570923
Johannes Wigand an Nikolaus Gallus

Magdeburg, 23. September 1557.

Stadtarchiv Regensburg, Ecclesiastica I, 15, 48.

Autograph.

Papier, Format 2°.

Transkription: Keine.

Adresse: [9055] Reverendo viro, pietate & confessione praestanti D. Magistro Nicolao Gallo. Ecclesiae Dei, quae est Ratisponae superintendenti fidelissimo. Domino & fratri suo colendo.

[9054] S[alutem]. Etsi nihil habebam quod scriberem, tamen literas hisce materiis, quibus mitto, addere visum est. Tuum erit boni consulere ac spargere. Nostri debuissent hic cum sacrificulis1 nostris rursus agere.2 Verum Brunschvicensis, qui unusa mediatoribus est, diem in aliud tempus reiecit.3 " Ego valde timeo, ne concedatur sacrificis aliquid ad speciem, hoc est, ut occupato summo templo, aliquas latinas boationesb instaurent, puras ut dictitent, & postea paulatim sua adiiciant. Non credis mi frater, quam degenerent plerique ac zelum omnem remittant. Nos hic tanquam noctuae vivimus, nemo est qui communicaret quicquam, nemo qui cuperet salutares admonitiones. Imo quidam consusurrant cum impiis & occulta consilia agitant.

Ego expello, ut aliquod me exturbent, ut breviter dicam. Manebo tamen Deo dante in statione, faciam quod potero, etiam in hoc summo verorum ministrorum contemptu, odio, conculcatione, donec Deus voluerit. Vitebergenses & reliqui nos tandem omnes pro summis haereticis, Antinomis imo etiam homicidis traducent, sicut iam prima fundamenta in Praefatione Quaestionum iacta sunt, id quod tamen non est novum.4 Sed quid ego te, qui similibus fluctibus apud tuos iactaris, molesto. Rogemus Deum verique aut potius omnes pii ministri, ut eluctorii feliciter queamus. In historia progredimur non impigrè, modo pecunia, qua porrò aleremus operarios, adesset. Nam decemc plurimum absumunt, sicut facile cogitare potes.5 Coepta est centuria quarta uberrimam materiam continens.6 Audio te magnos dolores in brachio habere, iuvet te Deus. Salutem te omnes, praecipue vero meus Judex ex omnibus, fidissimus & utilissimus socius mihi relictus. Postridie Mauricii 1557 Saluto coniuge ac liberos tuos T. Wigandus. Calvinum audio nos depectere egregio, credo me visurid scriptum.7


Kritischer Apparat

a Folgt gestrichen est

b sc. orationes

c Folgt gestrichen plur

d unsichere Lesart visuri


Sachapparat

1 Die nicht unübliche Anrede altgläubiger Geistlicher mit dem antiken Begriff des Opferpriesters (Liv. 25,1,8; Suet. Dom. 1,2) in der lutherischen Polemik. Vgl. Martin Bucers Überschrift im 22. Kapitel des Consilium theologicum privatim conscriptum: Quid agent sacrificuli ad stipem missantes. In: Martini Buceri Opera latina. Bd. 4: Consilium theologicum privatim conscriptum, publié par Pierre Fraenkel. Leiden 1988, 55. [opac].

2 Ende 1557 begannen die Verhandlungen über die Restitution des katholischen Domstifts in Wolmirstedt. Vgl. Hoffmann: Magdeburg 2, 9-12. S. auch 580315A.

3 Kurfürst Joachim II. hatte mit dem Erzbischof, dem Domkapitel und dem Magdeburger Rat im August 1555 in Cölln einen Kontrakt zur Restituierung des Erzstifts ausgehandelt. Danach sollten Kapitel und Erzbischof alle Stiftskirchen, Klöster, Zinsen und Steuern wie vor 1546 eingeräumt werden, als Entschädigung für entgangene Einkünfte sollte die Stadt 50000 Gulden begleichen. Da aber die Bemühungen, den Vertrag auch anzunehmen, scheiterten, übertrugen die Fürsten und Stände auf dem Reichstag im Juli 1556 Herzog Heinrich d. J. von Braunschweig und Fürst Wolfgang von Anhalt die Aufgabe der Vermittlung zwischen den Parteien. Der Magdeburger Rat hatte bereits Ebeling Aleman nach Brüssel zum Kaiser gesandt. Schließlich wurde der Vertrag am 29.1.1558 in Wolmirstedt angenommen. Vgl. Hoffmann: Magdeburg 2, 4-9. Es schmeckte den Protestanten nicht, dass Luthers "Hans Wurst", der altgläubige Heinrich von Braunschweig, nun in die Vertragsverhandlungen eingeschaltet wurde.

4 Wigand bezieht sich auf die gerade erschienene Zusammenstellung von in Wittenberg gehaltenen Quästionen: Quaestiones de rebus cognitione dignissimis, explicatae in publicis congressibus in Academia Witebergensi […] scripta e plaeraeque a Philippo Melanthone, Witebergae: Rhau, 1557, [opac]. In der auf den 31.7.1557 datierten, Adam von Ungnad gewidmeten Vorrede von Paul Eber heißt es mit Blick auf Flacius und Genossen: "Praecipue uero causa, ut has quaestiones ederem, me mouit, quod animaduerti, hanc scholam ab aliquis, & quidem ab alumnis suis, quod indignissimum est, non modo deformari falsis criminationibus, sed ita etiam feliciter infestari, ut nisi diuinitus hucusque conseruata esset, iam dudum, quantum in ipsorum machinationibus fuit, corruitura fuerit." (ebd. Bl. 3r).

5 Vgl. 570625.

6 Tatsächlich handelt es sich bei der vierten Zenturie mit 1574 Spalten um das umfangreichste Werk. [Online].

7 Calvins Antwort in der Sakramentsdebatte auf die Schriften Joachim Westphals und des Magdeburger Klerus: Ultima Admonitio Joannis Calvini, ad Joachimum Westphalum […] Refutantur etiam hoc scripto superbae Magdeburgensium & aliorum censurae, [Genève]: Crispinus, 1557, [opac]. Die Ausgangsschrift war: Confessio fidei de eucharistiae sacramento, in qua ministri ecclesiarum Saxoniae solidis argumentis sacrarum literarum astruunt corporis et sanguinis Domini nostri Jesu Christi, praesentiam in coena sancta, et de libro Joannis Calvini ipsis dedicato respondent, Magdeburgae: Kirchner, 1557. [opac].

XML: http://diglib.hab.de/edoc/ed000086/Regensburg/StA/570923_Wigand_an_Gallus.xml
XSLT: http://diglib.hab.de/edoc/ed000086/tei-transcript.xsl