Nr. 90
Defensio 〈…〉 adversus eximii D. Joannis Eckii Monomachiam
1518, ⟨Anfang Oktober⟩

Apologetica Conclusio Carolostadii.↑

Prima Eckii conclusio in fundamento est, Ecclesiam militantem cui tempus plenitudinis advenit29, cum sit congregatio omnium fidelium inter quos non pauci sunt iusti, non videt poenitentia indigere.

⟨Carolostadii⟩↑

Cognosco D'omine' Eckii tuum, de mea stulticia iudicium, miraris nempe unde praescriptus mihi sensus, tuae invectivae subrepserit, non exalbeo hac tua censura, qui rebus dictantibus inscitiam fateri meam cogor, At non sum tam obtusi cordis, ut verborum sonum tuorum tantum, non etiam quid velis, et quam sententiam effundas intelligam. Cur non de teipso miraris? cum non potueris non sentire idem, quod mihi decretum est, nec inficias iverim, hoc quod in mentem venisse miraris, non perspici oculis aut legi, reperiri tamen ex scribentis intentione admodum contendo, Tu in fundamento iacis hanc, Non videtur quod poenitentia omnem fidelium vitam exprimat, Ego dixi Ecclesiam D'omino' Eckio referente non egere poenitentia, negando etenim, omnem fidelium vitam fore poenitentiam, hanc silenter infers, ergo aliquam vitam fidelium esse poenitentiam, et rursus per leges altercantium, volebam dicere subalternarum, in materia contingenter accidentium (cuius exemplum iam ad manus est, si scholasticis complaudere fas est) eius opposita scilicet haec, aliqua vita fidelium non est poenitentia, etiam verificatur, coniunge proinde ambas, dabis ne? ecclesiam aliquam, quae est fidelium congregatio, poenitentia non indigere? dabis profecto? ergo fundamentum conclusionis tuae? At ego contradictoriam contra illud ruinosum, non meum, sed tuum fundamentum, reflavi, videlicet, omnem vitam fidelium, poenitentiam esse, hanc velut veritatem, ex innumeris Ecclesiasticorum libris doctorum hauseram, nec ei contradicere cuiquam concessum cerno. Insuper cuilibet Christiano professori acceptandam esse, omnes personant Ecclesiastici, quanquam repugnent scholastici. Admissurum te nequaquam ambigo multas particulares dei Ecclesias universalem unam et sanctam, veluti sanctum, ac pium corpus constituere, deque particularibus saltem, in quibus soli iusti, non etiam impii inveniri possint, non negares fundamentum quod excerpsi, quoniam iusti poenitentia non indigent, At confiteor et sanctissimos huius vitae, poenitentia indigos, hoc est meum fundamentum, quia veritas, omni canonica scriptura, quae nec fallit, nec fallitur contestata, fundamentum autem tuum, vel si vis meum ex tua conclusione concinnatum, tecum consentio, ruinosum et falsum, ac singula in eo super edificata, atque queque ex eo germinantia genuino morbo laborare, et re ipsa veritate docente ruinam facere, hoc modo, illam quae profecto ab ovo coepit exordium, conclusionem refellendam putavi, non quodc modestiam, quam exigis, non observas, excedere proposuerim. Sed ob id quod nihil de scripturarum authoritate admoliris, verumtamen ea quae nostris e verticibus, hominum scilicet pectoribus subnata sunt, huc atque illuc versas, iniectas. ‖ [A3r] Nunquam Ecki arbitratus sum, te omnem poenitentiam, ab universali Ecclesia abstulisse, At id expertis cognosco documentis tuis te omnem fidelium vitam, poenitentiam esse inficiari, id ego refuto, Tu autem de una poenitenciarum specie tuam sentenciam astruis, quemadmodum ex conclusione sequenti legimus, quae sequitur.

⟨Carolostadii⟩↑

Haec est prioris probatoria seu declaratoria, dicis me in adnotatione nullibi reperire Ecclesiam militantem poenitentia non indigere, hoc iamiam per hanc et probas et declaras, Quoniam ais, cum matre Ecclesia poenitentiam assero sacramentum, Si haec tua fuit sententia, incaute adversatus es propositioni sequenti.

Omnis fidelium vita est poenitentia/ Non enim intelligitur de sacramentali.31 Ego autem hominem Chrysippeo32 acumine praeditumd ad rem repugnasse rebar, At cum accipio te ad rem non venisse propositam, pacienter maledictum tuum tolero, nec remaledico, Qua consequentia, quo denique ordine hanc inferes, poenitentia non exprimit omnem fidelium vitam, ex hac, non omnis fidelium vita, sacramentali exprimitur poenitentia. eSequitur nee↑ mi doctor, frater charissime, ad destructionem partis, totius interitus, porro ut philosophicef et dialectice tecum fabuler, est ne argumentum a parte subiectiva, ad totum eius inferendo negative validum? velut dicerem, non habet febres, ergo non habet infirmitatem vel morbum, ita hoc proposito nostro iungendo, valet ne illud? Poenitentia sacramentalis non exprimit omnem fidelium vitam, ergo nulla est quae omnem fidelium vitam obtinet exprimitve, quid miraris me videre quid sencias, cum illas sophisticas nenias olim penetraverim, et obiicere tibi valeam, te facere consequentis fallaciam, ab inferiore ad superius destructive arguendo, Sed abeant illa portentosa hominum figmenta, non eis hac in palaestra favemus, alia est nostra disputatoria, Ad rem ipsam ‖ [A3v] tecum congressurus, id te efflagito, ne tuo arbitrio de scripturis a S'ancto' Sp'iritu' datis, vel cogites vel loquaris.

