Nr. 85
CCCLXX et Apologeticae Conclusiones pro sacris litteris et Wittenbergensibus
1518, ⟨Mai/Juni⟩

‖ [A1v] D'ominus' Andreas Bodenstein Carolstatinus/ responsuris nonnullis subscribendis/ conclusiones .ccclxx. subiectas/ adversus eos/ qui sub titulo et spetie Wittenburgensium (quos diris vulneribus sauciare plane audent et viritim enituntur) sacram scripturam pervertere audent/ et de ea secundum suas voluntates loquuntur/ ac ipsam per Aristotelis vel metaphysicam/ vel dialecticam vel alterius infidelis figmento/ vel suo invento/ iudicant/ tanquam eis/ a deo/ secundum proprium placitum sacras explicandi literas sit tributa facultas. Nec scripturam latentem per apertam/ nec legem testificantem/ per Christum testificatum interpretantes. Per aestatem hanc/ dum vel circulo theologico (ut dicimus) vel quovis probo veritatis amatore/ et si vis/ subversore/ atque inimico: in arenam disputatoriam/ fuerit evocatus/ sustinebit et defensabit. Potissimum contra D'ominum' Eckium2/ alioqui doctissimum/ qui Wittenburgensium amicitias sibi ultro copulavit3/ et deinde nullo futuri certaminis monitore destinato/ etiam ultro dirumpens/ unum egregium huius Universitatis membrum4 nominatim denigrare/ adeoque vulnerare ausus est/ ut irrogatis ab eo vulneribus (attendite o Wittenburgenses et optimi Theologiae imitatores) totum litterarium collegium hoc Wittenburgense/ languere/ presertim Theologica facultas/ perfusa. Immo cruentata et demum turbata/ ac tristis/ videatur. Cui denique hoc parum fuisset/ nisi Ro'manum' Pon'tificem' et Episcopos/ quibus blanditus est/ ut aliqui eius adulatione perderentur/ quibus non fecit dei verba nota/ sed cogitationes sui cordis/ insinuavit/ Qui etiam et caeteros ecclesiarum prepositos adversus huius clarae Academiae theologos/ excitare conatus est. Propterea hanc provinciam et causa tuendarum sanctarum litterarum et gratia nostrae famae curandae/ in nomine Ihesu Christi domini nostri suscipimus.

D'ominus' Nicasius Claii Herczbergen'sis'5 philosophiae Magister pro baccalaureatu in Theologia respondebit, et alii.‖ [A2r]

i

Textus Bibliae per ecclesiasticum doctorem allegatus/ plus valet/ ac vehementius urget/ quam dictum allegantis.

ii

Cum hoc, ex illo, pendeat et inferatur.

iii

Preiecta veritatem adeo habet/ quod dictum doctoris/ debet secundum textum adductum prorsus accipi.6

iiii

Et autoritas vicissim intelligi/ et ex ea quoque doctoris inductio/ vel probari vel infirmari, debet⟨.⟩

v

Quod si Augustiniani lectores/ auditoresve attenderint/ elucescentem in omnibus illius Augustini7 scriptis/ Chr'istu'm introspicient.

vi

Quod si Gracianus8: non autenticus: observasset, decretales minores haberent difficultates/ et essent theologice sapidiores⟨.⟩

vii

Retento quoque et ventilato primae conclusionis themate Hieronymi9 lectio dulcior erit.

viii

Ambrosius10 autem in nonnullis secunde partis voluminibus, nisi et ceterarum suarum partium/ documenta intermiscueris extra suam intentionem intelligitur et incondite.11

ix

Nec usque adeo Christi virtutem redolet.

x

Tametsi mirus in allusionibus merito habeatur.

xi

De Cypriano12: Cassia'no'13⟨,⟩ Gregorio14 et Bern'ardo'15 ceterisque campus noster disputationem non patitur.

xii

Textus Biblie: non modo uni/ pluribusve ecclesiae doctoribus/ sed etiam tocius ecclesiae auctoritati/ prefertur, Per dict'um' Aug'ustini' de bap'tismo' con'tra' Dona'tistas' lib. ii. c. iii. transumptum ad c. quis nesciat: dis: ix.16 arg: c. sunt quidam17 et c. violatores .xxv. q. i.18 et per dict'um' Aug'ustini' epis'tola' xlviii. quod ponitur in .c: noli frater .ix dis:19 et illud quod scripsit in epistola xix. per Graci'anum' transumptum ad c. ego solis: e'adem' 〈distinctione〉e20 per Gers'onem'21 de exa'minatione' doc'trinarum' con: v.22

xiii

Capiendo ecclesiam pro fidelium omnium congregatione seu contione.

xiiii

Premissa in tantum procedit, quod dicto doctoris auctoritate canonica communito/ plusquam declarationi pape/ credendum est/ Gers'on' de exami'natione' doct'rinarum' part: i. Cons: v.‖ [A2v]

xv

Quod non credo verum/ nisi Ro'manus' Pon'tifex' omni auctoritate destitutus et vacuus esset.

xvi

Gers'on' tamen, non commemorato Mattheo de Mathaselanis23/ quif prius in aliis terminis/ idem docuit, cuius et exemplum imitatus eum: turpiter tacuisse videtur.

xvii

Bene tamen idem Gers'on' sed rursus male tacito imitationis vestigio/ affirmavit/ quod in sacris litteris excellenter erudito et auctoritate nitenti plus est credendum quam generali concilio.

xviii

Quod restringit/ si malicia (quod nota) vel ignorantia: ab evangelica auctoritate declinaret concilium.

xix

Hoc pulchre/ ex eius sexta consideratione/ et prima secundae partis/ deducitur, scilicet quod sacra scrip'tura' nec fallere nec fallig potest.24 Adde quod Aug'ustinus' de pecca'torum' me'ritis' lib: i. c. xxii. dicit.25

xx

Concilium autem generale/ iuxta Gersonem et ex malicia et ignorantia/ fallere ac falli potest.

xxi

Immo secundum Canonistas/ ecclesia modo quo supra accepta/ plaerumque hfallitur eth fallit/ quia opinionem nonnumquam sequitur. De sen'tentia' excom'municationis' c. a nobis: .ii.26 ubi textus et doctores/ scribentes et remittentes.27

xxii

Quod secundum theologos negare quis audet? ut infra docebimus.

xxiii

Premissae conclusiones verae sunt/ si dicto doctoris/ testimonium sanctum/ secundum litteralem sententiam suffragaretur.

xxiiii

Vel circumstantiae scripturarum28/ pro intellectu allegantis/ nervos et ossa congregarent et conferrent adeo, quod illi textui/ responderi non posset/ Quod per Aug'ustinum' in probationibus conclusionum priorum29 induxi/ licet primitus ad imitationem M'atthaei' de Mathaselanis in tract'atu' de elect'ione' opi'nionum' col: i. et aliorum doctorum post eum.30

xxv

Contra Gers'onem' negamus esse sensum litteralem qui ex intentione et circunstantiis scribentis colligitur⟨.⟩ Gers'on' eodem tract'atu' consi: vi.31

xxvi

Nec eum: qui stricte est logicalis/ litteralem fatemur/ nec dialectica literas docuit.‖ [A3r]

xxvii

Sed eum/ qui ad verbum seu verbi significationem accipitur/ literalem dicimus: iuxta Aug'ustinum' de utili'tate' creden'di' c: iii. col'umna' fi'nali'32 iunct'o' c: vii. de princi'piis' diale'cticae':33

xxviii

Legi/ sic accipiendum/ non intelligi tantum/ sed et oculis perspici, quod scriptum est. Ita Ulpia'nus'34⟨,⟩ Accurs'ius'35 et Ioa'nnes'i Crot'tus'36 post antiquos scribentes.37

xxix

Et isti melius atque Augustino conformius docuerunt/ quam Gerson:

xxx

Ea autem quae colliguntur ex circumstanciis/ vel scribentis intentione/ extrinsecus/ hoc est extra literam/ intelliguntur/ Iuxta Ulpia'num' et veritatem.

xxxi

Eadem/ dicuntur esse de intellectu subaudito38 vel extraneo/ et ex quadam coniectura: collecto.39 Idem Crot'tus'40 post Bar'tolum'41 et Ang'elum'j42⟨.⟩

xxxii

Secundum Aug'ustinum' cum hoc sentimus quod ille quem legimus/ cumulatissime se habet veritas etc.43 Consentire est concordare intentioni⟨,⟩ De utili'tate' creden'di' ca: v.

xxxiii

Hoc genus/ cum de rebus obscurissimis agimus/ est rarissimum/ Aug'ustinus' ubi supra.44

xxxiiii

Neque id liquido scire/ sed credere possumus, ibidem45/ ergo intentio colligibilis non est ad literam: nisi legatur in verbis. Aug'ustinus' ad Simp'licianum' li: i. q. ii.46 inductio difficilis⟨.⟩

xxxv

Veruntamen/ quod theologice et secundum Aug'ustinum' mens colligibilis non sit literalis/ adverte Aug'ustini' verba: Quibus/ ait/ argumentis/ absentis vel mortui hominis voluntatem/ ita colligam/ ut de illa iurare possim?47

xxxvi

Neque dicitur expressum/ quod ex mente scripturarum comprehenditur.

xxxvii

Vide quam pulchra consonantia sit/ inter documenta theologiae et iurisprudentiae. Et scias hunc argumentandi modum theologiae studiosum provehere posse.

xxxviii

Premissa ad hoc valent/ ut corrigendus aut cavendus sit/ tamquam ecclesiae inimicus/ qui id/ ex re obscura astruit/ per quod verissimum ac notissimumk/ destruit/ Aug'ustinus' ad Bon'ifacium' Con'tra' duas epist'olas' li. iii. c'apitulo' fi'nali'48 quae omnia copiose in probamentis ‖ [A3v] aliarum et priorum conclusionum/ per doctores ecclesiasticos/ atque iurisperitos/ scripsi.49

xxxix

Ex premissis omnibus infertur/ quod plus seu potius adherendum est habenti auctoritatem ad literam/ quam habenti colligibilem/ vel ad mentem.50

xl

Secundo infertur/ quod habens auctoritateml ad literam, preferendus est habenti auctoritatem/ a contrario sensu.

xli

Tercio quod argumentum a contrario sensu non est expressum/ Sed venit in quandam consequentiam, colligibile ex circumstanciis.

xlii

Si mens colligibilis/ repugnat auctoritati expressae/ non illi/ sed huic apud quoscunque utentes/ adheremus.

