Transkription

Dictionarivm Voces Propemodvm Vniversas in autoribus latinæ linguæ probatis, ac uulgò receptis occurrentes Germanicè explicans, pro iuuentute Germanica primum in literis Tyrocinium faciente, fideliter & magno labore iam recens concinnatum / Ad Pvbem Germanicam Petrvs Dasypodivs. ..
Lemmaliste:

INCIPIENTIA, A C
[arrow up]


Caballus , Ein roß / pferd / hengst. unde Caballinus, a, um, Fons Caballinus, Ein brunn Beotie.
Cacabus , Ein pfan. Cacabare, Schreien wie die rebhuͤner.
Cachinnus , Ein vzuͤchtig / außgelassen gelechter. Cachinor, aris, Jch lach das ich hotzel / vnzüchtig / oder laut.
Caco , as, Jch scheisse / ich thun mein notdürfft. Concaco, Jch scheisse vol / oder besudle mit dreck. Cacaturio, Es thůt mir not zů scheissen.
Cacoëthes , Ein boͤser sit. & genus morbi. hoc est, ulcus dolosum, & uix sanabile, Ein betruͤglich geschwaͤr / das sich kümerlich heylen lasset / Gott geb wz man für artzney braucht. aliàs etiam Chironiū ulcus, & Telphinum dicitur.
Cacosyntheton , Ein boͤse zusam̄en setzung zůsamensetzung .
Cacozelus , pe. pro. Ein boͤser nachuolger.
Cacula , Ein trosser / kriegmans kriegs mans knecht.
Cacumen , Ein gipffel eins bergs.
Cacus , Ein reüber in Jtalien gewesen, Vulcani son.
Cadauer , Ein schelm / todter coͤrper / unde Cadauerinus, a, um, Cadauerina facies, Ein antlitz wie eins todten.
Cadinus , Ein son Agenoris auß phoͤnicien.
Cado , Jch falle. Cadere caussa, Vom rechten abstohn / oder den handel
|| [17v1]
verluͤren / Cadere formula, penè idem, nit handlen wie es gebüret / vnd damit verlieren. Non cadit sub oculos, uel sub sensū, man kans nit sehen / oder begreyffen. Non cadit in hanc ætatem, Es begegnet od· widerfert dem alter nit. Nam cadere significat etiam euenire, uel accidere. Vnde sepe Cicero. Verebar ne ita caderet, Jch forcht das es nit also widerfuͤre. Item bene cecidit, aut feliciter, Es ist wol außgeschlagen / wol geraten. Et Crebri hostes cadunt, apud Plaut. Es kummend vil feynd vmb / oder werden erschlagen. Verba melius in syllabas longiores cadunt, Die woͤrter gond baß auß auff lange sylben. pro exeunt, uel terminantur. Cadiuus, a, um, Abfellig. Caduca poma, Gefallen oͤpffel. Caducus, a, um, Hinfellig / vnbestendig. Composita. Incido, Jch fall jn / oder begegne. Accido, Jch fall zů. Intercido, Jch fall zwischen / oder ich verfalle. Occido, Jch gange vnder / stürbe. Inde occasus, Der nidergāg / sterbung. Procido, Jch fall nider. Decido, Jch fal herab. unde Deciduus, a, um, Abfallig. Casus, Ein fall / ein glückfall. Item, Ein schade / oder gefarlicheyt.
Caduceus , uel um, Virga Mercurij. Ein herolds stab. Caduceator, Ein herold / fridbot.
Cadurcum , Ein kremer decke.
Cadus ,Ein meß / vngeuehrlich ein om oder xxiiij. maß. Item, Ein faß. , idē quod Amphora cū urna, Ongeuarlich sechs vn̄ dreyssig maß od· anderthalber om. Est autē græca mensura, aliàs Metretes, uel Metreta, & Ceramiū. Aliquādo simpliciter p(ro) uase usurpatur latinis, für ein wein / od· oͤlgeschier. Et Cadisc(us) dimi.
Cæcias , Ein ortwindt / zwischen dem Aquilo vnnd Euro / zeücht das gewülck zů jm.
Cæcus , a, um, Blind. Cęcitas, Blindheyt. Cæco, as, Jch mach blind. & Excæco, Jch verblende. Obcæco, idem. Cæcutio, Jch gesihe nit wol. item Cæculto. Cæcus etiam significat occultus uel latēs, ut Cæcus aditus, Ein dunckler / oder uerborgner zů gang zůgang . Sic cæcus morbus. Ein heymlich verborgne kranckheyt / deren vrsach nit erkent mag werdē. Et cæcū uallū, Ein heymlich bolwerck vō spitzigen pfaͤlen / vnd mit staudē bedeckt. Item cæcum intestinum à medicis uocatur, Ein darm in dem menschen / welcher nit mehr dann ein mundt loch hat / oder nit durchgaͤngig ist. Et cæcum testimonium, quod scripto ab absenti perhibetur.
Cædo , cum diphthongo, Jch schlage / houwe / oder toͤdte. Cædes, Ein todtschlag todt schlag . Homicida, Ein todtschlaͤger. Parricida, Der sein vater zů todtschlecht todt schlecht . Matricida, Der sein můter toͤdtet. unde Homicidium, Parricidium. Et Cæsa particulæ orationis, aliàs incisa, & Græce Commata, stückle / od· teyl in der rede / welche nit ein volkūmnē verstand geben. Præterea, Cæsura quæ est decora syllabarū terminatio in medio uersuū notatat, Ein zierliche endung d· sylbē / od· woͤrter da mitten in dem verß. Cuius speties sunt penthemimeres, Hephthemimeres, de q(ui)bus infra uidere potes. Cæduus, a, um, Cædua silua, Ein wald darauß man holtz hawet. compos. Occido, Jch toͤdte. Præcido, Jch haw vor. Circuncido, Jch beschneide. Circuncisio, Beschneidung. Abscido, Decido, Concido, Recido, &c. omnia pe. pro. Excido, Jch haw auß. unde Excidium, Ein zerschleytzung / verderbung. Incido, Jch zerschneide. Incisio & Incisura. Ein zerschneidung. Incisuræ etiam, Die Linien inn den henden. dicitur. et Incisum, aliàs comma. Cæmentū, zerschlagne steylin / da mit man mauret / schopsteyn / vngehawen / oder gemein steyn zů mauren. Cæmentarius, ein maurer. Cæmentitius, a. um. Was auß solchen steynlin gemacht wirt. Item Cæmentum pro ædifitio, für ein gebew. Cæsar, Ein zůnam etlicher Roͤmer / von welchē die nach gehndē alle sind Cesares genent. Cæsarea, pe. pro. Ein statt in Palestina / von Herode Antipatri son ernuͤwert / vn̄ dem Keyser Augusto zů wolgefallē also genant / vorhin Turris Stratonis geheyssen / vast herlich nach der zerstoͤrung Hierusalem. Est & altera Cæsarea Philippi cognominata iuxta Libani uigū, quod Antilibanus dicitur, aliàs Paneas uocata / Item urbs eodem nomine in Cicilia. Præterea, in Hispania Tarraconensi Cæsarea Augusta, uel Cæsar Augusta, uulgo Raragosta dicta. Cæsarianus, a. um. & Cæsareus, Keyserlich. Cæsaries, haar das mā abschneydet / mans haar. Cæsim, aduerb. mit hawen / oder auff hawechtige weiß. Cæso, onis. Einer d· auß seiner můter geschnitten ist. Vide alibi.
Cælo , as, Jch grabe / stiche aüß / ich bilde. Cælatum argentum, Auß gestochen Außgestochen / vnd gebildet silber. Cælata uasa, Cælatum poculum, Cælum, Ein meyssel / stecheisen / grabstückel. Cœlū, Vide infra per œ diph.
Cœlebs , ge. com. Das nit in den ehlichen staht ist. Cælibatus, Vnehlich staht.
Cælius , Ein berg in der stat Rom.
Cæmentum , Zerschlagne steylin da mit man mauret. Cæmentarius, Ein maurer. Cæmentarius, a, um. Was auß sollchen steinlin gemacht wirt. Item Cæmentum pro ædificio. Für ein gebew.
Cæne , Ein stat gewesen bey Sparta. unde Cæneus, a, um.
Cæpe , uel potius Cæpa, Ein zibbel / boͤlle. Cæpas edere, Weynen.
Cæremonia , uel Cæremonię, arum, Kirchen gepreng / oder sůnst herrlich
|| [18r1]
gepreng / vnnd geberden so man etwas thůt.
Cære , uel Cæres, Ein stat Thustie gewesen.
Cæsar , Ein zůnam etlicher Roͤmer / als Caij Julij des ersten Keysers von welchem die nach gehnden alle sind Cesares genant. Cæsarea, pe.pro. Ein stadt in Palestina vom keyser enant. Cæsarianus, a, um, & Cæsareus, Keyserisch.
Cæsaries , Haar das man abschneidet. manshaar.
Cæsim , aduerb. mit hawen / oder auff hawechtige weiß.
Cæsena , Ein stat Jtalie. unde Cæsenas, Der selben jnwohner.
Cæsius , a, um, Grawblaw / katzen aͤugig.
Cæso , onis, Einer der auß seiner můter leib geschnitten ist.
Cæspes , Ein wasen bosch wasenbosch . Cespititius, a, um, Auß wasen gemacht. Ara cęspititia, Ein wasē boschiger wasenboschiger altar. ita Agger cespititius, &c. Cespito, as, Jch stoß mit den fuͤssen im gohn. Cespitator equus, Ein roß das sich gern stosset.
Cæstus , Ein streitkolb mit ledder vnnd bleiklotzen darin.
Cæter , a, um, Ein anderer. & Cętera, aduerb. Fürhyn. Item, Cæterū, coniunctio, Aber.
Caius , Ein zůnam bey den Roͤmeren. Scribitur etiam per g. Gaius.
Cala , Ein hoͤltzen kolb.
Calabria , Ein landtschafft Jtalie bey Sicilien.
Calabria , Ein landschafft Jtalie / zů auserst gegen Gretiam / in welcher Brundusium die houptstatt ist.
Calagurium , Ein stat Hispanie. unde Calaguritanus, a, um.
Calamistrum , Ein grosse nadel da mit man das haar krauss krumm machet. unde Calamistratus, a, um, Gekrauset. Calamistrati crines, Krausshaar Krauß haar .
Calamitas , Arbetseligkeyt / schaden / so der hagel die frucht zerschlecht. Calamitas dicitur. Calamitosus, a, um, Arbetselig / bekümmeret / kummerhafft.
Calamus . Ein rohr. metap. Ein pfeiffe / oder pfeil. Ein pfeiffe / od· ror. metap. ein pfeil. Item, Ein schreibfeder / vnd ein jetlich hol sinwel ding. unde Calamarium, Ein schreibzeüg / koͤcher / oder darin man die rohr gehaltet. & Calamaris, e, Was darzů gehoͤret. Calamus odoratus, & aromaticus, Ein wol / schmeckender baum inn Arabia oder Jndia. Vide in dictione Canna.
Calantica , Ein schleyer. tegmen muliebre, quod capiti innectitur.
Calathus , Ein geflochten korb.
Calcaneus , & um, Die vers am fůß.
Calcar , Ein spor. Calcarius, Ein sporer.
Calceus , Calceamen & Calciamentum, Ein schůh. Calceus lunatus senatorum, & nobiliū insigne, Ein schůch d· rathsherrē / vnd des adels. Calcearius, & Calceolarius, Ein schůhmacher. Calceo, uel Calcio, Jch beschůhe. unde Calceatus, Beschůhet. & composita, Exalceo Discalceo, Jch ziehe die schůh auß. Calcitro, as, Jch schlahe mit fuͤssen / Recalcitro, Jch schlahe widerum̄. & Calcitro, onis, Ein schlahend roß. itē calcitrosus, a, ū, Etwz das gern mit fuͤssen schlecht
|| [18v1]

Calcitro , as, Jch schlahe mit füssen / Recalcitro, Jch schlahe widerumb. & Calcitro, onis, Ein schlahend roß. item Calcitrosus, a, um, Etwas das gern mit füssen schlecht
Calco , as, Jch trit oder truck nider. compos. Conculco, Jch zertrit. & Proculco, Inculco, Jch truck jn / ich aͤfere widerumb.
Calculus , Ein kiß steynlein / der reisend stein im menschen. unde Calculosus, a, um, Das kysechtig ist. Calculosa uia, Oder der den reisenden stein hat. ein kisechtiger waͤg. Calculus etiam significat, Ein bretsteyn bret steyn / oder rechenpfennig rechen pfennig / zalpfennig zal pfēnig . unde Ad calculos uocare, id est calculare, Rechnen. Calculū ponere cū aliquo idem. Per calculos. Præterea sententias ferebant iudices antiquitus, Die richter zeygeten jhr vrtheyl an durch weiß oder schwartze steyn. Mit weissen entledigeten sie / mit schwartzen aber verdammeten sie. unde Calculum addere, Leben / mit stimmen. Item Reducere calculum, Eins anderen zů raht werden. Sed Calculū p(er)mittere, uel porrigere, & p(ro)ponere, hoc est, Censendi potestatē facere, Den Richterē zuͤlassen jr vrtheyl vber den handel sprachen / zů recht setzen, quod per calculos sententias ferebant. Calculator. Ein rechner.
Calendæ , Der erst tag eins jedlichen Monats, Calendarius, a, um, Calendarius liber, Ein rechenbůch rechen bůch . Calare, uocare. Intercalare, Zwischen ein setzen. Intercalaris mensis, Der monat darinn man ettwas zwischen ein setzet / das sich das jar nach der Sonnen lauff vergleiche / als im schalt jar setzet man ein tag hin zwischen. Sic intercalaris uersus, Ein vers den man immedar zwischen einsetzet.
Caleo , Jch binn warm. Calesco, Jch wird warm. composita, Incaleo & Incalesco. Concaleo, Recaleo. Calidus, a, um, Warm. Calor, Werme. Calefacio, Jch mach warm. & Calefio, Jch wird warm gemacht. Caldarium, Ein kessel darin warm wasser ist. Dicitur etiam Caldus, pro Calidus, Caliditas, Werme / hitze.
Caldarium , Ein kessel, darinn warm wasser ist. Dicitur etiam Caldus, (pro) Calidus, Caliditas, Werme / hitze. Caldaria cella, Ein warm gmach in dem bade. sicut Tepidaria cella, das laͤwgemache.
Caliga , pen. cor. Ein hoß oder kriegs stiffel. & dimi. Caligula, unde Caligatus, Der hosen an hat anhat / oder stiffel.
Caligo , pen. pro. Finsternis. unde Caliginosus, a, um, Dunckel / finster. & Caligo, as, Jch gesihe nit wol. cæcutio.
Calix , Ein becher / drinckgeschirr. Calix diatretus, Ein gethreter becher. Toreuma.
Calleo , Jch erherte. Occalleo & Occalesco idem. Corpus occalluit ad plagas. Der leib ist erhertet zů den streychen. per metapho. Calleo signif. Jch bin wissenhafft / ich habs wol erfaren. Callet hoc artificium, Er kan das handtwerck wol. Callus, uel Callum, Ein schwaͤllen am fůß oder hand von arbeit. Obducere callem, idem quod callere, Verherten / gewohnen. Callosus, a, um, Das
|| [19r1]
hert vnd vol schwellen ist. Callosæ manus, Herte hend. Callidus, a, um, Gescheid / listig. Calliditas, Gescheidigkeyt.
Callis , Ein tribner wolgebaneter weg
Calliope , Eine auß den Musis / die ein gůt stimm hat.
Callitrichon , Capillus Veneris, Steinbrech Stein brech . herba est.
Calo , onis, Ein trosser.
Calophanta , Ein verspotter / betrieger.
Calopodium , Ein holtzschůch / oder solen.
Calpe , Ein berg Hispanie gegen Abyla der in Aphrica ligt. Columna Herculis.
Caltha , Ein korn roße.
Caluaria , Ein hauptschüdel / oder scheddelstat.
Calumnia , Ein lesterung / schmah / oder falsch erdichte zůredung zů redūg . Calumnior, Jch lestere / verhindere im rechten. Calumniator, Ein lesterer. Calumniosus, a, um, Lesterhafftig / schmehig.
Caluus , Kal / gletzig. Calueo & Caluesco, Jch bin kal. Caluo, as, & Decaluo, Jch mache kal. Caluities & Caluitium, Kalheit / Glatzheyt. Caluaster, & Recaluaster, Ein wenig kal / oder fornen nur kal. Caluata uinea, Ein wein gart der nit vil reben hat. Caluor, eris antiquū uerbū, idē quod Frustror, Jch betriege.
Calx , dubij generis, Der fůß / vndertheyl des schenckels Item, Das end eins jetlichen dings. In calce epistolæ, Am end des brieffes. A capite ad calcem, Von anfang biß zů end.
Calx , fœmi gene. Kalch. Calcarius, Ein kalch brenner, Calcaria fornax, Ein kalchoffen kalch offen .
Calydon , & Calydonia, Ein stadt in Aetolia. unde Calydonius, a, um, Calydonia silua, Ein wald in Engelland.
Calypso . Ein dochter Oceani / vnnd Thetyos / bey deren Vlysses ist gewesen. Item, Jnsula im Jonischen Meer.
Calyptra , Ein sturtz / ein bedeckung der weiber.
Calyx . Ein hülse der früchten.
Camarina , Ein see vnnd stadt in Sicilien. Mouere Camarinam, Jm selb vnglück zůfügen.
Camelus . Ein kamel thier.
Camera , Ein gewelb / krummer bogen. bogechtig gebew. Camero, as, & Concamero, Jch welbe. Cameratum opus, Ein gewelbet gebew oder werck. Cameratum uehiculum. ein bedeckter wagen der gebogen ist.
Camillus / Ein tempel knecht / pfaffendiener pfaffen diener / so man opfferet. & proprium nomen.
Caminus , penul. pro. Ein offen / vnnd ein welsch rauchloch / kemmin / oder schornsteyn schorn steyn .
Camœne , Die goͤttinen des gesangs Muse.
Campana , Ein glock. Campanula, Ein schell.
|| [19v1]

Campania , Ein landtschafft Jtalie / da Neapolis in̄ ligt. Campania Gallia, die dschapengen.
Campe latinè Eruca, ein raupe / kraut wurm / der die bletter an den boͤumē vn̄ kreütter zerbeisset / Vnde Pityocampe, qui in pinu arbore nascitur, Der in den forhen od· feüchtē fiechten baum wechst.
Campus , Ein flach feld / plon. itē, darin̄ sich einer uͤbet. Latissimus tibi campus patet, Du hast ein weiten handel / darin viel zethůn ist. Campestris, uel campester adiect. Veldaͤchtig. Cāpestria, Nidergewand. Campestratus, Der ein niderkleyd an tregt antregt .
Camurus , a, um, Krum. Camura cornua, Krumme hoͤrner.
Canabis , ge. fœmi. uel Canabum, ge. neutri, Hanff. Est herba funibus faciendis, & telis texendis accommodata, Decorticare canabim Apud Pliniū, Hanff reitten oder retschen, brechen. Hinc Canabinus, a, um. Et Canabaceus, a, um. Henffe. Canabinus funis, & Canabina uestis.
Canalis , Ein Kaͤnel. Cananiculus, diminuti. Item Canaliculus, significat etiam, Ein holkel, quemadmodum in columnis uidemus, Et Canaliculatus, a, um, Gekaͤnelecht / holechtig. Canalicola, Ein schlechter armer mensch.
Cancelli , plur. tantum, Geschrenck / getter. Cancello, as, Jch kratz auß / schabe auß / zerzerre / durchstreiche durch streiche / vertilge. Cancellatim, Geschrencket. Cancellarius uulgo Ein Canzler.
Cancer , Ein krepss. & morbus, die kranckkeyt so man nennet den Krepss. Item signum coeleste.
Candax , ans, pen. cor. Ein koͤnigin Aethiopie.
Candela , Ein kertz. Candelabrum Ein leüchter / kertz stock kertzstock .
Candeo , Jch glüe / bin fewrig. & Candesco, unde Excandesco, Jch würd vast entzuͤndet / ich zürn. Excandescentia, Geh stütziger zorn. item Incandesco, idem. & Recandeo, & Recandesco, Jch wird wider entzündet erzündet / oder hitzig. Candeo etiam signifi. Jch bin weiß. / glitze. Candido, cas, idem. Oder ich mach weiß. Præterea Candido, & Candefacio, item Excandefacio, Jch weisse. unde Candidatus, a, um. Einer der weiß ist gemacht. Item, Einer der nach eim ampt / würdigkeyt / oder anderē stellet. Cādidatus consulatus, Der gern burgermeyster würde. Candidatus eloquentiæ, Der gern wol reden kündte. Candidatus literarum &c. Candidus, a, um, Liechtfarb / weiß / per meta. Guͤtig frum̄ / vnschalckhafft. & Cādor, Weisse / schein. Itē, frum̄e / frum̄keit / vnbetrüglicheyt. Candidè Guͤttiglich.
Candidus , a, um, Liechtfarb / weiß. per metapho. Glütig / fromm / vnschalckhafft. & Candor, Weisse / schein. Item, Fromme / frombkeyt / vnbetruͤglicheyt.
Caneo , Jch bin grow oder weiss von aͤlte. unde Canesco & Incanesco, Jch wurd graw. Cani plu. tantum, Graw haar. Canus, a, um, Graw oder weiß von alter. Canities, Grawe / oder weisse.
Canica , Kleien / grisch. Canicaceus a, um, Canicaceus panis, Kleien brot.
Canis , Ein hund. Item, Ein zeychen im bretspyl / das nur ein stüpfflin hat unde damnosa canicula dicitur, Das er verlüstig was. Item, Ein zeychen oder stern am himel. Canicula. unde Dies caniculares, Die hunds tag. Caniculus, & Catellus diminut. Caninus, a, um, Hundisch. Caninum prandium, Ein imbis on wein. Canini dentes, Die zeen neben den vorderstē Canarius etiam adiect, à canis.
|| [20r1]

Canistrum , Ein korb. Canistellum, diminutiuum.
Canna , Ein rohr, Inter Arundinem & calamum, & ferè spontè p(ro)ueniens. Nā arundo crassior ac longior est, feritur(que) ad usum pręcipuè uinearū Ein groß ror das ein stercke hat / damit man die reben sticklet. Calamus uero gracilis, ac tenuis est, tibijs & scripturæ aptus, Ein dün ror / darauß man pfeiffen oder schreibfederē machet. Sed cōfundunt(ur) hęc plerū(que) apud poetas. Cannetū, Ein rohr busch.
Cannabis 1 , Hanff. pe. cor. Cannabinus, a, um, & Cannabaceus, Henffen. Aliqui scribūt simplici .n.
Cannæ , plu. tantum, Ein fleck oder dorff in Apulia. Cannensis pugna, Die schlacht da selbst daselbst von Roͤmeren vnd Poͤnis geschehen.
Cano , Jch singe. Cano fidibus. Jch schlag die seyten. Cano tuba, Jch tromete Canere dicuntur Poëtę, Beschreiben. Canere bellicum uel classicum, Zům streit blasen / Ein lerman schlagen. Canere receptui, Auß dem streit blasen. Composita, Accino, Jch stim̄e zů. Concino, Jch singe mit. Cōcentus, Ein zůsammen stimmung / wollautung. Præcino, Jch singe vor. Succino, Jch singe nider / oder mit halber stim̄ Occino, Jch widerbelle / oder lestere. Recino uel Recanto, Jch wider rüffe. Canto frequenta. idē quod celebro tollo laudibus, uel dico, Jch preise / ruͤme / oder sag empsig. Terent. Qui harū mores cantabat mihi, Welcher mir deren sitten empsig vn̄ offt vorsagt. Vn̄ Decanto, ich preise / ruͤff auß. & Cantito, Item Cantillo, Jch singe emsig. Incanto, Jch beschwere. unde Incantatio, & Incantamentū, Ein beschwerung / verzauberung. Excanto, Jch entledige von der beschwerung oder zauberei. Recanto, idem. Cantus & Cantio, Ein gesang. Cantiuncula, Ein liedlin. Cantilena, Ein lied. Canticum, idem. Canor, Ein thon / wollautūg. Canorus, a, um, Hel lautend Hellautend .
Cantharis , Ein baum wurm. / gruͤn vnd gold gaͤlb.
Cantharus , Ein kanten.
Cantherius , Ein münch / ein roß dem verschnitten ist. Etiam ordo uinearum, cum hastilibus in terram defixis singulę transuersę perticę in unam tantū partem ordinis adnectūtur, Ein gehaͤl odder trüoter / da die stangē all auff ein ort geheldet seind in den reben.
Cantherium , Ein karren.
Canthus , Ein radschynen / das eysen außwendig am rad.
Canusium , Ein stat Apulie / da gůt wollen ist. Canusma, die selbig wol
Capena , pe. pro. Ein stat bei Rom gewesen. Capena porta. Ein thor zů Rom gegen Capua, aliàs Appia porta.
Caper , Ein verschnittener geißbock.
Capero , Jch runtzle / oder rumpffe die stürn. Caperata frons, Ein gerümpffte stirn.
Caphareus , Ein berg Euboie / oder Nigropont.
Capillus propriè, Haupthar Haupt har . Capillamentum & Capillitiū ferè idē. Aliq(uando) capillamentū p(ro) Galericulo capitur für frembd oder gemacht har. Capillamentum herbarum, Die faͤserlin oder zaͤserlin an den kreüteren. Capillatus, Harecht. Capillus Veneris, Vide supra CALLITRICHON.
Capio , Jch fahe / empfahe nimme. Itē, ich erwoͤle. Terent. Me cepere Arbitrū, Sie habē mich zů eim schidman od· richter erwelet. Capere adversariū, hoc est fallere, den wid·secher betriegen. Capere cibum, essen, capere coniectura, Můtmassen / abnem̄en. Capio inimocos oēs homines, ich mach mir alle menschen zů feinde. Miseriā omnē ego capio, id est patior. Terēti. Jch leid alle arbeitseligkeit. Capere quietem uel somnū, Růwen oder schlaffen, Et Capio, ich versthe / Intelligo. Itē, ich begreiff od· fasse. Aedes nostræ uix capiēt, Vnser hauß wirts kaum begreiffen / oder fassen / halten. Capio consilium, Jch rath schlage. Capio uoluptatem, Jch wird belustiget. Capio laborem, Jch leyde arbeyt. Captus mēte, Ein vnsin̄iger. Captus oculis, Ein blinder. Captiuus. a, um, gefangen. & Captiuo, Jch mache zů eygen / ich nim gefangen Captiuitas, Ein gefencknuß
|| [20v1]
Captio & Captiuncula, Ein betrug fahung mit worten. Captiosus, a, um, Betrugig / der gern inn worten fahet. Captus, nomen. Der verstand / vnd begreiffung des gemüts. ut Captus est puerorum. Nach dem die kind verstand haben. Excedit captum nostrum, Es ist über vnseren verstand. Capax, Fessig / begriffig / fehig. Capedo, pe. pro. Weite. Intercapedo, Die weite zwischen etwas. Capesso, idem quod capio, uel, Jch gange zů nem̄en. Capessit fugam, Er nimpt die flucht. Item, Capessere iussa, Jch richte auß. Den beuelch außrichten / nach kommen / thůn. Capessere Rempub. Den gemeinen nutz oder statt beschirmen / recht verwaltigen. Capto, as, Jch stelle nach eim ding mit schmeychlerey oder boͤsen listen. Captat famam, Er stellet nach eim gůten gerücht oder lob. Captat senem, Er stellet nach des alten mans erb oder gůt. unde Captator, Ein nachsteller eins erbs oder anderer dingen. Captura, Ein fang. / oder gwin. Quæstus. Composita, Accipio, Jch nim̄ an. unde acceptus, a, um, Angenem. Fero acceptum tibi. Jch bekenne das ichs von dir hab. Interdum, Jch hoͤr oder verstohn. Nunc accipe sententiam meam, Hoͤr jetz mein meynung. Item, ich halte zů gast oder speiße. Accepit nos laute, Er hatt uns wol gehalten mit speiß. Decipio, Jch betrüge. Deceptor, Ein betrieger. Deceptio, Ein betrug. Decipula, Ein vogelstele oder richte. Concipio, Jch begreiffe / empfahe. Conceptio. Empfengnüß. Concipio animo, Jch setze mir für. Cōceptus mentis, Der fürsatz vnd will des gemüts. Conceptis uerbis iurare. Mit vorgesprochen worten schweren. Conceptaculum, Ein fahung / begreiffung. Excipio, Jch nim̄ auß Exceptio, Ein außnemmung. Itē Jch fahe auff / oder hebe auff. / ich schreib die wort des der redet / oder vorspricht. Inde Excipula, Ein vachreüß oder hurt im wasser damit man fisch fahet. Incipio, Jch fahe an, unde Inceptio, Anfahung. Intercipio, Jch fahe auff / oder vorhin. Recipio, Jch nimm wider. & Recipio, Jch verheyße. Item Recipio, Jch fuͤr in sicherheyt / ich erloͤse / oder erredte. Vnde Receptus, us. quart. decli. Ein hindersich fuͤrung. Canere receptui, de quo supra. Et receptaculū, Ein ort darin man sicher ist / oder gehaltnuß. Receptum, Das angenomen / zůgelassen / od· bewert ist. Receptus mos, Ein alter ingewachßner sitte. Suscipio, Jch nim̄e auff mich. Suscipio liberos, Jch gebür kinder. item Suscipio, Jch antworte / oder red auff den vordrigen. Pręcipio, Jch vernim zůuor / fürkomme. Item, Jch gebiet / heyße / vnd lere. unde, præceptor, Ein lerer. præceptio, præceptiuncula, & præceptum. Ein lere / geheyß oder gebot. Percipio, Jch empfahe wol / ich versteh. Perceptio, Empfahung. Item, pignora capere, uel auffere, Die hab vnd gůt an greyffen / waͤgnaͤmen. Manum facultatibus inijcere apud Cicer. Hinc pignoris capio, sicut usu capionē dixerunt ueteres.
Capistrum , Ein halffter. Item. Ein maulkorb. Capistro, Jch lege ein halffter oder maul korb an.
Capnos , fumus, Rauch.
Cappadocia , Ein landschafft des minderen Asie. Cappadox, ocis, pe. cor. Einer auß Capadocia.
|| [21r1]

Capra , Ein geyß. Caprarius, Ein geyßhirt geyß hirt . Caprile, Ein geyßstal. Caprinus, a, um, & Caprillus, Geyssen. Caprigenus, Geyßgeschlechts. & Capreus, a, um.
Caprea , pe. cor, Ein rechbock rech . Dorcas grecè. Capreolus, Ein rechlin rechbock . Item Capreolus reben zinck / krampff oder gaͤblin.
Capricornus Ein steinbock stein bock .
Caprificus , pe: lon. Ein wilder feigen baum.
Caproneæ , Die vorderen harloͤck an der stirnen. der pfaͤrden.
Caprunculum , Ein irdeß geschierr.
Capsa , Ein kist / trog / oder behaltnuß. Capsula, & capsella, dimi. Capsarius, Ein kleyder hüter in der badstuben.
Capsaces , pe. cor. Ein oͤl krůg oͤlkrůg / oder oͤlbuchs oͤl buchs .
Capsis , id est, cape si uis, wiltdu so nim es. comicum est.
Capua , Ein stat in Campanien.
Capulus , & capulum, Ein hefft / oder handthab / ein dotdenbar, dodtenbaum dodtē baum . Vnde Capularis. e. Capularis senex. Ein alter der auf der grůb jetz gat. Capula, Ein geschier mit handthaben. Decapulo, Jch schoͤpf auß / ich laͤr auß. Capulator, Ein zůfüller zů füller .
Capus , et capo, Ein capun oder kapp.
Caput , Das haupt. Item, der anfang oder vrsaͤcher eins dings. Capitulū & capitellum, diminut. Capitalis, e. Des tods wert. Capitale odium, Ein doͤtlicher haß. Capitaliter, aduerb Doͤtlichen / verderblich. Capitatus, a. um. dem ein groß haubt wachßt. Capitosus, a. um, Eigenkoͤpfig eygen sinning. Item Capito, onis. cognomen gentis. Capitium Ein gugelhůt gugel hůt / oder kapp. Capite diminutus, Einer der seins stands gemindert ist. Capite census, Ein armer der nach keym gůt geschaͤtzt mag werden / da leib vn̄ gůt miteinander gat.
Capitolium , Ein tempel zů Rom / oer schloß.
Caputium , Kabißkraut. Capuitiū, sessile. Caputium, Kabiß kraut. Sessile, & cumanu Plinius uocat. Species Brassicæ.
Carabus , Ein grop / oder kop oder můr kolben. piscis. Plini, ex cancrorum genere esse dicit.
Carba , Der wind der sunst Aphricus heyßt.
Carbasus , Subteyl linwat / darauß man schiffsaͤgel schiff saͤgel machet. Vnde accipitur pro uelo, für ein saͤgel.
Carbo , Ein geloͤster kol. Carbonarius Ein koler. Carbonaria ein kolhauß kol hauß .
Carbunculus , Die brennet rach / ein karfunckel. Vide ANTRAX. Item Ein karfunckelsteyn karfunckel steyn. Pręterea Carbunculus, Der brenner an den raͤben vnd boͤmen. / die roͤte.
Carcer , Ein kercker / gefengknuß. Item Ein anlauffziel anlauff ziel . A carceribus ad metam, Vom anfang biß zům end. sed in plurali tantum. Carcerarius a. um, Was zům kercker gehoͤrt.
|| [21v1]

Carchedon , pe. pro. Die stat Carthago.
Carchesium , Ein krausen mit einer langen handhaben / von oben biß zů vnderst / oder ein stitzen. Itē Carchesia, die oberstē loͤcher am saͤgelbaū. mast baum / dardurch die seil gezogen werden.
Carcinoma , pe. pro. Der krepß / ist ein kranckheyt.
Carcinus , pe. cor. latinè Cancer.
Cardiace , & cardia, Das stechen oder grimmen des oberen ingeweyd.
Cardo , Ein thür angel. Cardines cœli, Die spitz des himels, poli genant, & uertices. Cardines agrorum, Die marcksteyn vom mittag gegen mit nacht. Cardo etiā pro occasione, Für ein gelegenheyt. unde Cardineus, a, um, & Cardinalis, Ein fürnaͤmer.
Carduelis , Ein distel vogel. Carduus, Distel.
Careo , Jch manglē. In supino cassum unde Cassus, a, um, Mangelhaftig, laͤr, oͤd. Cassa nux, Ein laͤre nuß. Lumine cassi, Die dodten / die des laͤbens manglend. unde aduerb. Incassum, Vergebens. Carus, a, um, Theür. Caritas, Theürung.
Car , aris, Einer vß Caria. Est autem Caria, Ein landschafft des kleineren Asie.
Caries , Veraltung / wurmstiche / ein feüle, Cariosus, a, um, Wurmstichig faul. Propriè de ligno dicitur, Materies luna decrescente cæsa, carie non infestantur, Zimmer holtz das am waͤdel gehawen ist / wirt nit wurmstichig. Columel, dicit(ur) tamen etiā de alijs rebus. ut Cato Terram Cariosam uocat, Ein faul / oder weych stinckechtigen boden.
Carina , pe. pro. Der schiffboden schiff boden . Synechdochicωs. Ein schiff. Carinatum, Was gehoͤlt oder gekrumpt ist wie ein schiffboden. Carinare, Wie ein schiffboden schiff boden machen. Item, Verweyssen / auffheben auff heben .
Carmelus , Ein berg Palestine.
Carmen , Ein gedicht das man singen kan.
Carmenta , Die můter Euandri. aliàs Nicostrata, unde Carmentalis porta Romæ.
Carmino , Jch kemle kemme hechle. Carminare lanam, Die woll kemmen. Carminare linum, Flachs hechlen. Carminarius, Ein wol streicher oder kemmer.
Carni , Die Kernther / oder Grabater. olim Noricis adnumerati.
Carnuntum . Ein stat in Vngern. Peternell.
Caro , Fleysch. Carneus, a, um, Was auß fleysch ist. Carnosus, Fleyschhafftig / feyst. unde Carnositas, Fleyschhaffte. Carnarius, a, um, Dem das fleysch anmutig / oder das dem fleysch angehoͤrig. Carnariu, Fleyschkamer Fleysch kamer . Carniuorus, a, um. Fleyschfressig Fleysch fressig . Carnuncula dimi.
Carnalis 2 , Fleyschlich / oder der des fleyschs art ist.
Carnifex , Ein nachrichter / hencker. Carnifico & excarnifico, Jch peynigen. Carnificor, Jch bin ein nach richter. Carnificina, Ein walstat wal statt / oder richtstat. Item, ein peynigung oder hefftig marter.
Carnutes , Voͤlcker in Franckreich. Chartres.
|| [22r1]

Carpatos , Ein Jnsel zwüschen Rhodos vnd Creta. unde Carpathium mare.
Carpatina , uel Carbatina pen. cor. Ein bürscher schůch.
Carpentum , Ein karch / oder wagen. Carpentarius. Ein wagner.
Carpio . Ein karpf. piscis.
Carpo , Jch ergreyffe / brich ab. Item. Jch straffe / schilte. Carpere uiam. Gon. Carpere uitales auras. Laͤben athmen. Carpere pensa. Spinnen. Carpere uerbis, scheltē / stroffen. Carpere soporē uel somnū, schlaffen. Carpere lanā, woll pfluckē. Compos. Decerpo. Jch brich ab. Decerpere flores. Excerpo. Jch klaub herauß. Discerpo. Jch zerreiß / zerzerre. Concerpo. idem. & Carptim aduer. Hin vnd wider außzogenliche / oben hin / zům teil zumteil .
Carræ , Ein stat Mesopotamie.
Carruca , Ein karch. Carrucarius, Ein karcher / wagenman. dicitur etiam Carrus, & Carrum.
Carthago , Ein haupstat in Aphrica. Vnde Carthaginensis. Carthago noua. Ein stat Hispanie.
Caryca , pen. cor. Ein feyg.
Caryota , Ein dattelkern dattel kern .
Casa , Ein paurenheüßly pauren heüßly . Casula diminu, Casaria. Ein haußhuͤterin.
Cascus , a. um. Alt. Cascus cascam ducit. Gleich geselt sich zů seins gleichen.
Caseus , Kaͤß. Caseolus diminutiuum. Ein kleyns kaͤßlin.
Cassia , Ein wolriechends wol riechends kraut.
Caspiæ portæ . Ein clauß durch den berg Taurum in Medea,
Cassis , huius cassis, mascul ge. Ein jaͤgergarn jaͤger garnn . Cassis, idis, fœ. ge. Ein helm. Cassida, idem. Cassita, Ein lerch. Alauda.
Casso , as, Jch dilg auß / zerschlahe, Cassus, uide CAREO.
Castallius , Ein brun̄ bey dem berg Parnaso. / welcher den Musis ist zů geweyhet. hinc ipsæ uocantur Castalides.
Castanea , Ein kesten. Castaneus, Kestenbaum Kesten farb. braun. .
Castellum , Ein gemaurter fleck. Castellani, Die jnnwoner Castelli. Castrum idem. Castellatim, aduerbi. von fleck / oder castel / zů dem anderen. Castellū etiā asccipit(ur) p(ro) laxiore deriuaculo in aquę ductibus, ex quo aqua p(er) fistulas uariè distribuit(ur). für ein brū stuben / od· ingeschlossē grůbe in dē brunnē leytungen / vß welcher die tüchel dz wasser empfahen / vnnd in welche die tüchel dz wasser vß giessē. Sunt enim per certa spatia ita constituenda castella.
Casteria , Ein ort dahin man die schiff růder vnd steür růder gehaltet / so man auff hoͤrt schiffen.
Castigo , as. pen. pro. Jch straffe mit worten. Item, Jch bessere. Castigatio. Ein straff. Castigatiuncula diminutiuum. Castigabilis, e, Straffwirdig / straffbar. Et Castigator, Ein besserer, uulgo, Corrigierer. Item Castigatus, a, um, nomē, gebessert / recht gemachet.
Castor , latinè fiber, Ein biber Castoreum, Biber geyl / Biber hoden.
Castor , & pollux, Zwyeling von Tyndaro vnd Leda geboren. Vnde Tyndaridę uocantur, Helena jr beider schwoͤster.
Castra , plu. tantum, Ein kriegs laͤger / herleger. Castrametor, Jch schlach ein laͤger Castrensis, e, kriegisch / oder vom hoͤrleger genant ist.
Castro , as, Jch munchen / oder schneid / auß die natürlichen glider.
Castula , Ein bad eer / oder fürtůch der weyber.
Castus , a. um, Keüsch / vnbefleckt / züchtig Casta manus, Ein hand die nüt froͤmds nimpt oder raubet. Casta mola, Ein opffer welches die junckfrawen Vestales thetten. Castitas, keüscheyt. Castimonia, idem.
|| [22v1]

Catabathmus , Ein haldechtig ort, das Aphricam von Egypten scheydet, Ein halden halde .
Catechesis . pe. pro. Ein mundtlich vnderrichtung.
Catechumenos , pe. cor. Einer der vnderricht wirt.
Catachresis , pen. pro. Ein mißbruchung.
Cataclysmus , latinè diluuium, Ein sundfluß / wassergüsse.
Catadromum , uel Catadrom(us), pe. cor. Ein rennblatz. Decursorium latinè.
Catalecticum carmen, Das seiner sylben am end mangelt. Acatalecticum, das volkommen ist.
Catalogus . Ein ordenlich erzelung / ein register.
Catalysis , Ein zertrennung / auffloͤsung.
Catamidio , as, Grecum uerbum, latinè, Derideo, uel Ludibrio habeo, Jch verspotte.
Cataphractus . Allenthalb bewaret. Cataphractus eques, Ein kürrisser. Cataphractæ naues, Bedeckte schiff. item Cataphracta, Ein gantz bantzer oder harnisch. unde Cataphractarij, Die soͤlliche bantzer oder harnesch tragen.
Cataplasma , Ein pflaster / oder züglin.
Catapotia , Pilulen auß der apoteckē.
Catapulta , Ein schnell pfeyl / banckarmbrust banck / armbrust .
Catarrhacta . Ein schutzgatter schutz gatter . uel Cataractes, mascu. gene. Item, Ein gaͤher fall eins fluß. Cataracta Rheni, Der lauffen des reyns. hoc est, Ein hoher fall des Reyns. Sunt e(ni)m Catarrhacte Rheni duæ, Alterę nō procul à Schaffhusio, Alteræ, Lauffenburgi, Cuiusmodi & in Nilo, & Aniene uisuntur.
Catarrhus , latinè Distillatio, Der Pfnüsel.
Catascopium , Ein spaͤch schiffly.
Catasta . Ein ort da man die knecht verkaufft. Item, Ein stock oder gefencknuß der Knechten.
Catastrophe , Ein vmwendung, metaph, Ein außgang oder end eins ietlichen dings. Postrema pars Comœdiarum.
Categoria , latinè accusatio, Ein anklag. & prædicamentum apud dialecticos.
Caterua , Ein schar, ein menge. Cateruatim, Hauffechtig / durch alle scharen.
Cathedra , latinè sella, Ein sessel.
Cathena , Ein ketten, Cathenula diminu. & Catheno, as, item Concatheno, Jch binde.
Catholicus , a, um, latinè uniuersalis, Allgemeyn.
Catti , uel Chatti, Die Hessen.
Catillo , Ein fraß / schlemmer. Catillatio, Fraͤssigkeyt.
Catina , pe. cor. Ein stat Sicilie.
Catinus , & Catinum, pe. pro. Ein kaar / napf / dieffe schüssel. & dimi. Catillus.
Cato , Ein nam eins Roͤmers.
Catus , a, um, Weiß / gescheyd. & Cattus substan. Ein katz. Catulus dimi. Ein kaͤtzlin.
Catorthoma , pe. pro. Ein rechte tugend / oder was mit tugend gehandlet wirt.
Catulus . Eins ietlichen thiers jungs,
|| [23r1]
oder nuwe frucht. Catulus simiæ, Ein jungs aͤfflyn. Catulus muris, &c. Sed proprie canis filius. inde Catellus & Catulaster dimi.
Catulio , Jch bin eins man begirig. Canes catuliunt, Die hund sind loͤuffig. Item de alijs.
Caucasus , penul. cor. Ein hoher berg zwüschend Jndia vnd Scythia. Caucaseus, a, um, Was vom selben berg ist.
Cauda , Ein schwantz / wadel.Caudatus, a, um, Das ein schwantz hat.
Caudex , Der stamm an eim baum zu naͤchst bey der wurtzel. item Caudex, Da viel bretter zesammen gehefft sind. hinc Codex. Ein bůch. Caudicaria nauis, Ein schiff auß eim gantzen holtz. Weydling. Monoxylum. Itē Caudex metapho. Ein düppel.
Cauea , Ein grůb. item, Ein keffig darinn da man thier / oder voͤgel helt / Der platz damitten im theatro.
Caueo , Jch vermeide, Jch huoͤt mich. Caue quicquam, nisi quod rogabo te, mihi responderis, Huͤt dich das du mir nichts / dan̄ was ich dich fragen wird / zů antwort gebest. Plaut. Et caue ne deciparis, Huͤt dich das du nit betrogen werdest. Item cum Accusatiuo sine, Ne, uix potest cauere insidias / Er kan kaum sich für auffsatz od· nachstellung huͤtten. Aliq(uando) cum Datiuo & Ablatiuo præpositione. Caue tibi ab illo, huͤt dich vor dem. Vel sine præpositione, sed alio significatu. Testamento cauit, Er hats im testament odder erb gemacht / fürsehen / verordnet / außgedinget. Ita dicimus. Cautum est legibus, Es ist mit gesatzen fürkum̄en / verbotten. Itē, Obsidibus cauent de pecunia, Cęsar Sie fürkument mit pfandt leüten des gelts halben, Sie nemend oder gebend pfand leüt / biß das gelt gelegt wirt. Mihi cautio est Teren. Jch muß mich h-uten / fürsehē Cautè aduer. Fürsichtiglich, & cautum idem. & Compo. Præcaueo. Jch huͤt mich wol / ich fürkomme. Cautus, Fürsichtig. Incautus, Vnfürsichtig. Cautio, Fürsaͤhung.
Cauillum , & cauilla, Ein spott red / schmuͤtz wort. Cauillor, Jch verspotte. Item, Jch lestere, oder betreüge. Cauillatio, Ein betrugnuß / nichtig einrede rede .
Caula , Ein schaffstal / pferrich.
Caulis , Ein krautstengel kraut stengel , Item, Koͤlkraut Koͤl kraut . Cauliculus diminu. Caulesco, Jch stengle / ich wird zum stengel / oder ich bletere / ich überkumm bletter. inde Decaulesco, Jch verleur die bletter.
Cauo , as, Jch hoͤle / oder grab auß. Cauerna, Ein huͤle. & Cauernosus, a, um, Hoͤlechtig / loͤcherig. Composita, Excauo, penul. cor. Jch hoͤle auß. item Concauo, Cauus, a, um, Hol / oͤd. Concauus idē. Cōcauitas, Hoͤl / oͤde / die vnderst krümme.
Caupo , Ein würt. Caupona, Ein wirtin / oder wirtz hauß. Cauponarius, a, um, ars Cauponaria, Schenckery wirtz kunst wirtschafft. Cauponor, penul. pro. Jch verkauff wein / ich gewünn / ich gremple / Jch treib wirtschaft.
Caurus , Ein wind von nidergang. Corus etiam.
Causa , Ein vrsach. Item, Ein rechtz handel rechtshandel . Causa cadere, Im rechten faͤlen / oder den handel verlieren, ut supra. Causa superior, der bas im rechten gegrundet ist / mer rechts hat. Ita Causa inferior, Der minder rechts hat. Sic loquebantur ueteres, Causam dicere, Sich vertantwurten. Causam accipio, Jch nime die entschuldigung an. Sed capio causam, Jch nim ein vrsach. unde Causidicus, Ein redner / fürsprech. Causalis, & Causatiuus, a, um, Vrsechig. Causor, causaris, Jch zeyg vrsach an / ich hab zů eim fürwort. & Causo causas, Jch gebur oder verschaff. Causarij milites, Die vmb redlich vrsach geurlobet sind.
|| [23v1]

Causticus , a, um, Brennechtig. Encaustus, a, um, Encaustum opus, Ein werck oder geschier / das mit brēnen gemalet ist. als gemalet krausen / oder glaß. Encaustes, Ein glaß maler / oder krausen maler.
Cauterium , Ein brennysen, zeych eysen. Cauteriatus, a, um, Was ein brant zeychen hat.
Cautes . Ein ruher felß. Cotes idem.
Cayster . Ein fluß Lydie.
Cecrops . Ein koͤnig zů Athen. unde Cecropidæ, Die Athenienser.
Cedo , cessi. Jch weich / gib stat. Cedo iure & de iure, Jch stohn vom rechten. Jch gibs gewūnen. Proprie significat, se uictum fateri, Gewunnen geben. Hæc bona mihi cædunt. Das gůt falt mir heym / oder gehoͤrt mir zů. Cedo illi hortorum possessione, ich weiche dem in der besitzung der gaͤrten. Cice. Cedere foro autem significat, Auß dem gewerb schulden halb entlauffen. Solum uertere cedere uita, Willigklichen sterben. Cedere legibus, Den gesatzen gehorsam sein. Cedere patria, Auß dem vatterland weichē. Ius suū alteri cedere, Sein gerechtigkeit eim anderen vbergebē / zůlassen. Annis cedens, das nit die jar erleiden mag / nit alt wirt. Aliq(uando) p(ro) accidere uel Succedere, Auß schlagen / geraten. Prosperè omnia cedūt Es geratend alle ding gluͤcklich. Cedò imperatiuum, Gib oder sag. Cedò dexteram, Gib mir dein rechthandt recht handt Cedò quid didiceris, Sag an was du gelernt gelert hast. Composita. Accedo, Jch gehe herzů. Accedo tuæ sententię, Jch volge deiner meinung Accessio, Ein zůgang / oder merūg. Abscedo, Jch weich hinweg. Abscessio, & Abscessus, Ein abweichung. Itē Abscessus, Ein geschwaͤr. Apostema. Recedo, Jch weych hindersich. Decedo, Jch weych ab. Decedere uia, & de uia, Ab dem weg weychen. Decedere uita, & Decedere absolute, Sterben. Discedo & Recedo, Jch weych oder goͤh hinweg. Discessus, Ein abscheydung. Incedo, Jch trit inher prachtig oder hoͤflich. Item, Incessit me libido, Es ist mich ein gelust ankomen. Hinc Incesso, is, Jch bemůge / reytz zů zorn / belaͤidige / schilte. Incessus, Ein gang. Intercedo, Jch kumm dar zwüschen / verhindere ich rede dar zwüschend oder mittele Intercessio, Ein verhinderung. Intercedit mihi tecum amicitia, Jch hab früntschafft mit dir. Præcedo & antecedo, Jch goͤh vor. Procedo, Jch far für. Secedo, Jch goͤh naͤbetsich / oder auff ein ort. Secessus, Ein stil ruwig / oder heymlich ort. Succedo, Jch gohn vnder etwas. Item, Jch kom̄ an eins anderen stat. Successor. Ein nach kommer. Successio, Ein nachuolgung. item Succedere, Wol geraten / glücklich goͤn. Non successit hac, Es ist den waͤg nit für sich fürsich gangen / oder geraten. inde Successus, Ein gluckfal / gůt / oder boͤß Concedo, Jch laß nach oder gib / ich goͤh. Concede huc, Gang hie haͤr. A cedo fit Cesso, as, Jch stoͤ ab / hoͤr auff / růwe. item, Jch sume. Quid cessas? Was sumst du dich? inde Cessator, Ein sumereich saumerischer / hienlessiger. & Cessatio, Ein stilstandung / sumung / hinderhaltung.
Cedrus , Ein ceder baum / ist wol riechig vnd faulet nit bald. Cedro dignū, Das der ewigkeit wert ist. Cedrinus, a, um. Das von Ceder holtz ist.
|| [24r1]

