Appendix

Justus Lipsius' De Bibliothecis Syntagma - Appendix
Thomas Stäcker

Übersetzung Daniel Georg Morhof, Polyhistor (1688) Bd. 1, S. 191

Lipsius musste man zuvörderst erwähnen, aber da er in praktischen Bibliotheksangelegenheiten eher Nichtigkeiten behandelt als das Wichtige, konnte man ihn hier gänzlich übergehen und den Schriftstellern zuweisen, die die Antike behandeln. Er verfasste ein Syntagma, in dem Sitten und Gebräuche bezüglich der Bibliothek behandelt werden. Dies Buch hat gemeinsam mit anderen Büchern ähnlichen Inhalts Mader herausgegeben, denen er eine Abhandlung über vorsintflutliche Bibliotheken hinzufügte. Der Mediziner Hironymus Welsch, von herausragendem Ruf, beabsichtigte das Werk, beträchtlich vermehrt, zu veröffentlichen, wie Schröck in dessen Biographie bezeugt. Doch sein vorzeitiger Tod schnitt dieserlei und viele andere Hoffnungen ab.

JUSTI LIPSII primô locô debebat fieri mentio, sed quoniam in re Bibliothecariâ potiùs ungues et reduviam curat, quàm caput, vel plané etiam omitti poterat, et ad Scriptores antiquarios rejici. Scripsit Syntagma de Bibliothecis, in quô de ritibus variis et antiquitatibus circa rem Bibliothecariam agitur. Hunc librum postea unà cum aliis ejusdem argumenti excerptis antiquariis edidit Maderus, praemissâ de ante-diluvianis Bibliothecis Dissertatione. Eundem Lipsii librum cum insigni auctario editurus erat maximi nominis Medicus Hieronymus Welschius, ut testatur in ejus vitâ Schröckius. Sed hujus et multorum aliorum spes praematurâ hujus viri morte intercidit.

Reimmann, Idea (1718), S.343-348

Plures omnino huius libelli Editiones prostant, & ex iis nonnullæ Epistola Autoris dedicatoria ad Principem Carolum Ducem Crojum nec non monitoria illa ad Lectorem carent. Qualis est illa, quæ in Joach. Joh. Maderi Libello & Comment. des Bibliothecis & Archivis habetur. Imo & sunt quædam, in quibus & inscriptio truncata ac istud silentio prætermissum, quod ad Ducem Crojum hoc opusculum sit perscriptum; Atque talis est illa, quæ Dissert. de Studiis Trajecti ad Rhenum A.C. 1656. 143 excusis est inserta; Quod quam improvide factum fit[=sit], non ex tractatione solum operis sit manifestum, in qua subinde Ducem compellat, sed & ex conclusione conspicitur quam maxime, quæ in appellatione ad Principem hunc illustrissimum desinit & finit ... [Es folgt eine längere Paraphrase des Inhalts] Memini non neminem qui A.C. 1614 secundam huius opusculi editionem procuravit, & prima vice in Germania sub prelum ire iussit, in præfatione ad Lectorem eruditissimum hoc & et elegantissimum vocare Syntagma, & Apellis quasi in re litteraria tabula. Quod ego judicium exactius cum veritate conspirare autumno, quam istud Morhoffii, quod in Polyhistore literario Tom. I. C.17.§.9. p. 201. legitur, ubi Joh. Lohmeierum in præfat. tr. de Bibliothecis forte secutus Lipsium in hoc Syntagmate de variis ritibus tantum & antiquitatibus circa rem bibliothecariam agere scribit; Siquidem αὐτοψία docet, eum non tantum de ritibus rei Bibliothecariæ quam de Bibliothecis Antiquorum ipsis agere, & in Historia earum excutienda esse occupatum. Nec reduviam solum & ungues curavit in hoc corpore, quae itidem est Morhoffii de eo Crisis, sed caput potius & viscera. Et si qua in re impegisse putandus sit, in eo potius eundem lapsum existimem quod in Syntagmate conficiendo regulas Syntacticas non accuratius observaverit, & Bibliothecarum privatarum Historiam ita discerpserit, ac Bibliothecarum Antiquarum enarratoni Musei Alexandrini descriptionem addierit, vel plane ad eam non pertinentam, vel ad Bibliothecas AEgyptias potius quam Romanas referendam.

Brief Justus Lipsius an Jean Moretus, GV 131 (Louvain 25 juin 1602)

Monsieur, Dieu soit loué, ie continue de me porter, selon mon estat, bien assés. Iaij faict un petit traicté De Bibliothecis : pourrat tenir au plus hault trois feuilles, en moijenne lettre. Je le vouldroij avoir imprimé pour raison, que ie suis délibéré de dedier ij Italiiens144 au Duc d'Arschot, qui fort me caresse. Ores l'argument n'est pas si serieux, et pourtant vouldraij que l'autre quant et quant ij fust ioinct. non pas en ung livre mais c'est a dire pour l'acco[m]paigner. Car luij il faict estat de dresser une belle librairie, et le fault inciter. Sil vous viens com[m]ode, faites le, si non il le fault différer ...