xliii

Argumentum a contrario sensu/ est licitum in theologia/ dummodo non fit correctio scripturarum/ et absurditasm vitatur/ Arg'umentum' Aug'ustini'n de correp'tione' et gra'tia' c: xiii. B.51

xliiii

Sed non est fortissimum, cum sit quidam tacitus, extraneus vel subauditus intellectus. Quandoqueo tamen de necessitate concludit ut ex Coll'ecta' Do'minica' v. post pascha, Deus a quo omne bonum procedit⟨.⟩52

xlv

Fortius est argumentum, quod legibile seu literale, vel ad literam est: Arg'umentum' Aug'ustinus' de pec'catorum' me'ritis' lib, i. c. xxxv, ubi multum, evidentiae rerum tribuit.53

xlvi

Pulchrum autem est abundare, et literalibus, et colligibilibus rationibus.

xlvii

Scriptura etenim: idem quod uno loco abscondit, in alio aperit, seu ostendit.

xlviii

Exempli causa, cum hac literali et aperta ecclesiastaep auctoritate, non est iustus in terra, qui benefaciat et non peccet,54 quae aperte, in bono opere, peccatum ponit.

xlix

Consonat haec, Cum colueris terram, germinabit tibi spinas et tribulos55 secundum Cassi'anum'56 et Bern'ardum'57 non curando distinct'ionem'q Ambro'sii'58 licet vera videatur.

l

Item haec, habitavit Chananaeus in medio Effraim, usque in hanc diem tributarius.59‖ [A4r]

li

Secundum Gre'gorium'60 Chananaeus: vicia quedam/ significat/ quae iustus dum inter facta sublimia est/ retinet, in Iob lib: c. xxiiii.r

lii

Idem Chananeuss tributarius efficitur iustorum/ quia licet ipsum subigere nequeant, attamen ad usum humilitatis detorquent, ut eo/ de se mens, in sublimibus: vilia senciat.61

liii

Itaque tributarius efficitur, quia iusto tributum seu censum, eum suae infirmitatis commonens, et periculorum suorum memorem faciens,62 tribuit.

liiii

Ut in timore et tremore, atque humilitate bona opera faciat63. Que pulchre Aug'ustinus', contra Iul'ianum': li: iiii. ca: ii. col: pen'ultima'64 et c. iii. H.65 de na'tura' et gra'tia' c. xxvii.66 cum aliis nostris allegatis67/ et post eum Gre'gorius'68 dicit.

lv

Ex quibus proxime positis infertur primo: vicium, hoc est/ peccatum in medio Effraim. id est iusto fructificante ac iustis operibus esse.

lvi

Secundo dum terra/ hoc est/ homo, colitur bonis operibus: bona opera: seu ipsum iustum esse sicut lilium inter spinas, secundum Bern'ardum':69

lvii

Tercio/ quod temptationes surgunt/ medium et latera bonorum operum/ viciantes: seu vicio obfuscantes.

lviii

Propter quod vicium, non iustificabitur in conspectu dei omnis vivens, quottidie quoque petimus nobis dimitti debita70, id est peccata71.

lix

Propter quod vicium servi dei, cum omnia praecepta fecerint/ set inutiles fuisse accusant.72

lx

Sed et corrigi volunt cum Ieremia73 a deo/ qui tanquam pater filiorum/ misertus est/ timencium se.74

lxi

Inquantum igitur deo fide et caritate/ uno spiritu: adheremus75, non peccamus, benefacimus.

lxii

Inquantum eodem actu/ nobis obrepunt adversitates/ concupiscentiae/ tenebrae/ atque difficultates: et tedia/ vel nimia gaudia/ inferunt: peccamus, Aug'ustinus' de pe'nitentiae' medi'cina' c. ii.76 cum allegatis nostris iuncto illo77, quod de perfect'ione' iusti'tiae'78 docuit.

lxiii

Vel sic in quantum deus operatur in nobis velle et operari79/ non peccamus80/ in quantum autem nostrum addimus/ deficimus, peccamus, per auctoritatem qui benefacit in terra, peccat etc.81‖ [A4v]

lxiiii

Petit ob id ingemiscens ecclesia, ut sectando iusticiam a culpa ieiunet, Do'minica' ii. uferia secundau et Sabbatho Do'minicae' quartae in Quadragesima.82

lxv

Si se a peccato/ faciendo iusticiam custodit, quare rogatv ut culpa careat.83 q'uare' d'icit' remitte nobis debita⟨?⟩84

lxvi

Quibus et illa coassociatur. Domine deus quousque irasceris super orationem servi tui. ps'almi' lxxix.85

lxvii

Nec obstat quod Aug'ustinus' contra Iuli'anum' li: vi. c. v. gratiam perfecte innovare hominem scripsit.86

lxviii

Ad conclusionem xii revertendo87, opponitur hoc, quod iam est frequentatum Aug'ustini' dicterium/ non crederem evangelio/ nisi ecclesiae/ me commoneret auctoritas. Aug'ustinus' contra epist'olam' funda'menti' c. v.88

lxix

Ad quod per Gersonem/ et male: respondetur, quod Aug'ustinus' ecclesiam pro primitiva congregatione fidelium eorum, qui Christum viderunt et audierunt/ accepit. Gers'on' de vita spi'ritali' animae lect: ii. cor: vii. col: ii. in fi'ne'89 et hec contra Durandum⟨.⟩90

lxx

Quoniam Aug'ustinus' dicit/ ipsi evangelio/ catholicis predicantibus vel precipientibus credidi.

lxxi

Melius illo Gers'one' Scotus dixisse videtur (in .q'uodlibetis'. q. xiiii: ar: i. col: iii.91 de fide per auditum quesita.

lxxii

Licet fundamento eius credendum esse/ dubitemus inficiemurque,92

lxxiii

Verius ad mentem Aug'ustini' accessit/ qui ait, Non debes per hoc concludere/ quod ecclesia habeat maiorem auctoritatem quam Christus/ Sed nisi ecclesia approbaret/ non haberemus certitudinem/ quod dicta no'vi' et vet'eris' test'amenti' fuissent a Christo prolata aut in ve'teri' testa'mento' contenta. Cardina'lis' Alexandri'nus'93 contra, I'oannem', T'eczel',w94

lxxiiii

Aug'ustinus' dicit se evangelio per catholicos/ credidisse.95 Quod Gers'on' non advertit.96

lxxv

Qui eodem loco/ ait/ auctoritate evangelii infirmata/ ecclesiae auctoritatem quoque labefactari/ Aug'ustinus' contra epis'tolam' fund'amenti' dic'to' c, v,97‖ [B1r]

lxxvi

Idem dicit/ contra eandem epis'tolam'⟨,⟩ Evangelio si quis credit: necesse est ut propheticis et apostolicis/ credat testimoniis, quoniam utramque scripturam/ similiter commendat, ecclesiae auctoritas.98

lxxvii

Proprietati: seu verborum sono/ in sacris literis est semper adherendum. Aug'ustinus' de sp'irit'u et litera. c. ii.99

lxxviii

Restringitur, seu limitatur hec, nisi quispiam docere potuerit/ verba aliter quam sonant/ accipi posse.100

lxxix

Hoc autem per simplicem negationem, vel ignorantiam, vel quod fedius est/ per futilem pertinaciam/ non docebit quisquam, sed per assignationem absurditatis101 vel figurati sermonis⟨.⟩ De Ser'mone' Do'mini' in mon'te' lib: i. h102 et de sp'irit'u et litera c. iiii.103

lxxx

Ampliatur conclusio de proprietate verborum in tantum, ut cum scriptura/ de igne loquitur/ debet intelligi activus, calefactivus/ combustivus/ non pictus, non demortuus⟨.⟩104

lxxxi

Quando de poenis agit scriptura/ non debet intelligi/ ignis alchemisticus in primo gradu: vel in secundo calidus⟨.⟩ ita quoque in aliis terminis dicendum.105

lxxxii

Quoniam ignis secundum alchemisticosx (si verum dicunt) tactum in primo non ledit/ in secundo autem gradu/ infirmo medetur.106

lxxxiii

Probato aliquid verborum sono comprehendi/ evestigio astruitur, illud aliquid/ qualitate/ virtute/ et efficatia rerum verbis significatarum: comprehendi.

lxxxiiii

Exemplum de infantibus/ qui in originali decedentes/ aeterno tenebuntur igne/ quod si est verum/ prout est verissimum/ consequens est eos qualitatibus ignis/ hoc est cruciatibus affici ignis/ et aeternis: si est aeternus⟨.⟩107

lxxxv

Nisi aliquis ostendere tex'tum' valeret, quo sinistris iudicem dicturum legeremus/ ite, adulti in ignem, vos autem infantes in privationem visionis divinae aeternam, Sed hoc non legimus nec videmus: ob id a litera evangelica non discedimus.108

lxxxvi

Si est, qui eos igne contineri, sed non uri: futiliter asserit/ miraculum assignans: arceri debet tanquam verborum dei temerator. ‖ [B1v]

⟨lxxxvii⟩

y

lxxxviii

Ridiculum est sine sanctis testimoniis miraculum allegare et non probare. arg'umentum' glo'ssae' in c. cum ex iniuncto de here'ticis'z.109

lxxxix

Gers'on' dicit/ suspecta est omnis revelatio quam non confirmat lex vel evangelium⟨.⟩ De exam'inatione' doct'rinarum' parte. ii. consi: i. litera c.110

xc

Nec sunt verbis exempla (propositae questioni extranea et impertinentia) iniicienda.

xci

Regulae sacrae scripturae/ debent universaliter intelligi/ et ab eis nemo excipi, Si universaliter et indistincte loquuntur⟨.⟩111

xcii

Nisi quis demonstraverit testimonio eiusdem scripturae, aliquem seu aliquos/ sub regula non comprehendi.

xciii

Exemplum est de hac regula seu hoc decreto/ quod adversus eos qui in sinistra stabunt/ dictabitur/ ite in ignem aeternum⟨.⟩112

xciiii

Peccant mortaliter/ qui sacrae contradicunt scripturae/ sive intellectae/ si aliquo vicio percutit/ sive non intellectae/ quasi melius sapere/ meliusque percipere possint, et sunt impii⟨,⟩ de doct'rina' Chri'stiana' li: ii. c. vii.113

xcv

Nec disputandum est utrum verum vel rectum sit/ quod in ea scriptum esse constiterit.114

xcvi

Quilibet obnoxius est cogitare potius et credere/ id esse melius et verius, quod ibi scriptum est, etiam si lateat/ quam quod nos per nosmetipsos sapere possimus.115

xcvii

Si dei auctoritas sacris literis non suffragareturaa/ sufficeret ad convincendum et defendendum ecclesiam, illas ab hac semel receptas: atque fuisse adprobatas.

xcviii

Testimoniis ambiguis, non solvitur questio116/ vel sic/ nemo ambigua verba ambiguis explicabit verbis.117 Aug'ustinus' de ani'ma' et eius orig'ine' li: i. c. xviii: et de prin'cipiis' dialect'icae':

xcix

Ad destruendum vel astruendum/ certa sunt querenda testimonia/ non ambigua Aug'ustinus' de ani'ima' et eius orig'ine' li: ii. c. xiiii. ad 〈finem〉ab.118

c

Quoniam tacitum sive ocultatum in scriptura licet non sit negatum/ tamen nec utique est affirmatum.119‖ [B2r]

ci

In scriptura ne dum ea verba quae inflectuntur/ sed et alia estimanda/ et omne quod scribitur librandum est.