Celæno , Eine auß den harpyen.
Celebris , e, et Celeber. Beriempt / rüchtig. Celebro, Jch goͤhn emsig / oder geprauch stetigs. Celebrat hunc locum, Er goͤt emsig an das ort. Itē Jch ere oder begoͤ. Celebrare festos dies, Feyrtag halten / oder begoͤn. Celebrare laudibus, Loben. Celebritas, Vererung / oder begengnuß eins dings. Celebriter, Erlich / loblich. Celebresco, Jch wird rüchtig / beriempt.
Celer , is. e, Schnel. Celeritas, Schnelikeyt Schnelkeyt . Celero, & accelero, Jch thů schnel / ich eile.
Celetes , pe. pro. Renn roß. Desultorij latinè. Das man leichtlich daruff vnd drab springt.
Celeusma , uel celeuma, latinè exhortatio, uel hortamentū mutuū ad aliquid faciendum, Ein manung vnd zůsamen schreyen etwas anzegreiffen / als wan man mitteynander ein last sol auffheben auff heben / spricht man So / oder Nuh. item Nautæ habent eiusmodi uoces quasdam peculiares. Hinc Celesustes, Ein vermaner / treiber der růder knechten, hortator remigum.
Celo , Jch bedecke / verbirg / verhaͤle. Vnde Cella, Ein gehaltnuß / oder kam̄er. & addimus ferè adiectiua, ut Cella uinaria, Ein keyler. Cella farinaria, Ein maͤl kam̄er &c̄. Cella promptuaria, Ein speyß kamer oder gaden. Vnde Cellarius, Ein speyßmeyster, aliàs Promus condus, Der speyß herfür gibt / vnd behaltet. sic Cellaria, Ein soͤlliche magt. Et Cellarium substantiue, Ein beschlossen behaltnuß.
Cello , non est in usu, sed compo. Excello, Jch übertriff / überwind. Excellentia, fürtreffenlickeyt fürtreffenlicheyt / groͤsse. Præcello, & antecello, ferè idem.
Celox , Ein jag schiff.
Celsus , Hoch. Celsitudo, Hochheyt fürtraͤffligkeyt / groͤß. Compos. Excelsus, idem.
Celtæ , Voͤlcker in Gallia do da ietz franckreich ist. Celtiberi, pe. pro. Voͤlcker in Hispanien / beym fluß Jbero.
Cenchris , Ein vogel, Tinunculus latinè, Den habbigen gleich. Fortasse. Ein sprintz. Item Ein gefleckechter schlang. Cenchreæ, Ein schifflende bey Corintho.
Cenina , Ein stat Jtalie.
Cenomani , Voͤlcker inn Lombardy / bey Brixen.
Cenotaphium , Ein laͤr grab / das alleyn zů eim zeychen eins grabs zů gerüst zůgerüst ist.
Censeo , Jch achte. schaͤtze. / oder Jch zeyg mein meynung an. Aliquando idem quod decerno, Jch beschließ / setze / verordne. Vnde Censor, Ein schaͤtzer / ein vnzüchter / dz ist / der vnzucht straffet. Et Romę fuit magistratus magnę reuerentię, & potestatis, Ein schatzmeyster schatz meyster / der eins ietlichen laͤben vnd hab beschaͤtzt schaͤtzt / vnd strafft vnd bessert hienach waß mangel hat. Erant autem duo censores, & quinto quoque anno noui creabantur. Censum agere, Schaͤtzen. Censorius uir, Der ein Censor ist
|| [24v1]
gewesen. Nota censoria, Ein straff der züchtiger. Censura, Die wirdikeyt / vnd ampt des Censors. Item, Ein ernstliche straff / oder beschaͤtzūg. Census, Jaͤrlich inkommen / eins jetlichen hab vnd gůt / nach welchē er steür oder baͤt můß geben. Ars illi sua census erat, Der hat nüt dan̄ was er mit einer kunst oder handwerck gewynnt. Census senatorius, Eins radtzheren gůt. Fuit aliquando mille ac ducenta sestertia. Dreissig tausend kronen. Census equestris, Eins Edelmans gůt. Fuit Romę quondam quadraginta sestertia. Zehen tusend kronen. Composi. Accenseo, Jch zel herzů / ich rechne da für oder dazů. Percenseo, Jch durchschauwe durch schauwe / oder beschaͤtze wol / ich erzele. Recenseo, Jch erzelle / oder besichtige widerum. Succenseo, Jch zürne. Capite census, Vide CAPVT.
Centauri , & hippocentauri, Voͤlcker in Thessalia / oben menschen / vndē roß gestalt. iuxta fabulas. Centaurion, Tausentgulden Tausent gulden .
Cento , Ein schlecht kleyd von vilerley woll / oder farb / ein golter / kotz / tapet. Item, ein Carmen oder gedicht auß mancherley orten anderer Poeten zesamen gesetzt.
Centrum , Ein stüpfle / das mittel in eim ring / oder kreyß. / ein puncten.
Centum , Hundert. & composita, Ducenti, centę, ducenta, plura. tantum, Zweyhundert Zwey hundert , sic Trecenti, Dreyhundert Drey hundert . Quadrigēti, Vier hundert Vierhūdert , Quingēti, Funffhundert. Sexcenti, Sechs hundert. Septingenti, Sybenhundert Syben hundert . Octingēti. Achthundert. Noningenti, Nünhundert. Item Centesimus, a. um, Der hunderest. Ducētesimus &c̄. & Centenarius, a. um. Was von hunderten ist. & ita deinceps Ducentenarius &c̄. Centenarius numerus, Ein zal von hundertē. Centenarius substanti. Ein Centner. Pręterea, Centenus, cētena, um, quo Poetæ utuntur in singulari, sed in plurali frequentius. Centeni, centenæ, centena, pro centum aliquando, proprie tamen distributiuum est, Accepimus à pręceptore centena poma, Ein ietlicher hundert oͤpfel. Centuplus, a, um, Hundert faltig. & Centies aduerbium, Hundert malen. Ducenties, Trecenties, & reliqua. Centimanus, Der hundert hend hat, Centipes, waß hundert füß hat. Centipeda, aliàs Scolopendra, Ein harechtiger wurm mit vil fuͤssen. Centum capita, aliàs buboniū. Walen distel / oder genß distel Centum uiri, Die richter zů Rom in gemeynen gerichtzhendeln gerichts hendlen . Centum uiralis hasta, Das selbig gericht. Centuria, Ein hauff kriegßleüt / deren
|| [25r1]
hundert ist. Centurio, Jr hauptman aliàs primipilus, Et Centuriare, in die Centurias ordnen. Vnde Succenturiare, die abgangne zal ersetzen in den centurijs / oder nahe setzen. Centussis, uide as.
Cephalea , pe. pro. Das hauptwee haupt wee .
Ceramicus , Ein ort zů Athen do da die gemeynen metzen wontend. Item, do die im krieg vmkum̄en / begraben wurden.
Cera , Wachß. Item, Ein Wachß tafel Vnde in prima cera, & extrema uel ima cera scriptum, Zů vorderst vnd zů letst in der tafel geschriben. Cereus, a, um, Waͤchse, Itē weych. & Cereus substan. Ein wachßkertzen wachß kertzen . cuius diminu. Cereolus. Cerare. & incerare, Waͤchsen. Cerosus, a, um, Mit wachß gemischet. Syncęrus, a, um, Volkommen / gantz / leuter / rein. & Insyncerum, Gefelscht / vnlauter. Synceritas, Lauterkeyt / reinikeyt.
Cerastes , Ein schlang mit hoͤrneren.
Cerasum , pe. cor. Ein kirse oder kriese. & Cerasus, Der baum. Itē Cerasus, suntis, Ein stat in Ponto / daruon die kirsen den namen hand. Cerasum duracinum, Wiechßlen. Apronianum Amarellen / oder oͤmle / amelskirsen amelkirßen / ammelber.
Ceratinæ , Fragen darin einer gefangen wirt / was er antwurtet.
Cerberus , Ein hund der der hellen huͤtet.
Cercopithecus , pe. pro. Ein merkatz
Cerdo , Ein hantierer / oder der vmgewün etwas hantwercks treybt.
Cerebrum , Ein hirn. & Cerebellum diminu. Cerebrosus, a um, hirnwuͤtig hirn wuͤtig / der gern zürnt / oder eygensinnig eygen sinnig ist.
Ceres , Die goͤttin der früchten. & per Metony. Brot. Expediunt Cererem canistris, Sie thůnd das brot auß den koͤrben. Cerealis, e. Ceralia arma, Geschier vnd werckzeug zů der frucht / oder zuͤm brotbachen brot bachen . Cerealia, orum. plura. tantum, Das fest Cereris.
Ceritus , a. um, Vnsinnig.
Cerno , Jch sihe / ich entschlüße / ich streite. Cerno hereditatem pro adeo hereditatem, Jch nim das erb / oder besitze den erbsal. Cernuus, a, um, Nidergebogen Nider gebogen . Composita, Decerno, Jch entschliesse bei mir selbs / ich setz mit für / ich erken̄. Vnde decretum. Ein für satz fürsatz / oder entschliessung des gemuͤtz / ein gebot / ein erkantnuß. Dies decretorij, uide infra, CRISIS. Decernere etiam significat pugnare, Streiten. Acie inter se decernere statuerunt, Sie habend in für genommen fürgenomen mit gemachter ordenung miteynander mit eynander zestreiten. Discerno, Jch entscheyde / theyle. Discerniculum, Ein nadel / oder pfriembd da mit man dz har scheydet ein vnderscheydung. Discretus Zerteylt. Indiscretus, Vnzerteylt. Discretio. Entscheydung / zerteylung.
|| [25v1]
Incerno, Idem, Oder ich raͤde, rietere. Incerniculum, Ein reitere / grob syb. Secerno, Jch teyle / oder ab suͤndere suͤndere ab . unde Secretus, a, um, Abgesündert / heymlich. Excerno, Jch scheyd harauß / ich thůn den wůst hinauß / ich scheisse. unde Excrementum, Dreck. wůst. dicitur etiā Recrementum, Excrementa uel recremēta narium, Rotz / schnuder. Succerno, Jch teyle.
Ceroma , Ein salb von oͤl / vnnd erden / damit sich die kempfer bestrichen. uel oleum ceratum, Darnach wurden sie mit staub / oder puluer besprenget / welches Aphe genant. hinc Ceromatistes, Der sollich kempffer salbet.
Cerostrotum , pe. pro. Mit horn bedeckt oder mit horn stücklin gespickt wie die armbrust seil.
Certo , Jch zancke, streite / wette mit eim. unde Certatio, Ein zanck. Certamen, Ein schlacht oder streit. Certamina sacra, Die vier verruͤmpte spyl fest in Gretia. de quibus in uerbo ludo. Græci Agonmas uocant. Et Hieronica, qui in illis uictor existit. Vide Hieros. Certatim, Streitig / zů wettig. compo. Concerto & Decerto, ferè idem.
Certus , a, um, Gewüß / klar. Incertus, Vngewüß / Certitudo, Sicherheit gewüssenschafft. Reddo uel facio certiorem, Jch thůn zewüssen. Certum est mihi, Jch hab mir fürgesetzt. / od· ich habs gewüß erfaren. item Certus, Außerlesen, oder besunder. Per homines certos cognoui, Durch sünderliche lüt bin ichs beriecht. Certè aduerb. Sicherlich.
Ceruus , Ein hirtz. Ceruinus, a, um, Hirtzen. Cerua, Ein hind.
Ceruisia , Bier.
Ceruix , Das genick / die schwart / oder hinderteyl hinder theyl des hals. Ceruicosus, a, um, Harthaͤlsig. hartnaͤckig / hals starck halßstarck , rauch oder vnerbittig / Ceruicale uel ceruical, Ein hauptküssen haupt küssen .
Cerrus , Ein cirmen baum. Cerussa, Bleyweiß. Cerussatus, a, um, Cerussata meretrix, Ein metz die sich mit bleyweiß bestrichen hat.
Cerussa , Bleyweyß. Cerussatus, a, ū, Cerussata meretrix, ein metz die sich mit bleyweyß bestrichen hat.
Cespes , uide supra in Cæspes.
Cestus , Ein gurtel der liebe. Incestus & incestum, Ein vnzimliche hürey mit verfrůnten / oder bluͤtz verwanten. Incestare, Beflecken. Incestus, a, um, Beflecket. Item dimi. Cesticulus. & Cesticillus, Ein hürdel / oder kleiner ring / den die weyber auff das haupt legen / so sie etwas tragen.
Cetra , Ein lyderen schilt. unde Cetrati milites, Die soͤlliche schilt tragen.
Cetus , Ein walfisch. uel Cete pluraliter, Cetarij. Die groß fisch verkauffen.
Chalcedon , pen. pro. uel Chalcedonia, Ein stadt Asie gegen Constantinopel über.
Chalcis , Die haubstat in Euboea oder Nigropont. unde Chalcidicus, a, um.
Chalcographus , Ein bůchtrucker bůch trucker . Chalcographia, Die truckerkunst trucker kunst .
Chaldæa , Ein landschafft Asie darin Babylon. & Chaldæus, genethliacus, Ein worsager / weissager.
Chalybes , pe. cor. Voͤlcker in Ponto welche metal graben das man
|| [26r1]
Chalybs nempt, Stahel.
Chamæcissus , Gundel reben Gundelreben / oder ebhoͤw das auff der erden ligt.
Chamæcyparissus , Cypres blůmen / oder kraut. nam Cyparissus, Jst ein baum.
Chamęleon , Ein thier in India / das die farb lichlicht verwandlet. unde de homine inconstante, aut uersipelli dicitur. Chamæleonte mutabilior est, Er ist wandelbarlicher dann ein Chameleon. Item Chamæleon, est herba, Mariendistel Marien distel .
Chamæmilium , uel Chamęmelum, Camillen.
Chamædrys , Gamanderlin.
Chamædaphne , Ein gruen.
Chaonia , Die landtschafft / Epirus genant.
Chaos , Die vermischung aller ding / darauß die Element vnd alle andere ding den anfang haben.
Character , latinè signum, Ein zeychē oder form, unde literæ dicuntur Characteres, pen. lon. Item, Die weiß art oder form im schreiben vnd reden.
Charientismus , Liebligkeyt der red / oder ein milterung der worten.
Charistia , plu. tan. Fest daran die gefrünten zesamen komen vnd einander gaben geben.
Charites , latinè Gratiæ, Die goͤttin der lieblikeyt vnd gůt willigkeyt gůtwilligkeyt . sunt autem tres, Aglαιa, Thaliam & Euphrosine.
Chariophilum , Naͤglen Naͤglein .
Charon , tis, Der hellisch schiffman / der die seelen über fuoͤrt.
Charta , Papyr. Charta uirgo, Ein junckfraw die noch nit geborn hatt. Chartæ lusoriæ, Charten spyl. Chartula diminu. Chartularius, Ein papeyrer. Chartaceus, a, um, Papyren. Chartophilacium, Ein papeyr truchen. buoͤcher trog. / oder behaltnüß der gemeynen statt brieffen. Hinc Chartophylax, Der solliche verwaltet.
Charus , a, um, Lieb / wert. Charitas, Hertzliche liebe. tantum hominum est.
Charybdis , Ein würbel im meer / nit weit von Sicilien / da gefarlich ist ze schiffen. Poëtæ fabulantur rapacissimam mulierem in hoc mōstrum fuisse conuersam. Accipitur pro uoragine, Für ein verschlindung / oder fraͤssigkeyt / disen zegegen am Jtalischen gestad ist. Scilla, Ein schrof oder grausamer fels / daran die wellen schlahen. Poëtæ monstrum esse dicunt, superne canem, inferne fœminam. Vnde prouer. Euitata Caribdi in Scillam incidi. So ich dem grossern vnglück bin enflohen / bin ich in ein anders gefallen.
Chasma , Ein klüfft / oder grosser spalt. latine Labes Agri, uel hiatus terrę, cum uidilicet ager repente terræ motu subsidet, Hinc Chasmaticus, terræ motus, Eyn erdbidem / welcher solliche spaltung / oder riss in der erden machet.
Chelæ , Die krepß schaͤren / oder Scorpion schaͤren.
Chelone , pe. pro. Ein schneck. Chenonophagi, Schneckenfresser Schnecken fresser .
Chelidonium , Schoͤllkraut Schoͤll kraut / schwalben kraut.
Chelonium , Ein schneckenschal / schnecken heüßlin, integumentum testudinis. Inte Chelonium, uel Chelonia, Die zugstelle / zugschenckel oder balcken / darinn die welle vm̄getribē vnnd gehalten wirt / so man etwas schwers auff hebt oder zeücht / als so man die faß auß den kelleren zeücht. Et Sucula, Die welle die mit heblen vmbgetriben wirt in den Chelonijs.
Chelys , latinè Testudo, Ein schneck /
|| [26v1]
Item instrumentum musicum, Ein lauten oder geigen. inde Chelius, Ein lautē schlaͤher oder geiger.
Cheniscus , Der gipfel hinden am schif.
Chenoboscium , Ein genßweyd genß weyd . & Chenotrophium, Ein genß stal.
Cherronesus , uel Chersonesus, pen. pro. Ein halbe Jnsel / ein ort das mit wasser garnach allēthalb ist vm̄gebē.
Cherusci . Voͤlcker inn deütschland Teütsch land / da ietz die Sachsen vnd Thüringer sind / bey der Elb.
Chiliarchus , Ein hauptman haupt man über tausent. apud Latinos Tribunus est.
Chilias , Ein zal die tausent begreifft.
Chimæra , Ein geyß. Item mons Lyciæ, Ein berg in Lycia. & Poëtæ fingunt monstrum esse tria capita habens, Ein thier mit eim loͤwen haupt / geyß haubt vnnd drachen kopff der fuͤer speywet.
Chiragra . Das zipperlen zipperlein inn den henden. Chiragricus, Der das zipperlein hat.
Chirodota , penul. pro. Ein rock oder kleyd mit langen ermlen. Manuleata uestis latinè.
Chirographum , Ein handgeschrifft.
Chiromantia , Weissagung auß den henden.
Chειron , Einer von den centauren der ein traͤffenlicher artzt gewesen. Chironium ulcus, uide Cacoethes.
Chειronomus . pe. cor. Der mit den henden vil geperden kan triben. latinè Gesticulator. Vnde Chironomia, Ein dantz mit vil seltzamer geperden. Item Chironomia, Ein ordenliche weiß die geperden zů fuͤren. Von welcher die Rethores lerend.
Chειrotheca , Ein hentschůch.
Chειrurgus , Ein wund artzet. Chειrurgia, Wundartzing / die mit den henden geuͤbt wirt. Chειrurgicus, idem quod Chειrurgus.
Chlæna , & Læna, Ein oberrock ober rock oder mantel.
Chlamys , Ein ritterkleyd / kurtz kriegß kleyd /
Chœnix , Ein meß / helt zwen sextarios / vngefarlich ein maaß / so viel gab man bey den Griechen taͤglich eim knecht für speyß. unde Pythagoricum symbolum, Chœnici insideas, Du solt nit muͤssig goͤhn / vnd des kuͤnfftigen kein sorg haben.
Cholera , Ein kranckheyt da einer vil gaͤl wasser kotzet. Cholericus, Einer der soͤlche kranckheyt hat.
Chorda , Ein cordel / schnůr / seyten.
Chorus , Ein versamlung deren die singen oder springen / vnd kurtz willen3 kurtzweil treibend . unde Chorea, pe. indiff. Ein dantz. Choraules, Einer der zetantz pfeiffet. Choragus, Ein dantz meyster. Item, Der den costen gibt zů eim dantz oder andern schawspilen. & Choragium, Ein zůrüstung. oder rüst geschier zů soͤllichen schawspilen. Choriambus opes, Der die erst vnnd letst lang hatt / vnnd die zwo mitlesten sylben kurtz.
Chors , Chortis, Ein eingezeünter / od· vmbher gemaureter meyer hoff / ein ort darin̄ die hennen weydend. Vn̄ Chortalis, e, Das zů sollichem ort gehoͤrt / odder darinn gezogen wirt. Chortalis gallina.
Chytrapus , Ein tryfůß / da man haͤfen auffstelt.
Chytra , latinè Olla, Ein haff / Vnde Chytrapus, odis, Ein trifůß darauff man die haͤffen beym fewr setzet
Chria , Ein gemeyner spruch / der etwas anzeygt.
Christus , latinè unctus, Gesalbet,
|| [27r1]
Chrisma, Salb Ein Salb .
Chronos , latinè tempus, Zeyt. unde Chronica, orum, plura. tan. Geschicht bůch das die zeyt anzeygt. Annales latinè, uide supra. Chronicus, Der geschicht von den zeyten schreibt. Item Synchronus, Von einer zeyt. Contemporaneus, Synchroni, pen. cor. Die zů einer zeit gelebt haben.
Chrysos , latinè aurū, Golt. unde multa compo. Chrysoceras auri cornu, Gulden horn / ein stadt nit ferr von Constantinopel. Chrysocolla, Goldleym Gold leym / Berg gryen. Chrysolitus, Ein edelgesteyn edel gesteyn goldfaͤrbig gold faͤrbig . Chrysomelum, pe. lon. Ein pomerantz. Chrysostomus, Guldēmund Gulden mund .
Chus , Ein schoͤpff geschier. Item, Ein meß. aliàs Congius latinè, Vngeuaͤrlich drey maaß.
Cibus , Speiß. Cibarium idem. Et cibarius, a, um, Das zů der speiß gehoͤrt / schlecht. Cibarius panis, Ruckenbrot Rucken brot . Cibarium uinū, Schlecht wein. Cibarius homo, Ein vnachtbar mensch. Cibare, Speysen.
Cicada , pe. lon. Ein hewschreck.
Cicatrix , Ein wundmal wund mal , ein zeychen der wunden. Cicatricosus, a, um, Das vil wundmal hat.
Cicer , Kichern.
Cicerbita , Hasenkoͤl Hasen koͤl .
Cichorium , Wegwart / son̄enwürbel wegweiß .
Cicindela , aliàs nitedula, Ein liechtmugk / scheynt zenacht / flüght / vmb die liechter. unde pro pensili lychno, Für ein ampel. Lampyris, Grece.
Cicones , pe. cor. Voͤlcker in Thracien.
Ciconia , Ein storck.
Cicur , Zaam, Cicur ingenium, Ein saͤnffte oder milte art. Cicuro, Jch mache zaam.
Cicuta , pe. pro. Bangen krut. Metapho. pro Canna uel fistula.
Cidaris , Ein hůt. proprie regum Persarum.
Cieo , Jch bewege. secun. cōiu. Ciere turbas, Ein vnruw oder auffrur machen. Ciere aluum, Den stůlgang machen. & Cio. Jch berůffe, quar. con. confunduntur aliquādo, Cieo, citum in supi. pri. cor. unde Excitus media breui Auffbewegt. Cio citum, pri. lon, unde Accitus, pe. p(ro). Herzů berůfft. Citus, a, um, Schnell. item Concitus, Percit(us), Bewegt. Cito, as, Jch beruͤff. Iudicale uerbum, Citare testem. Zů eym zeügen nemen. Citatio, Ein ladung berůffung. compo. Concito, as, Excito, Jch beweg / oder erweck. Incito, Jch reitze / hetze. inde Incitamentū & incitabulū, Ein anreytzung. Recito, Jch lise laut. Jch erzele. Suscito, Resuscito, Jch weck auff / mach laͤbendig. Oscito, Jch gebhe / thůns maul auff. unde Oscitatio, gebhūg. Item, Hinlaͤssikeyt. et Oscedo, Die kranckheit oder sucht da einer vil gebhē můß Præterea, Concieo, Jch bewege, Excieo, Jch beweg herauß. A Cio autem sunt compos. Accio uel Arcio, Jch berůffherzů berůff herzů . Cōcio, Jch berůff zesamē. unde Concio, nis, Ein zamen berůfte gemeynd oder versamlung. Ecclesia gręcè. Item, Das ort da man prediget / oder die predig.
|| [27v1]
Legi concionem tuam, Jch habe dein predig oder lange red gelaͤsen. Concionem habuit, Er hat ein red gethan / oder geprediget. & uerbum Concionor, Jch predige. unde Concionator. Ein predicant, & concionatorius, a, um, Was zum predigen gehoͤrt.
Cilicia , Ein landtschaft des mindren Asie. Cilix, Einer auß Cilicia. & Cilicium, Ein haͤren kleyd / auß bockshar bocks har / oder geißhar geiß har .
Cilium , Augbraw. Supercilium, Oberougbraw,
Cilo , Ein spitzgrind spitz grind / spitz kopf / der ein spitziglang spitz lang haupt hat.
Cimbri , Die im hertzog thům Hertzogthům Holsatie / vnd Schleßwick Schles wick die Denmercker. Cymbrica Chersonesus, Das selbig hertzog thům Hertzogthům bey Lubeck / vnnd Denmerck / oder Denmarck.
Cimmerij , Die voͤlcker Asie zwüschend dem see Meotis / vnd Euxino. Cimmeriæ tenebræ, Grosse dunckelheyt / grosse finsternuß.
Cimex , Ein wentel.
Cincinnus , Gekruͤmpt oder kraußhaar krauß haar
Ciner , & Cinis, Eschen. Cinereus, a, um, Cinereus color, Eschenfarb Eschen farb . & Cinericius, Cinericius panis, Ein aͤschen küoͤchle. Ciniflo, onis, Einer der die nadlen damit man das haar kraußt / warm machet / ein schmeychler.
Cingo , Jch guͤrte / vmbgibe. Cingere muro. unde Cingulum, Ein gürtel. Cinctus substan. idem quod Cingulum, Compos. Incingo, & Pręcingo, idem quod simplex. Accingo, Jch gürte zů. Item, Jch rüst mich. Accinctus itineri. Waͤg fertig Waͤgfertig . unde Accinctus, a, um, Ringfertig / hurtig. Discinctus, Traͤg / hinlessig. Procingo etiam significat, Jch rüste. Stat in procinctu acies, Die ordnung stadt inn der ruͤstung anzegreiffen. Recingo, Jch gurt hindersich. Succingo. Jch gürt auff / / ich schurtz auff. unde Succinctus, a, um, Kurtz. Succincta oratio, Ein kurtze red. & Succinctorium, Ein fürtůch / schurtz / & Semicinctum, idem.
Cinnabaris , Cinnober / rotfarb rot farb . / Drackenblůt.
Cinnamomum , penul. pro. Zymet rind Zymmetrind .
Cinnus , Ein harlock. Item, Ein vermischung viler dingen / ein vermischlet tranck. Concinnus, a, um, Zierlich / geschmuckt. Incōcinnus, a, um, Vnzierlich. Concinno, as, Jch ziere / ich ordne zesamen.
Cippus , Ein auffgespitzt erdtrich / wie ein grab. Item, Ein seul / oder grabsteyn der auffgericht stat. der auffgericht ist / wie die seül / oder steynen kreütz vff den strassen. grecè stele.
Circe , Ein dochter der Sonnen vnnd Perses. Ein zaubere.
Circerus , pe. pro. Ein groß schiff.
Circinus , pe. cor. Ein circel. & Circino, as, Jch mach rund.
Circiter , præposi. Vmb / oder bey. ad numerum & locum ferertur,
|| [28r1]
Circiter kalendas Maij, Vm̄ den Mey tag. Circiter uiginti, Bey zwenzig. Circū ad locum. Vt Circa forum, bey dem marckt herum̄.
Circius , & cercius, Ein vngestimmer wind / der fürnaͤmlich im delphinat waͤhet
Circulus , Ein ring / oder runder kreyß. Circulus ligneus, Ein reyff. Circulus mensarius, Ein dischring disch ring . Circularis, e, Rūdechtig. & Circulare uerbū, Vm̄gebē. Circulator, Ein Vmschweyffer / gauckler / der schlangen vmher traͤgt. Circulatrix, Ein vmschweyffig weyb / das vm̄ geweün willen dantzet / oder singet. Circulatorius, a, um, Circulatoria eloquentia, Ein wolredenheyt wie solliche vmschweyffer / vnd gauckler haben.
Circus , Ein kreyß / oder ründe / die flach ist. Item, Ein ort das vmgezeünt / oder vmmauret ist / wie zů Rom sind plaͤtz gewesen darin man gefochten / oder spiel gehalten hat. Vnde Circēses ludi, Spil mit rennen / oder stechen an sollichen plaͤtzen.
Cirrus , Gekrümpt haar des haupts. Cirratus, a. um, Das gekrümpt haar hat.
Cis , pręposi. & Citra, Hie diset. Cis Rhenum, Hie diset dem reyn gegen vnß. Vnde Cisalpinus, a. um, Hie diset den Alpen. Cismontanus, a, um, Hie diset dem berg Citra etiam signi. sine, On. Nemo potest hoc citra fastidium identidem audire, Es mag niemand sollichs on verdruß iemerdar hoͤren Citra Calendas, Ante Calendas. Hinc Citerior Compara. Naͤher baß gegen vns. Et citimus, a, um, superla. aller naͤchst.
Cisium , Ein karch / oder wagen. Cisiarius, Ein fůrman.
Cispius , Ein berg in der stat Rom. aliàs exquilinus.
Cissibium , uel Cissimbium, Ein aͤbhoͤwe trinck geschier trinckgeschier .
Cista , Ein kist / trog / oder truchen. Vnde Cistula & Cistella diminuti. Kleyns kistlin / laͤdlin.
Cisterna , Ein ort do man raͤgen wasser raͤgenwasser auffahet / ein brun̄ der nit eygen quellen hat.
Cithara , pe. cor. Ein harpff. Citharoedus. Ein harpffenschlaher. Citharistria, Ein harpffenschlaherin. Citharoedicus, a, ū. Dz eins harpffenschlahers ist. Citharizo, Jch harpffe.
Citrus , Ein kostoͤlicher baum in Mauritania. Vnde Citreus, a, um, Citrea mensa, Disch von sollichē holtz. & Citrinum, Wolriechig oͤll von solichem holtz.
Citta , latinè pica, Der seltzem glust den die schwangeren weiber haben.
Cittium , Ein stat Cypri. Vnde Citticus.
Ciuis , Ein burger ein statwoner statt woner . Meus ciuis est, Er ist mein mitburger mit burger . non conciuis, Ciuilis, e, Was zů eim burger gehoͤrt. Ciuile ius, Stat recht Statrecht / oder weltlich recht. Item, Hofflich / züchtig. Vnde Ciuilitas, Stat sitte / oder hofflichkeyt vnd zůcht. Ciuicus, a, um, idem quod ciuilis. Ciuica corona, Ein krantz den welchē ein
|| [28v1]
burger dem andren gibt / der jn erredt hat / von eych aͤsten gmacht. Ciuitas, Ein gantz vile / die ein recht / vnd einerley gesatz haben, Absiue ponitur pro urbe, Für ein statt. Donare ciuitate, Das burgrecht geben / zů eim burger vff nemen.
Cizicus , Ein statt in mindern Asia.
Clades , Ein schaden / ein vnfal / verderbung.
Clam , præposi. Heymlich / vnwissend. Clam omnibus. Heymlich vor allen. Non te clam est. Es ist dir nit vnwissen vnwissend . Item aduerb. Clam, Verborgenlich. Inde Clanculum, idem.
Clamo , Jch schrye / ruͤffe. Clamor. Ein geschrey / ein ruͤffung. Clamosus, a, um, Schryechtig / lautredig laut redig . Composit. Inclamo, pen. prod. Jch ruͤffe / oder schrye nach / oder schilte. Acclamo, Jch schrye zů / ich frolocke, unde Acclamatio, Ein zůschryen. Exclamo, Jch schrey laut. hinc Exclamatio igura apud Rhetores, Ein auß schreyen. Reclamo, Jch schrey widerumb / ich widerbelle / widerstrebe. Conclamo, Jch schrye mit. Conclamare uasa, Ruͤffen im kriegslaͤger kriegs laͤger / das man woͤlle weiter ziehen. Conclamatum est, Es ist verschruwen / es ist auß. Conclamata corpora, Leichnam die gar verscheyden sind. Proclamo, Jch růff auß / schrye offenlich. Declamo, Jch uͤbe mich inn erdichten reden / oder gerichtzhendlen gerichts hendlen . Declamatio, Ein red die nur von uͤbung wegen gedichtet ist. Declamatorius, a, um, Das zů soͤllicher uͤbung hoͤrt.
Clandestinus , a, um, pen. pro. Heymlich / verborgen. Clandestinò, aduerb. Heymlichen.
Clango , Jch trummete / ich thoͤne mit einer knellenden vn̄ gebrochnen stym̄. Clangor, Der thon der trommeten vnd gensen / oder anderer rauschendē dingen.
Clarus , a, um, Heyter / scheinbarlich / hell & Metaph. Edel / furtreffenlich. Et comp. Pręclarus, Vast fürtreffenlich, Claritas & Claritudo, Helle. Claritas solis, Helle der sonnen. Item, Edelkeyt. Claritas generis, Edelkeyt des geschlechts. Clareo, Jch binn heyter. Item. Jch binn bekant oder verruͤmpt, unde Inclareo & Inclaresco. Jch binn vast bekannt / rüchtig. Item Claro, as, & declaro. Jch mach hell / ich erklaͤr, unde Declaratio, Ein erlüterung vnd erklaͤrung. Clarifico etiam significat Jch mach scheinbar. Clarigare autem est clare repetere res ablatas. Offenlich oder lut erfordern das entfuͤrt oder genommen gůt / oder zůgefuͤgten schaden begeren zů widerlegen. Ita solebant Romani facere, hasta in hostium agrum missa, bellum indicturi, So pflagend pflaͤgtē die Roͤmer mit etlichen besunderen worten den feinden abzesagen / sy schicktē ein Legaten der ein spieß auff der feind boden warffe. Clarigatio, Ein solliche offenliche erforderung.
|| [29r1]

Classis , Ein hauffen schiff / oder zal schiffe. Item, Ein ordnung vnd stand der menschen. Homo primæ classis, Einer der fuͤrnemsten ordnung / oder des oberstē stands. Nam Vrbs Roma erat diuisa in quinq(ue) classes, Vn̄ Classic(us). Einer der erstē ordnūg Item Classicus scriptor, & classicus testis, Ein fürnaͤmer / vnd glaub wirdiger / zeug oder richter. Et Classici, Trom̄eter oder hornblaser. Inde Classicū canere, Zům streyt blasen. Procincta classis, Ein gerüste schlacht ordnung, Classiarij, Die emsigen / fleissigen. Nam populus Romanus erat diuisus in quinq(ue) classes, Ex instituto Seruij Tullij, quemadmodum Populus Atheniensis in quatuor Timemata. Hinc Classicus, Einer des obersten stands / d· ersten ordnung. Sed infra classem dicebantur, Einer der überigen vier standen / der nit des obersten stands war / welcher aber arm am gůt was / ward proletarius genant / Die gar nichts vermochtend / hiessen Capite censi. Hinc per Metaph. Classicus testis, Ein fürnaͤmer / glaubwirdiger zeuge. Et Classici autores uel scriptores, Die fürnaͤmen / vnnd wol geachten bůchdichter. contra proletartij, Die nach gültigen / schlechten. Sed Classicum, generis neutri, Ein sturm / oder laͤrmā schlahen / oder blasen. Classici, Die Trommeter. Classiarius idem quod Assiduus, Emsig. Item Classiarij, Die schiff krieger.
Clatrus , & Clatrum, Ein holtz / oder eysen da mit man ein geschrenckt getter macht. Item, ein gelender gettere. Clatratę fenestrę, Vergaͤtterte fenster. Clatrare, Vergetteren.
Claua , Ein kolb. Clauiger, Ein kolbentrager kolbē trager .
Claudius , Ein nam etlicher Roͤmer. Claudiana tonitrua, Erdichtete dōder do man vil stein zůsamē warff das es gleich wie der donder lautet / diß hat Claudius pulcher erdacht.
Claudo , Jch beschleuß / verhindere. Claustrum, Ein beschlossen ort. Claustrarius, Ein schlosser. Claustrinus Ein beschließer / oder schloßhuͤter schloß huͤter . Clausula, Ein volkomner spruch. Clausura, Ein beschliessung Clauis, Ein schlüssel, Clauicula dimi. Clauicularius, Ein schlüsselmacher schlüssel macher . Conclaue, Ein heimlich verschlossen ort / ein innerlich gemach Compo. Includo, Jch schließ ein / ich verschleüsse. Concludo, Jch schleuß zesamen. Item, ich ende, Vnde Conclusio, Ein abred / oder end einer langen red. Recludo, Jch schleuß widerauff wider auff . Discludo & excludo, Jch schleuß auß. Excludere oua, Eyer außschloͤuffen / oder auß broͤten. Occludo, Jch beschleüß Præcludo, Antecludo, Jch schleüß vor. Intercludo, Jch verhindere. Secludo, Jch schleuß naͤbensich / oder an ein ort.
Claudus , a, um, Hinckechtig / lam̄ an fuͤssen. Clauditas, Hinckung / laͤmme. Claudico, Jch hincke. Claudicatio, Idem quod Clauditas.
Clauus , Ein nagel, Clauiculus, Ein kleyns naͤgelein. Item Clauiculus uel Clauicula, eyn raͤben zinck / da mit sich die raͤbe anwicklet / an den pfal / oder stecken. aliàs Capreolus. Item Clauus, Dz steürrůder steür růder / oder die thür am schiff / da mit das schiff gewysen wirt. Et morbus in digitis pedum, Ein aͤgersten oug / ein kregen oug / ein hert blaͤtterlin auff den zehen / oder sunst am fůß. Solet etiā oculis innasci & arboribus. Præterea Clauus est genus uestis, aliàs Tunica palmata, & Tunica lati Claui, item latus, Ein radtzherren kleyd / zů Rom. Et latus clauus, Für ein radtz her. & laticlauium, Item ius laticlaui tribuere, Ein radtzherren Eins raths herren wirdikeyt wirdigkeyt geben. Clauatus, a, um, Genegelt. Clauus annalis, Ein nagel den man jaͤrlich zů Rom an die wand im tempel Minerue stecket
|| [29v1]
der die jarzal anzeygt. Clauum pangere, Ein nagel stecken.
Clazomenæ , arum, pura. tan. Ein stat Jonie. antea, Grina genant. Vnde Grinęus.
Clemens , Milt / guͤtig. Clementia, Miltikeyt miltigkeyt des gemuͤtz. Inclementia, Vnmiltikeyt Vnmiltigkeyt . Clementer. Miltiklich. Transfertur etiam ad alia, Clemantia aüeris, saͤnfftigkeit oder miltigkeit des wetters. Inclemantia hyemis, hartigkeyt vnd reuͤwe des winters.
Cleobulus , pe. pro, Eyner auß den syben weisen.
Cleopatra , Ein küngin Egipti.
Clepo , Jch staͤle. Clepsydra, Ein stundglaß stūd glaß das von wasser ist gefült vnd abgeteylt / wie ietz bey vnß die sandstunden sandt stunden . Et oratores ad Clepsydram dicebant Romę.
Clerus , latinè fors, Das loß. Vn̄ Clericus, Geloßter / oder mit loß erwellter.
Clibanus , Ein bren̄offen / oder klyns bachoͤfelin. Itē, ein gedeckte pfan̄ darin man etwas kochet.
Cliens , Einer der eins schirmers bedarff / der von eim anderē beschirmpt vnd vertaͤdiget wirt / der sich in eins andren schirm ergeben hat. Patronus, Der schirmer vnd vertaͤdinger verteidiger des Clientis. Sunt hæc relatiua, Cliens, & Patronus, Keins wirt on das ander verstanden. Clientulus, diminu. & Clientula, Ein vnderthoner. Item Clientela, Ein vile oder schar der vnderthonen / oder anhenger vnd günstigen. Item, Das ampt vnd dienst des Clientis gegen seinen oberen / oder Patronen. Aliquādo idem quod defensio, Ein beschirmung oder vnd·thenigkeyt. Teren. Thais patri se cōmendauit in clientelam, & fidē, Die Thais hat sich dem vatter befolhen in schirm oder vnderthenigkeyt vnd treüw.
Clima , latinè tractus, & plaga, Ein grosse weyte des himels / oder der erden. Cœlum diuiditur in climata.
Climax , latinè scala, Ein leyter oder staͤgen. Est etiam figura, latinè gradatio Da das nachuolgig anfacht wie das vorder sich endet. Quod libet, licet, quod licet possunt, quod possunt audent. Climactericus, a, um, scalaris uel scansilis, Steygaͤchtig. Annus Climactericus dicitur, Das süben oder nuͤnfachte zal begreyfft / welches die Astrologi für gefarlich vnd vnglücklich halten / als dz sibend jar nach dem geburt tag. Item dz Nünd / Achtzaͤhend &c̄. Item tēpora illa Climacteras uocant pe. pro. Gefarliche zeyt.
Cline , dicitur gręcè, quod lectus latinè, Ein bett. Vnde Hexaclinos, Ein bett / oder banck daruff sechs moͤgend sitzen. Clinicus, Ein artzet der die bedtrysen beth rysen heylet. Item, Ein gantz krancker der gar ze bett ligt.
Clino , gręcum uerbum, cuius composita latinis usurpātur quę sunt Inclino, helde / neyge / biege. Inclinatio, Ein neygung / biegung. Acclino, Jch heldeherzů helde herzů . Acclinis, e. Geneygt. Vide supra. Declino, Jch bieg naͤbetsich nebet sich / ich wend mich ab / ich vermeyde. Declinandū est de uia, Man můß ab dem waͤg keren. Declinanda sunt ea, quę nocent, Die ding sind zemeyden die do da schaden.
|| [30r1]
Ne declines ab officio tuo, Du solt nit abtretten von dem das dir zů stat zethůn. Vnde declinatio, Ein biegung / abwendung. Item Reclino, Jch neyg hindersich. Omnia pe. pro.
Clειò , Eine auß den Musis. à gloria dicta.
Clitellæ , arum, plura. tan. Ein saumsattel saum sattel . Citellarius, a, um, Was saum sattel braucht. Citellarius equus, Ein saum roß.
Clitorius , Ein brunn Arcadie / der vnlust des weyns bringet / so er getrūcken wirt.
Clitumnus , Ein brunn in der landschafft Jtalie / die vmbria heyßt / auß welchem die thier so sye getruncken haben / weysse frucht gebaͤren.
Cliuus , Ein bühel oder berg der nit gaͤch gespitzt ist. Vnde Composita Accliuus, a, um, uel Accliuis, e, & Decliuis, de quibus supra. Item Procliuis, e, Geneygt / haldaͤchtig. & Metaph. Leicht. Istud mihi facere in procliui est, Das ist mir leicht zethůn.
Cloaca , Ein dolen / oder verdeckter graben oder kenel / dar durch dardurch der vnflat hinwaͤg fluͤßt.
Cloris , Ein goͤttin der blůmen.
Clotho , Eine von den Parcis. Sunt autem tres Parce, Clotho, Lachesis, Atropos, Die goͤttin so (als die Poeten dichten) alle verordnungen der goͤtter verwalten / vnd eim ietlichen sein bestimpte zeyt zů laͤben vnd andere glück / vnd vnglück verordnen.
Cludo , idem quod claudo, de quo supra.
Cluere , ueteribus significabat, Streyten / item, Geachtet werden / genant werden.
Cluma , Ein gersten hülschen, uel gluma.
Clunis , gene. dub. Ein arßback / oder das fleysch der arßbacken. Clunis leporinus, Der lauff oder hinder bůg am hasen. Clunaculum, Ein stechmesser stech messer / oder metzger messer. Cluniculę diminuti. Cluniculæ gallinarū hindere huͤner diele.
Clypeus , Ein schilt.
Clysmus , latinè purgatio, Ein reynigung / waͤschung. Clyster, eris. pen. lon. item Clysterium, Ein reynigung die durch den hinderen geschicht. uulgo, Cristierung.
Co , & Coos, Ein insel nit verr von Rhodis in Iccario mari. Vnde Cous, a, um, Was darauß ist. Hippocrates fuit Cous.
Coagulum , Rennen / kaͤß rennen / lüppe. Item quicquid condesat, & coniungit, Was zesamen fuͤget / oder vereynbaret. Coagulo, as, Jch tring zesamen / ich mach dick / ich lüppe.
Coasso , as, uide supra. ASSER.
Coagmentum , Zesamenfuͤgung zů samen fuͤgung / ein gleyche zamen hefftung. Coagmento, as. Jch fuͤg gleichlich zesamen.
Cocalus , Ein Küng Sicilie
|| [30v1]
gewesen.
Cocanicus , Ein see in Sicilien.
Coccus , latinè granū, Ein koͤrnlein. & pro purpura accipitur. Cocceus, a. um, & Coccineus, purpureus. Purpurfaͤrbig / scharlachfarb scharlach farb . Coccinus, pe. cor, Scharlach. Coccina, pe. cor, Ein kleyd von purpur.
Coccyx , coccygis, auis, aliàs Cucul(us) Ein guckgauch / der Gucker
Cochlea , Ein schnecken heüßle. Item, Ein schneck. Et in ędificijs, Ein runde staͤgen / ein schneck. Pręterea, Ein dorgel spillen / kelter / trotten spindel. Cochlis, idem quod Cochlea cum significat, Ein staͤgen die rund ist. & Cochlium. Cochleare, & per Apoco. Cochlear, itē Cochleariū, Ein loͤffel. & mensura, aliàs ligula.
Cocles , Einaͤugig.
Coctiæ alpes , Das gepirg vm̄ den Gotthart.
Coctus , uide COQVO.
Cocytus , pe. pro. Ein hellischer fluß, à luctu dictus, von weynen genant.
Coccyx , Ein guckgouch / oder gucker.
Coda , ueteribus cauda dicebatur, Ein schwantz. Coda tremula, Ein wassersteltz wasser steltz .
Codex , idem quod caudex. Dz stam bloch stambloch am baum. & pro libro accipitur, Für ein bůch. Vnde Codiculus diminu. & Codicillus, Ein brieff. idem quod Diploma.
Codrus , Ein Küng zů Athen. Codro nobilior dicitur, Der vast edel vnd verruͤmpt beruͤmpt ist.
Cœliacus , Der dem stůlgang versessen oder verstopfft ist / das auch kein blast ausser gat / oder dē der stůlgang iemer dar immerdar staͤtz gat.
Cœlosyria , Syrier land / da es an Arabiam stoßt.
Cœlum , Der himel. Cœlicola gene. com, Ein heylig / oder inwoner des himels. Cœlestis, e, Himelisch. Cœlicus, a. um, idem. Cœlites plura. tan. Die himelischen / die goͤtter / oder heyligen. Cœlitus aduerb. Vō himel herab. Cœlestis arcus, Der regenbog regen bogen . Cœli columna, Der berg Atlas in Mauritania. Cœlius, Ein berg in Rom.
Cœmeterium , latinè dormitoriū, Ein kirchhoff / oder leichlegge.
Cœna , Ein nachtmal. Cœnula, diminu. Cœna recta, Ein herlich wolbereyt nachtmal / das man vilen gabe miteinander mit ein ander . Cœnaculum, Ein summerhauß / die oberen gemach in den heüseren überal heyssen Cenacula / welche zů Rom den haußleütē verlihen wurden vm̄ jaͤrliche jaͤrlichē zinß. Vnde Cœnicularius, Einer der ze hauß zuhauß ist in den oberen gemachen. Et Cœnacularia, der gewerb oder die kunst solliche Cenacula zů uerleyhē. Cœnaculariam facit siue exercet, Er verleicht obere gemach der heüser vnd behalt die vnderen. Cœnatio uero, Ein saal oder herlich gemach
|| [31r1]
vnden im hauß / darin man isset. Cœnatorius, a, um, & Cœnaticus, Dz zům essen dienet. Cœnatorius apparatus, Zůrüstung des nachtmals. Cœnipeta, Ein schmeychler. Cœno, as, Jch iß zenacht zů nacht . Inde Coenito frequenta. & Cœnaturio, Jch rüst mich / oder begere zenacht zu nacht zů essen zuessen . Incœnatus, a, um, adiectiuū. nomen, vnzenachtgessen vnzenacht gessen .
Cœnobium , Ein ort / do man in die gemeyn mit einander lebt / niemandt nichts eygens hat. Cœnobita, Einer der also lebt / Ein münch.
Cœnum , Kaat / dreck. Cœnosus, a, um, Kataͤchtig. Obscœnus, a. um, Vnflaͤtig / schentlich. Obscœna uerba, Schantliche vnzuͤchtige wort.
Cœpi defectiuum, significationis pręteriti & præsen. Jch heb an / oder hab angefangen. inde Cœptum, Ein anfang. Christus cœptis adspiret, Got geb dir glück zů dem das du anfahest.
Cœtus , quar. decli. Ein grosse vile / oder versamlung / menge volcks.
Cogito , Jch betrachte. Quidam uolunt frequentatiuum esse à cogo. Cogitatio, Ein betrachtung. Compo. Excogito, Jch betrachte wol. Jch erdencke / erfinde. Pręcogito, Jch betracht vor. Recogito, Jch gedenck widerumb. Incogitans, nomen, vnbesinnet freuel. Incogitantia, Vnbesinte frauelkeyt. Incogitabilis, e, Vnbesinnet.
Cognati , require NASCOR.
Cognobilis , uide NOSCO.
Cognomen , uide NOMEN
Cogo , require AGO.
Cohors , Ein schaar / ein bestimpte zal kriegsvolck kriegs volck . Legio habebat decem cohortes. Cohors prætoria, Die schaar die staͤtz vm̄ den obersten veldherren ist / oder die trabanten eins burgermeysters / oder schultheissen so er in der vogtey waß. Cohors item uel potius Chors, Ein vmgezeünt oder ein eingeschlossen geschlossen ort do man hoͤner vn̄ ander gefügel züchtiget / Ein ingeschlossen meyer hoff.
Colaphus , Ein streych mit flacher hand / ein backen streych. Colaphizo, Jch schlahe mit flachen henden.
Colax , lat. adultor, Ein schmeychler.
Colchis , Ein landschafft zwüschen dem mer Euxino / vnd dem berg Caucaso / stost an Armeniam. Vnde Colchicus, a. um.
Coleus , Ein hod. Coles, Das menlich gelid. uel Colis, & Colis, pro caulis, de quo supra. Vnde Coliculus diminu. Ein kleyns stenglen.
Colica passio , Das grimmen, aliàs Tormen.
Colitiæ , Groß furch / oder rynnen in den ackeren / durch welche dz wasser fleußt.
Collega , Ein mitgesell in eim ampt oder wirdikeyt. ein ampts genoß / Collegium, Ein schaar deren die einer wirdikeyt wirdigkeyt vnd eins ampts sind. Collegium augurum. Die versamlung oder schar dr
|| [31v1]
warsager auß den voͤglen.
Collimo , Jch richt den pfeil oder geschoß auff den zweck / ich fore / ich seige. Item, ich triff das fürgenommen zil / Jch sich schaͤlb. Collineare in eadem significatione reperitur, & Collinare.
Collis , Ein bühel oder niderer nider berg. Septicollis dicta fuit Roma, Das siben berg darin sind gewesen. Colliculus diminu. Collatinus, a. um, Das zů den bergen gehoͤrt. Collatina, Ein goͤttin der bergen.
Colossus , Ein grosses bild / ein vast grosser goͤtz / wie in Rhodo ist ein bildnuß der sonnen gewesen auß ertz hundert vn̄ fünff schů hoch. Inde Colosseus, a. um. & Collosicus, a. um. Großlaͤstig. Colossica onera, Grosse laͤst. Vnde Colossicoteron, Comparati.
Colossæ , arum. plu. tan. Ein stat Phrygie. Vnde Colossenses, Zů welchen Sant Paul ein Epistel geschriben. hatt.
Colluco , as. pen. pro. Jch erhawe ein wald der finster ist.
Collum , Der halß. Decollo, as. Jch thůn ab dem halß / ich haw den halß ab / ich betrüg. Succollo, Jch setz den halß vnder. Collare, ein halß eysen.
Colluuies , Vide LAVO.
Collustrum , Die erst milch nach der geburt. uel Colostrum.
Collyrium , Augen artzney.
Colo , as. Jch seihe. Percolo, & Excolo, Jch seihe vast / oder ich reynige. Colum, ein seig geschier seiggeschier . Cola etiam in torcularibus, Seih zeynen / oder koͤrb. Colo, is, colui, Jch ere / diene / oder bette an. Cultus quartę decli. & Cultura, Erung. Colo etiam significat, Jch bawe / uͤbe / arbeyt Colere agrum, Den acker bauwen. Inde cultura, bauwung / uͤbung. Agricultura, Ackerbauwung / das puren werck. & Agricola, Ein meyer / burman bursman . & Agricolatio idem quod Agricultura. Colonus, Ein meyer. Item Colo significat, Jch liebe. Colit me magnopere, Er liebt mich ser. Et colit corpus. Er ziert den leyb, Hinc Cultus, Zierung. Culta oratio, Ein wolgezierte red. Incultus, a. um, Vngebauwet / vngeuͤbt / vngezieret. Deni(que) Colo idem est quod habito. Jch wone. Vnde Cultor, Einwoner. Vrbs est cultoribus uacua, Die stat ist oͤd / oder hat keyne inwoner. Incola, Ein einwoner eins gemeynen orts. Inquilinus, Ein hauß man / der vm̄ zinß in eins anderen hauß ist. Cœlicola, Ein einwoner des himels. Accola, Der bey eim berg oder fluß wonet. nam accolo significat. Jch wone bey eim berg oder fluß. Incolo, Jch won ein oder besitze. Excolo, Jch uͤbe wol. Excultus ager, Ein wolgebauwner acker. Excultum ingenium. Ein wolgeuͤbter verstand vnd art. Circumcolo, Jch vm̄wone. Percolo idē quod
|| [32r1]
Excolo, Recolo, Jch betrachte widerum̄ / ich aͤfere. Colonus etiam significat, Ein einwoner. Et Colonia, Ein volck das an ein ander ort zewonen geschickt wirt. inde dicitur. Coloniā mittere, Ein volck auß schicken anderstwohin zewonen. & Apes Coloniā mittunt, Die bienen stossend ein schwarm auß. Ita Colonia est, maioris populi quasi effigies.
Colobium , Ein Kurtz kleyd der Roͤmer on ermel.
Colophon , pen. cor. Ein stat in Jonia. & claruit olim equitatu, Jst verruͤmpt gewesen mit reysigē kreigs volck. Colophonē addere, uel imponere, prouerbialiter significat. Vollenden voll enden / außmachen.
Color , Ein farb. siue Colos, Coloro, pen. pro. Jch faͤrbe. Decoloro, Jch zerstoͤr die farb / ich beflecke, Concolor. Gleichfaͤrbig. Discolor, Vngleichfaͤrbig. Versicolor, Mancherleyfaͤrbig Mācherlei faͤrbig &c̄. Colorificus, Farbmaͤchig.
Colostrum , Die dick milch nach der geburt. dicitur etiam Colostra, e.
Coluber , pe. cor. Ein schlang.
Columba , Ein daub. Columbus, Der kauter. Columbinus, a. um. Columbinus fimus, Daubē mist. Columbarium, Ein daubē hauß. Proprie, Ein dauben korb / darein die dauben nisten. Columbarus, Ein deubler / oder der die dauben verwaltet. Columbæ agrestes, Wild dauben. Liuię dictę latinis. Columbę domesticę, Zaam daubē. Quas Cellares uocant, Auß beyden vermischet. Miscellę nuncupantur.
Columen , Ein seül / stütz / ein aufenthaltung. Columen familię, Ein enthaltung des haußgesünds hauß gesinds . Columella diminu. Columellares dentes, Die zeen die den rossen im vierden jar anfahend wachsen / so es die ersten verschoben hat. Columella est etiam proprium nomen, Eins der von dem ackerbaw / vnd pauren gewerb geschriben hat.
Columis , & incolumis, e. Gesund / vnuerletzt. Incolumitas, Gesuntheyt / vnuerserung.
Columna , Ein saul / stüd. propriè, Von eim gantzen steyn / oder holtz. Pila uero, Von vil steynen. Intercolumnium, Die weyte zwüschē den seülen. Capitellum, Das haupt / oder deckel auff der saul. Epistylium, gręce, Basis autem, Der fůß / oder vndersatz der saul. Columnę Herculis, Zwen berg gegen niddergang der sonnen / einer in Aphrica Abyla genant / der ander in Hispanien / Calpe genant. Alij uolunt duas esse columnas ęreas, Zwo ere suͤlen / in Gaditana insula.
Colurnus , a, um, Vide CORYLVS.
Colurus , pe. pro. Ein vnuolkomner zirkel. Item, Ein ietlichs gestumletzt oder abgeschnitten ding.
Colus , Ein kunckel. gene. fœm.
Collybus , pe. cor. Ein wechsel des geltz. Itē, Der vberwechßel / vffwechßel / oder gewin̄ des wechßlers.
|| [32v1]
Collybista latine nummularius & mensarius, Ein waͤchßler.
Coma , Zierdt haar, Comare, lang har langhaar haben oder züchtigē. Et meta. etiam de arboribus et herbis dicitur. Comatus, a, um, langhaͤrig / oder wol gehart. Comatulus, dimi. Einer der ein wenig langlaͤchtig haar hat / ein geyler, weycher. Comata Gallia, dz gantz Gallien / das sunst transalpina genant / vnd durch die alpen von Jtalien abgescheyden wirt. Cometa, ein harechtiger stern. Como, is, Vide infra.
Combennones , Vide Benna.
Combino , as, pen. pro. Jch mach ye zwey zůsamen. Cōbinatio, ein zwie faltigung Zwyefaltigung eins worts. Figura est ἐπίζευξις Græcè, ut, Meme, adsum, qui feci.
Comagena , pe. pro. Ein landtschafft Syrie.
Comes , Ein gefert / ein weggesell. Itē nomen dignitatis, Ein Graue, ge.com. Comitor, et Comito, as, Jch beleyte. Comitatus actiue & passiue. Quouq(ue) illum comitatus es, Wie ferr hastu den beleytet. Comitat(us) uno Achate, Alleyn vom Achate beleytet. hinc Incomitatus, a, um, Vnbeleytet. Comitatus, us, quart. decli. ein beleytūg / geselschafft des waͤgs.
Commessor , aris, Jch thůn schlafftrünck / ich isse oder brasse vnzimlich vnd zů vnzeyten. Commessatio, Ein schlafftrunck / oder sunst vnzimlich zerē vnd prassen. Sueto. de Vitellio. Epulas quadrifariā dispertiebat, In Ientacula, Prandia Cœnas & commessationes, Er teylet die speyß vier faltigklich / In morgenbrot / Imbiß / nachtmal / vn̄ schlaftrunck. Cōmessator, Ein prasser / zergesell. Cōmessans idē. Comessabundus, a, um, Brassig / zerhafft.
Comis , e, Sanfft / guͤtig / lieblich. Comitas, Lieblikeyt / guͤtikeyt. Comiter aduer. Früntlich.
Comitium , Ein versamlung des volcks. proprie cum Magistratus eligendus est, So man oberkeyten erwelet. vnd ein ietlicher sein chur oder stim gibt. Item, Ein ietliche versamlung da man gemeyne landtzhendel landts hendel außrichtet. Ein reichstag reichs tag / pundtz tag &c̄. Erāt Romæ Comitia calata, In welchē man die pfaffen erwelet. Curiata, Da man auß allē zünfften ietlichen nach seinem stand durch dē zunfftknecht berůfft. Centuriata, So man burgermeyster welet / vnd auß ietlicher Centuri ein stim ward gegebē. à Cicerone comitia magna dicunt(ur). Nam erat populus ex censu & ætate in centurias diuisus, Nach vermoͤgen vn̄ reichtum, Item, Nach dem alter was das volck in centurias teylet. So man nur nach den centurijs stimmen vn̄ waal gab / hiessends Centuriata comitia / So man vermischlet doch vß einer zunfft nach der anderen / hiessends Curiata. Comitium significat etiam, Der platz vnd das ort / da man soͤllich versamlung hielt. Comitialis, e, Was zů soͤllichen versamlungen gehoͤrt. Dies comitialis, Ein gelegner tag zů den Comitijs. Et morbus comitialis, aliàs Herculeus & sacer morbus, Græce ἐπιλεψία , Der fallēt siechtag.
Comma latinè incisio, Ein zerteylūg oder zerschneydūg / so der spruch noch
|| [33r1]
nit auß ist noch keyn volkomner verstandt. Colon aūt .i. Membrū, Ein glid / das ein gantzen verstand hat / aber noch nit gar vollendet. Period(us) postremo, latinè circuitus, Ein gantz vollendter spruch. Ergo comma & colon sunt partes periodi.
Commendo , as, Vide infra in uerbo Mando.
Commercium , require inf. MERX.
Comminiscor , Jch erdichte / ich rede. & frequen. Commentor, aris, Jch erklaͤre mit redē / ich betrachte mit mir selbs. Inde Commentatio, Ein betrachtung / erdichtung. Et Commentarius siue Commentariū, Ein register vn̄ gedechtnuß bůch aller handlungen, ein kurtze auffzeychung vnsers thůns vn̄ handlens handels . Diariū. Item, Ein erklaͤrung vnsers verstands über andere buͤcher. Ita, Donatus commentarios scripsit in Terentium dimi. Commentariolus. Commentū, Ein erdichtūg. Commenticius, a, um, Erdichtet.
Cominus , Von nahem.
Commodus , a, um, Nützlich / fůglich wolgelaͤgen. Accommodus, Zů reymig Zůreymig / fůglich / bequemlich. Incommodus, Vnbequemlich. & commodum substan. Ein nutz oder gewin̄. & Incommodū, Ein schaden / oder verlust. Citra tuum incommodū hoc fit, Das geschicht on dein schaden. Item aduerbialiter Cōmodū, Dazemal / zur selbē zeyt / oder ietzūd. Commodū cœnabam cū allatæ mihi sunt literæ tuæ, Jch aß daze mal aͤben zenacht / da mir dein dein brieff ist überantwurt. uel idē quod commodè, opportunè, Commoditas, Ein nützligkeyt. Incommoditas, Ein schad. Item Commodo uerbum, Jch nutze / fürdere. Incōmodo, Jch schaͤdige / hindere. Et Cōmodo, Jch leyhe. Commodato accipio, Jch Entlehne. Commodato do, Jch leyhe auß. Accommodo, Jch fuͤg herzů. Omnibus sese accommodare renouit, Er kan sich gegē iederman schicken. Commodè aduerb. geschicklich. Commodè cadit adhuc, Es gehet noch wol.
Communis , e, Gemeyn. Communitas, Ein gemeynschafft. & Communio. Communico, as, Jch teyl mit / oder mach teylhafftig. Cum seruis fugitiuis ciuium caussam communicauit, Er hat der burger sach mit den knechten gehandelt / oder den knechten vertrawt. Communicant inter se consilia, Sie radschlagen mit einander. Communi animo esse, Eins dultigen odder senfften gemuͤts sein. In communi cōsulere, Allen gemeinigklich ein radt geben / für alle radten. Sensus cōmunis, Der natürlich verstand aller menschen.
Como , is, Jch ziere / setz ordenlich. Cōptus, a, ū, Gezieret / wolgeordnet wol geordnet . Compta oratio, Ein gezierte red. Incomptus, a, um, Vngeziert.
Comœdia , Ein gedicht darin durch niddertrechtig personen der gemeyn lauff vnd das laͤben der menschen an gezeygt angezeygt wirt. Comœdus, Der soͤlliche gediecht fürhalt / oder spielet. Comicus autem, Der sie schreibt. Comicus, a, um, Das zů einer Comedy gehoͤrt. Comicus ornatus.
Compago , & Compages, penultima producta, Ein zesamen fuͤgung.
Comparo , Jch vergleiche. Comparatio, Ein vergleichung. & Comparatiuus, a, um, Vergleichig.
|| [33v1]
Item comparo, Jch stell mich / oder ordne. Ita se comparat, quasi libenter faciat, Er stelt sich als ob ers gern thůt thuͤe . Natura sic comparatū est, Es ist also von natur geordnet. & Comparo significat emo, Jch kauffe. Item, Jch überkum̄e / verschaffe / bring zů wegē Ex incōmodis alterius sua cōparat cōmoda, Terent. Er verschafft / od· bringt sein nutz zů wegē / vß anderer schaden. Sic dicimus, Ad amicicias comparandas, nihil utilius largitionibus, Es ist nichts nützers freündtschafften zů überkummen / weder vil außgebens. Comparare labella labellis, Die lefftzen zů sammen haltē, id est, osculari. Dum se uxor cōparat, id est, exornat, Biß das sich die haußfraw geschmückt. Comparare exercitum, Ein kriegs hoͤr zů samen samlen. Dicimus, Comparo te illi, uel cum illo, uel ad illum, Jch vergleich dich disem.
Compedes , Vide PES.
Compendium , require PENDO.
Comperendino , as, Jch versůchs verziechs lang / vnd von tag zů tag / Jch halt auff / verlengere. Comperendinatio, Ein auffzug / verhinderung / verweilung. Item, Ein verkündigung beder partheyen zům rechten auff den dritten nachgenden tag. Vnde dies comperēdinaria, Das gericht auff den dritten tag bestimpt. ita lis comperendinata.
Comperio , Vide PARIO.
Compita , plura. Waͤgscheyde / do da vil waͤg zesam̄en stossen / oder sich teylē. Compitalitia, Fest / die auff soͤllichē plaͤtzen begangen wurden. Et Compitalitius dies, Der selbig feyrtag feyer tag .
Compingo , require PANGO.
Complector , Jch begryff gentzlich / ich vmfahe. Complector animo, Jch betrachte. Complector te amore, Jch liebe dich. Complexus, us, Ein zesamē fuͤgung zů sammenfuͤgung / vmbfahung .
Compos , Mechtig / haͤbig. Compos est uictorię, Er hat dē sygg erobret überkummen. Compos animi, Wol bey sinnen. Compos rationis, Vernünfftig. Compos uoti, Dem sein wünsch vnd begir widerfaren ist. Impos, Onmechtig / nit haͤbig / oder vngewaltig. Impos mentis, vnsinnig / sinloß.
Comprimo , require PREMO.
Comum , Ein stat in Lombardy / Kuem Kuom . Vnde Comensis, Etwas von Kuem Kuom Kum .
Concauus , require CAVO.
Concedo , require supra CEDO.
Concentus , Vide CANO.
Conceptaculum , require CAPIO.
Concha , Ein hartschaͤliger visch / ein harte schalen / ein hol geschirr das oben weyt ist. Conchę cytheriacę, Die meer schnecken die baͤrlen gebaͤren / ein berlin můter. Conchylium, & Conchyle, Ein visch in einer schalē / von welchem purpurfarb oder scharlach gemacht wirt. aliàs Murex, & purpura, Item, Für die purpurfarb. ostrum idem, Conchyliata uestis, Ein purpur kleyd. Cōchyliarius, Ein meerschnecken meer schnecken faher Conchyta etiā à Plauto dictus. Et Murilegulus à Muricibus legendis. In codice Iust. Concha item pro buccina, uel tuba, Ein trum̄eten.
Concilio , as, Jch mach guͤtig / ich versuͤne. Item, Jch rüst zů. od· überkum. Concilias tibi odium, Du machest dir ein haß. hinc Conciliatus, Gekaufft / zewaͤgen bracht, Cōciliatio, Versuͤnūg / vertrag. Conciliatrix, Ein versuͤnerin. Reconcilio, Jch versuͤne widerum̄ / ich mach wider eins. & Recōciliatio, Ein widereinsmachung wider eins machung deren die vneyns gewesen.
|| [34r1]
Conciliabundus, a. um, versuͤnig.
Concilium , Ein versamlung / zů radt schlagen radtschlagen . Conciliabulum, est locus ubi conuenitur. Das ort da man sollich versamlung halt.
Concinno , & Concinnus, require, CINNVS.
Concio , item Concionor & huiusmodi require supra in CIEO & CIO.
Concordo , require, COR.
Conculco , Vide, CALCO.
Condio , is. quar. con. Jch bewurtze / bespreng mit wurtz / ich mach geschmackt geschmack . Condimentum, Allerley gewürtz / oder dz die speyß geschmackt macht. Condititius, a. um, Jngesaltzen / oder gehalten behaltē . Conditiuus, a. um. Behaltig / das gehalten behalten mag werden, Conditiua mala, Epfel die werhafft sind / oder die man gehalten thůt. Sed tunc à Condo deriuatū est. Conditura idē quod condimentum. Inconditus, a. um. Vngeschmackt. penultima producta.
Conditio , onis. Ein andingung. Do tibi ea conditione, ut reddas, Jch gib dirs mit soͤllichem andingen / das du mirs wider gaͤbest. Item Conditio, Ein stand / ein glück. Homo mediocris conditionis, Eins mittelmaͤssigen stands / oder waͤsens. Conditio temporū talis nunc est, Die zeyt halten sich / oder sind ietzund also. Hæc est mearū rerum conditio, Also stan meine sachen. Fero & offero conditionem, Jch beüt an ein stand / oder ampt. Accipio conditionem, Jch nim das angebotten ampt / oder vertrag / oder geding an / ich verwillige Jch begib mich in den vertrag.
Condo , is, uide in uerbo Do.
Condulus , & Condalius, Ein finger ring.
Condyloma , pe. pro. Ein truck blater / ein oder blaͤterlin am hinderen / oder arß. Dicitur Hemorrois cęca.
Condylus , pen. cor. Ein finger knod / Item Ein knoͤchel das an den fingeren wachßt.
Confestim , Bald.
Conflictio , & Confligo, require FLIGO.
Confuto , pe. pro. Jch widerlege / Jch ableine odder gestille mit worten / mach zů schanden. Confutatio, Ein verwerffung / widerlegung / ableinung. Refuto, & Refutatio, idem.
Congiarium , Ein fürsten gab / das ein keyser oder fürst dem gemeynen volck / oder fründen / schenckt / heyßt Congiarium, Das er den kriegßleüten kriegs leüten schenckt heyßt Donatiuum. Alioquin Congiarium propriè idem quod Congius.
Congius , idem quod Chus, Ein meß das vngeuarlich dry maß helt. sechs Sextarios. Hinc fit Congialis, le, Das ein Congiū helt. Fidelia Congialis, apud Plaut. Ein drey maͤssiger krůg. Congiarium idem .
Congrus . & Conger, Ein meer visch.
Coniectio , & Conijcio, uide IACIO.
Coniungo , uide IVGVM.
Conniueo , Jch thůn die augen zů / ich blintze. per Meta. Jch sich durch die finger / ich thůn gleich als saͤhe ichs
|| [34v1]
nit. inconuenienter, Starraugaͤchtig. Cōniuentia, vbersehung / nit achtūg.
Conor , aris, Jch vndersthoͤ. Conatus, & conamen, Ein fürnaͤmen / vnderstandung.
Conon , Ein eigner nam eins Atheniensischen hauptmans. Item, Eins Astrologi.
Conopœum , Ein vmhang vm̄ ein bett / oder sunst für die muken.
Conquinisco , Jch helde das haupt.
Conscendo , Vide SCANDO.
Conscisco , require SCIO.
Consecro , Vide SACRO.
Consualia , uide CONSVLO.
Consilium , Ein radt / anschlag Consilior, aris, Jch radschlage. Consiliarius, Ein radt gaͤber, Conciliū significat etiam, Die bestimpten oder verordneten raͤdt / oder richter.
Consido require SIDO.
Consors , & consortiū, Vide SORS.
Conspicio , & Conspicor, uide SPECIO.
Constantinopolis , Ein stat in Thracia. aliàs Bizantium.
Constituo , require STATVO.
Consuesco , uide SVESCO.
Consulo , is. Jch frag radtz. cū accusat. Consule prudentiorē, Du solt ein weyserē radtz fragē. Consulo boni, Jch habs nit für vbel / ich nims fuͤr gůt. Cū dtō significat, Jch gib ein radt. Quid tibi cōsuluit medicus? Was hat dir der artzt geraten? Itē, Jch thůn fürsaͤhen / ich beware. Consulere ualetudini. Der gesuntheit pflegen. Consulere suæ libidini, Seinem můtwillen nachfaren. Sic consulere iræ, Den zorn verhengen. Consulere liberis suis, Seinē kindern fuͤrsehē / versorgen. Consulere aures, Auff merckē ob es wol laute. Non consulis honori tuo, Du bewarst dein eer nit. Grauiter de se cōsulere, Etwas schaͤdlichs gegē imselber für naͤmen fürnemē . Consulto frequē. Jch radtschlage, & cōsultò aduerb. Wolbedacht Wol bedacht . Consultor, Ein radtzfrager radtfrager / vnd geber. Consultus nomen, Ein weyser / verstendiger. Incōsultus a. um, Vnweyß / vnuerstendig. Inconsulto Domino abijt. Er ist hinweg gangen hinderruck hinder ruck des herrē / vngefragt. Hinc Cōnsultus iuris & Iurecōsultus, Ein gesatz verstendiger / der die rechte außlegt. Et consultū, Ein erkantnuß / ein satzung schatzung . Senatus consultū, Ein erkantnuß vnd gebot des radtz. Cōsul. Ein burgermeyster burger meister / Ammeyster / oder der den hoͤchsten gwalt vnd wirde hat in eyner freyen stat. Proconsul, Einer der mit allē volmechtigen gewalt in ein landschafft geschickt wirt zů herschen. Cōsularis, e, Dz dē burgermeister zů gehoͤrig zůgehoͤrig ist. Consularis prouincia, Eyn landtschafft die von eim burger meister verwalten wirt. Cōsularis itē, Einer der burgermeyster ist gewesen. Consulatus, Das burgermeyster burger meyster ampt. Consus, aliàs Neptunus equestris, Der Got der raͤten. Vnde Consualia, orum. Fest vnd spil dem selbigen Gott zů eeren.
Consydero , Jch betrachte / bedencke. Consyderatè aduerbiū, Bedaͤchtlich. Consyderatio Bedenckung / betrachtung. Inconsyderatus, a, um, nomen, Vnbetrachtig sinnloß.
Contagium , require TANGO.
|| [35r1]