Brief Balthasar Moretus an Justus Lipsius, GV 160 (Anvers 17 mars 1603)

[...]

... Libri inquam aliquot tui qui nobis prima omni occasione recudendi sunt ex publico et nostro simul usu. Imprimis Epistolarum Centuria ad Italos et Hispanos [...] Deinde Saturnalia, Amphitheatru(m), Politica ac denique Syntagma de Bibliothecis. Itaque ne quid temere praeter mentem tuam recudatur, praemoneri unice optamus, si quid in his libris augere vel emendare dsideras ...

Lipsius' Druckerprivileg für Johannes Moretus (Dispunctio Notarum Mirandulani Codicis ad Cor. Tacitum, E 6)

Tibi Joannes Morete, pro amicitia qua mihi cum Plantino (heu, quondam meo) & Plantinianis est ac fuit, tibi, inquam, permitto, uti Syntagma meum de Bibliothecis, & Dispunctionem notarum codicis Mirandulani ad Cor. Tacitum, typis tuis excudas ac divulges. Nequis alibi alius praeter te, cupio sive iubeo, ex lege quam magnus Caesar & Rex meus dixerunt.

Übersetzung des Vorwortes des Druckers der Ausgabe 1614 (QuH 142 (3)) und 1620 (Ba 474 )

In diesem kleinen Büchlein über Bibliotheken hat Lipsius nicht wenig zur Förderung der Gelehrsamkeit beigetragen, wie du dies selbst einschätzen wirst, selbst wenn du nur ein einziges Kapitel angesehen hast, ohne auch das ganze Werk durchgelesen zu haben. Zumindest war es misslich, dass wenige bzw. fast gar keine Exemplare von ihm bisher in diese Gegend gelangt sind. Damit du nicht länger ein so nützliches Buch entbehren musst, haben wir den Drucker veranlasst, es erneut zu drucken, was auch mit seinen anderen Schriften an mehreren Orten geschehen ist. Er tat es, und dies in einer gefälligen Gestalt und mit erlesenen Typen. So kannst und magst du es zu einem geringen Preis erwerben und mit großem Gewinn lesen. Du, der du die Bildung und deren Werkzeug, die Bücher, liebst oder schätzt, du wirst diese gelehrte und erlesene Abhandlung als gleichsam Bild des Appellis auf dem Feld der Gelehrsamkeit nicht verachten. Lebe wohl.

Übersetzung des Anfangs des Vorworts an den Leser von Mader/Schmidt der Ausgabe von1666

Im Folgenden finden sich Veröffentlichungen über die meisten Bibliotheken, alte und neuere, die ausgezeichnete Männer herausgegeben haben und die ich so zusammen veröffentlichen wollte, obwohl ich zunächst nur die Absicht hatte, das Syntagma des Justus Lipsius' gemeinsam mit fünf kurzen Abhandlungen, die unmittelbar darauf folgen, auf Bitten des Druckers herauszugeben, weil dessen Exemplare, die bereits mehrfach in eben dieser Offizin gedruckt worden waren, erneut ausverkauft waren ...

Abbhandlung über Bibliotheken des Fulvio Orsino

Der Text findet sich außer als Bestandteil der Imagines Et Elogia Virorvm Illvstrivm Et Ervditor[um] Ex Antiqvis Lapidibvs Et Nomismatib[us] Expressa. Venedig, 1570 in der Heidelberger Digitalen Bibliothek auch als Anhang zu Lipsius in Mader/Schmidt.

Zitate aus Orsinis Werk, die auch Lipsius benutzt, sind (unkorrigiert nach der vorliegenden Zitierform und der Reihenfolge ihres Auftretens):

  • Isidorus, lib iv, cap. iii
  • Plutarch,vita luculli, in der Übersetzung von Leon
  • Justinianus
  • Sueton
  • Caesar
  • Plinius, lib. vii. cap. iii, cap.i viii; lib. xxxiv.cap.vii
  • Horaz, lib. i, epist. iii
  • Ovid, lib. Iii de trist.
  • Properz. Lib. ii
  • Dion. Lib. Liii
  • Suet. De illustr. Grammaticis in Hygino
  • Galen. Lib. I. De comp. Med.
  • Servius in viii. aen.
  • Arco & porphyrion. In epist. Iii. Lib. I
  • Plutarch, marcellus
  • Dion, lib xLix
  • P. Victor, lib. De regionib.vi
  • Gellius, lib. xiii, cap. Xix; lib. Ii cap. Xxvii
  • Vopiscus, Probus
  • Vopiscus, aurelianus
  • Tacitus
  • liber elephantinus
  • Numerianus

Daten zum Itinerar von 1591 nach J. De Landtsheer

Aufbereitet für den Geobrowser s. Liste, die zugrunde liegende CSV-Datei ist hier abrufbar.


143Gemeint ist vermutlich die Ausgabe von 1658
144Gemeint ist die Dispunctio
XML: http://diglib.hab.de/edoc/ed000001/texts/tei-transcript.xml
XSLT: http://diglib.hab.de/edoc/ed000001/scripts/tei-appendix.xsl