaliter. cum accidens sit in subiecto⟨.⟩ Universalitas vel secunda intentio non est in subiecto i'd est' natura. sed multe scientie sunt de universalibus. igitur universale est unum. minor subsillogismi patet. 1. poste'riorum'.444 sed non est unum ex precedentibus unitatum modis. Igitur tercio modo scilicet quod est 445unum unitate cognitionis. ita quod de ratione universalis non requiretur. nisi illa unitas rationis et propter hoc dicit Aristoteles. quod est unum in multis scilicet cognitum⟨.⟩445 Unde non potest aliquis dicere quod universale sit unum relatione. cum secunde intentiones non referantur ad ‖ [40r] res. sed potius ad se invicem. ut species dicitur species respectu generis et non respectu nature obiecte. Ex quo patet quod est impossibile unam scientiam et eandem determinare de universali per se quantum ad illas duas naturas quas includit de essentiali intentione et de natura subiecta. sed quod dicitur de signo ut huiusmodi intelligentiam de per se signato quod est secunda intentio ex parte rei. et sic pocius una scientia est de uno per se et de alio per accidens. ergo logica cum considerat universale non considerat ipsum quantum ad naturam subiectam per se. non enim considerat hominem in eo quod homo. sed in eo quod species. et sic de aliis animalibus. Et ideo logica principaliter est de secundis intentionibus. Sed quia secunde intentiones accipiuntur principaliter a proprietatibus rerum mediantibus primis. sicut species sumitur ab hominis proprietate mediante tamen prima intentione i'd est' mediante forma speculari que dicitur prima intentio cum sit simulitudo rei ad extra. et hoc est quod dicit de potentia q. 1 ar. 1 446ad decimum dicendumfa. Quod aliquid respondet intellectui mediate. quia scilicet aliquid sequitur actum intelligendi et intellectus reflexus super istud considerat illud. Unde res respondet isti considerationi mediante intelligentia446 quam hoc vocat primam intentionem. ita quod sit sensus secunda intentio accipitur mediante prima intentione i'd est' mediante actu intellectus formato principaliter a proprietatibus rerum. i'd est' a communicabilitate illa vel illa. vel ab incommunicabilitate sicut est proprietas individui per se. et ideo dicit Avicenna 1 sue methaphisice quod logica est de secundis intentionibus adiunctis primis.447 sic patet quod logicus non considerat rem subiectam per se. nec sequitur quod sit scientia per accidens. quia considerat intentiones principaliter. res autem inquantum possunt subici. Nam scientia quamvis hoc modo diceretur per accidens. quia considerat unum scilicet subiectum per se. et partes subiecti per accidens i'd est' per alterum. sicut metaphisica per se considerat ens per se sicut est substantia. accidentia vero inquantum habent ordinem ad substantiam. nam 4 metaphisice scientia non solum est unius. sed illorum que ad unum dicuntur.448 hoc enim sufficit ad unitatem scientie. quod ratio formalis sit una. sic est hec in proposito. Nam ens rationis est ratio formalis. 449Alie autem scientie considerant universale. quantum ad rem subiectam⟨.⟩ Nam Ph'ilosophu's naturalis non considerat corpus mobile inquantum genus sed inquantum mobile corpus. Musica non considerat sonum inquantum accidens. sed inquantum sic. Ex quo patet quod huiusmodi scientie non considerat universale sub ratione prima universalis. cum non considerent id quod facit formaliter universale. sed dicuntur considerare universale. quia considerant res non ut res. sed ut universales.449 Hec ille quasi formaliter. probo autoritate Aristotelis 1 elencorum. ubi dicit quod disputatio doctrinalis procedit ex pro‖[40v]priis. dialectica ex probabilibus.450 sed probabilitas ex intentionibus que accidunt rebus et non ex principiis rerum sumitur. igitur dialectica est de secundis intentionibus. dialecticus enim. ut huiusmodi. nunquam procedit ex prioribus igitur dialecticus. ut talis. non considerat primas intentiones. sed principia ipsarum. antecedens patetfb 1 topicorum.451 Preterea⟨.⟩ dialectica procedit ex probabilibus vel illa probabilitas prout distinguitur a materia necessario sumitur ab accidentibus rationis. vel rerum extra. secundum non dicitur. quia non est artifex realis. ergo primum et principaliter. quia omnis artifex ex propria materia sillogisat. Autoritate Aristotelis 4 methaphisice lec. 4. ubi dicit sed differunt dialectica et methaphisica modo potestatis. et subiungit. est autem dialectica tentativa de quibus philosophia est sciens.452 sed non potest dici quod dialectica principaliter considerat primas intentiones. quia si sic tunc non esset tentativa. Preterea⟨.⟩ quicumque procedit ex propriis et primis ille est sciens. dialectica procedit ex propriis et primis. ergo dialectica est sciens. conclusio falsa et in Darii453. ergo aliqua premissarum. non prima. quia patet 1 poste'riorum'. 1 et 2 metaphisice. 1 phisicorum.454 ergo minor est falsa. sed illa est opinio adversariorum dicentium. quod est unum primum intrinsicum. ut in homine ratione cuius attribuit ei intellectus speciem. et non genus. Conclusio autem huius sillogismi est contra Philosophum. nam per hoc differunt philosophia et methaphisica. Autoritate inclyti Tho'me' ibidem inquientis. Ens est duplex scilicet ens rationis et ens nature. Ens autem rationis dicitur proprie de illis intentionibus quas ratio adinvenit in rebus consideratis. et huiusmodi ens rationis est proprie subiectum logice.455 Dicitur quod S'anctus' Tho'mas' non distinguit subiectum a passione. sed unum per reliquum circumloquitur quasi tale ens rationis sit passio entis nature. Contra. S'anctus' Tho'mas' distinguit unum ens ab alio dicens ens nature est subiectum ph'ilosoph'ie et ens rationis subiectum logice.456 igitur fictio est. Preterea⟨.⟩ ens rationis accidit rebus intellectus. igitur non est passio ipsarum. Preterea⟨.⟩ Omnis passio fluit ex principiis subiecti. sed nulla secunda intentio fluit ex principiis subiecte. igitur. minor patet in de ente et essentia. de natura generis. Item quia sequitur actum intellectus. ergo non est passio. nec potest habere modum passionis. Dicitur quod secunda intentio est subiectum speciale⟨.⟩ ergo⟨.⟩ Contra. Si speciale ergo proprium. Dicitur quod ens rationis est subiectum considerationis sed non attributionis. Contra. idem est subiectum per se considerationis et attributionis. igitur male seperantur. Preterea⟨.⟩ omnia entia que considerantur a logico habent ordinem ad esse rationis vel sunt. quia non ad reale esse ergo rationis cum inter ea non sit medium. probatio. quia scientie rea‖[41r]les res secundum esse reale considerant. sed esse rationis est esse secundumfc quod ens rationis non est existens in rebus extra. igitur solutio nulla. Preterea⟨.⟩ proprium est dialectici ex extraneis procedere. sed esse primarum intentionum non est extraneum eis secundum te. igitur. Preterea. S'anctus' Tho'mas' dicit quod dialetica procedit ad consideranda accidentia entis communia ex intentionibus rationis que sunt extranea a natura rerum.457 igitur non utitur uno pro alio. probo ulterius sic. Sicut se habet ph'ilosoph'us ad principia intrinsica entis. ita se habet logicus ad intentiones extraneas a rebus. Sed ph'ilosoph'us principaliter considerat principia entis nature. igitur logicus principaliter intentiones enti nature extraneas considerat. maior est comparatio ph'ilosoph'i et S'ancti' Tho'me' minor patet similiter quarto metaphisice.458 Pre'terea'⟨.⟩ illud quod est proprie subiectum est extraneum enti nature. sed prima intentio et fundamentum. vel formale. ut utar tuis verbis. non sunt extranea enti nature secundumfd te igitur. Pre'terea' nihil est in rebus cuius similitudo in anima sit ratio generis vel speciei. sed considerata principaliter sunt genus et species in logica. ergo principaliter consideratum in logica non est res extra. cuius ratio est similitudo. Preterea dicit S'anctus' Tho'mas' quod diffinitiones sunt intentionum et attribuuntur rebus prout intellecta sunt.459 Preterea⟨.⟩ illud quod in logica principaliter consideratur et per se omnino et solum in intellectu est. sed prima intentio non est omnino et solum in intellectu. quia est extra animam subsistenter pro connotatofe. sed secunda intentio quo ad similitudinem et quo ad signatum est in anima semper igitur⟨.⟩ Argumentum commune. diffinitum debet esse proprie quod unum et univocum sed prima intentio in logica non est huiusmodi. igitur non diffinitur. minor probatur quia species predicatur de homine albedine numero et paternitate que non conveniunt in aliquo univoco reali. ut concedis. Dicitur quod species accepta pro signato propinquo qui est confusus conceptus cui attribuitur intentio speciei. sic non est quid univocum. sed analogum. et tamen potest diffiniri secundum illam equivocam rationem. Alio modo accipitur species pro significatis remotis et secundariis per primam intentionem. sicut est homo locus calor et sic est univocum ad eam de quibus dicitur. quia tunc habet conceptum affirmativum precedentem suas species. qui est in genere predicamentali. Contra⟨.⟩ species prout dicit conceptum est equalis similitudo omnium specierum omnium predicamentorum. Igitur non est analogica vel equivoca similitudo. Dicitur quod non est similitudo in intellectu existens. sed est aliquod confusum conceptum cui potest attribui intentio generis. Contra⟨.