IVSTI LIPSI DE BIBLIOTHECIS SYNTAGMA 1

↑

Editio secunda & ab ultima Auctoris manu Antverpiae, EX OFFICINA PLANTINIANA, Apud Ioannem Moretum ↀ. ⅼↃ ⅭⅡ. Cum privilegiis Caesareo & Regio.duorum Regum2

ILL(USTRISSI)MO ET EXCELLENTISSIMO PRINCIPI CAROLO DUCI CROIIO ET ARSCHOTANA, PRINCIPI S. IMPERII, EQVITI AUREI VELLERIS

↑

Hoc De Bibliothecis quod scripsi, Illustrissime Princeps, ipsum ire ad te ambiebat, vix me mittente. Quis nescit te eximium inter Belgij proceres esse, qui harum rerum elegantiâ & studio capiatur? Itaque cùm alia artium veterum in-struis & adornas, tum Nummos3 & Bibliothecas maximè: de quibus istis Commentarium hunc concepi & digessi, non vo-ce sed facto tuo incitatus, qui vidi quàm magnorum illorum Regum siue Heroum exempla, in conquirendis aut propagandis talibus, aemuleris & assequare. Assequare, inquam: quid mirum? omnia magna & ampla in te, aut iuxta te: quem Deus, Natura, Fortuna Omnibus ornatum voluere excellere rebus.4 Stirpem tuam video? à regibus est. Opes? paenè regiae. Animum? planè regius: & quid nisi altum ac magnificum illo concipis, factis promis? Ad longinqua non eo: vna Heuria5 tua, huic vrbi in ore atque oculis, fidem facit, quàm nihil nisi strirpe, opibus, animo isto dignum cogites ac patres. Quae tua ibi opera? ingenio cum ingenio loci pugnas ac superas, ardua in plana, haec in ardua deducis: sed omnia ad normam & decorem dirigis: alter, vt verbo di-cam, Belgicus Lucullus6 . Non indignare, Illustrissime Princeps, cum illo componi: verâ aestimatione, inter raros magnósque fuit: bellis victoriisque in florente aetate celebris: & mox in-clinante, ad quietem & ad se inclinauit, id est animum & studia coluit, atque opes in praesentium ac posterorum delectationem sive usum impendit. Ab illo Bibliothecarum Romae praecipuum exemplum; ab illo eruditi in sermone, mensâ, domo habiti; ab illo denique Praetoria & amœnitates structae, quae & Principis rei Romanae postea frui vtíque aestimarunt. Tu, inquam, noster Princeps imitaris. Nam in caligine hac rerum temporúmque, patriae & Regi operâ laudabiliter navatâ, copiis triumphisque ductis; vergente iam aevo, portum hunc quietis & te respicis, & ab externis ad interna, id est verè bona, reducis. Inter varios autem secessus, Heuriam, Academiae nostrae hoc suburbanum, eligis: & eam magnificis, ut dixi, operibus, quid nisi in artium ingeniorúmque praecipuè usum, adornas? Audeo dicere. tua illa aedificia, ambulacra, horti, fontes, arboreta, nobis structa aut sata: & non solùm qui nunc sunt, fruuntur, id est transeunt, adeunt, ineunt: sed & qui venturi, facient: venturi autem, vel huius oblectationis deinceps, non Lovanii solius, caussâ. Omitto alia & interiora, quae augendo vel ornando huic Athenaeo cogitas: magnifica & te Principe digna, sed in tempore magis promenda.7 O igitur curae & quietis felicem! persevera. & istâ te, illâ nos pasce, cum aeterno bono tuo simul & famâ. Nos certè, qui publicè lo-quimur aut scribimus, id est famae quidam praecones, caelo tuum nomen feremus: ipsum te Deus inferet, iustus arbiter & munerator meritorum. Voveo Illustrissime Princeps aeternùm tuus I. Lipsius. Louanii, ⅩⅡ. Kal. IUL. ↀ ⅼↃ ⅭⅡ

AD LECTOREM

↑

Breve hoc De Bibliothecis, id est libris, habes: quid nobis dignius, qui libros assiduè tractamus? Etsi revera* οὐδ᾿ ὄναρ(nec per somnium) hoc cogitaram, nisi me Principis viri, cui dicatum ivimus, in hac re studium excitasset. Atque hos tales in bonis altisq(ue) consiliis confirmare aut & inflammare, optimo publica censeo equidem fieri. Quàm pauci magnatum se eò dant? quàm ad pristinas sordes & tenebras omnia videntur ire? Quàm etiam, spretis antiquis & veris, noua quaedam hodie procudunt doctrinarum! quibus illud iure dixeris:* Οδοῦ παρούσης τὴν ἀτραπὸν ζητέεις (Prompta via & patente quaeris semitam) 8 Viderint. nos prisca adhaeremus: & utiliter saepe (ita confido) eruimus, digerimus, illustramus. Fave tu, bonae mentis lector.

CAP. I. CAPUT I.

↑

Bibliotheca, & Libraria, quid? Reges veteres habuisse, atque illos Aegypti .

Bibliotheca tria significat, Locum, Armarium, Libros9 . Graeca vox Latinis in usum etiam venit, & quamquam Librariam dicunt, tamen magis est eâ voce tabernam capi, in quâ venales libri exstant. Sed Bibliothecarum res vetus, &, nisi fallor, cum ipsis litteris adinventa. Nam simul ac scire & sapere natum est, mox etiam scribere: & istud esse cum fructu non potuit, nisi ut libri adservarentur & disponerentur, ad praesentium & posterorum usum. Privata primùm ea cura, & quisque sibi suisque struebat: postmodum Reges & Dynastae usurparunt, nec in usum solùm, sed ambitionem aut splendorem. Sanè multos congerere, vix fuit privati hominis aut census: cùm tarda & impendiosa descriptio esset: do-nec utilissima haec Typographia rem in compendium misit. Qui primus Regum illustrem habuit (quod memoria servet) is fuitOsymanduas, Aegypti. qui inter alia operum praeclara, Sacram Bibliothecam struxit, & in eius

|| [1602: 10]

|| [1607: 10]

fronte praescripsit, ψυχῆς ἰατρεῖον: animi medica officina(Lib. I.) 10 . Ita Diodorus . & quanquam ille inter veteres Regum fuerit, non tamen dubito exemplum, si non ipsam rem, mansisse, & in Aegypto Bibliothecas semper aliquas exinde exstitisse: idque in templis praecipuè, & sacerdotum curâ. Multa argumento, tum & illud de Homero : (Eustat in Praefat. Odyssee) 11 quem Naucrates quidam plagii accusat, & in Aegyptum cùm venisset, libros repperisse Phantasiae faeminae, quae Iliadem atque Ulyéssam scripserit, & Memphi in templo deposuerit Vulcani. Homerum igitur vidisse, sibi adscripsisse, & edidisse. Quae in viro, opinor, falsa, rem tamen & morem firmant.

CAP. II

↑

Alexandrina Bibliotheca, cui Philadelphus primus & praecipuus auctor. Varietas & numerus ibi librorum. Combusta, & iterum instaurata.