Assero et confiteor ipse sacramentalem poenitentiam cum Ecclesia, sed eam non tantum, immo et alias, cum eadem sanctisque patribus astruo. Extat Augustini volumen de poeniten'tiae' medicina:33 Item et alius de utilitate agende poeni'tentiae'34 et non pauci eiusdem tractatus, quorum uno, vel pluribus Gracianus35 suo more, non satis foecunde36, sed ieiune ac frigide nimis nititur, qui fortasse apud te magnam, penes me autem non exuperantem habet auctoritatem. Is tamen librum Aug'ustini'37 quo trifarium adfirmat poenitentiae genus, citat, citando autem firmiorem quantum ad te video attinere, non me, effecit, Manifeste mi D'omini' Ecki, B'eatus' Aug'ustinus' poenitentiam quae omnem fidelium vitam exprimat, astruit, verba eius sunt, Altera vero poenitentia est, cuius actio per totam istam vitam, qua in carne mortali degimus, perpetua supplicationis humilitate, subeunda est38, rationes illic vide, et diligenter pende esse poenitentiam, cuius actio per totam vitam subeunda est, non leviter, sed cum humilitate, sed et cum oratione, Vides ne aperte Aug'ustinus' adseruisse, totam seu omnem fidelium vitam esse poenitentiam, vel ut tu elegantius et obscurius dicis, poenitentiam exprimere omnem fidelium vitam, quia omnium fidelium hic viventium, de omnibus enim in mortali corpore degentibus loquitur, modo secundum Ambro'sium' ubi scriptura non distinguit, nec nos distinguere debemus39, Idcirco omnis fidelium vita poenitentiae vacat, Sed quid his probamentis crepo, cum locus ex Aug'ustino' citatus grammatico lectori faciat satis, videlicet omnium fidelium, omnemque vitam esse poenitentiam, Sed qualem? adverte, talem, quae perpetua supplicationis humilitate subitur, debet esse perpetua, ergo omnis, ergo tota, perpetuum quippe non est, quod non est totum, quod non est omne, secundum tuum Aristo'telem':40 Si enim vita fidelium non esset tota, vel non omnis poenitentia non esse perpetua, Quid autem est homini, vel molestius vel difficilius perpetuo poenitere cum humilitate, ut sibi vilescat homo, cum oratione seu supplicatione, ut clauso ostio, cubiculum ingrediatur41, et toto mentis affectu cor suum coram deo effundat, haec sunt difficillimag, et tamen omnem fidelium vitam occupant, instruunt, agunt, Heccine sacramentalis est poenitentia? Si sacramentalis, quid scholastici, patroni tui, aiunt minuta peccata, absque sacerdotis absolutione remitti.42 Item si sacramentalem vocitabis? nonne sensibilia illa sacramenti signa, itentidem demonstrabis aeterna, quibus scripturarum documentis? In hac poenitentiae actione universa sanctorum subsellia conclamant, Dimitte nobis debita nostra43, Audi eiulantem Davidem, heu mihi, quoniam peregrinatio mea longinqua facta est44, commiserere moerentis ‖ [A4r] Iob, Nunquid inquientis, non temptacio est ipsa vita hominis?45 sapientemque illum, Corpush quod corrumpitur aggravat animam46, Nunquid haec salubris poenitentia ab Ecclesia et iustis fidelibus aufferi debet, ut tua invectiva subsistat, Nunquid Paulus in corpore Ecclesiae constitutus non ingemuit, redemptionem sui corporis desyderanter expectans47, adsentire idcirco mihi, immo non mihi, sed scripturis, quibus Ecclesiae authoritas pendet, et adfirma hanc poenitentiam non sacramentalem per totam esse vitam, omnium fidelium potissimum iustorum. De sacramentali illa, quae claves habet, de tercia, inquam, poenitentiae actione48, quae pro illis subeunda est peccatis, quae decalogus continet, qua proprie in ecclesia vocantur poenitentes, ex authoritate scripturae atque sanctorum patrum Ecclesiasticorum illam astruo pariter perpetuam esse, Non dico signum illud (ut puto verba sacerdotis dicentis, Absolvo te a peccatis tuis, iuxta verbum salvatoris, Quodcunque solveris super terram erit solutum in caelis49) semper manere et intonare, quod hac voce fungatur sacerdos, Sed poenitentia illa interior, quae hoc signo vel verborum sonoi promittitur, sed et fit Spiritu sancto interno in animo operante, debet esse perpetua iuxta verbum salvatoris. Qui non baiulat crucem suam et sequitur me non potest meus esse discipulus50, vel ut Mattheus dicit, non est me dignus51, Item Ioan'nes' Qui mihi ministrat me sequatur, et ubi ego sum illic sit et minister meus52, Indistincte illi textus loquunt, de omnibus operibus quibus deo adherere, quibus eius praecepta implere conamur, Sed quid docent? legas intencius compertum erit tibi, quod omni opere quo deo servire, quove adherere ei volumus, sequi Christum debemus, Si sequi debemus? quemadmodum stare? quomodo cessare? quomodo interrumpere continuos et sequentes gressus licebit? Dabis igitur illam poenitentiam continuam, Qua utique ad deum convertimur, Qua deo placemus, At nobis displicemus, Qua deum iustum clamamus, sed nos impios, iniustos, immo nostram ipsam confusionem, cum Daniele et Baruch53 confitentes, illa inquam poenitentia, qua deo coheremus, nobis discrepantes, discoherentesque nobis, quandoquidem odio nostram animam habentes54, continua serie vitam totam et omnes exprimere debemus, quod clarius illa sublimis Aquila docuit, Ubi ego sum (hoc est Christus) ibi et minister55, ubi ergo poenitentiae famulus? ubi minister est subditus? Nisi, ubi existit Christus? Sed fortasse commentareris haec de poenitentia, non esse scripta, venerare ideo hanc scripturam, Peccatum contra me est semper57, Si semper? quomodo aliquam vitam sine illa ultrice poenitentia pones? an ignoras, quod deus mundans, non facit innocentem58, quod per multas tribulationes in caelum ingredimur59, ‖ [A4v] An Esaias te fugit, per quem deus asseruit, tu memor esto, et ego memor non ero60, quod si oblivisceris admissorum, ego memor ero. An ignorare audes recte poenitere (inter caetera) esse omnia praecepta dei implere.

Ezechiele monente dicenteque/ Si impius egerit poenitentiam ab omnibus peccatis suis quae operatus est, et custodierit omnia praecepta mea, et fecerit iudicium et iusticiam, vita vivet, omnium iniquitatum eius non recordabor61, O quantum solacii detonari legimus, cum peccatorum non se recordaturum pollicetur deus, Si impius poenitentiam egerit, qua lege? mi D'omini' Ecki? quomodo praescribitur peragenda poenitentia? eloquatur eruditus Ezechiel, Et custodierit, ait, omnia praecepta etc. quamdiu? dissolventi Evangelistae adsenciamur oportet, Qui perseverat in finem, hic salvus erit62, custodienda sunt mandata63, si ad vitam poenitens vult ingredi, perseverareque mandatorum custodia debet, non interturbari, at continuo ordine peragi64, Quinetiam ad finem vitae, Ideoque omnis fidelium vita, vel omnium fidelium vita, est poenitentia, Non obstat quod deus reducit ab inferis, quod erigit pauperem65, quod miseretur post iram, haec enim testimonia, quae non discrepant inter se, neque predictis, non sunt adglutinanda, Cui autem insidet affectus, pulcherrimam illam materiam sciendi paucis prestoletur, collegimus quippe eam, brevi deo volente edituri66, dabit autem coram Eckius, vel literis, hanc poenitentiam transeunte visibili signo, pariter perpetuam, quod si adhuc caput quassat, et ut cepit perstat, illi iure optimo alium dicabimus libellum, Vos qui lectionis et eruditionis vel ieiuni, vel avidi estis, pellegitej Aug'ustinum' in volumine citato67, et de utili'tate' agend'ae' pen'itentiae'68⟨.⟩ de fide ad pe'trum' c. iii et, xxxi,69 Ambro'sium' in Apologia David,70 Chry'sostomum' psalmo l.71 Aug'ustinum' in ps'almis' poenitentiae72, et Cypria'num'73⟨.⟩ Haec de secunda tua invectiva, At mussitat forte et alius error, de tabula naufragii secunda, quem cum ipse vel detriveris, vel alto sub pectore condas demoliri nolim, ad alia progrediens, Reliqua eiusdem invectivae et postrema pars ita obstrepit.

Similiter poenitentia animas fidelium emundari ac purificari, Cum eadem et sanctis patribus humiliter confiteor, neque aliquis hominum qui spirat, aliter me sensisse audivit. Verum asseris, si vere intelligis, si non operibus confidis, si fidem Christi inhabitantis ita habueris, ut credas tibi solum a deo subveniri, Si asseris poenitentiam per S'piritum' S'anctum' diffundi in cordibus, tuncque ea fideles emundari et purificari, Existimo autem hoc non solum procedere, de sacramentali poenitentia, sed de omni poe‖[B1r]nitentia, quam ex scripturis colligimus, et contra conclusionem tuam dico, fideles iustosk et mundos: poenitentia mundari et purgari quod si adnuis, tua conclusio ruit, qua omnem fidelium vitam poenitentiam esse negasti⟨,⟩ cum scriptura eloquere, et sedicio cessabit, Haec autem fortasse adiectas et similia, ut simplices et rusticanae literaturae in tuum (adversus me velut tibi iniuriantem) molimen moveas, trahas, non te tam illiteraturm reputavi, et ea te latere quae indoctiores passim circumferunt.

⟨Carolostadii⟩↑

Haec est ex Augustino et sanctis aliis quorum dicta in decretis Canonicis leguntur, tuae comprobatio conclusionis?

