[9737i.23r] S[alutem] P[lurimam]. Quas nona Novembris anno superiori ad me dederas, vir in domino charissime, heri primuma accepi, inclusam quoque schedulam, quae instituti tui rationem continebat.2 Deo maximas gratias ago et nobis congratulor, quod b pios Doctores adeo benigne nobis largiatur et conseruet hisce ultimis et periculosissimis sane temporibus. Non dubito, quin hoc opus et quod c instituistis, Ecclesiae ac piis sit magno usui futurum et praecipue eam ob causam, quam ipse refers ad refellendosd errores, quos isti vetustate temporis palliare conantur. Agnosco, me hoc debere et Deo et Ecclesiae, ut ad rerum verarum propagationem proe talentof conferam meos labores et Deum precor in dies, ut faciat me vas misericordiae et salutare mihi et aliis piis.g Poterit, quod coepit, perficereh pro sua voluntate. Ego nullam occasionem praetermittam faciendi officium, Deus det succursum. Hactenus a biennioi maximopere delectatus sum visitatione et perlustratione bibliothecarum.3 Inveni quaedam, quae tuo instituto forte deservirent ea collegi et mecum habeo, non denegoj vobis, scribite saltem, cui et qua ratione tute transmittanturk, qui etiam manus sint admoturi, cum scribas, te tantum materiam colligere, alteri scriptionem mandaturus, l non unius erit labor meo iudiciom et forte necesse, ut multi sint, qui ventilatis paleis grana colligant. Habuerunt enim et illi viri boni, qui scripserunt, humanae offuscationis quaedamn neque tam serena illuxerat superiori aetateo veritas, attamen lignum fumigans minime suffocandum et apium more4 non venenum, quod arenea, sed rorem exsugere oportebit. Qua in re opus erit iudicio et delectu, ut liberaliter institutus inp doctrina religionis et veras sententias teneat ad resecandum eaq, quae parum veritati consentanea videbuntur aut quae infirmos possent remorari. Idoneus autem esset, quantum ego existimo, Dominus Magister Nicolaus Gallus5, placent enim mihi scripta ipsius etiam hoc nomine, quod multa paucis methodice complectatur.r Ordinem, quem secundum temporum seriems sequitur, ego quoque in Cathalogo tuot salvo vestro et meliori iudiciou probaremv. Quod vero ad maius illud opus attinet, crediderim secundum materias distinguendum, ut primum secundum capita [9737i.23v] […]w x errores circa doctrinam ab antiquis taxati recenseantur, deinde circa ceremonias et ritus, tertio aduersus statum ac mores Praelatorum atque Ecclesiasticorum a capite ad calcem.6 Nihilominus adiici poterit, quo tempore, per quem et ubi scriptum quodque sit.y z Campus erit latissimus et miris coloribus depingi pro meritoaa poterunt. Nam huc referenda, quae in conciliis a viris piis in medium producta; articuli etiam saniores inserendi, diuersi ritus ecclesiae Graecorum Orientalium atque Occidentalium, quomodo cumulati, quid quisque addiderit de suo, id ex historiis addi possent, et nonnulli nostra aetate quaedam edideruntab, ut D[octor] Georgius Maiorac 7 circa Missamad 8 et alii aliaae, quae tamen utpote ex historiis antiquis desumpta ut antiqua inter veterum scripta numeranda essent. Habet illeaf quoque, quem noviag; scripta Chronicaah varia, ubi de Pontificum vitis et institutione ceremoniarum hinc inde aliquid, Item missam diui Chrysostomi ai aj 9 verum Venetiis excusa est typis graece et latine cum versione Pelargi, de hoc tamen libro vobis relinquo iudicium. Tertia pars tractatus cresceret in immensum, quia mores dissolutissimos, avaritiam inexplicabilem et nullum non pene genus flagitii (quo in quali fiet semper otiosi illi saginati sues [?]) ak, superior quoque aetas detestata est, quod varia scripta non tam theologicorum, quam et poetarum aliorumque omnium nationum gravamina, querelae, protestationes legatorum in conciliisal et talia scriptaam manifestum faciunt. Item, quae diversi ordines contra se inviceman scriptitarunt, quae multi adversus Beghardos, Templarios et eius farinae homines. Hic ortus, origo, tempora fundationis, progressus, exitus, plaga diuina in exterminatis iucundum argumentum praeberet, qualis nempe nonullorum fuisset vitae innocentia et quam mortui mundae doctrinae ac vita immundiao fuerint, ex cujusque ordinis regulis, quas tenaciter multi sacris literis praeponunt, recenseri quaedam possent, cum brevi oppositione ap exaq patrum atque conciliorum ar pronunciatis. In hoc opere tripartito (quod ad minmum tribus viris doctis sat negotii praeberet) quantum ad primum locum attinet, qui basis esset et fundamentum, possent articuli controuersi et a quibusdam Magistris nostris condemnati, post unam atque alteram ex sacris literis [9737i.24r] corroborationem, deinceps ex patribus Augustino et aliis piis viris, qui se mendaciis opposuerunt,as prolixe & sufficienter comprobari, ut videant, quid Catholica obseruarit Ecclesia, & num recenter sint omnia ambitiose excogitata.at Aliquot doctis et piis adolescentibus vel potius illis, qui in disputationibus versati essent, tales doctoresau perlegendi committantur, cuique suus autor. In quo perlegendo quicquid ad praenotatos per vos articulos contraversos spectare existimaret, excerptum vobis disponendumav traderet. Tentarunt id nonnulli aetate etiam nostra et recenter, minus plene, namaw saniores Doctores Ecclesiae legendi essent, hoc per literas quoque hinc inde apud minus occupatosax ministros confici posset. Pellicanusay 10 forte non dectractaret ad certos articulos ab aliquoaz illi perscriptos et de quibus convenit inter vosba, prolixam ex patribus annotationem. Audio enim in patribus esse versatissimum. Omnium opera ad opus tam varium esset utendumbb. Quae illebc vir collegit, de quo nuper scripsi, paucabd sunt, be nec potest bf hoc tempore ut vellet providere, nambg aliis divexatus negotiis bg et temporum perturbatione praepeditus, mavult etiambh scriptionem bi idoneis et exercitatis in ea professione commendare. Nihil tamen bj remittit de officio boni ac piibk viri etiam apud alios cum fructu negotiandi,bl in quo precatur quotidiebm se bn confirmari, id quod et vos per Christum a Domino rogabitis. ut posset, quod propositum habet, perficere in domino, bo confirmetur vera agnitio in cordibus nostris, hisce postremis temporibus, in quibus etiam electi, si possibile esset, a pseudoprophetis decipiantur, bo bq Posteaquam autembp miseris cathalogum tuum, non desistet per omnes christiani nominis regiones tales autores per amicos suos perquirere et collectosbq vobis transmittere,br si modo certior reddatur, quod tali operi manus serio admovere cupiatis et inceperitis. Habet ille11 quoque multa et colligit quotidie, quod potest,bs in negotio religionis, quocunque idiomate scriptum a temporebt repurgataebu doctrinaebv et utriusque partis varia, ea tamen seruat in alium finem. Maximo etiam desyderio tenetbw, omnemque occasionem aucupabitur vobiscum ea de re aliquando conferendi. Mittit tibi hic responsi loco, quae ipse habet, ea non detrectat, si opportune mittere possit, prius tamen per literas vestras certioratus, cui tuto, quomodo tradat, quid, qua ratione tractandum constitueritis. Quae nondum habet, item quae in Cathalogo tuo conscripta vobis deerunt et quae in Scheda scripsisti te desyderare,bx non desistet omni studio perquirere, nullis sumptibus, quantum pro exiguis suis facultatibus suppeditare poterit, in hoc tam pio negotio parcens.12