Sed reliquae ibi in obscuro sunt, Ptolomaei Philadelphi Regis in magnâ luce & laude fuit. Is Ptolomaei Lagi filius, secundus eo nomine & stirpe Aegypti regum: artium & ingeniorum cultor, & quod adhaerer, librorum. Itaque Alexandriae ingentem Bibliothecam composuit: instructione & exemplo Aristotelis adiutus, imò & ipsis eius libris. Nam Aristoteles , ut pòst dicam, copiâ & dilectu insignem Bibliothecam adornaverat. de quâ Strabo : (Lib. I.) 12 Αριστοτέλης πρῶτος, ὧν ἶσμεν, συναγγὼν βιβλία, καὶ διδάξας τοὺς ἐν Αιγύπτῳ βασιλέας βιβλιοθήκης σύνταξιν: Aristoteles primus, quos norîmus, collector librorum fuit, & reges in Aegypto docuit Bibliothecae structuram. Quae tamen cautè &cum sua interpretatione legenda: nec enim vel primus omnino fuit; & certè aeuo anterior, docere Philadelphum hunc non potuit, nisi, ut dixi, exemplo. Hoc fortasse verum, quod Athenaeo scriptum: (Lib.1) 13 Aristotelem , Theophrasto , libros reliquisse, hunc Neleo , à quo eos mercatus Ptolomaeus , cum iis quos Athenis & Rhodi coëmerat, omnes in pulchram Alexandriam transferri curavit.Etsi alii tamen dissentiunt, ut in loco dicam. Sed Bibliothecam igitur ille undique, & omne genus libris, instruxit: etiam sacris, & è Iudaeâ petitis. Nam cùm aures eius fama tetigisset Hebraeae sapientiae, misit qui libros deposcerent, & idoneos simul homines conduxit, qui in Graecam linguam verterent, communi omnium usui. Ea interpretatio est, quam Septuaginta, à numero scilicet qui operam dederunt, dicunt. Id evenisse anno eius regni XVII. Epiphanius tradidit (De ponder. & mensur., ) 14 Olympiade CXXVII 15 . Praeerat Bibliothecae, vir scriptis & factis illustris, Demetrius Phalereus , exsul à suis Athenis : & quem rex benignè habitum ad haec & maiora ministeria admovit. Idemque à Chaldaeis, à Aegyptiis, Romanis etiam libros petivit, & pariter in linguam Graecam transfundi curavit. De quibus Georgium Cedrenum capio: (Lib. XXII.) Philadelphus libros Sacros, Chaldaicos, Aegyptios, & Romanos, aliosque diversilingues in Graecam omnes converti curavit, in universum ad centum millia voluminum: quae omnia in bibliothecis suis Alexandriae reposuit.16 Duo noto, & curam peregrinos librios vertendi, utilem meo animo, & vobis Principibus etiamnunc usurpandam: & numerum librorum, grandem satis, sed non pro vero, si de uniuersis capiamus. Quod abnuo, & Cedreni mentem de conversis tantùm esse arbitror: atque ipsos primogenios Graecos, longè superasse. Hoc alii scriptores dixerint, qui valdè adaugent. vt Seneca noster: (De Tranquil. cap. IX.) Quadringenta millia librorum17 Alexandriae arserunt, pulcherrimum regiae opulentiae monumentum.18 Sanè pulcherrimum, & supra gemmas omnes vel aurum: sed quanto pulchrius, si uberius? Nam nec is Senecae numerus ex vero satis, & Septingenta millia redigendus. Iosephus doceat, qui tradit ( XII. Antiq. cap. II. ) 19 & Euseb.( De praepar. lib. VIII. ex Aristeâ.) 20 Demetrium (illum Praefectum, de quo dixi) aliquando interrogatum à Philadelpho , quot millia librorum iam haberet? respondisse, ducenta millia admodum, sed sperare brevi ad quingenta. 21 Vides, quàm auxerit: sed quanto magis posteà, atque etiam alii Reges? Profectò ad Septingenta millia venerunt, Agellio disertim scribente: (Lib. VI. cap. vlt.) Ingens numerus librorum in Aegypto à Ptolomaeis regibus vel conquisitus ((emptione)) vel confectus ((descriptione)) est, ad millia fermè voluminum septingenta.22 Idem Ammianus , verbis statim dandis : idem Isidorus , sed emendandus: Septuaginta millia librorum Alexandriae, Philadelfi temporibus, inventa sunt.23 Scribendum, inquam, septingenta. O thesaurum, sed in re aeternâ non aeternum! Nam totum hoc, quidquid fuit librorum, bello civili Pompeiano periit, cum Caesar in ipsâ vrbe Alexandriâ , bellum cum incolis gereret, & tuitionis suae caussâ ignem in naves misisset; qui & vicina navalibus, ipsamque Bibliothecam comprehendit & absumpsit. Triste fatum, & Caesari (etsi absque destinatâ culpâ) pudendum! itaque nec ipse in tertio Civilium, nec Hirtius deinde meminê-re: alii tamen; ut Plutarchus , Dio , etiam Livius , uti ex Senecâ facile est haurire. Nam post superiora illa verba, addit: Alius laudaverit, ut Livius ,

|| [1602: 13]

|| [1607: 13]

qui elegantiae regum curaeque egregium id opus ait fuisse24 Sunt ipsa Livii verba, ubi de hoc incendio: & iusto elogio in rem & Reges 25 . Sed de hoc tristi igne etiam Ammianus : (Lib. XXII.) Inter templa eminet Serapéum, in quo Bibliothecae fuerunt inaestimabiles; & loquitur monumentorum veterum concinens fides, septingenta voluminum millia, Ptolomaeis regibus vigiliis intentis composita, bello Alexandrino, dum diripitur civitas, sub Dictatore Caesare conflagrasse.26 Ipse in direptione evenisse vult: itemque Agellius. ( Lib. VI.) Ea omnia volumina , inquit, bello priore Alexandrino ((ad discrimen eius, quod sub Antonio )) dum diripitur civitas, non sponte neque operâ consultâ, sed à militibus fortè auxiliariis incensa sunt.27 Excusat vero ipse non Caesarem tantum (quo quid librorum aut ingeniorum amantius?) sed Romanos milites, & culpam hanc ad exteros auxiliares ablegat. Ceterùm de direptione, non ita Plutarchus aut Dio : quos est videre. Hic igitur finis nobilis Bibliothecae, Olympiade CLXXXIII28 : cum vix CCXXIIII. annos fuisset. Etsi revixit tamen, non eadem (quî id potuit?) sed consimilis, & eodem loci, id est in Serapéo29 , collocanda. Auctor reparandi Cleopatra , illa amoribus An-tonii famosa: quae ab eo in auspicium & velut fundementum operis impetravit Bibliothecam Attalicam sive Pergamenam. Itaque totam cùm dono cepisset, & transferri curasset, iterùm adornata auctáque est, & Christianorum etiam temporibus, in vitâ & famâ fuit. Tertullianus : (Apolog. cap. XVIII.) Hodie, apud Serapéum, Ptolemaei Bibliothecae, cum ipsis Hebraicis litteris, exhibentur.30 Nota, apud Serapéum iterùm fuisse, id est in eius porticibus: atque id vicinum portui & naualibus, ex Strabone aliisque discas. Nota, & Ptolomaei Bibliothecas dici: etsi non illae iam essent, sed consimiles, & primogenii illi Hebraici libri, unáque LXX. interpretatio, flammâ periissent. Tamen ecce, tanta auctoritas & fides ab antiquo eius Bibliothecae, ut Tertullianus gentiles eò advocet aut amandet. Credo stetisse, quamdiu ipsum Serapéum, immensae molis & stupendi artificii templum: quod Christiani denique, Theodosii maioris imperio, ut arcem superstitionis, demoliti à fundo sunt, Ecclesiasticis scriptoribus traditum & laudatum (Ruffin. II cap. XXIII. itémque Socrates , & Sozomen. alii. 31 )

CAP. III.

