540414
Caspar von Nidbruck an Matthias Flacius

Köln, 14. April 1554.

ÖNB Wien, Cod. Vind. 9737i, Bl. 103r-v.

Autographes Konzept.

Papier, Format 2°.

Transkriptionen: Bibl: Briefwechsel, 18 (1897), 205-207, Nr. 10.

[9737i.103r] Coloniae. 14 Aprilis, Illyrico. S[alutem] P[lurimam]. Scripsi ad te ante mensem unum1 et ad D[ominum] Magistrum Nicolaum Gallum miseram, qui ad te dubio procul perferri curavit, adiunxeram libellum Caroli Magni, de quo libro alioruma iudicium longe diversum nuncb intellexi,c nempe esse librum non impiumd, et quod eo concludat, autor Alcuinuse imagines tantum, si retinendae sint, ornamenti ac monumenti causa habendas.2 Ego librum nunquam legi, tu iudicabis. Quod nuper scripseram me visitaturum aliquot bibliothecas, scias me confectis rebus in hoc uno iam versari, et confido me Dei beneficio ante absolutam profectionem ultra centum perlustraturum.3 Colligo quae arbitror profutura et in reditu te certiorem reddam pluribus de rebus. Conveni Johannem Balaeum, qui nunc Wessaliae est; is communicavit, quae annotata habebat, et plura est pollicitus.4 Agam etiamf cum ipso in posterum per litteras ea de re; tibi vel illis, qui operam diligentem navabunt, tradentur omnia. Mittit ad. D. Alexandrum Alesium5 tractatum anglicum de sua vocatione, in quo, ut mihi rettulit, commemorat inter cetera sua pericula atque persecutiones,g seriem propagatae doctrinae in Anglia inde ab initio christianae religionis. Si quid in eo libello tuo instituto conveniat, id D. Alexander Alesius in tui gratiam latine poterit reddere, auxit indicem sive commentarium suum de viris illustribus Angliae6 et recognovit Lelandi7 scriptum, hactenus nondum editumh eiusdemque argumenti; haec traderet chalcographoi. Si quis illud excudere vellet, j iustum opus esset; quarek si intelligasl ex Lipsensibus typographis, aliquem id opus excudere velle, reddam Balaeum ea de re certiorem.8 Arbitror te strenue pergere, quamvis et obstet tibi mors pii principis,m quem multi dolent hoc tempore ereptum.9 Dabit Dominus alios fautores; in eo etiam tibi laborandum. Ex me intellexisti, quo loco res sint meae; non deero tamen Godescalco et tibi pro mea tenuitate, donec Deus meliora; arbitror, iam dudum aliquam summam ad te transmissam esse ex Augusta.10 A te cupio plenius de omnibus certiorn reddi. Sperabam me [9737i.103v] ante festum pentecostes Ratisponam venturum, sed protrahetur meus adventus in aliquot heptomadas tres vel quatuor plus minus.o Si quem studiosum miseris, conferam cum eo de omnibusp et ostendam libros, quos ad manus habebo. Concedam etiam avehendos, si de commoditate constet. Si tempora haec essentq tranquilliora, mallem tecum aliquando conferre, quiar maiori cum fructu id fieret. Ignoro autem, quid tuae rationes ferant.s Ego ad summum circa medium Junii existimo me Dei beneficio Ratisponae futurum et forte citius.t 11 u Sin tibi minus integrum sit venire, quod pro statu rerum et temporis facile pro tua commoditate iudicabis, conferam cum eo, quem miseris. Si neminemv mittis, ego de aliquo Ratisponae cogitabo, qui ad vos veniat et de meis studiis vos certiores reddat. Principes vel magistratus aliqui commonefaciendi, ut studia vestra promoveant. Ego meo loco tempore opportuno non deero, atque ita vale in Domino. Quas ad me voles – scribas autem quam saepissime et prolixe – D. Mag. Nicolaus Gallus recte curabit. Vale in Domino et omnes piosw saluta plurimum. Sunt hic aliquot boni viri, qui te cupiunt in Domino valere. Datum Coloniax 14. Aprilis 1554.