Primo mihi edissere, quae sint illa Canonica decreta, si Ro'manum' Pontificum? profer: allega: Si Graciani? canonica cur astruis? cum is nullam habuerit maiorem authoritatem canonizandi dicta sanctorum, quae coegit, quam tu, et quemadmodum nec sentiam te Canonicas scripturas facere posse, ita similiter nec Gracianum. Hic ausim dicere te Scoti tui oblitum, qui bonis rationibus motus dicit sibi non esse manifestum, quod capitula per Gracianum collecta, omnes obstringantl↑. Secundum Hiero'nymum' et Augustinum, nec aliquas nisi S'piritus' Sancti scripturas canonicas vocabo? Secundum iurisperitos, Gracianus nunquam habuit autoritatem quaelibet canonizandi dicta. Vide Speculatores: Ioan'nem' And'reae'78⟨,⟩ Panor'mitanum'79⟨,⟩ Fel'inum'80⟨,⟩ Paul'um' de Cas'tro'81 et reliquos, ne plus aequo Gracia'no' tribuas. et Ecclesiasticos nostros lupatis arceas.

Secundo. Allegatis nostris, quae sciunt omnes Augustini lectores vera esse, quique inspiciunt, adtexis contraria. At cum contraria Ambro'sius' dicente82 sese destruant, pro me pugnarem⟨.⟩ Cum genu sura sit propius83, sed eant haec qui omnes φιλαυτοι ferme sumus quibus est animalis et affectio. Mea allegatio, Canonicae scripturae velut tunica pallio propior est84. Scio sententiam meam testimoniis dei ut vidisti vestitam, de tua dubius, Modo dictum eiusdem doctoris auctoritate canonica subnitens, contrarium quod inerme extat demolitur, extinguitm, perimit.85

Tercio. Vereor te apochryphum Augusti'ni' dictum, adversus manifestum et certum assumpsisse, et quod fieri adsolet, retractatum ‖ [B1v] pro non revocato attraxisse, mare caelo miscuisse.86

Quarto inter dicta patrum sanctorum atque scripturam (quam ecclesiastici appellitant canonicam) δισ διὰ πασων87 fateor distare, quod patres nullatenus supremam assequi octavam instituerint. Reflecte ad allegata mea in conclusione xii.88 De ordine vero Canonicae scripturae secundum Ecclesiasticos in explicationibus conclusionum primarum, scilicet nostrarum primiciarum copiam coegimus. Si tibi placet in eodem tecum colloquemur libello.89 Accipe modo in manum quod Aug'ustinus' li: ii. c. xxxi. contra Crestonium gramma'ticum' edisseruit, videlicet,

De scripturis sacris quos Ecclesiae Canon complectitur, omnino non licet iudicare, sed secundum eas de caeteris literis et fidelium et infidelium iudicamus.90 Haec fige pectori, haec meam promovent ancoram, ita te amo, ut nolim te longa librorum revolutatione frangi. Tu fac simile, allega: adfirma,

Quinto quae citas generatim ostende ut dinoscam⟨.⟩ Si fidelem vel torpentem, vel dolosum ex cauda capitis de toto materiae contextu divinantem agas doctorem, demonstra locum, ut dum mutilum habuerimus, si nihil pro mea sententia invenire valeam, de fontibus August'ini' mutuer, ita secundum Hiero'nymum' a latinis ad graeca ab his ad hebraica currimus exemplaria, consenciente Aug'ustino' scaturigines et rivulorum origines perquirentes.91

Sexto. Amoves idem et admoves et impossibilia complicas, dicendo enim quod dei largitas ita imparciatur, ut non relinquatur iusticiae disciplina, concedis misericordiam et eam negas seu adimis. Si non remanet disciplina iusticiae, non manet misericordia. Nam sicuti sani non indigent medico, sed infirmi92, ita nec iusti vocantur, sed iniusti, propterea legimos, Qui trahit te in misericordia et miseratione93. Venit peccatores salvos facere94, Item non veni vocare iustos, ideoque puto semper permansuram disciplinam iusticiae, propterquam et iuste punit, et misericordia veniam largitur, alioqui homo misericordia non indigeret.

Nec video quid tuae conclusioni commodi ex hoc adiiciatur, in summa exordiens, nolebas te sacramentalem ecclesiae ademisse poenitentiam, subinde hanc astruxisti quod cum Matre Ecclesia sacramentalem concedas, postremo ad id lapsus, ut diceres nullam iusticiae disciplinam relinqui. Si intendis per sacramentalem nullam relinqui iusticiae disciplinam. Cur amplius lavari vult qui, inquit, Quoniam peccatum meum cognosco95, accipio quo coeno te involvas illud non his, sed sequentibus eluemus, putas fortasse quod ‖ [B2r] ego olim Scholasticus Theologus et didici et docui, per poenitentiam ita omnem eluviem detergi, ut nec aliqua remaneat macula, immo quod poenitens prorsus sanus et mundusn↑ constituatur, eadem te metuo sudare opinatione, qua qui lotus est, nec indigere vult, ut pedes abluat97, et ita arbitraris non remanere iusticiae disciplinam, hic error est pessimus et hypocriseos crimine squalidissimus.

Esto, dixerit Aug'ustinus' contrarium, in dictis attamen multis retractavit, et quidem armacius, Utitur equidem authoritatibus Salomonis. Cum enim iustus rex sederit in iudicio, quis iustum se gloriabitur habere cor98, et Hieremie, quid vultis mecum iudicio contendere99. Davidis similiter, misericordiamo↑ et iudicium tibi cantabo100, identidem. Non intres in iudicium cum servo tuo, quia non iustificabitur in conspectu tuo omnis vivens101, penes quem nullus vivens, quantumcumque iustus, iusticiae disciplinam effugiet, nisi tu valeas solus? Item illo utitur, Misericordia super exaltat iudicio102. In epistola ad Hiero'nymum'⟨,⟩ de sen'tentia' Iacobi103⟨,⟩ de Spir'itu' et Lit'era'104 c. fi'nale' et aliis. Sicut fortior et armacior tollit spolia infirmioris et inermioris105, ita idem doctor authoritate enitens, sua sibi parta spolia inermia, contraria sententia armata, excludit, auffert, reiectat. Vides igitur hac sententiam receptiorem et Augustinum scribendo doctiorem factum, Hiero'nimus' hac autho'ritate' utitur. Dixi confitebor adversum me iniquitatem meam, et tu remisisti iniquitatem peccati mei, pro hac orabit ad te omnis sanctus etc. pro iniquitatis remissione hac, omnis sanctus orabit, secundum te autem nullus sanctus orabit, hoc est quod volui in conclusione mea .cxxxi. Beatus est qui allidit parvulos suos ad petram107, hanc tu quodam incendio praepeditus non libasti, idcirco remanet disciplina iusticiae cum iustus non criminosus, sit in primordio sermonis accusator sui, ad Aug'ustinum' allegatum respondebimus.

⟨Carolostadii⟩↑

Si haec tua fuit sententia, ut hanc tantummodo scires poenitentiam sacramentalem, non attegisti illam quam laceram facere voluisti, videlicet, ‖ [B2v] Omnis fidelium vita est poenitentia/ non fuit in eo de applicatione sensibilis signi dictum, quod illa applicatio omnis sit vita, verumtamen contritionem et confessionem quemadmodum scriptura loquitur, totam et omnem fidelium vitam exigere demonstratum est. Contritionem admitto quam deus operatur per authoritates quas in conclusione .cxlv.111 aliis, quas cum repetas, hic superflue tractaremp↑, Christus respexit Petrum et flere cepit amare112.