↑

Graecae Bibliothecae. Pisistrati & Aristotelis praecipuae, itemque, Byzantina.

Atque ista de Aegypti Bibliothecis repperi, pauca & parva fortasse de multis & magnis. Sed aevum scilicet absorpsit: quod & in Graeciae Bibliothecis liceat accusare. De quibus nobilioribus, strictim Athenaeus : ubi Laurentium suum ita in hoc studio parandorum librorum dilaudat, ut dicam eum, Polycratem Samium , Pisistratum tyrannum, Euclidem Atheniensem , Nicocratem Cyprium , Euripidem poёtam, Aristotelem philosophum superasse.(Lib. I.) 32 Et de omnibus istis singillatim non habeo dicere: nisi de Pisistrato , cui & laudem primi auctoris in hoc studio Agellius adscripsit.33 Et sanè > Polycrates aevo ferè concurrit. Sed Agellij verba: Libros Athenis disciplinarum liberalium, publicè ad legendum praebendos, primus posuisse dicitur Pisistratus tyrannus.(Lib. VI.) 34 Magnus vir (odiosum hoc modò cognomen tolle) & cui Homerum etiam digestum & cor-rectum numquam soluturi debemus. Adeò Critica haec cura olim Principum, imo Regum, fuit. Ea Bibliotheca ab ipsis deinde Atheniensibus variè aucta, donec spoliavit & avexit Xerxes, Athenarum potitus. Sed eosdem, multis pòst annis,(Olymp. CXVII.) Seleucus Nicanor , Syriae rex, liberaliter remittendos Athenas curavit, donavitque.35 Et mansisse deinde ad Sullae tempora, qui & ipse Athenas cepit, diripuit, afflixit: posteà tamen instauratam, iustè opinor. quomodo enim mater artium, sine instrumento hoc librorum? Imò plures ibi Bibliothecae posteà: & Hardianus Imp. Jovis Panellenij aedem Athenis struxit, & in eâ BibliothecamPausaniae scriptum. 36 Sed de Euclide , quod ait Athenaeus : hunc Archontem fuisse, inter primos eius magistratus comperior: nec ultrà. De Aristotele37 autem, Strabo magnificè in verbis, quae suprà dedi: & addidi ex Athenaeo , Bibliothecam eius tandem ad Ptolomaeos Reges venisse: etsi Strabo atque alii videantur negare. Nam ille ita: Libros Aristotelis , qui ad Neleum venissent, ad posteros deinde transmissos, ineruditos homines; & qui sub clavibus eos, sine usu ullo habuissent. Denique sub terram conditos, à blattis & tineis vitiatos,38 tandem Apelliconi Teio magnâ pecuniâ addictos fuisse. Qui erosos lacerósque describi, vulgari, et si parum bonâ fide aut iudicio curasset. Eo autem mortuo, SullamAthenis potitum, eosdem libros suos fecisse, Romam misisse, ibíque Tyrannionem Grammaticum iis usum, atque (ut fama est) intercidisse, aut invertisse.(Lib. XIII.) 39 Quibus similia aut eadem Plutarchus , in Sullâ40 . Quae si vera, quomodo ad Philadelphum à Neleo venerint, Athenaeo suprà assertum? Nisi fortè (atque ego arbitror) ipsos quidem Aristotelis libros, ab illo, inquam, scriptos Neleus tenuerit, posterisque transmiserit, ut peculiarem thesaurum: at reliquam vim alienorum scri-ptorum, vendiderit Philadelpho Neque memoratu digna alia de Graeciae Bibliothecis legere memini: & Romani haud dubiè pleraque talia ad se transduxerunt, Graeciâ iam potiti: nisi placet Byzantinam his accensere, quae Principum aevo fuit. Nam Zonaras & Cedrenus tradunt, Basilisci imperio, Bibliothecam ibi conflagrasse, in quâ centum viginti millia librorum essent recondita: inter ea Draconis intestinum. CXX. pedes longum, cui aureis litteris HomeriIlias atque Odysséa fuerint inscripta. Etsi haec Thraciae propriè, non Graeciae attribuenda.

CAP. IIII.

↑

Attalica Bibliotheca, cui Eumenes auctor. Plinii & Vitruuii aliqua hîc forte inconsiderantia. Quanta, & quàm diu fuerit.

Sicut & Attalica siue Pergamena, Asiae: quae proxima claritate ab illâ Alexandrinâ fuit. Nam Attalici Reges, è parvis progressi, cùm societate opibusque Romanis crevissent: sedem regni Pergamum variè, tum & Bibliothecis, exornarunt. Eumenem , Attali Regis filium, auctorem huic rei Strabo prodidit: Eumenes, inquit, urbem instruxit, & donariis ac Bibliothecis, uti nunc est, eleganter excoluit.(Lib. XIII.) 41 Et Plinius. qui scribit, aemulatione circa Bibliothecas Regum, Ptolomaei & Eumenis , supprimente chartas Ptolomaeo, membranas Pergami, vt Varro auctor est, repertas.(Lib. XIII. cap. XI.) 42 Cui paria Hie-ronymus , in Epistolâ ad Chromatium43 , itemque Aelianus tradiderunt44 : sed Atta-lum, pro Eumene, nominan-tes. Enimuerò de neutro horum satis conuenit, si tempora examinas: quoniam isti posteriores Philadelpho , toto fere saeculo, fuerunt. Quomodo igitur, quod Plinius ait, aemulatio inter eos? Nisi hoc subvenit, Ptolomaeum simpliciter nominari: qui alius à Philadelpho esse potuit, & Ptolomaeus Quintus , cognomento Epiphanes, cum Eumene vixit. Atque ille fortasse (quanquam de insigni eius studio in Bibliothecas nihil proditum) chartam suppressit, invidiâ, ne alter veterem illam novâ suâ aequaret. Sed error sive inconspectio clarior in Vitruvio , qui his verbis scripsit: Reges Attalici, magnis Philologiae dulcedinibus inducti, cùm egregiam Pergami Bibliothecam, ad communem delectationem, instituissent: tunc item Ptolomaeus, infinito Zelo cupiditatìsque studio incitatus, non minoribus industriis, ad eumdem modum, contenderat Alexandriae comparare.( Lib. VII. initio. ) 45 Quid? ut Attalici reges ante Alexandrinos in hoc studio? ut exemplum ardoremque isti ab iis sumpserint? Imò verò contra fuit, & peregerant iam, cùm nec illi cogitarent. Nisi & hîc placet de posteriore aliquo Ptolomaeo adducere & velare, sed velare. Ceterùm Bibliotheca haec nec copiâ, nec aevo, Alexandrinam aequavit. Nam de utroque isto Plutarchus scribit, Antonium III. virum, fascinatum amoribus Cleopatrae , χαρίσασθαι μὲν αὐτῆ τὰς ἐκ περγάμου βιβλιοθήκας, ἐν αἷς εἴκοσι μυριάδες βιβλίων ἁπλῶν ἦσαν : gratificatum ei Bibliothecam Pergami , in quâ essent ducenta millia singularium librorum( In M. Antonio. ) 46 , id est voluminum. Hoc enim opinor ἁπλὰ βιβλία dici, cùm in uno volumine plures saepe libri: quos non vult in numerum hunc venire.47 Ergo eaipsa ea ipsa statim post Alexandrinam periit, sed in eâ vixit: an & in loco suo revixit? Certè Strabonis suprà verba si attendis, significant: cùm ait, Uti nunc est, excoluit. Quando nunc? Strabonis scribentis, id est, Tiberii aevo. Ut appareat, aut revectam ab Augusto victore esse, qui pleraque irrita Antonii fecit; aut certè exscriptam iterùm, & instauratam. De quo, praeter suspicari, non equidem dicam.