Contemplor , & contēplatio, uide TEMPLVM.
Contentus , uide TENEO.
Contingo , require TANGO.
Continuus , a, um, An einandere. uide TENEO.
Contus , Ein stang / oder spieß ein stang der schifflüten / da mit damit sy die tieffe des wassers erfaren. unde Contor, aris, Jch verhindere / verzüche / saume. Percontor, Jch herfrage. Contatio, Verzug.
Contra , Gegen / wider. unde Cōtrarius, a, um, Widerig / entgegen. Cōntrarietas, Widerikeyt. Sed Contra si est aduerb. signifi. Vicissim, herwiderūb / dar gegē. Itē aoud Cice. sepe pro secus aliter, addita particula ac, uel atq(ue), uel quam. Vides tamen omnia contra ac dicta sunt, euenisse, Du sichst aber das alle ding anderst dan̄ sie gesagt sind widerfaren sind. Item. Contra est ac dicitis, Es ist anderst wedder jr sagen. apud eundem Cicero.
Contubernium , Ein rot oder burß krigßlüt / deren gewonlich zehen warē / ir hauptman Decanus. Inde accipitur, Für ein ietliche geselschafft / oder burß, Contubernalis, e, Mit burssig burßgesell burß gesell .
Contumax , Vngehorsam / widerspennig. Cōtumacia, Widerspenigkeyt.
Contumelia , Ein schmach / lesterung. Contumeliosus, Schmachafftig.
Conuexus , a, um, Gebogen / allenhalb gehelt. Conuexitas, Krümme.
Conuitium , Ein scheltwort / oder schmachred schmach red . Conuitior, aris, Jch lestere / ich schilte.
Conus , Ein dann nuß / dann kern. Et Conus quicquid tali forma est. Waß also gespitzt ist / ein helm spitz. / ein kegel Coniferus, a, um, Das spitzig frucht tregt. Conifera cupressus. Et coniferi, Die in dem hoͤrzeug Bachi / die stangen Thyrsos genant / trůgen. Coniscare, Die stirnen zesamen stossen wie die schaf.
Coos . siue cos require supra CO.
Cophinus , penultima correpta, Ein Korb. latine Corbis.
Copia , Ein überflüssigkeyt / ein vermüglikeyt / leychtikeyt leychtigkeyt / oder gewalt / macht. Copia dicendi, Leichtikeyt leychtigkeyt vnd vermoͤgen zů reden . Facio tibi copiam, Jch vergünne dir / oder gib gewalt. In plurali copiæ, arū, Ein hauffen kriegs volck. Cogere uel colligere copias, Kriegsvolck samlen / knecht auffnemen. Fundere copias, Das kriegs hoͤr niderlegen / oder erschlahen. Copię item significat, Reychtum. noui copias tuas, Jch weyß wol wie reych du bist, Alioqui copia in singulari pro exercitu inuenitur, Es wirt etwan auch Copia in singu. für ein kriegs hoͤr gefunden. Sed in plurali frequentius, & rectius. Copiola diminutiuum, Ein kleyns heüffly. Et copias, castranse uerbū, Ein kriegisch wort / das man nimpt für mehren / oder das kriegshoͤr sterckeren / groͤsseren. Copiosus, copiosa, copiosum, Vberflüssig. Copiosè aduerb. vberflüssigklich.
Copula , Ein zammenhefftūg / ein band oder knopff. Detrahe canibus copulam, Züche den hunden die kuppel knuppel band ab. Copulo. copulas, Jch fuͤg oder knüpffe zesamen. Item Coplor, aris, Deponens, apud Plaut. Copulantur dexteras, Sie bietend mir die rechte hand. Copulatiuus, a, um, zesammenfuͤgig zesammen fuͤgig .
|| [35v1]

Coquo , Jch koche / ich mach zeytig. Coquito, & coctito, as. frequen. Jch Koche emsig. Coquus, & cocus, Ein Koch. Coquina, & colina, inde Culina, Ein kuchen. Popina, Ein offne kuchen. Coquinarius, a. um, Das zů der kuchen gehoͤrt. Coquinarium uas, Ein kuchēgeschirr kuchen geschirr . & Coquinaria absolute, Die kunst zů kochen. item Culinarius, a, um, idem quod coquinarius. Coquinor, aris. Jch ůbe die kunst zů kochē. Coctilis, e. Das gekocht kocht ist / oder gebachen ist. Coctilis lapis, Ein ziegel steyn, Coctiuus, a. um. Gesoͤd. Coctiua legumina, Gesoͤd / gemuͤß / oder gekoͤchs. Coculum Ein eeren geschirr zů kochen. Cocular idem, Compos. Concoquo, pe. cor, Jch koch zůmal / ich daͤuwe. Cibus ille nō facile coquitur. Die speiß ist nit daͤwig. Per Metaph. Jch dulde / leide Concoquere iram. Den zorn dulden vnd vberwinden. Decoquo, Jch seüd ein / verkoche / mindere. Coquento absumo. Mustum ad tertias deco coquere, Den most biß vff den dritten teyl ein sieden. Hinc decoquere patrimoniū, Dz erb vn̄ gůt vnnützlich verschwenden / verthůn. Et decoctor, ein sollicher verschwender. Excoquo, & percoquo. Jch koch / oder daͤwe wol volkom̄enlich. Incoquo, Jch kochhinein. Pręcoquo, Jch koch vorhin / ich mach fruͤzeytig. Vnde Pręcox, fruͤzeytig, Recoquo, Jch koch widerū. Recoctus homo, Ein wolgeůbter klůger mensch. Recoctus cibus, gewermte speyß.
Cor , Das hertz, Item, Das gemuͤt. Concors, Einhellig. Concordo, Jch bin einhellig / ich bin gleichsin̄ig. Concordia, Einhellikeyt. Concordantia idem, Discors, Zweytraͤchtig / vneinhellig vnanhellig . Discordo, Jch bin vneinig. Discordia, Zweytrechtigkeyt. & discordantia, Excors, Vnbesinnet / torechtig. Secors & Socors, traͤg / faul / hinlaͤsig. Socordia, Hinlaͤssikeyt Vecors, Schellig vnsinnig. Vecordia, schellikeyt schelligkeyt . Cordatus, a. um, Verstēdig / weyß / klůg Corculum, idem. Est etiam Corculum diminu. blandientis, Cordi est, Es geliebt / es belüstiget. Cordiolum, Erbermbd / hertzleyd. Præcordia, præcordiorum. plur. tan. Dz netz vm̄ die ingeweyd. Præcordium, das hertz gruͤbly.
Corallium , Ein korallinsteyn.
Corax , latinè coruus, Ein rapp. Coracinus, Das eim rappen zůgehoͤrig ist.
Coraxis , Ein berg bey Colchide. Item, Ein fluß dar bey.
Corbis , Ein geflochner geflochten korb. Corbula, diminuti Ein koͤrblin.
Corbitæ pe. pro. naues onerarię, Last schiff. Corbito, as, Jch fülle.
Corcyra , pe. pro. Ein Jnsel der Venediger / nit weyt von Epiro.
Corduba , Ein stat Hispanie / darauß Lucanus vnd Seneca geboren.
Cordus , a. um. Spaat geboren. Cordi agni, Lemle / die nach gewonlicher zeyt geboren sind. Cordū, Embde. Fœnum secundarium.
Corinthus , Die stat Corinthen in Achaia gelegen. Vnde Corinthius, a. um., Corinthium ęs, Corinthisch ertz. & Corinthia uasa, Eerine geschirr auß soͤllichem koͤstlichem ertz / vnd allerley sauber aͤrtzene / oder
|| [36r1]
meschen geschirr. Corinthiarius, Der soͤlliche geschirr gern hat. Corinthiacus, a, um, Was auß Corinth ist.
Corium , Haut / laͤder. Coriaceus, a, um, Lideren. Coriarius, Ein laͤder gerwer. Coriago, Ein kranckheyt der ochsen / so ynē die haut an den rippen klaͤbet. Corrigiū, Ein Riem. & Excorio, as, uerbū, Jch schinde.
Cornix , Ein Kraͤg. Cornicula dimi. Cornicor, aris, pe. pro. Jch schreye oder klappere wie ein kraͤg.
Cornu , Ein Horn / ein krümme der flüssen. Cornucopiæ, Ein horn von der geyß Amalchea die Jouē erneret hat / welches mit allerley früchten darnach gefült ward. Inde accipitur, Für allerdingē aller dingen überflüssigkeyt. Corniculum, dimi., Ein hoͤrnlin. Item, Ein zierd der kriegßleutē vom hauptman geschenckt. Cornicē, Ein Hornbloser. Corniger, Der hoͤrner tregt. Ita dictus est Bachus, & ita pingebatur Cornipes, Dz hoͤrnen fuͤß hat. Cornupeta, Das mit den hoͤrnern stoßt. Cornutus, a, um, Gehoͤrnet thier.
Cornus , Ein hagendorn / ist harthoͤlzig gibt gůt schweynspieß Ein grosser hagendorn / dar auß man stangen zů schweynspyeßē machet. . quidam uocant, Ein kornel baum / oder weybken. Ideo accipitur pro telo, Für ein geschoß oder pfeil / oder ein kornelbaum. Cornū, Die frucht / Dirlas / oder hagoͤpffel. & Corneus, a, um, Hagendoͤrnen. Item Cornetum, Ein ort da soͤlche hegendorn gern wachsen / sind die grossen / oder ein weybken Cornetum, Ein ort da solliche bouͤm wachsend. Et Corneus, a, um, Das auß soͤllichem baum ist.
Corollarium , Ein krantz oder schappel. Item, Ein zůgab / wz man über das gibt / das man schuldig ist. Auctarium.
Corona , Ein kron / oder krantz / schappel. Corona triūphalis, Ein krantz von Lorberbaum / welchen der auff trůg der ein triumph hielte. Corona obsidionalis, Ein krantz von graaß der eim erloͤser von der belaͤgerung ward geben. Ciuica corona, Ein krantz von eychesten den ein burger dē anderen gab / der in beym laͤben behalten het. Corona muralis, Ein gulden krantz mit zinnē / der dem der zum ersten auff der feind mauren steyg / gegeben ward. Ita Vallaris erat, Der dem / der von ersten über dz bollwerck steyg ward geben. Naualis corona, Ein gulden krantz mit schiff spitzen / ward dem geben der von erst in der feind schiff sprang. Corona etiam significat, Ein vmbstande menge. In magna doctorum hominum corona hæc dixit, Er hat das geredt mitten vnder vil gelerten. Item corona, Ein gesimpß od· fürtach / an einem hauß / oder gebeuw / welches den raͤgen abtregt. alias præiectura. Corono, as, uerbū, Jch bekroͤne. Coronamentum, Ein vile der kraͤntze oder krantzblůmen krantz blůmen . Coronari(us), Ein krantzmacher krantz macher . Item Coronarius, a, um, Das zů den kraͤntzen gehoͤrt. Aurum coronariū, Krantzgold Krantz gold . Coronula diminu. Ein kraͤntzlein oder ring. Corolla idem.
Corollarium , ein zůgab / wz man über das gibt dz mā schuldig ist. Auctariū.
Coronis , idis, Ein schiffschnabel schiff schnabel / eins
|| [36v1]
ietlichen dings ort oder end / spitz.
Corpus , Ein leyb. Corpusculum diminutiuum, Ein kleyns leyblein. Corpulentus, a, um, Leybhafft / feyßt. Corporeus, a, um, Leybig / das ein leyb hat / sichtbar sych bar vnd greyffig ist. Incorporeus, Vnleybig. Corporatura, Die groͤsse oder gestalt des leybs. Corporo, as, Jch entleybe / toͤdte. Et Incorporo, & Concorporo, Jch mach zesamen in ein leyb. Incorporatio, Ein inleybung. Corpore uitiatus, Der mangel an eim glyd hat.
Corsica , penultima correpta, Ein Jnsel nit ferr von Sardinia im meer dz ligusticum heißt. Vnde Corsicum uinum Romæ inter nobilia habetur.
Cors , cortis. uide supra COHORS.
Cortex , Ein rind. Corticula diminutiuum. Et decorticare, Die rinden abziehen / schelen. Decorticare canabium, Hanff raͤtschen / oder reyten. Excorticare idem.
Cortina , penultima producta, Ein ferbkessel. Item, Ein eerin haf darin die warsagung gaͤben wirt. Tripos. Præterea, Ein serg oder decke. Cortinale, Ein ort da vil grosser ferbkessel sind.
Cortona , Ein stat in Tuscia. Alij Ortonia.
Cortyna , uel Gortyna, Ein stat in Creta.
Corus , Vide CAVRVS, Ein ort westwind.
Corus , Ein meß bey den Hebreeren, halt ein vnd viertzig Medimnos. Quid sit medimnus, uide infra.
Corusco , as, Jch scheyne erschüttle.
Coruus , Ein Rapp. Coruinus, a, ū, Das von eim rappen ist.
Corybantes , Pfaffen der Goͤttin Cybeles / oder huͤter vn̄ ernerer Jouis.
Corycæus , Ein einwoner des bergs Coryci in Pamphilia / darinn vil schiffrauber schif rauber waren. Inde Corycæus, Für ein vffloser vnd außspaͤher / was man handle. Corycæus auscultauit, prouerb. So eim sein heimlich ding eroffnet / oder verraten ist.
Corycium , Ein Brotkorb brot korb .
Corycum , Stat vnnd berg in Cilicia / da bey vil saffran wachßt. Vnde Corycius, a, um.
Corydalus latinè Cassita, uide supra ALAVDA.
Corylus , penultima correpta, Ein Haselstaud. Eius fructus est auellana, ut supra. Colurnus, a, um, Haßle. Coryletum, Ein ort da vil haselstauden hasel stauden wachsen.
Corymbus , Ein aͤbhoͤw korn aͤbhoͤwkorn oder beer. Corymbifer, dz soͤlliche beere tregt.
Corythus , pe. cor. Ein stat in Tuscia.
Cos , Ein wetzsteyn. Cos olearia, Ein oͤlsteyn. Coticula dimi.
Cosmus latinè mundus, Die welt. Item ornatus, Ein zierde. Cosmicus, a, um, Weltlich.
|| [37r1]
Cosmeta, Ein schmucker / zierer / oder magt die die frawen vffmutzt. Cosmographus, penultima correp. Ein weltbeschreiber welt beschreiber . Cosmographia, Beschreibung der welt. Microcosmus, paruus mundus, pro homine, Für ein menschen.
Cossus , Ein holtzwurm holtz wurm / der in den baumen wachßt. Vnde Cossutij, Zů Rom ein geschlecht.
Costa , Ein ripp.
Cotoneum , Cydoneum, Ein kütten apffel.
Cothurnus , Ein schůch den die Tragedi antrůgen / allen beyden fuͤssen bequem. Vnde coturno instabilior dicitur, Ein vnbestendiger. Item, Cothurnus, Ein haͤrlich / praͤchtig weyß in reden oder schreyben. / ein erhebter schůch / pantoffel.
Coturnix , Ein Wachtel.
Cotyla , Ein hol trinckgeschirr / vnnd ein meß. Aliàs hemina & acetabulum, Ein fierling oder vierteyl einer maß / quaͤrtlein. Idem quod Hemina.
Couinus , Ein karch oder karren. Inde Couinarius, a, um, Couinarius miles, Ein kriegßman kriegs man / der vff eim karren streyt. ut olim soliti.
Coxa & Coxendix, Ein hufft am schenckel.
Crabro , Ein hurnauß. Irritare crabrones, Die erzürnen die schaden moͤgen. Prouerb.
Craneum , pen. pro. cranειum, Ein fechtplatz fecht platz zů Corinthen.
Crapula , Hauptwe das vom weyn vnnd vnzimlichem prassen kumpt. Item, Schlemmerey / füllerey. Crapulor, Jch schlemme.
Crasis Latinè mixtio, Ein vermischung.
Crassus , a, um, Dick / feyßt. Per meta. Doll / vnuerstendig. Crassities, & Crassitudo, Feyßte / dicke. Crassare & Incrassare, Dick oder feyßt machen. Crassescere, Dick vnd feyßt werden. Crassamen & crassamentum, idem quod Crassities.
Cras & crastinò, aduerb. Morn, morgen. Crastinus, a, um, Mornderig. Crastino, as, Procrastino, & Recrastino, Jch verzeuch von tag zů tag. Procrastino, Verzug.
Crater , eris, pen. lon. & cratera, Ein grosser becher oder geschirr / ein brunstub / oder brunbet. Item, Das loch im berg Etna / durch welches das feür herauß gaat.
Crates uel cratis, Ein floß oder hurd. Craticus, a, um, Das von hürden ist. Et cratire, Mit hürden decken. Craticula, Ein rost.
Crambe , latine Brassica, Koͤl kraut / aut species eius. Hinc Crambe repetita, prouerb. Ein vrdrüssig / vberlegen / maßleydig ding. Quicquid cū fastidio fit.
Creo , as, Jch erschaffe auß nichts. Itē Jch erkieß / erwele. Creare consules Burger meister erwelen. Item Vitio creati consules, sæpe legitur apud Ciceronem, & alios, Vnordenlich erwoͤlte burger meister, ed creare odiū uerl periculū, q(uo)d apud eundē Cicero. legitur, significat Parare, Zůrichten / verschaffen. Creator, Ein schoͤpffer. Creatio, Ein erschaffūg. Creatura, Ein geschoͤpfft geschoͤpff . Compo. Procreo, Jch gebier / erschaffe. Recreo, Jch erquicke / ergetze. Recreatio, ergetzlikeyt ergetzligkeyt / erquickung.
Creber , bris, bre, Emsig. Crebritas, Emsigkeyt. Crebro aduer. Offt / emsigklich. Crebresco, & Percrebresco, Increbresco, Jch wird rüchtig / außgekündt / verschreyt.
|| [37v1]

Credo , Jch glaub / halt für gewiß vnd war / ich vertrauwe. Ne credas nimium opibus tuis, Verlaß dich nit zeuil zů vil vff dein reychthům. Item / Jch beuelhe oder gib zeuersorgen zů versorgen . Totū me tibi credidi, Jch hab mich dir gar zebewaren zů bewaren geben. Credere se uentis uel pelago, Schiffen. Sic, Credere se pugnæ, Streitē/ sich in streit wagen. Sententiā suam litteris credere, seine meynung auff schreiben in ein brieff oder bůch verzeychnen / Oder ich leyhe. Qui mihi pecuniam credidit nunc reposcit, Der mir das gelt gelihen hat / der erfordertz ietz wider. hinc Creditor, Der auß lyhet. Debitor, Der schuldner. Concredo, Jch vertraw / oder beuilhe gantzlich. Credibilis, e, glaublich / glaubwirdig. Incredibilis, e, Vnglaubwirdig oder vnglaublich. Credulus, a, um, Leichtglaubig Leycht glaubig / der gern glaubt. Credulitas, leichtglaubikeyt Leicht glaubigkeyt . cui Incredulus & Incredulitas, contraria sunt.
Cremastheres , pe. pro. Die odern an welchen die hoden hangend.
Cremera , pen. cor. Ein fluß Jtalie.
Cremo , as, & compos. Concremo, Jch verbrenn. Cremium, angebrente speyß / die an der pfan̄ oder hafen bleybt hangen / rumeten im hafen.
Cremor , oris, Milch die man auß gebeytztem korn truckt.
Crena , Ein zerschneydung / krinnen. Sicut in sagitta, Das hol krinle krümle am pfeyl da es an die sennen wirt gestelt oder die krinnen krinne an dem bogen.
Creperus , a, um, Vngewiß / zweyfellicht. Vnde Crepesculū, Die zeyt abentz vn̄ morgens da man nit weißt obs tag oder nacht sey.
Crepida , penul. cor. Ein soel oder pantoffel. Crepidula diminu. Crepidarius, Ein pantoffel macher. Crepidatus, a, um, Mit pantofflen beschůcht.
Crepo , as, Jch doͤne. Cum accusatiuo significat loqui iactanter, uel predicare. Nihil nisi uictorias suas crepat, Er thůt nicht anders / dan̄ von seinē sygen ruͤmen vnd sagen. Crepito, Jch rausch emsig. Vnde Crepitaculū, Ein klaffen / oder sunst ein geschirr damit man ein gerusch gereusch macht Crepit(us), Ein knall / don / furtz. Crepido, penultima pro. Ein ort am gstad, da das wasser vnd wellen anschlahen. Item, Ein hoͤh eins gaͤhē felsen / oder bergs Crepundia, orum, plural. tantū, Kinder gaben die rauschen vnd klaffen / als corallen, wolfszeen wolfs zaͤn . & huiusmodi. Vnde, A crepundijs, Von kindts waͤsen har. Composi. Percrepo & Cōcrepo, ferè idem, Oder ich doͤne vast. Et per metalep. Jch zerschnell. Increpo etiam significat, Jch doͤne / rausche, & per transla, Jch schilte oder straffe / hetze. Increpito, frequen. idem. Discrepo, Jch laut anderst / oder vngleych / ich bin zweytraͤchtig. Discrepantia, Vnhellikeyt Vnhelligkeyt / zweytraͤchtikeyt zweytraͤchtigkeyt .
Cresco , Jch wachß / nim zů / wird gemert Crementum, Ein zunaͤmung zů naͤmung / merung. Composi. concresco, Jch wachs zůsamen. Concreta flumina, Vberfrorne Vber frorne flüß. Incresco, Jch wird vast gemeret. Incrementum, Ein zůnaͤmung / merung. Decresco, Jch nim ab / wird gemindert. Succresco, Jch wachß vff / ich wachß sitlichen Jch wachs auff sitlichē . Supercresco, Jch überwachß. Recresco, Jch wachß widerumb. Accresco, Jch wachß an oder herzu / ich wird gemert. Excresco, Jch wachß vast / oder fürussen.
|| [38r1]

Creta , Kreyd. Cretatus, a, um, Mit kreyden gezeychnet / als die eygen leüt / die über mer gon gen Rom zů verkauffen komen / wurden an den fuͤssen geferbt. Cretosus, a, um, Kreydechtig. Creta notare, Für gůt halten / lobē. Carbone notare, Für boͤß achten / verwerffen.
Creta , Ein insel mitten im mer / das mediterraneum heyßt / Candia ietz genant / ist der Venediger. Creticus, a, um. Itē cretensis, Das auß der Jnsel ist. & Cres, cuius fœmini. Cressa. Creticum uinum, Malfasyer.
Cribrum / Ein sibb / oder reitere. Cribrum setaceum, Ein haͤren sibb. Cribrum polinarium, Ein korn sibb. aliàs Incerniculū. Cribro, as, Jch reitere / seübere.
Crimen , Ein laster / ein sünd. Crimen obijcere / Ein laster vffheben / verweyssen. In crimen uocare, Anklagen. Criminor, Jch lestere / schilte. Criminosus, a, um, Lesterig.
Crinis , Haar, Crinitus, a, um, Harechtig. Crinita stella, Ein harechtiger stern / Comet stern.
Crisis latine iudiciū, Ein vrteyl. Criticus, a, um, iudicarius, Vrteylig. & Critici dicuntur librorum censores & reprehensores, Die die buͤcher beschetzen vnd schelten. Critici dies, aliàs decretorij, Die tag dar an daran man von der kranckheyt vrteylen mag / als der sibend / vierzehend &c̄.
Crispus , a, um, Krauß. Crispi capilli, Krauß haar, Crispare, Krauß machen.
Crista , e, Der kam auff dem haupt d· voͤgel, oder feder busch auff den helmen. Vn̄ Cristatus, a, um, Das ein kam oder feder buschen hat.
Crocire , & Crocitare, Schryen wie ein Rapp. Crocitus, pen. pro. Dz rappen geschrey.
Crocodilus , penul. pro. Ein thier in Egypten / das im wasser vn̄ vff land mag laͤben. Crocodili lachrimæ, Erdicht weynen.
Crocota , pen. pro. Ein weyber kleyd mit einer blege / vnderrock / oder schaube. Crocoton idem. Feli crocoton, Du gibst ein ehr oder wirdikeyt wirdigkeyt dem / der sy sin nit wert ist. Crocotarij, & crocotularij, Die ferber soͤllicher kleyderen:
Crocum , Saffran. Croceus, a, um, & Crocinus, Gaͤl / saffranfaͤrbig saffran faͤrbig . Crocomagma, Saffran trusen / oder ein salb auß gestossem saffran gemacht. Crocinum aliàs.
Crocuta , Ein fressig thier in Ethiopia
Cronia , orum, Saturnalia latinè, Dz fest Saturni. Cronium mare, Dz gefroren mer. Item Acronius lacus, Der bodense boden See .
Crotalum , pen. cor. Ein klaff / oder geschirr der Egyptier / da mit sie in den templen ein don machen.
Crudus , a, um, Row / vngekocht / nüw vnzeitig frisch. Crudum uulnus, Ein frische wund. Crudum pomum, Ein saurer rower oͤpffel / vnzeytig. Crudus cibus, Vngedowte speyß. Crudus homo, Ein mensch der nit getoͤwt hat oder greulich ist. Cruditas, roͤwe vntoͤwung. Crudescere, & incrudescere, Roůw / oder nüw werden.
|| [38v1]
Recrudescere, Wider nüw werden. Vulnus recrudescit, Die wund bricht wider vff. Sic Metaph. Odium recrudescit, Der haß wirt ernüwert Crudelis, e, Grausam / vnmilt. Crudelitas, Vnmiltikeyt Vnmiltigkeyt / grausamkeyt.
Cruor , Schweyß / blůt. Cruentus, a, um, Schweyssig / blůtig. Incruentus, Vnbluͤtig. Cruenta uictoria, Ein blůtiger sig / der blůt kost hast. Cruenta uox, Ein greülich grausam wort. Cruento, as, Jch blůt blůtige .
Crumena , Ein seckel / peüttel / daͤsch. Crumenula dimi. Ein seckelin.
Crus , Das teyl am schenckel vnder dem knüw. Tibia, Dz vorderteyl / schien beyn. Sura, Das hinderteyl / die wad. Crusculum, diminu.
Crusta , Die gleste am geschirr / das ausserteyl an eim hafen / wand / glaß / oder dergleych der gleych das hert vnd glat ist. die rinde / die dinche. Crustare & Incrustare, Verglesten mit glaß oder marmelsteyn oder der gleychen überziehen vber ziehen / gletten. Crustatus paries, Ein geglest wand. Crustarius, Ein glester / gletter, dincher.
Crustum , Ein stuck aͤssigs dings / als brot / kaͤß / laͤbkůchen &c̄. Crustulum, diminutiuum.
Crustuminum , Ein stat Jtalie. Vnde Crustumina uel Crustumia pyra.
Crux , Ein galg / creütz oder gablen. Abi in malam crucem, An galgen mit dir. Aliqn̄ pro angore uel molestia Für ein kestigung / vberlestigung. Crucio, as, & Excrucio, Jch peynige / bekümmere. Et Discrucio, Crucifigo, Jch creützige / hencke an galgen.
Crypta , Ein krufft / gewelb vnder der erden. Crypticus, a, um, Verborgen. Cryptoporticus, Ein ingemaurter schopff / der kůl ist im sum̄er.
Crystallus . & Crystallum, Crystallsteyn Ein Crystall steyn . Crystallinus, a, um, pe. cor. Das von krystall ist.
Cteniatrus latinè mulomedicus & ueterinarius, Ein vich artzet.
Ctesiphon , pen. cor. Ein grosser fleck wie ein stat / in Parthia.
Cubo , as, Jch ligg / schlaff. Cubito, as, frequentatiuum idem. Cubatus, Liggung / brůtung. Cubatus gallinarum, Die bruͤtung der hennen. Cubile, Ein beth. Cubiculum, Ein schlaffkamer schlaff kam̄er . Cubicularis, e, Das zů der schlaffkamer schlaff kam̄er gehoͤrt. Cubicularius, Ein kaͤmerling. Composi. sunt partim primæ tantum coniugationis, ut Excubo, Jch wach / huͤt / ligg nit. Inde Excubitor, Ein waͤchter / huͤter. Et Excubiæ, plural. tantum, Hůt / wachung tag vnd nacht. Partim tertię tantum, ut, Discumbo, Jch sitz zů tisch. Procumbo, Jch ligg oder fall fürsich. Partim uero prmæ & tertiæ, ut, Incubo, & Incumbo, Jch halt an / ligg ob. Gallina incubat ouis, Die henn bruͤtet eyer. Adulescens incumbit literis, Der iüngling halt an mit lernen. Incumbo in
|| [39r1]
hanc rem, & huic rei, Jch ligg ob / oder ker fleyß an in der sachen. Incubitus & Incubatio, Obligung / brütung. Item Incubus, qui Gręce dicitur ἐφιάλτηϛ, Das schrettele so einer im schlaff meint / er werd getruckt von eim anderen. Accubo & Accumbo, Jch ligg bey oder her zů herzů / ich sitz zůtisch zů tisch . Accubitū, aliàs anaclinterium, Ein lotterbeth / gutschen. Recubo & Recumbo, Jch růw / ligg. Decumbo & Decubo, Jch ligg zebeth / ich bin kranck. Secubo, Jch ligg oder schlaff alleyn / oder ligg naͤbent sich. Succumbo, Jch ligg vnder. Occumbo morti & morte, Jch stirb. Occubitus solis, Der vndergang der sonnen.
Cubitus , Die elbogen. Item, Ein meß halt anderthalb schů / der vierteyl des menschen lenge. Cubitalis, e, Das soͤllich meß halt. & Cubitale substā. Ein zierd der elnbog.
Cubus , Ein Würffel. Item, Ein ietlich ding das vier gleych seyten hat / wie ein würffel.
Cucubo , penul. cor. Jch schrey wie der guckgauch.
Cuculio , Ein Kapp oder hůt.
Cuculus , penulti. cor. Der guckgauch. Coccyx.
Cucullus , Ein gugel oder halßkapp halß kapp .
Cucuma , Ein kessel darin man wasser wermt.
Cucumer , Ein Kürbß in Italia bekant. Dicitur etiam cucumis, Cucumerarium, Ein ort da soͤllich kuͤrbßen stoͤn.
Cucurbita , Ein Kürbß. Cucurbitarium, Ein ort da kürbßen gezogen werdē. Cucurbitanus, a, um, Das kürbßen form oder groͤsse hat. Cucurbitana pyra. Cucurbita & Cucurbitula, Ein ventoß / vintauß od· vintauß / da mit man blůt vßzücht auß zeücht / ein schrepfhoͤrnlin.
Cucurio , Jch schrey wie ein han oder gügel.
Cudo , is, Jch schlach / schmide. Aliquādo paro, Jch rüst zů. Dolos cudere, apud Plau. Cudo monetā, Jch schlach müntz. Cōpo. Excudo, Jch schlach harauß. Jch erfinde klůglich. Procudo, Jch mach dün̄ mit schlahē / ich schlahe wol Recudo, Jch schlahe oder schmid widerum̄. Inc(us), udis, pe. pro. Ein Amboß. Sub incudem reuocare, Wider anderst machen / besseren. Incudi reddere, idem. & Recudere.
Cuias , atis, cuiate, Was geschlechts / lands / glaubens / oder welcher rott. Cuius, a, um, Welcher person gehoͤrt es. Cuiusmodi gen. om. indeclina. wielich.
Culcitra , Ein vnderbett vnder bett / wz gefült ist mit flumwerck pflumwerck / woll / oder der gleichē daruff man ligt / polster .
Culeus , Ein sack von laͤder oder lein wat leinwat . Item, darin man die so ire elteren getoͤdtet haben stoßt / vnnd ertrenckt. Et genus mensūræ, Ein meß das zwentzig amphoras helt. Vide supra quid sit amphora, continet duas urnas, Helt zwen halb om. Nam urna capit quatuor congios, Bey zwoͤlff maß
|| [39v1]
ist aber die moß nit so groß als zů straßburg . Erat maxima liquidorum mensura apud ueteres. Culeus. Vnde Culearis, e, Culeare dolium, Ein vaß das ein Culeum helt fuͤderig.
Culex , ein schnack.
Culina , Ein kuchen. Culinarius, a, um, uide COQVO.
Culiolum , uel Culliolum, Ein grüen nußhülsche.
Culullus , Ein irdener becher / oder krauß.
Culmen , Ein strowen tach.
Culmus , Ein kornstēgel / stupfle / halm̄.
Culpa . Ein schuld / vrsach. ein vnbedachter faͤl / oder verletzūg. In culpa esse, schuldig ran sein. Ego nō sum in culpa. & in me nō est culpa. Item Culpa nō est mea, ich bin nit dran schuldig. In alterū conferre culpam, Die schulde vff ein andren traͤchē od· legē. Culpo, as, Jch schilt. Culpabilis, e, Scheltpar. Inculpabilis. Vnscheltpar.
Culter , Ein messer. Cultellus diminu. Cultrarius faber, Ein messerschmid. & Cultrarius, aliàs uictimarius, Ein opfer metzger / der das opfer vich doͤdte.
Cum , pręposi. significat, Mit. Quid tibi cum illo negotii est? Was hastu mit dem zeschaffen? Aliquando significat, Die weyl. & tunc est aduerbium, Item Coniunctio, Diu est cū abijt, Es ist lang dz er hinwaͤg ist gangē. Aliqn̄ Cū & tū iungunt(ur), & uel unū uerbū habent, uel duo, Sed in cū debet esse quiddā mai(us), in tū quiddā min(us). Iuuenis cū eliganti forma, tū uero moribus optimis, Es ist ein Jüngling der nit allein hüpsch / sunder auch gůter sitten ist / oder zů mal wolgestalter vnd gůter sitten. Cū dicto abijt, Als bald ers geredt hat ist er hinwaͤg gangen. Cum primis mihi charus est, Er ist mir fürauß lieb. Cū maxime, Vast. Cum potestare est, Er hat ein gewalt / er ist ein oberer.
Cumæ , arum, Ein stat in Campanien / bey Napols Naplos . Vnde Cumanus, a, um. Cumanum linum. Flachs oder werck von der selben stat.
Cumatilis , e, uel Cymatilis, Hymelblaw.
Cumera , Ein grosser korb / darin frücht gehalten werden.
Cuminum , & Cyminum, pen. pro. Kümich.
Cumulus , Ein hauff. Cumulo, as, Jch hauff zesamen. Accumulo idem ferè. Cumulo te honoribus, Jch gib dir hauffechtig ehr. Cumulatim aduerbium, Hauffechtig. Cumulate idem.
Cunæ , arum, plu. tan. & Cunabula, orum, item Incunabula, Kindswiegen Kinds wiegen / oder waglen. unde Ab incunabilis. Von kinds waͤsen har. Et incunabula, Für eins ietlichen dings anfang / vnd vrhab. Hęc sunt incunabula oratoriæ, Das sind die anfeng der kunst zů reden.
Cunctus , a, um, Alzemal.
Cunctor , aris, Jch verzühe / verhindre Cunctator, Ein sümerischer / verzieher. Cunctatio, Verzug. Percunctor idem, quod cunctor, Jch verzuhe / oder wart. Item, Jch forsch / frag.
Cuneus , Ein bißs / oder wecken / damit man etwas voneinander spalt. Cuneus, Ein hauffen kriegßvolck kriegs volck / wie ein weck geordnet. Item, Ein ort in Theatro / das ist im schawhauß schaw hauß zwüschen den benckē. Cuneatus, a, um, Das auff ein solliche form gespitzt / oder geordnet ist wie ein bisß oder weck. Cuneatus ager, Cuneari
|| [40r1]
künigen . significat, Gespitzt werden. Discuneat(us), Vō einander zespaltē.
Cuniculus , Ein Künelin / kylle / künglin. Item, Ein verborgner gang / oder hole vnder der erdē. Vnde, per cuniculos aliquid fieri dicimus, Durch verborgne weyß.
Cunila fortè, Quendel.
Cunnus , membrum muliebre, Das weyblich glyd.
Cupa , Ein weyn geschirr weyngeschirr / ein vaß. / oder grosse stande.
Cupedia , plur. tantum, uel Cupedię, Schleckspeyß. Cupedinarij, Die sollich speyß verkauffen. Cupedinarium, & forum cupedinis, Speyß marckt Speyßmarckt / da man schleckspeiß verkaufft.
Cupio , Jch begaͤr. Concupo, uel concupisco & percupio, Jch begaͤr vast Bene tibi cupio, Jch gün̄ dir gůtz / oder ich lieb dich. Cupid(us), a, ū, Begirig. Cupiditas, Begird. Cupido, fœm. gen. idem, sed Cupido mas. Der gott der liebe / oder holdtschafft / ein sůn Veneris. Vnde Cupidineus, a, um, Das zů der bůlschafft gehoͤrt. Item, Concupiscentia, Ein grosse begird. Cupidè aduer. begirigklich.
Cupressus , Ein baum in Italia vnnd Gallijs.
Cuprum , Kupffer. Cuprinus, a, um, Kupfferen.
Cura , Ein sorg / angstbarkeyt / fleyß. Tibi non est curæ. Du hast sein kein sorg. Magnā mihi iniecit curā, Er hat mich vast angsthafft gemacht. Curæ habere, Lassen angelaͤgē sein. Securus, a, um, Ruͤwig / on sorg / sicher. Curiosus, a, um, Zů vil sorgig / fürwitzig. Securitas, Růg / sorgloß / sicherheyt. Curiositas, Fürwitz vnnütze sorg. Curiose, Fleyßiklich Fleyßigklich . Incuriose, Hinlessigklich. Incuria, Hinlessigkeyt. Curio, Ein außrůffer. Pręco, & Agnus curio, Ein mager lamb. Curia, Das rathauß. Itē, Ein zunfft / der fuͤnff vnd dreissig zů Rom gewesen. Vnde Curiales, aliàs Tribules, Zunfft brůder. Item, Curo, as, uerbum, Jch sorg / ker fleyß an / ich ergetz mit speyß &c̄. Jch artznen / heyle. Curare uulnus, Die wundē heylē. Curare, corp(us), Den leyb ergetzē mit speyße. Hinc mandes, q(uo)d quidē recte curatū uelis, Befilch dē wz du wol versorgt / oder außgericht wilt habē. Nihil curat munera, er achtet der gabē nichtz. Curatio, Heylung / artzneyūg. Curator, Ein schaffner / versorger / pfleger. qui rem familiarē temere profundebant, ijs dabant curatores, Voͤgt / Vormünder / trüwhelder. Compo. Accuro, pen pro. Jch versorg fleyssig. Hinc Accuratus, a, um, Fleyssig. Procuro, Jch verwalte / oder ich versorg. Vnde Procurator, Ein verwalter frembder dingē / pfleger / schaffner. Procuratio, Verwaltūg. Procuratorius, a, um, Das zůr pfleg / oder verwaltung gehoͤrt.
Curculio , Ein korn milbe / od· wurm der in dem korn vn̄ früchtē wechßt.
Cures , curium, plural. tantum, Ein stat der Sabiner. Curis lingua Sabinorū, Ein stang / oder spyeß.
Curetes , pen. pro. Pfaffen. Cybeles, aliàs Corybātes. Vide supra. Itē, Voͤlcker in Creta.
Curro , is, Jch lauff. Cursus, Ein lauff schiffung. Cursor, Ein lauffer. Cursori(us), a, ū Dz zum lauff gehoͤrt. Cursoriè, louffigklich. Currus, Ein wag / oder karre / karch. Curulis & e, Ein stůl von helffenbeyn vff eim wagen / darauff die in oberkeyten zů Rom fůren. Aediles Curules, Die oberen bauherren / oder baumeister. Curriculus & um, dimi. Item Curriculum idem quod cursus, Ein
|| [40v1]
lauff. Et locus, Dz ort da man laufft vn̄ rendt. Curriculò aduer. Schnelle leüfflin gen. Cursim idem, Curso, & cursito frequen. Jch lauff emsig. Compo. Accurro, Jch lauff herzů. Concurro, Jch lauff zůmal zů mal / ich lauff mit. est bellica vox. Concurrere, Zů samen lauffen. Item, Zamen streyten. Concursus, Ein zamenlauffung zamen lauffung . Discurro, Jch lauff hin vnd wider. Decurro, Jch lauff herab. Excurro, Jch lauff harauß. Excursio, Ein außlauffung. Excursiones militum, Außlauffung vff peüt. Incurro, Jch lauffein lauff ein / oder greiff an. Incursio idem quod Excursio. Et Excursus, Ein außschweyffung mit der rede. Schema est Rhetoricū. Et Incursus, us. Occurro, Jch lauff entgegen. Occursus, Ein begegnūg. Præcurro, Jch fürlauff. Procurro, Jch lauff harfür. Percurro, Jch lauff biß zum end. Transcurro, Jch lauff überen oder weyter / vō eim ort an das ander. In transcursu, In der eyl / am fürlauff für lauff . Recurro, Jch lauff hindersich. Succurro, Jch kum̄ zůhilff zů hilff . Succurrit, Es felt mir ein. Istud mihi nō succurrebat tū, Das kam mir dazůmal nit in sin̄.
Curruca , Ein Graßmuck. Auicula.
Curtus , a, um, Gekürtzt / beschrotē / mangelhafft. Curto, as, & Decurto. Jch beschrote / stümle / kürtze.
Curuus , a, um, Krum̄ / gebogen. Incuruus, Vast krum̄. Recuruus, Hindersich krum̄. Et Curuo, as, Jch büg / krüm̄. Incuruo idē. Incuresco, is, Jch wird krum̄. Recuruo, Jch büg widerumb. Curuesco, & Incuruesco, Jch wird krum̄. Curuamen, & Curuitas, Krümme. Curuipes, Krumfuͤssig.
Cuso , frequentatiuum à Cudo. Eius cōposita. Accuso, as, Jch verklag. schilte. Accusator, Ein anklaͤger. Accusatio, Ein anklag. Accusatorius, a, um, Das zů der anklag gehoͤrt. Accusatiuus, Anklaͤgig. Incuso, Jch schilt / straff mit worten. Recuso, Jch schlach ab / verwirff. Excuso, Jch entschuldige / ich habe zů einer entschuldigung. Excusatio, Ein entschuldigung. Excusatorius, a, um, Das zu der entschuldigūg gehoͤrt. Excusabilis, excusabile, Das entschuldiget mag werden. Inexcusabilis, Das nit zů entschuldigen. ist.
Custos , Ein huͤter. Custos sacrorum, Ein Pfaff oder Sigrist. Custodio, custodis, Jch verhuͤte / behalte. Custodire memoria, apud Ciceronem, Eingedenck sein / in gedechtnüß behalten. Custodire discrimina, uel ordinem, Die vnderscheyd odder ordnung halten. Apud Plini. Custoditum, Das in hůt ist. Incustoditus, a, um, Vnuerhůt. Custodia, Hůt. vnd huͤter. Item, Einer der verhuͤet wirt / vnd der kercker . Custodias audire, Die gefangnen verhoͤren.
Cuspis , Das spießeysen spieß eysen / oder der die spitz am eysen. Vnde Tricuspis, Dreyspitzig. Aliquando pro hasta, Für ein spieß.
Cutis , Die haut / faͤll. Cuticula, Heütle. Curare cuticulam, Wollust pflegen / des leybs wol warten. Intercus, Das zwischen haut vnnd fleysch ist. Subcutaneus, & subtercutaneus, a, um, Das vnder der haut ist. Recutitus, a, um, Dem die
|| [41r1]
vorhauͤt beschnitten ist / ein Jud.
Cyaneus , a, um, Cœruleus, Himelblaw.
Cyathus , pe, cor. Ein becher / kleyn trinck geschirr. Item mensura, Helt vier ligulas oder cochlearia. Ciathisso, Jch trinck gemechlich / ich sürpflē / oder ich schenck ein. Ad Cyathum stare. Et à Cyathis esse, Ein schenck sein. Aliàs pincerna uel pocillator
Cybele , penulti. correpta, Die haußfraw Saturni / vnd můter der Goͤtter. Aliàs Rhea, & ops. Et Cybelus, Ein berg Phrygie.
Cyclas , Ein rund frauwenkleyd frauwen kleyd / vnderrock / socceney / bogenrock. Cyclades, Sind zerspreyt Jnsulen in mari Egeo / nit weyt von Attica.
Cyclopes , Risen / etwan in Sicilia / deren yeder ein aug haͤtte.
Cydnus(This is obviously not the river of Turkey, see http://en.wikipedia.org/wiki/Cydnus.) , Ein fluß Cicilie.
Cydon , & Cydonia, Ein stat Crete oder Candie. Vnde Cydoni(us), a, ū, Cydoniū pomū. Cotoneū, Ein kütten. Et Cydonitis, Küttenlatwerg Kütten latwerg .
Cygnus latinè olor, Ein Schwan. Cygneus, a, um. Cygnea pluma, Ein schwanfeder schwan feder . Et Cygneus pro candido, Weyß.
Cylindrus , Ein walsteyn wal steyn / ein steyne saul / damit man die denn glettet. Cylindraceus, a, um, Das ein form oder gestalt hat wie sollich lang runde steyn.
Cylisma latinè uolutatio, Ein waltzung.
Cyllene , Ein berg Arcadie. Cylleni(us), Der Gott Mercurius / dan̄ er bey dem selben berg erzogen ist.
Cyma / Die frucht des koͤlkrautz koͤl krautz .
Cymatilis . Vide supra Cumatilis.
Cymba , Ein schiflein / weidling.
Cymbalum , Ein Cymbel / oder schell. Cymbalista, Ein cymbelschlaher Cymbel schlager .
Cymbium , Ein trinck geschirr trinckgeschirr / das lang ist.
Cyminum . Vide Cuminum supra.
Cyminus , Ein see in Hetruria.
Cynegeticon , Das von jaͤgerey ist.
Cynici , Waren etwan Philosophi / die alle ding gestrafft vnd verachtet mit grosser bitterkeyt / yhr vrheber vnnd anfang ist Antisthenes.
Cyniphes , Ein wassermuck. Cyniphis, Ein landtschafft Aphrice / dar in groß boͤck seyn / Vnd Cyniphius, a, um, pro hyrcino, Für boͤcken.
Cynocephali , Thier in Ethiopia wie affen / mit hundskoͤpffen hunds koͤpffen .
Cynomyia , Ein hundsmuck hunds muck .
Cynopolis , Ein stat in Egypto.
Cynorhodos , Haber rose Haber rosen oder haurose hau rosen . Herba est.
Cynosura , pen. pro. Der kleyner baͤr / ein stern gegen mitnacht.
Cynthus , Ein berg Deli. Vnde Cynthius, Der Gott Apollo. Et Cynthia / Die Goͤttin Diana.
Cyparissus , aliàs Cupressus, Ein baum wechst nit in Germania / rund vffgespitzt.
Cyprus , Ein Jnsel in mari Carpathio /
|| [41v1]
Zwüschen Cicilia vnd Syrien / der Veneri zůgeeygnet / darumb sie Cyprogenia genant. Cyprius, a, um, & Cypricus, a, ū, Dz Cyprisch ist.
Cyrcerum , Ein groß schiff.
Cyrene , pen. pro. Ein herlich stat Lybie. Vnde Cyrenaicus, a, um, & regio Cyrenaica, Das landt darum̄. & aliàs Pentapolis. Item Cyreneus, a, um, & Cyrenensis, Das auß Cyrene ist.
Cyrnus , Ein insel. aliàs Corsica, hinc Cyrneus, a, um, Cyrnea taxus, Ein eyb auß Cyrno / oder die gern da selbst wachsen.
Cyrrhea , pe. pr. Ein stat in Hellicone.
Cyrus(This does not seem to be the Kura River, see http://en.wikipedia.org/wiki/Kura_River.) , Ein fluß der durch Jberiam vnd Albaniam fleüßt. Item, Ein nam des ersten Küngs Persarū.
Cythera(This is probably Cythera, as the entry contains a reference to Aphrodite / Venus, so perhaps Cyprus and Crete were confused here.) , pen. pro. plurali. tantū. Ein Jnsel nit weyt von Cypro. Vnde Venus dicitur Cytherea. Cytheriacus, a, um, Das darauß ist. Item, Das suͤß ist / wollustig. Et Cytherea etiam, Ein stat in Cypro.
Cythorus , Ein berg in Paphlagonia / der vil buchßbeüm hat.
Cyzicum , uel Cyzicus, Ein halb insel in Propontide. Vnde Cyzicenus, a, um, Das darauß ist.

D
[arrow up]


Dacia , Ein landtschaft Scythie / Die groß walachey. Daci, Die dise voͤlcker darin̄. Dacicus, Der die selben überwunden hat.
Dactylus latinè digitus, Ein finger. Et pes, Der die erst sylben lang / die zwo letsten kurtz hat. Item, Ein palmen nůß. Dactylides, Lange traubenber. Itē Dactylion, Ein finger ring. Vnde Dactyliotheca, Ein ring truhe / ein behaltnuß der ringe.
Dædalus , Ein kunstreicher werckmeister / der in Creta das gebaw Labyrinthū gemacht hat. Dędal(us) Gręcis signifi. ingeniosus, & uari(us), Kunst reych Kunstreych mancherleyig. Logodędalus, Ein klůgling in wortē / wolschwetzer Der sich allein der klůgen worten befleißet.
Dæmon latinè sciens, Ein wissender. Eudæmon, Ein gůter engel / oder geyst. Cacodæmon, Ein boͤser geyst. Sed dæmon ferè accipit(ur) prop malo genio, Für den teüffel. Hinc Dæmoniacus & dæmoniosus, Teüffelsüchtig Teüffel süchtig / besessen. Et dæmoniacus, a, um, Tüfelig. Dæmonium, idem quod dæmon. Dæmonisticus, der auß dem Teüfel war sagt.
Dalmatia , Ein landtschafft stoßt an Macedonien / Jlliriam / vnnd ans Adriatisch mer. Hinc Dalmaticus, a, um, Das sollich land angehoͤrig ist. Dalmatæ, Die voͤlcker darinn / Sclauen genant. Dalmaticatus,
|| [42r1]
Der ein Sclauonisch kleyd antregt
Dama , Ein Gemß. oder Demling. Damula dimi.
Damascus , Ein hauptstat Syrie. Hinc Damascenus, a, um, purpura damascena, Damast.
Damia , Ein Goͤttin / Cybele. Damiū, Ein heimlich opffer der Cybeles.
Damno , as, Jch verwirff / schilt / verdamme / oder straffe. Ad eos maxime p(er)tinet, qui in iuditio conuicti sunt, gehoͤrt fuͤrnemlich vff die / welche ordenlich vnd mit recht / oder offen gericht verurteilt oder gestrafft seind. Et addit(ur) poena uel crimen in genitiuo, uel Ablatiuo, cum prepositione. Damnare capitis, Zum tod verurteylen. Damnatus est repetundarū, & de repetundis, Er ist gestrafft vmb das er den leüten wider recht in der vogtey hat abgenum̄en. Damnatus est indicta causa, Er ist verurtheylt oder gestrafft on verantwurtet. Condemno, idē. Hinc damnat(us), Verdampt / gestrafft. Et indemnatus. Vnuerhoͤrter sach gestrafft. Indemnis idem. Damnatus uoti, Einer gluͤbt verbundē. Damnatio, Ein straff. Damnum, Ein schad. Damnum dare, Ein schaden zůfuͤgen. Indemnis, e, Schadloß. Damnosus, a, um, Schaͤdlich.
Dania , Den̄marck. Dani, Die den̄ mercker Den̄maͤrcker .
Danae , Ein dochter Acrisij des küngs Argiuorum.
Danaus , Ein künig Argiuorum / der fünfftzig doͤchter gehabt / Belides genant. Vnde Danaides.
Danista , Ein außleyher / wůcherer. Danisticus, a, um, Wůcherig. Danisma, Wůcher.
Danubius , Die Donaw. aliàs Ister.
Dapes , plural. tantū, Herliche speyß. Dapalis, e, ut Dapalis cœna, Ein schleckerhafftig abentmal / das von mancherley speyß ist. Dapaticè, Schleckerhafftig. od(er) herlich. lautè nam Dapaticus, a, um, ueteribus idē quod amplus, uel magific(us) significabat, herlich / praͤchtig. Dapaticū negocium, Ein herlich gescheffte. Dapifer, Ein speyßtrager speyß trager / truchseß.
Daphnis latinè laurus, Ein Lorberbaum lorber baum / ein sun Mercurij. Daphnon. Ein ort da vil lorberbaum lorber baͤum wachsen.
Dapsilis , e, Reylich / überflüssig. Dapsilè, & dapsiliter, Vberflüssigklich.
Dardanus , Ein sůn Electre vnnd Jouis / von welchem Dardania / das darnach ist Troia genant. Et Dardanidæ, Die Troianer. Dardanarij, Fürkeüffer. à quodam Mago dicti, & Dardaniæ artes, Schwartze kunst.
Darειus , pen. pro. Ein Küng der Persier. Daricus, Ein müntz von dem selbigen Küng geschlagen.
Dasypus latinè lepus, Ein Haß. Dasειa, Dicke / oder scherpffe des athems / H.
Daunia , Das landt Apulia.
De , præposi. Von / auß. p(ro)pter Terenti. Et quid me amas de fidicina hac? Hast mich auch lieb vō der seytenschlaͤgerin wegen?
Deambulo Vide AMBVLO.
Debeo , es, Jch sol / bin schuldig. Tibi hoc debemus, Wir hand dir des zů danckē. Nemo est, cui libentius debeam, Jch bin niemands lieber verpflicht. Animam debet, Er ist mehr schuldig dan̄ er hat an leib vnd gůt. Debemus mortinos nostraq(ue). Wir vn̄ vnser hab seind dē tod verpflicht. Debitor, Ein schuldner. Debitum, Ein schuld / die zů bezalē ist. Debitio, die soͤllung.
Debilis , e, Schwach / bloͤd. Debilitas, Bloͤdigkeyt, schwaͤche. Debilito, as, Jch schwaͤche / mach bloͤd / vnkrefftig.
Deca latinè decem, Zehen. Vnde Cōposi. Decachordum, Ein laut Einlaut / oder sunst ein seytenspiel von zehen seyten. Decadorus, pen. pro. Zehē handbreyt hand breyt / oder palmas. Decalogus, pen. cor. Die zehen gebott des
|| [42v1]
goͤtlichen gesatz. Decaphorus, Ein lotterbeth oder bor / die von zehen getragen wirt. Decapolis, Ein land in Palestina / das zehen stet hat &c̄. Decarchus, Decanus, Der über zehen ein hauptman ist.
Decedo . Require CEDO.
Decem , Zehen. Hinc December, Der Christmonat. Decemiugis, Ein wage daran fünff par rossen ziehen. Decempeda, Ein zehenschůhig stang / damit man misset. Decempedator, Ein meßer mit sollicher stang. Decennis, e, Decennalis, e, zehenjaͤrig. Decennium, Ein zeyt von zehen jaren. Decimus, a, um, Der zehend. Decimæ, arū, plu. tant. Der zehend teyle welcher von den früchten / od(er) andrē gegeben wirt. Decimanus uel decumanus, a, um, Groß. Decumana oua, Grosse eyer. Decumana porta, Dz groß thor im laͤger. hinnen zů. Decumanus limes, Der vndermarck vnder marck von auffgang zů nidergang. Nam alter ex transuerso currens uocatur cardo, ut supra. Decimare, Ein zehenden teyl daruon thůn. Sic decimare legiones, Den zehenden auß der legion toͤdten. Decuria, Ein odnung in zehen. Decurio, Der hauptman haupt mā darüber. Item, Decurio, Ein ratzher raths herr in einer stat / die vnder einer anderen ist. Decuplus, Zehenfaltig. Deni, æ, a, Je zehen. Denarius, a, um, Das zehen begreyfft. Denarius substan. Ein gelt oder müntz das zehen asses, id est, Vier sestertios galt ongeuarlich acht Etsch creützer Etschkreützer . Decussis idem quod denarius. Decussare, In der mitte / oder durch das mittel zerteylen. Decussatim, Mitten von einander. Decussiatio, Ein grade zerteylng. Decem uir, Ein zehner herr. Erant Romæ decem uiri Consulari potestate post Consules, Es warend zů Rom zehnerherren / welche an statt der burgermeyster wurdend gesetzt. Sed non diu mansit ille magistratus. Hinc Decem uiratus, us, Das ampt vn̄ würde soͤllicher zehner herren.
Decerno . Require in CERNO.
Decet impersonale, Es gezimpt / es stat wol / es ist geschickt / oder bequemlich. Condecet, idem. Dedecet, Es zimpt nit / stat übel &c̄. Decens, Wolstendig / wolgezimmig. Indecens, vngezimmig. Decentia, Zimmung wolbequemung, zierlicheyt.
Declamo . Require CLAMO.
Declaro . Vide CLARVS.
Declino . Quære CLINO.
Decor , oris, penultima producta, Zierd / hübsche. Decorus, a, um, Huͤbsch / zierlich. Decor, decoris, penultima correpta, idem. Indecorus, a, um, Vnzierlich / heßlich / vngeschaffen. Indecor, & dedecor uel indecoris idem. Decoro, as, Jch ziere / mach hüpsch / oder wolgestaltig, penultima producta. Decorum substanti. Das wolstan wol stan / vnd die recht ersamkeyt / zucht / maß vnnd wolgestalt in allem thůn vnnd reden. Decus decoris, penultima correpta, Ein ehr / preyß, Dedecus, Ein schand / vnehr. Decoro, penultima correpta, Jch mach ehrlich. Dedecoro, as, Jch geschende.
Decortico . Require CORTEX.
Decrepitus , a, um, Ser alt.
Decretorius . Vide CRISIS.
Decutio . Require QVATIO.
Defectio , Defectus, & huiusmodi. Require FACIO.
|| [43r1]