Confessionem cordis113, quae prima est, sine qua exterior, nullius momenti existit, eam concedo, quam deus operatur per illud. Confessio et magnificentia opus eius, scilicet dei, non hominis, non est volentis, neque currentis, sed dei miserantis, ideoque confessio opus dei. Nempe si opus esset hominis, opus esset, mendax sicut author eius homo de quo scribitur, Ego dixi in excessu meo omnis homo mendax114. Mendacium de proprio loquimur, bona confessio peccatorum, dei est opus. Altius illud astruam, ne si, tua vestigia insequens, nota praedicente fastidiam. Salvator115 peccatorum inquit. Qui facit veritatem venit ad lucem, ut manifestentur opera eius, quia in deo facta sunt, in deo facta sunt116 ait, opera: que? quibus intelligit iustificationem suam, non ad sua merita, sed dei gratiam pertinere. Aug'ustinus' de pecca'torum' me'ritis' li: i. c. xxxiii.117 Sed dicis de confessione disceptamus, audi eundem Aug'ustinum' in Ioan'nis' tracta'tus' xii⟨.⟩118 Qui confitetur peccata sua et accusat, iam cum deo facit, qqui facitq veritatem accusat in se mala sua. Si enim dixerimus quod peccatum non habemus, veritas non est in nobis119. idcirco qui facit veritatem, confitetur peccata, rnon minus revera confessio malorum nostrorum ad veritatemr, quam humilitatem pertinet, qui ergo veritatem facit venit ad lucem. Sed quare venit? quia opera eius facta sunt in deo120. Deus est qui operatur in nobis velle et operari pro bona voluntate121, igitur confessio verax, dei opus est. Certe nisi intraria illa cordis confessio inspirata, externam precedat, vacua et inanis exterior erit. Cum venerit S'piritus' Sanctus/ ait, ille testimonium perhibebit, et vos perhibebitis122.

Adiicis adhibita sacerdotis absolutione, quid illa. Sacramentalis presbyteri absolutio operetur, iucundum esset, quinimo necessarium referre, cum autem id, haec disputaciuncula nostra strictior vel brevior, non capiat, ad libellum nostrum de Poeniten'tia'123 reservamus, illic dei inspiramine nonnihil quod oblectare animum legentis queat secundum Canonicas literas et Ecclesiasticos patres dicturi. Timeo quosdam tanti sensibilia illa signa, quanti Christum, sed et quanti deum facere. Videant Aug'ustinum' in tracta'tus' Ioan'nis' x. c.124⟨,⟩ de doc'trina' Christi'ana' li. i. c. xviii.125⟨,⟩ de fide ad Petrum. c. iii.126

‖ [B3r] Satisfactionem omnen deficere scio, cum habeat quod remitti possit peccatum, quia omnis qui benefacit peccat127, Nec condigne sunt passiones huius temporis ad futuram gloriam128, si non condignae, ergo non sufficientes, ideoque et non satisfactiones dicende, de his tamen alicubi plenius.

Quod autem testes principes comitesque producis, id te gloriolae aucupendae causa fecisse quis non queat causari? At ego maledicta compensare maledictis nolo, illud molior, ut te in campum ecclesiasticorum transferam.

⟨Carolostadii⟩↑

Nolo coniicere de tuis picturis si discriminas inter omnem et totam vitam, tricas non insequor. Omnem vero et totam fidelium poenitudinem esse astruxi, adiice. Nam tota et omnis fidelium vita est corruptibilis, impeditiva boni, spiritui reluctans corruptionem seminans, omnium illorum iustos poenitet. Nullus profecto incorruptibilem vitam et immortalem desyderat, nisi cum corruptibilis et mortalis poeniteat vitae, ideoque sicut tota vita, et omnis fidelium vita est mortalis, ita opere precium est poenitentiam totam omnemque fidelium vitam exprimere. Aug'ustinus' de pe'nitentiae' me'dicina' c. ii.129 Hanc et aliam propter crimina poenitentiam iugiter agendam D'ominus' Eckius negavit, vel asserat et confiteatur D'ominus' Eckius, omnes fideles Christi, quantumcunque sanctos indigere poenitentia, aliqua vera, et si non sacramentali. Tunc nos concordes parva pagella capit. At si prosequitur invectivam suam, qua indiscriminatim affirmavit se non videre, quomodo tota vel omnis fidelium vita sit poenitudo, non ego perperam ei quicquam vicii imposui, Sed iuste eum Ecclesia erroris insimulabit, et scriptura redarguet, eritque ut discordes vix ampla domus sociare valebit, ego pro veritate luctor, connitor.

⟨Carolostadii⟩↑

Hic D'ominus' Eckius Scotinum etonat classicum, patrocinio suo interstrepitat, cumulat, gravat. Scio patronum tuum Scotum130 de actibus utpote poenitentia, intentione etc. tripliciter distinxisse131, intentionem aliquam videlicet actualem, aliquam virtualem, aliquam habitualem, servando ordinem perfectiorum actuum, et ita de poenitentia etc. distinguens132, ut scias me inter sua documenta aliquot annos detritum, illud adiicio, tibi demonstrans. Sco'tus' iiii. d. vi. q⟨.⟩ vi.133 et iiii. d. xiiii. q. i. ar: iii:134 ubi de poe'nitentia' et ii. d. xli.135 et ii. d. xxxvi.136 et iii. d. xv.137 et i. d: i. q. ii. ar. iiii.138 et i. d. iii. q. vii139 et iii. q. prolo'gus'140 et q. q. xviii. ar: iii.141 et vi. metha'physicam'142⟨.⟩ Haec conflavi ut intelligas et me illa temptasse, meliora autem his (hoc est Scholasticis) et invenisse et tenere, hoc est Ecclesiasticos, qui verum et sanctarum literarum succum imbiberints.

Iam ad istam conclusionem dico, me non velle eam intelligere, quoniam theologicam tutor veritatemt↑, Nec alias accipio voculas, quam eas, quas scriptura depromit, Si a deo missus es si deum amas verba dei effare. Si ex Aristotele es, aut figmentis hominum, illorum verba persona.

Ad fundamentum huius conclusionis, nimirum ruinosum, respondeo, poenitentiam actualem per omnem fidelium vitam preceptam. hoc satis ex praemissis liquet.

⟨Carolostadii⟩↑

Quid hic D'ominus' Eckius aliud agit, nisi ut mihi omnes, boni lectores et arbitri illudatis, ut me rideatis, ut explodatis, obrepit equidem hoc Hieronymo sensu, Tractant fabrilia fabri145, Magnos magna decent, me velut parva et vilia tractantem, aspernatur, existimat quippe, ni caecus sim, me his armis, telis et iaculis suo congressu indignum, Qui non abs re, quod Golias Davidi obiecerat, mihi vicio dare queat, atque dicere. Numquid ego canis sum, quod tu venis ad me baculo?146 tanquam utique sua concertatione indigno munimento seu clypeo. An sic me magis quam collectas rideat, omnes vos qui legitis, iudices constituo.

D'ominus' Eckius ex suo callet Aristotele hanc, propter quod unum quodque tale et illud est magis tale.147 At D'ominus' Eckius iudicat me deridendum propter Ecclesiae collectas, Ideoque collectas magis esse ridendas iudicat, Sed progrediamur, de equipollentibus idem est iudicium148, vel sic aequiparatorum, et ad eundem finem tendentium est idem ius. Collectae Ecclesiae, dictis sanctorum patrum, et nedum ‖ [B4r] illis, sed Evangelicis, Apostolicis Propheticis libris consonant, aequipollent in sententia, sicut rivulus bonus naturam fontis redolet, representatve.