CAP. V.

↑

Romanae Bibliothecae, privatae: & prima Publica Asinii Pollionis.

Atque hae Bibliothecae, quas memoratu dignas apud exteros repperi: veniamus ad Romanas, situ & aeuo magis propinquas. Satis enim tarda ibi haec cura aut studium, apud Martis non Musarum proles: etsi, cum bono Deo, hic quoque cultus & elegantia denique invaluit, parvis primò initiis, vt solet. Isidori notatio est: Romam primus librorum copiam aduexit Aemilius Paullus ,Perse Macedonum rege devicto: deinde Lucullus è Ponticà praedà.48 Duos nominat, qui libros advexêre, sed publici usus aut iuris non prorsus fecêre. Et de Aemilio , haud ultrà legi: de Lucullo, Plutarchus ubertim. Laudanda eius impensa, inquit, & studium in libris. Nam & multos, & eleganter scriptos, conquisivit: eosque ut liberaliter paravit, ita etiam utendos dedit. Patebant enim omnibus Bibliothecae, & in porticus adiectas atque exedras Graeci praesertim recipiebantur: qui velut ad Musarum aedem eo ventitabant, tempusque inter se iucundè traducebant, ab aliis curis liberi. Saepe & ipse cum iis versabantur, &

|| [1607: 19]

philologis se immiscebat, ad has

|| [1602: 19]

porticus & ambulationes veniens.49 Ex quibus vides, Illustrissime Princeps, velut publicas fuisse has Bibliothecas, & quamquam ius mancipiumque sibi retineret, usum tamen eruditis concessisse: quod & benignè vos facere soletis.At verò tertium etiam his duobus licebat addere, Cornelium Sullam , posteà Dictatorem: qui è GraeciâAthenisque magnam librorum vim traduxit, & Romae deposuit ac disposuit: quod, praeter Plutarchum , Lucianus etiam scripsit (*Adversus indoctum.) 50 . Tamen his omnibus verè Publica Bi-bliotheca nondum structa: quam cogitationem primus magnanimus & magnificus 51 ille Iulius Caesar concepit, ac, nisi fata interpellassent, effecisset. Suetonius de eo: Destinabat Bibliothecas Graecas & Latinas, quàm maximas posset, publicare, datâ M. Varroni curâ comparandarum ac dirigendarum.52 O rem magni animi, atque item consilii! Nam quis in orbe terrarum huic curae aptior M(arco) illo Varrone , doctissimo inter Graecos Latinosque? Sed destinavit Caesar , non perfecit: Augustus , adoptione filius, inter alia ornamenta urbis & imperii, hoc quoque plurifariàm adiunxit. Nam eo invitante atque incitante, Asinius Pollio , orator & Senator nobilis, (Suetonio narrante)Atrium Libertatis exstruxit53 ) , atque in eo Bibliothecam publicauit. Isidorus: Primus Romae Bibliothecas publicavit Pollio , Graecas Latinasque, additis auctorum imaginibus, in Atrio, quod de manubiis magnificentißimum instruxerat.54 De manubiis, inquit: nempe Dalmatarum, quos vicit. Item Plinius : (Lib. XXXIIII. cap. II.) Asinius Pollio , primus Bibliothecam dicando, ingenia hominum rem publicam fecit.55 In Atrio Libertatis fuisse, id est in monte Auentino , ex istis constat: quod tamen instru-ctum aut reparatum ab eo magis dixerim, quàm exstructum. Nam iamdiu antè id fuisse, & quidem a Tib. Graccho , patre Gracchorum, Plu-tarchus atque alij scriptores dicunt. Itaque ipse refecit, & ad hunc usum splendidè concinnavit. De eo Ovidius capiendus: ( III. Trist. eleg. I. )

Nec me, quae doctis patuerunt prima libellis,
Atria Libertas tangere passa sua est.

56 Non enim viros doctos audio, qui haec ad λέσχην, sive conventum poëtarum, ducunt. Palàm libellus conqueritur, non receptum se in Bibliothecam Asinii , quae prima patuit, sive publicata est, doctis libris.

CAP. VI.

↑

Augusti , Octauia; itemque Palatina. Praefecti & custodes iis.

Atque haec igitur sub Augusto prima Publica fuit: duae mox aliae, ab ipso. Prior, Octauia57 : quam sororis suae memoriae & nomini dedicauit. De eâ Dio Cassius , in actis anni DCCXXI. (Lib. XLIX.) Augustus Porticus & Bibliothecas, à sororis nomine Octavias dictas, exstruxit.58 Etsi Plutarchus tamen in ipsam Octaviam transscribere hoc opus videtur: (In Marcello.) Εἰς δὲ τιμὴν αὐτοῦ (μαρκέλλου) καὶ μνήμην ὀκταβία μὲν ἡ μήτηρ τὴν βιβλιοθήκην ἀνέθηκε, καίσαρ δὲ θεατρὸν, ἀναγράψας μαρκέλου : In honorem ac memoriam defuncti Marcelli mater Octavia Bibliothecam de-

|| [1614: 16]

dicavit, Caesar Augustus Theatrum, Marcelli nomine inscriptum.59 Falli Plutarchum opinor: quia Dionis quidem notatio totis decem annis citerior est Marcelli morte. Atque addit, ex Dalmatarum manubiis 60 opera ea structa: miro concursu, ut prima atque altera Bibliotheca genti Barbarae debeantur. De hac & Suetonius in Melisso Grammatico Citò manumissus, Augusto etiam insinuatus est, quòd eleganter curam ordinandarum Bibliothecarum in Octavia porticu suscepit.61 Nota, in ipsâ Porticu fuisse: quomodo? superiore eius parte, uti arbitror, tutò & decorè: cùm inferior ambulationi modò esset. De hac Ovidius item sensit: (III. Trist. eleg. I.)

Altera templa peto, vicino iuncta theatro:
Haec quoque erant pedibus non adeunda meis.