Premissis, etsi plures alie connexiones/ quae studiosis theologiae ansas tradere studendique facultatem, et plusquam logica ancillari possent/ belle coniungerentur, attamen illas examen conclusionum/ quas Egregius Dominus Eckius/ non egregie contra Wittenbergenses, et quidem iactabundus/ nimiumque gloriabundus contorsit/ iure sequitur.

Prima conclusio Eckii contra Wittenbergen'ses' in fundamento est/ Ecclesiam militantem (cui tempus plenitudinis evangelice advenit, cum sit congregatio omnium fidelium inter quos, non pauci sunt iusti) non videriac poenitentia indigere.

cii

D'ominus' Eckius non intelligit quod ecclesia ingemiscit, negat quod ecclesia confitetur/ et turpiter orationes: in quibus versatur: ignorat.

ciii

Ecclesia annua quadragesimali observatione, se purificari confitetur Do'minica' i. Quadr'agesimae'120 et universaliter coacta, dicit, peccatores, te rogamus etc.121

ciiii

Eckius autem tollendo poenitentiam ecclesiae, eius purificationem negat/ quam ipsa confitetur, ne a domino iudicetur.122

cv

Ecclesia Fe'ria' sexta precedenti/ petit dei populum/ ab omnibus peccatis emundari123, que verba sunt penitentis ps'almi' l.124 ita quoque ecclesia expostulat Do'minica' ii. fer'ia' vi. Sacro nos purificante ieiunio etc.125 Et fe'ria' iiii. e'adem' Do'minica'⟨.⟩ A noxiis quoque viciis cessare concedead.126

cvi

Et feria v. Do'minica' in Quin'quagesima' dicit/ Deus qui culpa offenderis penitentia placaris etc. et flagella, quae meremur averte127, non dicit meriti sumus, sed meremur. item adverte: poenitencia placaris.

cvii

Et in alia collecta/ Parce domine parce populo tuo, ut dignis flagellis castigatus, in tua miseratione respiret.128‖ [B2v]

cviii

Nonne ecclesia seu dei populus/ non diaboli/ sicut de Hiere'mia' praeiecimus129/ petit se castigari/ quod si non est poenitere/ Eckius iudicabit.

cix

Hoc idem inter suffragia: in collecta. Deus qui culpas nostras piis verberibus percutis etc.130 ecclesia petit.

cx

Vide Ecki collectam quam ecclesia facit et petit, ab imminentibus peccatorum suorum periculis/ deo protegente: salvari. Do'minica' iii. feria. ii. et Do'minica' ii. in Quadrag'esima'⟨.⟩131

cxi

Quae petit/ a populo dei: flagella irae divinae averti, Do'minica' i. Sabb'ato' Quad'ragesimae'⟨.⟩132 Sed fortasse D'ominus' Eckius absque libris133/ facile respondebit/ ecclesiam deprecari/ ut ab imminentibus peccatis liberetur. Non ab his que insunt/ sed que imminent/ quemadmodum Scotistae Thomistis solent respondereae, quod Christus fuit redemptor Beatae Virginis/ nec male/ quod fuit praeservata ab originali per eum.134

cxii

Verum ut evasiones manifestis occludantur septis, ei collectam hanc opponimus/ Purifica quesumus domine/ tuorum corda fidelium/ ut a terrena cupiditate mundati/ et praesentis vitae ⟨periculis⟩af exuantur etc. Fe'ria' v. Do'minica' iii. in Quadra'gesima'⟨.⟩135 Adde et alteram/ eius diei/ collectam, qua petit, ut sancta devotio purificationem tribuat.136

cxiii

Ex qua oratione ad literam videmus ecclesiam deprecari, ut fidelium dei corda purificentur, quod humilitatis causa dictum esse/ nemo/ nisi qui anathemate percuti vult/ dicere audet. de eccle'siasticis' dog'matibus' c: xxxv. iunctis c. xxxvi. et xxxvii.137

cxiiii

Per fideles dei/ quos audet intelligere: nisi eos, qui ex fide vivunt: iustos⟨?⟩138

cxv

Secundo ad literam apparet ecclesiam deprecari ut dei fideles: hoc est iusti/ a cupiditate terrena mundentur, ergo habent immundiciem purgandam.

cxvi

Rogo Eckium/ quid aliud flagitat ecclesia? nisi ut iusti mundentur ab edificatione illa/ qua iusti super fide Christi/ lignum/ fenum etag stipulam edificantah⟨?⟩139

cxvii

Qui non pereunt/ sed per ignem salvantur140 cuius diversa est penes Aug'ustinum' et Gre'gorium' interpretatio.141‖ [B3r]

cxviii

Edificant qui carnali affectu/ circa temporaliaai tenentur etc., ut Aug'ustinus' li: Ench'iridion' c. lxviii.142 de octo dulci'tii' quaestionibus .q. i. d'icit'⟨.⟩143

cxix

Petit ecclesia ut eius membra sancta/ a cupiditate terrena purificentur: ut sordes subnascentes diluantur.

cxx

Quod timuit illa/ quae pulsanti sponso dixit/ Lavi pedes meos: quomodo inquinabo illos?144

cxxi

Petit ecclesia quod Christus: patrem celestem facturum: promisit: videlicet ut palmitem ad ferendos fructus purgataj.145

cxxii

Cum in multis offendimus omnes146, idcirco ecclesia petit purgari ab offensis et culpis. et agit poenitentiam.

cxxiii

Petit ut fidelium corda purificentur quia omnes fideles vetustatem ex peccato relictam habent/ quae in interiori homine de die in diem renovatur.147 Vide Aug'ustinum' de pecca'torum' me'ritis' li. ii. c. vii.148

cxxiiii

Petit quod Apostolica precipiunt mandata, renovari s'cilicet' spiritu mentis et indui novo homine.149

cxxv

Eximia est penitentia/ peccata et infirmitates fateri: et sanitatem a medico precari.150

cxxvi

Elemosinae, ieiunium, et oratio remedia sunt venialium peccatorum, hanc per Aug'ustini' documenta in prioribus con'clusionibus' satis scripsi.151

cxxvii

Tametsi evangelicae plenitudinis tempus ecclesiae advenerit.

cxxviii

Attamen universa ecclesia quamdiu militaverit, quottidianae penitentiae est indiga, de pen'itentiae' me'dicina'ak152 homel'ia' ii. in Apocal'ypsim'153 per Aug'ustinum' de fid'e' ad pet'rum' c. xli.154 de perfect'ione' iust'itiae':155 Arg'umenta' Aug'ustini' dict'a' hypo'gnosticon' li: iiii:156 contra Iulia'num' li: iiii. c. ii.157

cxxix

Ecclesia militans ideo dicitur, quod rebellat semper et in omni bono opere viciis atque concupiscenciis arg'umenta' eorum quae Aug'ustinus' hypo'gnosticon' li: iiii158 et contra: Iulia'num' li: iiii.​c, ii,159 disserit⟨.⟩

cxxx

Fit dum iustus fortiter pugnat, fatigacio quaeal hilaritatem datoris160 ledit viciatque de perfect'ione' iust'itiae'⟨.⟩161

cxxxi

Beatus est: ait/ non criminosus: qui allidit parvulos suos ad petram⟨.⟩162 ‖ [B3v] Hoc fit/ quod Charitas/ huius vitae/ potest augeri, et illud incrementi/ quod deest/ ex vitio nostro deest.163

cxxxii

Hoc vicium/ peccatum est164/ quod ecclesia sancta/ quottidiana confessione165: nec sterili dolore expiat.166 Aug'ustinus' de sen'tentia' Iacobi167 et epistola: liiii.168

cxxxiii

Hoc vicium habent/ qui pedum lotione indigent⟨.⟩169

cxxxiiii

Quod boni et mali/ filii dei: ⟨et saeculi⟩ habent, semper enim dum benefacit iustus/ peccat170/ et bonus et malus est.171

cxxxv

Immo nemo coram deo (nisi iustus) poenitet. Aug'ustinus' de fid'e' ad Pe'trum'172 Hiero'nymus' in Hieremiam.173

cxxxvi

Adde/ quod sepcies in die: iustus cadit174, sed non colliditur, quia dominus supponit manum175, secundum Cassia'num'176 patet quod fideles iusti cadunt. Aug'ustinus'⟨.⟩177

cxxxvii

Quibus iustis, dominus manum supponit, et ideo non imputat peccata178/ quod peccata sua agnoscunt179: ac femur percutiunt180/ et debitoribus remittunt debita.181

cxxxviii

Mordaces illi qui sub titulo M'artini' et A'ndreae'182 verbum (imputat) tanquam indecens seu non congruens notant/ literas sacras rident/ et ecclesiasticos adlatrant183, sed cur? quia legere et intelligere ut bene loquantur, nolunt.

cxxxix

Agunt poenitentiam incorporandi/ agunt et veraciter ecclesie incorporati.

cxl

Sed et nullum ex literis apostolicis (quibus ecclesia sancta sine ruga et macula184 predicatur) Eckius auxilium petat, ne caeteras scripturas/ hac maleam intellecta/ ut Faustus legem Moisi lacessat et rumpat185/ quoniam premissis non obstat. Aug'ustinus' contra Iulia'num' li: iiii. c. iii.186

cxli

Veruntamen cum D'ominus' Eckius in secunda contra nos conclusione187/ idcirco magnam interiorem fecit penitentiam, quod voluntatem reginam suorum actuum dicit188/ ostendit se vel ignorare literas sanctas/ vel aperte eis contradicere.‖ [B4r]

cxlii

Nam voluntas nostra non est regina et domina eorum operum, quae deus, ut voluntatis essent/ fecit. Aug'ustinus' epistola cvii,189

cxliii

Nisi liceat cum audaculo Eckio securitatem voluntati promittere/ contra prophetica et apostolica documenta.

cxliiii

Idem Eckius se ignorare ostendit/ quod poenitentia est donum dei/ quod deus operatur.

cxlv

D'ominum' Eckium hac scriptura satis confutari existimo quam Hieremias edidit, Converte me domine et convertar, quia tu domine deus meus, Postquam enim convertisti me/ egi penitentiam, postquam ostendisti mihi: percussi femur meum etc.190 quam legat, et videat confusionem suam, Hiero'nymo' interprete191/ Ambr'osium' et nonnullos alios non sine causa reticemus.192

cxlvi

Commovisti terram et conturbasti eam, sana contritiones eius, quia commota est.193 Deus commovet voluntates, et fit contricio.

