540804
Matthias Flacius an Caspar von Nidbruck

Löwen, 4. August 1554.

ÖNB Wien, Cod. Vind. 9737b, Bl. 23r-25v.

Ausfertigung des Konzepts von Marcus Wagners Hand.

Papier, Format 2°.

Transkriptionen: Bibl: Briefwechsel, 18 (1897), 2211-213, Nr. 13.

Adresse: [9737b.25v] Amico.

[9737b.23r] S[alve]. Non magis tu meum, vir praestantissime, quam ego tuum colloquium expeto atque ea de causa circa pentecosten ad condictum locum veneram;1 verum cum nullo illorum temporum, quae litteris indicasti, ibi adesse potueris, non fuit mihi facile te convenire. Polliceor vero libenter venturum, quocunque vocaveris, etiamsi in Bohemiam aut Austriam; si quando vero ad Mysos, ibi citis equis ad te advolarem. Dedi tamen capita rerum communi amico, de quibus tecum conferret. Litteris item agemus et haud scio, an melius coram, sed tamen sum paratus, ut dixi. Partem aliquam descriptam operis misi ad G[allum] , quam tibi procul dubio communicabit.2 Nilum3 accepi, curo inde quaedam describi de primatu,4 quae mittam Basileam. Totum opus non est bonum, habet tamen multa utilia ex vetustis conciliis. Nuper admodum indicavit quidam doctor, se Venetiis vidisse ante quadriennium apud quendam Graecum historiam ecclesiasticam cuiusdam Maximi,5 quam ille 30 coronatis indicaverit, fuisse enim manuscriptam. Velim de ea re quaeri. Nicolaus Stopius6 Bambergi7 procurator novit hominem et codicem. Norimbergae nuper non pauca inveni,8 sed pleraque recentiora circiter [9737b.23v] trecentorum, tametsi et Caroli Magni historiam quatuor libris comprehensam, item Suevicam seu Ulmensem. Ego non desisto dies ac noctes cogitare et in omnes partes scriptitare ac sollicitare tum de libris, tum de sumptibus. Faxit Deus, ut aliquid efficiam, sed plerique sunt iusto et frigidiores et negligentiores, qui ardere zelo in tanta re deberent. Lipsiae sunt quaedam graeca historica Constantinopolitanorum Imperatorum; eis cupio potiri et tamen modum non satis scio. Valde optarim nos habere catalogum autorum nondum impressorum et tamen extantium, praesertim Graecorum. Volfius9, cum Fuckerorum bibliothecae praesit, aliquid posset, nec pauca Arnoldus Arlenius10, bibliothecarius Ducis Florentini, de quo iam saepius; nam is totam Italiam vel perlustravit vel etiam spoliavit.11 Optarim instigari Fuckeros, ut curarent colligi omnia concilia graeca et simul edi.12 Libenter studio gloriae facerent, si non quid suspicarentur. Essent et ad aliorum consimilium autorum editionem incitandi. Volfius posset commode huic negotio subservire, si modo vellet; cogitandum est de ratione monendi eum. Scriptum Caroli Magni mihi plane probatur et inveni in Aventini Carolo, Francofordiae Graecorum acta de adorandis imaginibus rescissa esse. Locum descriptum mitto.13 Alium quendam industrium nos conduxisse nuper indicavi et scripta eius quaedam misi.14 Quaeso vide in initio tomi conciliorum paenultimae editionis catalogum librorum manuscriptorum, quibus ille collector15 usus est. Invenies aliqua non contemnenda nomina, libellum esse in monasterio prope Bonam indicat.16 Utinam vel praescivisses vel incidisses. [9737b.24r] Acta Graecorum de imaginibus adorandis rescissa sunt. crataa regina quarto idus Augusti tunc fato concessit. [9737b.24v] Ex Aventini Carolo Magno.17 Carolus decembri Reginoburgio18 exit Svalovaltas19, & ad fossam superiorem navibus per terram tractis progreditur. Inde navibus in Rhoedonesso20 delatus in Moenum Virzeburgum (caput est antiquae Franciae insigne sepulchro Divi Chiliani) ultimo decembris pervenit, unde Francophoron21 migravit, ibique reliquum hiemis exegit. Huc frequentes coire pontifices Galliarum, Italiae, Germaniae imperat[ores]. Adfuere Romani, pontificis legati Theophilus et Stephanus Episcopi. Tertio ibidem condemnata est haeresis Foeliciana Eliphandanaque de adoptione filii Dei. Omnes subscripsere sacerdotes.22 Ipse quoque foelix et Eliphandus agnoscentes errorem venia data, dignitateque servata. Item. [9737b.25r] Tua miro desiderio expectamus et diutius eis carere, cum inceperimus, non possumus. Quare si ullis nostris precibus moveris, cura quam primum. De Passaviensi, praesertim eius historia ecclesiastica,23 quam habet, scire aveo.b Haec iam festinanter, brevi prolixius. 4. Augusti. Lovanii. T[uae] H[onestati] studiosissimus Andreas Petri.c