62 Nam & ab hac Bibliothecâ spretum se libellus queritur: & locum ubi fuerit, designat. Quem? vicinum Theatro Marcelli . Nam quòd Templa appellat, nihil est: & Loca intellegit tantum, publico usui consecrata. Etsi in templis, aut iuxta, saepè fuisse, alia ostendunt: sed hîc tale non legi. Templa autem dicit, quia in hac Porticu Iunonis aedes fuit, & nobiles in eâ statutae: quod Plinius dicet.63 . Altera porrò ab eodem Augusto Bibliotheca est, Palatina, à loco dicta: quia in ipso Palatio. Suetonius : (Cap. XXIX.) Templum Apollinis in eâ parte Palatinae domus excitavit, quam fulmine ictam desiderari à Deo haruspices responderant. Additae Porticus, cum Bibliothecâ La-

|| [1614: 17]

tinâ Graecáque.64 Id factum anno Urbis DCCXXVI. ut ex Dionis LIII. initio65 discas. Itaque temporum ordinem in Bibliothecis recensendis Ovidius secutus est, cùm primò Asiniam, tum Octauiam, denique istam Palatinam sic adnumerat:

Inde timore66 pari gradibus sublimia celsis
Ducor ad intonsi candida templa Dei.
Signa peregrinis ubi sunt alterna columnis,
Belides, & stricto barbarus ense pater.
Quaeque viri docto veteres fecêre novíque

|| [1602: 22]

Pectore, lecturis inspicienda patent.

|| [1607: 22]

Quaerebam fratres, exceptis scilicet illis,
Quos suus optaret non genuisse pater:
Quaerentem frustrà, custos, & sedibus illis
Praepositus, sancto iußit abire loco.

67 Praeter alia, ostendit & Praepositum, sive Custodem huic loco fuisse: quem Suetonius facit C. Iulium Higinum . Is in Grammaticis celebris, praefuit, ut inquit, Palatinae Bibliothecae; nec eò secius plurimos docuit.68 Imò seorsim Graeca custodem suum habuit, & Latina. In marmore prisco: Ti. Clavdi. Caesaris. A. Bibiliotheca. Latina. Apollinis. In alio: C. Iulius. Falyx. A. Bibliotheca. Graeca. Palat.69 Et similes alibi inscriptiones. Huius Bibliothecae meminit & Plinius : (Lib.XXXIIII.ca.XXVII.) Videmus

|| [1614: 18]

Appolinem, in Bibliothecâ templi Augusti Thuscanicum, quinquaginta pedum à pollice.70 Etsi possis referre etiam ad Vespasiani Augusti Bibliothecam, quae in Pacis templo fuit. Apertius de Palatinâ, idem Plinius alibi: (Lib.VII.ca.LVIII.) Veteres Graecas litteras fuisse easdem paenè, quae nunc sunt Latinae, indicio erit Delphica tabula antiqui aeris, quae est hodie in Palatio, dono Principum, Mineruae dicata, in Bibliothecâ.71 Hanc diutissimè Romae mansisse, inducor credere verbis Io. Sarisberiensis , qui scribit: ( II. De nug. Cur. ) Doctorem sanctißimum illum Gregorium , non modò Mathesim pepulisse ab Aulâ, sed ut traditur à maioribus, incendio dedisse probatae lectionis Scripta, Palatinus quaecumque recepit Apollo72 . In quibus erant praecipua, quae caelestium mentem, & superiorum oracula hominibus videbantur revelare.73 Notandum.74

CAP. VII.

↑

Tiberii, Traiani, Vespasiani, item Capitolina: aliae ignotae.

Ab Augusto igitur, artium ingeniorumque amantissimo Principe, duae istae fuerunt. quid ab aliis? aliae. Videtur enim certamen in hac re Principum fuisse, et velut contendisse de palmâ. Ecce Tiberius statim ab Augusto , in ipso Palatio etiam struxit, eâ parte quâ Viam Sacram spectat. Nam illîc Tiberii domum fuisse, curiosi talium hodie autumant: & in domo eius haec locatur. Ab Agellio : (Lib. XIII. cap. XVIII.) Cùm in domus Tiberianae Bibliothecâ sederemus, ego & Apollinaris.75 A Vopisco item: qui (In Probo.) vsum se scribit libris è Bibliothecâ Vlpiâ76 , item ex domo Tiberianâ.77 . Videtur & Vespasianus deinde struxisse, et adiunxisse templo Pacis. de quâ Agellius: (Lib. XVI. cap. VIII.) Commentarium L. Aelii , qui Varronis magister fuit, studiosè quasivimus, eumque in Pacis Bibliothecâ repertum legimus.78 Meminitque & Galenus , (Lib. I.) De composit. medicamentorum79 . Fuit item à Traiano alia. de quâ etiam (Agellius: II. cap. XXVII) Sedentibus fortè nobis in Bibliothecâ templi Traiani .80 Atque est eadem, quae à gentili Principis eius nomine, Vlpia passim nominatur. Vopiscus: (In Aureliano.) Haec ego à gravibus viris comperi, & in Vlpiae Bibliothecae libris relegi.81 Iterumque: Et si his contentus non fueris, lectites Graecos, linteos etiam libros requiras, quos Vlpia tibi Bibliotheca, cùm volueris, ministrabit.82 Hanc in foro Traiani initiò fuisse, ubi Principis eius alia opera, facilè persuadeor: sed aevo mutasse, & translatam in collem Viminalem, ad ornandas Diocletiani Thermas, (an ab ipso Diocletiano ?) Vopiscus inducit. Usus sum, inquit,

|| [1614: 20]

praecipuè libris ex Bibliothecâ Ulpiâ, aetate meâ Thermis Diocletianis .83 Cùm disertè de suâ dicit, ostendit igitur, aliâ aetate aliter fuisse. Reperio & Capitolinam, in urbe. de quâ Eusebius, in rebus Commodi Imperatoris: In Capitolium fulmen ruit, & magnâ inflammatione factâ, Bibliothecam, & vicinas quasque aedes, concremavit.84 Uberiùs hoc ipsum ita Orosius : (Lib. VII. cap. XVI.) Flagitia regis poena urbis insequitur. Nam fulmine Capitolium ictum, ex quo facta inflammatio Bibliothecam illam, maiorum studio curáque compositam, aedésque alias iuxtà sitas, rapaci turbine concremavit.85 Quis tamen eius auctor? adserere haud liceat. divinare libeat, Domitianum fuisse. Nam ille, servatus olim in Capitolio, templum ibi Princeps struxit: quid si & hanc Bibliothecam? Etsi nemo tradidit, qui nunc exstant: Suetonius hoc tantùm de eo uniuersè: (Cap. XX.) Bibliothecas incendio absumptas impensißimè reparari curavit, exemplaribus undique petitis, mißísque Alexandriam , qui describerent emedaréntque.86 Ubi observas, etiamtunc illam Alexandrinam velut originem & matricem aliarum habitam, & has corruptas ex eâ iterùm refectas & adornatas. Amplius, Principum studio ab interitu vindicatas; quod nisi fuisset, quomodo tam multae illae ad P. Victoris , id est Constantini aeuum, venissent? Nam ille sic inter singularia urbis notat: Bibliothecae publicae, undetriginta. ex iis praecipuae duae, Palatina & Ulpia87 Heu, quàm etiam à memoriâ perierunt! nam ex illis xxix. vix septem industria nostra indagare potuit, & nomina saltem ab oblivione vindicare.