Ergo D'ominus' Eckius et Ecclesiae collectas et scripturam canonicam atque S'anctorum' Patrum dicta cachinnatur, Hoc tuam matrem Ecclesiam et decore et splendore cohonestas? Ita adiuvas ea quibus inter optima sacrificia? Ecclesia cor deo devovet, subiectat? Porro ego hanc iniuriam, tanquam Ecclesiae membrumu, altis suspiriis ad cor revoco et nisi retractaveris et emendaveris erroremv, Immo superbiam tuam, eam sum contumeliam repressurus. Qui non erubesco humiliter in nomine domini tantum Goliam aggredi149, nec calybeo grassantem thorace, collectis consternare et profligare erubesco.

An inutilis labor est, quem in opponendis collectis expressi? quas non sine oleo et opera150 sancti patres, mandato Ecclesiae elaborarunt, adeo quod optima consonantia, Evangelio, epistolas vel prophecias copularint, et illud compendio verborum perstrinxerint, quod vis atque potestas, et campus sacrarum literarum continet, Apagesis D'omine' Ecki sile: mutesce, revertere, honora Ecclesiae preces, non res sunt collectae contemptibiles, sed salubres, foecundae, eruditae.

Non ego meam tanto condignor honore papyrum, ut collectas habeat, tu fac collectas tuis schedis indignas.

Ita tamen collectas adduxi, ut ne ullam attigisse, at verius eas ignorasse videaris.

Ista conclusio tali refellitur responsione, quia nihil literarum sapit, sed Ecclesiae salubres et sanctas orationes vilipendit.

⟨Carolostadii⟩↑

In prima istius conclusionis parte regrederis ad primam defensivam tuam videlicet quod miraris ea hic quae in illa, Sicw haec eadem patitur telis vulnera facta tuis.

Secunda pars, id tamen non minus etc. ‖ [B4v] D'ominus' Eckius quicquid a saliva Scotina, quam imbibit viderit discrepare quod lectitat, statim portentosum et falsum clamitat, scriptitat, proscribit, Ego D'omini' Ecki contra Scotisticum tuum patrocinium teneo poenitudine magis in patibilitate, ac in passionibus, quem actionibus consistere, nisi Augustinus nugatus sit, qui omnia quae praecipiuntur nobis ut faciamus, ait, postulari illo verborum compendio. Fiat voluntas tua,154 Si enim petimus ut fiat in nobis dei voluntas? quam in sancta dei lege conspicuam habemus, Dei praecepta confitemur per nostram passionem, vel lucidius nobis pacientibus ac suscipientibus fieri. Aut si agendo eliciendo producendove bonos actus, ut tui similes fantur, praeceptum poenitentiae implemus, stulte nimis a patre ut faciamus illud muneris precamur, Immo cum nec quicquam boni recipere valeamus, nisi desuper fuerit nobis impartitum155, Deus per Iesum Christum facit ut velimus eius praeceptis nos non subducere, et cum volumus eo operante, operatur ut faciamus, Aug'ustino' docente de gratia et li'bero' ar'bitrio' c. ⟨xvii⟩.156 Et Hiero'nymus' in dialo'gis' adversus Pelag'ianos'157⟨,⟩ in proposito ne huius poenitentiae superficie delectemur tantum, etiam altitudinem perscrutemur.

Dixi, immo non ego sed Christus, Qui non accipit Crucem suam et sequitur me, non est me dignus158, Omnes textus, nullo discrepante sonant. Qui non accipit,159 nullus dicit textus, Qui non facit crucem suam, aut qui non elicit vel producit crucem et sequitur me, sed qui non accipit, Huic David subscribit, qui canit. Confige clavis a timore tuo carnes meas160. hic petit sese timore dei, non suo crucifigi, non vult facere clavos vel crucem, sed orat ut oblatis clavis et cruci per timorem domini affigatur, ne excutiat crucem. Insuper Hieron'ymus' in Matth'eo' c. x. adnotat in alio Evangelio scribi, Qui non accipit crucem suam cotidie161, ne semel putemus ardorem fidei sufficere, semper crux portanda est.162

Dicat nobis Christus an passionibus magis quam actionibus ipsum sequamur. Qui vult inquit venire post me, abneget semetipsum, tollat crucem suam et sequatur me163. Si vis venire post Christum, si rite poenitere, dolere de admissis et facere bonum, secundum quod scriptum est. Declina a malo et fac bonum164, abnega teipsum, abnega quicquid est tuum, abnega voluntatem. Sive iuxta Origenem Omnia opera fac spirare abnegationem sui165, et secundum Bern'hardum': Si Christum desyderas, te despice166. Si vis facere voluntatem Christi dicentis, poenitentiam agite167, frange tuam voluntatem, et fac voluntatem Christi, non fiat tua, sed dei voluntas, Relinque idcirco et reiice omnem faciendi facultatem secundum quod scriptum est a vo‖[C1r]luntatibus tuis avertere168, solum expecta deum, illud enim est perfectissimum veniendi ad Christum, studium, nos reputare nihil, et scire nihil facere nos posse quod deo gratificetur, nisi illud ipse dederit.

Reiice igitur potenciam activam elicitivam et productivam, si vis venire post Christum, si vis poenitere. abnega propriam voluntatis facultatem, abnega teipsum, tunc poteris tollere crucem Christi et ipsum sequi, tu dicas pauper et mendicus sum ego et dominus sollicitus est mei169. Cum homo habet pauperem voluntatem, nihil proprii habentem, hoc est non habentem actus elicitos, propriasve actiones, dum quoque mendicam voluntatem gerit, mendicatim suffragia quaerentem et omnem curam super dominum iactantem, tunc dominus fit sollicitus de homine ipsum enutriens.170

Quoniam qui habitat in adiutorio altissimi dicit domino. Susceptor meus es tu, refugium meum deus meus sperabo in eum171. Contra qui non fixe et iugiter totus in adiutorio dei habitat, hoc est, qui ex parte sibi faciendi facultatem tribuit, vel qui sua voluntate agere, facere, vel producere opera dei sancta pretendit, is non dicet domino Deo susceptor meus, spes mea172, sed partim arbitrio proprio tribuet, ut autem in deum speres, confidas, et dicas susceptor meus, oportet te habitare in adiutorio dei, Quid erit tibi? dixi deum de mendicis esse sollicitum, Quoniam ipse liberat de laqueo venantium173, hoc est ab his qui blandiciis, adulationibus, ac malorum persuasionibus laqueum, bestiae homini tendunt, hoc est, qui dulciter decipiunt, et ab his quoque qui aspero verbo invadunt, eripit.174 Quod si ita in dei adiutorio speras de tuo vero desperans. Scuto circumdabit te veritas eius, Circumdabit te gratia, quae rite excipit temptationes, quae recte vincit, fidelis enim deus est, qui non permittit vos temptari supra id quod portare potestis, sed facit exitum temptationis175.

Nos autem non possumus temptationes, quae propter peccata nostra nos circumstant, nos molestant, nos fatigant, et remissiora bona opera faciunt, per nos vincere, Sed in his omnibus vincimus per eum176, hoc est deum per Iesum Christum, non ergo per nos, Agimur enim potius, quam agamus, quoniam qui filii dei sunt, spiritu dei aguntur. Suscipimus igitur scutum dei, ecce bene patimur, Nam tu concedes potenciam receptivam esse passivam. Item accipimus potestatem vincendi persecutiones177, hoc est ergo, tollat crucem suam et sequatur me178, no faciat, sed accipiat, praeeat Christus et sequamur nos, Sed quomodo? oportet trahamur, Trahe nos post te et curremus179: Nemo enim venit ad Christum nisi pater eum traxarit180. Si venire debemus, trahat nos pater. Si crucem nos Christe accipere ‖ [C1v] iubes? Circumda nos tuo scuto veritatis: circumdabit ergo scuto, hoc est cruce circumdabit te veritas eius, et non timebis a timore nocturno181, Foeliciter crucem portas, si Christus suam Crucem imposuerit, dicit scuto circumdabit etc. (vide semper passivam vel susceptivam, non activam voluntatem) te veritas, scuto continentiae, pacientiae, prudentiae et humilitatis, his enim quattuor cornibus figuratur crux Christi.182 Non timebis a timore nocturno. i⟨.⟩ a sagitta volantex↑ in die. ii. A negocio perambulante in tenebris. iii. Ab incursu daemonio meridiano. iiii.183 Non timebis a temptationibus peccatorum, Non timebis, quia supervinces scuto, Cruce Christi.

