560419
De dispositione quarti capitis

Magdeburg, 19.04.1556.

Herzog August Bibliothek Wolfenbüttel, Cod. Guelf. 11.20 Aug. 2°, Bl. 36v-38r.

Sekretärsabschrift, Hand identisch mit (Consultatio) 540300A; Person unbekannt. Datierung, Titel und erste Kapitelüberschrift von Johannes Wigands Hand.

Papier, Format 2°.

Transkriptionen:

[36v] 19 Aprilis 1556
De dispositione 4ti
capitis quaedam declarationes.

1. Differentia inter hos locos doctrinales,
quales scriptor die Sabbati exhibuit,
& dispositionem ipsam.1 a

Hi loci doctrinales sunt adhuc tantum rudis quaedam sylva, quae continet nudas concordantias dogmatum ex autoribus collectas, ad hos fines, primum ut liquidò cerni possit, in quo puncto doctores Ecclesiae conveniant, ubi & qui varient ac discordent. Deinde ut illustrissima testimonia ex turba concordantium meliori iudicio ac ordine seligi, & in distributionem scriptionemque transferri possint.2

At distributio ipsa continet integram & copiosam & ordinatam delineationem totius scriptionis, hoc est omnium membrorum rerum ac sententiarum, quae postea in hoc capite coniungi & uniri & quasi vestri convenienti oratione debent.

Quare inter hos locos & distributionem ipsam fere tantum interest, quantum inter colores pictoris & eiusdem delineationem primam, quando videlicet lineis & umbris quibusdam designat, quid, quibus partibus, qua proportione velit pingere. Colores sunt haec sylva locorum. At delineatio pictoris cum coloribus, est applicatio huius sylvae ad distributionem capitis, ubi iuxta Analÿsin quodlibet in suum locum reponitur, & quantitas ac qualitas designatur istius corporis, quod contexi debet.3

Ipsa picturae perfectio, nempe qua delineatio prius facta mox vivis coloribus illuminatur, ac prodit tandem venustissima Helena, in hac materia est, accurata & polita tractatio huius capitis iuxta omnia membra.

[37r] Quid igitur & quomodo
faciendum. R[elicta.]

Iuxta praescriptam analysin, totum caput doctrinae, quid, quo ordine, quomodo velit tractare scriptor, clare & expresse annotet. Primum quid velit pro exordio ponere. Deinde qualem propositionem velit constituere, & quas rationes ubique, quas gnomas, quas figuras adhibere, ubi velit esse contractior, ubi vela dare ventis, & paulò liberius aliquam materiam tractare. Posthaec catalogum Doctorum, iuxta orbis terrae partes, & maximè insignes & celebres recitet. Addat causam, quare id faciat tantum breviter.

His absolutis ad expositionem
doctrinae accedat.

Primum autem generalia praemittat, ut testimonia autorum & coniecturas alias, tum temporis doctrinam Ecclesiae aliquanto puriorem fuisse quam postea, licet quaedam nebulae inciperent sese paulatim ac sensim attollere.

Testimonia ex sylva huc scribanturb & addatur, haec volo in scriptionem referre, haec non, & hoc aut illo modo de eis statuere ac pronunciare.

Coniecturae & collectiones ex antecedentibus, ut quod adhuc quidam Apostoli in vivis &c. haec expressè huc scribantur, ut vel hae coniecturae possint iudicari sufficientes, vel aliae vel plures quaerantur.

Deinde specialis quoque tractatio, iuxta articulos instituatur, ubi haec observentur.

1. Bono ordine articuli digerantur & tractentur.

2. Summa cuiusque articuli recitetur perspicue & ita, ut nonnihil alludere videamur ad phrasin Doctorum eius temporis. [37v] Huic summae testimonium unum aut alterum, maximé illustré & doctrinis plenum, ex Doctoribus eius saeculi adscribatur. Cum autem in his concordantiis dogmatum cuiusque articuli, testimonia quaedam sint annotata, ne laborem iterare & denuo describere cogatur, signet tantum rubrica ea testimonia, quae volet suo iudicio citare, & hic in dispositione tantum dicat, utar autem in hoc articulo testimoniis, quae in sylva concordantiarum rubrica notavi &c.