⟩ quero vel illud confuse conceptum est res nature hoc est prima intentio vel secunda intentio. Si primum tunc erit abstrahibilis alius conceptus realis ab omni‖[41v]bus predicamentis. Qui non est alicuius transcendentis. Sed est contra communem et usitatam doctrinam Ph'ilosoph'orum et contra veritatem. Quia conceptus communis omnibus predicamentis est conceptus transcendentis⟨.⟩ Preterea sequitur quod diffinitio generis non conveniet equaliter et eodem modo omni generi cuiuscumque predicamenti quod est falsum. quia non magis animal est genus quam color et numerus. Cum unumquoque horum de pluribus speciebus predicetur. Nec est verum quod de per se significato generis dicitur. Cum illud sit etiam secundum te ens rationis. Preterea⟨.⟩ si ponitur tale confuse conceptum tunc erunt duodecim conceptus transcendentes reales. scilicet generis. speciei. individui generis subalterni. speciei subalterne. Et in aliquibus differentia vel proprium similiter conceptus enti unius generis. vel ergo hoc confuse conceptum erit ens rationis i'd est' secunda intentio. Si sic tunc secunda intentio diffinitur et per se consideratur quod placet mihi. Dicit alius quod natura generica capitur dupliciter.460 Uno modo pro materiali quod materiale est natura absolute concepta et est quid equivocum. Alio modo capitur pro formali quod est conceptum comparative vel respective. et tale est univocum. Contra⟨.⟩ ex illa solutione sequitur quod prius. Preterea⟨.⟩ Hoc comparativum conceptum vel est prima intentio vel secunda. Sed prima. ergo erit aliquid in presento absolute. Cuius ratio est esse comparatum quod inplicat et imaginatur illud quod homo comparatur ad inferiora quasi natura humana sit aliquod unum. quod ad multa possit comparari. Si est secunda intentio habebo propositum. Aliud argumentum commune. scientia considerans materiam et formam. principaliter formam considerat. Sed intentiones secunde sunt forme primarum. igitur. Dicunt quod maiorff est vera de materia et forma substantiali. non autem accidentali. Tunc stabit argumentum cum dicitur albedo est species color est genus. Preterea⟨.⟩ perspectiva considerat lineam visualem et tamen linea habet se ut materia et contractum visuale. ut forma contrahens⟨.⟩ Aliud Argumentum commune⟨.⟩ ratio formalis principaliter consideratur in scientia. Secunda intentio est ratio formalis prime. cum prime nunquam considerentur sine illis. Dicitur quod maiorfg sit vera de ratione formali que sumitur ex principiis scientie. sed huius non sunt secunde intentiones. sed magis passiones primarum et proprietates. Sed quam extraneum sit hoc a S'ancto' Tho'ma' ex superioribus patet. et arguofh sic. Si prima intentio secundum principiumfi formale esset prima intentio. sequeretur quod logicus possit considerare speciem non considerando secundam intentionem. Sicut naturalis potest stare in principiis entis non considerando passionem eius. sed illud implicat. quia sic considerat speciem simul et non speciem. Preterea sequeretur hoc primum esset de essentia eius et sic prima in‖[42r]tentio et sic animal esset unum unitate reali in multis. igitur oppositum est verum. Sed fundat se in hoc quod res concepta ut concepta sit prima intentio. Contra⟨.⟩ homo conceptus ut conceptus non est homo naturalis vel ens nature. Sed prima intentio est ens nature. igitur homo conceptus ut conceptus non est prima intentio. Maior patet. quia arguitur a dicto secundum quid ad simpliciter. esse enim in opinione vel conceptione est esse secundum quid 1 elenco'rum'461 et peri'armeneias'.462 Minor est S'ancti' Tho'me'⟨.⟩ Alia plura in eos argumenta in principio questi'ionis' loco instantiarum posui. Preterea⟨.⟩ Quicquid convenit homini inquantum homo hoc convenit Petro et Paulo. sed homini inquantum homo convenit radix vel principium intentionis prime ratione cuius intellectus fundat super eum speciem. et non genus vel individuum. ergo illud principium intrinsicum vel ratio formalis convenit Paulo. Sed cuicunque convenit principium speciei vel radix. illi intellectus vere potest attribuere speciem ut patet ex dictis. igitur species potest ei vere attribui⟨.⟩ Totus ille discursus potest formari exfj S'ancto' Tho'ma' in de ente et essen'tia' similiter in de natura generis. in opusculo de universalibus.463 Nota ergo quod illa proprietas non est unum principium conveniens homini secundum se. sed per accidens. ut patet declaranti de hac prima intentione homo. et illa proprietas dicitur aliquid inventum⟨.⟩ Nota quandocunque in subiecto ponitur causa quare sibi inest. tunc predicatum vere predicatur de subiecto. Sed ipsi dicunt (quod nos negabimus) homini secundum quod homo convenit hoc principium. vel illa radix in qua intellectus per considerationem suam fundat speciem. ergo illa semper est vera. et in quarto modo per se homo est species. quod est falsum loquendo de specie logica et impossibile⟨.⟩ Dicit ergo fidelis tomaster secunda intentio non oritur ex intrinsecis principiis rerum. sed attribuitur rebus conceptis propter aliquam proprietatem in ea inventam ergo sive dicat species est.464 que supponitur generi sive predicatur de pluribus numero differentibus. semper convenit intentio rei per accidens. Preterea⟨.⟩ Notandum quod secunde intentiones potius referuntur ad se invicem quam ad res sicut species est generis species. quapropter dixit Purphirius. Oportet in utrorumque utrisque rationibus uti.465 nam relativa per se invicem diffiniri non prohibentur. immo unum de intellectu alterius est. sed accedit emula solutio dicens quod non est etiam inconveniens in absolutis. cuius tamen oppositum dixit ut credo ille idem. 1 phi'si'corum ubi inquit Arist'oteles' de absolutis quorum unum per alterum diffiniri non potest.466 sed non de relatis disserit enim Aris'toteles' sic amplius quecumque in diffinitiva ratione insunt alicuius tocius diffiniti in ipsis ediverso non est totum. Igitur genus et species vel male diffiniuntur a logico vel sunt ‖ [42v] encia respectiva rationis tantum⟨.⟩ Notandum quod cum huc longa via venissem mihi vela complicare volenti huius secundi articuli cupidofk lectionis Petri Nigri incessit. Quem cum revolverem mee opinioni emulum consideravi. Quapropter ne indicula sollicite ignorantie notarer. ut fieri solet non pignit aliqua recensere. Nota quod prefatus doctor in clipeo suo thomistarum ques'tione'fl 38.467 Qua querit utrum in diffinitione in qua dicitur genus est quod predicatur de pluribus etc. Diffiniatur intentio per se vel natura subiecta intentioni ponit duas opiniones. Prima tenet in precedenti diffinitione quod non diffinitur res subiecta intentioni sed intentio. et dicunt isti de hac opinione utputa Scotistefm quod sit diffinitio quiditativa talis. et probant primum sic. Illud per se diffinitur in logica quod logicus per se considerat⟨.⟩ Sed logicus per se considerat intentionem⟨.⟩ ergo. maior probatur quia quod diffinitur in aliqua scientia (cum quiditas primo cognoscatur) per se cognoscitur. minor universaliter nota. Secundo sic illud quod hic diffinitur convenit univoce rebus omnium generum. secundum idem nomen et secundum eandem rationem. sed impossibile est aliquam rem qualemcumque sub intentione positam convenire univoce rebus omnium generum. ergo⟨.⟩ minor patet. quia hoc maxime esset ens. sed ens non est genus. Tercio⟨.⟩ Si res sub intentione diffiniretur tunc res per accidens diffiniretur. quia per hoc quod intentio sibi accidit. Sed omne per accidens reducitur ad per se a quo illud per accidens dicitur. Preterea⟨.⟩ res diffinitur propter intentionem. ergo⟨.⟩ res magis⟨.⟩ Volens sustinere oppositum. quia utrumque est sustinibile. potest dicere ad primum. quod per se capitur dupliciter⟨.⟩ Uno modo sine alio. Alio modo quod est propter alterum. Secundo modo minor potest esse vera. sed non primo modo capiendo per se. quia genus non diffiniretur sine re subiecta. res autem consideratur sub intentione stans. vel dic'endum' ut supra ad secundum. quod res sub intentione est aliquod unum commune ad omnem naturam genericam cuiuscumque predicamenti. sed solum intentio que est in intellectu obiective per suam rationem que est in intellectu subiective attribuitur rebus omnium predicamentorum. sufficit enim quod formale intentionis sit commune ad omnia multiplicatis materialibus per hoc nullum est inconveniens in huiusmodi intentionibus sicut est una forma sillogismi omnium terminorum cuiuscumque materie. Ad tercium. Dic'endum' res sub intentione non est res per accidens. quia inquantum intentio stat attribuitur rei et res suiicitur ipsi. sit unum de ratione alterius sicut de ratione hominis albi. quia utrumque. Dic'endum' secundo tale per accidens bene diffiniri unde dicit Aris'toteles' 1 Phi'sicorum'. ratio hominis albi etc.468 Dic'endum' tercio quod intentio accidit rebus quia est eis extrinsica. ad probationem dic'citur'fn ens per accidens reducitur ad ens per se non idemptitate sed quo ad determinationem eius. quia sub una scientia ‖ [43r] cadunt cum sint opposita. Ad quartum dic'endum'⟨:⟩ res diffinitur sub intentione. nec illa valet autoritas in omnibus. non sequitur homo est albus albedine igitur albedo alba. sic non valet res propter intentionem diffinitur ergo intentio magis. ita intelligitur quod non sit ratio eius quia res diffinitur nisi stet sub intentione.