Timor nocturnus poenas noctis habet et damnationis, verum ut ab his non timeamus, datur nobis donum Crucis, quod ingerit nobis peccata quae fecimus, propter quae cum propheta dicimus. Quoniam ego in flagella paratus sum, et dolor meus in conspectu meo semper, Quoniam iniquitatem meam annunciabo et cogitabo pro peccato meo184, propter peccata nostra excogitantes aeterna supplicia, universa quae patimur delicias reputamus, exclamantes cum Daniele, Iustus es Domine, et iuste induxisti haec mala super nos propter peccata nostra185.

Haec crucis virtus pusillanimitati repugnat/ corpus castigat et in servitutem redigit, ut consuescat afflictiones tolerare caro, et poenas et flagella procellarum sustinere.

Sinistro cornu Christi Crucis/ patientia repraesentatur/ illa advertit manifesta maledicta, apertas persecutiones, sagittam scilicet volantem in die, in aperto vulnerantem. Haec virtus a deo concessa, a deo accepta, non per nostrum li'berum' ar'bitrium' facta, non frangitur adversis malis, nec apertis malorum suasionibus complacet, reddit autem pro malis bona, inimicum vincit in bono, esurienti dat cibum, sicienti potum, et in capite eius congregat carbones ignis186.

Dextro in cornu Crucis manus extenditur prudentiae divinae, haec habet serpentium prudentiam187, ne fallatur, aures obtundit, Haec virtus quam et a deo petimus et accipimus per Christum, advertit negocia in tenebris perambulantia188, videlicet adulationes, fraudes, venenum fraternae detractionis, semen odii, malorum occultas persuasiones, ne decipiatur, ne sub mellis specie veneno pascatur.

Supremum Crucis cornu humilitatem habet/ haec sola titulum meretur et sola est quae intitulatur, Qui se humiliat ille ‖ [C2r] exaltabitur189 et salvabitur. Haec virtus crucis bona opera conservat, haec vigilat et sudat, ne superbia bonis ex operibus caput erigat, atque omnes caeteros labores perimat.

Accipe idcirco Christi Crucem quam ipse tibi offert/ quam ipse dominus pro nobis portavit, accipe, sed non frustra, non dormi, non sta, sed sequere Christum. Christus enim pro nobis passus est/ ait Apostolus Petrus/ relinquens nobis exemplum ut sequamur vestigia eius190, Non in vanum accipe gratiam dei191, Nam qui stat, videat ne cadat192, semper enim sunt temptationum genera praesentia, semper adsit et scutum quo temptationes conteras, et sicut tota et omnis fidelium vita est temptacio, quia ipsa hominis vita super terram est temptacio193, Ita semper portanda est Christi crux. Vide ergo mi D'omini' Ecki Bernhardo authore in sermo'ne' eius. ii. de S'ancto' Andrea.194 et in ps'almo', Qui habitat etc. sermo'nibus' v. et vi.195 quod poenitentia (non dico sacramentalis, hoc est applicationis sensibilis signi subicio etc.) totam vitam fidelium possidet. Fugit enim a malo et declinat ad bonum flagella excipit, inimicis benefacit, adulationes circumspicit, et superbiam terit. Haec postrema superbia omnibus iustis fidelibus insidias molitur, et tam acres, ut non desit momentum, quo humilitate et poenitentia non egeant sancti.

Foelix autem anima dicit Bern'hardus'. quae in hac Cruce gloriatur et triumphat tantum ut perseveret in ea oret quisque ne ab hac Cruce deponatur.196

Paulus quoque Apostolus admonuit nos ex beneficio dei habere, quoy crucem Christi accipiamus ne infirmemur aut deficiamus in passionibus proximi197⟨.⟩ Et quanto magis in nostris? cum passiones quae nos invadunt sint molestiores et difficiliores. Si ergo a deo hanc virtutem non deficiendi accipimus, poenitentia magis in patiendo quam agendo consistit, Immo actio poenitentie si qua est, ex passione pendet, et in eam tanquam fontem regreditur, Nam Apostolus ita scripsit huius rei gratia, praeiecerat, petivi vos ne deficeretis in meis tribulationibus, exegi voluntatem vestram, quoniam liberam habetis, ut autem fiat quod petivi, huius rei gratia flecto genua mea, ad patrem do'mini' nostri Iesu Christi, ut det vobis virtutem corroborari, ne scilicet deficiatis ut det virtutem corroborari per spiritum eius, scilicet gratiae (adverte scutum veritatis et crucis) et inhabitare Christum in interiori homine per fidem, ut possitis comprehendere, quae sit latitudo et longitudo, et sublimitas et profundum198, ‖ [C2v] 199Sed quando comprehendis? ipsum audi Apostolum dicentem, mihi absit gloriari, nisi in cruce dei nostri Iesu Christi200, et nos in illa gloriemur. In illa inveniemus latitudinem, longitudinem, sublimitatem et profundum, his enim verbis Crux nobis ante oculos constituta est. Habet enim latitudinem in qua manus figuntur. Habet longitudinem/ quod inde usque ad terram ducitur lignum. Habet altitudinem ubi caput crucifixi. Habet et profundum/ hoc est quod in terra figitur et non videtur, Videte magnum sacramentum. Ab illo quod non vides, surgit totum quod vides. Latitudo charitas est, quae sola bene operatur, haec facit hilarem datorem, quem deus diligit, Qui seminat in benedictionibus, de benedictionibus metet201. Quae est longitudo? qui perseveraverit usque in finem, hic salvus erit202, haec est longitudo crucis ubi totum corpus corrigitur, ubi quodammodo statur, quando stando perseveratur. Si vis gloriari in Latitudine, habeto charitatem, sed gloriare quasi a deo acceperis. Si vis habere crucis Longitudinem, habeto perseverantiam. Si vis habere crucis Altitudinem seu sublimitatem, habeto cor sursum? quid sursum? ibi spera, ibi ama, inde pete virtutem, ibi expecta mercedem. Item si haec omnia, non propter aeternam facis mercedem, altitudinem non habebis, et illa iam nec erit latitudo nec longitudo. Quid enim est habere altitudinem? nisi cogitare deum? amare Deum? et gratis amare ipsum deum? adiutorem flagitare? Postremo deum ipsum premium deputare? non aliud ab ipso, quam ipsum expectare? Si amas, gratis ama, Si vere amas ipse tibi sit merces.202 Beati qui habitant in domo tua domine in saecula saeculorum laudabunt te.203 De profundo procedit omne quod possumus, possum exclamare, Quam magnificata sunt opera tua nimis profunde sunt cogitationes tuae, Vir imprudens non cognoscet, et stultus non intelliget haec206, Stultus non intelligit, quia profundum est, Ideo multi volentes de isto profundo rationem reddere in fabulas ierunt207, notate scholastici. Nolo a me quaeras profundi rationem, Homo sum, crucis profundum adverto, non penetro, expavesco, non scrutor, Inscrutabiliaz sunt iudicia eius et inevestigabiles viae eius⟨.⟩208 Homo tu quis es qui deo respondeas209, Noli habere cognitum quod voluit deus habere secretum, Ambr'osius':210 Dignare et tu occulta Dei nescire211. Haec ex August'ino' de verb'is' Ap'osto'li sermo: vii.212 de gra'tia' no'vi' testa'menti' c. xxv. xxvi.213 et in aliis non paucis ‖ [C3r] locis. licet Hiero'nymus' et Ambro'sius' etiam secius Apostoli authoritatem ad Ephe'sios' interpretentur.214

D'ominus' Eckius dignetur Aug'ustinum' diligenter legere, et conclusiones suas crucifigere, aut saltem permittere, ut crucifigantur.