Defendo , is, cuius simpex Fendo, non est in usu, Jch beschirm / vertaͤdinge / wend ab / vertreybe. Defendo frigus, Jch vertreyb die kelte. Defensor, Ein beschirmer. Defensio, Ein beschirmung / vertaͤdigung. Defensito frequentati. & Defenso.
Defetiscor . Require FATISCOR.
Deficio . Vide FACIO.
Defrutum , Gesotten wein. Est uinum decoctum ad mediam usq(ue) partem, Weyn der biß auffs halbteyl eingesotten ist / trübelmůß. Defrutare. Den most einsieden. Defrutatus, a, um, Dz zů soͤllichē weinsiedē weyn sieden gehoͤrt.
Degener . Require GENVS.
Dego . Vide AGO.
Deianειra , Ein dochter Oenei des Kuͤnigs Etolie.
Deidamia , Ein dochter Lycomedis.
Deiero . Require IVRO.
Dein , Deinde Darnach. Deinceps, Darnach / nacheinandren nach einandren . Tres fratres deinceps regnauerunt, Drey bruͤder haben darnach nach einandren geherschet.
Delecto , as / Vide LACIO.
Delibero , as, Jch radtschlage / erwige. Item, Jch zweyfle. Deliberatum est, Es ist entschlossen / es můß also sein. Deliberatio, Ein erwegen / radtschlagung. Deliberatiuus, a, um, Radtschlaͤgig.
Delibutus , a, um, Gesalbet / geschmirt / übergossen. participiū est sine uerbo. Delibut(us) capillus, Wolriechig / gesalbet haar. Itē p(er) Metaph. Animus gaudio delibutus, Dz gemuͤt mit froͤyden vbergossen.
Delicium , & Deliciæ &c̄. Vide LACIO.
Delictum . Vide LINQVO.
Deligo & delectus. require LEGO.
Delinio , is. Require LINIO.
Delineo . Vide LINEA.
Deliro , as. Require LIRO.
Deliteo . Vide LATEO.
Delos latinè manifestus. Offenbar, Jst ein Jnsel in mari Aegeo, Darinn Apollo vnnd Diana geborn. Hinc Delius, Einer auß der selben Jnsel. Delio natator, Ein gůter schwimmer / ein wol erfarner wolerfarner . Prouerb. Et Delio natatore indigens, Dz vnbekant / oder dunckel ist / nit wol verstanden mag werdē. Delius. Item, Für Apollo. Delia, Für Diana. Delicaus, a, ū, Wz vß Delo ist. Deliaca uasa, Geschirr auß kostlichem ertz in Delo.
Delphi , orum, plural. tantū, Ein stat in Phocide, darin̄ Apollo ein tēpel vn̄ walfart gehebt hat. Hinc Delphicus, a, um, Das auß Delphis ist. od(er) zůgehoͤrt. Delphicus gladius, p(ro)uerbi. Ein schwert / oder ander geschirr dz zů mancherley mag gebrauchet werden.
Delphin & Delphinus, Ein mer schwein / das schnellest vnder allen thieren / da har so mans malet / bedeut es schnelligkeyt.
Delubrum , Ein tempel. / oder ein bildnuß / Goͤtz.
Demarchus latinè princeps populi, Ein fürstender / Fuͤrste / oder herscher des volcks.
Demeter latinè Ceres, Die goͤttin der früchten.
Demetrias , Ein statt in Thessalia.
Demo . Vide EMO.
Demos latinè popul(us), Volck. Vnde multa cōp. Democratia, Herschūg des gemeinē volcks. Democratic(us), Der des volcks herschung fürderet / oder schirmbt. Demagogus, Ein volck fuͤrer / der dem gemeynen volck zů gefallen all ding thůt. quasi plebicola. Demosthenes, Ein stercke des volcks.
|| [43v1]

Demum , Zů letst. Item, Alleyn. Ea demum est uera gloria, quam uirtus meret(ur), Das ist alleyn ein ware ehr oder preyß / den die tugend verdient.
Dens , Ein Zan. Meta. Ein ietlich ding damit etwas gehebt oder geschroten wirt. Dentes primores, Die vorderen zeen. Dentes canini uel ferrati, Die spitzzeen zů nechst bey dē vorderstē. Dein̄ sūt Molares et maxillares, Die stockzen stock zeen oder doppelzen doppel zeen . Postremo Genuini, Die backē zeen / die verborgen sind. Hinc genuino mordere prouer. Heimlich lesteren / nach reden. Denticulus dimi. Dentatus, a, um, Wolgezeent / das groß zeen hat / oder vil. Et Metapho. Beyssig. Dentata charta, Beyssig / scheltig geschrifft. Et edentatus, a, um, Zan loß Zanloß . Edentare, Zanloß machen. Edentulus idem. Dentio, is, uerbum, Jch zanen / laß die zeen harauß. Dentitio, De zaͤnung. Dentifriciū, Artzeney / die zeen weyß zůmachen. Dentiscalpium, Ein zeenstoͤrer zeen stoͤrer / zangrübel. Dētale, Dz pflůghaupt pflůg haupt dar an der wegiß gestossen wirt. Bidens Ein Karst. Tridens, Ein dreyspitz des waffen Neptuni.
Densus , a, ū, Dick / vilaͤchtig. Contrariū eieus est Rarus. Densus capillus, Dick haar. Itē spissus, kaͤch / zamengetrungē. Densum lac, Dicke milch. Vnde Densitas, Dicke / kaͤche. Densitudo idē. Et densè aduerb. Dicklechtig / vilechtig. Itē Denso, as, Jch tringe zůsamen / mach kaͤch / oder dick. Et eius Composi. Condenso.
Denuo , aduerb. Widerumb / oder von nüwem / noch ein mal.
Deorsum , Nidsich. Sursum, deorsum, Hin vnd wider.
Depeciscor . Vide PACISCOR.
Depso , is, Jch mach weych / ich trucke vnd uͤbe mit den henden / ich knett / ich beer.
Dercetum , Ein Goͤttin der Syrier.
Deses & Desidia, require SEDEO.
Desidero , Jch begaͤr. / od(er) mangle. Fidē in te desidero, Mir manglet trüw an dir / du bist nit warhafft. Itē, Jch hab verlangen. Adeptus est quod diu desiderauit, Er hat erlangt / dar nach er lang verlangen hat gehebt. Multi desiderati sunt in pugna, Es sind vil in der schlacht oder streyt vmbkommen / getoͤdt. Desiderium, Ein groß begird / ein verlangen. Teneor desiderio tui, Jch hab verlangen nach dir. Sic tangor torqueor, & afficior desiderio tui.
Desmoterium latinè carcer, Ein gefencknuß / kercker.
Desolo , & Desolor, require SOLVS & SOLVM.
Despicio , Despecto, Despicor &c̄. Require SPECIO.
Destino , as, pe. cor. Jch bereyte / erwele / eyge zů / verordne. Morti destinatus, Zum tod verordnet. Destinata malitia istud fecit, Er hat dz auß bedachter boßheyt gethon. Destinatio, Ein erwelung / verordnūg. Prædestino, Jch fürsihe / erwele zů vor. Prædestinatio, Ein fürsaͤhung / verordnung.
Destituo , require STATVO.
Detestor . Vide TESTOR.
Detineo , require TENEO.
Deucalion , Ein sůn Promethei.
Deuexus , a, um, Nidsich gehelt.
Deus , Gott. Dij selecti, siue maiorum gentium, Die fürnemisten goͤtt / die alweg für goͤtt sind gehalten. Sūt autem uiginti, Zwoͤlff menlichs geschlechts / vnnd acht weyblichs. Dij adscripti, siue maiorum gentium, Die auß den menschen goͤtlich ehr erlangt hand. Dij penates & patrij, Die goͤt eins jetlichē orts in sunders. Dij uestrā fidē. admirātis uerba sunt. Et dij boni, hergott behuet, od(er) hilff gott rc. Dij meliora, deprecantis, Da behuet vnß gott vor. Dij faxint, Optantis, Das woͤll gott. Dijs iratis facere aliquid, etwz zů vngluͤckhaffter stund thůn.
|| [44r1]

Deuteria , Leuren tranck, aliàs uinum secundarium, & lora.
Dexter , a, um, Gerecht / behend / geschickt. Item, Glückhafft / genedig. Dexteritas, Geschicklikeyt geschicklichkeyt . Dexteritas in rebus agēdis, Ein geschicklikeyt geschicklichkeyt zů handlen. Dextera uel dextra substanti. Die recht hand / damit da mit man verheyßt. Vnde dicitur fidei consecrata esse, Der trew vnd glaubhaffte zůgeordnet. Dare dextram, Die hand bieten. Item, Zů hilff kommen. Dextrorsum, Vff die recht seyten hinauß. Dextrocherium, Ein arm ring / oder ein gulden zierd / welches die weyber an den armen haben. Dextero, as, Jch fuͤg zwey roß zůsamen zů eim karren.
Dextans . Vide Assis uel as.
Diabolus latinè calumniator, Ein lesterer, der boͤß geyst. Diabolicus, a, um, Lesterhafftig / teüfelisch. Diabole calūnia, Ein lesterung / schmach
Diaconus , Ein diener. Diaconia, Ein dienst.
Diactor , Ein vnderbott / ein lauffer oder verkündiger verkünder . Mercurius ita uocatur.
Diadema , penulti. pro. Ein zierd des haupts der Küng künig / ein kron.
Diæresis , pen. cor. Ein zerteylung / da ein diphthong in zwo sylben geteylt wirt. Vt aulaï pro aulæ.
Diæta , Ein Saal / oder gemach darin man isset. Item Diæta, Bestimpte ordnung in speyß vnd tranck. Diętarij, Diener in den saͤlen / oder die in frembde gemach gond zůstaͤlen zů staͤlen .
Dialectica , æ, Vel dialectica, orum, Die kunst zůreden zů reden von eim ietlichen ding / oder ein ding ordenlich zů erklaͤren. Dialecticus, Einer der die kunst lert oder verstat. Dialectos, Ein eygenschafft der sprach / oder eygene weyß zereden zů reden .
Dialogus , Ein gesprech / da etliche personen mit einander reden / vnnd sich besprachen.
Dialis latinè Iouialis, Das dem Gott Jupiter zů gehoͤrt. Flamen Dialis. Ein Pfaff Jouis. Dialia, orum, Die fest Jouis. Item Dialis & Subdialis , e, Wz vnder dem himel / oder am wetter / vn̄ nit vnder dem dach ist. Subdiales columnæ, Seül die am waͤtter / nit vnderm tach stond. Sub dio uel sub diuo aliquid facere, Etwas vnderm blossen himel thůn.
Dialysis latinè dissolutio, Ein zertrennung / auffloͤsung. Dialyton, Auffgeloͤßt / da vil woͤrter on coniunctiones geredt werden.
Diameter , latinè dimetiens, Ein linien / die ein circkel oder sunst ein ander gestalt damitten da mitten zerteylt / das damitten durch etwas gestracktz gat. Vel Diametrus. Hinc, ex diametro pugnare, Gestracktz wider ein anderen einander sein.
Diana , Ein Goͤttin der jaͤgerey / vnnd waͤlden / ein dochter Jouis vnd Latone / ein schwester Apollinis. Eadē
|| [44v1]
est Luna, Der Mon. Item Lucina uocatur à parientibus, Von den gebaͤrenden / das sie die frucht ans liecht vnd tag bringt. Necnon Proserpina & Hecate dicitur, & Triuia &c̄.
Dianoea , latinè mens, uel sententia, Der gedanck oder verstandt.
Diapason διά πασῶν, Ein zammen stimmung in der octaua. Sic Diapente διά πέντε, Das in der quint zů samen stimpt. Diatessaron διά τεσσάρων, Das zůsamen stimpt in der quart. δίς διά πασῶν. Disdiapason. Latinè, bis per omnia, Das zwo octaua von einander ist. Prouerb. Etwas weyt von dem anderen ist / gar vngleych.
Diaphanum , latinè translucens, Durchscheynig. Corpus diaphanum, Ein durchscheynig ding / als glaß / Crystall &c̄.
Diaphonia , Vneynigkeyt / übellautūg im gesang. Diaphorus, pe. cor. Anderleigig vnderscheideyg. Adiaphorum, On vnderscheydig
Diaphorus , pe. cor. Anderleigig vnderscheydung. Adiaphorum, On vnderscheydig.
Diaphragma , latinè transuersum septum, Die leyst / das heütly oder netze / das mitten in eym thier ist / als ein wand / scheydet das hertz vnd lungen von der laͤber vnd miltz. Diaphragma narium, Der vnderscheyd zwüschend den naßloͤchern. Item, Ein ietlich vnderscheydung.
Diarium , Taͤglich speyß / oder speyß für ein tag. Item, Ein register / rechenbůch rechen bůch / laßzedel &c̄. Vide ANNVS.
Diastema , pen. pro. latinè spacium, Ein weyte.
Diastole , pen. cor. latinè distinctio, Ein zerteylung oder sünderung / da ein wort durch ein stüplen oder puncten / von dem anderen abgesünderet wirt.
Diathesis , pen. cor. latinè affectus uel dispositio, Anmůtung.
Diaulos , latinè certamen uel cursus, Ein stryt oder lauffung. Item, Ein weyte / die zwey stadia begreyfft / das ist zwoͤlffhundert schů lang. Diaulodromi, Die in soͤllichē platzē lauffen.
Dibaphus , Bis tinctus latinè, Zweymal geferbt.
Dica , Ein rechts handel / gericht / anklagung. Item Dice uel Dica, est dea Iudicorum Preses, Ein goͤttin der gerichten. Cuius ministri sunt Dicastæ hoc est, Iudices, Die richter. Dicam scribere, uel dicam impingere, Für gericht verklagen. / mit recht fürnaͤmē. Aliàs Formulam intendere.
Dicæologia , Ein billich machung / da man die billicheyt billigkeyt des handels zeyget.
Dichotomus , Dimidiatus, Halb geteylt.
Dico , as, pri. cor. Jch gib in vnderthenigkeyt / ich zů ordne zůordne / oder verordne. Studijs dicatus est hic locus, Diß ort ist dem lernen zůgeordnet zů geordnet . Compo. Abdico, as, pen. cor. Jch stoß auß / verwirffe / beraube / künde ab. Pater abdicauit filium, Der vatter hat den sůn vßgestossen / verworffen / vn̄ seins gůtz beraubt. Abdicauit se
|| [45r1]
cōsulatu, Er hat das burgermeister burger meister ampt vffgaͤbē auff geben / abgekünt. In̄ Abdicat(us), Der von seim vatter bey laͤbē enterbt vnd verstossen ist. Et Abdicatio, Enterbung / verstossung. Dedico, Jch verpflichtige, oder übergib vnd vereygne mit herlichen worten / ich weyhe. Dedicatio, Ein einweyhung / übergaͤbung / zů ordnung zůordnung . Indico, Jch zeyg an / mach offenbar. Item, Jch beüte / oder benamse die werschafft. Nam Indicare, est Venditoris, Sicut Licere, Emptoris. Indicat librum aureo nummo, Er beüt das bůch vmb ein guldin. Vnde Indicatio, & Indicatura, Bietung / achtūg eins dings. Index, Ein anzeyger. gen. com. Indicium, Ein anzeygung. Index mascu. Ein steyn damit man golt bewert. Et nomen digiti. Vide DIGITVS. Prædico, Jch künd auß / ich lob / oder mach rüchtig. Vnde Prædicatio, Ein außkündigung / lobūg. Prędicator, Ein außkündiger. Prædicatum, Das von eim andren gesagt wirt. Prędicamentum, Das von vilen mag gesagt werden. Vt corpus, Wirt gesagt vom menschē / vom thier / vom baum / vom stein &c. Solliche ordnungen / darunder vil ding begriffen werden / heissend Prædicamenta. Vendico, Jch eygne mir zů. Totum sibi uendicat, Er wils alles alleyn haben / er eygnets im selber alles. Vindico, Jch reche / schirm / vnd eredte von gewalt oder vnbillicheyt. Vnde Vindicta, Ein rach / straff. Item, Ein rüt oder stab / damit die eygēleüt eygen leüt frei gelassen wurden. Item, Vindicię, Freysprechūg. Dare uidicias, In freyheyt lassen bleyben, oder besetzung. Vindico ab interitu, Jch erredte oder erloͤse vom verderben. Vindico in libertatem, Jch bring in freyheyt / mach frey. Sic Vindico in seruitutem, Jch mach eygen oder vnderwürffig. Vindex, Ein recher / schirmer. Item, Der sich frey machet auß der eigenschafft. Vindicatio / Ein freymachung.
Dico , is, Jch red oder sag. Dico ius, Jch halt gericht. Iurisdictio, Gerechtigkeyt / oder gewalt gericht zůhalten zů halten . Iuridicus, a, um, Dz nach dem rechten ist. Iuridica actio, Ein rechtliche anklag. Dicere diem, Anklagē / oder ein tag bestimmen. Dicere sententiam, Vrteyl sprechen. Item, Dicere, Zierlich vnd geschicklich reden. Vnde Dictio, Die redung / weyse zůreden. phrasis. Dicere causam, Antwurten im rechten. Dicere multā, Ein straff vfflegen. Dictio, Ein wort. Dictum, idem. Item dictum significat, Ein schimpffred / oder hoͤfflicher klůger sprüch. Dicteriū, idē, Ein schmitzwort schmitz wort / speywort. Scomma, Dicax, Schimpffredig / oder speywoͤrtig. Dicaculus dimi. Dicacitas, Speyung / spotred. Dictionarium, gene. neut. Ein bůch oder register / in welchen die woͤrter zů samen gelesen vnd erklaͤrt werdend, quemadmodum greci λεξικόν uocant, ἀπό τῆς λεξεως, id est, à dictione. Aliàs uocabulariū. Et dicto, as, frequen. Jch gib an / oder red eim vor das er anschreybe an schreybe . Vnde dictata, Die vorgeredten / angegebnen
|| [45v1]
wort. Et dictamen siue dictatio, Ein angebūg / vorzeygung vorzeychnūg mit worten. Item, Dictator, Ein oberster her in einer stat / dem alles muͤß vnderworffen sein / welcher allein in geuerlichen zeyten erwelet wirt ein zeyt lang. Julius Cesar hat mit gewalt das für vnd für zůsein angefangen / vnd nach im darnach alle Keyser. Dictatura, Das ampt vn̄ gewalt eins soͤllichen obersten herren. Dictatorius, a, um, Dz zů solichem ampt gehoͤrt. Composi. Addico, pen. pro. Jch sprich zů / ich gib zůeygen zů eygen / ich gib zůkauffen zů kauffen . Addicere nummo, Vmb ein spot / oder gerings zůkauffen zů kauffē geben. Hinc Addictus, Einer der vmb schuld zů eygen ist geben seim geltherrē gelt herren / oder dem der im gelyhen hat. Benedico, Jch rede gůtz / ich lobe. Benedicus. pen. cor. Ein gůtzreder gůts reder . Benedictio, Ein lobung / gůtzredung gůts redung . Condico, Jch versprich / verheisse / sag zů / bestim̄. Cōdictio, Ein zůsag / oder gewisse bestimmung. Condictum ferè idem, Ein zůsagung. Contradico, Jch widersprich. Edico, Jch heyß oder gebiet als ein oberer. Vnde Edictum, Ein gebott. Vulgo mandat. Indico, penul. pro, Jch verkuͤndige herlich. Indicere bellum, Absagen. Indicere ferias, Feyrtag verkünden. Indicere Iustitium, Die gericht vffheben / oder beschliessen / stellen. Indictio, Ein zeyt von fünffzehen jaren. Indictiuus, a, um, Gebotten. Indictiuæ feriæ. Gebottne feyrtag. Indicta causa condemnare, Vnuerhoͤrter sach verdammen. Interdico, Jch verbiete. Aqua & igni interdicere, In ban thůn. Prædico, is, pen. pro. Jch sag vor. Maledico, Jch red übel / ich schilte. Maledicus, pen. cor. Ein übelreder / schelter. Maledicentia, Scheltung / lesterūg. Dicturio, Jch beger / oder rüste mich zůreden.
Dictynna , Die Goͤttin Diana.
Dictynneum , Ein berg in Creta.
Didasculus , latinè præceptor, Ein lerer. Et Didascalia, Ein leer.
Dido , aliàs Elisa, Die küngin zü Carthago / welche die selbe statt gebauwen hat.
Didrachmon . Req. DRACHMA.
Didymus , latinè geminus, Ein zweyling. Didymus διδυμεύς, Ein zů nam̄ zůnam Apollinis.
Dies , Tag. Diecula diminu. Ein kleyn zeyt. Dies ciuilis, Die zeyt die weyl der himel vmbgewendet wirt / das ist vier vnd zwentzig stund / ein tag vnd nacht zůmal / fahet an zů mitnacht. Hui(us) partes sūt. Media nox, Mit nacht Mitnacht . Galiciniū, So die hanen kraͤgen. Diluculum, uel aurora, item crepusculum matutinum, So die son auffgeet auff geet . Mane, Der morgen. Meridies, Mittag. Occasus solis. Der abēt. Versper, aut Vespertinum tempus, siue crepusculum uespertinum, So tag vnnd nacht scheidt. Prima fax, So man die liechter anzündt. Intempesta nox.
|| [46r1]
Concubium, & Conticinium, So man růwet vnnd schlafft / die recht nacht. Dies artificialis, qui aliàs naturalis apud ueteres, Die zeyt zwüschēd auffgang vnd nidergang der sonnen / ietz lang dan̄ kurtz. Dies festus, Ein feyr tag feyrtag . Ferię idē. Dies profestus, Ein wercktag. Dies fastus, Daran man gericht darff halten. Nefastus, Daran man nit gericht darff halten. Dies ater uel religiosus, Ein verworffner tag. Dies Comitialis, Daran man comitia dorfft halten. Vide supra. Dies status, Ein gesetzter verordneter tag. Vulgo ordinarius. Dies cōstituta, Vulgò præfixa, Ein verzwickter bestimpter tag. Diem eximere, uel tollere, Den tag nit zů lieb lassen werden / verschleyssen. Sed diffundere diem olim in Judicijs significabat, Vffscheüben biß morndigs. Dies Intercisi, Die halb feyrtag, halb wercktag sind. Dies Critici uel Decretorij. Require supra CRISIS. Dies Dominica, Der sontag. Et dies prima, sic dies secunda, Der montag. Dies tertia, Der zinstag &c̄. Sic potius Christianos deceret loqui, quàm Veneris, Martis, Iouis & huiusmodi alijs turpium Ethnicorum Deorum nominibus uti. Diescit, Es taget. Diespiter, Der Juppiter Diu, aduerb. Tags / oder bey tag. Interdiu, Vndertagē. Diurnus, a, um, Taͤglich. Diurnus labor, Die tag arbeyt. Diurnum substan. Die narung oder die belonung eins tags Diurno, as, Jch leb lang. In diem dare, Auff borg geben. In diem uiuere, Keyn sorg vff morgen haben. Indies, Taͤglich mehr. Hodie, Heüt Quotidie, Alle tag. Vnde quotidianus, a, um, Taͤglich. Perendie, Vbermorgen Vber morgē . Vnde perendinare, & comperendinare, Vbermorgen verziehē. Comperendiantio, Verzug biß vff übermorgen über morgē . Pridie, Am naͤchsten tag vorhin. Postridie, Am naͤchsten tag hinach. Vt pridie Calendarum, uel Calendas Septembris, Am naͤchsten tag vor dem anfang herbstmonatz. Postridie Calendarum Maij, Am naͤchsten tag nach dem Meytag.
Dieteris , Ein zeyt von zweyen jaren, pen. pro. Trieteris, pen. pro. Ein zeyt von dreyen jaren.
Diffiteor . Require FATEOR.
Digamus , pen. cor., Der zwey mal in eelichen stand ist getretten.
Digeries . Vide GERO.
Digitus , Ein finger / oder zehe am fůß. Pollex, Der Daum. Index, Der zeyger. Alias salutaris. Medius, Mittelfinger Mittel finger . aliàs, Infamis, impudicus, & uerpus. Annularis, qui & Medicus, Der vierd finger. Minimus siue auricularis, Der kleynst finger. Digitum tollere, Sich bekennen überwundē sein. / oder anzeygē den kauff wellen annaͤmen. Nam qui digitum in licitatione leuabat, innuebat se fore emptorem. Medium digitum ostendere, Verachten. Pollicē premere, Günstig sein. Vtroq(ue) pollice laudare, Mit grossem gunst loben. Conuertere pollicem, Vngünstig sein. Digitalis, e, Fingergroͤssig finger groͤssig . Digitali crassitudine radix, Ein wurtzel eins finger dick. Digitale substan. Ein finger hůt. Indigito, as, Jch nenne.
|| [46v1]

Dignus , a, ū, Wirdig. Laude dignū, Lobs wert. facis (quod) te dignum est, Du thůst das dir gebürt / zůgehoͤrt / wol anstadt. Cedro digna, Wol wert dz sie ewigklich bleybend / od(er) behaltē werdē. Dignū ollę operculū, ein bequēer / rechter deckel über dz geschirr. Dignè, Nach dem verdienst. Indignus, a, um, Vnwirdig / vnuerdient. Dignitas, Wirdikeyt Wirdigkeyt / ehr / hüpsche. Indignitas, Vnehr / schand / vnwirdigkeyt. Oratiōis dignitas, Die hüpsche der red. Indignitas rei, Die heßligkeyt / oder schand des dings. Dignor, aris, Jch acht wirdig oder wert sein / ich wirdige. Non dignor me hoc honore, Jch acht mich der ehr nicht wirdig sein. Dedignor, Jch acht nit wert / oder wirdig. Indignor, Jch zürne / vnwürsche / habe übel vergůt. Dignor etiā passiue, significat, Jch wird gewirdiget. Dignatio, Wirdigung / gůtigkeyt / früntligkeyt. Indigatio, Zorn / vnwürsche / vngedult.
Diiouis , Der Juppiter.
Dilabor . Require LABOR.
Dilapido . Vide LAPIDO.
Dilemma , Ein bewaͤrung / oder beschließred / die vff beyd weg bewaͤrt / oder beschleüsset.
Diligo , & diligens. Require LEGO.
Dilucium . Vide LEX.
Diluo , Diluuium. Require LVO.
Dimidius . Vide MEDIVS.
Dindymus , in plur. Dindyma, Der gipffel des bergs Ide in Phrygia. Dindymene, Die Goͤttin Cybele.
Dinosis , penul. prod. latinè grauitas, Ernsthaffte.
Diobolaris . Vide OBOLVS.
Diœcesis , penul. pro. latinè gubernatio, Ein verwaltung / herschung.
Diodorus , Ein eigner nam eins philosophi. Itē, Eins geschicht schreibers.
Diogenes , Ein nam eins Philosophi der rott die man Cynicos nante.
Diomedes , Ein Küng Etolie / ein hauptman der Griechen vor Troien. Diomedeę Insulę, Zwo insulē nit weyt von Apulien. Et Diomedei campi, Ein ort in Apulia. Item, Diomedeæ aues, Vogel die man alleyn in den Diomedeis insulis sihet.
Dione , Die můter Veneris. Quę ideo Dionæa dicitur.
Dionysius . Der Gott Bachus. Vnde Dionysia, orum, Die fest Bachi Bachanalia. Vide supra.
Dioptra , Ein geschirr damit man etwas absihet.
Dioscoron , Ein Jnsel nit ferr vom berg Lacinio in Italia. Dioscurias, Ein statt in Colchide.
Diospolis , Ein statt in Egypten.
Diota , Ein irdē weingeschirr mit zweyen handthaben.
Diphthera , pen. cor. Ein hirten kleid / Lidern goller.
Diphthongus , Ein zwyfalter thon / so man zwen vocales zusamen fuͤget in ein sylbe.
Diploma , pen. pro. Ein gewaltzbrieff gewalts brieff von eim Fürsten oder oberkeyt / freyheytsbrieff freyheyts brieff / oder sunst ein herlich versigleter brieff. Vulgo Bulla, aliàs Breue, codicilli.
Diplois , Ein doppel mantel / oder
|| [47r1]
zwyfach kleyd.
Dipsas , Ein schlang / der mit seim beyssen vnmaͤssigen durst bringt.
Diptoton , penul. pro. Das nur zwen casus hat. Triptoton, Das drey hat, ut Iesus. Tetraptoton, Das vier hat. Pentaptoton, Das fünff. Aptoton, Das nit bügig ist.
Dirce , Ein brun Boeotiæ. Vnde dircęus, a ū, Was auß Bœotia / in sunders auß Thebis ist.
Dirigo . Require REGO.
Dirimo . Vide EMO.
Dirus , a, um, Grausam, feintlich / groß. Diritas, Greülicheyt. Dirę, plural. tantum, Verflůchung. Item, Hellische Goͤttin. aliàs Furię, & Erinnyes, siue Eumenides, Die alle übelthaten rechen. Diris deuouere, Verflůchen. Diras imprecari, idem, Rach wünschē. Diris agitari, Wůtig sein.
Dis , Der Gott der hellen / vnnd reychthumb Pluto. Item Dis, ditior, ditissimus, Reich. Vnde ditesco, Jch werd reych. & Dito, as, Jch mach reych.
Discepto , as, Jch zancke / streyte mit worten / oder maͤssige. Disceptator, Ein entscheyder / entrichter / maͤssiger / vrteyler. Disceptatio, Ein vrteylung / erwelung / verhoͤr der sach. Libera disceptatio, ein vrteylūg / od(er) entschuldigung nach dem gewüssen / wie ein sein gewüssen weyset.
Discerniculum . Require CERNO.
Discerpo . Vide CARPO.
Disco , Jch lerne / erfare / erkenne. Discipulus, Ein leriunger. Disciplina, kunst / leer. Item / Ein zucht, maͤssigūg. Disciplinosus, a, um, Lerhafftig / oder leichtlerig. Compo. Addisco, Condisco, fere idem quod Disco. Dedisco, Jch entlerne / ich vergiß das ich gelernet hab. Edisco, Jch lerne außwendig / begreyff in die gedechtnuß. Perdisco, Jch lerne vast.
Discordo , & Discordia. Vide COR.
Discrepo . Require CREPO.
Discretus . Vide CERNO.
Discrimen , Ein vnderscheyd / zerteylung. Item, Ein geuarlicheyt. Discrimino as, Jch zerteile / entscheide Discrimnale, Discerniculum, Ein geschirr / oder nadel damit man das har scheidet. Discriminatim aduer. Vnderscheydig Vnderscheydlich . Indiscriminatim, Vnunderscheydlich.
Discumbo . Vide CVBO.
Discus , Ein breyt schüssel / oder deller. Item, Ein rund scheyb vō steyn oder ertz / dz man geworffen hat. Hinc Disco ludere, Die scheybē werffen / den ballen schlahen. Et Discobolus, pe. cor. Ein scheyben werffer. Discophorus, pe. cor. Ein schüssel / oder deller trager.
Dissero , & Disertus. Vide SERO.
Dispendium . Require PENDO.
Dispensio . Vide PENDO.
Dissideo . Vide SEDEO.
Dissipo . Require SIPO.
Distichon , Zwen verß / zwen reymen. Tetrastichon, Vier verß. Hexastichon, Sechs verß oder reymen. Ita
|| [47v1]
Octostichon. &c̄.
Distineo . Vide TENEO.
Distinguo . Require STINGO.
Dithyrambus , Der Gott Bachus.
Ditio , Ein Herschafft / gebiet.
Diu , Lange zeyt. Vnde Diutule dimi. Etwan lang. Diutinus, a, ū, Langwirig: Diuturnus, a, um, idem. Diuturnitas, Langwirigkeyt. Aliquādo ponit(ur) diu p(ro) diuturno, uel tēpore diurno, tags. diu noctuq(ue), tags vn̄ nachts.
Diuerbia , Die teyl der Comedien / da mancherley personen eingezogē werden.
Diuerto , Diuersor, Diuersoriū &c̄. Vide VERTO.
Diues , Reych. Diuitiæ, arum, plural. tantum, Reychthumb.
Diuido , is, pen. cor. Jch zerteyle. Diuidere animū in diuersa, Jetzund das dan̄ dises betrachtē / od(er) gedenckē. Sic diuidere oscula, ietzund den / dan̄ disen küssen. Hinc Diuisor, Ein vßteiler. Et Diuisio, Ein zerteilung. Item, Diuiduum, zerteilig vnd das zerteilt ist. Indiuiduum, Vnzerteilig. Præterea Diuisibilis, e, Teilsam / zerteylig. Indiuisibilis, e, Vnzerteilig.
Diuinus , a, um, Goͤtlich. Diuinitas, Goͤtheit. Diuinus etiam significat, Ein warsager, weyssager. Diuino, as, Jch sag war / ich weissage / ich radt harbey / oder můtmosse. Diuinator, Ein beyraͤter / můtmasser. Diuinatio, Ein weissagung / můtmassung / fürsaͤhung künfftiger ding. Diuinè, Goͤtlichen. Diuinitus, aduerb. Von Gott / oder Goͤttlicher krafft.
Diuortium . Vide VERTO.
Diurnus , Require DIES.
Dius , a, um, Edel, herlich / Goͤttlich. Et Dium, Dz tagliecht, Der schein vnd glantz des himels. Sub Dio uel sub diuo, Vnderm blossen himel.
Diuus , a, um, Goͤttlich. Idem quod diuinus.
Do , das, Jch gib. Do me tibi, Jch schick mich nach deim willen. Do fidem, Jch verheiß. Do pœnas, Jch wird gestrafft. Do operam, Jch lig ob / ker fleiß an. Do manus, aut herbā, Jch beken̄ mich überwunden sein. Dare uitio, Scheltē. Dare uerba, Betriegen. Dare dono, Schenckē. Dare mancipio, Zů eygen geben. Dare nomen, Anschreiben Auffschreyben lassen. Item dare pro dicere aliquando accipitur. Dare neci, Doͤdten. Et Dare leto idem. Dare uentis, & obliuioni dare, vergessen. Sed Dare uela uentis. Schiffen. Dare memoriæ, Jngedenck seyn. Dare terga, Fliehen. Do iusiurandum, Jch schwer ein eyd. Apud Terntium. Do in publicum, Jch mach gemein / laß auß geen. Turpiter se dedit, Er ist mit schanden bestanden / Er hat sich übel gehalten. Etiā apud Terent. Dare symbolum, Sein gebürlichen theyl geben / sein zech gebē. Dare habenas, Den zügel lassen faren / verhengen. Dedit me ad languorem, Hat mich kranck gemacht. Vt res dant sese, Nach dem sich die sachē zůtragēd. Do palmam, Jch gib den preiß vnd syg. Dare negotium, Befelhen. Dare usum rei, Ein ding gebrauchen lassen. Optionem dare, die wal auff thůn. Effectum dare, Verschaffen / außrichten. Dare per man(us) dicimus, cum aliquid ueteri usu obseruatū posteris relinquimus, Den nachkumnen anzeygen vn̄ verlassen das wir gewuͤst habend. Composita quædam sunt primæ coniugationis, ut Circundo, Jch vmbgibe / vmbschleüsse. Pessundo, Jch truck nider / zertritte. Venūdo, Jch verkauffe. Quædam tertiæ, ut Abdo, Jch verbirge. Addo, Jch thů zů. Additio, Ein zůthůng. Condo, Jch ordne / erschaffe / oder bauwe. ut Romulus condidit urbē Romā, Der Romulus hat die statt Rom gebauwen. Hinc conditor, Ein schoͤffer schoͤpfer . Item Conditus, & inconditus, pen. cor. Vngeordnet. Et Condo, Jch thů hindersich / ich thů zůbehalten / ich verbirge ich verbirge / oder ich thů zů behalten . Condere uinum, Den wein fasssen. Vnde Condituus, a, um, Das gehaltig oder wirig ist. Et Conditorium, Ein grab oder gehaltnuß. Ab hoc fiunt, Abscondo, Jch verbirge. Et Recondo, Jch lege hindersich / oder gehalte / Credo, require supra Dedo, Jch
|| [48r1]
ergibe / ich gib zů eigen. Hinc Deditio, Ein ergebung. Post longam obsidionē, facta est deditio, Nach langer belaͤgerung / hat man sich ergeben, oder / ist ein ergebung geschehen. Dedititius, a, um, Das ergebē ist. Edo, uide supra ædo cū diphthon. Indo, Jch gib inhin. Cibum in os indidi. Jch hab im die speiß ins maul geben. Item, Jch leg vff. Indere nomē, Namsen / den namen geben / oder aufflegen. Obdo, Jch thů für oder beschliesse. Obdo pessulum ostio, Jch thů den rigel für die thüre. Perdo, Jch verliere / oder verderbe. Perditio, Ein verderbnuß / verlust. De perdo ferè idem & Disperdo, Jch verthů. Perditè, Verderblich / vast. Perdite amare, Groͤblich vnnd mit schaden lieben. Prodo, Jch gib harfür / oder schleüß auß. Item, Jch verrate. Hinc Proditor, Ein verraͤter. Et proditio, Ein verraͤterey. Item Prodere memoriæ, Der gedechtnuß beuelhen / auffzeichnen auff zeichnen . Et prodere literis, Anschreiben. Reddo / Jch gib widerumb. Reddo certiorem, Jch thů zůwissen zů wissen . Reddo te eruditum, Jch mach dich gelert. Subdo, Jch thů vnder / oder ich vndersetze / vnderwirffe. Subdere puerū, Ein frembds kind vnd(er) schleüssen / ein wechßel balg darlegē. Subdere oua adulterina, Frembde eyer vnderlegen. Subditus, a, um, Ein vnderthon. Et Subdititi(us), a, ū, Das vnderschlaüffig ist, fremd. Subdititius uersus, Ein verß der nit darzů gehoͤrt. Trado, Jch über gib. Item, Jch lere. Nemine tradente didici hoc, Jch hab das gelernet; so michs niemand gelert hat. Tradunt operas mutuas, Sie helffend eins vmb das ander. Tradere memoriæ & obliuioni, ut supra in simplici. Hinc Traditio, Ein lernung / übergebūg.
Doceo , Jch lere, vnderweise. Docuit me fidibus, Er hat mich gelernt seyten spil. Doctus, a, ū, Ein gelerter. Doctrina, Ein leer. Doctor, Ein lerer. Documentum, Ein warnung / anzeigūg. Docilis, e, Gelerig / der leicht gelert mag werdē. Indocilis, e, Vngelerig. Docilitas, Leichtikeyt Leichtigkeyt zů lernen. Docibilis, e, Von natur geschickt zů lernē Composi. Dedoceo, Jch entlerne / oder ler anderst. Prodoceo & edoceo, Jch lere wol oder volkōmenlich.
Docimasia , Schaͤtzung / achtung.
Docos , id est, trabs, Ein trom / balcken
Dodona , pen. pro. Ein stat Epiri / darbey ein wald dem Joui zůgeeignet zů geeygnet . Vnde Dodonęus, a, um. Dodonæus Juppiter. Et Dodonæū, æs, prouer. Ein schwetzer / der im̄er dar thoͤnet wir die schellen oder ertzinen geschirr zů Dodona.
Dodra / Ein getranck von neün stucken oder teilen gemacht.
Dodrans , Neün teyl assis. Vide sup.
Dogma , latinè decretum ad placitū, Ein entschliesssung / gesatz / gebott. Dogmatistes, Ein anhenger / oder beschirmer der satzung oder entschliessung.
Dolabra , Ein schrothobel schrot hobel / rauchhobel rauch hobel . Dolobella diminu. Dolabro, as, Jch behoble.
Doleo , Jch traure / oder ich leid schmertzē. Doleo mortem patris tui, Jch
|| [48v1]
traure vmb den todt deins vatters. Doleo dentibus, aut dentes mihi dolēt, Die zeen thůn mir wee. Item Dolet mihi quod non pro uotis tibi res succedit, Es ist mir leyd das es dir nit wol gath. Doleo uicem illius, Des schad od(er) vnfal ist mir leyd. Duæ ancillæ mihi dolent, apud Plautum. Zwo maͤgd seind mir siech oder kranck. Dolet dictum adulescenti, Apud Teren. Das wort verdreuͤßt oder betruͤbt den jungling. Ne quid quod doleat dicas, Sag nit etwas dz er vngern hoͤre. Facile fit ei aliquid quod doleat, Dem mag leichtlich etwas geschehen das jn verdreußt / bekümmert. Dolenter, aduerb. Bekümerlich / odder schmertzlichen. Hinc dolor, Schmertz / oder traurigkeyt. Compo. Indoleo, & perdoleo ferè idem quod simplex. Dedoleo, Jch traure nit. Indolentia, Gesuntheyt / vnbekümmernüß.
Dolium , Ein weinfaß wein faß . Dolium fictile, Ein yrden weingeschirr wein geschirr . Doliolum dimi. Doliarius, Ein kuͤffer / faßmacher. Doliaris, e, Das zů den fassen gehoͤrt. Vita doliaris, prouerb. Ein gemaͤß / oder rauch / karg leben / wie Diogenes hielte / der ein faß zů dem hauß hette.
Dolichos , Ein weite die zwoͤlff stadia begreifft. Vide infra quid sit stadiū Hinc Doliochodromus, Eyner der zů sechs malen auff einander das stadium oder lauff platz durch lauffet.
Dolo , as, Jch hoble / mach ich mach glatt. Dedolo, Jch behoble wol. / ich mach glatt. Edolo, Jch glette / mach glat / ballire.
Dolon , Ein hültzen stab / darin̄ ein schwert oder spitz eisen verborgē ist / oder ein geysel darin ein dolch steckt.
Dolopes , Voͤlcker in Thessalien gewesen.
Dolus , Ein betrug / oder gescheidigkeit. Dolosus, a, um, Trughafftig / vol betrugs. Et Subdol(us), a, um, Heimlich / betriegig / listig.
Doma , atis, latinè Tectum, Ein tach. uel domus Synecdochicos.
Dominus , Ein herr / ein gewalthaber über etwas. Domina, Ein herrin. Dominicus, a, um, Das dem herrē zůgehoͤrt. Dominium, Ein herschafft, herschung / gewalt. Dominor, aris uerbum, Jch hersche. Vnde Dominatio, & Dominatus, Gewaltigkeyt / macht / Tyranney.
Domo , as, Jch mach zam. Itē, Jch überwinde. Perdomo, pen. cor. idē est. Hinc Domitus, Gezaͤmpt / überwūden. Et Indomitus, a, um, Vngezaͤmet / wild. Et Domitura, Die zaͤmung. Domabilis, e, Zaͤmig. Indomabilis, e, Vnzeümig.Vnzeümig Vnzaͤmig .
Domus , secundę & quartę declinati. Ein hauß. Domi, Daheym. Locale est: Domi coniectura facio, ich můtmasses bei mir selbs / oder ich erfare bei mir selber. Sic Domi habere, p(ro)uerb. Vō jm selber haben. Itē Domi inspicere aliquē, einē eygētlich erken̄en / erfarē Et Domesticè notus, Eygentlich vn̄ gaͤntzlich erkant. Domi nostræ, In vnserm hauß. Domi alienæ, In eim frembden hauß. ita, Domū eo, Jch ghe heym. Reuertor domo, Jch kum von heymen. Domuncula diminu. Ein heüßlin. Item Domus pro quouis habitaculo, Für ein ietlich ort da wonūg ist. Domus Deorum, Ein tempel. Domicilium, Ein behausung / vnd langwirige wonung. Vnde dicimus, Mutare domicilium, Den sitz vn̄ behausung oder wonung verenderē / gantz an ein ander ort ziehen zů wonen. Domesticus, a, um, Haußgehoͤrig. Domesticum negotium, Ein hauß geschaͤfft haußgeschaͤfft . Et Domestici sub. Die hauß genossen haußgenossen . Domestica animalia, Gezempte thier. Domesticatim, aduerb. Von hauß zů hauß. Domus etiam pro famila accipitur, Für ein haußgesind. Itē, Für ein geschlecht oder stam̄. Text Doma, atis, Ein tach oder hauß.
Donec , Biß / vntzit. Donicum idem.
Dono , as, Jch schencke / ich gib freywillig / vnuerdient. Dono te hac re, & Dono tibi hanc rem, Jch schenck dir das ding. Et Dono seruum Dono, apud Plautū. Jch begab den knecht mit einer gab oder geschencke. Donatio, Ein frey vbergebung / da man ein ding übergibt zů eygen. Donum, Ein gab / oder schencke. Donarium, Ein ort
|| [49r1]
da man die schencken oder gaben gehaltet / ein tempel. Item, Ein gaab. Donatus, Begabet. Indonatus, a, ū, Vnbegabet. Donatiuus, Der begabē mag. Et donatiuū / Ein Fürstē gab / die man den kriegßleüten kriegߟ leüten gibt. Vide supra Congiariū. Compo. Condono, Jch verzeych / laß nach / oder gib auß bitt. Hinc Condonatio, Ein verzeihung ablassung. Vulgo, Indulgentia.
Dorcas , Ein gempßbock Gempß bock / oder ein rech Demlin .
Doris , Ein landtschafft in Grecia bei dem berg Oeta. Vnde Dorij & Dorienses, Die selbigen voͤlcker. Et Doricus, a, um, pro Græcis. Doris, Jst auch ein nam einer meer Goͤttin.
Dormio , is, Jch schlaffe. In utramuis aurem dormire, On sorg sein. In Scaris literis dormire, frequenter pro mori accipit(ur). Dormito, as, frequen. Jch schlaffe hefftig / oder ich übersich etwas / oder faͤle. Dormiturio, Jch nücken / mich schlaffert. Compo. Addormio & Obdormisco, Jch entschlaffe. Edormio, ich schlaffe auß. Edormisco, idem. Indormio causæ, Des handels nit vil acht haben.
Doron , latinè donum, Ein schencke. Vnde Antidoron, Ein widergeltung. Et Dorophoros, Ein gabentrager gaben trager / oder gaben bringer. Et Dorodocia, Corruptio muneribus facta, Ein bestechung mit gaben. Itē, Doron idem quod palmus, Ein meß das vier finger breyt ist. Vnde Didorum Tetradorum &c̄. pe. pro.
Dorsum , Der ruck. Dorsuarius, a, ū, Das vff dem rucken tregt. Vel Dossuarius, Et Dorsualia, Rucken decke.
Dory , latinè hasta, Ein spieß oder lantze. Vnde Doryphorus, pen. cor. Ein lantzentrager lantzen trager / trabant.
Dos , Die heymsteür / oder zůgab / die dz weyb zum man bringt. Item, Ein ietlich gab die einer von natur hat. Dotes animi, Die tugenden. Dotes ingenij, Sin̄reiche / verstand. Dotes corporis, Hübsche / stercke. Dotalis, e, Das zů der heymsteür gehoͤrt. Doto, as, Jch steür auß / ich gib die heymsteür. Et Metaphorice, Jch begabe. Hinc Dotata mulier, Ein fraw die außgesteürt ist / ein reych weyb. Indotata, Ein arme. Die keyn heymsteür hat.
Doxa , latinè gloria & opinio, Ein herligkeyt / ehr / oder ein meynung / won. Vnde Paradoxon, Das wider den gemeynen won ist / vnmeynig / seltzam / vngehoͤrt.
Drachma , Ein quintlin. Itē, Ein gelt oder müntz / das garnach als vil als Denarius giltet / zwen batzen oder acht creützer. Vnde Didrachmon, ein ort ein guldins oder vier batzē.
Draco , Ein Drack Drach oder vergiffter schlang. Dracæna, Ein draͤckin draͤchin . Dracunculus, diminuti.
Dragma , latinè manipul(us), Ein handt fol / ein büschlein oder kleyns bürdlein.
Drama , Das gespraͤch oder enderung vnd uͤbung der personen in den Comedijs. Dramaticus, a, um. Dramaticum carmen, Ein gedicht da personē allein redē / vnd nit der poet.
Drepanum , Ein berg vnd stat in Sicilia.
Dromos , latinè cursus, Ein lauff /
|| [49v1]
oder ein ort da man laufft. Vnde Hippodromos, Ein breyte straß. Catadromos, de quo supra.
Dromedarius , Ein thier das schnell laufft / schier wie ein Kamel.
Drupa , Ein oͤlnuß oder ein beer.
Drys . latinè quercus, Ein eych. Vnde Dryades, & Hamadryades, wald goͤttin.
Dryidæ uel Druidæ, Die weysen vnd geistlichen bey den Gallis gewesen.
Dubius , a, ū, Zweyfelhafftig / vngewiß Cœna dubia, Vide supra. Dubito, as, Jch zweifle. Dubitat promittere, Er darffs nit wol verheyssen. Dubitatio & dubietas, Ein zweiflūg. Dubitanter, Zweifelichtig. Indubie, Gewißliche. Haud dubiè idem. Et sine dubio, procul dubio, uel dubio procul, pro eodem, In dubium uenio, In dubio sum, & mihi dubium est, idem quod dubito, Jch zweyffle / weyß nit wol. Cōp. Addubito, idem quod simplex. Subdubito, Jch zweyfle ein wenig
Duco , is, Jch füre / ich verzühe, ich achte. Parui ducis, Du achtests wenig / oder gering. Et duci absolutè, Gestrafft oder getoͤdt werden. Nero statim duci iussit, Der Nero hat sie von stund an heissen getoͤdt werden. Duco uxorem, Jch nim̄ ein eheweib. Ducere Choros, Ein dantz halten. Ducere literas, Schreyben. Ducere argentum, uel aurum &c, Sylber / oder gold zů blech strecken / dünn machen. In ius ducere, Verklagen / mit recht fürnaͤmen. Item ductus est poenitentia, Es hat in geruwen. Sorte ductus, Mit dem loß erwelet. Apud Verg. Ductor, Ein fuͤrer. Ductus, us, quartæ declina. Ein fuͤrung / leytung. Aquæductus, Ein wassertolen / oder grabe. Dux, Ein hauptman / ein fürstender / vorgenger. Ducatus, Ein Fürstenthům. Ducatus etiā numisma, Ein müntz die man ein Ducaten nent. Ducto & ductio, frequēta. Jch fuͤre hin vnnd wider / ich hersche über ein kriegshauffen kriegs hauffen . Ductarius, a, um, Zügig. Ductarius funis, Ein zugseyl zug seyl / winden seyl / das man durch scheiben zühet. Ductilis, e, Dz sich zerziehen / oder breyt vnd dün̄ machen laßt. Ductim, aduerb. Langsam. Cōpo. Abduco. Jch füre hinweg hin waͤg . Adduco, Jch für herzů. Non potest adduci ut credat, Er mag nit darzů gebracht werden / das ers glaub. Conduco, Jch bedinge. Cōduco seruū, Jch dinge ein knecht. Vnde Conductus, a, ū. In conducta domo habitat, Er wonet in eim gedingtē / od(er) verzinsetē hauß. Et Conductitius, a, ū, Dz vermietet / oder verzinset wirt. Equus conductitius, ein myet roß. Conducit, Impersonaliter, Es ist nütz / es fürderet. Circunduco, Jch für vmb. Deduco, Jch zühe herab / ich für ab. Deducere uocē, Die stim̄ klein machen. Item, Deducere, Beleyten. Domum usq(ue) te deducam, Jch wil dich biß heym beleytē geleytē . Diduco, Jch zerzühe / ich zühe hin vnd wider / oder von einander. Educo, Jch fuͤr hinauß. Item, Jch erzühe. Induco, Jch fürhinein für hinein / ich überrede. Induco animum, Jch setz mir für. Induco scriptum, Jch thů auß / oder vertilge das geschriben ist. Inducere ocreas, Die stiffel anziehen. Inductio. Ein bewerung da man auß den teylen / oder den sunderlichē / vnd gleichen etwas gemeins schleüßt. Induciæ, arum, plural. tantum, Ein anstal / oder fryde / der auff gewisse zeyt bestimpt ist. Introduco, Jch für hinein. Vnde introductio, Ein ein leytung einleytung / der anfang einer ietlichen kunst. Obduco, Jch überzuͤch / bedecke. Perduco, Jch fuͤr biß ans ende / oder mit gewalt. Produco, Jch lengere / verzühe / ich für herfuͤr. ich habe feyl. Reduco, Jch für widerumb. Reducere in gratiam, Wider versoͤnen. Redo in memoriam, Jch bring in gedaͤchtnuß. Reducere etiam significat, Erloͤsen. Vnde
|| [50r1]
Redux, Einer der wider vnuerletzt auß einer geuarlicheit ist kommen. Seduco, Jch für nebentsich nebent sich oder vff ein ort. Et per Meta. Jch verfür / betrieg. Seductio, Verfuͤrūg. Subduco, Jch für hinweg / ich staͤle / entzühe. Subducere cibum, Die speyß abbrechen / enziehen. Subducere naues, Zuͤ landfarē. Deducere naues, Von land schiffen Subducere rationem, Rechnen. Superduco, Jch für / oder setz daruͤber. Superduxit liberis suis nouercam, Er hat seinen kinden ein stieffmuͤter stieff můter vffgesetzt vff gesetzt . Traduco, Jch fuͤr von einem ort ans ander. Traducere librū, Ein bůch auß einer sprach in die ander verwenden / verdolmetschen. Item, Traducere, Geschendē / verleümden. Traduces, Raͤbschoß / oder zweyg die man weyt von eim ort an das ander zühet. Conduco, Jch bestelle / oder dinge. Care conduxisti ædes, Du hast das hauß theür bestanden. Conducit impersonaliter Es ist nuͤtz. Conductitius, a, um, Bestelt / gedinget. Conductitia domus, Ein verzinset hauß. Conductitius equus, Ein lon roß.
Dudum , Vorlangest Vor langest . Iam dudū idē. Dudum intraui, Jch bin langest hinein gangen. Iam dudum te expecto, Jch wart dein vorlangest.
Duella , Ein dritteyl unciæ. Vncia quid sit, uide supra AS.
Duellum , Ein krieg / oder streyt zweyer partheyen. Duello, as, Jch streyte. Duellator, Ein krieger. Duellicus, a, um, Kriegisch. Perduellis, Ein feynd. Perduellio, onis, Ein zamen schweren wider die oberkeyt vn̄ gemeine freiheit. Item, ein soͤllicher offenlicher feynd / der in ein bundtschů vnd zamenschwerung bewilliget. Vnde, Perduellionis re(us), Der eins soͤllichen lasters angeklagt wirt
Dulcis , e, Süß. Prædulce, Vast süß. Subdulce, Ein wenig süß. Dulcor, & Dulcedo, Süssigkeit. Dulciarius, Ein lebkůchenbacher lebkůchē bacher . Dulceo, uel Dulcesco, Jch wird süß. Et Obdulcesco, Jch wird gantz süß. Item Dulco, as, Edulco, ac Condulco, Jch mach süß. Indulco, & indulcoro, as, idem. Dulciloquus, Süßredig Süß redig . Dulcisonus, Süßlautig.
Dulia , pe. pro. latinè seruitus, Dienstbarkeit / knechtheit.
Dulichium , Ein insel, in mari Jonio, nit weyt von Corintho / darin Vlysses geherscht hat.
Dum aduerb. Die weyl oder biß. Nec dum, Noch nit. Dum, coniuncti. Allein / oder doch. Vnde Dummodo, & duntaxat.
Dumus , Ein dornhecke dorn hecke . Dumosus, a, um, Dornechtig / heckechtig. Dumetum, Ein heckwald / ein ort da vil dornhecken dorn hecken wachßen. Dumarius, a, um, Das zů den heggen gehoͤrt. Dumaria falx, Ein gerter / hagmesser.
Duo , æ, o, plura. tantum, Zwey. Dualis, e, Zweyig / zwifacht. Dualitas, zweifaltigkeyt. Duplo, as, Jch dopplen / mach zweyig / zwyfalt.
|| [50v1]
Vnde duplus, a, ū, Dopelt / zwyfach. Et Duplaris, e. Zweymal genomen oder gezalt. Duplarius, Ein Doppelsolder Doppel soͤlder / dem zweyfache speyß ward geben. Composi. sunt, Duodecim, Zwoͤlff. Sed cum duodecim absolutè, uel solum ponitur significat, leges duodecim tabularum, Die gsatze der zwoͤlff tafflē zů Rom. Et Duodecimus, a, um, Der zwoͤlffte. Duodenarius, a, ū, Dz zwoͤlffte in im halt. Duodeni, Je zwoͤlffe. Duodecies, Zwoͤlffmal. Duodeuiginti, Achtzehen / zweyer minder dan̄ zwentzig. Sic Duodetriginta, Acht vn̄ zwentzig &c̄. Ducenti, æ, a, Zweyhundert zwey hundert .
Duplex , & Duplico. Require PLICO.
Durateus , a, um, latinè ligneus, Hültzen.
Duramen , & Duramentum, Ein arm / oder ast eins raͤbstocks / oder weinraͤben.
Durus , a, um, Hert / rauch / starck. Et per Meta. Vnmilt / vnerbermdig. Item, Leydenhafftig. Vnde Duritia & Durities, Hertikeit Hertigkeit / rühe / vnmiltigkeit. & Dureo, es. Item Duresco, Jch bin̄ hert / wird hert. Et Induresco Jch verherte. Obduresco, idem. & Perduresco. Præterea Duro, as, Jch mach hert / ich veste. Item, Jch leyde / verharre / bin langwirig. Vnde Durabilis, durabile, Werhafft / langwirig. Composi. Eduro, Jch mach vast hert. Perduro, Jch beharre biß ans end. Induro, Jch mach verhertet. Obduro idem quod simplex. Duracinæ uuæ Weynbeer die hert sind. Duracinum persicum, Ein pfersich der sich nit gern vom kernē schelet. Duracinum Cerasum, Ein wiechsel. Edurus, a, um, Nit hart.
Duria uel durias, Ein fluß in Hispanien. Alij Durium uocant.
Dyas , latinè dualitas, Zweyheit.
Dynastes , uel Dynasta, Ein gewaltiger / ein herscher. Dynastia, Ein gewaltigkeit.
Dyrrachium , Ein stat Epiri.
Dyscolus , Vngeschlacht / boͤß / schadhafft.
Dysenteria , latinè Tormina, Der rot schade / die rot růr. dz rot außlouffen.
Dyspepsia . Vntoͤwung / boͤse toͤwung.
Dyspnoea , Keichigkeyt / harte des atems.
Dysuria , Harnstrenge, latinè stranguria.