⟨Secunda opinio⟩469↑

Alia Opinio huic contraria tenet quod diffinitur res subiecta intentioni et non intentio et dicit quod sit diffinitio descriptiva non quiditativa probacio. Quia diffinitio generis convenit nature et non intentioni. quia ens rationis non predicatur. quiditative de ente reali. hanc opinionem nullo modo teneo quia alias logica esset scientia realis. Ad secundum dicunt scotiste quod intentio generis non predicatur de specie secundum actum exercitum. sed signatumfo tantum. vel ut supra. quod natura predicatur non intentio. Contra⟨.⟩ eodem modo diffinitur genus quo partes diffinitionis sibi conveniunt. sed diffinitio convenit intentioni solum secundum actum signatum. igitur solum hoc modo diffinitur. Respondet Petrus Nigri.470 Quod diffinitio generis non convenit intentioni essentialiter. quia sic omnes partes eius de ipso in recto predicarentur. sed convenit generi solum quo ad notificationem. et igitur genus non predicatur de pluribus specie differentibus secundum predicationem. sed notificationem tenendo quod res sub intentione diffinitur. dic'itur' quod partim convenit rei partin [!] intentioni. nam nature subiecte convenit predicari in quid. intentioni vero unitas rationis. Contra arguit idem Burleus autor secunde intentionis.471 unum desperatum non predicatur de alio. sed intentio generis et intentio speciei opponuntur desperate igitur una non predicatur de alia pro intentionibus capta. sed tamen dicimus homo est animal. Preterea⟨.⟩ Purphirius diffiniendo genus exemplificat de re subiecta. quia dicit ut homo est animal⟨.⟩472 Ad primumfp dicit Pe'trus' Ni'gri' quod dicunt Scotiste scilicet quod natura de natura predicatur. et non intentio de intentione⟨.⟩ dum aiunt quod genus predicatur de specie non secundum actum exercitum. sed solum signatum. Unde licet predicari de inferiori quiditative non conveniat intentioni secundum predicationem tamen secundum notificationem⟨.⟩ Respondet Tartaretus quod 473in respectu universalium disparatum bene potest diffiniri per suum terminum seu per fundamentum alterius disparati et hoc saltem diffinitione data per additamentum. Ad secundum respondet idem quod processus Purphirii datur de manifestioribus nobis. Ideo exemplificat per primas intentiones. non quia de ipsis dederit diffinitiones. sed quia per eas exercentur que per secundas intentiones importantur.473 Respondet Pe'trus' Nigri. quod ideo Purphi'rius'fq dat exemplum de animali quod predicatur de homine non quod animal diffi‖[43v]niisset. sed quia illud quod diffinitum existit fundatur in animali. et aliquo modo noticia eius dependet ex fundamento suo ideo dat exemplum de animali quod est prima intentio. Utrum autem illa diffinitio sit quiditativa vel non⟨.⟩ Respondet quod non sit quiditativa. sed solum descriptiva. quia non omnia que ponuntur in diffinitione predicantur de diffinito. Item datur per additamentum. ergo etc. rationes non adduco brevitatis causa. et est ille sensus diffinitionis. Genus est unus respectus rationis. vel consequens naturam rei intellecte. ut intellecta est. que multiplicatur realiter secundum species in quibus est essentialiter.

⟨Opinio tercia⟩↑

Opinio Tercia est Petri Nigri quod in hac et omnibus diffinitionibus logicis. secunda intentio per se diffinitur accipiendo lyfr per se prout determinat diffinitum. reprobat primo argumentum Scoti et secundo. Sed tercio sic. quia ista diffinitio data est per entia rationis. scilicet per universale et per predicatur quod non competit prime intentioni nisi per ens rationis. sed ens reale non potest notificari per entia rationis⟨.⟩ Volens tenere oppositum dicat quod intentio non solum. nec res sola. sed res sub intentione. Contra. Noticia prime intentionis hic non inquiritur nisi per accidens i'd est' pro quanto secunda intentio fundatur in ea. Ideo nullo modo per se diffinitur. Tum secundo quia perfectius et citius potest acquiri noticia prime intentionis sine secunda quam cum secunda. quia cognitio absoluta est prior et perfectior cognitione respectiva. Dicitur quod argumentum solum probat intentionem primam sine secunda. non diffiniri. Sed non ediverso probatur. quia de natura intentionis est. quod rei ut intellecta est attribuatur. igitur intentioni per se convenit diffiniri cum natura. Preterea cuius noticia perfecta non potest haberi sine prima intentione hoc per se facit ad diffinitionem hoc est ad noticiam diffiniti. sed secunda intentio non potest perfecte notificari sine prima. igitur per se facit ad notificationem. consideratur tamen per accidens prima intentio. quia non est per se sed per secundam intentionem logice speculationis. Preterea⟨.⟩ diffinitio generis est partim intentionis et partim rei. igitur est diffinitio data per additamentumfs. Et ideo patet quod secunda intentio perfecte cognoscitur non sine prima. Sed prima bene potest perfecte cognosci sine secunda. Et notabit studiosus lector que hic de genere dicuntur ad alias intentiones logicas posse applicari. considerabitque quod Scotus et Pe'trus' Ni'gri' bene dicunt. et ex S'ancto' Tho'ma' probatur. quia sicut est una ratio rei extra. ita est una ratio illius quod attribuit rei intellecte. ut huiusmodi. que ratio non est similitudo rei extra animam ergo⟨.⟩ Tamen alterum etiam est probabile. et elici potest ex opus'culo' S'ancti' Tho'me' ‖ [44r] ut patuit supra. Teneat igitur tenera iuventus utram libet sententiam. que ei verisimilior videtur. Sed opinionem Burlei bonus Thomista relinquat.474 Quoniam autem aliquibus genus vel species. vel differentie. vel proprium. vel accidens. vel individuum. et quibus non sunt attribuenda. Nunc non valeo singula discutere. sed hec notaturum me in predicabilibus (que in tertio huius magisterii anno interpretari conabor) spero confidoque dei auxilio⟨.⟩475 Sed prochdolor. quia aliis maledicendi occasionem ille meus labor quem ut iuventuti prodessem perpetior forte affert. sed nunquam obloquendi petulantia vel detrahendi me a profutura hominibus diligentia disturbabit.