cxlvii

Discat eodem Hieremia docente: quod dominus convertit conversionem nostram194, quod dominus dat penitentiam195/ agnoscat orationem, quam scit, Da nobis digne flere mala quae fecimus: Do'minica' iiii, Sabba'to'⟨.⟩196

cxlviii

Veruntamen cum litera non dicat/ dedisti/ sed convertisti etc.197 Et timendum sit eum qui pronus fuit hereticum vocitare, M'artinum'198, quem non intellexit et haec calumniari, legat Apostolum⟨:⟩ ne forte det illis deus penitentiam et resipiscant a diaboli laqueis199, adverte: det/ ait, Lege Aug'ustinum' de fid'e' ad Pet'rum' c, xxxi,200

cxlix

Voluntas est domina et regina suorum actuum: suorum omnium scilicet malorum.201

cl

Quando voluntas dominatur in anima, ridet diabolus et exultat quod preparatur ei praeda.

cli

Deus amat in nobis quod ipse fecit. At quod ipse non fecit odit. Ambro'sius' de Vo'catione' om'nium' gen'tium' li: i. c. ii,202 facit collecta in primis: Dirigere: sanctificare etc.203 Et Sabba'to' Do'minica' iiii. Quadr'agesimae' Fiat, quae'sumu's d'omine'.204 Et in pascha: Deus qui per unige'nitum' etc.205‖ [B4v]

clii

Per auctoritatem, omnis plantacio, quam non plantaveritan pater meus, eradicabitur206/ et bene ad propositum.

cliii

Misericordia equidem eius super omnia opera eius207/ non nostra.

cliiii

Mutabilis voluntas, quando ab incommutabili voluntate non regitur/ tanto citius appropinquat iniquitati/ quanto acrius intendit actioni. Ambro'sius' ubi supra208/ Attende Ecki.

clv

Adverte commodum et periculum209/ quando voluntas regitur et quando in anima regit.

clvi

Universaliter loquendo: Deus est dominus et rex in anima nostra.

clvii

Omnia nostra: que deus non fecit nostra, mala sunt et peccata, Grego'rius'210 post Aug'ustinum' et alios quorum documenta commemoramus in prioribus conclusionibus.211

clviii

Perditio tua ex te Israel/ tantummodo auxilium tuum ex me.212 Ex nobis perditiones/ ex deo suppeciae, et bona et salus. Si poenitentia salutaris ex nobis i'd est' voluntate nostra est falsum erit quod perditio ex nobis est.

clix

Omnis iustitia nostra/ hoc est/ nostrae voluntatis/ est sicut pannus menstruatae mulieris,213 Hanc auctoritatem Thomistae male dicunt de iustitia legis sacramentalis et non intelligi. de alia lege scripta.214

clx

Pondera autem quam splendidum sit opus quod voluntas in anima dum/ regit/ operatur.

clxi

Domino deo nostro iustitia/ nobis autem confusio, faciei nostrae,215 Si nobis est i'd est' nos habemus confusionem, Deus autem iustitiam facit. quid de poenitentia. quando nostrae est voluntatis⟨?⟩

clxii

Sed scit Eckius in suis iustificationibus (fortasse) preces prosternere/ et non in miserationibus dei216/ ac habere suam iustitiam/ non dei.217

clxiii

Deus/ ait Hieremias/ facit misericordiam in terra218. Tu es (alio attestante propheta) misericordia mea.219

clxiiii

Quod D'ominus' Eckius/ nisi sit furiatus/ de misericordia/ qua deus misericors est/ accipere nequit/ sed ea misericordia qua misericordes operante deo efficimur/ deus nostra est mi'sericordi'a.220‖ [C1v]

clxv

Iuxta Davidicum illud: secundum magnam misericordiam tuam vivifica me/ et custodiam testimonia oris tui.221

clxvi

Opera misericordiae/ et ea sola/ deus coronat in misericordia et miseratione222, Nam ei iudicium sine misericordia qui non facit misericordiam.223

clxvii

Quibus documentis lapideum pectus emolliri224 posset, et omnis facultas infirmi arbitrii enervari, Quoniam opera dei non sunt in nostra potestate. D'ominus' enim solvit compeditos, non lib'erum' arbitrium, D'ominus' erigit elisos:225 non lib'erum' ar'bitrium'⟨.⟩

clxviii

Si opera bona essent in nostra potestate: stulte peteremus ea nobis donari.

clxix

Omnia quae ad vitam spiritalem attinent/ hoc abbreviato efflagitamus verbo/ Fiat voluntas tua,226 hoc est/ fac nos facere, fac nos voluntatis opera suscipere: arg'umenta' coll'ecta' Fiat q'uaesu'm'u's etc. Sabb'ato' Do'minica' iiii.227 Et colle'cta' Fac quae'sumu's Do'minica' v. paschal'i':228

clxx

Ecclesia sibi dari seu donari deprecatur/ ut deum querat, et ut gaudia promissionis querat. ac quesita citius inveniat, Do'minica' i. Quadra'gesimae'.229 et Do'minica' iiii. Sabb'ato'⟨.⟩230 Petit se illustrari ut videre possit agenda (Quae Eckius sine precibus accurate perspicere potest) Do'minica' i. Fe'ria' iiii.231 Item eadem Do'minica' i. fe'ria' v. petit dari ut agnoscat/ quod profitetur/ et celeste munus quod frequentat diligat232 (quod Eckius ex naturalibus/ nullo precatu suffultus diligere valet)⟨.⟩ Et Sabba'to' e'adem' D'ominica' i⟨.⟩ oratione utitur quottidiana/ quae in primis petit/ deum preveniendo actiones nostras aspirare. Et rursus/ adiuvando prosequi233 (Eckius autem cum gratiam habet/ non indiget novo auxilio nisi se indigere fateatur.) Item ecclesia prestari sibi auxilium petit ut orationibus et ieiuniis intendat Fe'ria' v: ii. Do'minica'.234 Si'mi'l'ite'r Do'minica' iii. Fe'ria' iii. petit sibi dona continentiae concedi.235 Itidem do'minica' iiii. fe'ria' ii. Supplicandi prestari affectumao236/ Multa dona simul petit ecclesia in collecta Do'minica' iiii. Fe'ria'237 v. et Sabba'to'238 et aliis plurimis. Vide ferialemap collectam Do'minica' iiii. post octa'vas' pasche quae incipit Deus qui fidelium mentesaq239, et Do'minica' v. se'quenti' ecclesia dicit omne bonum a deo procedere240 ergo nullum a nobis. Et collec'ta' Fe'ria' iiii: Do'minica' ii. super po'pulum':241

clxxi

Quod ex Ezechielis et aliorum autenticorum testimoniis deum facere/ ut faciamus dixi242/ ostendam Eckio/ in orationibus suis: ne posteris rursus aberret diebus⟨.⟩‖ [C1v]

clxxii

Habes orationem in Quadra'gesima' Do'minica' i. fe'ria' vi. Quam tibi facis devotam243/ pulchre in collecta Do'minica' ii. fe'ria' iii. Petit ut deo operante impleamus, quod eo auctore cognovimus244/ Et in alia: sic dicit ad literam/ Et eius semper faciat inherere mandatis. Do'minica' iii.245 Item do'minica' iiii. fe'ria' iiii.246 et do'minica' in oct'ava'ar pasche, qui celebrareas fecisti.247 Et in feriali collecta dicit: fecisti celebrare, fac gaudere.248

clxxiii

Verum ut exemplum propositae poenitentiae habeas⟨.⟩ Adverte quod oras sabba'to' Do'minica' iiii: in quadra'gesima' Da nobis digne flere mala quae fecimus etc.249 Quid hoc est aliud/ nisi fac nos flere: largire nobis fletum peccata expiantem.

clxxiiii

Innumera alia sunt exempla ex quibus addiscere deberes, Deum hoc prestare: quod nos facere iussit250/ nec alia sibi placere opera/ quam quae ipse largitus est/ Nec aliquas prosequi actiones quam quas ipse inspiravit/ suas prosequitur, suas adiuvat actiones/ sua opera non nostra coronat251: prob'atur' per collectam Do'minica' iiii: post octa'vas' pasche252. et collect'am' que pasche et ad primam inter paschalia legitur festa.253 per illud: qui habet, dabitur: ut abundet etc.254

clxxv

Veniamus demum oportet ad infirmitates: ad nihil255 cum ecclesia dicentes: Deus qui conspicis omni nos virtute destituiat, interius exteriusque custodi. Do'minica' ii. in quadra'gesima':256 Absit ut deus false conspiciat/ et ecclesia menciatur nos omni virtute destitui.

clxxvi

Sublata est/ per hanc orationem ab homine spes/ et bene/ Quoniam maledictus est qui spem ponit in homine257/ Eckius est homo, ergo nec in se vel in sua voluntate spem poenitentiae faciendae ponere debet.

clxxvii

Et rursus bene/ ne dixeris ego feci mihi hanc virtutem, sed memoraberis domini dei tui quia ipse tibi dat fortitudinem facere virtutem.258

clxxviii

Ergo nos sumus nihil in dei scientia: sed aliquid in divina eius misericordia. Bern'ardus'259

clxxix

Si omnes profuderimus et exercuerimus facultates non habentes dei caritatem/ sumus nihil.260

clxxx

Si autem divinas opes et superna auxilia: ut esurientes pauperes nihilque habentes mendicatim quesierimus/ dominus pro nobis sollicitus erit, per illud ego pauper et mendicus etc.261‖ [C2r]

clxxxi

Eant/ ego et nos fecimus/ evanescant nostra et propria opera262/ mortificemus dei spiritu/ nostra263/ ut deus faciat sua in nobis.264

clxxxii

Ubi/ non ego/ ibi felicius ego, August'inus' de conti'nentia':265 Ubi non aliquid et nihil: ibi felicius aliquid: per illud exaltavit humiles.266

clxxxiii

Et per illud deus repulisti nos et destruxisti nos, iratus es, et misertus es nobis.267 Destruxisti/ ait: nos.

clxxxiiii

Quamdiu homini placent: ego/ nos/ nostra, propria, et meum et nostrum aliquid, Tamdiu vicissim in homine est quod deo displicet. arg'umentum' Ambro'sii' de vo'catione' om'nium' gen'tium' li: i. c. ii⟨.⟩268

clxxxv

Sed nostrum ego/ impios in servitutem redigit/ in iustis autem vehementes habet vetustatis reliquias269, mirabiliter quoque serpit temptacio, quae aufert nobis ego, tu, nos, vos, non ego, non tu. et male tu fecisti.270

clxxxvi

Tunc vero: quando deus regnabit et erit omnia in omnibus271, Ego et proprium/ vilescent272, Arg'umentum' Aug'ustini' contra Iulia'num' li: iiii. c. iii. h.273

clxxxvii

Summoveamus humiliter et vere, ego et nos, Et deus nos faciet salvos.274

clxxxviii

Non est homo verax in quo deus non loquitur Aug'ustinus' ps'almus' cviii. d.275

clxxxix

Nemo habet de suo nisi mendacium et peccatum. Aug'ustinus' super Ioh'annem' tract'atu' v. a.276 cum al'legatis' nostris,277

clxc

Qui facit quod in se est, facit quod deo displicet, mentitur, obloquiturau: ac sibi officit.278

cxci

Ex premissis infertur, quod bona operatio, non voluntati humanae, sed divinae debet simpliciter attribui.