AB E INCIPIENTIA
[arrow up]


E et Ex. præposition. significāt, Auß / von / È loculis mihi nummos furatus est. Er hat mirs gelt auß dem seckel gestolen. Ex patre tuo audiui, Jch habs von dem vatter gehört. Item, Für oder zů. È re tua est, & ex commodo tuo est, Es ist zů deim nutz. È republica est, Es ist für den gemeynen nutz. Ex uoto, uel ex sententia obtigit, Es ist mir nach meynē willen gelungē / nach wnsch gangen. Ex animo, Warhafftiglich / in ernst. Ex tempore, Vnbedacht / oder schnelligklich. Ex professo, Offentlich / frey. Ex parte, Zům teyl / vnuolkōmenlich / nit gantzlich.
|| [51r1]

Eatenus , pen. cor. So ferr / also ferr.
Ebenus uel Ebenū, Ein baum in India der schwartz holtz hat.
Ebrius , a, um, Truncken, Ebriosus, Der offt truncken wirt, Ebrietas, Trunckenheit. Ebrio, as, & inebrio, Jch mach truncken.
Ebullo , & Ebullio. Req. BVLLA.
Ebulum , uel Ebulus, Acten staud. Baccæ Ebuli, Actenbeer Acten beer .
Ebur , Helffenbeyn. Eburneus, a, um, & Eburnus, a, um, Helffenbeynen weiß. Eboreus, a, ū, Das von helffant ist, Eburatus, a, um, Mit helffenbeyn helffen beyn überzogen.
Eburones , penulti. producta, Die voͤlcker in Gallia Belgica zwüschen dem Rheyn vnnd Mosa, Vulgo, Die Liege / die im Lüticher Bistumb.
Ebusus , pen. pro. Ein insel im Hispanischen mehr.
Ecbasis , latinè excursus uel egressio, Ein außschweyffen außschweyffung mit worten von dem fürgenommen handel / das doch etwas die sach fürdret. Dicitur etiā Parecbasis. Digressio.
Ecbatana , penultima correpta, pluralis tantum, Ein hauptstat haupt statt in Media.
Ecbolia , plura. Artzney damit man die todten kinder auß můter leib treibet. Latinè Eiectoria dici possunt, Et Ecbolimi, Solliche kinder die todt in můter leib seind. Eiectij pueri.
Ecce , aduerb. Schaw, syhe. Vnde Eccū, am os, as, Sihe yhn oder sye.
Ecclesia , latinè Contio, Ein berüffte gemeyn / oder versamlung. Ecclesiastes, Ein prediger. Concionator.
Ecechiria , latinè Induciae. Vide supra.
Echemythia , latinè taciturnitas, Stilschweygung.
Echeneis , pen. pro. Ein visch der die schiff haltet / das sie nit lauffen moͤgen. Latinè Remora.
Echidna , aliàs hydra, Ein schlang / oder wassernater wasser nater / deren Hercules die koͤpff abgeschlagen hat. Excetra.
Echinus , penultima producta, Ein dornechtig schalen / wie die kesten haben. Echinatus cortex, Ein dornechtig rind oder hülsche. Item Echinus est piscis, Ein visch der vil dornen hat an stat der fuͤssen. Aliàs, Erinaceus. Item animal, latinè Ericius, Ein Jgel.
Echo , Der widerthon wider thon im wald, oder in eim tal / so eyner schreyet / vnnd die stim̄ widerthoͤnt wider thoͤnet , latinè dicitur Imago, & fingitur Dea esse. Declinatur ut Calypso, Echus in genitiuo.
Eclegma , latinè linctū, Ein artznei / oder latwergen / oder sunst dergleychen der gleychen / das man nit beyßt oder isset / sunder langsam im mund zergon laßt / vnd also schlucket. Vulgo Electuarium.
Eclipsis , latinè defectus. Ein mangel oder gebresten. Eclipticus, a, um, Mangelhafftig. Est figura, Ein gestalt der red so etwas mangelt.
Ecloga , penul. corre. Ein erkiesung / außlesung / erwelung. Aegloga alius est. De qua uide supra.
Econ , uel Eicon, ἐικών latine imago, Ein bildtnuß / gleychnuß. Econcula, uel Iconcula diminuti.
|| [51v1]
Ein kleins bildlein.
Ecphrasis , Ein außtrūckelich erklaͤrūg
Ecstasis , latinè stupor, Ein erstummung erstunung / oder entsetzung des gemützs.
Ecstasis , latinè extensio, productio, Ein außstreckung oder lengerung / so ein sylbe gelengert wirt.
Ecthlipsis , latinè elisio, Ein außstossung / außtreybung / so das m / vnnd ein vocal außgestossen werden. Vt, multum ille, ibi legendum, mult illi.
Edessa , Ein stat in Mesopotamia.
Edico . Vide DICO.
Edissero . Require SERO.
Edentulus . Vide DENS.
Edo , is, uel Edo, es, est, Jch iß / verzere. Esito, Jch iß vast / oder emsig. Esurio Mich hungert. Edo, onis, Ein fraaß. Edax, Essig. Edacitas, Essigkeit. Edulium, Speyß. Edulia, Essige ding. Composi. Ambedo, Jch vmbisse / vmbnage. Comedo, penul. cor. idem quod edo. Exedo, Jch iß auß. Obedo, Jch isse / verzere. Hinc Obesus, a, um, Dün̄ / außgemegert. Vel cōtrarium, Dick / feyßt. Et Obesitas, Feyßte / dicke. Peredo penul. cor. Jch isse vast. Ab edo fit etiam Inedia, Hunger. Aedo cū diphthon. Vide supra.
Edonides , Weyber die dem Gott Bacho sein fest vnd opffer begen in wuͤtigkeit oder vnsinnikeit vnsinnigkeit . Aliàs Euantes, & Thyades. Item Mænades, & Mimallonides, ac Bassarides.
Educo , as, pen. cor. Jch erzühe / ernere. Vnde Educatio, Erziehung / auffziehung.
Effari . Vide FARIS.
Effero . Vide FERO, & FERA.
Efficax , et Efficio. Require FACIO.
Effigies , Ein bild nach eins anderen gestalt abgemacht. Effigio, as, Jch mach nach einer biltnuß oder ich bilde / mach zů eim bild. Effigiatus, a, um, Gebildet. Ineffigiatus, Das kein gestalt / oder bildnuß hat.
Effictim , Vast hefftig.
Effœtus . Vide FOETVS.
Egelaste , Ein stat in Hispanien.
Egeo , es, Jch bedarff / hab mangel. Et Compo. Indigeo idem. Vnde Egenus, a, um, Dürfftig / mangelhafft / arm. & Egestas, Dürfftigkeit / armůt. Item, Indigus, a, um, Dürfftig / mangelhafft. & Indigentia, Mangelhafftigkeit / armůt.
Egeria , ein Goͤttin welcher die schwangeren frauwen opfferten.
Egregius . Require GREX.
Ehò , interiectio, Da man zuͤ sich růfft / oder wincket.
Eia , hortandi aduerb. Wolan.
Eiulo , as, Jch weyne laut / ich heüle, Eiulatus, Ein heülung / grosse klag.
Eiusmodi , Soͤllich / also, ut eiusmodi uir, Ein soͤllicher man. Eiusmodi monstrum, Ein soͤllich seltzam wunder ding.
Elamitæ , Voͤlcker in Arabia.
Elea , Ein statt in Lucania. Vnde Eleatæ, Die einwoner darin.
|| [52r1]

Electra , Ein mehr Goͤttin / ein dochter Atlantis.
Electrum , latinè Succinus, à Germanis olim Glessum, nunc Augsteyn. Et metallum, Gunterfeh.
Electryon , Ein sůn Alcæi vnd Amphitryonis brůder.
Eleemosyna , Ein erbarmung. Item, Die gab die man eim armen gibt / ein Almůsen.
Elegans , Wol gezierd / außgebutzt auß gebutzt . Elegantia, Zierlicheit. schoͤnigkeyt.
Elegia , pen. pro. Ein traur lied. Elegidium diminu. Elegus uersus, idē quod Elegia. & Elegiacus, a, um, Das zů trauren dienet. Elegiographus, Der soͤlliche verß oder carmina schreybt.
Elei , pen. pro. Voͤlcker in Peloponeso.
Elementum , Eins ietlichen dings erster anfang / daruon es sein wachsen vnd auffgang hat. Sic literae dicuntur elementa. Puer elementarius, Ein kind das erst die bůchstaben lernet. Elementa Musices, Elementa Geometriæ &c̄. Die ersten anfeng diser künsten. Nam quatuor principia rerum, Die vier anfeng aller ding / Als feür / lufft / wasser / erd. dicuntur elementa.
Elenchus , latinè argumentū, index, Ein begreyffung / inhalt / anzeyg / oder register. Item, Ein scheltūg. Vnde Elenchicus, Scheltechtig. Sunt etiam Elenchi proceriores maragritæ, Langlechtig / gerade baͤrlen die man an die oren henckt.
Eleo . Vide LEO.
Elephas , & Elephātus, Ein Helfant. Bos luca aliàs. accipitur pro Ebore, Für helffenbeyn. Vnde Elephantinus, a, ū, pe. cor. Dz von helffant ist. Elephantia, & Elephantiasis, Ein kranckheit / wie der außsatz / oder maletzey / da der leyb gefleckt vnd vol schüpen wirt vnd auffgeblasen. Imo morbus ille quem hodiè leprā uocant, Die recht maletzey / außsatz / Elephantiacus, Der die kranckheit hat.
Eleuo . Vide LEVO.
Eleus , Ein zůnam Bacchi.
Eleusis , Ein statt nit weit oder ferr von Athen / da der tempel Cereris war.
Elicio & Elix &c̄. Require LATIO.
Elido . Require LAEDO.
Eligo . Vide LEGO.
Elis , Ein stat in Arcadia.
Elissa . alias Dido. Vide supra.
Elixo . Vide LIX.
Ellichinum , Ein dachte / oder wiechen in der amplen.
Elogium , Ein herlich zeügnüß / oder herlicher spruch. odder sunst ein gezeügnuß zů loben / oder schmach.
Elops , piscis qui accipenser. Vide supra.
Eloquentia &c. Vide LOQVOR.
Elorus , penul. prod. Ein fluß vnd stat Sicilie.
Elotæ uel Elotes, pen. pro. Die knecht bey den Spartaner.
Elysium , Das ort da die seelen der behaltnen / vnd gerechten wonen. Elysij campi, pro eodem.
Emancipo . Require MANCIPO
|| [52v1]

Emathia , Ein lantschafft Macedonię, aliàs Pharsalia, & cāpi Philippici.
Emaus , untis, Ein stat Palęestinę. aliàs Nicopolis.
Embamma , Ein eintūcke / soß / latwergē, gewürtzte bruͤge / darin̄ man duncket. latinè Intinctus.
Emblemata , Verschroten werck oder die gewürfleten esterich vnd wend. Item quicquid ornatus gratia inseritur, Was von zierd wegen hinein gesetzt wirt. Emblema dicitur, id est, insitum uel insertum.
Embolimos , uel Embolimæos, Der einwürffig tag den man im schalt jar am vier vnd zwenzigsten tag Hornungs einsetzt. latinè Bisextus. uel Intercalaris dies. Vnde Embolismos, Intercalatio.
Embryo , Die vnzeytig frucht der schwangeren frauwen.
Emendo . Require MANDO.
Emerita , Ein statt Hispaniæ.
Emineo . Vide MANEO.
Eminus aduerb. Von weytnuß.
Emissarius . Require MITTO.
Emo , is, Jch kauff. Emptito, as, frequēta. Jch kauff emsig. Emax, Der gern kaufft. Emptitius, a, um, Erkaufft / das gekaufft wirt. Emptor, Ein kauffer. Composi. Adimo, Jch nim̄ hinwaͤg / ich beraube. Coemo, Jch kauff zůmal. Eximo, Jch nim̄ außhin / oder hinweg. Et Libero, Jch erloͤß. Varijs exemptus periculis, Vß mancherley gefaͤrligkeit erloͤßet. Eximere noxæ, Die sünd oder übelthat verzeihen. Eximere ex ærarijs, Die bůß oder straff gelt nach lassen. Eximere numero, Herlich halten. Eximium habere. Exemptus, Der außgenommen ist / der nit vnder der gemeynen herschung begriffen wirt. Exemptus rebus humanis, Gestorben oder todt. Exemptilis, e, Das außnaͤmig ist. Exemptiles dentes, Zeen die man außhin nimpt / vnd wider hinein thůt. Item Eximius, a, um, Fürbündung Fürbündig / fürtreffenlich. Interimo, Jch doͤte. Perimo idē. Vnde peremptorius, a, ū, Doͤtlich. Peremptorium edictum, Das letst gebot im rechten / das den span / oder handel volendet / da keyn parthey sich absünderen darff. Redimo, Jch bestand / bedinge / ich kauffe. Vnde redemptores uectigalium, Die kauffer der zolle / die bedinger. Mancipes. Item Redimere, Wider loͤsen / oder wider überkommen das gefangen ist gewesen vnd verhafft. Redemptio, Ein erlösung / bestellung. Demo, Jch nim hin. Demere curas, Die sorgen vertreiben / hinnaͤmen. Dirimo, Jch zertrenne / scheyd von einander / loͤß auff. Prelia uoce diremit, Er hat die streit mit dem wort gescheyden. Dirimere tempus, idem est quod diē eximere. De (quod) supra, in dictione Dies.
Emolumentum , Nutz vnd gewin̄ / den man auß auß der arbeyt erlanget.
Empedocles , Ein philosophus von Agrigento / der stat Siciliæ.
Emphasis , latinè expressio, Ein außtruckung / da man etwas verborgens auß eim wort harauß truckt.
Emphracta , Ein gedeckt schiff.
Empiricus , Ein erfarner in der artzney.
Emplastrum , Ein salb. Latinè fictū uel formaum, Darum̄ das es auß mancherley dingen gemacht wirt. Vulgò unguentum. Sed quod indocti uocant Emplastrum, Ein pflaster. Docti cataplasma, dicunt ut supra. Emplastratio autem, Ein zweigūg / impfung / einpropfung. quae aliàs Inoculatio. Vide infra.
Emporium , Ein mercktstaͤt / ein ort da man meß vnd jarmaͤrckt halt. Emporos, Ein kauffman / gewerbs man. Emporeuma, Ein werbung. Emporeticus, a, um, Das zůr werbung vnd kauffung dienet. Emporetica charta, Kremerheüßlin / puluer heüßlin puluerheüßlin / scarnützle.
|| [53r1]

Empusa , Ein boͤß gespengst / oder geyst der auff eim fůß gehet / der Hecate zů geordnet.
Empyreum , latinè igneum, Feürein.
Emungo . Require MVNGO.
Enargia , pe. pro. latinè euidētia, Ein erleüchtūg / so ein ding dermaß beschriben wirt / das man meinet man sechs vor augen.
Encænia , orū, plural. latinè initialia, Die inweihung / eins ietlichē dings / das fest der erneüwerung oder weihung.
Encaustum . Req. CAVSTICVS.
Enchiridium , Ein handbüchlyn. Item Ein dolch / oder kleynes daͤglein / schwertlein.
Enchorius , a, um, latinè regionalis, Einlendisch / das nit frembd ist.
Enchrista , Artzney / die man anstreychen mag.
Enclisis , latinè inclinatio, Ein neygung Einneygung . Encliticus, a, um, Neygechtig. Vox Enclitica, Ein woͤrtlin das den thon zů yhm neiget.
Encyclios , Das rund ist gemacht. Itē schlecht / vnachtbar / gemeyn. Encyclius uir, aliàs in ordinem redact(us), ein schlechter vnachtpar mēsch. Vnde Encyclopedia, penulti. prod. Ein runde ordnung aller künsten / da ye eine an der andern hanget. Sic enim se habent liberales artes. orbis doctrinæ à Quintiliano, & concentus doctrinarum à Cicerone uocatur. Ciclopediam, absoluit, Er ist aller kunst berichtet.
Endelechia , pen. prod. Ein vnablaͤssig vnd ewige bewegung oder uͤbūg / wie dan̄ des menschen seel ist.
Endiadys , Ein zerteylung des adiectiui vnd substanti. oder so das adiectiuū wirt verwandelt in ein substantiuum. ut Per famam, ac populū, pro per famosum populū.
Endromis , idis, Ein dick gefotzet kleyd der kempferen. das man auch jm bad gebrauchet.
Endymion , Ein eygner nam des / der von erste den lauff des mons erfunden hat. Fingitur adamasse eum Luna, & à Ioue perpetuum somum impetrasse. Man dichtet der Mon hab yhn seer geliebt / vnnd ein ewigen schlaff erlanget. Vnde Endymionis somnum dormire, prouer. Lang über die massen schlaffen vnd faul sein.
Enneaphthongos , Das neün stim̄ hat.
Enargia , prod. penul. latinè efficacia, Kraͤfftigkeit / wirckung.
Eneruis , & eneruo. Req. NERVVS.
Engonasis / Ein zeychen des himels / oder gestirns / das latinè Ingeniculus wirt genant. Der Hercules auff das linke knü gestützt.
Enim , coniuncti. causalis, Dan̄. Sed enim, Aber. Enimuero, Aber / fürwar.
Enipeus trisyllabum, Ein fluß Thessaliæ.
Enna , Ein stat Siciliæ.
Enitor , & enixum. Vide NITOR.
Ennosigæus , Der Gott Naͤptunus.
Enodo &c. Require NODVS.
Enormis . Vide NORMA.
Ens , Das da ist.
Ensis , Ein schwert. Ensiculus diminu.
|| [53v1]
Ensifer, Ein schwerttrager.
Enterocele , pen. pro. Ein bruch der gemechten oder hoden / so sie herauß in den hodensack hoden sack gond.
Enteron , latinè intestinum, Vnde exenterare, Die ingeweyd auß nemen. Exenteratus lepus, Ein außgenomner haß. Exentero, as, Jch durch stiche.
Entheus , a, um, diuinus, Goͤtlich / oder vom Gott zů wuͤtigkeit bewegt / vn̄ angehuchet. Olim fanaticus dictus. Enthusiasmus, Ein Goͤttlich anhauchē / od· bewegung im gemuͤt zů vnsinnigkeyt / oder wuͤtung / als die Poeten empfinden.
Enthusiasmus , Ein goͤtlich anhauchē oder bewegung im gemuͤt zuͤ vnsinnigkeit / oder wuͤtung / als die poetē empfinden.
Enthymema , pen. pro. Ein erdichtung oder betrachtung. Item, Ein vnuolkomelich bewaͤrung / oder Syllogismus der nůr auß eim schleüßt.
Entoma , latinè insecta, Muckē / ymē, würm &c̄. vnd der gleichen thier den das haupt oder anders vom übrigen leyb zerteylt ist.
Enyo , latinè Bellona, Die Goͤttin des kriegß. Enyali(us), Ihr suͤn oder kriegbar.
Eo , is, Jch gon. Ire in sententiam, Mit stimmen. Ire inficias, Leücknen. Serui qui aduersè ierant. Terē. die knecht welche entgegen warend gangen. Ire suppiietas, apud cesa. Zů hilff komē. Prorsus ibat res, Cice, die sach gieng von stat. Ire sub umbras, apud Vergi. sterben. Ire suspenso gradu, Vff den zeen gehen. Itē Ire, uel abire in obliuionē, In vergessung komen. Sic inconsuetudinem aire, zů einer gewonheyt werdē. In flammas ire, verbrünnē. In auras ire, Verschwindē / zuͤ nichte werden. In cinerem abire, verzert werden / vergen. Hinc ito, as, frequent. Jch gee / oder gang emsig. Itio, Ein gangung. Composi. Abeo, Jch gehe hinweg. Tempus abit, Die zeyt gat hin. Vnde abitus, & abitio, Ein hingang. Adeo, Jch gon herzů / ich greyff an. Adire periculū, Jn ein gefaͤrlicheit sich begeben. Hinc aditus, Ein zůgang / eingang / thüre. Aditum præcludere, Den ingang versperren / verhinderē. Ambio, Jch gehe vmb. Metapho, Jch begaͤre / schmeychle. Ambire puellam, Vmb ein dochter werben / zůr ehe begaͤren. Ambire honores, Ehr begaͤren . Vnde ambitio, Ein vmbgang. Item, Ehrgeytikeit ehrgeytigkeit . Et ambitiosus, a, um, Ehrgeytig. Item Ambitus, pen. cor. Ein vmb gang / oder vnerlich werbung nach ehren. Sed ambitus, pen. pro. participium est. Anteeo, Jch gon vor / ich übertriffe vber triffe . Circumeo, Jch vmbgehe. à quo circuitus, quod Græci periodum uocant. Vide supra COMMA. Coëo, Jch gehe zůsamen / oder ich fuͤg zůsamen . Itē coire, Vermischt werdē / beschlaffen. Vnde coit(us), Die vermischūg weibs vn̄ mans. & coitio, Ein zamēgang zamē gang . Exeo, Jch gon auß. Exire in fabulā Zů einer fabel vnd gedicht werden. Exire, uel abire in consuetudinē. Zů einer gwonheit werden. & similia. Exire de potestate, Von sinnen kommē. Hinc exitus, Ein außgang. Et exitium, Ein boͤser außgang / ein verderbnuß / oder schade / todt. Exitialis, e, & exitiabilis, e, Schaͤdlich / verderblich / toͤdtlich. Ineo, Jch gehe ein / ich heb an. Vt inire pręliū, Den streyt anheben. Inire gratiam, Ein danck erholen. Inire fœdus, Ein bundt machen. Inire rationem, aut uiam, Ein weg erfinden. Inire nexū, In verpfendung / oder eygenschafft des leybs kommen von geltschuld waͤgen. Inire consilium, Zů radt werden / fürsetzen /
|| [54r1]
an schlahē. Ineunte uere, So das glentz an hebt anhebt . Ab ineunte ætate, Von iugent vff. Item inire significat coire, Vermischet werdē / vnlauterkeit pflegen. Hinc Initor bos, Ein farr / oder hag / stier. Sic Initor asinus, Der die stůten reyt. Et initium, Ein anfang. Item Initia, Die opffer der Goͤttin Cereris. Præterea uerbum Initio, as, Jch weyhe / ich eygne zů. Vnde Initiatio, Ein weyhung. Et Initiarius, a, um, Das zů dem einweihē gehoͤrt. Intereo, Jch zergehe / stirb. Vnde Interitus, Der todt / oder verderbūg. Introeo, Jch gehe hinein. Introitus, Ein eingang. Obeo, Jch vmbgon. Obire negotium, Ein geschefft außrichtē. Obire munus, aut prouinciam, Ein ampt verwalten / oder außrichten. Obire diem, & obire mortem, Sterben. & obire absolutè, Sterbē. Vnde obitus, Die sterbung / todt / vndergang. Pereo, Jch wird verlorn, ich verdirbe / stirbe. Et composi. Depereo, idem significat. Item deperire, Vngestümlich liebē. Disp(er)eo, Jch verdirb gantz. Prodeo, Jch gehe herfür / oder außhin. Pręeo, Jch gehe vor. Pręire uerbis, vorsprechen. Prætereo, Jch fürgehe / vergisse / oder übersihe. Pręterit me, Jch weyß nit. Præteritus, a, ū, Vergangē. Redeo, Jch gehe wider umb / ich kom̄ wider. Redeo in gratiam, ich wirde zů freünd / ich wird versoͤnet. Redit ad integrū, Es kumpt zů dem beschluß / es beschleüßt sich. Redire ad rē, vff dz fürnaͤmē wid·komē. Ad ingeniū redire, wid· nach seiner art thůn. Ad restim res redijt, Die sach ist zů verzweyfflung geraten. Ad rastros redire, Zů grosser armůt komen. Hinc reditus, Die widerfart / widerkerung. Item Reditus, Gefaͤll / jaͤrlich gült oder zinß. Subeo, Jch gehe hinein. Subeo tectum, Jch gehe ins hauß. Subire mortem, Den tod leyden. Subit mentem, Es kompt in sin̄. Subijt me pœnitētia, Es hat mich gerauwen. Subire aleam, Wagen / in gefarligkeit gefaͤrlicheit geben. Subire etiam significat, Vffwachsen. Transeo, Jch gon für / oder weyter. Pertrāseo idē. transitus, Ein fuͤrgang. Et transitorius, a, um, Zergencklich / das bald fürgat. Veneo, Jch wird verkaufft / à uenum & eo, à quo uenalis, e, Feyl / das man verkauffen wil. Et uenalitus, a, um, Das verkaufft ist / oder ein verkauffer der knechten. Venalitiarius. idem.
, cum accentu, So vil / oder der halben. Vt eò ne insolescis quòd diues es? Bistu derhalben stoltz dz du reich bist. Item, Daselbsthin. eò ueniam, quo iusseris, Jch wil daselbsthin daselb hin kōmen / dahin du heyssen wirst. Eò dementiæ peruenit, Er ist zů einer soͤllichen dorheit kom̄en. Eousq(ue), So ferr.
Eous , prima longa, Der vff gang auffgang der sonnen. Eous, prima correpta, Ein roß der sonnen. Item adiectiuum, Morgenlich.
Epaminondas , Ein Thebanischer hauptman / oder gewaltiger.
Epanodos , pen. cor. latine regressio, ein widerkerung / so man zů dem vorderen widerkert / als. Vicerunt Romani, Die Roͤmer habend überwūden. Mari Carthaginenses, scilicet
|| [54v1]
uicerunt, Zů wasser oder vff dē mehr (verstand / habend sie überwunden) die Carthaginenser. Terra Gallos, Zů land die Gallier &c̄.
Epanalepsis , latinè repetitio uel resumptio, Ein wider aͤferen wid·aͤferen eins worts am anfang vn̄ ende eins verß.
Epanaphora , penul. correp. Ein wideraͤferen wider aͤferen eins worts am anfang viler versen.
Eparchus , Ein landtvogt / landtpfleger landt pfleger . Eparchia, Ein landtschafft / vogtey.
Epenthesis , latinè interpositio, Ein zwüschend setzung / so man etwas da mitten in ein wort setzt. ut induperator pro imperator.
Epειus , pen. pro. Ein eigner nam des der das hoͤltzin roß vor Troia hat gemacht.
Ephebus , latinè pubes, Der ietz geschickt ist zuͤ gebaͤrē / vierzehen jaͤrig. Hinc Ephebion, Ein ort da die jugent geuͤbet wirt / ein schůl darin̄ mā fechtet. Ephebia puberitas, Die selbig zeyt.
Ephegesis , uel Ephexegesis, latinè expositio, Ein erklaͤrung vnnd außlegung des vorderen.
Ephemeris , pen. cor. latinè diarium, & acta diurna, Ein register / oder bůch darin taͤglich handlūg ingeschryben werden. Vide supra ANNALES. Ephemerinos, diaria febris, Ein kalt wee oder fieber / das nur ein tag weret. Aphimerinos quotidiana, Das taͤglich. fieber.
Ephestiades , Die Jnßlē die sunst Vulcaniæ oder Aeoliæ heyssend.
Ephestris , Ein wappenrock wappen rock / ein kleyd das man über den harnasch oder wapen anlegt.
Ephesus , pe. cor. Ein hauptstat Jonię / Vnde Ephesi(us), a, ū, Dz darauß ist.
Ephialtes . Vide supra INCVBVS.
Ephippium , Ein sattel. Ephippiari(us), Ein sattler.
Ephodion , latinè Viaticum, Waͤgspeyß / zerung.
Ephorus , pen. cor. latinè inspector, Ein auffseher / auffschauwer / der Spartaner oberkeit.
Ephyra(Ancient Ephyra seems to be Cichyrus (Ancient Greek: Κίχυρος), see http://en.wikipedia.org/wiki/Cichyrus, a long way from Corinth.) , pen. cor. Die stat Corinth.
Epialos , Ein fieber oder kaltwee kalt wee dz vō feüchtikeit feüchtigkeyt kümpt / da der leyb vßwendig heyß / vnd inwendig kalt ist.
Epibates , latinè ascensor, Ein schiffkrieger schiff krieger . Epibatra, Ein schiffstaͤgen schiff staͤgen .
Epicharmus , Ein herlicher philosophus auß Silicia.
Epicherema , pen. pro. latinè adgressio, et est idem quod syllogismus, Ein bewaͤrnuß vnd vnd gewiß beschliessige anzeygung.
Epichysis , latinè infundibulum, Ein traͤchter.
Epicedium aliàs Nænia, Ein leychgesang leych gesang / dz man zů ehr der leiche singt.
Epicœnum , latinè supercommune, uel promiscuum, Vermischlet / da man zwey geschlecht vnder eyner endung vnd eim artickel begreyfft.
Epictetus , pen. pro. Ein philosophus auß Prygia.
Epicurus , Ein philospohus vō Athen / der den wollust für das hoͤchst gůt vn̄ saͤlikeyt seligkeyt schetzt. Vnde epicurus pro
|| [55r1]
uoluptatio, Für ein wolluster. Et Epicuræi, Die anhaͤnger vnd nachuolger Epicuri.
Epidamnus , Die stat Epiri. Aliàs Dyrrachium.
Epidaphne , Ein lustig ort in Syria / bey der statt Antiochia.
Epidaurus , Ein stat in Peloponeso / oder Morea / da der tempel Aesculapij war.
Epidicticon , latinè demonstratiuū, Anzeygig.
Epidromus , uel Epidromis, Das seyl damit das netz gespannet wirt / oben vnnd vnden / oder am fürhang / vmhang.
Epiglossis , latinè ligula, nux gutturis, minor lingua, Dz athem zünglin / oder deckelin der atemadern athem adern .
Epigonos , Ein nachkomner / der von eim geborn wirt. & Epigoni, Die Vrhaber vnnd anfenger des andren Thebanischen kriegs.
Epigramma , Ein überschrifft. Vnde Epigrammatistes, & Epigrammatarius, Einer der kleyne carmina schreybt.
Epigraphe , penul. correp. Ein überschrifft / titel / oder erzelung.
Epigryphus , Der ein krum̄ nasen hat.
Epilepsia , morbus comitialis. Vide supra. Etiā sacer morbus, & Herculeus, Der fallend siechtag. Epilepticus, Der soͤlliche kranckheit hat.
Epilogus , penul. correp. latinè cōclusio uel cumulus, & peroratio, Die abred / oder der beschluß der rede.
Epimenides , Eim philosophus auß Creta / von welchem gedichtet wirt / das er siben vn̄ fünffzig jar geschlaffen hab. Vnde prouerb. Vltra Epimenidem dormire, Staͤtz oder für vnd für traͤg vnd faul sein.
Epimythion , Die erklaͤrung vnd auß legung der fabel oder gedichtz.
Epinicion , latinè uictorale, Ein fest oder gesang von der erlangten sigs waͤgen / oder ein belonung des sigs.
Epiphanes , latinè illustris, Scheinbar durchleüchtig. Epiphania latinè apparitio, Ein erscheinung / offenung.
Epiphonema , pe. pr. latinè acclamatio, Ein erhebung der stim̄ oder zůschreyen nach dem bewertē / oder erzelten handel.
Epiphora , pen. cor. Augenfluß. Latinè Lachrima.
Epiplocele , pen. prod. Bruch der gemechtē.
Epirrhedium idem quod Rheda, Ein karch oder wagen.
Epειrus , penulti. prod. latinè continens, Ein vest erdtrich / das nit ein insel ist. Sed proprie, Das land dz an Macedonien vnd Achaia stoßt. vnd ans Jonisch mehr. Jetzund Romania genant. Hinc Epirota, Der darauß ist. et Epiroticus, a, um, Dz darauß ist.
Epischidion , latinè cune(us), Ein weckē bissen / keül / damit man etwz spaltet.
Episcopus , latinè inspector, Ein auffseher auff seher / waͤchter, proprie reū uenaliū inspector, Ein brotschawer brot schawer /
|| [55v1]
vnd andrer feylen dingen. Episcopatus, Das ampt des auffschauwers. Episcopius, a, um, ut Episcopia nauis, Ein spehe schiff.
Epispastica , Ertzney die außziehen / vnd die wunden oder gebresten seüberen.
Epistates , Ein schaffner / fürgesetzter über ein werck oder gewerb.
Epistola , Ein sendbrieff send brieff . Epistolium, Ein kleyner brieff. Epistolaris, e, Das zů eim brieff gehoͤrt.
Epistomium , Ein hane / oder laßzapff.
Epistylium , Der knopff oder deckel vff der saul.
Episynalœpha , Da zwen vocal zů einer sylben werden.
Epitaphium , Ein grabgeschrifft grab geschrifft .
Epithalamium , Ein brautlied braut lied / hochzeyt hoch zeytlich gesang.
Epitheton , penul. cor. latinè adpositum, uel adiectiuum, Ein zůsetziger nam.
Epitome , pen. cor. Ein kürtzerung einer langen red. Vide BREVIARIVM. Epitoma, atis, perperam dicitur.
Epitritus , penul. cor. Ein pes der vier sylben hat / da alweg die ein den übrigen vngleich ist. Ein ietlich zal die gegen der andren gehalten die selbig vnd iren drittenteyl begreifft. als so man vier gegen dreyen halt.
Epitropos , penultima correpta, Ein schaffner. Epitrope, Ein verwaltung / schaffnerey schaffnerey / verwaltung .
Epizeuxis , latinè subiunctio, Da man ein wort gleych auff einander wider aͤferet.
Epops , latinè Vpupa, Ein widhopff.
Epos , latinè uersus, Ein verß oder gesang. Epodos pe. pro. Ein gedicht oder verß / da der nachgend kleiner ist dan̄ der vorder.
Epulæ , arū, plu. tantū, Allerlei speyß. Epulum, Ein offenlich oder gemein malzeyt / oder zech da man vilen zuͤessen zuͤ essen gibt. Epularis, e, Dz zů den speysen oder maalzeyt gehoͤrt. Epulor, aris, Jch isse, zeche. Epulones, & coepulones, Geste / mitzecher mit zecher . Item, Die den pfaffen beholffen waren / die maalzeyt im opffer zůbereyten zů bereyten .
Equus , Ein roß oder pferd. Equa, Ein Stůdt / oder gurr. Equus gradarius, Ein Zelter. Veredus, Ein post roß. Equuleus, Ein Fülle. Itē, Ein peynigung oder fulterei in eim eisen. Equile, Ein roßstall roß stall / pferdstall pferd stall . Equiso, Ein roßzaͤmer roß zaͤmer / pferdbereyter pferd bereyter . Equinus, a, um, Das des roßs ist. Equina cauda, Ein roßschwantz roß schwantz . Equarius, Das zum roß gehoͤrt. Equarius medicus, Ein roßartzet roß artzet . Equire dicuntur equi, cum coitū appetunt, So die pferd leüffig oder reytig sein. Equito, as, Jch reyte. Composi. Adequito, Jch reyt herzů. Obequito, Jch reyt vmb / oder hin vnd wider. Perequito, Jch durch reyt. Equitatio, Reytung. Equitium, Ein roß schar / ein hauffen pferd Equimentū, Der lon den man gibt /
|| [56r1]
so der hengst die stůt geritten hat. Eques, Ein reütter. Item, Einer vom Adel. Hinc eques auratus, Ein ritter. Equester, uel is, & e, Reüterisch / oder das zůr reuͤtterey gehoͤrt. Equestris census, Vide supra in uerbo Cēseo. Ordo equestris, Der stand des Adels. Nam populus Romanus in tres ordines erat diuisus. Das Roͤmisch volck was in drey staͤnd oder ordnung abgeteylt. Der erst hieß, ordo patricius, Deren vom geschlecht stand. Der ander, ordo equestris, Derē vom Adel stand / welliche zů roß kriegeten. Der drit, ordo plebeius, Des gemeynē mans oder schlechten volcks stand. Equestria, orum, plural. tantum, Das ort da der Adel saß. Equitabilis, e, Da man wol mag reyten. Equitabilis locus, Ein ort da gůt reyten ist. Equitatus, Ein reysiger zeüg / oder reytung. Equiferus, pen. cor. Ein wild pferd. Eq(ui)setū, Scheffthaw.
Equidem , Gewißlich / warlich.
Erato , Eine auß den Goͤttin des gesangs / oder der künstē / die man Musas nennet.
Ercisere , antiquitus significabat, Zerteylen. Ercisundæ rei familaris, Das gůt oder hab zů teylen.
Ercius Iuppiter , Der Gott der in eins ietlichen hauß geeret ward.
Erebus , pen. cor. Das dunckel ort in der helle / oder ein hellischer fluß.
Eremus , pen. pro. Ein einoͤde / wuͤste / oͤde. Eremita, Ein einsidler. Eremitanus, a, um, Das dar zuͤ gehoͤrt. Eremodiciū, lati. Desertū uadimoniū, Ein verlassung des rechts handels.
Erga , prepositio, Gegen. Amor meus erga te, Mein liebe gegen dir / oder zů dir.
Ergaster , latinè operarius, Ein werckman / arbeyter. Ergasterium, Ein werckstat. Ergastulum, Ein steynbruch steyn bruch oder aͤrtzgrůb ertz grůb / oder sunst der gleichen ort / da die knecht gebunden arbeyten. Item, Ein kercker / vnd die in soͤllichen orten arbeyten oder gebunden waren. Vnde Ergastula libertate donare, Die eygne vnd gefangnen arbeyter frey ledig machen. Ergastul(us), Ein arbeyter / oder thurn huͤter. Ergastularius, Ein oberer oder verwalter soͤllicher erbeyter.
Ergata , Ein auffzug / ein rüstung / damit man schwere laͤst auff hebet / od· auffziehet / nemlich / da eine auffrechte welle oder wale wirt vmbgetribē mit einem hebel damitten durch gestossen / daran man sich den achßlen od· brust sperret vn̄ also vmtreibet.
Ergo , cōiunctio illatiua, Ein beschliessige coniunction / Derhalben / darūb. Aliquando causalis, Vrsechig. ut illius ergo, Von des waͤgen. Virtutis ergo, Vmb der tugend willen.
Eribœa , quæ aliàs Iuno, Die stieffmůter Mercurij.
Erica , Heyde / heydkraut heyd kraut .
Erichtheus trisyllabum, Ein Künig zů Athen.
Erichthonius , Ein suͤn Vulcani vnd Mineruæ, der Athenienser Künig.
Ericius . Vide HERICIVS.
Eridanus , pen. cor. Ein fluß in Jtalia oder Lombardey. aliàs Padus genant.
Erigone , Ein dochter Jcari / ein gestirn oder zeichen am himel.
Erinaceus , Ein thier wie ein Igel.
|| [56v1]

Erinnys . Vide supra Dirus.
Eris , latinè lis, contentio, Zanck / hader.
Erodius , Der groͤst voͤgel vnder allen.
Eros , latinè amor, Liebe. Vnde Eroticus, a, um, Amatorius, a, um, Bůlerisch / was zů liebe gehoͤrt.
Erotema , pen. pro. latinè interrogatio, Ein frag.
Erro , as, Jch irre / faͤle / lauff hin vnd wider. Boues errant, Die ochsen weyden. Toto cœlo errare, prouerb. Gantz nit auff der ban sein / weit faͤlen. Et tota uia errare, idem. Manus errat, Die hand faͤlet / trifft nit recht. Sic telum errat uel aberrat. Hinc error, Ein irsal / faͤlung. Erratio, Ein abtrettung. vom waͤg. Erro, onis, Ein vmb schweyffer vmschweyffer Item, Die syben planeten dicuntur Errones. Errabundus, a, um, Vmbschweyffig. Erraticus, a, um, ferè idem, oder / Das allenthalben wachßt / oder hin vnd wider wachßt. Erratica uitis, Ein raͤbe / die hin vnd wider wachßt. Erratum, Ein sünde / faͤlh. Composi. Aberro, Jch tritt weyt ab / oder irre vast / faͤle. Aberrare à scopo, Des zwecks faͤlen. Deerro, Jch weich ab. Oberro, & circūerro, Jch schweiff hin vnd wider.
Eruca , Ein raup / krautwurm kraut wurm . Itē, Ein hitzig kraut.
Eructo . Require Rugo, is.
Erudio . Vide Rudis & Rudio.
Eruilia , Erbß.
Eruum , Ein gemüß gleych wie wick / das man dem vich zuͤ fůter saͤhet.
Erymanthus , Ein berg Arcadiæ / darauff der Hercules ein wildschwein wild schwein gefangen hat. Item, Ein wald vnd fluß daselbst.
Eryngium , Mans traw / oder walendistel wallen distel .
Erythea , penul. pro. Ein Jnsel in mari Gaditano / darinn Geryon geregiert hat.
Erythræ , arum, pluralis tantum, Ein statt in Asia / darauß Sibylla Erythrea.
Erythrœum mare , Das rot mehr.
Eryx , Ein berg Siciliæ / von dem sůn Veneris genant. Hinc Erycina, Die Venus.
Esca , Ein ietlich speyß / oder ein aß das man den voͤglen oder vischen macht. Vnde Inescare, & obsecare, Eetzē / speysen. Et per Meta. Inescare significat, Betriegen / ein aß legen. Escarius, a, um, Das zuͤ der speyß gehoͤrt. Escarius culter, Ein disch messer. Esculentus, a, um, Eessig.
Esculum , Ein stat Italiæ in Picenis.
Esculus , uel æsculus, cum diphthongo, Ein baum der eychlen tregt.
Essæi , Ein rott / oder eygen / vnd sünderlich volck bey den Juden / das sich vō weibren / wein vnd fleisch enthielte.
Essedum , Ein karch / karren oder wagē. Essedarius, Der den selbigen weyset oder leytet / wagenman.
Essentia &c̄. Vide Sum.
Esurio . Require Edo.
Et , coniunctio, copulatiua, significat, Vnd. Aliquādo pro etiam, Auch. Composi. Etsi, Wiewol Wie wol . Tametsi idem. Etenim, Dan̄ / fürwar.
|| [57r1]

Etesiæ , Jarlich wind / die im summer vff gewisse zeyt / namlich in den hunds tagen waͤen von mitnacht mitternacht .
Eteocles , Ein Künig Orchomeniorum.
Ethicus , a, um, latinè moralis, Sittich / dz zů den sitten gehoͤrt. Ethologus, pen. cor. Der die sittē eins andren außtrucken auß trucken vnd an sich nemen kan mit worten vnd geberdē. Ethologia, Soͤlliche außtruckung der sitten. Ethopœia, Dichtung der sitten.
Ethnicus , a, um, latinè gentilis, Heydnisch.
Etiam , Auch. Etiamnum idem, Oder noch.
Etymon , latinè uerum, certū, War / gewiß. Vnde Etymologia ueriloquiū, War redung / anßlegung / anzeigūg der vrsprūgs eins woͤrtlins
Euan , interiectio exclamantis, Ein zů schreyen dem Gott Bacho.
Euangelium , Ein gůte / froͤliche botschafft / oder verkündung. Item, Ein bottenbrot botten brot .
Euax , interiectio exultātis, Juh / heiaho
Euboea , Ein Jnsel in mari Aegeo / mit eim kleynen strangen des mehrs von Macedonia getrent / den man Euripium nennet / heißt ietzund Nigropont. Vnde Euboicus, a, um, Das darauß oder darumb ist / vnd zůgehoͤrig.
Eucarpia , Ein statt Phrigię, Da groß vnd vil trauben wachsen.
Euchyla , Ding die gůt safft vnd feüchte machen.
Euchion , Ein zůnam zů nam Bacchi.
Euclides , penultima producta, Ein fürtreffenlicher vnd gelerter philosophus vnnd Mathematicus auß der stat Megara.
Euhemerus , Ein alter histori schreiber.
Euenus , penultima producta, Ein fluß Thraciæ.
Euenio , & euentus. require Venio.
Euganei , Voͤlcker im Venediger land bey Padua.
Euge , interiectio gratulātis, So man frolocket / Ey das ist recht.
Euhyus , Ein zůnam Bacchi.
Euidens . Require Video.
Euiratus . Vide Vir.
Eulogium , latinè benedictum, Ein lobung / gůte red.
Eumenides , Die Goͤttin der wuͤtigkeyt vnnd raach. Vide supra DIRVS.
Eumolpidæ , Pfaffen zů Athen.
Eunuchus , Ein verschnitner / ein betthuͤter / dann soͤlliche hattend die Künig vnnd reychen zů kaͤmerling. Eunucho, & Eunuchizo, Jch verschneyde / oder haw die gemecht / oder hoden auß.
Eupatorium , quę uulgò Agrimonia dicit(ur), klapperrosen / odermenig / steet jm korn vn̄ hat kleyne distlen.
Euocatus . Vide Voco.
Euphonia , Wollautung / gůt gethoͤn.
Euphrates , penultima producta, Ein fluß Mesopotamiæ, der durch Babylon fleüsset. in den Tigrim / welche beyd in Armenia maiore den vrsprung habend.
|| [57v1]

Euphrosyne . pen. cor. latinè læticia, Eine auß den Goͤttin die man Gratias nennet / welches sind Goͤttin der holtseligkeit / dancksagung / vnd freüntschafft. Vide infra.
Euripides , Ein Tragœdi schreiber gewesen / bey den Græcis fürnaͤm.
Euripus , Ein enger stram oder arm des mehrs / als zwüschen Italia vnd Sicilien. Item, Zwüschend Macedonien vnd Nigropont oder Eubœa. Metaphor. pro inconstante, Für vnbestendig. Item, Kleyne wasserkaͤnel oder graͤblin / da mit man von weytnuß das wasser leytet / in ein hauß oder ander ort.
Euronotus , aliàs Vulturnus, Der Sudostwind.
Europa , penul. prod. Der dritteil dritteteil der welt / darinnen wir Deütschen / die Taliener Jtaliener / Frantzosen / spanier / vnnd in summa was von Deütschē mehr ist / biß ans mare Mediterraneum, vnd an den fluß Tanaim. Vide supra Africa.
Eurotas , Ein fluß bey Lacedæmon.
Eurus , Der ostwind / ostner. aliàs Subsolanus.
Eurydice , Die haußfraw Orphei.
Eurysteus , Ein Künig Mycenarum / der dem Herculi gebottē hat vil wunderthier zů zaͤmen vn̄ zů uͤberwindē.
Eusebius , latinè pius, Gotsfoͤrchtig.
Euterpe , Eine auß den Goͤttin die man Musas nennet.
Eutrapelos , latinè facilis, comis, Freündtlich / holdselig / gütig.
Euthymia , Růwigkeit des gemuͤtz.
Euxinus , pen. prod. Das mehr darin̄ die Thůnaw fleüßt / stoßt an Thracia vnd Bulgarey / oder Misiam inferiorem.
Exactor . Vide AGO.
Exacerbesco . Require ACER.
Exaggero . Require AGGER.
Exalto . Vide ALTVS.
Examen , Ein schwarm der imen / binē / oder wespen. Item, Das zünglin in der waag. aliàs liberamentum, & ęquilibrum. Vnde per Metapho. Die gleiche des vrteyls / vnd recht erwaͤgung. Hinc examino, as, Jch erforsche / oder bewaͤre mit fragen.
Examussim . Vide sup. AMVSSIS.
Exanclo , uel exantlo. Vide ANTLIA.
Exanguis . Vide SANGVIS.
Exanimis &c. Vide ANIMA, & ANIMVS.
Exasceare . Vide ASCIA.
Exaspero . Vide ASPER.
Exauctoro . Require AVTOR.
Excandescentia . Vide CANDEO.
Excarnificatus . Require CARNIFEX.
Excello . Require CELLO.
Excipio . Vide CAPIO.
Excetra , idem quod Echidna. Vide supra.
Excerno . Require CERNO.
Excidium . Vide CAEDO.
Excipula . Require CAPIO.
|| [58r1]

Excutio , & Excussorium. Require QVATIO.
Execro , & Execror. Req. SACRO.
Exedra , uel exhedra, Ein gemach darin man komlich vnd geschicklich sitzen mag / vnd gespraͤch halten / ein gestuͤlet gemach. Capitelhauß Capitel hauß .
Exegesis , latinè expositio, Ein erklaͤrung / außlegūg. Exegeticus, a, um, expositi(us), Erklaͤrig / erzellig. Exegematicon poëma, Da der poet alleyn erzelet vnd redt / vnd keyn personen infuͤrt. Diuersum à Dramatico.
Exemplar , Ein vorbild / daruon man ein anders abnimpt nimpt / als gmaͤld / buͤcher vnd dergleichen der gleichen . Exemplum, Ein beyspil / ein gebaͤrd / geschicht / oder that / deren wir war sollen naͤmē / vnnd das vns etwas leret. hinc Exemplum in aliquem fieri, Etwar gestrafft werden den andren zů einer zucht. Ad exemplum pertinet, Es ist ein lerstuck. Exemplū item, Ein bewaͤrung eines dings durch ein geleiche that.
Ex , præpositio est, De qua uide supra in præpositione .E.
Exequiæ . Require Sequor.
Exerceo , & Exercitus. Vide Arceo.
Exhæredo . Vide Hæres.
Exhibeo . Require Habeo.
Exomologesis , pen. pro. latinè confessio, Ein bekantnuß.
Exilium , & Exul. Vide Salio.
Eximo , & Eximus. Require Emo.
Exin , Von des wegen / derhalben der halben .
Existimo , as, Jch schaͤtze / vrteile / achte. lōge aliud est quā æstimo, de quo supra. Siquidē hoc ad pretia rerum pertinet, illud uero idē quod iudico significat. Vnde nō rectè dixeris, quāti existimas agrū, sed quanti æstimas agrum, Wie theür achtest den acker. Contra dicimus rectè Existimo te nullum habere delectum in cibis, Jch mein du habest keyn vnderscheyd in d· speyß. Non æstimo, Vnde Existimatio, Ein achtung / oder haltung / vnnd won der von eim gehalten wirt. uel fama de aliquo. Hinc dicimus, hominem magnæ existimationis, Ein menschē der groß geachtet wirt / von dem man groß halt / der ein wirdigkeyt hat.
Exiguus , a, um, Kleyn. Exiguū tempus, Ein kurtze zeyt. Exigue, aduer. Schmalklich. Prebent exiguè sumptū, Teren. Sie gebē schmalklich / od· kündigklich die zerung / od· kostē.
Existo , is, Jch entston / erscheyne. kom harfür.
Exitialis , & Exitium. Vide EO.
Exoche , latinè eminentia, Fürtreffenlicheyt.
Exodium , Ein außgang. Item, Ein gesang / das man am end der schawspylen singt / oder ein laͤcherlich ding das man on gesang zwüschen den versen redet. Exodus, Ein außgang.
Exolesco . Vide Oleo.
Exomis , idos, Ein mantel oder rock on ermel. Comicus uestitus, Deren die Comedien spielen.
Exorcizo , as, Jch beschwere. Exorcismus, Ein beschwerung der teüfel.
Exordium . Vide Ordior.
Exoticus , a, um, Außlendisch / frembd.
Expedio . Require Pedio.
Expergisco , Expergo, is, & Expergefacio, Jch wecke. Expergiscor, & Expergefio, Jch erwache.
Experior , riris, Jch erfare versůche. Experiunt(ur) opes suas. Cice. Sie versůchend wie reych vnnd mechtig sie sind. Experiri fidem amici, Versůchen was dem freünd zů vertrauwen sey. Ipsa re experière propèdiem. Teren. Du wirst der tag ein mit d· that erfaren. Hinc Expertus, a, um, Erfaren. Inexpertus, Vnerfaren / vnuersůcht. Experientia, Erfarnuß / versůchung. Experimentum idem.
Expers . Vide Pars.
Expes . Vide Pes.
Expilo . Vide Pilo.
Expio . Require Pio.
Exprobo . Vide Probro.
|| [58v1]

Exquiliæ , arum, pluralis tantum, Ein berg zů Rom. Vnde Exquilinus, a, um.
Exta , extorum, pluralis tantum, Das gehenck / hertz / laͤber / lung &c̄. Superiora intestina. Extispex, Ein warsager auß dē beschawten beschawen der gehenck.
Exter , tera, terum, pen. cor. Item Extern(us), a, um, & Extraneus, a, um, Frembd / außlendisch.
Extinguo . Vide STINGVO.
Exto , as, extiti, Jch bin überig / ich bin in waͤsen / oder ich bin vorhanden. Quædam Ciceronis opera non extant. Etliche buͤcher Ciceronis sind nit vorhandē / sind zůgrund zů grund gangen.
Extorris , Landtreumig / vertribē oder ins ellend verschicket / verwysen.
Extra , præpositio, Ausserhalb / daussen. Vnde exterior, Der ausserer. & Extremus, uel extimus, Der aller ausserst / ferrest / letste. Itē extremus, a, um, Das boͤst / greulichest. Ad extremam inopiam redactus, Zůr groͤsten hertesten armůt getriben. Extrema pati, Den todt leyden. Extrinsecus, Außwendig / von aussen. Extrorsum, Aussenwertz Außsen wertz .
Exulo , as, Jch bin im ellend / oder ausser dem vatterland. Exulabundus, a, um, Das gar im ellend ist. Exul. Vide SALIO.
Exulto . Vide SALIO & SALTO.
Exuo . Require SVO.
Exuuiæ , plur. tantum, Kleydung / welche man den menschen abzeücht. Itē Aller thieren heute. Exuuiæ bubulæ apud Plautum, Kuo haut. Exuuiæ Serpentis, Ein schlangen haut. Legitur etiam Exuuium.

AB F INCIPIENTIA
[arrow up]


Faba , Ein Bon. Fabalia, Bonen hülsen Fabacius, & Fabarius, a, um, Dz von bonen ist. Fabariæ calendæ, Der erst tag des brachmonats / darin man die bonen zum opffer gebrauchet. Fabi(us), & Fabianus, Nomina Roma. Von den bonen genant.
Faber , Ein ietlicher werckman. Faber lignarius, Ein zimmerman. Faber carpentarius, Ein wagner. Faber ahenarius, Ein keßler. Faber ferrarius, Ein hůffschmid. Faber ferarius, Ein schlosser &c̄. Fabrilis, e, Das zum werckman gehoͤrt. Fabrè & affabrè. Künstlich / zierlich. Fabrico, as, & fabricor, aris, Jch mache / rüste zuͤ / ordne. Fabrica, Werckstat eins zimmermans / oder dergleichē der gleichē . Itē, Ein gebew / zuͤrüstūg
Fabula , Ein gemein red / oder ein erdichtung / die der warheyt gleych ist / ein merle. Fabella diminu. Fabulosus, a, um, Dar von man vil dichtet. Fabulor, aris, Jch schwetze mit. Fabulator, Ein maͤrle diechter.
Facetus , a, ū, Schimpffig / hoflich / zierlich. Facetię, arū, pl. tā. Schimpfred
Facies , Das antlitz / angesicht / gestalt. ut Facies maris, Die gestalt des mehrs. Venusta facies, Ein hüpsch
|| [59r1]
gestalt. Hinc superficies, Die fleche / oder die breyte on ein hoͤhe. / was außwēdig erscheinet an eim jetlichen ding.
Facio , is, Jch mach / thůhe. Recipit uarias significationes ex adiunctis. ut Facio uerba, Jch rede. Facio urinā, Jch brüntze. Facio iter, Jch gehe. Facio te certiorem, Jch thů dir zůwissen zů wissē . Facio copiam, Jch erlaub. Facio lucrum, Jch gewin̄. Facio iacturam, Jch verliere. Facio naufragiū, Jch gehe vnder / ich leyd ein schiff bruch. Facio ludos, Jch verspotte. Facere stipendium, Reysen / ein kriegsman kriegs man sein. Facere tyrociniū, Den ersten anfang / oder die prob vnds musterstuck in eim werck thůn. Facere æqui boniq(ue), Vergůt habē. Nunquā rem facies, Terē. Du wirst nim̄er gůt vber kum̄en / reich werden. Facere sementē Saͤhen / seen. Facere deum, Gar seer loben vnd erheben. Facere stomachum, Erzürnen. Facere oletum, uel stercus, Scheissen. Facere negotium Zů schaffen machen. Facere sumpt(us), Kosten erleiden / kosten anwenden. Fac me missum, Laß mich zů friden. Facere mentionem, Reden / meldūg thůn. Facio coniecturam, Jch můtmasse. Facere promissum, Das verheissen leysten. Facere sucum, betriegen. Facis irritū, Du machests krafft loß. Suum facit, Er eygnets ym selber zů. Abortum facere, Ein vnzeitige frucht geberen. Diuortium facere, Sich scheyden lassen. Istud mecū facit, Das stimpt mit mir. Anus inditium facit, Terent. Das alt weib hats angezeygt. Nullum facis modū, Du haltst kein maß. Facio uopta, Jch verlobe. Argentariam facere, Ein wechßel halten. Fac periculum, Thů ein versuchung. Facit ad mores, Es dienet wol / odder ist nütz zů den sittē. Facio etiam significat. Jch opffere. Facio rem diuinam idem, Oder ich gehe zum gotzdienst gots dienst . A facio fit frequenta. factito, as, Jch thů oder mach emsig. & facturio, Jch begaͤr zů thůn. Et Facesso, is, idem quod facesco, Favessere iussa, Das geheiß auß richten. Aliq(uando) significat. Discedo, Jch weich hinweg. Facesse hinc, Heb dich von dannen. Item factor, Ein macher / schoͤpffer. Factum, Ein geschicht / oder that. Factio, Ein rott / sect / abtrennung. Vnde factiosus, a, um, Rottechtig / vffrürisch. Factitius, a, um, Maͤchig / das gemacht ist. Factitium uinum, Gemachter wein. Factitia uox, Ein wort dz nach der gleichnuß eins dings gedichtet oder gemacht ist. Facinus, Ein that / ein lasterwerck laster werck / übelthat. Pręclarum facinus, Ein herlich that. Facinorosus, a, um, Lasterhafft / übelthetig. Facilis, e, Leycht / ringthetig ringechtig . Difficilis, e, Schwaͤr. Facilis etiam significat, Gůtig / erbittig / willig. Vnde facilitas, Leychte / ringthaͤtigkeit. Item, Guͤtigkeit / nachlassung. Facilè aduerb. Leichtlich / oder gern. Facilè credo, Jch glaubs gern. & confirmantis est, ut facilè princeps ciuitatis. Warlich / oder vast / der fürnemste der stat. Præterea Facultas, à facio descendit, quod significat Vermügnüß / oder leichtigkeit / zů thůn. Itē, Gewalt vnd reichthumb. Vnde dicimus facultas dicendi, Geschickligkeit zü reden. Facultas abeundi, Gewalt hinweg zů gehen. Modicæ facultates, Kleine hab. Difficultas, Schwaͤre hartigkeit. Compositum cum præpositionibus mutat a in i. Afficio, Jch mach ein anmůtung / ich thů an. Afficio te gaudio, Jch erfrewe dich. Afficio illum damno, Jch fuͤge dem ein schaden zů. Bene affectus, Wol gemůtet / wol geschickt. Male affectus, Vbel gemůtet / übel zůfriden zů fridē . Hinc affectæ uires, Verzerte krefft Affecta ætas, Das schwach alter. Affectus nomen quartæ declinationis. Item affectio, Ein anmůtūg / schnelle bewegung des gemuͤts / als freüd / traurikeit traurigkeit &c̄. Item affecto, as, Jch begere engstigklich emssigklich / oder mit grosser anmůtung stelle ich nach eim ding. Affecta uerba, Mit fleiß gesuͤchte wort. Affectatio, Vberiger fleyß vn̄ begirde. Cōficio, Jch mach
|| [59v1]
auß oder vollende. Bellum confectum est, Der krieg ist auß gemacht. Confeci negotium, Jch hab das geschefft außgericht auß gericht . Item conficere, Verzeren / doͤtten / außmachen. Corpus fame confectum est, Der leyb ist von hunger verzert. Vno ictu cōfecit, Er hats mit eim streich getoͤdt, Conficere in leges suas, Jm vnderthon machen. Ter. Deficio, Jch gebreste / nim ab / ich bin nit genůgsam. Dies me deficit, Jch hab nit tags genůg. Item, Jch hoͤr vff oder erlige. In ea uoce defecit, Am selbigen wort ist er erlegē. Pręterea, Abtretten / abfallen. ut, Multi à Rege defecerunt, Es sind vil abgefallen vom Küng. Vnde Defectio, Ein abfal / mangel / gebresten. Defectus idem, ut defectus Lunæ, Erloͤschung / oder minderūg des mons / der newmond. Defect(us) animi, aliàs Animi deliquium, Onmacht. Defectū corpus, Ein vnkrefftiger / außgelester leyb. Et defectiu(us), a, ū. Bresthafft / mangelhafft. Efficio, Jch mach auß / bring zů wegen / verschaffe. Hinc Effectus, Die außwirckung / der außgang des wercks / vollendung. Et efficax, Krefftig. Efficacia, Krafft / stercke etwas zů thůn. Inficio, Jch dūck ein / oder ich thů hinein. Inficere lanam, Woll duncken / ferben. Item Metapho. Inficere, Beflecken / vergifften. Infector, Ein ferber. Infectus, Vngemacht vngeschafft. Infecta pace discesserunt, Sie sind on friden von einander gewichen. Inficior, aris, Jch leugne. Inficias solus accusatiuus, Leugnung. & cum uerbo Eo iungitur, Eo inficas, Jch leugne. Inficiator, Ein leugner / der nit gestoͤt das es geschehen sey. Inficatio, Ein leugnung / widersprechung. Inficialis, e, Leugnechtig / widersprechig. Interficio, Jch toͤde. Interfectio, Ein todschlag todt schlag . Interfector, Ein dotschleger / vm̄bringer. Officio, Jch schade. Itē, Jch ferbe. Vnde officiū, Dz zůgehoͤrig ampt / oder werck. Itē, Ein dienst oder gůtthat. Officium patris, Dz ampt das eim vatter zügehoͤrt. Consulem officij gratia domū deduxi, Jch hab den burgermeister von ehren waͤgen / oder ampts halben heymgeleitet. Hinc Officiosus, a, um, Geschaͤfftig / vnderdienstig. Officialis, e, Das zů dem ampt gehört. Officina, Ein werckstat werck stat . Præficio, Jch setz für, ich mach zů eim obman. A quo Præfectus, Ein obrer / fürgesetzter, Vogt. Præfectus prætorio, Ein hoffmeister hoff meister . Præfectus uigilū, Ein wachtmeister wacht meister &c. Pręfectura, Ein vogtey. Item Pręfica, Ein leid tragerin / ein bedingte fraw / die andren vorgehet in leyd oder klagen. Proficio, Jch schaff mit nutz / ich nim zů im werck / ich far für. Vnde Profectus, quartæ declinationis, Ein fürgang / zůnemung. Facio profectum, idem quod proficio. Perficio, Jch mach auß / vollende. Vnde
|| [60r1]
Perfectio, Volkum̄enheit. Reficio, Jch mach wider gůt / ich bessere / erneuwere. / ich erquicke. Sufficio, Jch bin genůgsam. Item, Jch setz an des abgangnen stat / oder ich stoß vnder / ich reych dar. Demortuo consuli, nouus suffectus est, Es ist an des abgestorbnen burgermeisters stat ein neuwer gesetzt. Facio cum alijs partibus compositum seruata, ut Benefacio, Jch thůn gůtz. à quo benefactor, Ein gůtthaͤter. & Benefactum, Ein wolthat. Item beneficium, Ein gůt that wohlthat . & beneficus, a, um, Wolthaͤtig / freygaͤbig. Beneficiarius, Der guͤtthaten empfacht. Malefacio, Jch thuͤ boͤß. Maleficus, Schaͤdlich. Malefica, Ein zauberin / haͤgß haͤgßin . Maleficium, Ein schade. Sic malefacio, Jch mach feücht. Arefacio, Jch mach dürr / digen. Pinguefacio, Jch meste / mach feyßt. Assuefacio, Jch gewene. Et huiusmodi multa.
Facundus , a, um, Gespraͤch / wolberedt Facundia, Gespraͤche / wolredung / geschickligkeit zů reden.
Fagus , Ein bůchbaum. Vnde faginus, a, um, pen. cor. Buͤchen. Fagineus, idem. Alij scribunt Phagus.
Fæx. Vide FEX.
Falco , Ein falck.
Falernus , Ein landtschafft Campaniæ in Jtalien / da gůt wein wechßt. Falernum, Der selbig weyn.
Falisci , Voͤlcker in Hetruria.
Fallo , is, Jch betrieg / ich lig verborgen. Faller fidem, Nit glauben halten. Non me fallit, Es ist mit nit verborgen. Tedium fallere, Den verdruß hinweg treiben. Otium fallere, Die můß hintreiben / arbeyten. Tempus fallere, Die langweil vertreiben. Oculi me fefellerunt, Jch hab nit recht gesehen. Expectaionem meam fefellisti, Du hast nit than wie ich verhofft hat. Vnde Fallax, Betriegig. Fallacia, Ein betrug / list. Et falsus, a, um, Lugenhafft / erdichtet. Falsitas, Lugenhaffte. Falsò aduerb. Vnwarlich. Item falso, as, uerbum, Jch mach falsch / ich felsche. à quo falsarius, Ein brieff felscher. Falsifico, Jch mach brieffe falsch. Falsidicus, & falsiloquus, a, um, Lugēredig / vnwarhafft.
Falx , Ein sichel / oder krum̄ schneidmesser. Falx fœnaria, Ein saͤgiß / ein meeg. Falx dumaria, Ein haagmesser / gertner. Falx putatoria, Ein raͤbmesser / schneydmesser / ein heep. Falcicula diminuti. Falcarius, a, um, Das zů der sichel gehoͤrt. Falcarij item, Die sichlen / oder krumme gewer tragen. Falcatus currus, Ein wagen der krumme eysen oder waffen hat wie sichlen. Item, Das ein form einer sichlen hat. Falco, as, & defalco, Jch schneyd ab.
Fama , Das gerücht / der leumbde / das gemein geschrey. / dz lob / od· ehr eines jetlichen. Min(us) curat famā quā pecuniam, Er achtet siner ehr minder dan̄ des gelts. Infamia, Ein boͤser leümbd / ein schande. Infamis, e, Verleümbdet / das ein boͤß gerücht hat. Famosus, a, um, Verruͤmpt / rüchtig / oder verlümbdet / lesterig / Famiger & famigerator, Ein geruͤchttraͤger geruͤcht traͤger / der neüwe geschrey auff bringt. Famigero, as, Jch mach rüchtig / ich spreit auß. Famigeratus, a, um, Außgeruͤfft / rüchtig gemacht. Diffamo, as, Jch künd auß. Infamo, Jch verlümbde / geschende.
|| [60v1]