Si altitudinem crucis respicias expirant conclusiones suae potissimus illae, quae voluntati activitatem elicitionem (ut Scotinis loquar terminis215⟨)⟩, nimium tribuunt, cuius generis sunt conclusiones. ii. quae bonitatem exteriori actui, ex deo et ab interiori actu derivat quasi solus deus non sufficiat, viii. xv. xxiiii. xxxii. xxxviii. xl. secunde adnotationis.216 Illae profecto crucifigendae sunt ut humilienter, ut cor sursum habeant, Transeunt nempe in cordis affectum, quem coram deo effundere deberent.

Si latitudinem consyderas/ crucifiges eas conclusiones, quas posuisti de poenitentia, quia sicut omnis vita fidelium est plena adversitatibus, it est plena poenitenciaeaa↑ illius duplicis quam praeiecimus, tu autem eam in prima adnotatione non admisisse videris. Item eas conclusiones quas falsissime mihi adscripsisti, quasi negaverim esse orandum pro inimicis, crucifiges. Latitudo enim porrigitur ad dilectionem et beneficentiam inimicorum. suspende ergo et clavis veritatis atque amore fraternitatis perfora atque affige. Sunt autem in primo ordine vel adnotatione conclusiones. xiiii. xv. xviii.217 etc.

Si profundum inspexeris et amussacius adverteris, fateberis ex praedestinatione omnia pullulare, de quibus concertamus, et te nimis impudenter affirmasse materiam predestinationis, operibus esse extraneam atque impertinentem. Nam Apostolus, ait, Ipsius sumus figmentum creati in bonis operibus, quae preparavit deus, ut in illis ambularemus218⟨;⟩ prescivit ait Aug'ustinus'219 et predestinavit bona opera se daturum electis. Quam ob causam negas predestinationem operibus esse pertinentem et intrinsecam? Hoc enim scilicet quod Deus iustificat, nimis oculte facit, ex hoc enim incipiunt bona opera ex quo iustificamur, non quia precesserunt iustificamur. Si enim gratia esset ex operibus, iam non esset gratia.

Latitudo perseverantiam habet⟨.⟩

Qui hanc crucem non accipit/ quacunque ei specie offeratur, non est dignus Christo, itaque non est digna poenitentia quae non habet humilitatem, charitatem, perseverantiam, nec est homo in terra qui si iustus est, non poeniteat, sed nec est qui non semper poeniteat iustus.

Praeiecta D'omino' Eckio et studiosis diversa quidem cura, sed ‖ [C3v] eadem intentione adnotavimus, ut simul studiosi haberent, quod lectitarent, et D'ominus' Eckius generalem suarum conclusionum videret confutationem.

⟨Carolostadii⟩↑

Et ego cum D'omino' Eckio festive mirantem non valeo non mirari ingenii acrimoniam habet, nexum redargutionis obflectit, et clam percutit, Sed sciveram mi, D'omine' Eckac antequam periculum facerem, omni sub lapide Scorpium cubitare222, ob id oleum quo dura venena eius exterguntur, mihi curaveram, antequam hunc lapidem attingerem.

Ut penetremus negocium, Non dixi D'omine' Ecki Ecclesiam deprecari, ut deus poenitenciam avertat (oratio Ecclesiae satis plana est)⟨.⟩ Sed quod deus flagella irae suae avertere dignetur223, aliud est flagella averti, aliud poenitenciam. sicut res alia, atque alia existit poenitentia et flagellum.

Non te movet quod scripsi ex Ecclesiae oratione/ populum fidelem et iustum deprecari, ut flagella irae avertat, prout in conclusione mea .cxi.224 lucidissima habet linea. Ecclesia ita preces, Sabba'to' Do'minica' i. in quadra'gesima' fundit, Et ab eo flagella tuae iracundiae clementer averte:225 Quae tamen alibi orat, ut de pio verbere proficiat226, pia verbera Ecclesia tolerat, sed ab iracundiae plagis petit liberari, Sed cum tu sanctos Ecclesiae precatus asperneris, rideasad↑, contemnas, Canonicam obiicio scripturam, Advertisti ne usquam David iustum, sanctumque in eodem contextu dicere se in flagella paratum, et dolorem suum esse in suo conspectu semper227, qui in exordio eiusdem psalmi ita orat. Domine ne in furore tuo arguas me, neque in ira tua corripias me229, Petit, ait, Chrysos'tomus' ne in ira i'd est' vehementer arguatur, et neque in furore id est absque venia corripiatur. Non est oratio inquit nolentis argui et corrigi recusantis?230 Quibus possem coaptare, quae Aug'ustinus' scripsit231, adiicerem Chry'sostomus' in homi'lia' lxvi. ad populum232, sed forcior est Hieremiae authoritas, qui dicit. Scio domine quod non est in homine via eius etc. qui statim subiicit, Corripe me domine, sed in iudicio, non in furore233, quod testimonium apud Hiero'nymum'234 deinde Aug'ustinum' de pecca'torum' me'ritis' li. ii. c. xvii.235 vides, quibus clarescit quod petat Ecclesia quando flagella irae, non poenitentiam averti petit, haec est responsio congruens proposito, Tu vide ne sis inversor scripturae, Nihil de meo dixi, consydera an tu non sis miserandus, qui mecum clausis oculis Andabatarum moreae↑ colluctaris.236

⟨Carolostadii⟩↑

Nota predicas et verissima adeo quod iureconsultus vim et potestatem legum inaf intentione, vel causa dicendi consistere scribat, Hanc contradicendi causam non ociose in tua invectiva attendi, consyderavi totum propositum tuum ad id tendere, ut absolute et indistincte non omnem vel totam fidelium vitam esse poenitentiam probares, et ad id cominus et eminus decertas ac strenue. Ego vero cum sancta scriptura sencio, omen fidelium vitam poenitentiam esse quemadmodum illud restruxi.

⟨Carolostadii⟩↑

Hic causam dicendi depromis, Ego ex hac dictorum tuorum sensum desumpsi, adverti equidem te a veritatis tramite hallucinari, quod propter poenitentiae sacramentum non te videre ais, quomodo poenitentia omnem fidelium vitam exprimat.

D. Debebas et tu illius meminisse doctrinae, quod conclusio intelligitur secundum premissas ex quibus inducitur, hoc est quod alii dicunt, Dictum doctoris debere intelligi secundum textum allegatum.239

De illatione authoritatis Christi possem aliquid dicere, at cum video te plus ex capite tuo, quam auctoritate Christi reluctari, nihil necessum est, varias autem video penes Ecclesiasticos doctores inductiones, quas irritatus dabo.