[9737i.24v] Vidit etiamby indicem librorum, quos Laziusbz 13 habere diciturca et inter omnes cb forte hoc cc usui vobis fore coniicit:cd Albuini, Caroli Magni praeceptoris, commentarii in Genesim et de mysterio sacrificii Missae aliorumque Ecclesiae rituum explicationes ad Carolum Imperatorem Magnum, Cecilii Cypriani Carthaginensis Episcopi de abusiuis Ecclesiae, Historia Sanctorum Joannis Baptiste, Marci, Lucae, Clementis Irenaei, Polycarpi, Apollonicas, Hippoliti, et Cecili Cypriani Carthaginensis ex archivis Notariorum primae Ecclesiae, Chronicon universale Pontificum Romanorum et Caesarum, Martini Presbyteri ad Innocentium papam, quae desinit in Ottonibus, Epistolae Historiales Summorum Pontificum ad Reges Germanorum, Epistolae et fundationes variorum Germaniae cum episcopatuum tum coenobiorum. Codex (ut in indice erat) antiquus et utilissimus. *ce cf De sacrosancta cruce et contra Idolatriam incertus autor bono elegiaco. Sperat ille cg successu temporis tales libros, quavis arte, bona tamen et honestach se habiturum esse. Quicquid tandem de suo talento conferre poterit, faciet ut debet lubens. Quod ad ipsum volesci tradas Domino M[agistro] Nicolao Gallocj atque ita ex ordine ad ipsum etiam sine ulla inscriptione perferrentur commode. Deus aeternus pater Domini nostri Jesu Christi gubernet omnia consilia et conventus nostros provocatione cujusque ad nominis sui gloriam et rerum vestrarum propagationem et custodiat reliquias per Jesum Christum filium suum unigenitum, τὸν μεσίτην καὶ ἱκέτην nostrum. Amen. Valete in Domino. Raptim ex Musaeo nostro. 1a. Martii 1553.

ck Tuus ex animo N[idbruck] quondam etiam in illa urbe, ubi nunc es, probe tibi notus, nunc vero ἀνόνυμος, tui autem omnium piorum non minus studiosus.

Domino Magistro Gallo.14

Doctissime vir et in Domino charissime. Rogo, ut hasce ad manus Illyricicl ipse reddas et quod respondere volet tum involve et obsignatum mittas per certum tabbellarium Wittenbergam ad dominum M. Paulum Eberum facta super literis vestris hac inscriptione: Domino Leopoldo Schwibermair reddantur. Satis erit, si ita inscribas, hic postea tuto curabit perferri.