Fames , Hunger. Famelicus, a, um, Hungerig. Fameo, es, & famesco, Es hungeret mich / ich leid hunger.
Familia , Ein haußgesind hauß gesind . Paterfamiliàs, Ein haußuatter. Materfamiliàs, Ein haußmůter. Item familia, Ein geschlecht oder stamme. Hinc familiaris, e, Geheym / haußgehoͤrig. Et substantiue, Ein geheymer / oder beywoner. Familiaritas, Beywonung / geheyme. Familiariter, Früntlich.
Famulus , Ein diener / knecht. Famula, Ein dienst magt. Famulatus quar. decli. Dienstbarkeit. Famulitium idem, Item, Ein hauffen dienstleüt. Famulor, aris, Jch diene.
Fanum , Ein tempel. Hinc profanus, a, um, Vngeweycht. Item, Vngelert. Et fanaticus, a, um, Vnsinnig / taub. Quondā significabat, numine afflatum, Eynen der von dem goͤttlichen geist angehaucht was. Item, Ein tempel huͤter. Profano, uel Prophano, as, Jch entweyhe / verunreyne.
Far , farris, Dinckel korn. aliàs adoreū, & ador. Vnde farina, Maͤl. Farrinaceus, a, um, Dz auß maͤl ist / oder zum maͤl gehoͤrt. Item farrinari(us), a, um, Das zum maͤl gehoͤrt. Farrinarium, Ein maͤlkast mel kast / beütelfaß. Farrago, Ein gemist fůter dem vich. Item, Ein vermischung mancherley dingen. Farreum, Ein kůche von dinckelkorn.
Farcio , Jch erfüll / ersettige. Hinc farcimen, Ein wurst. Farsilis, e, Füllig. ut farsilis porcellus, Ein gefüllet schwein. Fartilia, Dz zůr gefülle gehoͤret. Fartor, Ein wurstmacher. Fartura, Die fuͤllung / mestung. Fartim, Gestopffet / foͤllig. Composi. Confertio, Jch fülle zů. Cōfertus, a, um, Gestopffet / dick. Confertissima turba, Ein dick gestopffte schar / ein enger hauff. Effertio & effartio, ferè idē. Itē Infartio & offertio, Jch fülle. Refertio, Jch erfülle.
Faris , uel fare, Du redst. Fatur, Der redet. caret prima persona. Vnde fama. de qua supra. & famen, Ein red. Itē fatū, Die ordnung oder schickung / heyssung Gots. Sic fata tulerunt. & Ita in fatis fuit, Es hat also muͤssen sein. Itē fatū, Der tod. Fato cessit, Er ist gestorben. Hinc fatalis, e, Doͤtlich / schedlich / oder zuͤgeordnet von Gott. Fatidicus, Ein warsaͤger / außleger des willen vnnd ordnung Gottes. Fatidici libri, Bücher die ordnung Gottes inhaltend. Fatim præterea & affatim prima acuta, Vberflüssig. Et fasti, orum, plural tan. Ein jar zeyt buͤch / darin alle ordnung vnd Ceremonien feyrtag vn̄ dergleichen begriffen sind. Fast(us) dies, Ein tag daran man gericht halten durfft. Nefastus dies, Daran man nit durffte gericht haltē. Fas indecli. Gottsaͤlig / billich. Nefas, Vnbillich / schantlich / nit zůsagē zů sagen . Infand(us), a. ū. Vnsaͤglich. Infans, Vnmündig / vnredig. Infantia, Die zeit oder dz alter darin man noch nit redē kan.
|| [61r1]
et Infantia, Vngesprechikeit Vngesprechigkeit . Infantilis, e, Vnredbar. Composi. Adfari, Ansprechē. Vnde affabilis, Guͤtig / der sich gern ansprechen laßt. & Affabilitas, Guͤtigkeit / früntlicheit. Effari, Außredē Auß reden . Præfari, Vorreden. Vnde Pręfatio, Ein vorred vor red . & Pręfatiuncula diminu. Profari, Weyter reden / oder herauß reden.
Fascia , Ein wickelband / ein wiegēseyl / bendel darin man die kind wicklet. Fascia crurulis, Ein hosenbēdel. Fasciola dimi. Fascis, Ein büschlin zamen gebunden / welle holtz / oder anders. Fasciculus dimi. Ein kleins büschlin. Meta. fascis ponitur, Für ein bürde. / oder beschwerd. Ego hoc te fasce leuabo, Verg. Jch wil dir die beschwaͤrd abnaͤmen. Itē fasces plural. Für den gewalt / oberkeit / dan̄ zů Rom trůg man der oberkeit büschlen / oder wellē růten an einer stang stangen / vn̄ ein axt vor / vn̄ ein tag vm̄ den andrē / trůg mans ietzund dem vor / den̄ disem / so zwen burgermeister waren. hinc dicimus. Illius nunc fasces sunt, Der hat ietz den gewalt. Submittere fasces, Dē gewalt oder herlikeit herligkeyt / eim andren zů ehren von sich thůn.
Fascinum , Ein verzauberung. Et fascinor, aris, Jch verzaubere. Efascinor idē.
Fastidio , is, Jch verachte / hab ein vnwill. Fastidium, Ein voͤlle / maßleidigkeit. Fastidiosus, a, um, verachtig / maßleidig.
Fastigium , Der gipfel / gebel / spitz / hoͤhe eins dings. Fastigium imponere, Vollenden / außmachen. Eiusdem fastigij, Einer wirdikeit wirdigkeyt / eins stands. Et uerbum Fastigio, as, Jch spitze. Fastigiata folia, Gespitzte bletter.
Fastus , us, quar. decl. Stoltzheyt / hoch haltung seins selbs / vbermůt. Vnde fit Fastidio.
Fateor , eris, Jch bekēne / veriehe willig. Cōfiteor idē. hinc confessio, Ein bekaͤntnuß. Inconfesso est, es ist offentlich. Diffiteor, Jch leugne. Profiteor, Jch beken̄ offentlich. Profiteri etiā signifi. Sein hab vn̄ gůt anzeigē / beschetzen lassen. Et profiteri artes, Die künst leren offentlich. Hinc professor, Ein offenlicher lerer. Professio, Ein lere bekantnuß / anzeigūg. Et professo, Offentlich.
Fatigo , as, Jch mach můd / vnrůwig / ich betruͤb / beweg. Itē, ich treib noͤtige / hetze. Verg. Sociosq(ue) fatigat, Er treybt / od· noͤtiget die gesellē. Et alibi, quæ mare nūc, terrasq(ue) metu, coelumq(ue) fatigat, hoc est, perturbat, betruͤbt. Passiuū est. Fatigor, aris, Jch wird muͤd gemacht. Vn̄ Fatigatus, a, um, muͤd gemacht. Et Fatigatio, muͤdigkeyt. Defatigo, Jch mach vast muͤd. Vide Hio, as.
Fatisco , Jch erlige / wird muͤd. Defatiscor idem.
Fatuus , Ein dor / vnweiser. Itē fatu(us), a, um, Dorecht. Fatuus cibus, Vngeschmackte speyß. Fatua, Die Goͤttin Rhea. aliàs Fauna, & Ops, Die Erde. Fatuitas, Dorheit. Infatuo, as, Jch bethore / mach vnweiß / vngeschmack.
Faueo , Jch bin günstig, Fauere linguis, Schweigen. Fauere ore, Gůtz redē. Hinc Fauor, Gunst. Fauorabilis, e, Angenem / gunstreich. Fautor, Ein günstiger / schirmer. Fauentia, Ein stat Italiæ. Vnde fauentinus, a, um, Das darauß ist / oder zůgehoͤrig.
Fauilla , Ein erleschen gneyst / feüle.
Fauissæ , Heyltumb kamerē / zuͤ Rom im Capitolio.
Fauni , Goͤtter der weld. aliàs Satyri.
Fauonius , aliàs Zephyrus, Der
|| [61v1]
westwind / der wind von nidergang.
Faustus , a, um, glücksaͤlig. Infaustus, Vnglücklich. Faustulus, Der hirt der Romulum vnnd Remum erzogen hat. Faustè aduer. Glücklich.
Fauus , Ein waabe / ein hünig roß. Fauulus dimi.
Faux , Der schlund. Itē Metap. Ein klauß / ein enger gang zwüschen den bergē / ein eng tal. Caudinę fauces, Die klauß bey der statt Caudis in Samnitibus.
Fax , Ein fackel. Facula diminuti. Prima fax, Der anfang der nacht. Alij facem tradere, Eim andren das geschefft darin du muͤd bist uͤbergeben.
Faxo , Jch wil machen / verschaffen.
Febris , Das kaltwee kalt wee / oder fieber. Febricula diminu. Febrilis, e, Das zů dem fieber dienet. Febriculosus, a, um, Das vol fieber steckt / oder gern das fieber hat. Febrio, & febricito, as, Jch leyde das fieber. Febris quotidiana, amphemerinos, Das taͤglich. fieber. Tertiana, Das ander taͤglich. Quartana, Das drittaͤglich.
Februo , as, Jch reynige. Februum, Ein reynigung. Februarius, Der Hornung oder raͤbmonat / darin die opffer der reynigung geschahen. Februus aliàs Dis, Der hellisch Gott Pluto.
Fecialis , Ein gesandter redner / der fryd oder krieg ankündt an kündet .
Fel , Gall. Item Metapho. Bitterkeit.
Felis , aliàs Catus, Ein katz.
Fello , as, Jch saug die milch auß.
Felix , Vide infra cū diphthongo Fœlix. Nam ita scribunt quidam.
Femen , Das innerteyl am schenckel bey der scham. Femur, Das ausserteyl / die dicke des schenckels biß auff die knie. Vnde femorale, & feminale, aliàs subligaculum, Ein nidergewand / oder gesaͤß / schürtztůch. Interfemineum, Die weyber scham̄.
Fenestra , Ein fenster / tagloch / peye / fensterloch. Fenestram aperire, Ein anlaß vnd vrsach geben. Fenestrella dimi. Ein fensterlin. Fenestrat(us), a, um, Durchloͤcheret / offen gemacht.
Fera , Ein wild thier. Vnde ferinus, a, ū, Wild oder thierisch / vihisch. Ferina caro, & ferina absolutè, Wildpraͤtt. Et ferus, a, um, Grim̄ / wild / vnfrüntlich. Semiferus, Halb wild / das auß eim zamen vnd wilden geboren ist. Item feritas, Wilde rühe. Et effero, as, Jch mach wild / scheützlich.
Feralis , e, Doͤtsamlich / verderblich / kleglich. Feralia, orū, plur. tā. ein feyrung / od· opffertag dē hellischen goͤtten / od· geystē. Feralis dies, idem. Feralis pompa, Ein leichuolgūg. Feralia amicula, Leichkleider.
Ferax . Vide FERO.
Ferbeo , es, Jch seüde / ghire. Vinū ferbet. Der wein ghißt / ghirt. Ferbesco, Jch fach an sieden. Composi. Efferbeo, Jch seüd fast / lauff über. Deferbeo, Jch hoͤr auff sieden. Vinum deferbuit, Der wein hat verghaͤsen.
Feriæ , arum, plural. tantū. Feyrtag. Ferię natalitiæ, Die weynaͤcht weyhenaͤcht . Feriæ statiuæ, Gesetzte feyr. Ferior, aris, Jch feyre / gehe muͤssig. Feriat(us) dies, Ein feyrtag. Maleferiatus, a, um, Vnruͤwig. Ferio, as, uel Ferior, aris, deponen. Jch feyre.
Ferio , is, Jch schlahe / stoß. Ferire fores
|| [62r1]
An der thuͤr klopffen. Ferire iugulum, Doͤtten. Ferire fœdus, Ein bunde machen. Referire, Widerumb schlahen.
Fermè , Gar schier / oder leichtlich.
Fermentum , Hebel / saurteyg / deissem. Fermento, as, Jch heble / verseüre. Fermentesco, Jch gehe auff / wird gemehret. Panis fermentarius, Geheblet oder geseürt brot. Azymus, Vngeheblet / vngeseürt.
Fero , fers, Jch trag / ich leyde. Aegrefero, Jch leyd vngern / habs übel vergůt. Quo te uestigia ferunt, Da hin dich das gespür weyset oder leytet / fuͤret. Animus fert, Das hertz begert. Ad cœlum ferre, Erheben / loben. Præ me fero. Jch zeyg an. Præ te fers, Du gibst ein anzeygung Prę se fert, Er boret oder stellet sich / zeygt an. Pro labore odium fero, Jch bring ein haß daruon für die arbeyt. Ferre ad populum, Der gemeyn fürhalten / radts fragen. / antragen. Ferre acceptum. Vide supra in Accipio uel Capio. Ferre opem, auxilium, suppetias, hilff thůn. Fero palmam, Jch sige / erlange den sig. Vterum fert, Sie ist schwanger. Et ferre, Gebaͤren, fürbringen. Sententiam ferre, vrteyl sprechen. Ferre pedem retro, Hindersich / oder zů ruck weychen. Primas ferre, Den vrteyl haben. Susq(ue) deq(ue) fero, Jch achtes gering / frag nit darnach. Ita tempus fert, Teren. Die zeyt bringts also. A fero fit feretrū, Ein dottenbar. Item, Ein paner stang / oder sunst ein stang daran etwas herlich herlichs getragen wirt. Ferculum ferè idem. & ferculum, Ein gericht / ein tracht / oder fürgesetzte speyß. Ferētarij milites, Ring gewapnet kriegßleüt. Ferax, Fruchtbar. Item fertilis, e, idem. Vnde feracitas & fertilitas, Fruchtbarkeit. Inferax, Vnfruchtbar. Feronia, Ein Goͤttin der baum oder welde welde / oder boͤum . Ferentum, Ein stat Italiæ. & ferentinum, Ein ander stat Italiæ. Composi. Adfero, Jch bring herzů. Aufero, Jch nim hinweg. Vnde Ablatiuus, Wegnemig. Antefero, Jch setz für / halt besser / hoͤher. Confero, Jch trag zůsammen zů samē . Conferre manus, Streyten. Conferre pedem, Naͤher zů der sach kummen / harzů trettē. Confero beneficium. Jch thů gůtz. Confero honorem, Jch gib ehr. Confero culpam in te, Jch gib dir die schuld. Conferre in pauca, Kürtzen / mit wenig außrichten. Contulit se domum, Er ist heim gangen. Conferre signa, Wider einander streyten. Præterea confero significat, Vergleichen / gegen einander halten. / gegen einander rechnē / vberlegē. Cōfert stomacho, Es ist dem magen nütz. Collatio, Ein zamentragung / ein vergleichung. Circumfero, Jch trag hin vnnd wider / ich trag vmb. Defero, Jch bring / ich gib. Defero tibi honorem, Jch gib dir ehr. & Omnes tibi deferunt, Sie erbieten dir alsamen ehr. Plurimum illi defert, Er halt den hoch. Delatus est Domum, Er ist heim getragen. Item Deferre significat, Heimlich verklagen / verraten / angeben. Vnde Delator, Ein verraͤter / heimlicher verklager. Differo, Jch verzüch. Vnde dilatio, Ein verzug. & Differo, Von einander ein ander tragen. Item, Ein vnderscheid haben. Hinc
|| [62v1]
Differentia, Ein vnderscheyd. & Indiffferens, On vnderscheydig. Effero. Jch trag hinauß. Funus effert(ur), Man tregt die leych zů grab. Effero, Jch erhebe / ich lobe. Vnde Elatio, Auff erhebūg Aufferhebung / stoltze. Infero, Jch trag hinein / ich setz hernach. Inferre damnū, Ein schaden zuͤfuͤgen. Inferre arma uel bellum, Bekriegen. Inferre stuprum, Schwechen. Inferre crimen, Lesteren / ein laster fürhalten für halten . Itē Inferre, Schliessen. unde Illatio, Die schliessung der bewerūg. & Illatiu(us), a, um, Schliessig. Inferiæ, arum, plural. tan. Todten opffer. Offero, ich erbiete / erzeyge. Offers te mihi opportunè, Du begegnest mir gantz recht. Item offerre, Willig geben / opffren. hinc Oblatio, Ein willige gab / ein opffer. Perfero, Jch leyd / oder trag biß anß end. Præfero, Jch setz für / halt hoͤher / ich zeyg an. Profero, Jch sprich auß / oͤffne / streck weyter / verzühe. Proferre limites, Die grentze / oder zeyl weyteren. Profero in apertū, ich bring herfür. Refero, Jch bring wider / ich erzele / ich sag. Referre pedem. Wider hindersich weichen. Referre ad senatum, Dem radt fürhalten. Referre in numerū Deorum, Vnder die Goͤtter zelen. Refert per omnia patrem suū, Er ist in alweg seim vatter gleych. Referre parem gratiam. Dergleychē Der gleichen vergelten. Multū refert, Es ist vil daran gelegen / oder es ist vast nuͤtz. Referre in rationes, & referre in acta, Jns register / oder in die rechnung schreiben. Refero tibi acceptum, Jch hab dir darumb zůdancken zů dancken / oder ich habs von dir. Relatio, Ein erzelung / ein ansehūg / oder vergleichūg. Relatiuus, a, um, Wideraͤferig / widerbringig. Suffero, Jch leyd / oder dulde. Transfero, Jch trag / an ein ander ort. Vnde Translatio, Ein versetzung der wort auß irem eygen ort in ein anders. ut Sentire, Empfindē. pro intelligere, Verston. Et Translatiuus, a, um, Versetzig / oder abzügig. Et translatitius, a, um, Dz anderstwo har bracht ist. Translatitius mos, Ein harbrachter sit / oder gemeyn / nit neüw. Translatiua, uel translatitia officia Gemeyne schlechte dienst / oder aͤmpter.
Ferox , Freydig / frech. Ferocia & ferocitas, Freydikeit Freydigkeit / freche. Ferocio, is, Jch bin̄ freydig / frech / fraͤuel.
Ferrum , Eysen. Ferreus, a, ū, Eysen starck. Ferrugo, Rost am eysen. Itē, Moͤrlefarb Moͤrle farb / oder eysenfarb eysen farb . Ferrugineus, a, um, Eysenfarbig Eysen faͤrbig / rostig. Ferrarius, a, ū, Das zům eysen gehoͤrt. Ferraria, Ein eysen ertz grůb ertzgrůb . Item, Ein stat in Jtalien. Vnde ferrariensis, e, Ferramentū, Ein eyßner werck zeüg werckzeüg / oder wapen / geschirr. Ferramentū camini, Ein haͤl. Ferramentarius, Ein waffen schmidt. Ferrat(us) a, um, Mit eysen beschlagen oder bedecket. Ferrumen, Loͤt metall Loͤtmetall . Item, Anders damit etwas zůsamen wirt gehefft. Vnde ferrumino, as, Jch loͤte /
|| [63r1]
ich leym oder fuͤg zuͤsamen.
Ferueo , es, & feruo, is, tertiæ cōiug. Jch bin heyß / hitzig. Animus feruet ira, Das gemuͤt ist hitzig / es grimmet von zorn. Opus feruet. Das werck gat empsig fürsich / man ůbt sich im werck. hinc feruor, Hitz. Er feruid(us), a, ū, Hitzig / fleyssig. Feruesco, Jch wird ye hitziger. Feruefacio, Jch mach hitzig. Itē efferueo & efferuesco, Jch bin oder wird vast hitzig / ich seüd überauß. Referueo, Jch wird widerūb hitzig. Deferueo & deferuesco, Jch wird wider kalt / ich wird milter / ich vergiß / verseüde.
Ferula , Ein staud / oder stab / der vil gleich / oder knodē / vn̄ inwēdig groß marck hat / darauß man steckē vn̄ růtē macht. hinc dicim(us) Sub ferula esse, Vnder der růt vnd straff / oder zucht sein Manū ferulæ subducere, Nit mer zů schůl gehn Zů schůl ghon / straff leiden / sich zuͤchtigen lassen . Ferulaceus, a, ū, Dz von diser stauden oder gerten ist.
Fescenium , Ein stat Campanię. Fesceninū, aliàs Talassio, uel Hymenæus, Ein braut lied, hochzeit lied.
Fessus , a, ū, Muͤd / erlaͤgē / matt. Defessus, a, ū, idē. Indefessus, a, ū, Vnerlaͤgen.
Festino , as, Jch eyle. Itē, Jch bin betruͤbt. unde festinatio, Eilūg / schnellikeit schnelligkeit . Festinanter, Eylents / schnell. Et festin(us), a, ū, Eylig / schnell schnellig . Pręfestino, Jch eyle zů bald.
Festuca , Ein agel stupffel.
Festus , a, um, Das zů eim fest / oder herlichen tag / vnd feyrung gehoͤrt. Festę frondes, Laub aͤst / oder meyen die man zů dem fest braucht. Festus dies Ein hochzeitlicher tag / oder feyrtag. Profestus dies, Ein wercktag. Festiuus, a, um, Lustig / froͤlich. Festiua oratio, Ein schoͤne lustige red. Et festiuitas, Lustigkeyt / lieblicheit in worten.
Fiber . Vide supra CASTOR.
Fibræ , Die spitzle / oder ziserle an der laͤber / oder andren dingen. Et fibræ in arboribus, Die kleinen zaͤserle / oder wuͤrtzlin. Item in folijs & herbis fibræ, Die aͤderlin durch die bletter vnd kreüter.
Fibula , Ein rincke / oder haͤfftlin. Vnde fibulare, Zůsamen Zů samen hefften. Refibulare, & Diffibulare, Die rincken auffloͤsen.
Ficedula , Ein schnepff.
Fictilis , & fictitius &c. Vide Fingo.
Ficus mascu. aut fœmi. secū. & quar. declin. Ein feyg. Et Ficus fœmi. gene. tantum, Ein feygenbaum. Caprificus pen. pro. Ein wilder vnfruchtbar feygenbaum feygen baum . Itē ficus mascu. & quar. decli. Ein feygwartz. Vnde ficosus, a, um, Voll feigwartzen oder eyssen. Ficulnea, & ficaria, Ein feygenbaum feygen baum . Ficulneus aut ficulnus, a, um, Feigenbaumē. Meta. Weych / vnuest / nütsoͤllig nit soͤllig / lück. Ficetum, Ein feygengarten feygen garten .
Fidelia , Ein Jrdener krůg.
Fides , Warheit / vn̄ bestēdikeit bestēdigkeit der worten / oder verheissungē / traw. Vnde
|| [63v1]
bonæ fidei homo, Ein glaubenhaltiger glaubhaltiger / vnd warhaffter warhafftiger mensch. Bona fide reddam, Jch wil dirs bey glauben / oder on allen betrug wider geben. Dare fidem, Verheyssen. Habere fidem, Glaubē. Facere fidem, Bewaͤren / glaubhafft machen. Inuenire, siue mereri, aut accipere fidē, Geglaubt werden. Præstare fidem alienam, Halten oder leysten was ein anderer zůgesagt hat. Liberare fidem suam, Sein zůsag leisten / halten. Soluere fidem, Trewloß werden / nit glauben halten. Abrogare fidem alicui, Einen schelten als ein leichtfertigē / dem nit zů glauben sey. Nolo fidem meam interponere, aut fidē meam adstringere, Jch wil nit werung drumb sein / oder dafür versprechen. Fide iubeo, Jch verheyß / versprich. Vnde fideiussor, Ein bürg / verheysser. Fides etiam significat, Schirm / hilff / rettung. In fidem suā recipere, In sein schirm nemen. Tuę fidei committo, Jch befilchs in dein schirm. Vnde fidei commissarius, Dem vertrawt ist dz testament / oder den letsten willen außzůrichten auß zůrichten . hinc illæ exclamatiōes, Proli Deū, atq(ue) hominum fidem &c̄. Helff Gott vnd dwelt. Item fides, Glaub / oder vertrawung. Vnde fidelis, e, Glaubig / vertrawig. Infidelis, Vnglaubig. Fidelitas, Glaubikeit Glaubigkeit . Infidelitas, Vnglaubnuß. Et hoc (apud) theologos. aliàs fidelis signifi. Traw / glaubēhaltig / warhafft. Et perfid(us) pe. c. fit à fide, Trawloß / glaubbrüchig glaub brüchig . Perfidia, Traulose / eydbrüche eyd brüche . Et Fidius, Der Gott der traw / oder des glaubens. Hinc medius fidius, aduerb. iurandi, Bey glauben / bey der warheit. Præterea fido, is, fisus sum, Jch vertraw / ich glaub / setz hoffnung. Confido ferè idem. hinc Confidens, Fraͤuel. Confidentia, Fraͤuelkeit. ferè in malam partem Diffido, Jch mißtrawe / oder glaub nit. Fidutia, Vertrauwung / hoffnung. Fiducarius, a, um, Das mit vertrawen geschicht. Et fiducaria possessio, Ein besitzūg eins dings / welche vns also gegeben ist / dz mirs dem vff bestimpte zeit wider geben / der es vns hat eingesetzet. Sic fiducaria mancipatio, Ein vnd‧pfand das man wider abloͤßē mag. uel fiducaria uenditio, Ein sollicher kauff / da der verkauffer mag dz verkaufft ding wider ziehen / so er das gelt wid· legt / aber der kauffer nimpt dieweil die nutzung. Fidus, a, um, Trauw / bestendig. Fidus amicus, Ein trauwer / warer freünd. Perfidus, pen. prod. Vast traw. Infidus, a, um, pe. prod. Vntraw / mißtrauwig / vnbestendig. Malefidus, idem, Vnsicher.
Fides , fidis, tertiæ declinationis, Ein seyt / oder leyr / harpff. Fidicula diminu. Vnde fidibus canere, Seyten schlahen. & fidicen, Ein seytenschlaher seytē schlaher . Fidicina, Ein seytenschlaherin seytē schlaherin . leyrerin. Fidiculæ, plural. tantum, Folterseyl Folter seyl .
Figo , is, Jch heffte / steck hinein / festige. Figere aprum, Ein wild schwein stechen. Fixus, a, um, Steyff / vest / vnbeweglich. Composi. Affigo. Jch hefft an. Affigere parieti, An die wād hefftē. Configo, Jch hefft oder steck zůmal. Defigo, Jch steck ab hin. Defigere oculos in picturam, Das gemaͤld gemaͤl starrig ansehen. Defigere osculum, Küssen. Infigo, Jch hefft oder steck hinein. Infigere animo, uel memoriæ, Jngedēck sein. Refigo, Jch zůch wider auß. Præfigo, Jch steck für / ich hefft vor. Suffigo, Jch steck
|| [64r1]
vnder. Transfigo, Jch durchstich durch stich .
Figulina , & figura &c̄. Vide Fingo.
Filius , Ein suͤn. Filia, Ein dochter. Filius familiàs, Ein sůn der noch vnder des vatters gewalt ist. Filius terræ, Ein schlechter vnedler mensch / des stam vnd geschlecht vnbekant / oder nit herlich ist. Contra, Coeli filius, Ein herlich wolberumpter. Filiol(us) dimi. Ein junger sun. Filiola, Ein jungs toͤchterlin.
Filix , Far kraut Farkraut . Filicula, laiàs polypodius, Engelsuͤß.
Filum , Ein fade / naͤtz. Filum ducere, Spinnen / oder ein linien ziehen. Filum sequi, Der schnur / cordel / dem vorbild nachuolgen. Item filum, Die lidmaß oder gestalt. Filum orationis, Die gestalt der red / oder subtilikeit subtiligkeit . Filare, Spinnē. Effilare, Mit faden oder naͤtz moͤdlen.
Fimbria , Der som / oder blege. propriè, Zerhauwen blege. Fimbriata uestis, Ein kleid mit einer zerhaunen blegē
Fimus , Mist. Fimus equinus, Roßs mist. Fimetum, Ein mistgrůb / mistschütte mist schütte .
Findo , is, Jch spalte. hinc Fissura, Ein spalt. Fissilis, e, Spaͤltig / oder das gespalten ist. Bifidus, a, um, In zweyteyl gespalten. Quadrifidus, a, um, Vierspaͤltig. Composi. Diffindo, Jch spalt von einander. Infindo, Jch spalt ein.
Fingo , is, Jch erschaffe / setz zůsamen / gestaltige. / od· vnderrichte. Fingere iuuentutē, Die jugent lernen / vnd·weisen. Sic fingere mores, pro formare. hinc Figulus, Ein haffner / kachler. Figlina / Ein haffnerwerckstat haffner werckstat , pen. prod. Item, Die haffner kunst. Opus figlinum, Ein irden geschirr / haffnerwerck haffner werck . Fictilia, e, Irden / auß leym oder erden gemacht. Figura, Ein gstalt. Et figura apud Grammaticos, Ein neüwe weiß in worten allein / oder in der gantzen rede / wider den gemeinen brauch. Figuro, as, Jch gestaltige / ich gib ein ander gestalt. Configuro, Jch setz zůsamen. Pręfiguro, Jch zeig vor / durch ein gestalt. Fingo significat etiam, Jch dichte, gleyßne. Fingit causas, er erdichtet vrsachē. Hinc fictio, & figmentū, Ein dichtung. Et fictor, Ein dichter / gleißner. Compos. Affingo, Jch thůn herzů / setz darzů mit worten. Confingo, Jch erdichte zů mal zůmal / setz zůsamē zů samen . Diffingo, Jch mach anderley gestaltē. Effingo, Jch mach ein außtruckte form / ich gestalte nach einer andren bildnuß. unde Effictio, Ein außtruckte / klare gestalt / oder dichtung. Effigies uide supra. Refingo, Jch erschaffe / oder gestalte widerumb.
Finis , gene. dub. Ein end. Item, Ein ziel / oder fürsatz. Ambo ad eundē finem respiciunt, Sie sehen beyd auff ein ziel / haben beyd ein fürsatz oder zweck. Vnde fit affinis, Ein gesibter / oder schwager. Affinitas, Gesibschafft / schwagerschafft. Et Confinis, e, pe. pro. Mitendig / anstoͤssig. Confinium, Ein zamenstossung zůsamen stossung / mitendung. In confinio agrorū, Am anstoß der ackern. Item finitimus, a, um, Nach / nit ferr. Et uerbum finio, is, Jch ende / volbringe / mach auß / ich ziele / setz ein ziel. Hinc finitor, pen. pro. Ein acker zieler / vndergenger / außmesser. Item, Jch sprich auß / oder erklaͤr die eygenschafft eins dings.
|| [64v1]
Vnde definio, idem, & diffinio, Jch entscheyde / erklaͤre. a quibus finitio, definitio, & diffinitio, Ein außzielung / entscheydung / vn̄ erklaͤrung eins dings. Finitiuus, a, um, Bestimmig / endechtig. Infinitiuus, Vnbestimmig / vnendechtig.
Fio , Jch wird gemacht / ich wirde. Fio obuiā, Jch kum entgegē. Id sepæ fit, Dz geschicht offt. Qui fit, wie geet es zů? In præterito habet factus sum. Et Cōfio, Jch wird gemacht. Defio, Jch mangle. Nihil tibi defieri patiar, Jch wil dir keyn mangel lassen. Exfio, Jch reynige. Infit, unica persona tantum, Er fahet an. Suffio, Jch vnderreuche. Vnde Suffitus, penul. prod. quartę declinationis. & Suffimentum, Ein vnderreuchung. Fieri significat etiam, Geachtet werdē. hinc Magnifieri, Groß geachtet werden. Nihilfieri, Niergent für geachtet werden &c̄. Item, Fit nōnun(quam), Es begibt sich etwan. Fieri potest, Es ist müglich.
Firmo , as, Jch vestige / bestaͤtige. Firmatuit fidē dextera, er hats mit der hand zůgeseyt / od· mit mund vn̄ hād Hinc Firmamentum, Ein festigung befestigung . Itē Der himel / das firmament. Et firmus, a, um, Vest / bestendig / steyff. Firmitas, & Firmitudo, Veste / steyffe / bestendigkeit. Infirmus, a, ū, Kranck / schwach / vnuest / bloͤd. Infirmitas, Bloͤdigkeit / schweche. Compo. Affirmo, Jch beuestige / oder bezeüge / red bestendigklich. Vnde affirmatio, Ein bestendige zeügung. Cōfirmo, Jch bewaͤre / bestaͤtige / mach gewiß. Confirmatio, Ein bestaͤtigung. Infirmo, Jch schwaͤche / mach vnkrefftig. Offirmo, Jch vestige dar wider darwider / oder bestaͤte wol. / ich widersetze. Ne tā obfirma te, Teren. Wider setze dich nit so vast. Offirmo animum, Jch setz mir gewiß für.
Fiscella , Ein korb / ein kratten. Item, Ein maulkorb / der den thieren angehenckt wirt. Fiscellis capistrare, Maulkoͤrb anhenckē. Fiscellus, Ein berg in Jtalien. Itē, Der gern weych kaͤß isset. Fisci, fiscinæ, & fiscellæ, Groß seckel / oder gelt truchen. Vnde fiscus, Ein schatz / oder sum̄ gelt eins fürsten. nam Aerarium est ciuitatis. Fiscalis, e, Das zů des fürsten schatz gehoͤrt. Confiscare, Beschaͤtzē oder des fürsten schatz zůgehoͤrig machen. Fiscina, pen. cor. idem quod fiscella, Ein korb / seckel.
Fison . Require Phison.
Fistula , Ein teüchel / ein pfeyff, oder gehoͤlt kenel. Itē, Ein zeytig geschwer / die fistel. Fistula spiritalis, Die atem ader im halß. Fistula cibalis, Das speyß ror / Die speyß straß. Fistulæ pineę, Forhē deüchel / brun̄deüchel vß forhen holtz. Fistulę fictiles, Leyme deüchel. aliàs Tubuli. Fistulę applūbatę, Deüchel mit bley ingeloͤtet. Fistulo, as, Jch pfeyffe, oder durchhoͤle. Fistulator, Ein pfeiffer. Fistulosus, a, um, Durchhoͤlet / loͤcherig.
Fistuca , Ein schlegel / od· großschwaͤr holtz mit eim eysen kopff / vn̄ handhaben zů beyden seytē / damit man die waͤg pflestert / oder sunst pfaͤl in die erdē treybt / vn̄ so man brugkē machet schlecht man die pfaͤl mit soͤllichen instrumentē jnn das wasser / zeücht auff mit seylen / vnnd laßt darnach schnell herab fallen. hinc Fistucatio, Ein pfulment von pfaͤlen / so mā vil eychen od(er) erlen pfaͤl in ein sumpfechtigen grund schlecht / darauff mā etwas bauwen will. aliàs Palatio.
Flabrum , uel flabra plur. tantū, Waͤehung / oder kauchung der wind. Flabellum, Ein wadel.
Flacceo , Jch bin lud / lampecht. Flaccesco, & cōflaccesco, Jch wird matt / laudechtig. Flaccus, Einer der lampechtig / oder gehenckt oren hat. Flaccidus, a, um, Lampechtig / schloͤtterig. Flaccidæ mammæ, Schlottechtige dutten. Flaccum etiam
|| [65r1]
significat, Verschliessen / idem Detritū. Vnde deflacco, as, Jch verschleyß.
Flagito , as, Jch erforder strengklich. Conflagito idem. Efflagito, Jch erforder / mit geschrey / oder bescheltūg . Efflagitatio, Ein ernstliche erforderūg. / odder bescheltung.
Flagitium , Ein groß laster / übel that. Flagitiosus, a, ū, Lasterhafft. Flagitiū p(ro)prie, Ein schwechūg der frawen.
Flagrum , Ein zwick / oder gerte zů oberst an den baumē / knedel / ein růt. Flagellū dimi. Ein kleyns zwickle / ruͤtle / knebele / daran die bollē wachsen. Vnde Flagello, as, Jch schlach / oder hawe mit ruͤtē. Flagellare annonā, Die frucht theuͤr machē. Flagro, onis, Ein knecht der streych verdient. est conuitium, Ein scheltwort / das man den knechtē zů redt.
Flagro , as, Jch brinne. Flagrare desyderio, Ein groß begird haben. Flagrare odio uel ira, pari modo, Groͤßlich hassen / vast zürnen. Flagrat gratia, apud suos, Er hat gunst bey den seynen. Composi. Conflagro, Jch verbrin̄ gar miteinnander mit ein ander . Deflagro ferè idem.
Flameum , Ein gaͤlber schleyer. Flameolū dimi. Ein gaͤlb schleyerlein.
Flamma , Ein flam̄ / feür. Metap. Für ein gefarligkeit. È flamma cibū petere, Die narung oder speyß mit gefaͤrligkeit sůchen. Hinc Flammeus, a, um, flam̄ig / feürig. Flāmiuom(us), a, um, Flammen spyechtig / das flammen oder feür speüwet. Flāmesco, Jch wird entzündt / oder hitzig. Item Flammo, as Jch gib flammē. & Inflammeo, Jch mach brünstig / oder reytz an.
Flamen . Vide Flo.
Flandria , Flandern, ein landtschafft Belgicæ, das ietzund den Deütschē wirt zůgezelt zů gezelt .
Flauus , a, ū, Bleych / gaͤel / honiggaͤel honig gaͤel / nam flaua mella, flauos capillos, & flauam cererem dicimus, Gaͤel honig / gaͤel haar / gaͤel korn. Itē flaua moneta, Guldin / oder golt müntz goltmüntz . Vnde Flaueo, es, Jch bin̄ gaͤel / ich scheyne / glitze. Et Flauesco, Jch heb an gaͤel werden.
Flecto , is, Jch biege / neyge. Flectere præcibus, Erbitten / oder mit bitt bewegen. Flectere equum in gyrū, Das roß vmwenden / oder tumlen. Hinc Flexilis, e, Biegig / das gebogē wirt. Flexanimus, a, um, Gemůtfürig. ut Flexanima oratio, Die rede die dz gemüt fůret wo hin sie wil. Flexura, Ein biegung / krümme. Flexipes der gebogen oder krum̄ fuͤß hat. Flexumines, siue flexanimes, Die Roͤmischen reüter. aliàs Celeres, & Trossuli. Composita, Circumflecto, Jch vm̄biege, vmbgibe. Deflecto, Jch bieg auff ein ort. Metap. Jch wend ab. Deflectere de uia, Ab dem waͤg tretten. Inflecto, idem quod simplex. Reflecto etiam.
Flegeton . Vide Phlegeton.
Flegma . Require Phlegma.
Fleo , es, Jch weyne. Hominum est tantum. Vnde Fletus, us, Ein weynung / klag. & Flebilis, e, Beweynig. Flebiliter, Weynbarlich. Defleo, Jch beweyne / oder ich weyne vast.
Fligo , is, nō admodū usurpatur. Sed
|| [65v1]
Composi. Adfligo, pen. pro. Jch schlach nider / ich stoß zůboden zů boden . Meta. Jch betruͤbe / engstige. Vnde Adflictio, Ein engstigung / peyn. & Adflicto, as, frequen. Jch stoß / schlach / betruͤb vast / oder emsig. Adflictatio Ein groß bekümmernuß mit peyn. Confligo, pen. pro. Jch schlach zů mal / ich streyte. Confligere armis, Mit gewere zamen schlahen. Et Cōflicto, as, Jch streyt emsig. Item Cōflictor, aris, Jch streit / ich niete mich. Conflictari cū morbo, Ein schwaͤre kranckheit leiden. hinc Conflict(us), Ein streit / schlacht. & Cōnflictatio, Ein zamenstossen zamenstossung / verschliessung. Infligo, pen. lon. Jch schlach hinein. Infligere uulnus, Verwunden / ein wund schlahē. Profligo, Jch schlach nider / treib hinweg. & est primæ cōiugati. Profligatus exercitus, Ein erschlagner / verderbter herzeüg. Profligata ualetudo, Ein verderbte vermügung / oder des leybs geschickligkeit. Profligatissimi homines, Gar verderbte menschen. & Profligare, Vollenden / zům ende bringen. Bellum iam profligatū est, Der krieg ist ietz zum ende bracht / außgemacht. Item profligo, is, pen. pro. tertiæ coniuga. Jch verherge.
Flo , as, Jch blase / waͤhe / kuche. Vnde flatus, us, Ein blaast / wind. Flamē idem. Sed flamen mascu. Ein pfaff oder geweichter. Flamen Dialis, Ein pfaff Jouis. Flamen Martialis, Ein Pfaff Martis. Flamē Quirinalis, Ein pfaff Romuli & Flaminica, Des Flaminis haußfraw. Flaminia, Sein hauß. Flamini(us), Ein zuͤbereyter oder diener der opffer. Et proprium nomē, Ein eygner nam ein Römers. Item flare significat aliquādo, Metall zerlassen / schmeltzen / stempffen. Flata moneta, flata pecunia, Gestempfft / geschlagē gelt. Cōposi. Adflo, Jch kuch an / hauch an / waͤhe an / blaß an. Adflatus, us, Ein anhauchung / anwaͤhung. Conflo, Jch blase zuͤsamen. Item, Jch zeychne / stempffe das metall. Conflata pecunia, Gemüntzet gelt. Conflatilis, e, Gegossen / gebildet. Præterea conflo, Jch bewege. / oder rüst zů. Conflasti tibi odium, Du hast dir ein haßs auffbracht auff gebracht . sic Conflare inuidiam, Ein vngunst machen. Conflare æs alienum, Geltschuld machen &c̄. Difflo, Jch zerblase / waͤhe von einander ein ander Inflo, Jch blaß auff. Inflare tibiam, Pfeiffen. Inflatus animo, Stoltz / auffgeblasen. Perflo, Jch durchblase durch blase / durch waͤhe. Reflo, Jch waͤhe widerumb / ich waͤhe entgegen. Sufflo, Jch blaß auff / ich mach geschwollen geschwellen . Et insufflo, idem. Efflo, Jch blaß außhin. Efflare animam, Sterben.
Floces , Weyntrester Weyn trester .
Flocci , orum, Wollfloͤck Woll floͤck / kleyne steübende foͤtzle von der woll. Vnde floccifacere & floccipendere. Verachtē
Flos , Ein blům / die blůst. Flos ætatis,
|| [66r1]
Die bluͤend / recht wol gestalt / vnnd schoͤn zeyt eins menschens. Floreus, a, um, Das von blůmen ist. Floridus, a, um, Blůmechtig / vollblůmen von blůmen . Florulentus, idem. Floriger, Blůmentraͤgig. Flora, Ein Goͤttin der blůmen / vnd frucht / ist ein reyche metz gewesen die den Roͤmeren yhr gůt zum erb hat gelassen. Floralia, & ludi florales, Ein fest der selbigen Goͤttin zuͤ ehrē darin alle schampere vnzucht geůbt ward. Floreo, es, Jch blüe / gruͤne. Floresco, Jch heb an zůblüen zů bluͤen . Floridare, idem quod florere. Composi. Defloreo, Jch verblüe / ich hoͤr auff zůblüen. Vnde Defloresco. Et effloreo, Jch verblüe / oder ich blüe vast. Effloresco, Jch heb an verblüen zů verbluͤen / oder vast blüen zůbluͤen Refloreo, Jch blüe widerumb. Refloresco, Jch heb an wider blüen / grůnen. Itē floro, as, Jch mach blüen. Vnde Præfloro, Jch brich die blům vorzuͤ vor zů ab. Florere Metapho. significat, Herlich sein / fůrtreffen. Græcia bonis disciplinis aliquando floruit, Griechen landt ist etwan herlich mit gůten künsten gewesen geweßt .
Fluctus , us, Ein gewaͤll im wasser / ein wasserwaͤlle wasser waͤlle . Fluctuosus, a, um, Vngestuͤm Vngestim̄ig / waͤllechtig. Fluctiuagus, a, um, Dz im gewaͤll schweifft. Fluctuo, as, Jch wird hin vnnd wider getriben / ich schwancke. Metaph. Jch zweyfle. Item, Jch schwym embor.
Fluo , is, Jch fleüß / rinne. Vestis fluit, Das kleyd hangt schlecht vnd vnordenlich. Oratio fluit, Die red gath ordenlich vn geschicklich vff einander. Fluesco, Jch heb an fliessen / rinnen. Fluito, as, Jch rin̄ staͤts / oder ich fließ embor. Item, Jch wird auffgeloͤßt. Flumē, Ein fluß / ein rinnend wasser. Flumineus, a, ū, Das dem fluß zuͤgehoͤrt. Fluminosus, a, um, Voll flüß fliessig . Fluidus, a, um, Flüssig / feücht. Fluor, Flux(us), us. & fluxio, Ein fliessung. Fluxus, a, um, Vnbestaͤndig / hinfaͤllig / zergencklich. Fluxa uestis, Ein weyt kleyd. Et fluxi homines, Geyle weiche menschen. Fluuius idem quod flumen, Ein rinnend groß wasser. Vnde fluuuialis, e, Dz auß eim fluß ist. Fluuiatilis, e, Das im wasser wonet. Fluuiatilis arena, Sand der in eim fliessenden wasser ist. Fluere item significat, Zerfliessen / abnaͤmen / gemindret werden. Hinc fluxus, a, um, ut supra. Cōposi. Affluo, Jch fließ herzů / ich bin̄ überflüssig überfliessig . Huic affluunt opes, & affluit opibus, Der ist vast reich. Vnde affluentia, Reichthumb / überflüssigkeit. Confluo, Jch fließ zůsamen. Multi huc mercatores confluunt, Es kommē vil kaufleüt hie har hiehar zů samen zůsamen . Vnde confluxus & confluuium. Item cōfluentia, Ein zamenfliessung zweyer oder viler flüssen. Confluentia, Die stat Koblentz. Confluges, pen. prod. Ort dahin mancherley baͤch fliessend. Circunfluo, Jch vmbfließ: uel abundo sicut affluo. Circunflexus, Ein
|| [66v1]
zamenlauffung zůsamen lauffung . Circumfluus, a, um, Vmbfliessig. Defluo, Jch fließ abhin. Item, Jch fall ab. Capilli defluunt, Das haar falt ab / oder auß. hinc Defluuium, & defluxus, Dz auß fallen außfallen des haars. Defluus, a, um, Abfallig / außfallig. Deflua coma, Außfaͤllig haar. Difluo, Jch zerfließ. Metapho. Jch geüde geyle / laͤb in überfluß über fluß . Influo, Jch fließ hinein. Interfluo, Jch fließ zwüschen. Perfluo, Jch fließ durch. Papyrus perfluit, Das papeir schlecht durch / fleüßt. Dolium perfluit, Das faßs rint. Pręfluo, Jch fließ vor. Præterfluo, Jch fließ für. Profluo Jch fließ weyt / oder ich fließ herauß. Vnde Profluuiū, Ein außfliessung. Profluens nomen, Ein fluß. idem quod flumen. Refluo, Jch fließ hindersich / oder widerumb. Fluxus, & Refluxus, Das fliessen / vnd widerumb fliessen. Superfluo, Jch bin überflüssig. à quo Superfluus, a, um, Vberflüssig. & superfluitas, Vberflüssigkeit. Subterfluo, Jch fließ da vnden.
Flutæ , aͤl oder mehrfisch meer fisch die embor schwimmen. Murenaę.
Focale , Ein halßbendel hals bendel / damit man ein gůte stim̄ machet / oder ein pfriem / da mit man das haaͤr krauß machet. Calamistrum.
Focillo , & Focillor, aris, Jch ernere. Vnde Refocillo, as, Jch ergetze / erquicke. Et Refollicatio, Ein ergetzūg.
Focus , Ein herdstat / feürblatte / feurstat. Item focus paternus, Des vatters hauß. Focillus & Foculus, dimintu. Focarius, a, um, Das zů der herdtstat gehört.
Fodio , is, Jch grab / stich. Fodico, as, idem. Vnde fossor, Ein Frieß / graber. & Fodina, Ein ertzgrůb Ertz grůb . Et cōponitur uariè, Aurifodina, penultima producta, Ein goldertzgrůb gold ertzgrůb . Argentifodina, Ein sylberertz grůb silber ertzgrůb . Salifodina, Ein saltzgrůb. &c̄. Fossa, Ein grabe / oder wassergrab / statgrab. Fossio, Ein grabung. Fossura idem. Fossilis, e, Graͤbig / das gegrabē wirt. Fossitius, a, um, idem, Fossula diminuti. Item Fouea, Ein grůb. Composi. Confodio, Jch stich / haw / zergrab. Circumfodio, Jch vmbgrabe. Defodio, Jch vergrabe / oder grab tieff. Effodio, Jch grab auß. Effodere oculos, Die augen außstechen. Infodio, Jch grab hinein. Perfodio, Jch durchgrabe durch grabe / durchstiche durch stiche . Refodio, Jch grab widerauß wider auß . Suffodio, Jch vndergrab vnder grab . Transfodio, Jch durchstich / durchgrab.
Fœcundus , a, um, Fruchtbar / überflüssig / voll. Fœcund(us) ager, ein fruchtbarer acker. Fœcundi calices, Volle baͤcher. Vnde fœcunditas, Fruchtbarkeit / voͤlle / überflüssigkeit. Infœcundus, a, um, Vnfruchtbar. & Infœcunditas, Vnfruchbarkeit. Item Fœcundo, as, Jch mach vnfruchtbar.
Fœdus , a, ū, Heßlich / vnflaͤtig / schantlich / verflůchig. Fœditas,
|| [67r1]
Heßligkeit / schantligkeit. Et fœdo, as, Jch beflecke / verwůste. Itē, Jch zerzerre / zerreysse. Defœdare, idem.
Fœdus , eris, gen. neu. Ein punt / verlobter fryde / verbindung. Item, Ein gesatz. Certo fœdere, Nach eim gewissen gesatz. Fœdifragus, a, um, Bundtbrüchig. Fœdero, as, Jch mach ein bündtnüß / ich verbinde mit eyd / oder gelübden. Vnde fœderati, Bundtsgenossen Bundts genossen .
Fœlix , Saͤlig / glücklich. Itē, Gnaͤdig / günstig / reich. Fœlicitas, Saͤligkeit. Infœlix, Vnsaͤlig / widerig / vnfruchtbar. Infœlicitas, Vnsaͤlikeit Vnseligkeit . Fœlicito, as, Jch mach saͤlig / reich. Infœlicito, Jch zerstoͤre.
, Ein weyb / frawen bild. Fœmella, dimi. weyblin. Fœmininus, a, um, idem. Weyblich. Fœmineus, a, um, idem. Et Effœmino, as, Jch mach geyl / weybisch / oder weych. Effœminatus, a, um, Erweychet / weybisch vn̄ geil gemacht. Interfœmineum, Die scham eins weybs.
Fœnum , Hew. Fœniculū, Fēckel. Fœnile, Ein hewhauß / hew gaden haͤwgaden . Fœnisex, & fœniseca, Ein maͤder. Fœnisecium, Die maͤiung / hewung. Fœnarius, a, um, Das zů dem hew gehoͤrt.
Fœnus , oris, Wůcher / übernutz gewin̄. Fœnusculum diminutiuum, Fœnero, as, Jch gib mit wůcher / ich leyhe vff gewinn. Fœneror aris. Jch nim vff wůcher / oder ich gib vff wůcher. Fœnerator. Ein wůcherer. Fœneratò aduer. Mit wůcher. Fœneratiuus, a, um. Das auß wůcher kumpt / oder vff wůcher ist gebē.
Fœneror , aris. Jch nim auff wůcher / oder ich gib auff wůcher. cum est gene. deponen. Fœnerator. Ein wůcherer. Fœneratò aduer. Mit wůcher. Fœneratiuus, a, um. Das auß wůcher kumpt / oder auff wůcher ist geben.
Fœteo , es. Jch stincke / schmeck übel. Fœtor. Gestanck. Fœtidus. a. um. Stinckig / übelriechig vbel riechig .
Fœtus , us. Ein frucht eins thiers / oder sunst andrer ding. nam est generale. Arborei fœtus. oͤpffel. Fœtus, a, um, adiecti. Schwanger / voll. Vnde Effœtus. a. um. Das geborē hat. Item, Muͤgloß / vnkrefftig / schwach. Defœtus idem. Fœtura. Die gebaͤrung / oder zeyt zuͤ gebaͤren. Fœtuosus. a. ū. Das vil gebiert / vast gebaͤrig. Fœto. as. Jch gebir. Bos fœtauit. Die ků hat gekalbet. Fœtifico idem. Jch mach iunge.
Folium , Ein blat eins baums. Item, Ein blat eins bůchs. nā antiqui in arborū folijs scribebāt, Die alten schriben auff die bletter der baum. Pagina, Jetweder seyte des blats. Trifolium, Klee. Quinquefolium, Tormentill / oder birckwurtz. Millefolium, Garba. Foliaceus. a. um. Das auß bletter gemacht ist. Foliatus. a. ū. Geblettert / das bletter hat.
Follis , Ein blaßbalg. Item, Ein sack / seckel / ein schlauch der voll geblasen ist / damit man spylet / oder den man schlacht. Follis pugilatorius. Folliculus, aliàs uulua, Die bermůter / oder ein hülse. Folliculus lentium, Lynsen hülse &c̄.
Fomentum , et fomes. Req. in Foueo
|| [67v1]

Fons , Ein fliessender brun / oder burn. Fonticulus, diminu. Ein brünlin. Fontanus, a, um, Das von brunnen ist. Fontana aqua, Brunnen wasser. Fontinalis porta, aliàs Capena, Ein pfort oder thor zů Rom.
Foramen . Vide Foro.
Foras , Hinauß. Foris, Daussen. aduerb. localia.
Forceps , Ein zange. Forfex, Ein schneider schaͤre / oder tuͤch schaͤre. Forpex, Ein haar schaͤre. à Forfex forficulus, Ein kleyns schaͤrlin.
Forda , Ein tragende / schwangere kuͤ.
Forem , es, & optatiuum, & fore infiniti. Sein / oder werden sein. hinc adfore, Zuͤkünfftig werden / da sein werden. Confore, pen. cor. Geschaͤhen werden. Abfore, Von sein werden. Defore, Gebresten / oder manglen mangel werden. Profore, Nůtz sein werden.
Fores , plural. tantum, generis fœmi. Ein thuͤr die von aussen vffgaͤt. Reperitur, etiam in singula. forulæ, & foriculæ diminuti. Thürlin. Foriculus, Der Gott der thůren.
Fori , plural. tantum, Die schiff büne / die weyte des schiffs. Item, oͤrter zů Rom gewesen / darauß man geschauwet hat in Circo maximo, vn̄ Foruli, Kensterlein / schefftlein darin man buͤcher stellet.
Forica , penul. cor. Ein gemeyn profey heüßlin Profeyheußlin / ein offen scheyßhauß. Latrina, Ein eygens scheyßhauß. Forio, is, iui, Jch scheysse. Conforio idem. Foriolus, pen. cor. Der die scheyß hat. Forium, Dün̄ dreck.
Forma , Ein gestalt / angesicht / hübsche. Egregia forma, Ein fürtreffenliche schoͤne / oder hüpsche. Quotidiana forma, Ein gemeyne schoͤnykeit. Teren. Et Strata forma, uel uxoria, ein mittelmaͤssig / zimliche schoͤne. hinc diminut. Formula, ein kleyne gestalt. Formulam intendere, idem quod dicam impingere, ut supra. Formosus, a, um, Hüpsch / wolgestalt. Et composi. Conformis, e, Gleychfoͤrmig. Item, Geschickt / fuͤglich / bequem. & Deformis, e, Vngestaltig. Deformitas, Vngestalt. Informis, e, idem quod deformis, Das nit gestaltet ist. Multiformis, Vilgestaltig Vil gestaltig &c̄. Formula, dimi. Ein kleine gestalt / ein vnderrichtūg. Et uerbum formo, as, Jch mach / ich gestalte / oder gib ein gestalt. Vnde formatio, Ein machung / gestaltung. Et formator, Ein gestalter / vnderweiser. Composi. Conformo, Jch gestalte zuͤmal / ich mach zů einer gestalt / ich mach bequem. Conformatio, Ein gestaltung. Item, Ein dichten einer person. Deformo, Jch entschoͤpffe / mach vngestalt. Informo, Jch vnderweyse. Reformo, Jch bring wider zů seiner gestalt. Transformo, Jch verendre in ein ander gestalt. Formiæ, Ein statt Italiæ.
Formica , Ein ameyß. Formicatio, Ein kranckheit da der leyb voll roter blaͤterlin wirt.
Formido , inis, pe. pro. Forcht. & Formido, as, Jch fürchte. Reformido, Jch fürcht vast. Formidolosus, a, um, Forchtsam / oder zůfürchten. actiue & passiue. Item
|| [68v2]
Formidabilis. e. Das zů fürchten ist.
Fornax , Ein bren̄ofen / bachofen . Fornax calcaria, Ein kalchofen. Fornacarius, Ein offenheytzer / brotbacher. Fornacula, Ein kleiner ofen / stubē ofen stubenofen . Fornacalia, Feyrung vnd fest / da man frücht derret.
Fornix . icis, pen. cor. Ein schwielbogen / ein gewoͤlb. idem quod Camera. Est etiam fornix arcus triumphalis, Ein gewelbet gebew / zů gedaͤchtnuß seiner herlichen thaten von eim siger / od· kriegsfürsten auffgericht. Item, Ein frawen hauß / oder ort da die gemeinen maͤtzē wonen ort der gemeynen frawen . Hinc fornicarij, Handwercker / oder grempler vnd kraͤmer / die in verzinseten gewelben feyl habend. Et Fornico, as, Jch welbe. Opus confornicatum, Ein gewelbet gebew. Fornico, as, pen. cor. Jch welbe / mach gebogen.
Foro , as, Jch bore / grabe. Vnde foramen, Ein loch. Foratus, idem. Foraminosus. a, um, Loͤcherig, Perforo, Jch durchbore / durchgrab. Inforo, pen. cor. Jch bor hinein.
Forte , ablatiuus, solus à fors. Glück. Forte sua, Durch sein glück / vō jhm selbs. Nam fors significat, ein glück fal / zůfal. Vn̄ fors fuat apud Comicum, Glück zů. Est enim bene pręcātis. Et fortè aduerb. dubitandi, Villeicht / ongeuerd. Fortassis, forsan, & forsitan ferè idem.
Fortis , e, Manlich / dapffer. propriè ad animum. Item, Starck. Fortitudo Manlicheit / dapfferkeit / stercke. Fortiter, dapfferlich. Fortesco, Jch wird gehertzt / manlich. Fortifico, Jch mach starck / dapffer.
Fortuna , Gluͤck / glückfall / gůt oder boͤß. fingunt deam esse cęcā, & uolubilē, ac incertā, Die heyden dichtent Fortun sey ein goͤttin / welche blind vnd vnbestendig sey. Sed fortunę, arum, plura. significat, Reychtumb / od· / gůt / hab. facultates. Fors fortuna, Ein gůter glück fall glückfall . Fortunatus, a, um, Glücksaͤlig. Fortuit(us), a, um, Zůfaͤllig. Fortuitò aduerb. Durch den zůfal / ongeuerd. Fortunatæ Insulæ, Jnsulen nit weyt von Mauritania, in mari Athlantico, werdend ietz Canarię genant. Fortuno, as, Jch bglücke / mach glücklich. Infortunium, Ein Vnglück / boͤser zůfal.
Forum , Ein marckt / da man allerley verkaufft. Foro uti, prouerb. Nach gelegenheyt des handels sich schicken. Forum boarium, Ein rinder maͤrckt. Forum holitiorum, Kraut marckt. Forum piscarium, Fisch marckt. Forum scrutarium, Gümpel marckt. Formum frumentarium, Korn marckt. Forum uinarium. Weynmarckt Weyn marckt &c̄. Forum cupedinarium, uel cupedinis, Ein speyßmarckt speyß marckt / da man schleck speyß verkaufft. Forum suariū, Schwein marckt. Forum lignarium, Holtzmarckt Holt zmarckt . Foratia, Ein beürin die allerley speyß zů marckt tregt. Item forum, Ein gericht statt gerichtstat / ein ort da man gericht helt. hinc Forum agere, Gericht halten. Forensis, e, Das zů gerichts hendlen dienet. Forensis causa, Ein gerichts handel / ein zanck. Forensia uerba, Wort die den redneren / oder fürsprechen gebreüchig seind. sic forensis eloquentia. Item forensia substan. & togæ forenses, Kleyder die man an thůt wan̄ man ausser dem hauß ist / bürgerliche roͤck. Circumforaneus, a, um, Gemeyn / nachgültig. Circumforanei, Leichtfertig / vm̄schweiffig leuͤt. Præterea nomina quædam urbiū, Etlich namen der stett. à foro deducta, ut forum Cornelij, Ein statt in Jtalia / ietz Jmola genant. Forum Liuium, Ein ander statt Italiæ in Aemilia. Et forum Tiberij, Ein statt am Rheyn Keyserstůl genant.
|| [69v1]

