550401
Caspar von Nidbruck an Matthias Flacius

Augsburg, 1. April 1555.

ÖNB Wien, Cod. Vind. 9737i, Bl. 195v.

Autographes Konzept.

Papier, Format 2°.

Transkriptionen: Bibl: Briefwechsel, 20 (1899), 88-90, Nr. 30.

[9737i.195v] De prima Aprilis anno 55.

S[alutem] P[lurimam]. Schedulam tuam 8. Martii scriptam1 legi, libenter cognovi, Languetum2 nostrum salvum rediisse; ubi, quod scribis, huc pervenerit, amice ipsum complectar. Quidvero possit d[ominum] Gassarus3 consequi, ignoro; est iam Francofordiae Wolfius4; cum illo age; erit optimus coquus utpote qui gulam dominorum novit. Quas ante dies decem ad te scripsi,5 reddidit sine dubio tibi Oporinus, nam per bibliopolam Augustanuma Burtenbachium ad ipsum transmisi; repete, si nondum reddiderit. Scripsi ad Cassandrum6, ad te veniat Francofordiam; nescio, quid futurum sit. Si ita tibi integrum sit, potes ipsos visitare Coloniae et conferre ex animi sententia; consilium cape cum amicis Echtio7 et aliis, num aer plusquam semisarbonicus tibi conveniat. Intelligeres de Velsii8 causa, scripta quaedam videres apud ipsos Campani et alios libros antiquos,9 item de fanaticis opinionibus Adami pastoris, Mennonis, item Davidis et huiuscemodi nugatorum schwermericorum. Birckmannus10 noverit, ubi iam sint, Coloniae an Duisburgi; videres apud ipsos etiam, quae habeant a me, acta synodi Francofortensis, decretales aliquot pontificum et imperiales epistulas noildum editas et quae habent praeterea.b De itinere ad Tilium11 suscipiendo ipse age, quin imo vel ipsi aut Birckmannus idoneum forte suppeditabunt, qui ab ipsis instruatur. De commendaticiis a Duce Wirtembergiae consequendis ego hic agam; ad ornamentum mitrae forte existimabitc hoc pacto aliquid accessisse. Apud Bituriges est professor iuris doctor Balduinus, hic quoque multa scriptad tempore scismatum dicitur collecta habere, plura quoque hincinde in collegiis gallicanis reperiri possent.12 Parisiis apud S. Andream ardentem sive artium S. Andre exacte dicitur esse volumen Petri de Cugneriis adversus praesumptam iurisdictionem ecclesiasticorum et sic de aliis.13 Noster Languetus non esset inidoneus, si hoc vere eo proficisceretur et circa autumnum ad urbem perveniret. Utinam possem me illi praebere comitem, sed non licet! De sumptibus esset ipsi providendum, item litteras acciperet in meliori forma a Cassandro et Cornelio, si ipsi proficisci nollent, quod equidem scio, ipsis admodum difficile fore; si huc veniret, forsan aliquid corradi posset. Francofurti tu quoque sollicita in senatu; sunt multi amantes studiosorum et divites; d[omnius] Glauburgk forsan praestabit aliquid interpellatus a magis sibi noto, quam ego sime, qui vixf verbum cum eo.14 Tu cogita. Echtius forte Coloniae tales reperiret; sunt alicubi pii abbates, qui recte instructi conferrent ad viaticum; nam ipsorum causa quaedam expedire et emere posset eodem itinere. Hic repetita volo, quae proxime 20. Martii ad te scripsi: certum diem me conveniendi non possum indicere; finitis comitiis spero me venturum ad G[allum] ante pentecostes festum vel post, ignoro. Cautio bonis viris satisfacit; veniat itaque ϕίλοςg cum blanca recognitione illorum, qua fateantur, se infra scriptos libros post biennium restituturos et remissuros ad eum locum, unde receperint, nempe ad rempublicam et senatum R[atisponensem]. Illi enim omnis potestas et cura est demandata. Tu si prius eo ad G[allum] perveneris, anota, quae tibi servireh putabis et ad me adfer; tum concludemus.15 Mitto ad te fantastici fantasiatoris libellum,16 qui talia monstra plura parturire dicitur, habet quaedam Oporinus ante multos annos ad se missa, quae mallem vulcano tradi quam ipsi autori remitti. Plura nunc non habeo, quae scribam; reliqua apud me reperies. Cuperem cum aliquo typographo in tanta copia ageres, qui scripta, quae ex Bohemia accepisti, prelo committeret; adderentur forte plura. Id magistratus aliquis iuvare deberet, et talia meo iudicio facilius in civitate reperies, quam aqud principem; nam hi talia rident, illi a bono cive uno atque altero duci sei persuaderique facilius forsan patientur. Mitto ad te exemplar calendarii Ruthenici mendose [?] quale accepisse.j 17 Vale et scribe. Datae Augustae 1. Aprilis anno 55.