cxcii

Bonus actus (ut aiunt) quantum ad totam suam entitatem, hocav est, totus/ attribuitur deo.

cxciii

Illi autem qui voluntati substanciam actus (ut Capr'eolus' et Sco'tus') modum vero seu entitatem minorem/ deo attribuunt/ quod maius est sibi ipsis, quod minus: ne dicam feces: deo deputant.279‖ [C2v]

cxciiii

Ex praepositis infertur ad destructionem illius quod penes Scotum legimus: videlicet: quod voluntas est principalis causa quantum ad principalitatem entitatis in bono opere/ Secus quantum ad principalitatem esse meritorii Sco'tus' i d. xvii.280 et sequaces. et Capreo'lus' ii. d. xxvii.281

cxcv

Infertur quoque adversus eos/ qui Augustinum divellunt/ ne dicam corrumpunt/ exponentes eius dictum/ ipsa gratia augetur/ ut aucta mereatur perfici/ comitante non ducente/ pedissequa non previa voluntate282/ dicentes quod voluntas est pedissequa quantum ad relationem meritorii, de qua Aug'ustinus' non cogitavit.283

Subversis Eckianis erroribus duobus/ videamus terciae illius: conclusionis plausum qua ponit, erronea apparet propositio. Nam si canonum poenas, solum accumulative vult ad poenas a deo impositas concurrere/ iam laqueus/ non salus/ esset in canonibus etc.

cxcvi

D'ominus' Eckius/ dum in canonibus non laqueum sed salutem esse putat et hoc latenter scribit, iudaisat, et Paulum qui dicit litera occidit, item lex est ministratio mortis284, non intelligit.

cxcviiaw

Aut plus hominibus quam deo tribuit.

cxcviii

Indiget idem Augustino doctore.285

cxcix

Et ea caret intelligentia quam Capricornus286 Scotusque Alphonsus287 et Gabriel288 prestare nequeunt.289

cc

Cum autem is error, qui in atramento, seu literis: eo factis, aliud auxilium (quam demonstrationis et manifestationis) ut puta salutem ponit, in palestino iudicio290 sit subversus ac condemnatus, metuendum est Eckium haeresim in pulmone habere.291

cci

Non sufficit predicare dei verbum/ aut illud legendo intelligere⟨.⟩ Sed oportet orare ut assensus ei acomodetur.

ccii

Peiores efficiuntur, qui divinam/ etiam evangelicam legem/ sine gratia audiendo vel legendo intelligunt.292

cciii

Cognitio peccati sine gratia nocet/ facit enim nos scire quod vitare non possumus Amb'rosius'⟨,⟩ de Iacob et vita beata. c. iiii⟨.⟩293‖ [C3r]

cciiii

Nudus sermo/ ad monendum est utilis/ ad persuadendum infirmus.294

ccv

Nec lex sancta (que facienda et devitanda demonstrat) et li'berum' ar'bitrium' cum ea ad faciendum salutis opera sufficiunt.295

ccvi

Si Eckius salutem in scripturis collocari putat, ipsum in iudaeis Christus reprehendit. Ibi scrutamini scripturas quia vos putatis in ipsis etc.296 Et ei adversatur Apostolus qui dicit gratiam lege testificari, non conferri.297

ccvii

Immo si error notatus subsisteret/ magna Bibliae pars falleret.298

ccviii

Paulus quoque insanivisseax merito convinceretur, qui velut gratiae defensor dixit: Si iustitia est ex lege, Christus gratis est mortuus.299

ccix

Si Eckius de salute secius: quam nos: dixit, eius conclusio contra Wittenburgenses posita non urget nec valet⟨.⟩ Sed adversus ignem cereo pugnat stimulo.

ccx

Verum si de salute locutus est more scripturarum/ apostolicis adversatur documentis.

ccxi

Ex premissis colligitur/ quod si Canones conscientiam obligant/ solum praevaricationesay accumulant/ praeceptum ecclesiae ostendunt/ et ultra non progrediuntur.

ccxii

Cum autem D'ominus' Eckius/ Wittenburgenses non dicit attendere veritatem/ videlicet quod Canones sunt poenarum a deo impositarum declaratorii: nisi sale condiatur/ evanescet iactata sua veritas/ si non per f'eritatem'az scripseris.

ccxiii

Petit tamen ut idem Eckius in propositione sua (que incipit Erronea apparet etc.) ad idem et apertius loquatur. Quae enim controversia est parcium non adversantium/ nisi sic dicat⟨/⟩ Canones cumulatorios aut declaratorios penarum, sed parva et minuta non curamus nec prosequimur sophismata.

Reliquas Eckii conclusiones: ad aliam disputationem reservabimus⟨.⟩ Ista pro defensione sacrarum literarum et simplicium Wittenburgensium300/ quos tamquam leo rugiens de‖[C3v]vorandos301/ et ab ecclesia reiici curat: intacta preterire non licuit, sed copiosius adversum repugnantem militare quoque lubebit.

ccxiiii302

Liberum arbitrium ita defendimus: ut non oppugnemus gratiam per quam fit liberum.

ccxv

Ita predicamus virtutes hominum: ut salva maneat scriptura.

ccxvi

Non irascantur Theologis philosophi, si eorum sapientiam/ veram predicant stulticiam, quoniam et contra/ divina sapientia apud eos reputatur stulticia, sed quod stulcius est dei/ sapientius est mundi.303

ccxvii

Nemo debet gloriari, baet siba utique non gloriari non potest, in domino/ non in homine glorietur.304

ccxviii

Glorietur in infirmitatibus et difficultatibus suis ut virtus Christi perficiatur.305

ccxix

Qui facit opera virtuosa propter honorem/ propriam quaerit gloriam et laudem.

ccxx

Sua quaerit, qui honorem querit, Charitas autem dei, sine qua, nulla vera subsistit virtus, non quaerit sua.306

ccxxi

Ethica Aristotelis est plena pompis et propriis honoribus/ ob id plus retrahit a doctrina verarum virtutum: quam ad eas discendas confert.307

ccxxii

Ethica Aristotelis non aliter quam ad impugnandum eam: in his locis quibus mores instruit/ legi debet.

ccxxiii

Si ad tribunal hominum/ iudicium futurum esset/ merito de laudibus hominum gloriaremur.

ccxxiiii

Quod si nostro examine iudicandi essemus/ iure propriis laudibus delectaremur.

ccxxv

Nunc cum nec vestro/ nec meo/ sed dei iudicio sum presentandus, insipientia et insania est/ in vestro/ me/ aut meo testimonio gloriari, honoresque querere.‖ [C4r]

ccxxvi

Secundum Aristotelem de nostra iustitia et eius circumstanciis possumus iudicare/ et iustitiam habere.

ccxxvii

Secundum veritatem nostrum iudicium non sequimur/ per illud, sed neque me ipsum iudico: Nihil enim mihi conscius sum, sed in hoc non iustificatus sum/ qui me iudicat, deus est.308 Quae consonantia inter iudicium? quod Apostolus reprobatum/ Arist'oteles' approbatum dicit.

ccxxviii

Bene verum est: quod nemo scit hominum quae sunt hominis/ nisi spiritus hominis, qui est in ipso.309

ccxxix

Attamen illud iudicium non est approbatum, Approbatum est illud iudicium, quod scit/ non quod ignorat peccata/ et infirmitates nostras.

ccxxx

Pravum est cor hominis et sibi ipsi imperscrutabile310/ presentia/ magna ex parte ignorans.

ccxxxi

Secundum Aristotelem gloriari potest aliquis in operibus virtuosis/ quae ipse sibi comparavit.

ccxxxii

Secundum veritatem non est in operibus gloriandum311/ hoc est/ non est operum honor intuendus et quaerendus.

ccxxxiii

In domino cum timore gloriandum est, non quia eo donante magni sumus/ sed quia fecit.

ccxxxiiii

Secundum Aristotelem licet homini quaerere quae sua sunt/ honores scilicet et laudes.

ccxxxv

Secundum veritatem/ peccatum est/ laudem hominum quaerere.312 Contrarium asserens, Christi verbum ledit.

ccxxxvi

Virtus Aristotelica sua quaerit, Christi autem et vera virtus sua non querit, aliena nec rapit.

ccxxxvii

Cum autem sibi placere/ suos honores expetere/ superbire sit, consequens est omnem virtutem Aristotelicam superbiam esse penes veritatem.

ccxxxviii

Qui sibi placet deo non placet.313‖ [C4v]

ccxxxix

Non debemus nos/ nisi in deo diligere. Idem Ambr'osius':314

ccxl

Virtus vera in infirmitatibus perficitur/ et hominem sibi facit vilescere/ et in nullo suo gloriari/ in infirmitatibus315 inquam lib'eri' ar'bitrii' et hominis impotentia.

ccxli

Gracia ad veram virtutem sufficit/ si bene attenditur Apostolus316/ patet quid faciat noster conatus.

ccxlii

Qui naturali conatu viciis reluctari conatur/ huius tantum temporis vitam steriliter ornat.317

ccxliii

Ad veras virtutes/ nequaquam naturali conatu proficimus.318

ccxliiii

Falsissimum est/ quod deus secundum conatum nostrum dat vel gratiam/ vel gloriam.

ccxlv

Sine cultu veri dei/ etiam quod virtus videtur peccatum est Ambro'sius':319

ccxlvi

Ex premissis infertur ad pericula quae Christianis ex Aristotelicis imminent moribus.

ccxlvii

Cum velut dissonantia sint documenta Aristotelis et Christi/ ac contraria contrariis non explicentur/ sed destruantur/ videant predicatores quam rationem sint deo facturi/ qui legem Christi/ per Aristotelicos mores interpretantur/ ne dicam subvertunt.

ccxlviii

Patet itidem quod virtutes Aristotelis a Christo retrahunt/ et falsam esse quorundam scientiam/ qui Ethicam Aristotelis theologiae deservire ferunt.