⟨Pars secunda articuli tercii⟩↑

476Finitis itaque prioribus articulis iam iam ultimum aggredior in quo argumenta principalis questionis dissolverim. Dicoque ad primum argumentum quod universale de quo Aristoteles loquitur .2. poste'riorum'.477 i. metaphisice478 est una similitudo in anima que est principium artis et scientie. non autem est universale prout est ens rationis quod sequitur actum intellectus. Pro quo nota quod universale capitur tripliciter. Uno modo pro specie intelligibili que est similitudo universalis⟨.⟩ intellectus naturaft est universalium. 3 de anima.479 1 poste'riorum'.480 2 phisi'corum'.481 sed nihil potest exire in actum aliquem nisi per formam qua fit in actu. Cum igitur dicitur quod intellectus intelligit universalia intelligendum est sic. quod intellectus per unam speciem intelligibilem que est similitudo universalis intelligit universalem naturam. et quando dicitur quod universale generatur. et quod sit principium artis et scientie. optime et vere intelligi potest de habitibus quo scilicet modo habitus per quos intellectus cognoscit universalia generantur in nobis nam .2. poste'riorum'.482 hoc facit principaliter. ut sciamus quis sit habitus principiorum. Alio modo capitur universale pro natura que convenit multis vel pro illo quod non est singulare ex natura sua. sic dicimus quod omnis scientia est universalium et quod universalia sunt incorruptibilia. Tercio modo capitur universale pro ente rationis quod sequiturfu intelligentiam rerum sic dicit ph'ilosophu's quod 483animal universale nihil est aut posterius483 suis singularibus sic dicit. 10 metaphi'sice'. quod universale non significat substantiam neque est principium.484 patet illa distinctio ex 3. de anima.485 et 2.fv poste'riorum'.486 ubi dicitur de habitibus universalium. et hoc modo dicitur quod universale generatur. Sed secundo modo non generatur neque corrumpitur universale 1. poste'riorum' item 3. metaphi'sice'. 4. topico'rum'.487 dicit quod universale est principium singularitatisfw.488 sed pro tercio modo dicitur quod universale est extraneum et quod sit attributum 1. elenchorum489 quod clarius patet apud Porphi'rium' et in predicamentis.490 Ad argumentum dico quod de universali primo modo est metaphisica et naturalis philosophia si est immobile. De universali secundo modo est omnis scientia realis et metaphisica etc. De universali tercio modo tanquam de per se consi‖[44v]derato est logica et hoc est falsum quia Arist'oteles' semper loquitur de universali logico. quia sic esset una scientia. sic patet solutio⟨.⟩ Ad secundum etiam quia universale logicum quod est formalis ratio considerandi est res speculata. hoc est per solam speculationem habens esse in intellectu. Vel tale ens rationis solum convenit rebus speculatis inquantum consideratur et de illo universali est logicafx principaliter. Ad tercium dico quod exempli gratia genus hoc nomen secunde impositionis significat conceptum illius secunde intentionis genus. et per illum conceptum significat ens rationis. nomina enim sunt signa intellectuum.491 formaliter ergo loquendo secunda intentio que est essencialiter conceptus secundarius. est principaliter de consideratione logici ut in arti'culo' secundo patet. Ad quartum dico. admissa maiore distinguo minorem. quia subiectum dicitur proprie illud in quo est aliquid subiective. sed tale non habent secunde intentiones que sunt entia rationis tantum. igitur probatio nihil facit. Dico quod subiectum proprium logice est secunda intentio. sed prima intentio est subiectum per accidens i'd est' per alterum quod est ens rationis pro tanto quia aliquid facit ad cognitionem eius. Ad quintum dico admisso quod ens rationis quod est secunda intentio non tamen concesso quod habeat aliquas passiones que sunt predicari subici. non tamen ipsum est passio prime intentionis quapropter concludit argumentum pro hac opinione. quod ens rationis sitfy principaliter consideratum non prima intentio. Preterea⟨.⟩ illa est inpropria subiectum rationis⟨.⟩ Nam ratio ut in plurimum capitur pro diffinitione ut patet 4 metaphi'si'ce.492 si autem sic subsumitur. ens reale subiectum existens principalius quam passio eius consideratur. ergo ens rationis subiectum existens principalius eius passione consideratur. et petitur. quod ens rationis habeat passionem et non probatur. etc. Ad sextum negatur consequentia. quia non est simile. tum quia passiones rationis terminorum sequuntur placitum instituentis. tum secundo quia secunda intentio non est passio proprie capta. si tamen ab aliquibus ponitur significatio terminorum esse passio. Dicitur etiam quod est specialis pars grammatice de genere et casu. que sunt principia congruitatis. et propterea principaliter considerantur. Dicitur quod terminus capitur. uno modo pro voce sicut et nomen potest capi. sic est phisice considerationis. quia ph'ilosophu's 2 de anima docet quomodo formatur vox.493 Alio modo capitur terminus pro significatione propter quam instituitur vel imponitur. sic universaliter de termino loquendo tunc est grammatice scientie. et est ens rationis a voluntate factum. sic habet rationes passionis. Dicitur etiam quod antecedens est falsum loquendo de consideratione grammatica. Ad probationem dicitur quod partes orationisfz ut ipsi capiunt passionem etiam sunt passiones terminorum. quia significatio est ens rationis que diversificat secundum modum partes orationisga. Dicitur etiam quod genus et ‖ [45r] casus sunt principia congruitatis. Item dicitur quod secunda intentio non est passio rei concepte. sed attribuitur ei propter proprietatem in ea inventam. et omnia argumenta illa procedunt secundum non causam ut causam. quia presupponunt quod secunda intentio causetur ex natura rei sicut accidens a subiecto quod est erroneum. Dico ultimo quod non est simile. quia passiones terminorum fuerunt simul cum terminis institute. sed res concepte et intentiones secunde non simul producuntur. immo res precedunt esse in anima esse abstractum quod est esse secundarium. et hoc esse abstractum est secunda intentio secundum esse intelligibile non conveniens rebus nisi per operationem intellectus. Potest etiam res concipi quantum ad proprietates que ei in individuis conveniunt. sic non habet esse abstractum. Dico finaliter non esse simile. quia significatio nominum est ipsorum essentialis forma. sed esse universale non est de essentia rerum conceptarum⟨.⟩ Ad septimum. admissa maiore que tamen potest distingui. quia dupliciter inquiritur diffinitio alicuius. Uno modo quo ad doctrinam. Alio modo quo ad usum. vel sic diffinitio alicuius inquiritur. uno modo in generali quo ad formationem diffinitionis. Alio modo quo ad applicationem illius formationis universalis ad particularem essentiam. Dico ad propositum si maior intelligitur primo modo tunc est falsa. quia Ph'ilosoph'us 6 topicorum docet in universali quoniam diffinitiones omnium essentiarum differunt 〈formali〉gb.494 sed non omnes rerum essentie sunt logice considerationis alias esset scientia una et plures et esset realis. etiam patet quia Aristoteles 6 topicorum destruit diffinitionem flegmatis et concupiscentie et aliarum rerum quo ad communem formam diffinitionis.495 et tamen manifestum est. quod logica non est principaliter de flegmate et concupiscentia. Secundo modo dico quod scientia hoc modo diffiniens principaliter considerat. probatio. quia inquirit naturam et quiditatem rei quid sit et quid ei secundum quod huiusmodi conveniat. quod est principaliter intendere. Ad minorem dico quod est falsa et superius sufficienter soluta. sed tamen converso telo suum autorem cruentat⟨.⟩ Nam si secunda intentio genus predicaretur de animali in quo esset subiective et animal inquantum prima intentio logica predicaretur de homine. consequens esset per regulam antepredicamentalem quod homo esset genus. probatio. quia genus predicatur de animali inquantum prima intentio logica. et animal ut est huiusmodi predicatur de homine. ergo genus de homine. hoc autem ex nostra opinione non sequitur. quia secunda intentio est in prima subiective. Dico etiam tenendo aliam opinionem quam tenet Herpheus et post eum Petrus Nigri quod aliud diffinitur sicut solvitur in argumento ad replicam. Dico concedo sequelam scilicet quod diffinitio esset extranea hoc modo videlicet quod genus diffinitum est extraneum animali. Dico etiam quod diffinitio non esset extranea ‖ [45v] proprio diffinito quod scilicet significat predicationem generis vel notificat. esset tamen extranea diffinitio exercenti predicationem generis. sicut est animal. dicendo homo est animal.496 Dico secundo tenendo aliam opinionem. quod tota diffinitio convenit uni parti ex qua cum altera resultat quedam composita ratio. extranea. Nam intentioni convenit esse unum. esse universale. Nature autem convenit predicari in quid. sicut albedini convenit facere album. subiecto vero sustentare. Cum autem dicitur. quod diffinitio dicat essentiam. Dico capiendo essentiam communissime. tam scilicet pro essentia simplici. et etiam capiendo hoc modo diffinitionem. quod diffinitiones in logica sunt essentiales. sed hoc est quasi abuti essentia igitur. Dico quod diffinitiones in logica sunt notificative et descriptive non essentiales. Ad octavumgc dico quod secunde intentiones non sunt proprietates primarum adeo quod causarentur ex eis. Dico secundo quod si essent proprietates tamen non considerarentur minus principaliter. quia quamvis color et alia accidentia sunt proprietates substantie. tamen de illis potest esse specialis scientia. in qua principaliter considerantur. et ergo committitur quasi fallacia figure dictionis⟨.⟩ Nam in maiore assumitur de subiecto et proprietate. in minore vero obmittitur subiectum quasi sit scientia considerans proprietatem et passionem et absolute dicta scientia considerat proprietatem.

