571116
Johannes Wigand an Nikolaus Gallus

Magdeburg, 16. November 1557.

Stadtarchiv Regensburg, Ecclesiastica I, 15, 52.

Autograph.

Papier, Format 2°.

Transkription: Keine.

Adresse: [9069] Reverendo & Clarissimo viro D. Magistro Nicolao Gallo, Ecclesisiae Dei, quae est Ratisponae, superintendenti vigilantissimo, Domino & amico suo colendo. Regenspurgk.

[9066] S[alutem] in Christo. Fidelis est inquit Paulus, Deus, qui non patietur vos tentari supra id quod potestis, sed faciet etiam cum tentatione eventum, ut possitis sustinere.1 Rogo igitur eundem Deum, ut te iam in tuis maximis moeroribus consoletur ac sustentet, sicut eum facere non dubito. Te etiam hortor, ut voluntati Dei obedias eiusque vocem audias. Prope erit, quando ego & tu vicissim charissimas, nostras coniuges videbimus in aeterna vita, perpetuo postea cum ipsis indulis [!] societate victuri.2 Plura nunc non scribam, ne luctum renovem, ac scio tibi non deesse, qui necessarias consolationes suggerant.

Pecuniam à Luca accepimus. Quitantiam mittimus.3 Verum cum tam subito D. Illyrici subscriptionem habere non potuerimus, puto satis esse quod nos quattuor addiderimus nomina.4 Si voles D. Illyricus seorsim addet suas testimoniales literas. Agimus autem tibi caeterisque, piis viris, quicumque illi sunt, pro ista collatione gratias quam maximas nec dubitabitis, quin optima fide collocetur. Alimus adhuc decem operarios.5 Tardiuscule res progreditur, tum quia autores plurimi ac prolixissimi sunt evolvendi, tum quid res bonas & utiles bono ordine contexere, quantum quidem in nobis est, studemus. Superficiales ut sic dicam, narrationes facilius multo componeremus, quales quidem passim in historicis videmus.6 Optimum virum D. Doct. Casp. vitam functum esse, & in tali loco, ex animo doleo. Recte autem & pie fecistis quod ad Max[imilianum] de libris quaedam perscribi curastis, gubernet enim Deus, ut nos adiuvet.7

Quomodo se iam secant Witebergenses nosti, ut me mirifice mentiuntur, quod negem conversionem esse necessariam, negem Bona opera esse necessaria & nescio quae ali. Sed Deus pro his maledictis mihi dabit aliquid boni. Sunt etiam apud nos homines Adiaphoristico spiritu imbuti, qui mendacia illa partim excitant partim augent.8

[9067] Calvini iras credo legisti.9 Utinam & tu Cvingliani aliquam Confessionem opponeres, ac fundamenta ipsorum everterre. Pia aliis enim acumine ingenii & eruditione te ornavit Deus, ut non tantum propter ministerium, sed etiam ob haec dona hoc officium Deo ac Ecclesiae debeas. Saltem in hac tua imbecillitate dictares si ipse scribere propria manu non posses. Vides quot passim sacramentariae hereses patroni exurgant & in medium prodiant.10 Turpe igitur nobis est, in acie ac difficilimo praelio paucos relinquere, ac spectare tam frequenter hostium irruptionem. Rogo igitur mi vir Dei, ne in hac parte Ecclesiae laboranti desis.

Nos hic alias parum apti ad tanta certamina sumus, id quod nosti, & accedit insuper hoc opus historicum, in quo me & Judicem ita desudare, necesse est, ut non tantum diem, sed & noctis aliquam partem ei tribuere cogamur, nec tamen nobis ipsis satisfacimus. Caeteri operarii faciunt, quod iubentur, ut fieri solet, nec tamen ut volebamus, ideo perpetuae nobis correctiones & scriptiones incumbunt, id quod paucis notum est.

Collegi quasdam summas praecipuorum capitum doctrinae Christianae, quae meis auditoribus in templo praeleguntur, ubi impressae fuerint mittam.11 De caeteris D. Illyricum scio ad te diligenter & copiose perscribere. Bene in Domino vale. Salutabis meo nomine reverenter omnes tuos comministros. Magdeburgi 16 Nouembr. An. Do. 1557. T. Wigandus. Salutat te meus comminister M. Judex.


Sachapparat

1 1. Korinther 10,13.

2 Gallus hatte Flacius am 21.7.1557 von der Krankheit seiner Frau und seiner Tochter berichtet. Der Schmerz nehme ihm die Kraft, so dass er kaum die Arme bewegen könne. Cod. Guelf. 361, Bl. 54r-v. Wegen ihrer Erkrankung nahm er auch nicht am Wormser Religionsgespräch teil. Vgl. Voit: Gallus, 218. Wigands Tröstungsversuch, dass sich seine und Gallus Ehefrau im Himmel träfen, zeigt an, dass auch dessen erste Frau bereits verstorben war. 1568 ließ er sich ein Gartenbuch für Ehefrau Eva schicken. 660228.

3 Ein Lukas als Überbringer von Geld ist unbekannt. Der im klassischen Latein unbekannte Begriff "quitantia" bezeichnete im Lehnsrecht ein von Diensten freies Lehen und wurde bald auf ein Schriftstück übertragen, mit dem der Gläubiger Schuldfreiheit testierte. Vgl. Du Cange 5 (1845), 559; 568 und Lexicon mediae et infimae Latinitatis Polonorum, Kraków 1992-2001, Bd. 7, 1678.

4 Vgl. Diener: Centuries, 151: "[…] he did not have access to the subscription lists of Flacius; he would turn the matter over to Flacius; also to write the proper acknowledgements for the receipt of the money." Bei den Unterschreibenden kann es sich neben den Leitern des Unternehmens (Gubernatoren) Wigand und Judex um die städtischen Vertreter, den Ratsherren Ebeling Aleman und den Mediziner Martin Copus (Köppe), handeln, die als Bürgen für den Bücherverkehr und als Schatzmeister der Zenturien fungierten. Vgl. 590419.

5 Vgl. 570625.

6 Diener: Centuries, 151 vermutet, dass es sich bei den "superficiales narrationes" um Verbindungstexte, "connected histories", handelte.

7 Caspar von Nidbruck, der am 26. September 1557 mit nur 30 Jahren verstorben war, hatte die reiche Bibliothek König Maximilians für die Zwecke der Zenturien genutzt. Maximilian sollte zwei Jahre später die entliehenen Bücher zurückfordern. 591022. Gallus' Brief an Maximilian scheint verschollen.

8 Zur Frage der Werkgerechtigkeit bei Georg Major vgl. 570816 und TRE 21 (1991), 727-729.

9 Vgl. 570923570923.

10 Wigand bezieht sich auf die Kontroverse mit Hardenberg in Bremen. Vgl. 570625.

11 Wigand wird 1558 eine deutsche und eine lateinische Zusammenfassung seiner Lehrartikel veröffentlichen, die identisch mit den Loci doctrinae der ersten Zenturie sind. Da er vom Verlesen der Artikel im Gottesdienst spricht, ist von den Vorbereitungen zur deutschen Fassung auszugehen. Methodus oder Heubtartickel Christlicher lere, wie sie in der Kirchen zu Magdeburg furgehalten vnd geleret werden, Magdeburg: Ambrosius Kirchner, 1558. [opac].

XML: http://diglib.hab.de/edoc/ed000086/Regensburg/StA/571116_Wigand_an_Gallus.xml
XSLT: http://diglib.hab.de/edoc/ed000086/tei-transcript.xsl