ccxlix

Patet item falsitas illius/ quod actus in genere moris plene moraliter circumstancionatus a deo ulteriori bonitate/ hoc est gratificante/ perficiatur gratia.320

ccl

Non possum a Pelagiano errore excusare eos/ qui ita voluntati pedissequam faciunt gratiam:321 quam secundum merita de congruo dari fantur.322

ccli

Petrus dicens suo domino: Non lavabis mihi pedes etc.323 secundum Aristotelem/ honorem/ secundum veritatem dehonorationem vel reprehensionem meruit.‖ [D1r]

cclii

Petrus domino futuras ei predicanti passiones/ Absit inquiens domine a te etc.324 secundum Aristote'lem' forte pius fuit et sine scandalo.

ccliii

Secundum veritatem: non fuit pius/ sed dignus qui audiret a Christo/ Vade post me Sathana/ scandalum mihi es.325

ccliiii

Pietas quam facit li'berum' ar'bitrium' quae ea quae hominum: non dei: sunt, sapit, est nulla immo vituperanda.326

cclv

Bene posuerunt: qui scripserunt, quod li'berum' ar'bitrium' est suorum operum principium/ si bene intelligerent.327

cclvi

Secundum Aristotelem: magnum est ut ab hominibus: secundum veritatem: mihi pro minimo est/ ut a vobis iudicer, nec me ipsum iudico328/ Adverte: quanta diversitas.

cclvii

Quando gressus hominis a domino diriguntur tunc viam eius scilicet Do'mini' vult.329 Proinde precatur ecclesia sic. Deus qui errantibus/ ut in viam possit redire iusticiae veritatis tuae lumen ostendis. Da quod iubes etc. Do'minica' iii. post octa'vas' pasche.330

cclviii

Ut velimus deus sine nobis facit331/ sed cum volumus bene, rapimur332 et agimur.

cclix

Causa exercendi ingenii/ non concludendo/ tenemus/ quod sacris scripturis insistendo (citra ecclesiasticorum dicta) li'berum' ar'bitrium' solum instrumentaliter concurrit/ Et ita deus nobiscum operatur cum volumus/ sicut artifex cum serra/ salvis naturis: eisque ponderatis.333

cclx

Hoc videtur docuisse Apostolus qui scripsit. Non ego/ sed gratia dei mecum.334

cclxi

Nam coniunctio: Cum: coniungit accessorie335 et minus principaliter/ secundum Paulum et Gaium iureconsultos/ et bene.336

cclxii

Prodest et Christi verbum dicentis. Non vos estis: qui loquimini, sed spiritus patris vestri: qui loquitur in vobis.337

cclxiii

Congruit et hoc apostolicum/ qui spiritu dei aguntur hi filii dei sunt,338 aguntur ait.

cclxiiii339

Si August'inus' non sensit parvulos in originali decedentes/ perpetuo igne cruciari/ eum non intellexerunt scholastici (qui defenduntur) dicentes/ quod excessive locutus sit.340‖ [D1v]

cclxv

Verum si in contraria fuit August'ini' sententia: eum scholastici ad mentem intellexerunt/ sed male locutum/ male affirmant.

cclxvi

Quantumcumque aliqui/ mente Augustini (quam colligere nituntur ut dicant morientes in originali non cruciari) se tueantur / eis August'inus' ad literam/ qui dicit/ ignis aeterni supplicio puniendos/ refragatur. de fide ad Pe'trum'341

cclxvii

Nostram positionem verba astruunt sententiae: quam aequissimue iudex: contra eos/ qui in sinistris stabunt/ videlicet itebb in ignem aeternum/ proferet.342

cclxviii

Qui continuo subiecit/ qui preparatus est diabolobc et angelis eiusbd/343 ut illi qui ignem aeternum distinguunt: redarguerentur et confutarentur ii qui illis ignem alchemisticum in primo vel secundo gradu calidum deputant.

cclxix

Et alio loco: in tenebris exterioribus344 dicit esse perpetuum dolorem345: immedicabilem morbum346: vincula non solubilia: lachrymas ignitas etc:347 et alia in effectu: quibus ad literam: poenam sensus concludimus.

cclxx

Nos doceant illi: si possunt, alium ignem habituros infideles infantes/ alium adultos.

cclxxi

Sed quia hoc docere per sacras literas nequeunt, ad ignem alchemisticum: (qui tactum non ledit) infideles parvulos mittunt.

cclxxii

Nec demonstrare eos posse scripturam credo: qua legitur iudicem sinistris aliquibus dicturum: Ite vos adulti in penam sensus: At vos parvuli in damni poenam.348

cclxxiii

Nec credimus adversantes/ ex circumstantiis scripturarum colligere349 suam opinionem posse, et scimus Pe'tro' Apost'olo' docente: quod ratio naturalis nec concludit: nec scripturas interpretatur.350 infra conclusionem peculiarem vide.351

cclxxiiii

Proinde sanctam honorantes scripturam: medium inter eos: quos ignis cruciabit aeternus/ et eos, in quibus erit ‖ [D2r] deus omnia in omnibus352/ cum Augustino: ignoramus. hyp'ognosticon' li: v. melius tamen ex causa dicenda. tercium locum nescimus.353

cclxxv

Nec contra literas: tametsi graves videantur: temere latrabimus.354

cclxxvi

Etsi infantes huiusmodi: proprium actionis peccatum nullum habuerunt: originalis tamen peccati damnationem: carnali nativitate traxerunt. Aug'ustinus' de Fid'e' ad Pe'trum' c. xxvii.355

cclxxvii

Eos/ qui secius docent/ hereseos notambe Augustinus inurit. dicens: Si quem contraria his dogmatizare cognoveris/ tamquam pestem fuge: et velut hereticum abiice. de fid'e' ad Pe'trum' c. xliiii.356

cclxxviii

Idcirco verum maneat: quod de damnatis indiscriminatim legimus. Ignis eorum non extinguitur: et vermis eorum non morietur.357

cclxxix

Eluant adversarii hereseos notam/ si valent/ et hanc absurditatem defendant. videlicet quod infideles. ipsi sanctis fidelium animabus aequant. quantum ad poenam (ut ferunt) attinet privationis.

cclxxx

Nam ante passionem domini: omnes animae sanctorum in inferno/ sub debito prevaricationisbf Adam tenebantur. Augu'stinus' de eccle'siasticis' dog'matibus' c.bg lxxviii. iuncto capite sequenti.358

cclxxxi

Proxima secundum scholasticos bene procedit. quoniam perpetuum et aeternum359 non variant speciem, Itaque privatio visionis in patriarchis et infantulo infideli: ante passionem non distabant specie.

cclxxxii

Verum sit et maneat/ licet philosophorum nullus senciat, quodbh corpora infidelium animalia et corruptibilia resurgent: ac perpetuo igne exurentur. licet sit mirabile: corruptibile applicatum corruptivo/ numquam corrumpi.‖ [D2v]

cclxxxiii

Poena: quam scholastici: damni vocant: in inferno est maxima.360 haec legitur in li'bro' de tripli'ci' habit'aculo' Aug'ustino' intitulato.361

cclxxxiiii

Veruntamen cum eam362 Augustini esse quidam hesitent: et nudus loquar, ne hereticus iudicer: eam disputative pono: quamquam scholastici saepius sine auctoritate et inermes sint: attamen nolint vel heretici vel temerarii censeri.

cclxxxv

Sustinebiturbi tamen per illam auctoritatem, Nebj dederis mihi paupertates: ne periurem nomen tuum et blasphemembk.363 Item In inferno quis confitebitur tibi?364

cclxxxvi

Poena privationis gratiae et visionis divinae secundum ecclesiasticos365 est poena sensus, hoc est, discruciens et affligens.

cclxxxvii

Et tam magna: ut in eius comparatione omnia tormenta et penarum genera: eligerentur: ut gratia vel visio haberetur.366 haec patet de iustis in hac vita. Et eius materia alias opportunius tractabitur.

cclxxxviii

Sine li'bero' ar'bitrio'bl cum nec male nec bene neque feliciter vivaturbm, quo spiritu Wittenburgensium quidam debilis inimicus: qui lumen gloriae in vitro se demonstraturum/ iactavit367, vehatur agiteturve? nescimus.

cclxxxix

Deus non respicit/ opera nostra/ quando vel gratiam infundit vel beatitudinem, hoc est, regnum suum confert.

ccxc

Propter illud, non ex operibus nostris ne quis glorietur368. Et per illud. pro nihilo salvos facies eos,369 Et per parabolam Christi: tantum novissimo quantum primo: da:370

ccxci

Omnes qui in libro vitae sunt scripti371 iustificabuntur et fiunt salvi372, per illud Hiere'miae' perpetua charitate dilexi te: ideo miserans in misericordia attraxi te.373

ccxcii

Per Amb'rosium': aut incerta prescientia: mutabile consilium et inefficax voluntas.374

ccxciii

Et per Apostolicum documentum: quos prescivit ut predestinaret: predestinavit ut vocaret/ vocavit ut iustificaret etc.375 Et illud in voluntate tua deduxisti me et cum gloria suscepisti me.376‖ [D3r]

ccxciiii

Item per doctrinam Christi, habenti dabitur etbn abundabit. Non habenti aufferetur, et hoc, quod habere videtur.377

ccxcv

Idcirco opera secundum gratiam et predestinationem. sed non contra: predestinatio secundum opera defendi potest.378

ccxcvi379

Attamen verum est quod quidam ita sunt predestinati/ ut sanctorum precibus committantur.380

ccxcvii

Veruntamen cum hoc iudicium dei occultum sit (et per crucis profundum381/ ex quo omnia alia surgunt ac crescunt significetur) debemus nos precibus sanctorum semperbo commendare.

ccxcviii

Non ut/ vel gratiam: vel beatitudinem/ nobis conferant, sed quatinus deus largiatur/ intercedant.382

ccxcix

Quoniam sancti nec salutem corporis/ nec mentis conferre: dare: concedere vel tribuere possunt: Aug'ustinus' ps'almus' xxxv. g.383

ccc

Hoc nos docet ecclesia/ orare/ Da domine populo tuo salutem mentis et corporis. F'eria' ii. in passione. Do'minica' iiii: Fe'ria' vi: in Quadra'gesima'384 de S'ancta' cruce in com'mune':

ccci

Et in letania magna/ non sic deprecatur/ Sancte Sebastiane liberabp nos a peste/ sed sic a clade et peste/ libera nos domine⟨.⟩385

cccii

Intercessiones sanctorum pro nobis deus prestat/ hoc fatetur ecclesia dum orat. Presta q'uaesu'm'u's o'mnipotens' d'omine' ut sancti tui non desinant iugiter orare pro nobis:386 arg'umentum' c. obtineri. xxiii. q. iiii.387

ccciii

Ad praemissa388 redeundo non credimus Aug'ustinum' scripsisse Si non es predestinatus, fac ut predestineris, contra communem errorem.389

ccciiii

Sed sic, Non traheris, orabq ut traharis.390

cccv

Qui per artes liberales, sacro sanctam Theologiam intelligit et interpretatur, quemadmodum asina Baalambr sonat loquiturque:391 ignorans quid dicat.