Ad Nonum dico ad minorem quod prime intentiones in logica nongd dirigunt rationem nisi sub secundis. homo enim non dirigit rationem in prima operatione intellectus sed diffinitio que est intentio secunda. similiter homo est animal ille res non dirigunt rationem. hoc non ostendit an bene sit formata propositio velge non. sed secunda intentio similiter. Syllogismus non est prima sed secunda intentio dirigens rationem in tercia operatione intellectus. quod modo scilicet debeat formari sillogismus. et ideo logica debet esse prima in acquisitione scientiarum. quia docet modum diffiniendi. enunciandi. syllogisandi quo cetere scientie utuntur. unde logica ut habet S'anctus' Tho'mas' de Tri'nitate' supra Boe'thium' q. 5. ar. 1. est modus sciendi aliarum scientiarum et hoc revera per totam logicam patet.497 nam in predicamentis et predicabilibus nihil alud docet quam modum cognoscendi quiditates quo ad magis commune et minus commune et sic de aliis⟨.⟩ In secunda operationegf dat modum recte formandi et utendi propositionibus. Ad probationem minoris dico quod recte per hoc logicus distat ab aliis. cum vero dicis quod docet nos alium et alium esse conceptum albedinis alium hominis. dico quod non solum logicus docet sed phisicus et metaphisicus. ut patet .1. phisicorum. ubi dicitur quod Permenides non dum senserit albedinem esse distinctam ab homine.498 sed logicus docet hoc per secundas intentiones. quia albo attribuitur accidentis intentio non hominis. Ad aliam minorem dico quod logica docet nos esse ‖ [46r] distinguibiles primarios conceptus non proprio modo. sed communi et solum secundo modo. Ad decimum dicit Petrus Nigri quod predicamenta capiuntur dupliciter⟨.⟩ Uno modo secundum ordinem inferiorum et superiorum. propter quem in logica considerantur. sic sunt entia rationis et principaliter considerantur. Alio modo capiuntur pro ipsis rebus que stant sub ordine et ex quarum proprietatibus causantur intentiones suo modo. tunc dicit quod solum gratia exempli considerantur in logica et omnium per accidens.499 Sed contra⟨.⟩ ex illa solutione videtur sequi quod logicus non haberet considerare decem res. quia de genere et specie et de superiori et inferiori satis posset patere exemplum in predicamento substantie. Dicogg ergo quod logicus principaliter considerat ens rationis. vel secundas intentiones sed non potest cognoscere perfecte eas cui scilicet sunt attribuende et quibus conveniunt et quibus non. igitur ponit logicus decem ordines qui tum solum habent esse in intellectu et non conveniunt rebus secundum quod sunt extra. sed secundum quod sunt in anima. et ergo cum argumento. dico quod ph'ilosoph'us rationalis ponit primas et principales proprietates substantie esse encia rationis.500 vel secundas intentiones minus autem principaliter consideratas dicit esse entia realia tamen sub intentione logica. ad illud dico quod intentio formaliter significat. quod etiam supra patet. Cum autem dicit quod omnis scientia considerat naturam universalem absolute consideratam. Sed logica considerat naturam universalem comparatam. Contra te est proximum argumentum quia logicus non comparat proprietates accidentalium predicamentorum ad inferiora sed magis ad subiectum. igitur aut illas non considerat aut non est hoc dicendum. Pre'terea'. illa natura comparative concepta non esse logice speculationis nisi esset comparata. hoc patet ex distinctione tua. igitur illa comparatio est ratio principalis et formalis considerandi naturam absolute consideratam in logica. reductive tamen et sub modo quo ad intentiones logicales. Sed talis comparatio non est prima intentio. ergo secunda. igitur secunda intentio est formalis ratio considerandi. et sic principaliter considerata. minor patet ex distinctione. Pre'terea'. universale inquantum universale est per se consideratum in logica. sed universale inquantum universale est secunda intentio. igitur secunda intentio est per se considerata in logica. maior nota ab omnibus logicis admissa. minorem probo quia universale formaliter loquendo est ens rationis loquendo ex parte rei. Preterea. in omni scientia denominans habet se ad denominatum. ut formale ad materiale. sed universale pro secunda intentione est denominans et prima intentio est denominatum. maior patet. quia denominans dat alicui rationem considerationis. minor patet. quia prima intentio dicitur universalis denominative sicut homo. dicitur species vel universalis. nec potest dici quod principium intrinsicum rerum denominat. quia non dicimus quod homo sit universalis vel species nisi stet sub universalitate. ceteras rationes relinquo. igitur accedo ‖ [46v] ad solvendum eas rationes quibus tum essem illius opinionisgh etc.