CAP. IIX.

↑

Tiburtina , & quaedam etiam Privatorum uberiores. Habebant in Balneis, atque item in agris.

Plures, inquam, Publicas non eruo: non quidem in urbe. iuxta eam, Tiburti , etiam unam. De quâ Agellius : (IX. cap. XIIII.) Meminimus in Tiburti Bibliothecâ inuenire nos in eodem Claudii libro scriptum.89 Iterumque: (Lib. XIX. cap. V.) Promit è Bibliothecâ Tiburti , quae tunc in Herculis templo instructa satis commodè erat.90 Hîc et alibi de Templis adnotes, & ferè iuxta ea aut in illis fuisse. Quídni, sacra illa ingeniorum opera, in locis sacratis? Fortassis autem Hadrianus Imp. illam TybureTibure instruxit, quem eo loco et secessu impensè delectatum constat, variaque et ampla inaedificasse. Etsi mihi certum, aliis municipiis coloniisque Bibliothecas sparsas fuisse, aequè atque artium istum cultum. Sed & priuatim viri divites, usus et famae caussâ, sibi pararunt: & nobiles ex iis quas-dam. Sicut Tyrannio Grammaticus, Sullae temporibus : qui tria millia librorum possedit.Sicut ille Epaphroditus Chaeronéus , item Grammaticus professione. quem Suidas tradit, sub Nerone ad Nervam Romae vixisse; & adsiduè libros ementem, usque ad triginta millia collegisse, optimorum quidem & selectorum.91 Laudo hoc ultimum: nec tam copiam quaeri, quàm bonitatem, cum dilectu. Optarim hunc fuisse, qui Epictetum , apicem verae Philosophiae,92 in servis habuerit: & aevum consentit: sed titulus & munus vitae dissentit, cùm iste Grammaticus fuerit, alter è custodibus corporum Neronis , eodem Suidâ prodente. Sed quisquis iste, superavit eum Sammonicus Serenus in hoc studio: qui Bibliothe-cam habuit, in quâ sexagintaduo millia librorum censebantur.93 Is moriens eam reliquit Gordiano minori , qui gustavit Imperium: Capitolino traditum, cum hoc elogio: Quod Gordianum quidem ad caelum tulit. Siquidem tantae Bibliothecae copiâ & splendore donatus, in famam (Legi malim: hominum, litteratorum ore pervenit) hominum litteratorum decorè pervenit.94 Vide Illustrissime Princeps, quàm haec cura gratiam famamque pariat, vobis magnis insatiabiliter parandam . Atque hi, aut pauci alii, proditi sunt insigniores bibliothecas habuisse. plures tamen fuêre: et Seneca commune hic studium iamtunc suo aevo ostendit, & damnat. Damnat. quare? ( De Tranquil. cap. IX.) Non enim in studium,inquit,

|| [1614: 23]

sed in spectaculum comparabant. sicut plerisque ignaris etiam litterarum, libri non studiorum instrumenta, sed caenationum ornamenta sunt. Et mox addit: Apud desidiosissimos ergo videbis, quidquid orationum historiarumque est, & tecto tenus exstructa loculamenta. Iam enim inter balnearia & thermas, Bibliotheca quoque, vt necessarium domus instrumentum, expolitur.95 Malè, fateor: & utinam tamen nostri divites sic lasciviant! 96 semper cum alieno aliquo, si non suo, usu & bono. Observare autem hîc est de Balneis & Thermis etiam: sicut suprà notavimus, illam Ulpiam in Diocletiani Thermis dicatam. Cur autem ibi? credo, quia corpori curando otiosè tunc vacabant: & igitur occasio erat legendi aliquid, hominibus aliâs occupatis, vel audiendi. Enimverò etiam in Villis et Praetoriis passim habebant: ab eâdem hac, otii et vacationis ibi, caussâ. Ad quem morem Pauli I(uris)c(onsul)ti responsum dirigitur:Fundo legato libros quo-

|| [1607: 27]

que & Bibliothecas, quae in eodem fundo sunt, legato contineri.97 Plinius de suâvillâ: (Lib. II. epist. XVII.) Parieti, in Bibliothecae speciem, armarium inseritur.98 Martialis , alterius cuiusdam Iulii Martialis, villaticam Bibliothecam commendat: (Lib. VII.)

Ruris Bibliotheca delicati,
Vicinam videt unde lector urbem.

|| [1614: 24]

Inter carmina sanctiora siquis
Lascivae fuerit locus Thaliae,
Hos nido licet inseras vel imo,
Septem quos tibi misimus libellos.

99

Cap. IX.

↑

Ornatus Bibliothecarum, ebore & vitro. Armaria , & Foruli, & Plutei, & Cunei.101

Peregi de Bibliothecis: & produxi, quas aevum quidem non subduxit. Ut rem dicam, paucas è multis: & stillicidium de situlâ102 , veteri verbo: tamen vel haec satis ad stimulum, & exemplum. An & addam aliquid de ornatu earum sive instructo? fiat. In Isidoro lego: Peritiores architectos neque aurea lacunaria ponenda in Bibliothecis putasse: neque pavimenta alia, quàm è Carystio marmore. quòd auri fulgor hebetet, & Carystii viriditas, reficiat oculos.103 Bono hoc iudicio iste, sive à quo hausit. Nam de fulgore, certum est & mihi compertum, intentioni & stilo officere: sicut de virore, liquet oculis recreandis esse. Boëtius hoc amplius in Consolatione suggerit: comptos ebore & vitro parietes fuisse.104 Quomodo ebore? nempe ut ipsa Armaria sive Loculi, fuerint eburna. Luxus an elegantia veterum ita habuit: et in Legum libris hodieque legimus: Bibliotheca aliâs

|| [1602: 28]

( L. III. §. sed si Biblioth. De Legat. III.

|| [1614: 25]

) Locum significat, aliâs Armarium. sicut cùm dicimus, Eboream Bibliothecam emit.105 Armaria igitur ex ebore: sed Vitrum cui rei? Opinor, ipsa Armaria antrorsus & in fronte clausa vitro fuisse : ut & à sordibus libri immunes praestarentur, & tamen nobiles ac conspicui per vitrum adventoribus essent. Nos etiam in Armariis quibusdam, ubi sacra aut eorum reliquiae, usurpamus. Quid, parietes laterales? non ergo Armaria aut Plutei ad parietes (neque enim conspicuus sic ille ornatus fuisset)

|| [1607: 28]