Kritischer Apparat

a unsichere Lesart crata

b Anmerkung am linken Rand Philonii historia ecclesiastica .

c Anmerkung über der Zeile Vertumnus Illyricus


Sachapparat

1 In 540414 verspricht Nidbruck, nach Pfingsten nach Regensburg zu kommen. Vgl. 540628.

2 Vgl. 540628.

3 Nilus Kabasilas (um 1298-1363) war 1360 zum Metropoliten von Thessaloniki gewalt worden, vgl. Krumbacher: geschichte der byzantinischen Literatur 109f.

4 Flacius wird die Editio princeps der papstkritischen Schrift des Nilus, die in der Auseinandersetzung zwischen Ost- und Westkirche entstanden war und dem Konzil die höchste Autorität zusprach, herstellen.Neilu tu tōn Thessalinikōn archiepiskopu peri tēs tu para archēs = Nili Thesalonicensis libellus de primatu Romani Pontificis/ A Mathia Flacio Illyrico in Latinum Sermonem conversus, cum praefatione eiusdem, Frankfurt am Main: Zephelius, 1555, [opac]. Vgl. Preger: Flacius 2, 554. Die Handschrift, heute BAV Rom, Cpg 409, auf der die Edition beruhte, war 1550 in Venedig von der Hand des Ioannes Murmureus Naupliensis entstanden. Vgl. Stevenson: Codices Manuscripti Palatini Graeci, 265f. Nidbruck hatte sie von Petrus Perna aus Lucca erhalten und an Flacius weitergesandt. Siehe 540823. Er sollte sie später zurückfordern (550726), doch antwortete Flacius ausweichend (550909) und verkaufte sie später, nach Nidbrucks Tod, an Ulrich Fugger. Vgl. Lehmann: Fuggerbibliotheken 2, 79-81. u. Hartmann: Humanismus, 128, 251.

5 Maximus confessor (580-662) ist nicht für eine Kirchengeschichte bekannt, sondern für seine "Mystagogia", die von Anastasius Bibliothecarius ins Lateinische übersetzt wurde. Unter dessen Akten findet sich allerdings auch eine Kirchengeschichte des Maximus. Vgl. Neil: Popes and Martyrs; Potthast: Repertorium 2, 221f.; 7, 541. Nidbruck hatte sich mit der Bitte um Suche nach Kirchengeschichten des Maximus bzw. des Anastasius an Tanner gewandt; vgl. seinen Brief an diesen aus Augsburg vom 7. September 1555 (ÖNB Wien: Cod. Vind. 9737i, Bl. 245v): „Dicitur alicubi per Italiam extare Anastasii [...] historia ecclesiastica, item Maximi.“

6 Nicolaus Stope/ Nicolaas de Stoop (gest. 1568), ein niederländischer Poet, der als Lektor und Korrektor in Bombergers Offizin in Venedig arbeitete, vgl. Jöcher 4, 860, [opac].

7 Daniel Bomberg[er] aus Antwerpen, in Venedig als Drucker nachgewiesen zwischen 1515 und 1549, starb am 21.12.1553 in Antwerpen. Sein Neffe Cornelius Bomberger führte das Gewerbe in der Plantinschen Werkstatt fort. Vgl. George Haven Putnam: Books and their makers during the middle ages. Bd. 2: 1500-1709, ND New York 1962, 311 [opac]; Mario Emilio Cosenza: Biographical and bibliographical dictionary of the Italian printers and of foreign printers in Italy from the introduction of the art of printing into Italy to 1800, Bd. 1, Boston 1968, 112. [opac]; Vgl. 541101, 541215 und 550110. Nicolaus Stoppius war der Hebräischlektor in der Druckerei Daniel Bombergs, vgl. 541215. Bomberg hatte bereits 1525 ein Patent für das Drucken mit hebräischen Lettern erhalten, das 1525 erneuert wurde. Damals war sein Drucker für dieses Gebiet Hermann Liechtenstein. Vgl. Horatio Forbes Brown: The Venetian Printing Press. An historical study based upon documents for the most part hitherto unpublished, London 1891 ND Amsterdam 1969, 63, 98, 105. [opac].

