610718
Matthew Parker an Matthias Flacius, Johannes Wigand und Matthaeus Judex

Croydon, 18. Juli 1561.

Staats- und Universitätsbibliothek Hamburg, Sup. ep. 1, 322r-323v.

Ausfertigung durch Sekretär Parkers. Ortsangabe und Unterschrift Parkers. Alte Signatur: „CXV“.

Papier, Format 2°. Bl. 323r vacat.

Transkriptionen

Literatur

Adresse: [323v] Doctissimis viris Matthiae Fl[acio] Illyrico, Joanni Wigando, Matthaeo Judici

[322r] Perquam mihi grata est, religiosi viri,a haec pia humanitas vestra, qua reddidi mihi sunt nuper a vobis per fidum quendam nuntium commentarii vestri, unde faciliorem mihi vestro nomine dedistis defensionem: siqui posthac falso doctrinam, quam profitemini, calumniabuntur.1 Quam quidem doctrinam et fidem vestram, quomodocunque ex parte cunctis non placet: tamen aperte profiteor, ingenue vos sincereque fecisse, quod tam plene, tam cumulate, tam sine omni fuco et ambiguitate mentem et sententiam vestram indicastis. Quibus tamen opinionibus vestris diligenter consideratis, non possum non dolere, quod aliqua sit in praecipuis religionis controversiis inter nos dissensio, utrosque praesertim instructos una scripturae regula, uno etiam animi ardore ductos, et restituendi veritatem, et a finibus Christi ecclesiae quam procul exterminandi omnem errorem et mendacium. O quanta hic occasio lapsus praebetur bonis! Quantum hic probriis et maledictis ab hostibus vexatur ipsa evangelii restitutio! Utinam quidem alter alteri, sedatis affectibus, patienter magis et attente auscultare vellet, et neuter ita faveret sententiae ut faceret hanc publicam religionis causam, materiam gloriae, ambitionis, dissensionis!

Quod ad praecipuam illam causam attinet, ob quam venit domesticus vester tabellarius2 ad vos scilicet deferendi causa eiusmodi veterum commentarios, quales obtinere a nobis speravistis; cognoscite, quo diligentior fui, ut desiderio vestro hac ex parte plane satisfacerem; vel potius, ut sumitis, iuvarem; eo infelicius mihi res ex animi mei sententia adhuc successit: et ubi reposueram maximum spem naciscendi quod cuperem, ibi iam omni prorsus spe privor. Atqui posteaquam plurimos plurimis, et locis et viris, frustra missisem nuntios, tandem animarer ad recuperandum D[octoris] Balei libros, quos (ut dicebatur) spes esset acquirendi, si periculum ipse facerem: didici igitur tandem, inquisitione facta, ad cuius manus post eius fugam ex Hybernia hi pervenere.3 Quorum cum ingens acervus ad me perferebatur, reperi haud dubie nullos, mea sententia, vel dignus vetustate vel argumenti ad vestrum institutum commodi ac utilis. Quos tamen cum vidisset vester Nigerus [!], una cum meis et aliorum complures, multum iuvare posse dicebat. Habet igitur, hac conditione, ut intra annum tranmittantur.4

Quod si sit apud vos nostrae nationis scriptorum tam locuples quasi instrumentum et apparatus quam mentio fit in vestro catalogo,5 arbitror superesse vobis multo plures de nostris quam sint rursus in toto Angliae regno, quorum sit apud nos certa [322v] intelligentia atque cognitio: sive hoc sit, quod quidam volunt gratificari vobis in hoc utili conatu, et ex privata quadam offensione non respiciunt publicum ecclesiae bonum, sive quod quidam haec se possidere neminem conscium esse velint. Atque ita, ut canis in praesepi, nec ipsi fruuntur, nec ex his fructus ad alios redire sinunt. Reginae porro Majestatis bibliotheca non ea possidet, per quae hoc munus, quod exigitur, praestare queat, id quod mihi retulit is qui illius curator et custos praeficitur. Atque ita se res habet ut vestrae petitioni, sicuti vellem, non satisfaciam, licet (priusquam experentia eram edoctus) certo credidi me vestram causam plus iuvare potuisse. Certe Academiae, et quaecunque fuerunt religiosorum aedificia, prius diripiebantur quam animadvertebatur quantum incommodi rediturum esset ecclesiae Christi ex hac librorum clandestina direptione et iactura. Papistae autem nihil exhibebunt: penes quos (fertur) cum essent huiusmodi monumenta, quae vel maximam doctrinae suae partem labefactarent, bonos quosdam authores commisere igni, invidentes mundo horum inspectionem, id quod mihi constat de Vigilii libris quibus sic abusi sunt.6