cccvi

Intellectum sacrarum literarum ex liberalibus pendere atque colligi artibus affirmare, nisi Grammaticam acceperis, error est penitendus et illico expungendus.

cccvii

Ostendatur ecclesiasticus ille, qui scripturam per dialecticam enucleavit. et doceatur hoc ei licuisse, Non obstat. c. relatum xxxvii.bs392‖ [D3v]

cccviiibt

Si illa authoritas/ Deus vult omnes homines salvos fieri393 i'd est' salvandos, vel qui salvi fiunt vult salvos fieri (iuxta unum Augustini intellectum) accipitur, male et contra mentem Damascheni (ut eum scholastici eorumque defensor394 inducunt) astruitur, hoc esse verum de voluntate antecedente non consequente.395

cccix

Nam si considerantur salvandorum opera consequentem habemus voluntatem, sin autem naturam suam ab eo factam deus considerat, voluntas aderit antecedens. secundum scholasticos.

cccx

Licet deus non respiciat opera futura, attamen figmentum huiusmodi duplicis voluntatis Scholastici excogitarunt.

cccxi

Male ergo et ignoranter Damasceni documentum, intellectui Augustiniano contextum est, quoniam non conveniunt, sed diversa, non autem adversa protulerunt.

cccxii

Cum Damaschenus in loco citatae authoritatis duplicem prima fronte recipiat intellectum: denuo ignaviter pro dubiae quaestionisbu explicatione seu decisione inducitur, quoniam certa non ambigua allegari testimonia debent.396

cccxiii

Praemissa adeo firmatur/ quod alter intellectuum/ Scholasticae interpretationi non modo non consonat, sed adversatur.

cccxiiii

Liberum arbitrium, cum sub peccato captivum ducatur peccati dominium patiensbv, tentationes pati, eis consentire, et semper peccare cogitur.

cccxv

Per illud. Noluit benedictionem et elongabitur ab eo.397 per illud spiritus vadens et non rediens.398 per illud: inducam super eos mala/ a quibus exire non possunt.399 Educ de necessitatibus meis animam meam400, ille oravit qui hoc cognovit.

cccxvi

Nec obstat/ quod omne peccatum est voluntarium, licet lib'erum' arb'itrium' in necessitatibus positum, necessitetur cogaturve, tamen necessitates ille fuerunt voluntariae.

cccxvii

Hoc nondum in scripturis intellexerunt/ nec in Augu'stino' inspexerunt/ qui sunt Wittenbergensium audaces adversarii. Exclusores nostri.bw401

cccxviii

Bona vulgaria, novo licet vocabulo. pietatis opera naturalis/ sunt peccata apud Theologos apertissima/ patet ex premissis de S'ancto' Petro.402‖ [D4r]

cccxix

Peccatores malos/ deum intelligere posse/ sed et graviusbx peccare/ fatemur.403

cccxx

Fucatae et pictae infidelium virtutes/ licet sint peccata/ non tamen sunt indiscriminatim crimina.404

cccxxi

Liberum arbitrium nisi fuerit per Christum liberatum: non est indifferens/ nec ad gratiam se reflectere/ vel vertere valet.

cccxxii

Si homo per li'berum' ar'bitrium' potest facere quod vult/ quomodo veritas illius iusti subsistet/ non quod volo bonum/ sed quod odio malum/ facio.405

cccxxiii

Opera quae fiunt secundum divinam gratiam/ fiunt secundum misericordiam: gratia enim et misericordia identificantur.

cccxxiiii

Doceri petit/ Si dum omnia fecerimus sine charitate/ attamen nihil fecimus406/ quomodo absque charitate imperfecte precepta impleamus/ Cum imperfecte facere/ est utique facere. Ubi manet auctoritas Christi/ Sine me nihil potestis facere.407

cccxxv408

Certe ineptissima illa est questio: et vere anilis, habensby in pectore vulnus/ quare non salvat nos verbo? qui creavit omnia verbo? cum sit verissimum. quod deus suo verbo sine meritis: nos salvat: nostris.409

cccxxvi410

Deus non mutat poenam aeternam in aliam temporalem/ quam poenitentiam illam perpetuam i'd est' totabz vita faciendam, in iudicio perpetrati admissi/ et decreto condemnationis.

cccxxvii

Ad dimissionem peccatorum: homo nihil agere debet: nisi vere penitere. quod si fecerit. nihil est quod deus puniat.411

cccxxviii

Nisi frater meus412 sit propheta a deo destinatus/ ut corrigat Ezechielem et alios prophetas⟨.⟩

cccxxix

Deus per Ezechielem dicit/ Si impius egerit poenitentiam ab omnibus peccatis suis quae operatus est. omnium iniquitatum eius quas operatus est non recordabor.413

cccxxx

Si deus/ acta poenitentia: peccatorum non vult recordari/ nos doceat idem bonus frater vel suus praeceptor414/ si poena temporali/ aeterna dimissa/ deus peccata plectit/ an non sit recordari peccatorum? probabiliter.‖ [D4v]

cccxxxi

Et Esaias dicit, Ego sum qui deleo iniquitates tuas propter me (non dicit propter pecunias) et memor non ero: tu autem memor esto⟨.⟩415 Memor esto. per confessionem.416 memor esto redimens ea elemosynis, da elemosynam et omnia munda erunt.417

cccxxxii

Hieronymus/ Propter me: quia misericors et paciens et multarum sum miserationum/ non propter nummorum sonum418/ quoniam si indiguero. non dicam tibi etc. Et propter me: ut scias non ob meritum tuum. sed propter meam clementiam.419

cccxxxiii

Vere poenitere quid sit/ Ezechiele propheta et Cypriano420 gloriosissimo martyre maioribus et preceptoribus discamus: qui dicunt, Si poenitentiam ab omnib'us' peccatisca suis egerit, et custodierit omnia praecepta dei: et fecerit iudicium et iusticiam/ vita vivat.421

cccxxxiiiicb

Augustino et Ambrosio doctoribus/ Qui vere poenitet/ ipse sibi displicet/ omnia adversa habet/ ipse sui accusator/ ipse sui testis/ ipse se perurget et stimulat, nec invenit quo fugiat/ hoc bone est mentis/ vulnus sentire peccati/ quod si quis non sentit immedicabilem habet egritudinem.422

cccxxxv

Qui ita poenitet: et peccatum suum contra se in suum conspectum semper evocat:423 iudicat atque damnat. foelix ibit in patriam, nec post mortem in purgatorio futuros pacietur cruciatus: licet bene moriendo peccet⟨.⟩

cccxxxvi

Dummodo peccatum: in poenitentia sua, inutili diluat. confidenter dicendo: Amplius lava me ab iniquitate mea: quoniam iniquitatem meam cognosco424. O domine quia misericors es425 et ego inutilis in penitentia mea deficere me i'd est' peccare cognosco: et ipsum peccatum iudico: noli me iudicare: sed tantum lava.

cccxxxvii

Si non laveris me: partem tecum non habebo:426 qui dixisti, age penitentiam427 et amplius noli peccare.428

cccxxxviii

Quamquam secundum sacras scripturarum auctoritates in veraciter poenitente: quod denariorum sono redimi debeat: comperias nihil,429 tamen de indulgenciiscc nihil concludo:430 nec eas ut divulganturcd approbo. Sed improbare teneor,‖ [E1r] ob id quod opimas hominum exuvias/ non animas hominum diligunt atque pelliciunt431/ et iudicium octennio extremum futurum sciunt ac docent quod Christus Apostolorum non esse disseruit.432

cccxxxix

Dubito an ecclesiace velit suas iniurias et inobedientias vel rebelliones post remissam transgressionis obligationem vindicarecf:433 aut suspendere: donec prevaricator ad ecclesiae decretum per pecunias vel bona opera se redemerit.434

cccxl

Dubito etiam, an ecclesia: remissis iniuriarum obligationibus: poenas exigere possit.435 arg'umentum'. l'ege' Si unus § Si pactum. ff.436 de pac'tis'437: iuncto c. i. de no'vi' ope'ris' nunc'iatione'438: Canones iudicium legum imitantur.439

cccxli

Hoc arbitror veritati consonare quod quilibet sacerdos (nullo prelato dempto) suo subdito petenti sibi remitti, et culpas et penas remittere tenetur.440

cccxlii

Quod si non fecerit: existimo subditum/ praecepto etiam disculi domini ligari.441 Per ista tamen nihil volo de indulgenciis contra prelatos catholicos dixisse.

cccxliii

Peccat tamen prelatus non dimittens.442

cccxliiii443

Ad confutandas novas/ quamquam indoctas/ cuiusdam: conclusiones: ultra ea que in principio scripsimus, quibus denique novitas illa fracta et comminuta videtur. pro Wittenburgensium Apologia/ suppositas conclusiones tractabimus.444

cccxlv445

Non inficiamur Ro'manum' Pon'tificem' novas condere leges: item dispensare: et plene interpretari posse.

cccxlvi

Ubi vero aperte Dominus, vel eius Apostoli diffinierunt, ibi Ro'manus' Pon'tifex' non novam dare legem/ sed potius usque ad animam et sanguinem confirmare debet. textus est rotundus in. c. sunt quidam. xxv. q. i.446 quo non dabitur glosella forcior, Non obstant que in glo'ssa'447 et deinde aliis448 tanguntur.

cccxlvii

Usque, in eo textu/ non capitur exclusive/ sed ut aiunt inclusive.

cccxlviii

Si Ro'manus' Pon'tifex' quod docuerunt Apostoli et Prophete: destruere niteretur: non sententiam dare/ sed magis errare convinceretur. Ita Urbanus Papa in d'icto' c. sunt quidam449, in quo videat garrulus frater: si bene adulatus sit Ro'manum' Pon'tificem'450 cuius antecessor contrarium dixit.‖ [E1v]

cccxlix

Hereticus est quicumque aliter scripturam intelligit/ quam sensus Sancti spiritus efflagitat. xxiiii. q. iii. heresis secundum Hiero'nymum'⟨.⟩451

cccl

Hereticus est/ qui alicuius temporalis commodi: utpote pecuniae vel vani honoris: aut defensionis sui erroris/ principatusque sui gratia: novas opiniones: potissimum sacrae Bibliae difformes/ gignit. Aug'ustinus' de uti'litate' cre'dendi'cg c. i. xxiiii⟨.⟩ q. iii. hereticus.452

cccli

Populus autem simplex: qui huiusmodi predicatoribus credidit/ imaginatione quadam veritatis illusus est.453

ccclii

Qui falsa credit/ hereticus est Aug'ustinus' quaestionum evan'gelii' secundum Matth'aeum' c. xi.454

cccliii

Hereticus est, et extra ecclesiam animo existit, licet corporaliter intus videatur: qui falsa credit (multo magis qui seminat)455 de aliqua parte doctrinae/ ad edificationem fidei pertinente/ multosch tales ecclesia portat Aug'ustinus' ibidem.456

cccliiii

Hereticos illos: qui ita falsitatem sententiae suae defendunt: ut intentam faciant multitudinem/ ecclesia pellit, eliminatque. Aug'ustinus' ubi supra.457

ccclv

Non loquitur Aug'ustinus' de doct'rina' scholasticorum et humanis inventis458/ sed de canonicisci/ hoc est Biblicis.