Pro intelligentia future solutionis ad articulum undecimum. nota primo secundum S'anctum' Tho'mam' contra gen'tiles' li. 2 ca 75 quod 501scientia dupliciter acquiritur sinegi doctrina. per inventionem et per doctrinam. docens ergo hoc modo incipit docere sicut inveniens incipit invenire offerendo scilicet considerationi discipuli principia ab eo nota. quia omnis doctrina et omnis disciplina ex preexistente fit cognitione. et illa principia sunt conclusiones docendo proponendo exempla sensibilia ex quibus in anima discipuli formentur fantasmata necessaria ad intelligendum. Et quia operatio exterior docentis nihil operatur nisi adesset principium intrinsicum scientie. quod est in nobis divinitus.501 ex quibus patet quod scientia potest in aliquo generari per quandam manudictionem magistri apud discipulum cooperante intellectugj agente qui est lumen. Si etiam posito quod logica sit. scientia generari potest per manuductionem non per demonstrationem. Nam nullius habemus scientiam nisi eius quod quodammodo per sensum cognoscitur. et hoc intelligit per demonstationem. quia in demonstratione sunt principia que per sensum memoriam et experimentum deinde per intellectum cognoscimus. sed clarus est quod secunde intentiones non cognoscuntur per sensum. sed per solum intellectum. igitur oportet quod sit alius modus acquisitionis logice scientie quam per demonstrationem factam ex principiis logice. et ille modus potest esse quod preceptor ostendit quid species. quid universale. quid dicendo huic nature que solum est multiplicabilis per plura numero differentia est species. si multiplicatur per species est genus. et hoc modo per longam advertentiam generatur habitus logice per quem aliquis non potest perfecte procedere ad actum secundum. nisi habitus perfecte habeatur. Pro maiori intelligentia nota quod cuiuslibet scientie principium est intellectus semper quid primum. sed non semper proximum. immo aliquando fides est proximum principium scientie. sicut patet in scientiis subalternatis. quia earum conclusiones sicuti ex principio proximo procedunt ex fide eorum que presupponuntur in superiori scientia⟨.⟩502 hec S'ancti' Tho'me' de trinita'te' q. 2 ar. 2 ad septimum. Arguo. ubicumque est dabile proximum et primum principiumgk scientie ibi potest dari scientia et acquiri absque alio tertio. sed logica in aliquo diligenti discipulo habet principium primum scilicet intellectum et fidem. si credit magistro. quoniam oportet omnem addiscentem credere⟨.⟩ 1 posteriorum. 1 elencorum.503 ergo est aliquo in discipulo adminiculo preceptoris quod est generari logicam. non adhibita demonstratione. Contra⟨.⟩ scientia est habitus conclusionis per demonstrationem acquisitus⟨.⟩ Dico quod hoc modo logica non est scientia. quia demonstratio non pertinet ad hanc sci‖[47r]entiam logicalem. Sciendum tercio quod logica inter omnes alias scientias esse incertior. 504quia certitudo scientie dependet a certitudine subiecti. dicitur enim metaphisica certissima. quia habet subiectum certissimum quod est ens et prima principia etiam nota sunt. Sed inter omnia subiecta scientiarum debilissimum et incertissimum est subiectum logice. quia unumquodque quantum habet de entitate. tantum habet de veritate et certitudine. ut dicit Aristoteles 2 metaphi'si'ce. nunc autem secunde intentiones solum habent esse in anima et ab anima. ex quo sequitur quod habent debilissimum esse. Nam inter omnia genera entium entia que sunt in anima minus participant de entitate. ut patet per philosophum 2 phisicorum. et primo elencorum. et 4 metaphisice.505 ergo minus participant de veritate. et quia eorum certitudo est veritas ea ad plenum sciri non potest nisi per primas intentiones. Nam nunquam cognita fuisset hominis intentio que est species nisi cognito quod homo secundum quod intellectus erat a pluribus differentibus solo numero. a quo accepit anima hanc intentionem que est species. Ideo impossibile est scire logicam nisi fuerit sciens et expertus in aliis scientiis. et specialiter in metaphi'si'ca. que in quolibet ente inquantum huiusmodi facit demonstrationem ad quam logicus inquantum huiusmodi demonstrationem non attingit. verumtamen quia huiusmodi secunde intentiones communes sunt omnibus entibus. Igitur logica est communis omnibus scientiis. et potest arguere in qualibet scientia. nam secunde intentiones ducunt in cognitionem primarum inquantum fundate sunt in eis⟨.⟩ Ita quod per istam intentionem que est species possum cognoscere hominem. non inquantum est homo. sed inquantum de pluribus differentibus numero predicatur. et sic per alias intentiones. alias species aliarum scientiarum. Sed quia huiusmodi secunde intentiones applicantur rebus ab extrinsico. quia ab anima et accidunt rebus. ideo per eas potest arguere solum probabiliter. nam sicut patebit in topicis arguere probabiliter est notificare per accidentalia et per proprietates communes.505 Hec S'anctus' Tho'mas' in opus'culo' de universalibus finaliter et formaliter recensuit quibus assentiri volo donec contrarium in partibus vel scriptis eius legero. Declaro sic una queque scientia tantum habet de certitudine quantum habet de entitate scientie. quia 1 de anima. 1 posteriorum506 essentie scientiarum ex certitudine obiectorum vel subiectorum ordinantur. ordo autem in essentialiter distinctis essentias variat. sed logica habet incertissimum subiectum. igitur est ultimo ordine scientiarum. Pre'terea' omnis demonstratio ex primis i'd est' certioribus procedit. quia idem sunt primum et certum. 6 topi'corum'.507 reddendo paribus paria. sed logica habet obiectum quod est ultimum in entitate ultimum certudine. igitur ex principiis logicis non potest vere formari demonstratio⟨.⟩ Sequitur correlarium quod non omnino cautum est dicere quod illa pars ‖ [47v] logice acquiriuntur per demonstrationem. Preterea idem est medium in demonstratione propter quid et diffinitio. sed secunde intentiones non vere diffiniuntur. igitur ipsarum diffinitiones non possunt esse causa vel medium demonstrationis. Preterea nullum ens rationis potest esse causa entis realisgl. sed omnes diffinitiones in logica similiter si modo sunt demonstrationis componuntur ex entibus rationis. igitur demonstratio in illis non est causa habitus realis. Preterea nulla scientia precedit esse sui obiecti. quia obiecta sunt priora habitibus. primo de anima.508 secundo ethicorum.509 sed secunda intentio sequitur actionem intellectus que procedit a quodam habitu speciali. igitur.