Plura scripsissem de his rebus, et de hoc tam molesto onere, attamen fructuoso, quod suscipitis in componenda hac historia, nisi quod, partim morbo partim aliis rebus sic impedior, ut his cogitationibus libere, quod cuperem, vacare non concedatur. Sunt qui in historia vestra authorum quorum vos nudam tantum commemorationem facitis, ipsa verba recitata esse desiderant. Quod etsi in historia tam grandi sit laboriosum, et viris multae lectionis usum non praebet; tamen initiatis non nihil lucis sit allaturum, et contra maledicos magni etiam futurum momenti. Sed huic deinceps prospicere sit vestrae prudentiae cogitatio. Mitto vobis viginti angelatos7, significationem grati mei erga vos animi, quam boni consulatis rogo. Interim precor ut adsit vobis Sanctus Dei Spiritus, perpetuus adiutor conatus vestri. In Christo valete.b 18 Iulii, Croidoni.

Vestri studiosus,

MATTHAEUS CANTUAR[ENSIS]


Kritischer Apparat

a Die Ansprache "religiosi viri" setzt die Handschrift in Klammern.

b Handwechsel zu Matthew Parker


Sachapparat

1 Parker verwendet den Begriff "commentarius" in der Tradition Caesars für einen historischen Bericht. Ob es sich um die vierte, Königin Elisabeth I. gewidmete Zenturie handelt, um den "Catalogus testium veritatis" oder um die von Flacius im vorherigen Schreiben an Parker auf jeden Fall mitgesandte Disputation mit Victorinus Strigelius, kann nicht abschließend geklärt werden. 610522.

2 Zu Bernhard Niger als Überbringer des Flaciusbriefes vgl. 610522 und 610630.

3 Die Bitten um Bücher und die Erinnerung an die reiche Bibliothek John Bales in 610522. Bale war bis zu seiner Flucht vor Königin Maria Tudor Bischof von Ossory in Irland. Zum Verlust seiner großen Bibliothek vgl. Jones: Parker, 35. Da Parker über den Verbleib der Bibliothek Bales spricht, setzte Parker Correspondence, 186 Anm. 1 dessen Tod voraus und datierte das Schreiben – mit großer Vorsicht – in das Jahr 1566. Allerdings war dann bereits Judex verstorben. Stattdessen besteht ein unmittelbarer inhaltlicher Bezug zu 610522. Vgl. auch Hillas: Elias of Thriplow, 18. Parker ist nach Bales Tod auch an dessen neuer Handschriftensammlung interessiert. Am 20.11.1563 schreibt er an Sir William Cecil: "Concerning the old antiquities of Mr Bale, I have bespoken them, an am promised to have them for money if I be not deceived." Parker Correspondence, 197-199, hier 198.

4 Flacius verarbeitete in der Neuauflage seines Catalogus testium veritatis [Online] die Semidiales des Elias von Thriplow, die auch John Bale erst nach der Veröffentlichung des zweiten Teiles seines Catalogus (1559) gefunden hatte. Es bleibt unsicher, ob Flacius sie hier von Parker erhielt oder ob Bale der Vermittler war. Vgl. Hillas: Elias of Thriplow, 18.

5 Flacius arbeitete an der zweiten Auflage seines Catalogus testium veritatis, Basileae: Johannes Oporinus; Michael Martin Stella, 1556 [Online].

6 Vigilius von Thapsus war ein afrikanischer Bischof im 5. Jhd., gestorben 484. Die folgende Ausgabe seiner Werke befand sich nachweislich in der Flaciusbibliothek: B. Vigilii Martyris Et Episcopi Tridentini Opera, Coloniae Apud hæredes Birckmanni ..., 1555 [opac]. Das Exemplar der Herzog August Bibliothek H: D 133.8° Helmst. (1) besitzt auf dem Einband ein Flacius als Besitzer ausweisendes Supralibros: "M F I 1555" und im Deckel den handschriftlichen Besitzeintrag: "Illyr". Die Nummerierung auf dem Buchrücken verweist auf eine Signatur seiner Bibliothek: "No. 260".

7 angelatus: eine Sextelmünze, Sextelunze = etwa ½ Schilling. Vgl. Johann Ramminger, Neulateinische Wortliste, Lemma 'angelatus', [Online] (benutzt am / used on 9.2.2010).

XML: http://diglib.hab.de/edoc/ed000086/Hamburg/SUB/610718_Parker_an_Flacius,_Wigand_und_Judex.xml
XSLT: http://diglib.hab.de/edoc/ed000086/tei-transcript.xsl