8 Flacius war zum Pfingstfest (13. Mai) nach Regensburg gereist, um Nidbruck zu treffen. Von Regensburg aus besuchte er Nürnberger Bibliotheken. Vgl. 540313, 540607, 540628 und 540813 sowie Diener: Centuries, 53f.

9 Hieronymus Wolfs war längere Zeit Bibliothekar des Johann Jacob Fugger, vgl. ADB 8 (1878), 183.

10 Vgl. 540223 und 540628.

11 Arlenius hatte 1552 angeblich im Auftrag des kaiserlichen Gesandten Diego Hurtado de Mendoza die Bibliotheken Italiens regelrecht ausgeplündert, weshalb nur noch wenigen der Zutritt zur Marciana erlaubt wurde. Aufschlussreich Tanners Brief an Bonifacius Amerbach, Padua, 4. Februar 1554: „Paucissimis iam aditus ad bibliothecam Martianam visendam patet, quod ante biennium Diegus apud Venetos Caesarius orator Hispanicus, assidua Arnoldi Arlenii Belgae cuiusdam investigatione, non solum Venetas, verum etiam Italicas suppilaverit bibliothecas omnes: libros optimos quosque commodato datos raro restituerit.“ Vgl. Stintzing: Tanners Briefe, 19.

12 Der Fuggerbibliothekar Hieroynmus Wolff hatte in der Markusbibliothek Abschriften von griechischen Manuskripten über das 3. Konzil von Ephesos vorgenommen. Die Handschrift ist heute in der BSB München, Cod. graec. 138, zu finden. Vgl. Hartig: Hofbibliothek, 219. Flacius wird am 6. Oktober 1554 erneut nach diesen Schriften suchen 541006.

13 Flacius hatte die Editon der "Libri Carolini" erhalten und war auf der Suche nach weiteren Akten der Frankfurter Synode von 784. Die Aventinabschrift befindet sich am Ende des Briefes.

14 Hermann Hamelmann, der „Magister Hermanus“ aus 540628.

15 Vermutlich der Mechelner Franziskanermönch Peter Crabbe, der 1538 und 1551 bei Quentel in Köln den Druck von Konzilsakten besorgte: Conciliorum omnium tam generalium quam particularium, quae iam inde ab apostolis in hunc usque diem celebrata, ex vetustissimis diversarum Regionum Bibliothecis haberi potuerunt, Coloniae: Quentel, 1538 [opac].

16 Dieses Kloster bei Bonn ist die Abtei Siegburg, die Nidbruck im Frühjahr 1554 besucht hatte. Schon am 3. Juni teilte er seine Funde, Briefe Papst Hadrians und von Bonifatius, die später Eingang in die Zenturien fanden, Georg Cassander und Cornelius Wouters in Köln mit (Cod. Vind. 9737i, Bl. 108r-v). Vgl. Hartmann: Humanismus, 259. Zum Fortgang des Austauschs über die Siegburger Funde vgl. 541101.

17 Es folgt ein Exzerpt aus: Johannes Aventin: Annalivm Boiorum libri septem, Ingolstadii: Weissenhornius, 1554, 337 (liber IV), [opac].

18 Bei Aventin: Reginoburgium

19 Salfelden, bei Aventin: Saloveltas.

20 Rednitz, bei Aventin: Regneso, die Regen.

21 Bei Aventin: Francofordiam

22 Hier endet das Aventinzitat.

23 Nidbruck sollte die Kirchengeschichte des Johannes Philonius Dugo in der Bibliothek des Bischofs von Passau suchen, vgl. 540628.

XML: http://diglib.hab.de/edoc/ed000086/Wien/OeNB/540804_Flacius_an_Nidbruck.xml
XSLT: http://diglib.hab.de/edoc/ed000086/tei-transcript.xsl