Kritischer Apparat

a aliud ersetzt durch Ergänzung über der Zeile libro aliorum

b Textergänzung über der Zeile nunc

c Folgt gestrichen ab eo quae prius mihi dicta fuerunt

d pium ersetzt durch Ergänzung über der Zeile non impium

e Textergänzung über der Zeile autorAlcuinus

f Textergänzung über der Zeile etiam

g Textergänzung über der Zeile inter bis persecutiones,

h Textergänzung über der Zeile hactenus bis editum

i bibliopolae ersetzt durch Ergänzung über der Zeile chalcographo

j Folgt gestrichen unsichere Lesart

k Textergänzung über der Zeile quare

l intelligeres ersetzt durch Ergänzung intelligas

m Folgt gestrichen huc ut pote

n Folgt gestrichen fieri

o Textergänzung über der Zeile in bis minus.

p ea de re, ersetzt durch Ergänzung de omnibus

q Folgt gestrichen commo

r Folgt gestrichen multo commodius

s Folgt gestrichen literis tamen proximis vel significabis

t Textergänzung über der Zeile et bis citius.

u Folgt gestrichen si quid secum contingat ut unsichere Lesart

v mtte ersetzt durch Ergänzung neminem

w Folgt gestrichen vires

x Folgt gestrichen Apr. 15.


Sachapparat

1 Der Brief 540313 behandelt bereits einige der im Folgenden aufgeführten Themen, Nidbruck reagiert vor allem auf Flacius' Fragen in 540300, der ihn demnach erreicht haben muss.

2 Die von Jean du Tillet herausgegebene und in 540313 angekündigte, im Auftrag Karls des Goßen von Bischof Theodulf erstellte Schrift zur Bilderfrage, siehe auch 540300. Als Verfasser dieser "Libri Carolini" wurde lange Zeit, wie es Nidbruck hier auch tut, Alkuin angesehen. Er könnte dabei von Cornelius Wouters beeinflusst worden sein. Vgl. Cassander: Opera omnia, 1103 und Freeman: Opus Caroli (MGH Concilia 2,1), 13; ebd., 13-18 zur Verfasserschaft des in Spanien geborenen Theodulfs auf Grund dialektal gebundener orthographischer Besonderheiten.

3 Vgl. 540313.

4 John Bale, der protestantische Bischof von Ossory, war 1553 vor Kgn. Mary Tudor aufs Festland geflüchtet, hielt sich in Wesel und später in Basel auf. In der Dominikanerbibliothek in Wesel fertigte er eine Abschrift für die Zenturien, die sich heute in Hannover NLB, XI 671 befindet mit dem Vermerk: „ex antiquo libro epistolarum reperto Weseliae apud praedicatores“. Vgl. Erdmann/ Fickermann: Briefsammlungen, 4 Anm. 3 u. 540616. Flacius wird sich selbst an Bale wenden, um ihn für die Arbeit an den Zenturien zu gewinnen. Vgl. 540701.

5 Vgl. 531001 u. 531128.

6 John Bale: Scriptorum illustrium maioris Britanniae, quam nunc Angliam et Scotiam vocant, catalogus etc. Basel, Oporinus, 1557–1559. (Erste Ausgabe: Ipswich 1548.)[opac].

7 Bale wollte mit Leland Klosterhandschriften für eine englische Kirchengeschichte auswerten, doch starb Leland 1552. Seine Aufzeichnungen verarbeitete Bale in der Neuausgabe der „Scriptores illustres maioris Britanniae“ von 1557. Vgl. Jones: Parker, 35. Das von Bale korrigierte Manuskript Nr. 86 „Io. Lelandi de illustribus viris Angliae“ befand sich im Nachlass des Johannes Oporinus; vermutlich handelt es sich um die von Nidbruck hier erwähnte Schrift. Vgl. Carlos Gilly: Die Manuskripte in der Bibliothek des Johannes Oporinus. Verzeichnis der Manuskripte und Druckvorlagen aus dem Nachlass Oporins anhand des von Theodor Zwinger und Basilius Amerbach erstellten Inventariums; hommage à François Secret. Basel 2001, 94.

8 Einen Druck von Bales Schriften in Leipzig gab es nicht.

9 Kurfürst Johann Friedrich von Sachsen war am 3. März 1554 verstorben.

10 Vermutlich durch Johann Baptist Haintzel, vgl. Nidbrucks Brief an Haintzel, Wien, 12. Januar 1554: „Quare de amico et propter pietatem hortor, ut sine ullius mentione colligas ad centum usque florenos et per mercatores Jenam vel ubi erit ad ipsum [Flacium] mittas.“ (ÖNB Wien: 9737i, Bl. 77r).

11 Vgl. Nidbrucks Brief an Nikolaus Gallus aus Speyer, 23. Mai 1554: „Valde desidero M. Mathiam convenire, nam magnis laboribus nec parvis sumptibus colligo plurima non parum instituto operi deservientia. ... nam et ego ad summum circa finem Junii confido me dei beneficio Ratisponae futurum.“ (ÖNB Wien: 9737i, Bl. 106r).

XML: http://diglib.hab.de/edoc/ed000086/Wien/OeNB/540414_Nidbruck_an_Flacius.xml
XSLT: http://diglib.hab.de/edoc/ed000086/tei-transcript.xsl