sed in medio disposita, ut hodie quoque publicae ferè Bibliothecae usurpant.106 Sanè Vitra olim in quadras, orbes, ova, aut rhombos distincta parietes ornabant, non aliter quàm marmoreae crustae: saepiùs tamen cameras, & lacunar. Ita enim Plinius, libro XXXVI.Pulsa ex humo pavimenta in cameras transiere, è vitro : novitium & hoc inventum107 . Novitium ita, ut tamen esset Neronis & Senecae aevo. Nam ut de re vulgatâ Seneca, epist. LXXXVI. de Balneis: Nisi vitro absconditur camera108 : atque ibi me vide109 . Tamen in parietibus etiam fuisse, praeter Boëtium, Vopiscus ostendit, in Firmo: Nam & vitreis quadraturis, bitumine aliisque, medicamentis insertis, domum induxisse perhibetur110 . Bitumen autem hic ad committendum nectendumque parieti accipio insertum, non ad ipsas quadras iungendas: quas decorè magis ebur (ut in Boëtio) distinxit. Atque id etiam in Armariis ipsis fuit: unde Eborea Bibliothecain Pandectis legum111 : & in Senecâ( De Tranquil. ca. IX) , Armaria cedro atque ebore aptantur112 . Armaria autem fuisse in Bibliothecis, res & hodierna usio demonstrant: sed addo, numeris suis distincta. Ita Vopiscus : Habet Bibliotheca Ulpia in Armario sexto librum elephantinum.113 Elephantinum. an ex ebore, an in corio elephanti perscriptum? Vetus Scholiastes Iuuenalis , in illud: Hic libros dabit & forulos.] Armaria, inquit, bibliothecam114 Etsi propriè, opinor, Foruli, ipsi nidi, ut cum Martiale dicam, librorum, sive cum Senecâ , distincta loculamenta. Sidonius & haec & alia in Bibliothecis collocat: (Lib. II. epist. IX.) Hîc libri affatim in promptu. videre te crederes aut Grammaticales Pluteos, aut Athenaei Cuneos, aut Armaria exstructa Bibliopolarium.115 Pluteos, id est tabulas inclinatas trans-uersim, quibus libri legendi imponerentur: Cuneos, scamnorum seriem, ut in Athenaeo, sic digesta: Armaria autem plena & alta, quae dixi. Ea Pegmata(Lib. I) Cicero ad Atticum116 videtur appellasse.

CAP. X.

↑

Imagines in iis doctorum, laudabili more: cui origo ab Asinio .

Sed vel praecipuus ornatus, & imitandus, meo iudicio, nondum hodie imitatus, sunt Imagines sive & Statuae doctorum, quas unà cum libris disponebant. Nónne pulchrum, & suave oculis ac cogitationi fuit? Naturâ trahimur ad simulacra & effgies magnorum virorum noscendas, & illa corpora, sive hospitia, quibus caelestis se animus inclusit: ecce hîc erat. Homeri , Hippocratis , Aristotelis , Pindari , Virgilii , Ciceronis , & alia scripta videres aut libares oculis: unà etiam imaginem scriptoris adiunctam. Iterùm repeto, pulchrum: &, te Illustrissime praeëunte, cur non usurpamus? Romanum hoc inventum videtur: ne omnia bella ad Graeciam referantur: & Plinius inclinat. (XXXV. cap. II.) Nullum maius (inquit pulcherrimâ gnomâ) felicitatis specimen arbitror, quàm semper omnes scire cupere, qualis fuerit aliquis. Asinii Pollionis hoc Romae inventum, qui primus Bibliothecam dicando, ingenia hominum rem publicam fecit. An priores coeperint Alexandriae & Pergami Reges, qui Bibliothecas magno certamine instituêre, non facilè dixerim.118 Itaque Asinius videtur auctor. qui etiam (eodem Pli-nio prodente) M. Varronis , (Lib. VII. cap. XXX.) in Bibliothecâ, quae prima in urbe (absurdè in orbe alii) publicata est, unius viuentis posuit imaginem.119 Quod tamen & aliis posteà, indulgentiâ an iudicio, datum video: & nominatim Martiali poëtae. qui gloriatur, quòd (Praefat. lib. IX.) Stertinius imaginem eius ponere in Bibliothecâ suâ voluerit.120 Sed plerumque mortuorum, & quos famae consensus iam sacrasset. Plinius: (Lib. XXXV. cap. II.) Non est praetereundum & novitium inventum. siquidem non solùm ex auro argentóve, aut certè ex aere, in Bibliothecis dicantur illi, quorum immortales animae in iisdem locis loquuntur; quinimò etiam quae non sunt, finguntur, pariúntque desideria non traditi vultus.121 Appellat novitium,id est Pollionis , inventum. ostendit mortuorum, & è metallo plurimùm fuisse: sed addo etiam è gypso, in priuatis (pro cuiusque scilicet copiá) Bibliothecis. Iuvenalis:
---quamquam plena omnia gypso
Chrysippi invenias.122 Imò & in Tabulis, opinor, imagines fuêre: & fortasse in librorum fronte picturâ etiam expressae. Seneca: (De Tranquill.) Ista exquisita, & cum imaginibus suis descripta sacrorum opera ingeniorum. 123 Suetonius in Tiberio: (Cap. LXX.) Scripta eorum & imagines, publicis Bibliothecis, inter veteres & receptos auctores, dedicavit.124 Plinius in Epistolis:Herennius Severus , vir doctissimus, magni aestimat in Bibliothecâ suâ ponere imagines Cornelij Nepotis , & Titi Attici.125 Itaque utrumque, & Statuae & Imagines fuêre. Plinius idem, de Silio Italico : Plures iisdem in locis villas possidebat. multum ubique librorum, multum stutua

|| [1607: 31]

rum, multum imaginum: quas non habebat modò, verumetiam venerabatur. Virgilii ante omnes.126 Vopiscus , de Numeriano:Huius oratio tantum habuisse fertur eloquentiae, ut illi statua, non quasi Caesari, sed quasi Rhetori decerneretur, ponenda in Bibliothecâ Ulpiâ, cui subscriptum est: Numeriano . Caesari. Oratori. Tem-

|| [1602: 31]

poribus. Suis. Potentissimo.127 Sed & Sidonius sibi ibidem positam, iure gloriatur:
Cùm meis poni statuam perennem
Nerva Traianus titulis videret,
Inter auctores utriusque fixam
Bibliothecae. 128 Significat, & in Graecâ & Latina Bibliothecâ, statuam se habuisse. Certerùm minores illae imagines sive statutae pluteis plerumque impositae videntur, ante suos quaeque libros. Iuvenalis:Et iubet archetypos Pluteum servare Cleanthas129 Veteris distici ea mens, quod Imagini tali Virgilianae subscriptum fuit:
Lucis damna nihil tanto nocuêre poëtae
Quem praesentat honos carminis & Plutei.130 Significat, videri vivere, qui in libris & imagine vivit. Inde & Sigilla Plutealia apud Ciceronem, ad Atticum.131 Nam iamtunc Bibliothecas exornabant deorum, si non auctorum sigillis.

CAP. XI.

↑

In occasione de Muséo Alexandrino. docti viri ibi habiti atque aliti, in publicum bonum. Reges aut Imperatores ei curabant.