Foueo , es, Jch enthalte / ernere / beschirme. Fouere ignem, Feür enthaltē. Fouere nidum, Das nest wermen / daheim ligen. Fouere oua, Die eyer bruͤtē. Fouere gremio, In der schoß beschirmen / decken. Fouere spem, Hoffnung haben. Fouere uulnus, Die wunde heylen. Vnde fomentum, Ein warme / oder feüchte artzney. Fomes, Zundel / ein dürr scheit / spaͤnen. Fotus, us, nomē, Ein wermung. Cōfoueo, Jch erneer zůmal. Refoueo, Jch ergetze / erfrische widerumb.
Fraceo , es, & fracesco, Jch wird faul / mürb / matt von elte. Fracidus, a, um, Müttecht Muttechtig / faul. Fraces, Olschelfen / das man außseubert von den oͤl oͤpflen oͤloͤpflen .
Fragum , Ein erdber.
Fragor , non usurpatur, sed eius composita. Refragor, aris, Jch widerstrebe / widerstand. Et Suffragor, penultima producta, Jch thů beystand / ich beweyß gunst. hinc Suffragium, Ein hilff / oder chur / vnd fürmündung / so man erwelet / ein stim̄. & Suffragator, Ein bey stender / fürmünder.
Fragro , as, Jch rieche / gib ein geruch. Vnde fragrantia, Wolriechung.
Framea , penultima correpta, Ein spitzig gewer / oder langer pfriem. Germanorum telum.
Frango , frangis, Jch briche. Et metapho, Jch mach matt / oder verdrüssig / vnlustig. Animum frangere, die freche des gemuͤtz gestillen / demmen. Frangere mora, Mit verzug matt machen. Sic morbum frangere, Die kranckheyt gedemmen. Fractus animus,Ein zaghafft / vnfruͤtig gemuͤt. Sicut ediuerso. Infracto animo aggredi, Mit vnuerzagtem gemuͤt angreyffen. Fragmē, Ein stuck. Fragmentum idem, Ein gebrochen stuck. Fragor, oris, Ein knall / oder thon so etwas bricht. Fragosus, a, um, Rauch / scharpff. Fragilis, e, Brüchig / bloͤd. Fragilitas, Bloͤdigkeit / schweche. Composi. Confringo, Jch zerbriche. Defringo, Jch brich ab. Diffringo, Jch brich von einander / oder zů stucken zůstucken . Effringo, Jch brich auff / oder brich vast. Infringo, Jch brich vast / oder stoß an. Vnde Infractus, a, um, Gar gebrochen / oder starck / vngebrochen. Infractio, Faulheit / zerschlagenheit des gemuͤts. Offringo, Jch brich hargegen / oder in ein andren weg. Offringunt rustici, cum transuerso sulco arant, Die bauren so sie überzwerch zackeren / vnd die forderen furch wider brechen so heyßt es. Offringere. Perfringo, Jch brich durch / oder gar. Præfringo, Jch brich vor. Præfractus, præfracta, præfractum, Hart / vnbiegig / keybig. Refringo, Jch brich widerauff. Refractorius, refractoria, refractorium, Keybig / hartneckig. Suffringo, Jch brich ein wenig / oder damitten. Suffrago, suffraginis penultima producta, Das hinderknie an eim vierfuͤssigen thier / der bůg am hinderen schenckel eins thiers.
Frater , Ein brůder. Fraterculus diminutiuum, Ein brůderlein. Frater patruelis, Des vatters brůders sůne. Fratria, Des brůders fraw. Fraternus, fraterna, fraternum, Das zum brůder gehoͤrt. Fraternus amor, Bruͤderliche liebe.
|| [70r1]

Fraus , Ein betrug. In fraudem agere, In ein schaden / oder betrug tringē. Nam ueteres etiā fraudē pro poena acceperunt. Vnde dicimus ne mihi fraudi sit, Dz es mir nit nachteylig sey. Sine fraudi aliorum, Andren vnnachteylig / anderer rechte on schaden. Non est illi fraudi, Es schadet dem nit. Fraudulentus, a, um, Trughafftig. Fraudulenter, Betrieglichen. Fraudo, as, Jch betriege. beraube. Defraudo, idem. Defraudare geniū. Der begirligkeit abbrechen
Fraxinus , Ein eschbaum. Fraxineus, a, um, Eschen. Fraxinei hasta, Ein eschen spieß stang spießstang .
Fregella , Ein statt Italiæ gewesen.
Fremo , is, Jch doͤß / mach ein getoͤß. Infremo, Jch doͤse vast. Fremitus, us, pen. cor. Ein getoͤse des wassers / oder eins grossen volcks.
Frendeo , es. Jch brich. Item, Jch geyre oder kirhe mit den zenen / oder von zorn. Infrendeo idem. Vnde fresæ fabæ, Geroͤllet bonen / gebrochen ein wenig mit der mülē. Infrendes, Die so nit zeen haben. Nefrendes porci, Die spyn ferlein / kleyne schweyn die erst von der milch sein genommen.
Frenum , alij per diphthongon scribunt. Frænum, Ein gebiß / das gebiß am zaum. In singulari neutrū, in plurali tam masculinum quàm neutrum. Frenos inijcere, Züchtigen / meysteren. Frenos adhibere, Hindersich haltē. Frenū mordere, widerstrebē / od· nit gern vnderthaͤnig sein. uel freū recipere, sich in gehorsam gebē. Hinc Effrenus, uel effrenis, e, Vngezeumt / wild. Infrenis, e, idem. Frenum mordere, Verachten. Et freno, as, Jch halt hindersich / ich verhebe. Composi. Defreno, Jch entzeüme / ich mach ledig / frey. Effreno idem. Effrenata libido, Ein verrůchte / vngezeümpte geylheit / freche můtwilligkeit. Refreno, Jch zeühe hindersich &c̄.
Frequens , Emsig / dick in grosser zaal. De loco pariter & rebus animatis dicitur. Frequens senatus, Ein grosser anzaal rahts herren. Frequens miles, Ein emsiger kriegßman. uel frequens turba, Ein grosse schar. Frequens ludus, Ein volle schůl. Item, Das emsig / oder von vilen gebraucht wirdt. Frequens locus, Ein ort das man emsig / oder vil leut brauchen. Sic frequens templum, Darin vil leüt kommen. aliqn̄ aduerbialiter. Frequēs adest, Er ist emsig da / er kumpt offt. Infrequens. Vnemsig / Kleynzaͤlig kleyn zaͤlig / öd / nit vast bewonet. Frequentia, Ein vile / grosse zal. In magna hominum frequentia, In eyner grossen schar volcks. & frequento, as, Jch gehe oder kum̄ emsig.
Fretum , Ein enge des mehrs / oder ein vngestim̄ mehr. Abusiue, Für ein ietlich mehr. Fretum Gaditanum, Der eingang des mehrs bey den Gadibus.
Fretus , a, um, participium sine uerbo, Vertroͤst / vertraut / der sich verlassen hat.
Frico , as, factitium à sono uidetur, Jch ficke / kratze / iucke. Manus manum fricat. Ein handt ficket die ander. Prouerb. Da man nicht on verdient onuerdient thůt / oder eins mit dem anderen vergiltet. Inde frictio, Ein fickung / kratzung. Composi. Adfrico, penultima correpta, Jch ficke an. Adfricare parieti, Sich an der wand iucken / ficken. Confrico, Jch kratz / oder ficke zemal. Defrico, Jch fick ab. Infricare, Hinein ficken / hinein kratzen. Perfricare, Wol ficken. Perfricare faciem, uel frontem,
|| [70v1]
On scham̄ sein / verschaͤmen. Refricare, Widerauff Wider auff ficken. Refricare dolorem, Den schmertzen erneüwern. Item desyderium &c̄.
Frigeo , es, Mich freürt / ich bin kalt. Item Metaph. Jch bin traͤg / vnfruͤtig. Opus friget, Das werck gaͤt nit ab stat. Hinc homines frigent, Terent. Hie seind die keüt nit emssig. Oratio friget, Die red ist nit lustig zůhoͤren. Et alibi Teren. Vbi friget, huc euadit, Da sie nit mer wust zů sagen / kam sie auff dz. Iuditia frigent, Man halt nit gericht. Frigesco, Mich hebt an frieren / kalt sein. Frigefacio, Jch kelte. Refrigeo, & Refrigesco, Jch erkalte wider. Frigero, as, Jch erkůle. Refrigero. Jch erkůle wider / ich erquicke / ergetze. Vnde Refrigeriū, Ein ergetzung / erlabung, & Refrigatorius, a, um, Das kuͤl macht. Aqua refrigeratoria, Ein kelt wasser. Frigus, oris, pen. cor. Kelte. Frigus acutum, Grimme kaͤlte. Metaph. Forcht. Frigidus, a, um, Kalt. Item traͤg / faul. Frigidulus, diminuti. Frigor, oris, pen. prod. idem quod frigus.
Frigilla , Ein finck. uel fringilla.
Frigo , is, tertiæ coniuga. Jch roͤste / brate. Frixa oua, Geroͤst eyer / oder eyer in ancken. Vnde Frixorium, aliàs Sartago, Ein bratpfan. Frictorium etiam.
Frio , as, Jch reyb. zerreybe. Infrio, Jch reyb ein. Infriare propriè, Mit den fingeren zerreyben / vnd einsprengen. Affrio / Jch reyb an. Vnde friabilis, e, Das sich gern zerreyben laßt.
Frisij . Require Phrisij.
Fritillus , Ein spylbrente / oder bretspyl.
Friuolus , a, um, Nicht soͤllig / vnnütz brüchig. Friuola uasa, Brüchige geschirr. ringferige / nachgültige geschirr vnd haußrat.
Frons , tis, Die stirne. Cōtrahere frontem, Die stirn rümpffen / traurigkeit oder vnwillen erzeygen. Exporrigere uel explicare frontē, Froͤlich sein Item frons per Metapho. Scham̄. Fronte caret, Er schaͤmpt sich nicht. Vnde Effrons, Vnschamhafft. Bifrons, Zweystirnig. Fronto, onis, Der ein breyt stirn hat. Frontosus, a, um, Großstirnig. Item, Vnschamhafft. Frontale, Stirn geraͤdt.
Frons , dis, fœmi. gene. Ein laub ast / gruͤner zweyg. Frondeus, a, um, Das von grůnen zweygen ist / laubechtig. Frondosus, a, um, Dick vō zweigen / esten. Frondeo, es, Jch grůne / hab gruͤne zweyg. Vnde frondesco. Syluæ frondescunt, Die waͤld heben an zů grůnen / laubechtig werden. Frondo, as. Jch gib das laub herauß. Defrondo, Jch brich das laub ab. Defrondare uites, Die raͤben erbrechen. Frondator, Ein laubstreiffer laub streyffer / oder estbrecher / zweigbrecher.
Frumentum , Frucht / korn / aͤher korn aͤherkorn . Frumentaceus, a, um, Das von korn ist. Frumētarius, a, um, Das zů dem korn gehoͤrt. Frumentarius negociator, Ein kornkeüffler korn kaͤuffler . Frumentor, aris, Jch samlē / oder bekomme korn / frucht. Frumentator, Ein korn samler. & frumentatio, Die korn samlūg / überkom̄ung des korns
Fruor , eris, Jch nieß / ich nim̄ ein wollust / oder nutz. Fruor otio, ich hab weil oder můß. Fruor alicuius sermone, Jch hab freud auß eines rede. Frui recordatione, Auß der gedechtnuß ein wollust od· freuͤd empfahē / freud haben / so man daran gedenckt. Perfruor, Jch genieß wol / ich empfach groß wollust.
|| [71r1]
Fruitio, Ein niessung / wollustikeit wollustigkeit . Fructus, Ein frucht. Fructuosus, a, ū. Fruchtbar. Fructificus idem. Fructuarius idē, Oder dz zů der frucht dienet. Fructifer, fera, ferū. Fruchttraͤgig. Frux, non usurpatur in nominati. sed obliqui. Frugis, frugē. Allerley frucht der erden / oder baumen die man isset / oder nützet. Recipere se ad bonam frugē, Auß eim vngemaͤssen lebē sich in ein gemaͤsses geben / od· sich bekeren / besseren. Reddere frugē bonam idē. Et Euadere ad frugem bonā idem. Itē Corrigere aliquē ad frugem, apud Plaut. Einen züchtiger od· gemoeasser machē. Vnde frugifer, fera, ferū, Berhafft / fruchtbar. Frugi indecli. gene. om. Nützlich / guͤt / gemeß. Homo frugi, Ein gemaͤß mensch. Seru(us) frugi, ein nützlicher knecht. Frugalis, e, Gemeß / zimlich. & Frugalitas, Gemessigkeit / maͤssigung. Fruiscor, & fruniscor, idem quod fruor.
Frustro , as, acti. & Frustror, aris, com. gen. Jch betrieg / ich zuͤch auff vnnützlich. Spe sua frustratus est, Sein hoffnung hat jhn betrogen / er hat vmb sunst gehofft. Frustratio, Ein betriegung / auffziehung. Frustra, aduer. Vmb sunst / vergebens. Frustra habere, idem quod Frustrari.
Frustum , Ein stuck. Frusto panis conduci potest, Er mag mit eim stuck brots gedingt / oder bestelt werden. Frustulum, & frustillum diminu. Ein stücklin. Frustillatim, Gestücklet.
Frutex , Ein staud. Frutetum, Ein ort da vil stauden wachsen. Frutecosus, Voll gesteüd. Fruticesco, is, Jch wird zů gesteüd. Frutico, as, & fruticor, aris, Proß harfür.
Fucinus , pen. cor. Ein see in Jtalia.
Fucus , Ein vnuolkommē bien / oder bienle / das kein angel hat / vnd nit arbeytet, ein tren. Metapho. Ein fauler vnnützer / der ander leüten arbeyt vergebens neüsset. Item fucus, Ein artzney / oder farb da mit man die masen am leib verstreicht. Fuco, as, Jch ferbe / vnderstreiche. Inde fucatæ mulieres, Weiber die angestrichen sein. Et fucus Metapho. Ein betrug. Absq(ue) ullo fuco, On einigē betrug.
Fugio , is, Jch fliehe / weich bald hinweg scheüche oder vermeide. Fugit interiā, Er vermeidet faulheit. Non me fugit, Jch bins wol eingedenck. Multa nos fugiūt, Wir wissen vil dings nicht / oder vil ding sein vns verborgē / vnbekant. Fuga, Ein flucht. Fugam capessere. Fliehē / die flucht nemen. Dare fugam idem. Adornare fugam, Sich auff die flucht rüsten. Fugito, as, Jch flühe emsig. Fugo, as, Jch ieüche / ich treyb hinweg. Fugax, Flüchtig / das gern fleuͤhet. Fugax pomum, Ein vnwerhafftig apffel. Itē Fugiens uinū, Neutleichtiger wein / oder verrochner wein / der leicht worden ist. Sic fugientes litterę, Verblichen bůchstaben. Itē, Schnell. Fugacitas, Flüchtigkeit / schnelligkeit. Fugitiuus. a. um. Dz hinwaͤg ist gelauffen. Hinc Fugitiuarius, einer der die weg gelauffnen knecht wider sůcht / vn̄ dem herren zůbringet. Composi. Aufugio, Jch flůhe hinweg. Confugio, Jch lauff zůsamē / ich lauff vnder den schirm. Confugium, Ein zů flucht zůflucht / schirm. Effugio, Jch entfliehe / vermeyde. Effugium, Ein außflucht auß flucht / vermeydung. Diffugio, Jch fluͤhe von einander. Nebulæ diffugerunt exorto sole, Die nebel seind zerstoben / so die Son̄ ist auffgangē. Perfugio, Jch fluͤhe vast. uel idem quod confugio. Vnde Perfugiū, idem quod confugium. Perfuga, Ein fluͤchtiger / der zů den feynden fleücht. Refugio, Jch fleüch hinder sich / oder widerumb. Item cōfugio.
|| [71v1]
Vnde Refugium. Et refugere, Vermeiden. Profugio, Jch fleüch weyt. Profugus, Einer der weyt vmbschweyfft. Suffugio, Jch entzeühe mich heimlich / ich fluͤhe hinweg. Subterfugio, Jch vermeyde schühe. Nullum laborem tua causa subterfugiam, Jch wil keyn arbeyt von deinet wegen scheühen / vermeyden. Nomen loci subterfugit mihi, Der nam des orts ist mir vergessen. Trāsfugio, Jch fluͤhe an ein ander ort. Transfuga, Ein abtrinniger / abtrülliger / feldtflüchtiger / der zů der anderen parthey laufft. Sunt etiam composita à fuga, Lucifuga, Ein liechtscheuch liecht scheuch . uel Lucifugus, aliàs Lucernarius. Solifuga, Sonnen scheuh &c̄.
Fulcio , is. quar. cō. Jch vnderstütz / festige. Suffulcio, idem. Fulcimē, Ein vndersatz / auffenthaltung. Fulcrum, Ein spanbeth / oder bethstol. Fultura, idem quod fulcimen.
Fulcimen , uel Fulcimentum, Ein vndersatz / auffenthaltung. Fulcrum, Ein spanbeth / oder bethstoll. Fultura, idem quod fulcimen.
Fulgeo , es, Jch scheyn / glitze. Fulgor, Ein glantz / scheyn. Fulgidus, a, um, Scheinbar / glitzerig / haͤl Fulgur, Der blitz / wetterleych. Fulgetrum, & fuluratio idem, Fulguro, as, Jch blitze / wetterleyche. Fulgurat, Es blitzt. Fulguratum, Das vom blitz oder stral beruͤrt ist. Fulgurator. Ein blitzger. Compo. Affulgeo, Jch schein herzuͤ. Confulgeo, Jch schein gantz. Effulgeo, Jch scheyn herfür. Refulgeo, Jch widerglantze / oder scheyn herfür. Præfulgeo, Jch scheyn vast / leucht vor.
Fulica , Ein hagelganß hagel ganß / oder daucher.
Fuligo , Ruͤß. Fuliginosus, a, um, Ruͤssig.
Fullo , onis, Ein walcker / kleyderseüberer kleyder seüberer . Fullonia, Die walcker kunst.
Fulmen , Der stral. Fulmino, as, Jch schlach mit dem stral. Fulminat, Es schlecht. Fulminatus, a, um, Vom stral geschlagen.
Fuluus , a, um, Goldgeel / laͤberfarb.
Fumus , Rauch. Fumosus, a, um, Rauchig. Fumosę imagines, Ein alt geschlecht od· stam̄. Fumarium, Ein rauch kam̄er / oder ein ort da man den wein reüchet. Infumibulum, Ein kem̄et / schlat / rauchloch. Naris idem. Fumo, as, Jch rüch / gib ein rauch. Infumo, as, pen. prod. Jch mach diggen am rauch. Infumata caro, Digen oder gereücht fleisch. Fumigo, as. Suffumigo, Jch bereüche / vnder rauche. Fumigatio, Ein bereüchūg.
Funda , Ein schling / schlencker / damit man etwas wirfft. Item, Ein wurff garn / ein werffnetz werff netz . Præterea, Ein sack / oder desche. Fundibularij, & funditores, Die mit schlingen kriegen.
Fundi , orum, Ein statt Italiæ. Vnde fundanus.
Fundo , fundas, Jch festige / setz steiff. Fundare moenia, Die statt mauren bauwen / oder festigen. Fundamen & fundamentum, Ein grundtfeste grundt feste / pfulment. Iacio fundamentum, Jch leg das pfulment. Effundare, Vom pfulment außreüten.
|| [72r1]

Fundo , is, Jch geüß / ich spreit auß. Fundere uerba, Reden. Fundere exercitum, Ein kriegßhoͤr nider schlahen. Fundere preces, Bitten. Fundere uitam uel animā, Sterben. apud Poetas. Fundere se ad amnem, Sich bey dem fluß niderlegē oder streckē. & fundito fequenta. Jch gieß oder schüt harauß her auß emsigklich. Hinc fusor, Ein giesser. Fusor tormentarius, Ein büchsengiesser büchßen giesser . Fusor pocularius, Ein kantengiesser kanten giesser . & fusorius, a, um, Das zů giessen gehoͤrt. Ars fusoria, Die kunst zů giessen. & uas fusorium, Ein gieß geschirr. Item fusilis, e, Giessig / oder gegossen. Fusim aduerb. Auß gespreytiget Außgespreytiget nach der leng. Compo. Affundo, Jch geüß herzů. Confundo, Jch schüts zůsam̄en / mischle / betruͤb / mach zů schanden. Confusio. Vermischung / betruͤbung. Circunfundo, Jch vmb geüß vm̄geüß / vmbschütte. Diffundo, Jch geüß oder schüt hin vnd wider. Jch spreyt von einandren. Arbor diffundit ramos. Effundo, Jch geüß auß. Effundere uirus, die bitterkeyt / od· boͤsen willen harauß speüwen. Effundere in sinum, Die meynung vnnd willen gantzlich oͤffnen. Itē, Effundere dicimus ea, quæ subito, & inordinate uel loquimur, uel scribimus, Was dir schnell vnbedacht / vnd mit fleyß reden od· schreyben. Infundo, Jch geüß ein. Infundibulū, Ein traͤchter. Offundo, Jch vm̄ geüß / verdunckle / bedeck. Perfundo, Jch durchgeüß / beschüt. Perfundere lotio, Mit bruntz beschüttē. Profūdo, Jch geüß auß. Profundere substantiā, Ein gůt verthůn vnnützlich. Refundo, Jch widergilte / oder mach wider gantz / spey harauß. Suffundo Jch schüt / oder geüß vnder. Suffundere frigidā, Anhetzen. Item suffundere, Begiessen / eingiessen. Transfundo, Jch geüß von ein ort in ein anders. Omnem laudem in te libenter transfundam, Jch wil gern alles lob auff dich legen.
Fundum , Der boden in eim geschirr oder andrē ding dz hol ist: Sera in fundo parsimonia, Es ist zů spat erst am boden kuͤndig sein. Hinc profund(us), a, ū, Tieff. Profunditas, Tieffe.
Fundus , Ein gelegen gůt ausserthalb der statt / ein teil felds / ein buͤnt / wein gart weingart / acker oder matt &c̄.
Fungor , eris, Jch brauch oder verwalt ein ampt. Fungor consulatu, Jch bin burgermeister. Fungor uita, Jch aͤß. Itē, Jch vollende. Hinc functos uita dicimus, Die gestorbnen. Functio, Ein ampt. Defungor, Jch richt auß / mach ein end, wird erlediget. Defunctus periculis, Der von den geuarligkeiten erloͤßt ist. Defungor, Jch vollende / richt auß.
Fungus , Ein pfifferling / oder sunst anderley schwam. Metapho. Doll / vnuerstendig. Fungosus, a, um, schwamechtig / luͤcke. Fungositas, schwamigkeit Schwamikeit / lücke.
Funis , Ein seyl / cordel / schnůr. Funiculus diminutiuum. Funale, Ein kertz / wachskertz. Funalis, e, Das zů eim seyl gehoͤrt. Funambulus, Ein seyl genger.
Funus , eris, Ein leych / ein leychuolgung. Item, Der todt. Funereus, a, um, Das zů der leych gehoͤrt. Funeralis, e, idem. Item Funebris, e. Funebris oratio, Ein red die man von der leych thůt. Funestus, funesta, funestum, Das mit einer leych befleckt ist / doͤtsamlich oder das man zů der leych braucht.
|| [72v1]
Funesta arbor, Ein Cypreß baum Cypreßbaum / den man für dz hauß stelt / da ein leich in ist. Funestum bellum, Ein toͤdtlicher krieg &c̄. Funesto. as. Jch beflecke mit eyner leych / oder ich verwund. Funero. as, penultima cor. Jch begrab.
Fur , generis com. Ein dieb. Fur etiam pro seruo. Fur, Ein knecht. Bifur et Trifur, Ein ertzdieb. Furax, Staͤlig / diebisch. Furacitas, Diebische dieberey. Furaciter aduerb. Diebisch. Furor. aris. Jch staͤle / styl. Furunculus, diminuti. Ein kleyns dieblin. Itē furunculus, Ein kleins spitzigs blaͤterly / oder pfoͤtzlin / das an fleischigen orten entspringt. Furtum, Ein diebstal. Furta in plural. Eebruch / hůrerey. Celari uult sua furta Ven(us), Die Venus wil jr huͤrey / od· eebruch verborgē haben. Item, Auffsatz / nachstellung. Furtiuus. a. um. Gestolen. Furtiua pecunia, Gestolen gelt. Furtiuus, Heimlich. Furtim aduerb. Heimlich.
Furca , Ein gabel / furcke. Furcula & furcilla diminuti. Ein hewgabel. Furcilis, penu. cor. Ein mistgabel mist gabel / furcke. Furcifer, Ein übelthaͤtiger knecht. Trifurcifer, Ein grosser übelthaͤtiger knecht / der straaff wol verdient hat.
Furfur , Grüsch / kleyen. Furfureus. a. um. Kleyechtig. Furfureus panis, Kleyechtig brot. Item furfures, aliàs Porrigo, Hauptschuͤplein / dar uon das haar außfalt auß falt .
Furo . is. Jch wuͤte / tobe vō zorn. ich bin̄ vnsinnig. Furor, Wuͤtigkeit / vnsinnikeit vnsinnigkeit . Item furor, Bewegung des gemuͤts durch ein Goͤttlich krafft / oder anblasung. Furio. as. Jch mach wuͤtig / zornig. Furiatus. a. um. Zů wuͤtigkeit bewegt. Furiosus. a. um. Vnsinnig / taubsüchtig. Furibundus. a. um. Vast wuͤtig / entrüst. Itē furiæ, Die Goͤttin der vnsinnigkeit / die alle übelthaten vbel thaten vnd lasterstuck laster stuck rechen. aliàs Eumenides, Diræ & Erinnyes. Sunt autem tres, & fingūtur apud inferos habitare ac faces scelestibus inmittere. Es seind iren drey / vnd dichten die poeten / wie sie in der helle wonē / vn̄ den lasterhafftigen / brinnende facklen ins hertz stossen: Quarum nomina. Alecto, Megæra Tisiphone.
Furnus , Ein bach off bachoff . Præfurnium, Das ofenloch. Furnaceus. a. um, Das zů dem bachofen gehoͤrt. Furnaria, Ein brotbacherin. Item Furnaria, Das gewerb oder hantierung des bachens Furnariam exercere, Mit bachen oder bachofen verlyhen sich bewerben / oder neren. Infurnibulum, Ein brotschüssel / becker schaufel / da mit man das brot in scheüßt inscheüßt .
Furnus . a. um, Schwartz / dunckel.
Fuscina , Ein dreyspitzig gabel der vischer / ein gerte / vischergert. Fuscinula, Ein kleyns gertlin / ein fleyschkraͤwel fleysch kraͤwel / gaͤbelein.
Fuscus . a. um, Braun / schwartz.
Fusus , nomen secundæ declinationis, Ein spyndel / spylle.
|| [73r1]

Fustis , Ein steck / stang / Fustuariū, Ein schlahung mit stecken. uel idē quod fustis. Fustigo, as, pen. prod. Jch schlahe mit stecken.
Futio , is, Jch geuͤß auß / oder ich rin̄ auß. & Effutio, Jch red vnbesinnet / vnweißlich / ich klappere / blodere har auß harauß . Futilis, e, Rinnig / vnbehaͤb. Et homo futilis, ein klapperer / schwetz maul schwaͤtzmaul / der nichts verschweigen mag. Futilitas, Leychtfertigkeit / vnbehaͤbikeit vnbehaͤbigkeit . Futiliter, Vnnützlich.
Futo , as, non admodum est in usu, sed Confuto, as, pen. prod. Jch schilte / verwirffe. Refuto idē, Oder ich schilt wider. Hinc Confutatio, / & Refutatio, Ein verwerffung / scheltung. Vide supra Confuto.

INCIPIENTIA A G
[arrow up]


Gaba , Ein statt in Galilæa.
Gabalum , Ein statt in Gallia.
Gabalus , pen. prod. Ein kreütz oder galg.
Gabata , pe. cor. Ein schüssel.
Gabij , orum, plural tantum, Ein stat Italiæ. Vnde Gabinus, pen. pro.
Gades , Ein Jnsel nit weyt von Hispania / darin der tempel Herculis ist gewesen / vnd die verruͤmpten seul Herculis. Vnde Gadiatanus, a, um, Das darauß ist. Et Gaddir, Ein statt in der Jnsel.
Gazites , Ein edel steyn. aliàs aëtites, Den man in der Adler nest findt.
Galactophagi , pen. cor. Voͤlcker in Scythia / die der milch geleben. Item Galactopotæ, pen. prod. Milch sauffer.
Galatia , Ein landtschafft in dem mindren Asia, stoßt an Cappadociam vnnd Bithyniam. aliàs Gallogræcia. Vnde Galatæ, Die selbigen voͤlcker darinn / welchen sant Paul ein brieff zuͤgeschriben geschriben hat.
Galba , Ein holtzwürmlin.
Galbanus , pen. cor. uel Galbanum, Ein hartz oder gumi / das in Syria wechßt an eim gesteüd / wie ferula ist Item Galbana, Ein weich ader weybisch kleyd.
Galbinus , a, um, penul. pro. Weych / geil. Galbani mores, Geyle / vnzüchtige sitten.
Galea , Ein helm. Galeatus, a, um, Gehelmt.
Galena , latinè Plumbago, Ein bley vnd sylber ader.
Galenus , penul. prod. Ein beruͤmpter artzt von Pergamo der stat Asię.
Galerus , pen. prod. Ein hůt / paret. Item, Gemachet haar / oder frembd haar. Galericulus diminu. aliàs cappillamentū.
Galesus , penultima pro. Ein fluß bey Tarento.
Galilæa , Ein landtschafft Plestinæ / durch welche der fluß Jordan fleüßt. Et est duplex. Superior Galilæa. aliàs Galilęa gentium, Das an den
|| [73v1]
berg Antilibanum stoßt / da der Jordan entspringt. Inferior Galilæa, Darin der see Tiberiadis ist. Hinc Galilæ(us), a, um, Einer auß der lantschafft / ein Galileyer.
Galla , Ein galloͤpfel.
Gallia , Ein landt in Europa / welches erstlich geteylt wirt in Togatam et Comatā. Togata aliàs à Romanis Cisalpina dicta, Das gantz Lombardey / Hertzogthům Meylandt / vnnd ein teyl der Venediger landt. Comata, aliàs Transalpina, Das gantz Franckreych mit dem nidderland / welches marchen oder Grentze seind die Alpen / der Runtzeual / der Rheyn vnnd mehr. Wirt geteylt in Narbonensem / das man nennet Prouintz / oder Delphinat. Aliàs Braccata Gallia, In Aquitaniam, Genant Guienne, In Celticam. Et Belgicam, de quibus alibi. Hinc Gallus, a, um, gentile, Das auß Franckreych ist. Item Gallicus, a, um, & Gallicanus idem. Gallica uestis, Ein Frantzoͤsisch kleyd. Gallicus morbus, Die frantzosen. Gallogræcia, aliàs Galatia. Vide supra Gallatia. Gallicia, Ein landtschafft Hispaniæ, darin Compostell. Gallulo, as & Gallulasco, Jch gewinn haar an der scham̄.
Gallus , Ein pfaff der Goͤttin Cybeles / dem verschnitten ist. unde Gallare, insanire, Vnsinnig sein. Gallus itē Ein han / oder guͤckel. Discriminis causa, Gallus Gallinaceus. Et Gallina, Ein henn / hůn. Vnde Gallinaceus, a, um, Das von hennen ist. Ouum Gallinaceum, Ein hennen ey. Lac Gallinaceum, Ein seltzam koͤstlich ding / groß glück vnnd reychthumb. Gallicinium, Das hanen kraͤyen. Quarta castrensis uigilia. Gallinarius, Ein hennen pflaͤger. Gallinaria, Ein hennen pflegerin. Item, Ein Jnsel in mari Ligustico. Gallinarium / Ein huͤner hauß / huͤner stall huͤnerstall .
Gammarus , pen. cor. Ein thier wie ein krebß. uel potius, Das wir ein krebß nennen.
Gammonides , penul. pro. Ein wund eysen wundeysen / damit man den eyter herauß zeücht.
Gamos , latinè nuptiæ, Hochzeyt / brautschafft, unde Agamos, Digamos, de quibus alibi.
Ganeum , & Ganea, æ, Ein gemeyn kuchē / schlemmerhauß / frawenhauß. Ganeo, onis, Ein liedlicher / vnnützer hůrer / schlemmer &c̄.
Ganges , Ein fluß Indiæ vast groß. Vnde. Gangeticus, a, um, Das dem zůgehoͤrig ist.
Gangræna , Faul fleisch Faulfleisch .
Ganimedes , penultima producta Ein huͤpscher knab / des Künigs von Troia suͤn / welchen Juppiter zů eim dischdiener vnnd einschenck ein schenck gemacht.
Gannio , is, quartæ coniugatio, Jch
|| [74r1]
bell oder schrey wie ein fuchs / oder ich murmlen, Oggannire, In die oren růnen rumen / oder widerbellen. Inde Gannitus, Ein bellung / murmlen.
Ganza , germanicum uocabulum, Ein ganß.
Garamantes , Voͤlcker in Libya.
Garganus , penultima prod. Ein berg in Apulia. Nunc mons sancti Angeli dicitur.
Gargara , pe. cor. Ein spitz des bergs Idæ in Phrygia / vnd ein stat darbei. In singula. Gargareus.
Gargarizo , as, Jch laß herauß / gurglen harauß.
Garrio , is, Jch schwetze / red vnweyßlich / blodere herauß. Vnde Garritus, Klapperheit. & Garrul(us), Ein schwetzer / klapperer. Garrula pica, Ein schwetzige aͤgerst / atzel.
Gastrimargia , Fraͤssigkeit.
Gaudeo , Gaudes, Jch frew mich / wird belustiget. Simile gaudet simili. Gleychs ist gern bey einander. Adolescentia gaudet libertate, Die iugent hat gern freyheit. Gaudere in sinu, Bey im selber frewen / vnd vermoͤgig sein. Gaudet doceri, Er laßt sich gern leren. Congaudeo, Jch frew mich zůmal. Gaudium, Ein hertzliche frewd.
Gausape , neutrum, & Gausapa, fœmininum, Ein kotze / ein tůch das auff beiden seyten gefotzet ist / Serg. Et Gausapina, penul. correp. Ein winterkleyd winter kleyd .
Gaza , Reichthům / ein schatz. Item Gaza, Ein statt in Palestina, Vnde Gazæus, gazęa, gazęum, & urbs Persiæ, Ein statt in Persia. Vnde Gazeticus, gazetica, gazeticum, Das darauß ist. Gazophylatium, Ein schatzkammer / ein gehaltnuß behaltnuß der reichthům.
Gebenna(Are these the Cemmenus Mountains mentioned in http://en.wikipedia.org/wiki/Gallia_Aquitania?) , Ein gebirg in Franckreich / das die Aquitanos vnnd Celtas scheydet.
Gehenna , Ein tal nit weyt von Hierusalem gewesen / darin ein platz / an welichem man die schelmenbein schelmen beyn vnd ander vnsauberkeit auß Hierusalem gefuͤret. Et per Metpah. Das ort der verdampten / die brinnig helle / vnd ewige peyn.
Gela , Ein fluß vnd ein stat Siciliæ.
Gelasinus , Ein gauckler der ein gelechter machet. Item Gelasini, Die vordren zeen die wir entdecken so wir lachen.
Geloni , pen. pro. Voͤlcker in Scythia. nūc Getæ uel Tartari, Die Tarter
Gelu , Kelte / oder eyß. Vnde Gelid(us), a, um, Kalt. & Gelabilis, e, Gefreürig. Item Gelasco, is, Jch gefreür. & congelasco. Gelo, as, idem. Vnde congelo, Oder ich mach gefreürē.
Gemini , Zwyeling. Et pro duo, Fuͤr zwen. Trigemini uel Tergemini, Dreyling / drey. Sic Quatergemini, Vier. & Castor vn̄ Pollux werdē gemini geheissen. Item Geminus Deus, Der Gott Janus / der zwey
|| [74v1]
antlitz hat. Gemellus, a, um, dimi. Et Gemino, as, Jch zweyfaltige. Vnde Congemino, & Ingemino idem.
Gemma , Ein raͤb aug raͤbaug / brum. Bigemmis furculus, Ein raͤbzweig / das zwei gleich vnd augen hat. Trigemmis, Das drey gleich vn̄ augen hat. Gemmare, Die augen herfür lassen. Inde gemmascere. Vites gemmascere incipiunt, Die raͤben heben an die augē schiessen / oder herfür lassen. Gemma significat etiam, Ein edel gesteyn, Item Flos, Ein blům. Gemmula, dimi. Vnde gemmosus, a, um, Vol edel gesteins, & gemmatus, a, um. Mit edel gesteyn geziert.
Gemo , is, Jch seüfftze / ich gib ein don von zwang. Plaustrum gemit, Der wagen geyret von grossem last. Gemere item flere, Weynen. Ingemo, pen. cor. Jch seüfftze vast. Hinc gemitus, Ein seuͤfftz. Gemibundus, a, um, Das vast seüfftzet.
Gemoniæ , Ein staͤge zů Rom da man die verdampten hinab stürtzt. Gemonij gradus, idem.
Gena , Ein augdeckel aug deckel . Item, Das vnder den augen ist bis dahin / da die haar des barts anheben. aliàs mala.
, a, um, Fraͤssig. Gulosus.
Genealogia , Erzelung der geburt / vnd harkommens oder stam̄ens.
Genearcha , Der vrheber des geschlets
Genero , as, Jch gebier. Vnde generatio, Ein geberung. Itē genus, Ein geschlecht / oder das harkommen. Genere Andria, Der geburt oder harkommens auß Andro. Genus, Das ober / darunder vil begriffen werden. ut Animal, Ein thier. Genus est, Darunder werden begriffen der mensch / der esel / wolff / pferd &c̄. Genus, Ein gattung. ut Alterius generis, Einer anderen gattung. Aliud genus uitæ, Ein andere form / oder gattung des lebens. & id genus hominum, Derley menschen. Hinc Omnigenus, a, um, Allerley. Multigenus, Vilerley. Alienigena, Eins frembden geschlechts harkommens. Indigena, generis commu. Einlendisch / nit frembd. Et generosus, a, um, Edel / eins gůten harkommens / wolgeborn wol geboren / dapffer / manlich. Generositas, Adelkeit. Generalis, e, Gar begreyffig Garbegriffig / gemeyn. Generatim aduer. Durch alle geschlecht / oder über al vberal / gentzlich. Item Gener, Ein dochterman, Progener, Eins kinds dochterman. Auus uel auia habet pro generum. Composi. Congenero, Jch fůg zů. Degenero, Jch schlach auß dem geschlecht / oder art. Degener, Vnedel vnaͤrtig / schlecht. Ingenero, Jch gebir in. Natura nobis amorem nostri ingenerauit, Die natur hat vns vnserselbs liebe angeborn. Progenero, Jch gebir weyter / ich mehre das geschlecht. Vnde Progenies, Ein geschlecht / zucht / das geborn ist. Tua progenies, Das du geborn hast / ein gezucht. Regenero,
|| [75r1]
Jch gebier wider.
Genesar , & Genesareth, e, product. Ein see in Galilæa. aliàs Lacus Tiberiadis, Durch welchen der Jordan fleüßt / daran die stett Tiberias, Capernaum, Tarichæe. & Betsaida &c̄. ligent.
Genesis , latinè Generatio, Geberung oder geburt: Natiuitas. Genethlius natalis, Der geburts tag. Et Deus nuptiarum. Genethlia, Natalitia, Dz fest vn̄ begencknuß des geburts tag. plural. tantum. Genethliacus, Ein warsager auß dem geburts tag. Aliàs Chaldæus. Item Genethliacon carmen, Ein freud gedicht zů der geburt.
Genimen , genitalis, genitor &c̄. Vide in Gigno.
Genius , Der Gott der natur / oder gebaͤrung. Et ueteres assignabant unicuiq(ue) duos genios, bonum & malum, etiam locis, Die alten habent eim ietlichen menschen zwen natürlich Goͤtt / oder engel / oder geyst zů gegebē / auch eim ietlichen ort ein gůten vnd ein boͤsen. Vnde, propitio genio natus dicitur, Der zů einer glücklichen stund geborn ist. Sinistro genio, Vnglücklich &c̄. Indulgere genio, Dem wollust vn̄ anfechtungen nach leben. Defraudare genium, Abbruch thůn den begirden / kündig sein. Genialis, e, Das zuͤ der natur gehoͤrt. Genialis lectus, Dz braut beth. Item, Das zů wollust geneygt ist. Genialis hyems, Der winter der zů essen vnd trincken anreytzt. Genialis homo, Ein wolluͤstler wollustiger / der gern gastung halt.
Gens , Ein volck. Item, Ein geschlecht. unde Gētiles, Die eins geschlechts / stam̄en vn̄ namens sein / oder ein gleichen namen haben. Ad agnatos & gentiles est deducendus, Prouerbum Er ist vnsinnig. Varro. Et Gentilis, e, Das eins geschlechts eygen vnd zuͤgehoͤrig ist. Præterea Gentiles, & Gentes, Die heyden. Gentilitius, a, um, Das eins geschlets in sunder / oder eygen ist. Gentilitium nomen, Der eygen nam eins geschlechts. Gentilitia insignia, Des geschlechts wapen. Gentilitas, Vile des geschlechts.
Gentiana , Entzian. Radix est.
Genu , Das knye / knü. Geniculum dimin. Item geniculum, Der knod oder gleich an eim stengel / oder halm / halmknod. Vnde Geniculatus, a, um, Das knodechtig ist. & Geniculatim aduerb. Durch die knoden. Ingeniculor, aris, Jch bieg die knü.
Genua , Die statt Genaw in Liguria. Vnde Genuensis, e, Genueser.
Genuinus , a, ū, Natürlich / angeborn / eygen. Genuinus sermo, Die natürlich red oder sprach. Genuini etiam significant. Die stock zeen / hindersten backen zeen backzeen . Vnde Genuino mordere, & genuinum infigere. Heimlich lesteren / übelreden übel reden .
Geodætes , pe. pro. Ein erdrich teyler. Geodæticus, a, um, Das darzů gehoͤrt.
Geographus , Ein erdtreich beschreyber. Geographia, Erden beschreybung.
|| [75v1]

Geomantes , Ein warsager auß der erden / Geomantia, pen. prod. Die selbig warsagung.
Geometer , pe. cor. Ein erdtreych messer. Geometria, Messung der erdē.
Georgus , latinè colonus, uel agricola, Ein ackerbawer acker bawer / meyer / bawman Georgia, Die ackerbawung: Georgica orū, Die ding die zů dem acker baw ackerbaw / oder baurs handtwerck gehoͤren. Georgius, idem quod colonus, Ein bawman.
Germania , Das deütsch land. Germanus, Ein deütscher. Et Germanicus, a, um, Das dem deütschland zů gehoͤrt. Germanicus oceanus, Dz deütsch mehr. Item Germanicus, a, um, Dz in deütschland krieget / oder drein gefürt wirt. Germanicani milites, Die kriegßleüt kriegs leüt die die Roͤmer ins deütschland Teütsch land brauchten. Germanus, a, um, significat etiam, Von eim leyb / oder natürlich. Germanus frater, Ein leyblicher / natürlicher brůder. Germana uirtus, Die war angeborn tugend.
Germen , Ein zweyg / sproß. unde Germino, as, Jch sproßherfür sproß herfür . Congermino, Jch wachß zůmal / oder zů samen. Egermino & progermino, Jch wachß oder proß sproß weyter harauß.
Gero , is, Jch trag. Item, Jch richt auß / verwalte. Gerere bellum, Ein krieg fuͤren. Gerere negotium, Ein geschefft außrichten. Idem quod conficere. Quasi re bene gesta. Terent. Gleich als ob sy die sach wol auß gericht. Gerere uestes, Kleyder antragen. Annulum gerit in digito, Er tregt ein ring am finger. Gerere uicē alterius, Einen anderen versehen in seim ampt. In sinu gerere. Jn dem bůßen tragen. Et per Metaph. Vast lieben / werdt halten. Gerere consulatum, Das burgermeister Des burgermeisters ampt verwalten. Gerit consulem. Er ist burgermeister. Gerere morem, Wilfaren Wil faren / gehorchen. Quomodo se gerit, Wie lebt er / wie helt er sich. Turpiter se gessit, Er hat sich schantlich gehalten. Hinc Gesta, Herlich thatē / geschichten. Gerulus, Ein tregel trager. Nugigerulus, Ein maͤren trager. Et gestus, us, Ein geberd. à quo gesticulor, aris, Jch treyb geberden. Gesticulari manibus, Mit den henden zirlen / oder geberden. Gesticulator, Ein gauckler / bossen treyber. Gesticulatio, Bossen uͤbung. Gesticulari(us), a, um, Das zů bossen werck gehoͤrt. Gestuosus, a, ū, Bossig / vol geberden. Gestamen, Ein kleyd / waffen / oder sunst etwas dz getragē wirt. Itē Gesto, as, & gestito frequen. Jch trag staͤts. Gestatio, Ein tragung / ůbung / so einer sich tragen laßt. Gestatorius, a, ū, Das zů tragē gehoͤrt. Gestatoria sella, Ein tragsessel trag sessel . Et gestatoriū substā. ein sessel / roßbar / oder dergleichen der gleichen / darin man getragē wirt. Gestatoriū pensile, Ein hangender wage. Pilentum aliàs. Item Gestio, Jch zeig an mit geberden / ich frewe mich. Item, Jch beger. Omnes lætitia gestiunt, Sie zeygen all freud an mit geberden. Composita à gero, Aggero, pen. cor. Jch trag herbey. Vnde Agger. Vide alibi. Congero, Jch trag zůsamē zů samen / ich hauffe / ich niste. Congerere opes, Reichtumb zů samē tragen. Congerer in aliquem conuitia, Einen schelten / lesteren. Cōgerere nidum, Ein nest mahen. Vnde congeries, Ein zamenhauffung zůsamen hauffung . Digero, Jch ordne / setz in ein
|| [76r1]
ordenung / entscheide. Item, Jch doͤwe. Hinc Digestio, Die doͤwung. Egero, Jch trag hinauß / ich thů mein notturfft. Ingero, Jch stoßein stoß ein / ich tringe hinein. Ingessit se in magistratū, Er hat sich in dē gewalt vnd oͤberkeit gedrungen / geflickt. Ingerere pugnos, Mit feüsten schlahen. Progero, ich trag weit / oder hinauß Regero, Jch trag widerūb / oder hindersich. Itē, Jch schieb auff / ich kotze / speye / gib widerūb. Regerere conuitiū, Widerūb lesterē. Suggero, Jch scheüb vnder / ich reich dar / oder gib. Item, Jch blaß ein. Suggerere tela, Pfeyl darreichē. Suggerere sumpt(us) Den ersten dargeben / fürstrecken. Vnde suggestus, us, uel suggestū, Ein cantzel / oder predigstůl. Suggestio, Ein dargebung / instossung.
Geron , latinè senex, Alt. unde Geronticus, a, ū, id est, senilis, Altechtig. Et Gerontocomειon, Ein altleüt hauß alt leüt hauß / da man die alten erzeücht. Itē Gerusium, Ein versamlung der alten / ein versamlter hauff der alten. Senaculum latinè.
Gerræ , Geflochtē koͤrb oder hürd, schantz koͤrb. Itē Gerræ, Vnnütz / nütsoͤllig / ringferig ding / oder geschwetz. Siculæ gerrę prouerb. eytelkeyt / nüt soͤllig ding. & Gerro, onis, Ein klapperer / schwaͤtzer. Vnde congerrones, Schwetzgesellen.
Geranium , Latinè Tympanum. in kran / ein zug mit eim rade / darin mā geet vn̄ also schwaͤre laͤst vff zeücht.
Geryon , onis, o, cor. Ein Künig Hispaniæ gewesen / welchen Hercules getoͤdt hat. Die poeten dichtē / er hab drey heüpter gehabt. Vnde Geryonaceus, a, um, Das drey leybig dreyleybig ist.
Getæ , aliàs Daci, Die walacher. Vide supra Dacia.
Getuli , pen. pro. Voͤlcker in Lybia. Getulia, Ihr landtschafft.
Gibbus , & gibber, Ein hoger / hofer. Gibbosus, a, um, Hogerecht.
Gigas , antis, Ein ryß / ein grosse gestalt eins menschen. Gigantulus dimin. Et giganteus, a, um, Das eim rysen zůgehoͤrt. Gigantomachia, Der rysen krieg.
Gigno , is, genui, genitū, Jch gebier. Transfert(ur) etiā ad inanimata. Ebrietas gignit uarios morbos, Trunckenheyt bringt mancherley kranckheyten. Et Varias opiniones genuit hæc sententia, Diser spruch hat seltzam meynungen gaͤben. Vnde genitor, Ein vatter, Genitrix, Ein muͤter. Genitura, Die gebaͤrung / oder menlich samen. Genitalis, e, Das gebaͤrig ist. Genitale solū, Das vatterlandt. Genitale semē, Der gebaͤrig samen. Et genitalia mēbra, uel genitales partes, Die scham̄. Genimē, pe. cor. idē quod generatio, Gebaͤrung / oder frucht. Genitiu(us), a, ū, krefftig zů geberē. Genitiuus est etiā primus casus apud Grāmaticos à recto, aliàs Patrius casus dictus. Itē, Genitus, a, um, Geborn. Vnde fiunt primogenitus, Der erst geborn. & Vnigenitus, Eingeborn. Cōpo. Ingigno, Jch gebierein gebier ein . Ingenit(us) mos, der angeborn sitt. Ingenita uis, die angeborn / natürlich krafft. Et Ingeniū, die angeborn vn̄ natuͤrlich art / verstētlicheit / syn̄reiche Ingeniū soli, Die art des bodens. Ingeniousus, a, ū, syn̄reich / klůg. Itē Ingenu(us), a, ū, Freygeborn Frey geborn / natürlich. Ingenue loqui. Dapfferlich / warlich redē. Ingenuitas, Freyheit / edelkeit. Progigno, Jch gebier harfuͤr. hinc Progenitores, die vorelterē vor elteren . & Progenies, Ein geborne frucht.
Giluus , a, um, Falb.
Gingiua , Zanfleisch.
Gingiber , Jmber.
Girgillus , Ein haspel.
Gyarus , Ein Jnsel in mari Aegeo,
|| [76v1]
vnder denen die man Cyclades nent. Klein vn̄ nit fast fruchtbar / darin̄ die verdampten geschickt wurdend.
Glaber , bra, brum, Glatt / kal / on haar / berüpfft. Glabellus, a, um, dimin. Glabretum, Ein vnfruchtbar ort. Glabresco, is, Jch wird kaal / glatzecht / die haar fallen mir auß.
Glacies , Ein eyß. Glacialis, e, Eyssechtig. Glaciari, Eysig werden.
Glacitare , Schreyen wie ein ganß.
Gladius , Ein schwert / daͤgen. Gladiolus, diminuti. Ein daͤglin / dolch. Gladiator, ein schwertfechter. Gladiatorius, a, ū, Das zů dem schwert fechten schwertfechten gehoͤrt. Gladiatorio animo, Mit trützigem frechem gemuͤt. Gladiatura, Die fecht kunst. Item, Digladior, aris, Jch streit / fechte.
Glans , dis, Ein eychle / buͤchle / vnd der gleichen frücht. Et glans, Ein bley kugel bleykugel / büchsenstein büchsen stein . Item, Der kolb oder kopff an dem menlichen glyd. Glandula, Die geschwulst oder wee tag weetag im schlund. aliàs Tonsillę. Glandulosus, a, um, Greschwollig / groß. Glandulosum collum, Ein geschwolliger halß. Glandifer, a, um, Eychlentraͤgig Eychlen traͤgig . Iuglans, Ein welsch nuß. Glandatio, Eichlen samlung / oder mestung mit eychlen.
Glarea , pen. cor. Kiß / klein steinlin am gestad der flüssen / oder des mehrs. Glareosus, a, um, Kießechtig / sandechtig.
Glaucus , a, um, Grawblaw / katzenaügig. Glauciolus, Ein pferd dz grau farbig grawfarbig ist / ein gromen. Glaucoma, pen. prod. Ein augenwee augen wee / da die feüchte grawblaw wirt / stern. Glaucopis, penul. prod. Ein zůnam der Goͤttin Mineruæ. Item Glaucus, Ein Gott des mehrs.
Gleba , Ein ackerscholl. Glebula dimi.
Glessum . aliàs Succinum, Agsteyn.
Glis , Ein ratz. Glis glissis, Ein leimechtig erdtrich. Glirarium, Ein ratzen stall / ein ort da man ratzen zeücht.
Glisco , is, Jch wachß / brich harfür / ich wird feyst. Item, Jch begaͤr.
Globus , Ein kůgel. Sphęra. Itē, Ein versamleter hauff leüt oder vich. Globulus, diminu. Globosus, a, um, Gekugelt / rund. Globo, as, Jch hauffe. Conglobo, penul. cor. Jch fuͤg zůsamen. Cōglobatim, Hauffechtig / trollechtig.
Glocio , is, & glocito, as, Jch gatzen / gagßen / schrey wie ein hen̄.
Glomus , i, & glomus, eris, Ein klungeli faden / oder klugel faden / oder der gleichen ding. Vnde glomero, as, Jch wickel an ein kleügel. Metaph. ich versamlen. Adglomero, Jch fuͤg zuͤ. Conglomero idem, Jch fuͤg zůsamen.
Gloria , Ehr / preys. Gloriola diminu. Gloriosus, a, um, Ehrenreich / preyssig. uel, ruͤmechtig / růmsam. Inglorius, ria, rium, Ehrenloß / vnedel / vnberuͤchtet. Glorior, aris, Jch ruͤme mich. Gloriabundus, a, um, Gantz růmsichtig / stoltz.
Glos , Des mans schwester.
Glossa , latinè lingua, Zung. Vnde
|| [77r1]
glossæ pro interpretationibus accipiuntur, Für außlegung / erklaͤrung. Glossema idem, Glossematicus, Ein erklaͤrer eins dings / außleger.
Glubo , is, Jch schinde / zeüch die haut ab / ich schele / entbeste. Deglubo idem. Deglubere salices, Die weyden schelten.
Gluma , Ein korn huͤlse.
Gluo , is, Jch truck vast.
Gluten , & Glutinum, leym. Glutinosus, a, um, Leymechtig / zaͤch. Glutino, as, Jch leyme / fuͤg zůsamen. Cōposi. Adglutino, Jch leym an. Conglutino, Jch leym zuͤsamen / ich hefft aneinander an einander . Deglutino & Reglutino, Jch loͤß auff.
Glutio , is, Jch fryß / verschlind / verschlick. Deglutio idē. Gluto, onis, Ein fraß.
Gnaphalium , Rodenkraut Rode kraut / rhürkraut. latinè Centunculus.
Gnaphalon , Burre / schaͤrwoll.
Gnarrare pro narrare, Erzelen / sagē.
Gnarus , a, ū, & Narus, Wissenhafft / erfaren / verstendig. Gnarè & gnariter / Verstendigklich. Ignarus, a, ū, Vnwissenhafft / vnerfaren / vnuerstēdig.
Gnathus , latinè maxilla, Ein back oder wang.
Gnauus , a, um, & Nauus, Schnell / fruͤtig / dapffer / streng. Gnauiter Strengklich / fruͤtigklich. Ignauus, faul / traͤg. Item, Zag / forchtsam̄. Ignauia, Faulkeit / zagheit / forcht.
Gnesius , a, um, idem quod Germanus, Wor / natürlich / vngefelscht.
Gnidus , Ein stat in Lycia. Vnde Gnidius, a, um.
Gnomon , onis, pe. cor. Das eysen an der sonnen vr / das den schatten gibt / vnd stund zeyget / Ein compaß. Itē, idem quod norma lat. Ein wickel meß.
Gnoro , non usurpatur, sed eius composi. Ignoro, as, Jch weiß nit / kenne nit. Vnde ignoratio, Vnerkantnuß. Ignorantia, Vnwissenheit.
Gnosis , latinè cognitio. Scientia, Wissenheit. Hinc Gnostici, Wolwissenhafftig. Et compo. Prognosis, pe. pro. Vorwissenheit. Prognosticon, Ein vorzeichen.
Gnosos , pen. prod. Ein statt in Creta oder Candia. Vnde Gnosius, a, ū,
Gobius , & Gobio, Ein kreßling.
Gomor , Ein meß bey den Hebræerē, Fortasse idem quod Chœnix Græcorū, ut Budæus censet, helt zwen Choenices / ongeuarlich zwo Straßburger maß Ein maß ongeuarlich / dz was der Juden taͤglich speyß in der wůste.
Gomorrha , Vor zeitē Vorzeyten ein stat gewesen in Palestina. Da ietz ein see ist / oder das dot mehr.
Gonorhei , Denen der som außfleüßt auß fleüsset .
Gorgones , penul. cor. Die doͤchteren Phorci / welche Perseus bestritten hat / vnder welchen Medusa die fürnemst / die poeten dichten sie hab ein schlangen haar gehebt / vnd grausame angesicht. Gorgoneus, a, um, Das den zuͤgehoͤrt.
Gortys , & Gortina, uel Cortina, Ein fürnaͤm statt in Creta. Vnde Cortynius.
Gossipium , Bauwoll. Gossipinus, a, um, Bauwullen. Gossipinū linū. Gossipina uestis, Ein bauwullin kleyd.
Gotthia , Ein landtschafft Scythiæ
|| [77v1]
Stoßt an Sarmatia. Gotthi, Die voͤlcker darauß / welche das Roͤmisch reich verherget haben. Gotthicus, a, um, Das den Gotthis zů gehoͤrt. Gothicū ingenium, Ein grobe vnverstendige art.
Grabatus , pen. pro. Ein gutsch / lotter beth lotterbeth . Grabatulus diminutiuum.
Gracchus , Ein nam eins Roͤmischen geschlechts.
Gracilis , e, Dünn / ran / schwanger / lidweich. Gracilent(us) idē. hinc Gracilitas dim. schwangerkeit
Graculus , Ein doll. aliàs Monedula.
Gradior , eris, Jch gang. hinc Gradus Ein staffel / trappe / tritt / seygel. Item Die bewegung der fůssen. Tardigradus, a, um, Gmach / langsam im gang. Gradum facere, & gradum iacere, Ein zůgang machen. De gradu deijcere, prouerb. Betruͤben oder von dem fürsatz / vnd standhaffte des gemůts bewegen. Itē, auß dem vordrigen stand vn̄ wirdigkeyt entsetzen / der ehren mindern. Nam gradus interdū accipitur, Für ein stand wirdigkeyt / oder ehr. In quo gradu me S.P.Q.R. collocauit, Cice. In wellichē ehr vnd wirdigkeyt mich der Raht vnd das Roͤmisch volck gesetzet hat, Contra. In gradum reponere, Wider in sein stand / oder fürnaͤmen stellen. Gradiuus, Ein zůnam des Gots Martis. Gradarius, Ein zelt roßs. Vide Asturia. Gradatio, Ein gestalt der rede / da man das nachgendig anhebt wie dz vorder außgangē ist. uide Climax. Gradatim aduer. Gemaͤchlich / ordenlich nach einander. Composi. Adgredior, Jch fall an / greyff an / ich vnderstehe. Adgredior hostem, Jch greiff den feind an. Congredior, Jch gang herzů. Congredior cum hostibus, Jch streyt mit den feynden. Congressus, Ein zamentrettung zů samen trettung / ein streyt. Digredior, Jch gang hinwaͤg. Digressus & Digressio, Ein abscheidung / hingang / abweichung. Egredior, Jch gehe hinauß hin auß . Non egressus est annum uigesimū, Er ist noch nit vber die zweinzig jar. Egressio / Ein außtrettūg. Est etiam figura, Da man weytleuffiger hinauß fart mit den worten / von dem fürgenomnen handel. Vide Ecbasis. Dicitur etiam Digressio. Ingredior, Jch geh hinein / oder ich trit dahar. Ingressus, & Ingressio, Ein eingang. Introgredior, Jch gehe hinein. Progredior, Jch gehe weyter / ich farfür far für . Progressus & progressio, Ein fürgang / zůnaͤmung. Prætergredior, Jch fürgehe / uͤberschreite. Regredior, Jch gang wider hindersich / ich ker widerumb. Regressio, Ein widerkerung. Supergredior, Jch überschreyt. Transgredior, Jch übergehe / übersteyg / gehe überhin / weyter. Trāgressio, Ein über schreytung vberschreittung / übertrettung.
Græcia , Griechenland Griechen land . Græcus, Ein Griech. Græculus, a, diminu. Magna Gręcia, Die landtschafft Italię, von Cumis biß gon gen Tarentū. Græcisso, Jch volge den Griechen nach / oder ich lern lerre Griechisch. Gręcismus Ein Griechische eygenschafft in der rede. Græcor, aris, Jch schlem / vnnd pfleg dem wollust. Pergręcor, idem Græcostasis, pen. cor. Ein ort zů Rom in Comitio / da die frembden botschafften / vnd sunderlich die Griechen stunden.
|| [78r1]