Notandum ergo quod logica generatur in nobis vel in discipulo aliquo per doctorem vel vivum vel inanimatum. discipulus vero habita logica. format consimiles intentiones secundarum rerum de logices intentione. dicitur quod primus parum habuit. et unumquisque granum ad dialecticum granarium afferens illud auxit. ut habet Aristotelis 2 methaphi'si'ce. secunda intentio in doctore precedit. sed semper sequitur actum intellectus in eodem quapropter cum sit res rationis.510 tantum ab anima et in anima habens esse. minimum habet entitatis. Nota quarto circa textum quod prime intentiones per accidens et propter alterum sunt logice considerationis. quia perfecte sciri non possunt secunde incognitis primis. sicut totum perfecte et distincte non scimus nisi partes sciantur et tamen partes non sunt per se in consideratione scientie de toto. sed per totum⟨.⟩ Et ideo superius aliam opinionem annexi⟨.⟩ Nota quinto circa textum quod impossibile est aliquem perfecte scire logicam sine aliis scientiis. probatur. quia alie scientie considerant primas intentiones. sed secunde intentiones in logica considerate non possunt plene haberi sine primis. igitur ex illo textu videtur posse elici scilicet quod logica acquiratur per species intelligibiles primarum intentionum. sed loquor hec solum opinative. motus tamen ex principiis S'ancti' Tho'me' dicentis de potentia.511 quod per actum intellectus relinquitur aliquod et intellectus reflectens se supra illud considerat illud. Arguo intentiones secunde causantur per actum reflexum. sed talis non habet in principio propriam speciem a qua procedit. igitur habent eandem speciem cum primarum specie. Minor patet. quia actus reflexus et rectus ab una specie procedunt. Preterea secunda intentio sequitur actum intellectus. qui procedit a specie prime intentionis. igitur non distinguitur a specie prime. Videtur ergo dicendum (quamquam neminem vel audiverim vel legeri. qui suffragaretur mihi) quod logicam intellectus causet ex speciebus intelligibilibus primarum intentionum que in aliis scientiis considerantur. quia secundas non possunt sine aliis scientiis intelligere perfecte. et hoc non est inconveniens. quia anima ‖ [48r] facit speciem suiipsius in se ipsa. sed relinquo. Sciendum sexto quod logica inquantum huiusmodi non attingit denominationem. quod non potest intelligi de logica docente. quia oppositum habemus in 1 et 2 posteriorum⟨.⟩512 ideo dicit Philosophus 4 metaphi'si'ce quod metaphi'si'ca est sciens. sed dialectica tentativa.513 sophistica apparens. Quod angelicus Doctor ita declarat inquiens. 514licet autem dicatur quod philosophia est scientiagm. non autem dialectica et sophistica. non tamen per hoc removetur quin dialectica et sophistica sint scientie. Dialectica enim potest considerari secundum quod est docens et secundum quod est utens. Secundum quod est docens habet considerationem de intentionibus constituens modum quo modo per eas procedi posset ad conclusiones in singulis scientiis probabiliter ostendendas. Utens vero est secundum quam modo adiuncto utitur ad concludendumgn aliquid probabiliter in singulis scientiis. et sic recedit a modo scientie et similiter dicendum de sophistica. quia prout est docens tradit per necessarias et demonstrativas rationes modum arguendi apparenter⟨.⟩ Sed in parte logice quae dicitur demonstrativa solum doctrina pertinet ad logicum. usus vero ad philosophiam et ad alias particulares scientias. que sunt de rebus nature. et hoc ideo quia usus demonstrative consistit in utendo principiis rerum de quibus fit demonstratio que ad scientias reales pertinet non utendo intentionibus logicis. et sic apparet quod quedam partes logice habent in seipsis scientiam et doctrinam et usum. sicut dialectica tentativa et sophistica. quedam autem doctrinam et non usum sicut demonstrativa.514 hec ille formaliter. Ex quibus satis claret logicam non habere demonstrationem quo ad usum. sed usus demonstrative est facere scientiam. non doctrine autem. nam per hoc quod aliquis docet quomodo formantur argumenta sophistica per hoc non dicitur sophista. ita est in proposito. logicus docens formare bonas demonstrationes ob id non dicitur sciens per demonstrationem. Sed notandum est illud cum inquit dialectica secundum quod docens est est scientia.515 quod non potest intelligi de vera scientia ex prioribus argumentis. quia scientia dialectice et sophistice generantur per hoc quod discipulus audit modum arguendi dialectice. qui cum frequenter audierit acquirit unum habitum sine demonstratione proprie dicta. Contra dicit quod sophistica docens tradi per necessarias et demonstrativas rationes modum arguendi. igitur vera est scientia sophistica. Dico quod non omnis propositio necessaria que dicitur demonstrativa est sufficiens principium scientie. sed oportet quod sit de rebus realibus. patet primum quia illa est necessaria. nihil est nihil. falsum est falsum. et tamen habemus 1 poste'riorum' quod de non ente non est scientia.516 quod enim non est non contingit scire. igitur. Contra ph'ilosoph'us dicit 1. metaphisice contra Platonem quod de falso est scientia igitur contra solutionem datam.517 Dico quod dicit sic quod sine sicut demonstrationes ‖ [48v] concludentes affirmative ita alique concludentes negative. et hoc similiter dicit 1. poste'riorum' dato quod ita esset. non potest tandem ex puris negationibus fieri demonstratio cum sit ex veris primis causis. sed negatio nullius est causa immo defectus. sic patet solutio ad superius argumentum. Considerandum est diligenter quod cum demonstratio sit syllogismus appoteticon518 i'd est' faciens scire quo ad usum debet referri. quia sciens ex quibus debet fieri talis demonstratio nisi applicaverit ad aliquam materiam entis nature. non causat scientiam in aliquo de aliqua re. sed in dialectica non sunt entia nature. ut patet. igitur. Notandum septimo diligenter quod pars logice est demonstrativa solum quo ad doctrinam. non autem quo ad referre usum. usus autem demonstrationis generat scientiam. igitur in logica nulla est demonstratio. Notandum octavo quod diffinitiones in logica bene possunt dici notificationes (ut dicit Petrus Nigri) primarum intentionum quia dum cognosco intentionem secundam hominis. que est species.519 quasi hominem per quoddam extrinsicum ipsi notifico. est ergo logica habitus non per demonstrationem acquisitus. Ad hoc tamen quod S'anctus' Tho'mas' assumit de demonstratione dicit ut habet idem .5. metaphi'si'ce. lec. quarta quod 520demonstratio dicitur simpliciter et ad aliquem.520 Nota Nono quod Petrus Nigri dicit quod ens rationis proprie non est scibile. secundo dicit quod logica proprie non est scientia.521 Probatio. quia modus sciendi non est scientia. logica est huiusmodi. ergo. maior patet. quia si modus sciendi esset scientia tunc idem esset modus suiipsius. minor patet autoritate ph'ilosoph'i .2. metap'hisice'. absurdum est simul querere scientiam et modum sciendi522 quod fere exponunt de logica. Dicitur quod logica utens non est scientia sed docens. Contra. nullus negat quin ipsa metaphi'si'ca utamur in omni scientia etiam in ipsa logica. et tandem propter hoc nullus dicit meta'phisicam' esse modum sciendi. ergo sequitur quod logica eo modo non dicitur modus sciendi. quia ea utimur in omni scientia. Dicitur quod in phi'losophi'a et artibus practicum et speculativum sumitur ex fine ut practicum dicatur id quod ordinatur ad operationem theoricam⟨.⟩ Et theoricum quod ordinatur ad solam cognitionem in artibus sumitur practicum penes respectus ad speciales fines ut si dicamus agriculturam esse practicam artem. dialecticam theoricam. Notandum quod dupliciter cognoscitur scientia an sit theorica an practica. vel activa quod pro practica capio. ut patet per ph'ilosophu'm 6 topi'corum'.523 Uno modo dicitur speculativa que non est propter aliquem usum. et hoc modo probat philosophus 1 metha'phisice' sapientiam esse theoricam524 que est solum propter scire et inde dicitur quod scientie que non sunt invente ad usum i'd est' utilitatem sunt nobiliores his que ad utilitatem sunt adinvente. Secundo dicitur speculativa cuius finis est veritas. practica cuius finis est opus. quia quamvis practici cognoscant veritatem non tamen querunt eam tanquam ultimum finem et hoc in 2 meta'phisice'.525 Vel dic'endum' secundum Dominicum de flan'dria' 2 meta'phisice'526 quia tripliciter aliqua scientia dicitur ‖ [49r] speculativa⟨.⟩ Uno modo ex parte rerum sanctarum. quia scilicet considerat res que non sunt operabiles. ut scientie de rebus naturalibus 6 meta'phisice' dicitur theoricago naturalis.527 Secundo ex modo considerandi. ut dum domificat considerator domum diffiniendo et considerando ultima ipsius. Tertio ex parte finis. quia theoricagp non ordinat veritatem ad opus. Considera etiam quod scientia speculativa est de his quorum cognitio queritur propter se. 528res autem de quibus est logica non queruntur ad cognoscendum propter se ipsas sed sunt municulum quoddam ad alias scientias. Et ideo logica non continetur sub speculativa philosophia que est principalis pars. sed quasi quoddam reductum ad eam. prout ministrat speculationi sua instrumenta. scilicet sillogismos et diffinitiones quibus in speculatis scientiis indigemus.528 Sequitur ergo ex illis quod logica potest dici aliquo modo practica aliquo modo speculativa quod nunc relinquo. Sed ad hoc quod dicit Pe'trus' Nigri de illo in 2. metaphi'sice' dicensgq quod logica docet modum omnium scientiarum.529 igitur ante omnes alias debet quis eam addiscere ad quam pertinet trivium hec S'anctus' Tho'mas' super Bo'hetii' de tri'nitate' q. 5. ar. 1. adgr secundum tercium et quartum argu'mentum'.530 Dicit igitur quod logica docens docet modum sciendi. sed non est modus sciendi. et hoc dicit S'anctus' Tho'mas' 2. meta'phisice' quod 531logica tradit communem et generalem modum procedendi in omnibus scientiis. Modus autem proprius singularum scientiarum in scientiis singularis circa principium tradi debet.531 applica ergo rationem tuam de logica factam ad scientias particulares et videbis oppositum. Non est enim traditio artis de modo sciendi de logica solum. sed de omni. nam aliqua possumus ex certitudinegs scire. aliqua ex persuasione ut patetgt 1. ethi'corum'.532 Item sicut consuevimus ita dignamur loqui. ergo consuetudo loquendi est modus premittendus. similiter in aliquibus per examen in aliquibus per autores. in aliquibus per acribologiam matematicam i'd est' diligentem et certam rationem est procedendum.533 quod autem assumit de ente rationis bene probat quod non habetur per demonstrationem vel quod acquiritur per res logicas virtute propria⟨.⟩ Tum similiter nihil probat de modo sciendi cum dicit quod omnis scientia theorica est triplex. et nulla illarum est logica cum illa divisio detur de theoricis scientiis realibus. Sed illa causa brevitatis omitto et pono duas conclusiones. Prima logica non est scientia acquisita per veram demonstrationem⟨.⟩ Secunda logica non est modus sciendi. prima patet ex superioribus. secundam probo. quia logica est noticia sed nulla noticia potest bene acquiri sine modo aliquo quo modo sit procedendum ad acquisitionem noticie. igitur modus sciendi habebitur per alium modum sciendi. patet minor. nam propter hoc dicit Boe'tius' quod 534in naturalibus rationabiliter. in mathematicis disciplinabiliter. in divinis intellectualiter versari oportet etc.534 Pre'terea'. nulla scientia universalis dat modum per rem scientie. patet primo secundo et 6. meta'phisice'.535 sed logica est scientia communis quarto meta'phisice'.536 ergo sed in omni scientia particulari premittitur specialis modus procedendi. ergo in omni scientia erit specialis logica. si ipsa est modus sciendi ad argumentum in limi‖[49v]nari pagina quasi positum dico quod maior intelligitur de scientia proprie capta prout est habitus conclusionis etc. sed minor accipitur strictius in sua communitate. et ergo non est idem medium et per consequens malus sillogismus. ad minorem subsillogismi dico quod non sunt proprie capte demonstrationes in logica quo ad usum sed communiter capiendo demonstrationem pro quodam modo demonstrationis. Adgu 12. dico quod licet nullum ens intentionale in propria virtute potest concurrere ad effectum realem et nobiliorem cum in virtute principalioris agentis ut patet de calore in animali qui si virtute anime nutrit scilicet propria virtute incineraret. Simile habes de fantasmate quod concurrit ad speciem intelligibilem. Adgv 13. dico quod minor est falsa. immo prime stant sub consideratione logicali sub primis. ad probationem dico quod est de secundis principaliter et de primis ut de adiunctis⟨.⟩ Dato etiam quod maior habet veritatem quando utrumque consideratum in logica est per se consideratum. sed sic non est in proposito. exempli gratia in scientia naturali consideratur motus ut proprietas et principia motus. ut cause considerantur. sed motus propter principia. ergo principia magis. Item naturalis potest motum secundum se considerare inquantum proprietas aliqua. vel res aliqua dicitur. sed logicus non considerat primam. exempli gratia hominem ut homo sed prout est species. Adgw 14. dico principaliter intelligitur primo sed si proxime tunc actus intelligendi est causa. patet quia intellectus non attribuit homini speciem nisi prius fuerit consideratus. et nisi videat quod sit in multis etc. ideo principaliter sed proxima intelligentia est fundamentum et causa speciei. Secundo dico ad consequentiam ipsam negando. Nam illud non consideratur super in scientia quod est aliquo modo proprietas obiecti patet enim esse scientia de calore quo ad eius species absque hoc quod proprietates specierum consideratur. nam disgregare convenit albedini et eius proprietas in quantum est in subiecto sine qua proprietate bene potest considerari. nec est proprietas primarum intentionum proprietas secundarum sed ab illa sumitur talis et talis intentio. Adgx 15. et ad maiorem dico. quod proprie si dicit causam considerationis tunc est vera. quia causa est principalior inesse quam effectus ita ex natura sua principalioris considerationis. si autem proprie non didicit modum intentionis vel considerationis sed occasionis sive quo non. tunc non est vera sicut a simili dicimus ille est dives propter divicias. et tamen divicie non sunt formaliter divites. cum queris quare ille risit heri et hodie non ridet. etiam si quereret quare album disgregat et non albedo. cum queris quare animali attribuitur genus et non homini⟨.⟩ Respondeo quod hoc non est propter aliquod primum de essentia animalis vel hominis sed est ideo quia intellectus animalis proprietatem esse cognoscit quod est in pluribus speciebus et non hominis ideo attribuit animali genus et non homini⟨.⟩ Ad convenientiam quod conveniat animali et non homini dico quod non est ex natura sed proprietate. et ad minorem dico negatur ad intellectum prius positum de ‖ [50r] natura. logicus enim non considerat intentionem hominis propter essentiam eius cum ipse nihil habeat de essentiis rerum dicere. sed proprietatibus. immo ediverso logicus considerat proprietates illas propter primas. maior etiam habet instantiam de fundamento. nam potest esse specialis consideratio de relationibus sine fundamento earum. Ad confirmationem dico ut dicit S'anctus' Tho'mas'537 quod illa natura que substantiam significat in quid predicatur et est materialilter considerata in logica nec est subiectum logice sed reducitur ad scientiam secundarum intentionum⟨.⟩ Ad argumenta non dicimus dissolvendo ea sed magis ad confirmandum. Nam per totum logice discursum Purphi'rius' non dicit de homine animali quid sunt sed quid eis apud rationem convenire possit et hoc quod eis attribuit tanquam principaliter consideratum est secunda intentio.538 sicut omnia in perspectiva communi considerata sub ratione visibilitatis considerantur. Dubitavi superius an fantasia possit etiam privare verbum interius sensitivum iam vero ex S'ancti' Tho'me' lectione 1. q. 11. arti. nono ad secundum. Dico quod sunt 539alique potentie cognitive que ex speciebus primo concepte alias formare possent sicut imaginatio ex preconceptis speciebus montis et auri format speciem montis aurei. Et intellectus ex preconceptis speciebus generis et differentie format rationem speciei. Similiter ex similitudine imaginis possumus nobis formare similitudinem eius cuius est imago.539 Similiter hoc confirmat S'ancti' Tho'me' acerrimusgy tutor et defensor Capreolus in quarto di. 49. quod fantasia imaginativa et sensus communis formant etiam similitudines.540