Item si qui doctores variarunt ab hac communi forma doctrinae in eodem articulo, expressè hic indicetur, & locus ac verba citentur.4

Et sub finem cuiuslibet articuli citentur autores, libri, capita, ubi iste articulus fusius explicatur. Causa est, ut consensus probetur, & lector remittatur ad locos pleniores.5 Hoc pacto procedatur per singulos articulos.

Interdum unus articulus plura habet membra seu partes quam unam. Id quoque observetur & ordine quaelibet tractentur, ut de Deo, quod unus, de trinitate, de Christo, eius divinitate, humanitate &c. Sic in aliis.

De naevis item summa ponatur, testimonia citentur allegentur autores, loco. Ac hoc in loco omnium sententiae, ex quibus naevus colligi posset, videntur assignandae, adiecta annotatione, tantum ponam, hoc omittam, idque hoc consilio &c.

His expeditis iudicium de libris canonicis & Apocrÿphis quantum historiae horum temporum suppeditant, tractetur, Recenseantur rationes quare?

Postea specialis enumeratio.

Huc adscribantur quae ex historicis & doctoribus collecta sunt, in sylva. Item qualibus libris [38r] frequentissime & cum autoritate usi sint Doctores huius saeculi.

Postremo loco & de versionibus Bibliorum de septuaginta et cetera ubi iudicia aliorum etiam recitanda erunt.

Generalia

Hic in dispositione addat, de hac re consentiunt isti seu historici seu doctores, hoc libro, hoc capite, ubiquis addit aliquid, itidem notetur, discordantiae similiter.

Dubia ad marginem adsignet.


Kritischer Apparat

a Handwechsel zu Sekretär

b Verbessert durch Sekretär aus adscribantur


Sachapparat

1 Datierung, Titel und erste Kapitelüberschrift in Wigands Hand.

2 Die aus den Quellen gesammelten Lehrartikel sind noch ungeordnet, sie stimmen einzig mit dem apostolischen Lehrkonsens überein. Zum Lehrkonsens bei Luther, Melanchthon und Flacius vgl. Merkt: Prinzip, 134-140, 142-145, ausführlich zu Melanchthons Konsensbegriff und -argument Becht: Pium consensum 288-326. Erst in einem nächsten Schrift müssen die ungeordneten Artikel in die methodische Ordnung überführt werden.

3 Die Verwendung der Farbmetapher, nach der die Rede in Form und mit Worten zu schmücken sei, wie die Skizze des Malers mit Farbe, findet sich bei Cicero sehr häufig. Cic. de or. 3,96.98.199.217. Die von Melanchthon eingeführte rhetorisch-dialektische Textanalyse, die Suche nach dem scopus eines Textes, vgl. Kuropka: Melanchthon, 21-58, wird nunmehr umgekehrt zum Konzept des Aufbaus der Kirchengeschichte. Die Loci wurden in dieser Technik aus den Quellentexten herausgearbeitet und bilden dementsprechend das Ordnungskriterium der Niederschrift und des gesamten Geschichtsverständnis. Die dialektische Ordnung nach mit dem apostolischen Lehrkonsens übereinstimmenden Lehrartikeln - nichts anderes sind die kirchengeschichtlichen Loci - steht über der chronologischen. Vgl. Völkel: Kirchengeschichte, 465-470.

4 François Baudouin sieht in seiner Kritik der kirchengeschichtlichen Arbeit der Zenturien gerade in der Auflistung der Abweichungen und Fehler ein unnötiges Aufblähen und eine Ablenkung vom Gegenstand. Vgl. 560920.

5 Der Lehrkonsens wird, nicht anders als bei ihrem Lehrer Melanchthon, durch die Feststellung der Übereinstimmung der anzugebenden, zitierten Autoren mit dem Bekenntnis und den Symbola der wahren Kirche ermittelt, vgl. Becht: Pium consensum 281-288.

XML: http://diglib.hab.de/edoc/ed000086/Wolfenbuettel/HAB/560419_De_dispositione_quarti_capitis.xml
XSLT: http://diglib.hab.de/edoc/ed000086/tei-transcript.xsl