ccclvi

Pseudoprophetas: eos arbitramur: qui aliter scripturarum verba accipiunt/ quam spiritus sanctus insonuit. xxxvii. d. vino459 secundum Hieron'ymum'⟨.⟩

ccclvii

Quamvis in divinis scripturis multa sint verba, que ad eum sensum trahi possint, quem unusquisque sponte presumpserit. Attamen lex dei non debet secundum propriam ingenii virtutem seu intelligentiam legi vel doceri. xxxvii. d. relatum secundum Cle'mentem' Ro'manum' Pon'tificem'⟨.⟩460

ccclviii

Quod Wittenburgenses: ex ipsis scripturis capere veritatis sensum instituerunt, et bene secundum prophetica: Apostolica et Pontificia decreta. Non extraneum queren‖[E2r]tes intellectum.461 Ob id illi, qui suo spiritu/ et Aristotelico adminiculo ipsas interpretantur/ eos hereticos esse invulgant.

ccclix

Qui dicit: quod sancti patres ecclesiastici dixerunt/ et non retractarunt, temeritatis argui non potest. Secundum Inno'centium'462 quem Philipp'us' Deci'us'463 patrem veritatis vocat.464

ccclx

Hoc est optimum Ro'mani' Pon'tificis' dictum nostrumque munimentum et calybeus thorax. male enim arguitur hereseos: qui temerarius non est.

ccclxi

Licet pecuniarum aucupes et questores opum diligentissimi: contra nos se triumphasse glorientur465/ hoc tamen affirmant sicut caetera falsa quae scribunt, et multas in iure Canonico ineptias conficiunt.466

ccclxii467

Non est hereticus/ qui curat: Ne innocens criminis (lupo ululante et in suum tribunal lacerandum agnum evocante) in locum non tutum, et ad inimicum perveniat iudicem.468

ccclxiii

Offerre etenim secj ad tormenta vel forsan mortem per violentiam, non per iusticiam/ aut in hostium sinu se reponere: abhorret natura/ humana fugit ratio. hec iure et laudabiliter recusantur Cle'mentina' pastoralis: de re: iudi'icata':469

ccclxiiii

Citatio etiam neglectis seu contemptis premissis non arctat. per alleg'atam' Cle'mentinam' pastoralis.

ccclxv

Idcirco laudandus est princeps:470 qui curat ne rapaci lupo/ agnus commendetur, aut in leonis fauces veniat; ad hoc etiam quemlibet christianum obnoxium dicimus.

ccclxvi

Non est hereticus/ is: quem inimicus suus hereticum criminatur, sed qui legibus decernentibus/ hereseos crimen incurrit seu admittit.

ccclxvii

Non est dubium quin hereticorum bona ipso iure vel facto/ sint confiscata: Attamen confiscatio ipsa: antequam sententia admissi criminis/ fuerit promulgata: non habet executionem, nec sortitur effectum. c. cum secundum leges de here'ticis' vi.471

ccclxviii

Nec est dubium hereticos: anathemati subiacere, et excommunicatos esse sed male infertur ex textibus.472‖ [E2v]

ccclxix

Quantumcumque tamen aliquis sit ipso iure vel facto a Canone excommunicatus: non debet in publico evitari, nisi lata sit sententia declaratoria super hoc: et pars citetur ad videndum et audiendum se Canonis vel legis poenas incurrisseck, vel ad allegandum et dicendum causas quarecl etc.473

ccclxx

Et est hodie quedam extravagans Martini quinti: edita in concilio Constanciae: Quod excommunicati etiam notorii, non sunt de necessitate vitandi, ante publicationem vel denunciationem.474

ccclxxi

Limitatur precedens/ nisi essent excommunicati pro percussione personae ecclesiasticae, Haec exceptio regulam extendit priorem.

ccclxxii475

Omnia iura canonica quae dicunt: ipso iure vel ipso facto aliquem puniri confiscationecm bonorum vel quacumque alia poena: non requirunt aliud quam declarationem iudicis de commisso crimine.

ccclxxiii

Sed ante sententiam declaratoriam/ commissionis vel incursionis ipso facto: poena non sortitur effectum/ sed stat in suspenso.

ccclxxiiii

Est tamen talis excommunicatus ante declaratoriam, sed non est contagiosus, sicut nec poena contagiosa.

ccclxxv

Donec fuerit declaratus: resultat effectus notabilis. quod non erit evitandus in divinis et in communione: nec in aliis tanquam excommunicatus⟨.⟩ Ampliatur: etiam a scientibus excommunicatum talem de necessitate non debere vitari.

ccclxxvi

Male idcirco: bonos christianos: hereseos accusat, et impolite atque imperite: eorum fautores hereticorum (qui nec tales sunt in veritate, Nec si essent, quod procul absit, tales declarati sunt) pungit atque perurget, eis quidem (quibus haereticorum genus semper fuit odiosum) infamiae suspitionem, immo notam: nisi infra annum fecerint satis: iniiciens. Quod facit, ut deficientibus ei sacris literis, homines vel vano terrorecn: vel adulatione seducat.476‖ [E3r]

ccclxxvii

Possunt et hereticae pravitatis477 inquisitores: pravi atque malevoli esse, ac hereseos crimine premi.478 legimus nimirum pravos inquisitores novae constitutioni: Clemen'tinae' occasionem prestitisse.479

ccclxxviii

Inquisitor hereticae pravitatis dum contra heresim inquirendo procedit, non debet de fide catholica perco cerebrosa et illegitima inventa, sed iuris documenta negocium sublatis amore et odio480 inchoare, et illud sacris literis ac constitutionibus diffinire. seucp per legem dei de fide disputare.

ccclxxix

Caetera ad aliam disputationem: aut potius ad librorum editionem (non possunt enim tam ardua negotia brevibus et inermibus conclusionibus diffiniri) reservamus.481

ccclxxx

Connexa et coherentia, iudicantur sicut ea quibus connectuntur et coherent.

Salvo iure addendi minuendi et caetera huic certamini necessaria faciendi. Item corrigendi: non literas sanctas seu canonicas vel ecclesiam fidelium vulnerandi, sed errores maledicto primi Adam obreptantescq detestandi dicturus. Delicta iuventutis meae et ignoranciae meae ne memineris domine.482

Et protestatur prout est iuris: moris et stili Theologici, Insuper se aliter non sensurum quam sacrosancta scriptura et catholica ecclesia docuerit, item et eius decreto obediturum sese. Insuper eos qui non ex sacrosancta Biblia/ neque ex sanctorum patrum canonisatis doctrinis irrigati sunt, sed semetipsos doctores et scripturarum interpretes/ ita faciunt ut multas misere scriptura angustias paciatur/ atque eos qui odio vel amore vehuntur483 tanquam suspectos recusat et reprobatum iudicium declinat/ de quibus omnibus ac singulis protestatur, Subiiciens se et omnia sua protectioni, tuitioni atque defensioni Se'dis' Ap'ostolicae' etc.

Datae Wittenburge causa exercendi ingenii, Die vero ix, Mensis Maii, Anno Domini, M,D,XVIII,

‖ [E3v] Cum condalia484 vel conclusiones nostras, ita: at nec inconsulto: ediderimus, ut nonnullae eandem proferre sententiam videantur, Idcirco suppositos nobis placuit epilogos adiicere, ne instituto nostro: aut conclusionum numero deesset particio.

ccclxxxi485

Deus omni eum recipienti, dat potestatem filium eius fieri.486

ccclxxxii

Deus continuo et indubitanter quod suum est inspirat, Si est qui recipiat.487

ccclxxxiii

Aug'ustinus' Si codex eius menda caret, quod non credimus/ liberius scripsit/ necessario dat quod suum est.488

ccclxxxiiii

Dei gratia nulli deerit, Si bonae monitioni voluntas adhaeserit.489

ccclxxxv

Deus hominem vocat, secundum quod vocationi aptus est et congruit.490

ccclxxxvi491

Deus sine nostra voluntate non operatur nostram salutem.

ccclxxxvii

Qui te creavit sine te: non te iustificat sine te.

Ex illis veris et gratiae divinae testibus/ sed tamen contra earundem continentiam, sequentes vulgo eliciuntur: quibus securim gratiae obiectant.

ccclxxxviii

Ergo in nostra potestate est recipere Christum Deum⟨.⟩

ccclxxxix

Consequens est hominem ex se ipso se disponere posse ut filius dei fiat.

cccxc

Ideo voluntas potest esse se ipsa/ quae recipiat/ quod deus dare potest.

cccxci

Quamobrem infertur etiam ad auxilium generale, non discernens bonos492, sed coadiuvans voluntatem ut dona dei capiat.493

cccxcii

Idcirco aptitudo et congruentia ad divinam vocationem ex homine est.

cccxciii

Ideoquecr voluntas requiritur ut previo actu occurrat.

cccxciiii

Ideo actus voluntatis precedit iustificationem Dei.494‖ [E4r]

cccxcv

Quae sunt false et ex mente premissarum septem minime colligibiles.

cccxcvi

Primae495 inest illa496, Nemo recipit Christum nisi tractus a patre497, et haec, non vos me elegistis etc.498

cccxcvii

Secundae499 ista/ eratiscs longe et facti estis prope in sanguine Christi.500

cccxcviii

Et illa, Israel sectando legem iusticiae/ in legem iusticiae non pervenit.501

cccxcix

Immo et haec/ homo non potest datam gratiam ex suis viribus custodire.502

cccc

Quarte.503 Tota die expandi manus meas ad populum non credentem504/ iuncta hac/ palam apparui his qui me non interrogabantct.505

cccci

Quintae506, Haec auctoritas cuius vult miseret, et quem vult indurat.507

ccccii

Sextae508 ista. Sine me nihil potestis facere509/ et haec auctoritas Dominus dabit benignitatem, et terra nostra dabit fructum suum.510

cccciii

Non fit sine voluntate511, hoc est non extra.512

cccciiii

Non fit sine voluntate, quia deus facit velle et operatur velle.513

ccccv514

Opera hominis extra cugratiam factacu sunt peccata, mendacia, vanitates.

ccccvi515

Aliud est operari secundum hominem, aliud secundum Deum,

---

---