Graius , a, um, & Graiugena, Ein Griech.
Gralla , Ein steck / oder stang / daran man sich leynt / so man gehet oder springt. oder ein steltze. Grallator / Ein weytschreyter weit schreitter . der auff steltzen geet. Grallatorius gradus, Ein weytschreytender weit schreitender gang. / steltzen gang.
Gramen , Graß / wegetritt. Græce Polygonion. aliquando generale est, Ein ietlichs kraut. Vnde Graminosus, a, um, Graßechtig / vollgraß voll graß . Gramineus, a, ū, Das von graß ist.
Gramiæ , Augen zyger / augenkotzen / butzen der augen. Gramiosus, a, um, zygeraugig / kotzaugig / butzaugig.
Gramma , latinè litera, Ein bůchstab. Epigramma. uide supra. Grammatica, Die kunst / die die buͤchstaben buͤch staben / sylben vnd woͤrter lert lernt versthon / vnd recht kennen. Grammaticus, Ein volkommen gelerter / der die Grammaticam lert / vnnd alle bůch dichter außlegt auß legt / oder erklaͤrt. Latinè literatus. Sed Grammatistes, uel, a, latinè literator, Ein halb gelerter / schlechtgelerter schlecht gelerter . Item, Grammaticus, a, um, Das zů der Grammatick gehoͤrt. Grammateus sicut orphęus, Ein schreiber / cantzler. Archigrammateus, Ein statschreiber oberster cantzler. Grammatophylacium, Ein Cantzley / oder gehaltnuß behaltnuß der gemeinen briefen.
Gramme , uel Grāma, æ, Ein linien.
Grandis , e, Groß. Grandiuscul(us), a, ū, Groͤßlecht, diminu. proprie de ętate. Vnde Grandis natu, Alt. & Granditas, Elte / groͤsse. Grandeuus, a, um, Vast alt. & Grandæuitas, Elte. Grandiloquus, Herlich in worten / prachtig / redig. & Grandiloquentia, Prachtigkeit in worten. Item Grandesco, is, Jch wachse auff / wird groß. Ingrandesco idē. Et Grandio, is, Jch mach groß.
Grando , inis, Hagel. Grandinosus, a, um, Dz gern hagelt. Grandinat, Es hagelt. Grādinat(us), Hagelechtig / dz vom hagel geschlagen ist.
Granum , Ein korn / oder kern an der korn frucht. Granarium, Ein korn schütte / kast / speicher / oder scheür. Granosus, a, um, Das kornechtig ist / vil koͤrner hat.
Graphis , idis, Die kunst mit linien entwerffen / ein gemaͤld oder abreyssen. Graphice, Außtruckenlich / zierlich. Graphicus, a, ū, Auß getrucket volkummē. Graphicus homo, Ein wolgestalter wol gestalter / außgebutzter mensch. Graphiū, Ein gryffel. Graphiariū, Ein griffelgehaltnuß griffel gehaltnuß / schreibzeüg schreib zeüg .
Grassor , aris, Jch gehe vngestuͤmiklich / ich wůte / wuͤle. Degrassor, idem. Grassator, Ein rauber. Grassatio, Ein vngestymigkeit / wůtung.
Grates , plural, tantum apud poetas, Dancksagung. Persoluere grates, Dancksagen.
Gratia , Danck. Habeo gratiam, Jch dancke / bin eingedenck der gůtat. Ago gr(ati)as, Jch danck mit wortē. Refero gratiā, Jch vergilte. Parē referre
|| [78v1]
gratiā, Ein gleichs widerūb thůn. Etiam in malam partem. Graciam facere, Nachlassen / verzeihen. Componere gratiam, Versuͤnē wider eins machen. Redire in gratiā, Wider eins werden. Inire gratiā, Ein danck erholen / gunst erlangen. Inuenire gratiā, ferè idē, Oder angenem sein / gunst erlangen. Nam gratia etiam significat, Gunst. Itē gratia, Zierd / lieblicheit. oratio omni gratia caret, Die red hat kein zierlicheit / lieblicheit. Cū gratia impetrare, Mit früntlicheit erlangē. Cū bona gratia, idem. In tuam gratiam feci, Jch habs dir zů dienst gethon. Et gratiæ, arum, Die Goͤttin der früntlicheit vnd gunsts. Charites, quarū tres sunt. Aglaia, Thalia, & Euphrosyne, Welche nackend gemalet werden / vnd zamen gebundē / sicht die ein von vns / die zwo gegen vns. Sind doͤchteren Jouis vnnd Veneris / oder Eurynomes. Gratiosus, a, um, Gunstreich / angenaͤm. Et gratus, a, um, Danckbar. oder angenaͤm. Rem gratam mihi feceris, Du wirst mir ein grossen diēst thůn. Gratum facere, idem quod beneficium præstare uel Inferuire, Ein dienst beweisen. Ingratus, a, um, Vnangenaͤm / od· vndanckbar. Vnde gratitudo, Danckbarkeit. Ingratus, Vndanckbar. Ingratitudo, Vndanckbarkeit. Gratus etiam significat, Angenaͤm / willig. Ingrat(us), Vnangenaͤm / vnwillig / figentselig. Gratis aduerb. Vmbsunst Vmb sunst / willigklich. Ingratis, Vnwilligklich. Gratificor, aris, Jch thů ein dienst / oder gůtthat. Facio gratū, idē. Grator, aris, Jch danck Got / ich frolock. Gratulor, aris, idē ferè. Et est magis oratorum, quàm illud. Gratulor tibi reditum, Jch frew mich das du wider bist kommen. Gratulatorius, a, um, dz zů frolockung / glückwünschūg / oder dancksagung dienet. Gratulari Deo, Gott danck sagen dancksagen . Cōgratulor, Jch frolock mit / oder zůmal. Gratuit(us), a, ū, pe. co. Vnuerdient. Et gratuitò aduer. Vnuerdientlich / vergebens.
Grauis , e, Schwaͤr / wiechtig / traͤf. Metaph. Vberlaͤgē. Grauis senectus, Das überlaͤgen / überlestig alter. Itē Bestendig / ernsthafftig. Grauis uir. Ein ernsthafftig standthafft man / oder dapffer. Hinc grauitas, Dapfferkeit / ernsthaffte / schwaͤrigkeit / groͤsse. Grauiter, Vast / übel / hertigklich. Grauiter spirant uenti, Die wind waͤyend vast. Grauiter olet, Es stinckt übel. Grauiter respōdit, Er hat weyßlich oder dapffer geantwurtet. Grauatè, Schwaͤrlich / mit muͤhe vnd arbeyt. Grauatim, idem, oder vngern. Grauedo, Hauptschwaͤre Haupt schwere . Grauedinosus, a, um, Dem gern das haupt wee thůt. Grauesco, is, Jch wird schwaͤr. Aggrauesco, & Ingrauesco, Jch wird vast schwaͤr / ich nim̄ zů an der schwaͤre. Ingrauescens ætas, Das vast schwaͤr alter. Grauo, as, Jch beschwaͤre / bemůge / belestige. Grauidus, a, ū, Schwanger. Grauida mulier, Ein schwangere fraw. Composi. Aggrauo, pen. cor. Degrauo & Prægrauo, Jch beschwaͤr vast / uͤberlade. Præterea Grauor, aris, Jch hab ein verdruß / oder bedauret mich. Non grauatus est mea causa hoc facere, Es hat jhn nit bedauret von meinet wegen das zůthůn .
Grauesco , is, Jch wird schwer. Aggrauesco, & Ingrauesco, Jch wird vast schweͤr / ich nim̄ zů an der schwere. Ingrauescens ętas, Dz fast schweer alter. Grauo, as, Jch beschwaͤre / bemuͤge / belestige. Grauid(us), a, ū, Schwāger. Grauida mulier, Ein schwāgere fraw. Cōpo. Aggrauo, pen. cor. Degrauo & prægrauo, Jch beschwer fast / überlade. Præterea Grauor, aris, Jch hab ein verdruss / oder bedauret mich. Non grauat(us) est mea, causa hoc facere, Es hat jn nit bedauret vō meinet wegen dz zů thon.
Gremium , Die schoß. In gremio fouere, In der schoß habē / od· fast liebē. per Metap. etiam Gremium terræ.
Gressus , us, Ein gang oder tritt.
|| [79r1]
Gressibilis, e, Das gehn mag.
Grex / Ein schar / küt. proprie, Des minderen vichs / der kleynen thieren / vnd voͤglen. De nostro grege, Vnsers ordens. hinc Gregalis, e, Dz in der schaar wonet. Gregarius, a, um, Auß der schar / gemein. schlecht. Gregarius homo, Ein schlechter mēsch. Gregarius miles, Ein zuͤgelauffner kriegs man / der nit außerlesen ist / schlecht / gemein. Gragatim, Scharaͤchtig / hauffechtig. Egregi(us), a, ū, Fürbündig / fürtreffenlich / außerlesen. Egregiè aduerb. pro excellenter, Fürpündiglich. Grego, as, non est in usu, sed eius composi. Adgrego, pen. cor. Jch fůge harzů. Congrego, Jch hauff zůsamē. Congregatio, Ein versamlūg. Segrego, Jch sündere / teyle.
Grossi , plural. Die fruͤzeytigen feygen. Grossus, a, um, Dick / groß.
Gruma , Ein ziel / damit man den waͤg zeychnet. Degrumare, Den waͤg richten / anzeygen.
Grumus , Ein kleins heüflin grunds in eim acker / Ein buͤhelin. Grumulus diminutiuum.
Grunnio , is, Jch schrei wie ein schwein Grunnitus, penultima producta, Das sew geschrey.
Grus , Ein kranch / ein krey. hinc Gruo, is, Jch schrey wie ein kranch. Composi. Congruo, Jch bin einhellig / ich reym mich herzů. Congruus, a, um, Fůgklich / bequem / zuͤreymig. Incongruus, a, um, Vnfůgklich / vngeschickt / vnbequem. Ingruo, Jch fall ein fall an mit vngestuͤmikeyt vngestim̄igkeyt .
Gryllus , Ein heimenmuck heimen muck / grill / heimel heime .
Gryneus & Grynειus, Der Apollo.
Grypes , uel Gryphones, Greyffen / seind grosse thier wie lewen / haben flügel.
Gryphus , Ein verwicklete red / ein raͤtersche. Grypus, Der ein gebogne krūme naß hat.
Guberno , as, Jch weise / leyte / hersche / verwalte. Gubernator, ein herscher / verwalter. Et Gubernatio, Ein herschung / leytung / verwaltung. Item Gubernaculum, Ein leyt geschirr / ein steür růder im schiff. Aliàs Clauus.
Gula , Die straß im halß dardurch speyß vnd tranck gehet. Das vorder theyl im halß. Gulam frangere, Erwürgen. Item gula Metapho, Fraͤssigkeit. unde Gulosus, a, um, Fraͤssig.
Gummi , indeclinabile, Bech / bülbech. Lachrima arborum.
Gurges , itis, Ein gumpe / wage / grosse tieffe in eim fluß. Metap. Ein fraß. Hinc Gurgito, as, & Ingurgito, Jch fülle / friß.
Gurgulio , Die gurgel / dar durch der athem gehet. Item Gurgulio, Ein korn milwe / ein wurm der die frücht frisset.
Gurgustium , Ein kleins heüßlein / oder gemach / ein schlecht / nachgültig verborgen kam̄er / oder gaden. Gurgustiolum diminu.
Gusto , as, Jch versůch / kuste. unde Gustus, us, Der geschmack / oder versuͤchung. Gustatio, Ein versůchung. Compo. Degusto, Jch versuͤch wol Prægusto, Jch versuͤch vor.
Gutta , Ein tropff. Guttula, Ein troͤpfflein. Guttatim aduer. Tropffechtig.
Guttur , Die keel. Gutturosus, a, um, Das ein grosse keel hat.
Gutturnium , Ein gießfaß gieß faß .
Guttus , Ein oͤlkrůg / traͤiffgeschirr / ein geschirr darin̄ man koͤstlich geselb hat
|| [79v1]

Gyges , Ein Künig Lydiæ.
Gymnasium , Ein uͤbung. Item, Ein fechtschůl / fechtplatz. Abusiue, Ein schůl. Gymnasiarches, Der fechtmeister schůlmeister. Gymnastes, Ein fechtlerer. Gymnastica, Die fechtkunst fecht kunst . Gymnasma, Ein uͤbung Progymnasma, Ein voruͤbung.
Gymnos , latinè nudus, Nackend. Ludi Gymnici, Spiel darin die kempffer nackend ringen vnd fechten. Gymnosophistæ, Die nackenden / weisen bey den Indiern oder Babyloniern.
Gynacειum , pen. prod. uel Gynæconitis, i, pro. Ein frawen gemach / frawen zimmer. Gynæcocratumenos, Der von eim weyb geherscht wirt / der dz weyb laßt meyster sein.
Gypsus , uel gypsum, Gypß / weysser kalch / oder kreyde. Gypso, as, Jch weisse / bestreich mit gypß / oder ich zeichne. Gypsatus, a, ū, Geweisset.
Gyrus , Ein wirbel / vmbwendung. unde Gyro, as, Jch wend vmb in eim kreyß / ich wirble / ich vmbgibe. Regyro, Jch wirble widerumb.

INCIPIENTIA AB H
[arrow up]


Habeo , es, Jch hab / ich halte. Habeo occultum, Jch verhalte. Habeo frustra, Jch betrieg. Habeo cōtemptui, Jch verachte. Nihil pensi habet, Er achtet es nichts. Habeo honorem, Jch beweyß ehr. Habeo rationem et respectum, Jch hab sorg / oder auffsehen. Habet priores partes, Er ist angenemer / er hat den vorteyl. Habeo orationem, Jch thuͤ ein rede. Habet omnes numeros, Es ist volkommen. Habere in numerato, Bereyt oder gerüst haben. Habet me spes, Jch hoffe. Vt se habent res tuæ, Wie stehen deine sachen. Male habet uirum, Es verdreüßt den man. Bene habet, Es stehet wol. Male se habet, Er ist kranck. Habeo compertum, Jch weiß es wol. Habeo persuasum, Jch bin sein beredt. Habeo in animo, Jch bin des willens, ich hab mir fürgenommen für genommen . Habeo iter, Jch gehe. Virtutem habet uenalem, uel in propatulo, Er achtet die tuget gering. Non habeo quod agam, quod respondeam, Jch weyß nit was ich thůn sol / antwurtē sol &c̄. Habet impune, Er bleybt vngestrafft. Habere delectum, Außerkiesen / außerwelen. Mirum me habet hoc, Es hat mich wunder. Germanismus est, Es wundert mich. Habet me sollicitū, Es macht mich vnrůwig. Non habeo dicere, Jch kans nit sagen. Sat habeo, Jch laß mich benuͤgen. Non habet secundum, Es thůt jms keiner nach / Er ist der fürnaͤmest. Cū qua rem habet, welche er bůlet. Alioquin rem habere significat, Gemeynschafft habē. & Commertiū habere, Zů thůn haben. metus me habet, Jch fürcht mir. Et magna spes illū habet, Der hoffet vast. Pudiciciā in propatulo habet, Sie ist vnschamhafft / sie hat sich verschempt. Vbi nunc comitia habentur, Da man jetzund ein landtag haltet. Non me falsum habuit ea res, Die sach hat mich nit betrogē. Virt(us) habet admirationē, Man verwundert sich ab der tugent. Huius facti autorē habeo, Jch thůn dz nit auß mir selbs / oder ich bin nit d· erst. Cognitionē habent faciliorē, Cice. Sie moͤgend baß erkant werdē. Semper habet in ore dictū hoc, Er redt alweg dz sprüchlin. Aliquid habere quæstui, mit etwz ein gewün̄ treybē. Habent rationē cum terra. Cice. Sie bauwend dz erdtrich. Non est inter doctos habendus, Er ist nicht vnder die gelerten zůrechnen zů rechnē / achten &c̄. Vnde Habena, pen. pro. Ein zaum / die riemē am gebiß. hinc Moderari habenas, Das regiment fuͤren. Indulgere uel inmittere
|| [80r1]
habenas, Den zaum lassen / verhengē Et Habitus, us, Ein gestalt / ein anmuͤtung. Item, Ein kleydung / zierung. Scenicus habitus, Bekleydung der Comedien / spielern Comedien spielern . Habitior, Feißter. Habitudo, Die eygentschafft oder natur des leybs. Habilis, e, Bequem / fuͤglich. Habilitas, Bequemligkeit / geschickligkeit. Inhabilis, e, Vnfüglich / vnbequem. Habito, as, frequentatiuum, Jch hab in̄ / ich wone / à quo habitatio, & habitaculū, Ein wonung / hausung. Inhabito, Jch einwone. Adhabito. Cohabito, Jch beywone. Composi quędam, a, retinent, ut, Posthabeo, Jch setz hindan / laß vnderwegen / achte ring. Quædam, a, in, i, mutāt. Adhibeo, Jch halt har zů harzů / ich setz darbey. Adhibeo diligentiam, Jch ker fleyß an. Adhibeo testes, Jch stell zeügen. Cohibeo, Jch halt zůsamen zů samen / ich verhebe. Cohibere os, Das maul zůsamen halten. Exhibeo, Jch beweyse / erzeige. Exhibet se amicum, Er erzeygt sich ein fründt. Exhibere negotium, Bemuͤgē / ůberlaͤgen sein. Inhibeo, Jch halt hindersich / ich verbeüt. Prohibeo, Jch treib hinweg / verhindre. Perhibeo, Jch sag. Vt perhibent, Wie sie sagend. Tu perhibebis mihi testimonium, Du wirst mir zeügnuß geben. Redhibeo, Jch gib widerumb / ich stell wider zů.
Hac , aduerb. per locum significans. Hac multo propius ibis, Terent. Hie durch wirst du vil naͤher gehn. Et alibi. Hac non successit, Es ist den waͤg nit fürsich gangen. Inde Hac illac prouerb. Hie durch / vnnd dort durch / durch alle waͤg.
Hactenus , pe. co. Biß har. Itē, so vast.
Hadria , mascu. gene. Das Venediger mehr Vnde Hadriaticus, a, um, Dz dar zů gehoͤrt.
Hæmonia , Das landt Thessalia.
Hæmorrhois , Der blůt ruß blůtfluß . Item, Ein schlang / welches biß oder heckē / machet das blůt außfliessen.
Hæmus , Ein berg in Thracia.
Hæreo , hæres, Jch hangan hang an / ich klaͤbe. Item, Jch zweyfle. In te spes omnis hæret, Es stehet alle hoffnung auff dir. Hæret in pictura, Er kan das gemaͤld nicht genuͤg beschauwen. Hæret in luto, uel salebra, Er ist gestecket. Hæret in uado / Er weyß nicht wo auß. Hæret in uestigio, Er stehet stracks still. Hæret uox faucibus, Die red gestehet im. Sic lingua hæret metu, Er kan nit redē vor forcht. Hæsito, hæsitas, frequentatiuum, Jch behang staͤts / oder ich zweyfle. Hinc Hæsitatio, Zweyfelung. & Hæsitanter, Hangechtig. Hæsitanter loqui, Nicht gestracks aussen reden / mit der red halten. Hæsitans, Ein stamler. Hæsitantia linguæ, Stamlung d· zunge. Et hæresco, Mit der red anhangen. Adhæresco, Inhæresco ferè idem. Item Hæres, hæredis, Ein erb. Cohæres, Ein mit erb miterb . Exhæres, Erbloß / des erbs beraubt. Hæres ex asse &c̄. Vide alibi. Hæreditas, Ein erbschafft. Hæredium, Ein erbgůt ligends felds. Herediolum, Ein kleyns aͤckerlein / oder guͤtle / das wir ererbet haben. Hæreditarius, hæreditaria, hæreditarium, Das zů dem erb gehoͤret / erblich. Morbus
|| [80v1]
hæreditarius, Ein erbsucht. Hæredipeta, penul. cor. Ein erbgiriger / der mit schmeichlerey / nach dem erb stellet. Captator. Cōpo. Adhęreo, Jch hang an. Cohæreo, Jch hang an / mit eim andern. Male cohæret, Es schickt sich vbel zůsamen. Inhæreo, Jch kleb an / hang an. Inhæresco idem.
Hæresis , pen. cor. latinè electio uel secta, Ein rott / sect / ein erwelete meinung / derē einer vestiklich anhangt. unde Hæreticus, Ein rotter / der einer besunderen rott anhangt. Et Hæresiarcha, Ein vrheber / anfenger der rott. Aphæresis, Diæresis, & Synæresis. Vide alibi.
Hagiographa , Die heiligē geschrifftē
Halcion . Vide Alcion.
Halec , Ein haͤring. Arenga idem. Halec infumatū, Ein bücking. Arenga passa, idem.
Halesius , Ein fluß Siciliæ.
Halicacabus , Boberellen / Jnderkirse Ind· kirse .
Halicarnassus , Ein statt in Caria / in mindren Asien / darin Mausoleum ist gewesen gewesen ist . unde Halicarnasseus, a, um, Das darauß ist.
Halieutica , buͤcher von den vischen / vn̄ visch fahen.
Halizones , penul. produ. Voͤlcker in Paphlagonia,
Hallucinor , aris, Jch faͤle / irre. Hallucinatio, Ein faͤlung / irrung des verstands.
Hallux , pollex, Der daum. uel pollex pedis, Der groß zeeh am fůß.
Halo , as, Jch atme / ich gib ein geruch. Et Halito, as, frequentati. Jch atme vast. Item Halitus, Der atem. Composi. Adhalo, pe. pro. Jch blaß an / ich kuch an. Exhalo, Jch atme harauß / blaß außhin. Exhalatio, Ein außblasung, riechung. Inhalo, Jch kauchein kuch ein / blaßein blaß ein .
Halo , Der ring oder kreyß / circkel vmb den mon.
Halophanta , æ, Ein lügenmaul / ein betrieger. apud Plautum.
Halosis , pen. prod. latinè captiuitas, Ein gefengnuß / oder zerstoͤrung / innaͤmung. Halosis Ilij, Die stürmūg vnd gewinnung Troiæ.
Halter , eris, penult. prod. Ein bleykugel / welche die in henden tragēt die da dantzent / damit sie gewüsse tritt thuͤent.
Hamadryades , Die waldt Goͤttin / die mit den baumen auffwachsen.
Hammon , Der Gott Juppiter bey den Libyern. Latinè Harenarius.
Hamus , Ein angel / ein haͤcklin / ein ietlich krum̄ eysen / wie ein angel. Hamiota, Ein vischer / angler. Hamo, as, Jch krümme. Hamatus, a, um, Gekrümpt.
Hara , Ein seüstal / schweinstal. Ex hara productum prouerb. Das vnflaͤtig / grob heßlich ist.
Harena , Sand. Harenula diminuti. Harenarius, a, um, Das zů sand gehoͤrt. Arenaceus, a, um, Das auß sand ist gemacht. Harenosus, a, ū, Sandechtig / voll sandt. Item Harena accipitur, Für ein fechtplatz fecht platz . In harenā descendere, In ein kampff gehen. Harena cedere, Den kampff verlassen / gewunnen geben. In sua harena aliquem uincere, In seiner kunst einen überwinden. Harenatum substantiuè id quod uulgo mortarium dicitur, Moͤrtel / oder pflaster. Fit ex calce & Harena.
Hariolus , Ein warsager. Hariolor, aris, Jch muͤtmaß / radt harzů / warsage.
|| [81r1]

Harmonia , pen. cor. Ein zammenstimmung / wollutung / einhelligkeit ein helligkeit .
Harpa , Ein schiffhack / ein feürhack / ein krum̄ schwert. Harpago, inis, idem, Ein kuͤffer haack. Item, Damit man etwas auß dem brunnen oder flüß zeücht. Harpax, pro eodem.
Harpocrates , Der Gott der stilschweigung. Harpocratem agere, prouerb. Verschweigen. Harpocrati dictum esse puta, Es sol dir verschwigen bleyben.
Harpyiæ , Sind raubuoͤgel / die iunckfrewliche angesicht haben (wie die poeten dichten) vnd vnersettiget all zeyt / welcher namen Aëllo, Ocypete & Cæleno.
Haruspex , Ein warsager auß den eingeweiden ein geweiden der opffer thieren. Haruspicina, Soͤlliche kunst.
Hasta , Ein spieß / stang. Hastula diminuti. & Hastile, penul. prod. idem quod hasta. Hastatus, a, um, Das ein spieß hat. Item hasta centumuiralis, Das gericht der hunderten. Vide supra Subijcere hastę, Offenlich verganten. Venire sub hasta, Verganttet / oder offenlich verkaufft werden. Et Hastā abijcere. Metaph. Vō gerichts handel abston / an d· sach v(er)zweyfflē / od· gewunnē gaͤbē.
Haud , aduer. negandi. Nit. haudquaquā, gar nit / in keinē waͤg
Haurio , is, Jch schoͤpffe / empfahe / oder zeüch herauß. Haurire uocem, Die stim̄ hoͤrē. Haurire supplicium, Die straff leiden. Incendium omnia hausit, die brūst hats alles verzert. Haurit latus, Er sticht oder schlecht die seyte. Incredibiles hausit calamites. Cice. Er hat vnglaublich schaden empfangen. Sic Haurire dolores, Schmertzē entpfahē / leidē. Et apud eundem. Luctum nō hausimus maiorem, Wir haben nit groͤssere klag vnd traurigkeit entpfangen. Haurire uoluptates, Wollust empfahen. Haustus, us, Ein trunck / schoͤpffung. Haustorium, Ein schoͤpff geschirr schoͤpffgeschirr . Exhaurio, Jch erschoͤpffe / laͤr auß / vollende. Inexhaustus, a, um, Vnerschoͤpffig / vnendlich.
Heautontimorumenos , Der sich selber bekümmert / peyniget.
Hebdomas , adis, uel Hebdoma, æ, latinè septimana, Ein woch / ein zal von siben.
Hebe , es, Ein dochter Junonis / vnnd haußfraw Herculis / des Juppiters dischdienerin / vn̄ Goͤttin der jugent.
Hebes , Stumpff. Metapho. Doll / vnuerstendig / langsam. Hebetudo, Stümpffe / doͤlle. Et Hebeo es, Jch bin stumpff / doll. Hebesco, Jch heb an stumpff sein. Hebeto, as, Jch mach stumpff / doll / dunckel.
Hebenus , uel Hebenum, Ein baum in India vn̄ Aethiopia / der schwartz holtz hat. Quidam putant lignum de guayaco esse.
Hebræus , Ein Jud / Hebræer. Hebraicus, a, um, Das der Hebræer ist.
Hebrus , Ein fluß in Thracien.
Hecate , pen. cor. Die Goͤttin Proserpina / ein haußfraw Plutonis. Die Poeten dichtē / sie hab drey haupter / darumb hat sie auch dry namen. Luna, Diana, & Proserpina.
Hecaton , pe. cor. latinè centum, Hundert. Vnde multa composi. Hecatontarchus, centurio, Ein hauptman über hūdert. Hecatombe, Ein opffer von hundert thieren einerley
|| [81v1]
geschlechtz / hūdert ochsen oder schaaff. Hecatompolis, pen. correp. Das hundert stett hat. Hecatompylos, Das hundert thor oder porten hat. Hecatompus. Das hundert fuͤß hat. Hecatonchirus, penultima longa, Das hundert hend hat. Centimanus &c̄.
Hecta , Ein brotblaͤterli brot blaͤterli / so mans bacht Metapho. Ein nichtsoͤllig nicht soͤllig veracht ding.
Hector , Des Künigs Priami von Troia sun.
Hecyra , penulti. correpta, Ein schwyger. Latinè socrus. Hecyrus, Socer, Ein schwaͤher.
Hedera , Ebhew. Hederaceus, a, um, Ebhewen / das von ebhew ist.
Hedra , latinè sedes, Ein sitz. Vnde Cathedra, Ein sessel.
Hedui , Die voͤlcker Gallie / das ietzund das Hertzogthům Burgund ist.
Hegesias , Ein philosophus Cyrenaicus.
Hei , est interiectio ingemiscentis, So eyner seüfftzet / ey / ach.
Helcium , Ein kommet. Helciarius, Einer der an in eim sielen zeücht.
Helena , pen. cor. Ein dochter Tyndari vnd Lede / castoris vnd Pollucis schwester / vnd ein haußfraw Menelai.
Helicæ , Das gestirn das man den baͤren nennet / oder den herwagē. aliàs Calisto, et Arctos, Septētrio.
Helicon , onis, pen. lon. Ein berg nit weit vō Thebis in Beotia / dē Musis zůgeheiliget. Vnde Heliconiades dictæ sunt.
Helcysma , Scoria argenti, Silberschlack.
Helius , latinè sol, Die son. Vnde compo. Heliopolis, Ein statt Egypti. & Heliotropium, Sonnenwirbel Sonnen wirbel Heliades, Die schwsterē Phaethontis. Heliochrysos, Rheynblům Rheyn blům / oder můterkraut můtter kraut . Hæliocaminus, Eyn ort im hauß / das von der sonnen allenthalben gewermet wirt / nit vom fewr. Solare uaporarium.
Helis(This is clearly not the Helis on the Danube.) , Ein statt in Peloponeso. Helei, penulti. product. Die voͤlcker / bey welchen Olympici ludi warend, de quibus alibi.
Hellas , aliàs Græcia, Griechenland Griechen land / zwüschen Peloponeso vnd Macedonien. Hellenes, penul. producta, Die Griechen. Hellespontus, Die enge des mehrs zwüschen Tracien vnd Phrygia / da Europa vnd Asia nur syben stadia von einander synd.
Helleborus , uel Helleborum, pen. cor. Nießwurtz.
Heluetij , Die Schweytzer. Heluetia, Das Schweitzerlandt.
Heluo , onis, Ein fraß, Heluor, aris, Jch brasse / schlemme.
Heluolum , uel Heluola, Traͤublin die nit schwartz nach weiß seind / ziegel gelb farb.
Helxine , latinè Conuoluolus, Zaunglocken / glockenblůmen glocken blůmen .
Hem , interiectio corripientis, uel indignantis & admirātis, Botz / hey.
Hemerodromi , penultima correpta / Schnelle laüffer / die eins tags weyt lauffen.
Hemerobios , Der nit sorgt auff den mornigen tag.
Hemina , pen. prod. Ongeuarlich ein vierteyl einer Straßburger maaß. aliàs Cotula.
Hemisy , latinè dimidiū, Dz halb teyl.
|| [82r1]
Vnde multa composi. Hemicyclus, Ein halber cirkel / ein halbrund halber runder sessel oder stůl. Hemisphæriū, Ein gewelb / oder gebew / das in allweg in alle weg rund / oder kugelecht ist / wie der halb teyl des himels. Hemistichium, Ein halber verß. Hemiplexia, Der schlag oder tropff / so nur ein seyten ist verletzt / oder geschlagen. Hemiolus, Ein zal die ein ander gantz begreyfft / vnnd irn halben teyl / als drey gegen zweyē zůuergleichē zů vergleichen &c̄.
Hemus , Ein hoherberg in Thracia.
Hendecasyllabum , Das eynlif / oder eylff sylben hatt.
Heniochi / Voͤlcker in Jberia.(Iberia refers to Eastern Georgia, not Spain.)
Hepar , atis / Laͤber. Hepaticus, Lebersuͤchtig.
Hephæstus , latinè Vulcanus. Der Gott des feürs.
Hepiolus , Ein liecht muck / pfeyffolter / die zů den liechtern fleügt.
Hepta , latinè septem, Syben. Vnde composita Heptaphonon, penultima prod. Das syben stymmig ist. Heptaporos, pen. cor. Das syben fuͤrt hat. Heptapylos, Das syben thor / oder porten hat. Hephthemimeres, penul. cor. latinè septenaria cæsura, So in eim verß nach dreyen pedes ein sylbe bleybt / die das woͤrtlin volendet. ut Tytire, tu patu, læ recu, bans.
Hera , latinè Iuno. Item, Ein fraw die dienst vnder jhr hat.
Heraclea , pen. pro. Ein stat in Thracia am mehr Euxino. hinc Heracleotes, Einer auß der selbigē stat. Itē, Ein ander statt in Gallia / oder Delphinat / da die Rotel ins mehr flüßt / vnd ein statt in Jtalia. Heracleotica nux, Ein kesten.
Heraclides , pe. cor. Ein philosophus auß Ponto.
Heraclitus , penulti. prod. Ein philosophus der alweg weynet / so er auß dem hauß gieng.
Herba . Ein kraut / oder graß. Herbula diminutiuum, Ein kreütlin. Dare herbam, Sich bekennen überwunden sein. Herbaceus, a, um, Das von kreütern ist. Herbarius, a, um, Das zuͤ den kreüteren gehoͤrt. Item, Einer der die kreüter wol bekent. Herbos(us), a, ū, Krautechtig / dz vol kraut ist. Herbid(us), a, ū, idē. Herbesco, is, Jch wird zuͤm kraut / ich grůne oder wachß in ein kraut. Obherbesco idem.
Hercæus , Ein zůnam des Jouis.
Hercynia sylua , Der Schwartzwald. Superior dicitur, Martiana sylua.
Hercules , Ein sůn Jouis vnnd Alemene / ein kuͤner helde / der vil grosser streyt vnnd thaten gethon hat. Herculeus, a, um, Dz des Herculis ist. Item, Starck / groß. Herculanus, a, m, idem, uel Herculaneus. Vn̄ Herculeana pars, Der zehend. Decimæ. Hercle, & mehercule, sunt aduerb. iurandi, Bey goͤle.
Herebus . Vide supra Erebus.
Heri , & Here, Gestert. Hesternus, a, um, Gesterig.
Hericius , Ein Igel. Herinaceus, idē
|| [82v1]

Herma , uel Hermes, Der Gott Mercurius. Item Hermæ, Bilder oder goͤtzē / denen man die heüpter abthůn vnd verendren mag. Hermathena, Ein bildnuß Mercurij vnd Mineruæ. Hermaphroditus, pe. pr. Ein sůn Mercurij vnd Veneris. Hinc accipitur, Für einen der beyde geschlecht hat / ein weyb vnnd man zůmal ist. Hermenειa, pen. pro. Ein außlegung / dolmetschung. Item Hermoglyphus, Ein bildhauwer. & Hermodorus, pen. pro. Ein philosophus auß Epheso.
Hermon , Ein berg in Palestina.
Hermus , Ein fluß in Asia / mit weyt von Smyrna.
Hernia , Der bruch der gemechten / hoden bruch, Herniosus, a, um, Hodenbrüchig Hoden brüchig .
Hernici , Voͤlcker in Campania Italię.
Herodes , pen. pro. Ein sůn Antipatris des Jdumeers / welchen Augustus den ersten Künig den Juden gesetzt hat. Diser hat die vnschuldigen kindlin getoͤdtet / vnd sein sůn Herodes iunior / hat Joannen Baptistam getoͤdtet / vnd Christum verspottet.
Herodius , Ein vogel den man nennet, auem Diomedeā, ut supra. quidā fulicam esse putāt, Ein heergans.
Heros , herois, pen. lon. Ein herlicher kuͤner man̄ / der grosser tugenden ist / ein held. Vnde Heroicus, a, um, Das zů soͤllichen fürtreffenlichen / kuͤnē maͤnnern gehoͤrt. Et Herois, idis, siue Heroina, Ein herliche fürtreffeliche fraw:
Herpeta , pen. cor. Ein kranckheit / oder eysse der vmb sich frisset.
Hersilia , Die haußfraw Romuli.
Herus , Ein her. Vnde Herilis, e, Das dem heeren zuͤ gehoͤrig ist.
Hesperus , Der abentstern. aliàs uesper, et uesperugo. Hesperides, die doͤchter Hesperi / des brůders Attlantis, welche gaͤrten haben gehabt / darinn baum mit guldē oͤpflen, vn̄ ein drack hat sie verhuͤtet. Hesperia, Das land Jtalia. & Hesperia magna dicit(ur). Sed Hesperia ultima, Hispaniē.
Heteroclitum , Das nit nach der gemeinen weyß / sunder anderwert gebogen wirt. Sic Heterogeneus, a, um, Dz eins andern geschlechts ist. pen. cor. Item Heteromaschalon, Das nur an einer seiten gefotzet / oder gewullet ist. Heterosis, Ein verendrung. pe. pro. So ein genus / oder ein zal &c̄. für die ander wirt genommen. Hetruria, aliàs Tuscia. & Hetruscia, Ein landtschafft Italiæ, zwüschen der Tyber vnd dem fluß Macra / darin Pisę, Volaterra, Florentz, Perusium, Luca &c̄. hinc Hetruscus, a, um, Das darauß ist oder zuͤgehoͤrig.
Heu , interiectio doentis, Ach / auwe.
Heus , aduerb. uocantis, Hoscha.
Hexaclinum , Ein sitzbeth / oder sydelen / darauff sechs moͤgen sitzen.
Hexagonus , a, um, Sechs eckig.
|| [83r1]
Hexameron, pen. cor. Sechstaͤgig Sechs taͤgig . Hexametrum, Das sechs pedes hat Hexastichum, Das sechs verß hat. Hexastichum hordeum, Knoll gersten / die sechs ecke / oder zeilen hat.
Hiarbas , Der Koͤnig Getulorum.
Hic , pronomen corripitur, Der. Hęc, Die: Hoc, Dz. & composi. Isthic, Isthæc &c̄. Hiccine, & Hicce pro hic, uel interrogatiue. Hiccine fecit? Hats der gethon? Hic aduerb. producitur, Hie. & composi. Illic, Istic, Doͤrt. Aliquando temporis est, Darnach / datzemal.
Hiera , Ein Jnsel zwüschen Sicilien vn̄ Lipari / dem Vulcano zůgeignet
Hieros , latinè sacer, Heilig. Vnde multa composi. Hierapolis, pen. cor. Ein statt in Asien an den grentzen Phrygiæ, vnd Cariæ. Vnde Hierapolitæ, Die einwoner. Hierarchia, Ein heilig reich oder regiment. Hieronymus, Ein heiliger nam. Hierodulus, pen. pro. Ein Sigrist / meßner / gloͤckner. Hierophāta, Ein heiltūzeyger / pfaff. Hieracomειon, pe. pr. Ein aussetzelhauß aussetzel hauß / guͤtleüthauß guͤtleüt hauß . Hieroglyphica, Die heilig geschrifft der Aegypter durch mancherley gestalt der thieren bedeüttet / alleyn den pfaffen bekant. Hieronica, pen. cor. Der gesigget hat in den Sacris certaminibus Græciæ, de quibus alibi.
Hierichus , untis, Ein herliche statt Palestinæ, Bey welcher die Balsam baͤum wachsen.
Hiero(There were in fact two tyrangts of this name, see also: http://en.wikipedia.org/wiki/Hiero_I.) , Ein Tyrann der Syracusaner in Sicilien.
Hierosolyma , orum, aliàs Hierusalem, Die hauptstat in Iudæa. Vnde Hierosolymitanus, a, um, Dz darauß ist.
Hila , Ein kleyner darm. aliquando, Fuͤr ein wurst.
Hilaris , e, uel Hilarus, a, um, Froͤlich. Vnde Hilaritas, Froͤligkeit. Hilarειa, plural. tan. pen. pro. Der tag im glentz / da tag vnnd nacht gleich sind / auff welche die alten ein fest hieltend. Hilaresco, is, Jch wird froͤlich. Hilaro, as, & exhilaro, Jch erfreuwe.
Hilum , Das klein schwartz flecklin an den bonen. Metapho. Gar nichts. Non proficit hilum, Er schafft gar nichts. Hinc nihilum, Nicht.
Himera , pen. cor. Ein fluß Siciliæ.
Hin , Ein meß bey den Hebræern, das haltet acht sextarios. Gar nach vier Straßburger maaß.
Hinnio , is, Jch schrey wie ein roß / pferd Vnde Hinnitus, pen. prod. Das roßs geschrey.
Hinnulus , Ein iunge frucht der hirtzen / rechboͤcken / gempsen &c̄. Item, Ein iungs roͤßlin oder eselin.
Hio , as, ich giene / thů das maul auff oder wird vffgethon. Terra hiat ęstu Das erdtrich spalt auff von hitz. hinc Hiatus, Ein spalt / klumse. Et inchoatiuum Hisco, is, idem quod hio,
|| [83v1]
Item, Jch gewen. Metapho. Jch rede linß. Non audet hiscere, Er darff nit das maul auffthůn. Sigificat etiam, Jch verwundere. Composi. Dehisco, is, Jch wird vast auffgethon / spalt von einander. Fathisco, idem. Ab hio Composi. Inhio, idem quod hio. & Metapho. Jch begaͤre vast. Inhiat auro, Er stellet nach dē gold oder gelt. Hiulcus, a, um, Gespalten / gynechtig. Hiulco, as, Jch thů auff.
Hippo , as Ein stat Africe / am gestad des mehrs / in welcher Augustinus Bischoff gewesen.
Hippias , Ein philosophus der sich ruͤmpte / er künde alle künst.
Hippos , latinè equus, Ein roß / pferd. Vnde multa cōposita. ut Hipparchus, Ein oberer oder hauptman der reysigen. Hippace, Ein kaͤß von roß milch roßmilch . Hippago, inis, Ein schiff dar in man roßs fuͤret. Hippiades, Reysige seuͤl oder bildtnussen der weyberē. Hippobotos, Ein roßhirt. Hipponomos idem. Hippocrene, penultima producta, Ein brun in Beotia / von welchē die Muse Hippocrenides genant. Hippodrom(us), Ein breyte straß / da vil pferd moͤgen lauffen. oder ein ren̄blatz. Hippolitus, pen. cor. Ein eigner nam des suns Thesei. Hippomachia, Ein streyt der reysigen. Hippomanes, pen. cor. Ein knoͤllele oder stückle fleisch an der stirnē des newgebornen fülis / welches die stůd abbeyßt / so bald sies gebiert / man treybt zauberey damit. Hippopotamus, pe. cor, Ein thier in dem Nilo / dz ein halß vnd rucken hat wie ein pferd. Hippuris, pe. pr. Schaffhew.
Hirquus , Der augenwinckel augen winckel .
Hircus , Ein bock. Item, Der gestanck vnder den ůchsen. Hircinus, a, um, pe. pro. Boͤcken. Hircosus, a, um, Boͤckelichtig, das übelschmecket.
Hirsutus , a, um, Rauch geharechtig. Hirtus, a, um, idem.
Hirudo , inis, aliàs sanguisuga, Ein aͤgel.
Hirundo , Ein schwalb.
Hismaëlitæ , Die voͤlcker die man ietzūd Saracener nennet.
Hispania , Hispanien / die landtschafft Europe / von dem Runtziuall an biß an das mehr / ist etwan geteylt in Beticam / das ietzund Granata / Lusitaniam / ietzund Portigal / vnnd Tarraconensem / das man ietzund Cathelaniam vnd Arrogoniam nennet. Das gegen nidergang der Sonnen ist / nennet man Galleciam vnd Celticum Promontorium. Finem terræ, Den finsterē stern. Et Ianasum. nunc Compostellam. Ab Hispania fit Hispanus, a, um, Spanieler Et Hispanic(us), a, ū, Dz dē Spanioͤler zůgehoͤrig ist. Itē, Hispaniēsis, e, Dz in Hispaniē wonet / oder gefůrt ist.
Hispidus , a, um, pe. cor. Burstechtig / rauch.
|| [84r1]

Hister , aliàs Danubius, Die Dunaw.
Historia , Ein geschicht / erzelung eyner geschehenen sach. Historicus, & Historiographus, pen. correp. Ein geschicht schreiber.
Histria , Dalmatien vnd Sclauenland. / od· Histerreych / darin Triest vnd Pola am Venediger Meer.
Histrio , onis, pe. pr. aliàs Ludio, uel Ludius, qui alienā personam simulat Grece Hypocrita, Ein Comedi spieler. Histrionicus, a, ū, Das soͤllichen spieleren zuͤgehoͤrt. Histrionia, Die selbige kunst.
Histrix , Ein thier wie ein Jgel.
Hodie . Vide Dies.
Hodœporicum , latinè Itinerarium, Beschreibung der wegfart. Hodœporus, latinè uiator, Ein wandler / waͤggenger waͤg genger .
Holocaustum , holocautoma, pen. pro. & Holocaustosis, Ein brand opffer / da mans gentz opffer verbrennet on die das eingeweyd.
Holor , Ein schwan. Vnde Holorin(us). a, um, Dz von schwanen ist. Holorina pluma, Ein schwanen faͤder.
Holosericum , Das gantz seydē ist.
Homerus , pen. pro. Ein nam des fürnemsten poeten vnder den Griechen. Homeromastix, Ein schelter Homeri.
Homo , Ein mensch. Homuncul(us) & Homuntio, dimi. Menschli. Homo nouus, Ein mensch der von keym herlichen geschlecht ist / aber durch sein eygne tugent verruͤmpt wirt. Homo omniū horarū, Der zů zum schimpff vn̄ ernst geschickt ist. Homo trium literarum, Ein dieb. Homicida, Ein todtschleger todt schleger . Homicidium, Ein todtschlag todt schlag . Human(us), a, um, Menschlich / dz dē menschē angehoͤrt. Et Human(us), Früntlich / guͤtig. Humaniter, Früntlichē, guͤtlich. Inhuman(us), a, ū, Vnfrüntlich / grim̄. Humanit(us) aduer. Vom mēschē. Humanitas, Guͤtikeit / miltigkeit / früntlicheit früntlichheyt . Itē eruditio, Geschicklikeit Geschickligkeyt in den freyen künsten / verstendikeit verstendigkeyt .
Homilia latinè colloquiū, Ein mit gespraͤch oder rede.
Homos , latinè similis uel unus, Gleych. Vnde multa cōpo. ut Homonymū, Gleych naͤmig Gleychnaͤmig . Homotechn(us), Gleichs hant wercks handtwercks . Homophon(us), pe. pr. Ein hellig Einhellig / mitstim̄ig. Homousi(us), a, ū, einer substantz / gleichßwesēs gleichs wesens . Homœoptotū, p. p(ro). Dz gleichlich außgehet auß gehet , oder endet / da vil wort vff ein casum außgehē auß gehen , Homœosis, p. pro. Ein gleichnuß. Homœoteleuton, Dz sich gleichlich endet. ut Abijt, excessit, euasit, erupit &c.
Honos , & honor, oris, Ehr. Itē, Wirdikeit Wirdigkeyt vn̄ hüpsche. Vnde honest(us), a, ū, Ehrlich / hüpsch. Honesto loco natus, Von gůtē geschlecht / ehrlichs harkommens. Inhonest(us), Vnehrlich / schantlich / vngeschaffen / oder heßlich. Et honestū, substā. Die ersamkeit / zucht. Honestas, Ehrlikeit ehrligkeit / tugēt. Honesto, as, Jch verehre / thů ehr an. Dehonesto, Jch geschēd / entehre. Cohonesto, Jch ehre zuͤmal zů mal . Honoro, as, pe. p(ro). Jch ehre / halt in ehren. Inhonoro, Jch verachte / halt in keiner ehr. Honorabilis, e, Ehrwirdig. Honorari(us), a, ū, dz zů ehrn gehoͤrt. Honorariū, uinum, Ehrwein Ehr wein . Honorarius arbiter, Ein schidman von Ehrwegen erwelet. Honorarius tumulus, idem q(uo)d Cenotaphiū.
|| [84v1]
Honorarium munus, Ein verehrung / schencke zů ehr. Honorifico, Jch thů ehr an. Honorific(us), a, um, Ehr beweysig. Honorificentia, Verehrung.
Hora , Ein stund / oder ein ietlich teyl der zeit. Et Horę, Die Goͤttin der zeyt / dienerin der Sonnen. Horarium, Ein stund lang. Horologiū, Ein auhr / oder stund zeygung / zeyt teylung. Horula, diminuti. Ein stündli. Semihora, Ein halb stund halbstund . Sesquihora / Anderthalb stund. Sonat horam, Es schlecht die stund. Quotam sonuit horam, Wie vil hats geschlagen. Horoscopus, pen. cor. Das auffsteygend ort des himels gegen morgen. latinè, Ascendens. Itē, Ein geschirr damit man die stunden zeychnet. & tunc est adiectiuum.
Hordeum , Gerst. Hordeaceum, a, ū, Das von gerstē ist. Hordeaceus panis, Gerstenbrot Gersten brot . Hordearius, a, ū, Das zůr gersten gehoͤrt.
Horia , Ein vischerschiflein. Horiola, diminutiuum.
Horestes , Ein sůn Agamemnonis vn̄ Glytemnestrę, der sein můter getoͤdt hat.
Horizon , ontis, pen. pro. Der kreyß oder circkel am himel / so eins ietlichen gesicht gerings auff der erden herumb begreyfft.
Hornus , a, um, Heürig / dißjaͤrig. Vnde Hornotinus, a, um, penul. cor. Jaͤrig / eins jars. alt. Et Comp. Bihornus, a, um, Zweyjaͤrig. Bihornum uinum, Firnwein Firn wein . Trihornum, Zweyfirnig.
Horror , Zitterūg vō kelte oder forcht / schauderung. Item, Abscheüligkeit. Hinc Horridus, a, um, Rauch / harechtig / scheuchlich. Horridulus diminuti. Erschrocklich. zitterecht. Horriditas idem quod horror. Horribilis, e, Grewlich / grausam / heßlich. Horrificus, a, um, Das ein grausen vnnd forcht machet. Horreo, es, Jch entsitze / mir grauset. Item, Es freurt mich, oder ich bin rauch. Horresco, Jch heb an schauderen / zitterē / fürchten &c̄. Composi. Abhorreo, Jch scheuhe / foͤrcht. Non multum ab illo abhorret, Es ist dē nit vast weit oder vngleich. Abhorresco ferè idē Exhorreo, Jch zittere / oder entsitze / fürcht. Inhorreo & inhorresco, Jch wird zitterecht / oder rauch. Perhorreo, & perhorresco, ferè idem.
Horreum , Ein scheür / speicher / oder kornhauß. Horrearius, Ein speycher meister / kornmeister korn meister .
Hortor , aris, Jch ermane. Hortatio, & Hortatus, us, Ein ermanung. Hortamentū idem. Hortatorius, a, um, Das zů vermanung gehoͤrt. Hortator, Ein maner. Cōpo. Adhortor, & adhortatio idem quod hortor, & hortatio. sic Cohortor, Jch ermane zůmal zů mal . Exhortor, idē quod simplex. Dehortor, Jch mane ab / ich widerrate. Dehortatio, Ein abmanung / widerratung.
Hortus , Ein gart. Hortulus, dimin. Ein gaͤrtlin. Hortensis, e, Das im
|| [85r1]
garten wechßt. Hortensis herba, Garten kraut. Hortensius, Ein fürtreffenlicher Rhetor / oder redner zů Rom. Hortensia, Sein dochter / die auch gelert vn̄ wol beredt was. Hortulanus, Ein gartner.
Hospes , gen. com. uel om. Ein gast / frembder. Item, Der ein frembdē gast auffnimpt / ein fründt. Hospitium, Ein soͤlliche auffnemung vnd freüntschafft zwüschen frembden. Hospitiū renunciare, Soͤliche früntschafft vnd beherbergung abkündē. Hospitalitas, idem. Item, Ein herbergung der frembden. Hospita, æ, Ein wirtin oder frembde fraw. Hospitalis, e, Gastfrey / oder das zů den gesten gehoͤrt. Hospitale cubiculum, Ein gastkammer gast kammer . Inhospitalis, e, Vngastfrey. Item, Vnsicher. Inhospitalis locus, Ein vnsicher ort / da frembde die frembden nit sicher sind. Hospitor aris, Jch nim früntlich an ein frembden / oder wird angenommen / beherbergt.
Hostia , æ, Ein opffer / propriè Scrificiū ob deuictos hostes, Ein opffer das man thůt von des erobertē sygs wegen. Victima idem.
Hostis , gen. com, Ein feyndt / abgesagter feyndt. Hostilis, e, penul. prod. fyentlich // das des feynds ist. Hosticus, a, um, pen. cor. idem, Hostiliter, aduerb. Fientlichen / feyntlichen. Hostio, is, Jch vergelte / vergleiche / oder verletze / schedige. Rehostio, ich widergilte. Hostimentum, Ein vergleichung. Et hostorium, Ein streyche / kornstreyche korn streyche / das holtz damit man das meß gleich macht / oder abstreycht.
Huber , & Hubertas. Vide Vber.
Huc , Hiehar. Aduerb. ad locum.
Hudum . Vide Vdum.
Huiusmodi , & Huiuscemodi, generis omnis, indeclinabile, Soͤllicherley / dergleychen.
Humanus , Vide Homo.
Humerus , Ein schulter / oder achßle. De homine tātum dicitur, armus idem, sed etiam de brutis. Humerosus, a, ū, Das breyt schulterē hat.
Humilis , e, Nidertraͤchtig. Humiles arbores, Nidertraͤchtige baͤum / nit hoch. Humiles casæ, Nide baurenheüßle. Et per Metap. Schlecht / gering / verachtlich. Humili loco nat(us), Von schlechter geburt oder stam̄en. Metapho. Demůtig. Humilitas, Nideri / nidertrechtigkeit. Et, Demütigkeit. Metapho. À corpore ad animum, Humilio, as, Jch niddere / mach nidderig / demůtig / schlecht.
Humor , Feüchtigkeit. Humidus, a, um, Feücht. Humiditas, idem, quod humor. Humeo, es, Jch bin feücht. Humesco, is, ich wird feuͤcht / heb an feücht sein. Humecto, as, Jch feuͤchte / wessere / mach feücht. Humectus, a, um, Feücht gemacht.
Humus , Das erdtreych. Humi, aduer. Auff der erd. Humeus, a, um, Irdisch. Humo, as, Jch begrabe / deck mit erde. Humatus, a, um, Begraben. Inhumatus, a, um, Vnbegraben. Exhumare, Außgraben. Inhumare, Eingraben / in das erdtrych stossen.
Hunni , Die Hunen / voͤlcker auß Scythien / die Thraciam / Hungerland / vnd Jtaliam verhergt haben. Hunnicus, a, um, Das den Hunen zů gehoͤrt.
Hiacynthus , Ein purper / viol blům oder braun lilien / damit man ferbt. Latinè uacinium. Item, Ein edel
|| [85v1]
gestein. Hyacinthus, a, ū, Das soͤlliche farb hat.
Hyades , Ein gestirn im stierkopff styer kopff am himel / das man sunst latinè Suculas nennet.
Hyæna / Ein their in Africa / das des menschen reden lernet außsprechen / damit da mit zuͤbetriegen zů betriegen .
Hyalus , penul. correp. latinè uitrum, Glaß. Hialurgus, uitrearius, Ein glaßmacher glaß macher . Hyalinus, a, um, Glesen.
Hyberna , plural. tantum, Das winterlaͤger winter leger . Hybernaculū, Ein stub / oder ort da man im winter wonet. Hybernus, a, um, Winterig. Hyberno, as, Jch halt mich den winter / wone im winter.
Hybernia , Die Jnsel Hybernia / nit weyt von Engellandt vn̄ Schottē.
Hybla , Ein statt vnd berg Sicilie. Vnde Hyblæus, a, um, Das dem selbigen zůgehoͤrt. Hyblæum mel, nam illic plurimum mellis & optimū conficitur, Es wirt daselbst vil vnd gůt honig gemacht.
Hybridæ , penultima correpta, Hund die nit von eynerley geschlecht oder art geborn sind. Dicitur etiam de alijs brutis. Item de homine, Von eim menschen / der von eim Roͤmischen vatter / vnd fremden muͤter ist geborn.
Hydaspes , Ein fluß Jndie.
Hydor , latinè aqua, Wasser. hinc Composi & deriua. Hydria, Ein wasserkrůg wasser krůg , wassergeschirr wasser geschirr . Hydrochous, penultima correpta, latinè aquarius, Der wasserman. Hydromantia, Ein weyssagung weyß sagung auß dem wasser. Hydromeli pen. cor. latinè aqua mulsa, Maͤth. Hydrophobia, Ein kranckheit da einer dz wasser fürcht / so jhn ein wuͤtender hund gebissen hat. Hydrophobus, pe. cor. uel Hydrophobicus. Der soͤlliche kranckheit hat. Hydropotes uel Hydropota, pen. cor. Ein wasser trincker. Hydrops latinè, aqua intercus, Die wassersucht. Hydropic(us), wassersüchtig. Hydrus & Hydra, Ein wassernater wasser nater / wasserschlang Hydrā fingūt poetę multa capita habuisse, quorū aliq(uo) exciso plura subnascebant(ur). Die poetē dichtē Hydra sey ein schlang gewesen mit vil haͤuptern / vnd so eins abgehauwen / wůchsen andre mer an die statt. Hercules hat die getoͤdt. Hygrotes, latinè succus uel lachryma in arboribus, Das safft an den baͤumen. Hydrus, Ein berg vnnd statt nit weyt von Brundusio / am Adriatischen mehr. Hydrus, hydruntis, uel hydruntum, Vor kurtzen jaren vom Türcken bestritten.
Hyems , Der winter. Hyemalis, e, Winterecht. Hyems etiam significat, Ein vngewitter / vngestiem waͤtter.
Hylactor(This is the name of one of the dogs who devoured Actaeon.) , Ein nam eins hunds.
Hylas , Ein gefert vnd gesell Herculis.
Hymen , Ein zart heütle an der
|| [86r1]
junckfrewlichen scham̄. Hymenęus, Ein braut lied / hochzeit gesang. Itē, Der Gott der hochzeyt.
Hymettus , Ein berg in Attica / darin koͤstlich marmelstein / vnd vil bluͤmē / der halb auch vil immen. Vnde Hymettius, a, um, Das dar von kumpt oder zůgehoͤrig ist.
Hymnus , Ein lobgesang den Goͤttern.
Hypæthra , plural. latinè Subdalia, uel Subdiualia, Vnbedeckte gaͤng / oder vnderm blossen hymel / darin man spacieret.
Hyppallage , latinè subalternatio, uel submutatio, Ein verkerung / da man die ordnung verkert in der rede. ut, Dare classib. austros. pro, Dare austris classes.
Hypanis , Ein fluß Jndie vn̄ Scythie
Hypanemium ouum, latinè subuentaneum, Ein laͤr ey / da nicht auß geboren mag werden.
Hyperaspistes , Ein beschirmer.
Hyperbaton , penultima cor. latinè Transgressio, Ein übertrettūg / da die ordnung der worten verwirt ist / vnnd das verbum lang hernach volget.
Hyperbole , latinè superlatio, uel superiectio, Ein überhebung mitt worten / mer dann glaublich ist / so man ein ding groß machet / oder zů vil vernichtet.
Hyperborei , Voͤlcker gegen mitnacht / bey dem fluß Tanais die man ietzūd Moscowiter nennet.
Hypercatalecticum , Ein carmen oder verß, da ein sylb überig ist am end Hypermeter idem.
Hyphen , latinè subunio, Ein vereinigung zweier woͤrtlin vnder ein thon
Hypocaustum , Ein stube / oder badstub bad stub .
Hypocrita , latinè simulator, uel mimus, Ein annemmer einer anderen person / gleißner. Hypocrisis, Annaͤmūg / oder nachuolgung einer andren person / gleißnerey.
Hypodema , penul. prod. latinè calciamentū, Ein schůch.
Hypodiastole , penul. correp. latinè subdistinctio, Ein vnderscheydung der woͤrter / das sie nit an einander hangen / zerteylung.
Hypodidasculus , penul. correp. Ein vnderlermeister vnd·leer meister .
Hypogeon , Ein keller oder speißgaden in die erde gegraben.
Hypomnema , penul. prod. commentarium, Ein register / oder auffzeichnung / oder erklaͤrung.
Hypostasis , penul. correp. latinè subsistentia, substātia, Ein waͤsen. Itē, Ein person.
Hypotheca , pen. pro. latinè pignus, Ein pfand.
Hypothesis , pen. cor. latinè argumētum, siue materia, Ein begriff vnd inhalt eins dings.
Hypotyposis , pe. pro. latinè suffiguratio, uel effictio, Ein außtruckenlich beschreiben eins dings / das man meint / man saͤhe es vor augen.
Hypoxeusis , latinè subiunctio, Da eim ieltichē stückle der rede sein verbū
|| [86v1]
wirt zůgesetzt. Et contraria figura zeugmati.
Hypozygia , latinè subiugalia, Joch thier / die am ioch ziehen.
Hyrcania , Ein landtschafft Asie / stoßt eins teils an Parthiam. Vnde Hyrcanus, a, um, Das darauß ist. Hyrcanum mare, aliàs Caspium, Dz mehr daran stossend.
Hysterologia , uel Hysteron proteron, Das das vorder hindenach wirt gesagt / vnd das letst zům erstē.

1This entry is re-ordered in 1536a.
21536a: incorporated into lemma Caro.
3d.i. mhd. kurzwîlen

XML: http://diglib.hab.de/edoc/ed000008/tei-transcript_03-ch.xml
XSLT: http://diglib.hab.de/edoc/ed000008/tei-transcript.xsl