Et plura equidem super Bibliothecis, quae (digna dici) ἀξιόλογα sint, non habeo: u-num etiam, quod ad earum fructum. Nam si solae eae, aut rarus adventor, si homines, inquam, non sunt qui frequentent & evolvant: quò ista congeries? & quid nisi studiosa quaedam luxuria sint, ut Seneca appellat? Providerunt hoc quoque Alexandrini Reges: & unà cum illis Muséum (ita dixerunt, quasi Musarum aedem) exstruxerunt, in quo fas esset Musis operari, à ceteris rebus feriatos. Imò & à vitae victusque curis vacuos: cùm alimenta iis hîc è publico darentur. Praeclarum institutum! quod vnus Strabo optimè describit: (Lib. XVII.) Τῶν δὲ βασιλείων μέρος ἐστὶ καὶ τὸ μουσεῖον, ἔχον περίπατον καὶ ἐξέδραν, καὶ οἶκον μέγαν, ἐν ᾧ τὸ συοστίπον τῶν μετεχόντων τοῦ μουσείου φιλολόγων ἀνδρῶν. Εστὶ δὲ τῇ συνόδῳ ταύτῃ καὶ χρήματα κοινὰ, καὶ ἱερεὺς ἐπί τῷ μουσείῳ τεταγμένος, πότε μὲν ὑπὸ τῶν βασιλέων, νυνὶ δ’ ὑπὸ καίσαρος : Pars

|| [1602: 32]

etiam Regiae est Muséum, quod ambulationi & sessui loca habet, & magnam unam domum, in qua convivunt & comedunt unà, qui Musei consortes sunt, litterati viri. Habet autem hoc collegium & pecuniam sive vectigalia in commune, Sacerdotem item, qui Muséo praeest, olim à Regibus, nunc à Caesare constituendum. 132 Primùm ait, Regiae sive Aulae partem fuisse. Scilicet adnecti sibi & iungi voluerunt Reges, ut in propinquo & prom-ptu essent eruditi isti, cum quibus dissererent, cùm libitum, animo docendo, & pascendo. Habuit Porticus & Exedras: illas exercitio corporis magis; has animi, & ubi considentes altercarentur & conferrent. Fuit & Domus, ubi communis iis victus & mensa: quod sic etiam Philostratus expressit, de Dionysio: quem in Museum receptum scribit, additque: (In vitâ Dionysij Milesij.) το δὲ μουσεῖον τράπεζα αἰγυπτία ξυνκαλοῦσα τοὺς ἐν πάσῃ τῇ γῇ ἐλλογίσμους : Muséum autem est Aegyptia mensa, quae conuocat omnes in uniuersâ terrâ litteratos.133 Verba pensitari cupio. omnes ex omni terrâ: & viden’ numerum, nec rem tenuem & parvi impendii fuisse? Quod & Timon Sillographus indicat, etsi more & instituto suo carpens:

Πολλοὶ μὲν βόσκονται ἐν αἰγύπτῳ πολυφύλῳ
Βιβλιακοὶ χαρακεῖται, ἀπείριτα δηριόωντες,
Μουσέων ἐν ταλάρῳ.

Permulti pascuntur in Aegypto populosâ
Pugnantes libris, ac semper digladiantes
Musarum in caveâ.

134 Nam, explicante Athenaeo(Lib. I.) τὸ μουσεῖον τάλαρόν που φησὶν, επισκώπτων τοὺς ἐν αὐτῷ τρεφομένους φιλοσόφους, ὅτι ὥσπερ ἐν πανάγρῳ τινὶ σιτοῦvται, καθάπερ οἱ πολυτιμότατοι ὄρνιδες :

|| [1602: 33]

Muséum dixit Caveam, irridens Philosophos qui

|| [1614: 31]

in eo alebantur, velut pretiosae quaedam aves.135 Iste Philosophos nominat, sed Strabo uniuersè ἐλλογῖσμους ἄνδρας dixit, litteratos doctosque viros: & omne genus haud dubiè receptum. Sed viros(Similis .....nia doctorum virorum instituta a Frid. Borromeo, card. Mediolanensi Vide et Lipsi Lovanius et C......x. epist. 88 ad card. Borromeum) ait: non ergo pueros aut iuvenes, & qui velut in spem studiorum (hodie solitum) educarentur. Non. quin istud velut praemium eruditis, & quies quaedam honesta fuit: haud aliter quàm Athenis , benè de rep.(rep)ublica meritis victus erat in Prytanéo136 . Ubi estis Principes? & quos urit aut excitat honestus aemulandi ignis? Sed pergit Strabo , & Sacerdotem praeficit, Regum aut Caesarum dilectu. Magna igitur dignitas, & quae ab ipso Caesare conferenda. Sed quid, quòd ipsa ibi loca idem Caesar adsignaret? Ita enim Philostratus, de Dionysio Sophista: Αδριανὸς σατράπην αὐτὸν ἀπέφῃνεν οὐκ ὀλίγων ἐθνῶν. κατέλεξε δὲ τοῖς δημοσίᾳ ἱπωεύουσι, καὶ τοῖς ἐν τῷ μουσείῳ σιτουμένοις : Hadrianus Imp. Satrapam sive Praefectum eum constituit non exiguarum gentium: & adscripsit inter eos qui publicè equo veherentur: itemque qui in Muséo alerentur.137 Iterùm, de Polemone: Κατέλεξε δὲ αὐτὸν καὶ τῷ τοῦ μουσείου κύκλῳ ἐς τὴν αἰγυπτίαν σίτησιν: Allegit eum ( Hadrianus ) & Musei conventui, ad Aegyptiam mensam.138 Sed notem ibi vocem κύκλῳ, circulo (etsi ego Conventui reddidi:) quâ significari arbitror, in orbem rem ivisse, & quosdam allectos tempestivè, & in antecessum: id est, priusquam locus vacuus etiam esset. Sed spes sustentabat, & ordine succedebant, qui sic adscripti: ut hodie in beneficiorum collatione Principes quidam usurpant. Athenaeus denique huius donationis à Principe etiam meminit: ubi ait (Lib. XV.) Pancratem quemdam poëtam, inge-

|| [1602: 34]

niosèHadriano adulatum de Antinoo suo 139 : atque ille , inquit, ἡσθεὶς τῇ εὑρέσει, τὴν ἐν μουσείῳ σίτησιν αὐτῷ ἔχειν ἐχαρίσατο : delectatus inventiunculâ, cibum in Muséo illi gratificatus est.140 Atque haec Straboaliquealiique super loco & instituto: licet addere, non vacuam omnino aut otiosam ibi vitam vixisse (quî possent viri bono publico nati?) sed aut scripsisse, aut disseruisse, & recitasse. Ita Spartianus tradit, Hadrianum Alexandriae in Muséo multas quae-

|| [1607: 35]

stiones Professoribus proposuisse, aut propositas dissolvisse. 141 Adde Suetonium, in Claudio:(Cap. XLII) 142 qui & Muséum hoc, altero addito, adauxit: ut certi libri ibi quotannis recitarentur. Desino Dux illvstrissime. & te è magnis, ad omnia magna natum, hortor viam hanc verae laudis porrò insistere, & libris litterisque propagandis, aeternitati tuum nomen consecrare.

Approbatio:

↑

Libellus iste utiliter admodum in lucem proferetur, quòd praeter Bibliothecarum originem ac fructum, ea contineat, quae ad stimulum conferant & exemplum. Quas, si quidem auctorum sint optimorum ac selectorum, non immeritò Severinus Boetius certissimas Philosophiae sedes appellat, ut in quibus ipsa cum erudito lectore de humanarum divinarumque rerum scientia disserat. Guilielmus Fabricius Noviomagus Apostolicus ac Archiducalis librorum Censor.