Finis huius opelli de intentionibus S'ancti' Tho'me'.

Laus deo et pentagrammato nomini super omnia benedictissimo⟨.⟩541 Datum Vittenburge in edibus nostris. Anno domini. M. D. vii. in festo Laurencii quod fuit x. Augusti.

Liber ad lectorem↑

Sum sub estuanti congestus cane. sum menstruum ac subitarium opus. non lento finitum gradu. sed incepi cursum instar gradarii et desii. non sperabis in me aliquod novi esse aut aliquid quod non sit ab aliis vel expressum vel excogitatum. quapropter nec metuo nec timeo pallidam et proclivem faciem. Nam gaudio sunt mihi osores. risui detractores. solatio est impugnator. nihil me maiore voluptate quam celeberrimorum concertatio virorum efficiet. cum me suis dignum pugnis estiment. nec aliquod ignavius videri potest quam ineruditorum notam diluere. hanc ob rem susque deque fero nec magni fatio quod mihi accidit. Vale.

Impressum Liptzk per Melchiarem Lotter.

‖ [50v]
Extemporale Ricardi Sbrulii Hexasticon.

Undique multa meret divus preconia Thomas
Ingenio: sophia: moribus: ore: fide
Ast hac precipua nobis ratione probatur
Quod logice cultum condidit artis opus
Hoc pueri. hoc iuvenes. hoc sacra capescite turba
Si cupitis docti. nomen habere. viri

Eiusdem Tetrasticon ad M'agistrum'
Andream Ro'dolphum' Carlstatensem.

Quantum debebat pubes romana Camillo542
Restituit patrie. cum pia signa.543 sue
Andree tantum debet studiosa iuventus
Hoc Thome amissum cum sibi tradat opus.

---

---