Kritischer Apparat

a Textergänzung Augustanum

b Textergänzung Intelligeres bis praeterea.

c Folgt gestrichen aliq

d Textergänzung über der Zeile scripta

e Textergänzung über der Zeile sim

f Folgt gestrichen all[?]

g Textergänzung über der Zeile ϕίλος

h Folgt gestrichen des[?]

j Textergänzung Cuperem bis accepisse.


Sachapparat

1 Vgl. 550308.

2 Zu dessen Reise nach Magdeburg und Sachsen vgl. 550308.

3 Erwähnt in 541215.

4 Vgl. 540804.

5 Vgl. 550320.

6 Vgl. 540823.

7 Johannes Echtius von Bachofen, vgl. 540823.

8 Justus Velsius (1502-1582), Mediziner, Professor in Köln. Seine Schrift Krisis verae Christianaeqve Philosophiae comprobatoris atq[ue] aemuli, & Sophistae quiq́[ue] Antichristi doctrinam sequitur, per contentionem comparationemq́[ue] descriptio, Coloniae: 1554 [opac], wurde indiziert. Vgl. Reusch: Index 1, 252, [opac] und Bujanda: Index 2, 72; 321. Laut Reusch wurde Velsius 1556 in Köln verbrannt, diese Angabe ist von Bujanda korrigiert.

9 Unklar, wen Nidbruck hier mit Campanus meint. Im Zusammenhang mit den darauf erwähnten Täufern könnte er sich auf Johannes Campanus (um 1500–um 1575) beziehen, doch wird er dessen Bücher kaum als „antiquus“ bezeichnet haben. Auch die Schriften des Humanisten Giovanni Antonio Campano (1429-1477) sind dafür nicht alt genug. Horaz wiederum, der aus Venosa in Lukanien stammte, was zumindest bei Kampanien liegt, lag nicht im Fokus ihrer Suchen.

10 Zum Kölner Buchhändler Arnold Birckmann; nachgewiesen sind in Köln Arnold d. Ä. (1530-1542) und dessen Bruder Franz (1526-1530), die Erben führten die Firma bis 1585 weiter. Vgl. Benzing: Buchdrucker, 239f.

11 Vgl. 550320.

12 Baudouin wird kurzzeitig Briefpartner des Zenturienkollegiums werden, vgl. 560613, 560805 und 560920. Mit dem letzten Schreiben vom 20. September 1556 hatte Baudouin einige historische Quellensammlungen mitgeschickt und weiteres angekündigt. Am 18. Dezember 1556 teilte Flacius Nidbruck dies mit (570218A).

13 Petrus de Cugneriis hatte eine Schrift „De iurisdictione ecclesiastica et politica“ verfasst, die von Petrus Bertrandus beantwortet wurde: Libellus de iurisdictione ecclesiastica contra Petrum de Cugneriis, Paris: Johann Philipp, 2.IV.1495, [gbv]. Beide wurden gemeinsam veröffentlicht von Melchior Goldast von Haiminsfeld: C.S. Monarchiae S. Romani Imperii, sive Tractatus De Iurisdictione Imperiali Regia & Pontificia seu Sacerdotali, Francofurti: Zunnerus, 1668, p. II, 136ff., [opac]. Nidbruck schrieb am 1. März 1556 an Simon Schard (Cod. Vind. 9737k, Bl. 31): „Intelligo, Petrum de Cugneriis integrum et iustum volumen contra ecclesiasticorum inordinatam iuristictionem composuisse, cuius extractum et quidem depravatum impressum habemus.“

14 Zu den Verbindungen zu den Glauburgs vgl. 540218, 550609, 550909, 551018.

15 Vgl. 550101.

16 Bibl: Briefwechsel 20 (1899), 90 Anm. 3 vermutet, dass Nidbruck ein Buch des französischen Mathematikers und Kabbalisten Guillaume Postel (1510-1581) mitgeschickt habe, der 1553 eine Verteidigung Michel Servets gegen Calvin veröffentlicht hatte. Eine nur lautlich ähnliche, doch inhaltlich andere Bezeichnung Postels im Brief Georg Tanners an Nidbruck vom 24. April 1555: "... ob Postellum fanaticum illum ...". Cod. Vind. 9737i, Bl. 234v, vgl. Bibl: Nidbruck und Tanner, 415 Anm. 4. Zu Postel: Bouwsma: Concordia mundi, bes. 23 u. 270f. zu Postels Haltung zum Protestantismus; Hirsch: Servetus, 223-232; Kuntz: Venice; Petry: Gender, 25-50.

17 Die erwähnten Handschriften aus Böhmen hatte Nidbruck selbst Flacius geschickt, vgl. 540313. Einen „Moscouitischen khalender“ schickte Sigismund von Herberstein am 9. März 1555 an Nidbruck (Cod. Vind. 9737i, Bl. 191r).

XML: http://diglib.hab.de/edoc/ed000086/Wien/OeNB/550401_Nidbruck_an_Flacius.xml
XSLT: http://diglib.hab.de/edoc/ed000086/tei-transcript.xsl