Christus poenitenciam agite dicendo, demonstrat quid petere ab eo debeamus240, non dicit quod li'berum' ar'bitrium' seipso poenitentiam habere valeat, quin ait, Sine me nihil potestis facere.241

⟨Carolostadii⟩↑

Argutus athleta D'omine' Eck, qui tangit iniectum iaculum, sed dissimulat vulneris dolorem, dicit sibi non adversari collectas, quas tamen dissolvere nititur, quod in concl'usionibus' ix. et xiiii. videre licet, hic in aliam se iactat partem, dicit non adversari sibi collec'tas', et ita nodumah quo ligatus est contra nitendo stringit, suo sese involutat laqueo. ‖ [C4v] aiAdversanturai↑ autem, D'ominum' Eck Ecclesiae preces, quas in conclu'sionibus' nostris. cii. ciii. cv. cvi. cx.242 et aliis legimus quae in summa hoc dicunt.

Ecclesia universaliter coacta, in veritate dicit, Peccatores te rogamus audi nos243, si omnes et singuli quotquot in Ecclesia dei sunt, veraciter confitentur et dicunt se peccatores? consequens est omnem fidelium vitam pro peccatis poenitentia indigere, ad hoc nihil hic D'ominus' Eck'ius' dicit. Non enim de sacramentali poenitentia loquitur Ecclesia. Insuper petit Ecclesia dei populum a peccatis, quae insunt, non quae inerunt, emundari quae verba et preces sunt poenitentis, quod per ps'almum' poenitencialem244 astruxi, sed D'ominus' Eck'ius' simpliciter graditur, et putat suae dimicationi sufficere, si sanctas Ecclesiae preces rideat, et pro libito neget, At postremo nihil contra se pugnare quod ipse inficitur pugnare.

D'omine' Ecki dic mihi quando tota universalis Ecclesia est collecta, et dicit peccatores te rogamus audi nos245, an verum dicat vel ne? Si verum? an illa sit poenitentis deprecatio an ne? si dederis poenitentis esse? dic si poenitentis sacramentaliter? Si sacramentaliter poenitentis? da extranumerarium qui absolvat? at non dabis. Cum omnes posuerim fideles congregatos, et petere peccatorum remissionem, nemo autem sibi cum aliis absolutionem dicat, ergo poenitenciam dabis non sacramentalem, verumtamen cum omnes eam effundant fideles vocemaj, peccatores etc. dabis omnium fidelium vitam poenitentiae subdi.

Item effare an verum dicat totus dei populus (universa scilicet Ecclesiaak) flagella meremur. Si verum, quia Ecclesia dicit? ergo dabis omnes fideles poenitere? Quod si tergiversaris, Audi Ecclesiam quae feria .v. in quinqua'gesima' dicit. Deus qui culpa offenderis poenitentia placaris, et post pauca, Flagella iracundiae quae pro peccatis nostris meremur averte,246 Ecce fatetur culpam offendentem Ecclesia, et verbum poenitentiae placantis dei populus, totus et universus eloquitur, alioqui diceret Ecclesia, preces partis populi tui respice247, proprie igitur dei populus (Ecclesia scilicet) omnes fideles comprehendit, ille clamat et fatetur se mereri flagella iracundiae dei, et poenitere pro culpis, orando ut eas deus remittat, et de sacerdote absolvente in oratione non constat. Dabis igitur poenitentiam non sacramentalem, cotidianam, omnem fidelium vitam representare, et collectas Ecclesiae contra te prolatas pertinentissime tibi adversari. Ex his et alias deducendis, patet te ligatum, tu ipse equidem nodum dissolvere curas, et conclusionem sequentem merito obticuisses.

⟨Carolostadii⟩↑

Presagivit mihi mens te ad collectas, in quibus omnis fidelium multitudo se poenitere pro suis dicit peccatis et culpis, responsurum, Verum fateor Ecclesiam deprecari ut liberetur a peccatis imminentibus, non ab his quae insunt culpis, ut videlicet ecclesia universalis non habeat culpas inexistentes, sed quae inesse possent, rogat ut preservetur ne insint, ita pro te respondi, et quemadmodum te responsurum conieci, ita re ipsa te fecisse omnes diiudicant, qui conclusionem tuam .xx. et .xxi249. agnoscunt.

⟨Carolostadii⟩↑

In conclusione ix. Eck, non modico suarum conclusionum amore caecutivit. In hac conclusione sumptis Lyncei oculis251, quae in rerum natura non sunt videt, et efflictim omni telorum genere pugnat, in omnibus periclitatur, Sed et Enceladum atque Porphyrium gigantes aggressos Iovem caelo deturbare252, agit, nam id in conclusionibus meis potissimum, cxii. et .cxiii. cernit, insectatur et demolitur, quod si possuissem, certe caelorum regno, hoc est, Ecclesia fidelium, nisi resipiscerem, deturbandus forem. Audet enim mihi adscribere, me scriptitasse Ecclesiam pro iustis. Tantum orare, ideoque merito se inficias ire, Quasi ego Evangelium Apostolos et Ecclesiasticos ventis tradidissem253, in quibus legimus, diligite inimicos vestros. Item orate pro persequentibus et calumniantibus vos254.

Causa contradicendi ex Ecclesiae oratione, quam adversus te intuli quaerenda fuit? Non hac opera veritatem queris, sed potius conaris devenustare collectas. Haec igitur conclusio iugulante obelo anteposito255 signanda est, ut sciant lectores te et Ecclesiae et mihi adscripsisse quod non cogitaverimus.

Postremo D'ominus' Eck obsecro, omnes meas excuciat conclusiones et unam mihi ex eis syllabam inveniat, quae perversam suam sententiam, in quam sana Ecclesiae verba detorsit, adiuvabit, Sed cur tam petulanter obnititur? ut habeat quod dicat? quod mordeat?

⟨Carolostadii⟩↑

Orandum esse pro infidelibus, iudaeis, inimicis negare quis audet? pro inimicis nolentibus bene vivere, orare tenemur256, ut misericordia Dei preveniat eos257, scilicet ut deus operetur in illis velle258, Verum pro iustis oramus ut misericordia dei eos subsequatur259, ut scilicet ab illo fiat quod volunt, a quo factum est, ut velint. Aug'ustinus' in Ench'iridion' c. xxxii.260⟨,⟩ contra Iulia'num' li. iiii. c. iii. B.261⟨,⟩ ad Bonifa'tium' contra duas epist'olas' li. i. c. xix. li: ii. c. ix. x.262⟨,⟩ de bono perseveran'tiae' c. xx. xxiii.263⟨,⟩ de predesti'natione' sancto'rum' c. viii. xi.264⟨,⟩ de vera innocen'tia' c. ccii.265

⟨Carolostadii⟩↑

Non nego fideles et electos dici quos baptizatos et recte vivere novimus, multi tamen illorum in parte fatuarum sunt virginum, nec lampades ardentes habent267, sed mali sunt, sed zizania sunt268, Nomine quidem fideles et Christiani, re autem longius absunt, At ego de illis loquor fidelibus, qui re et nomine fideles sunt, qui sanguine Christi dealbati sunt, qui dei electi sunt, quorum nullus perit, qui ex numero sunt sanctorum, de quibus Ioan'nes' scribit, Ex nobis exierunt qui non erant ex nobis, Si ex nobis fuissent utique nobiscum permansissent269, pro illis fidelibus singulariter orat Ecclesia ut purificentur, prout in conclusione mea .cxiii. cxiiii.270 pro premissis legatur Aug'ustinus' diligenter de correp'tione' et gra'tia' c. vii. viii. ix.271⟨,⟩ de quarta feria. c. v.272

⟨Carolostadii⟩↑

Fides de qua Paulus et deinde eius in illa de fidei materia interpres Petrus locuti sunt, per quodlibet peccatum eiicitur, per quod charitas amittitur274, licet Scholastici id negent. Nam fides per dilectionem operatur, Si tollis dilectionem, tollis et gratiam, hoc primo, Secundo quod iustus275 ex fide vivit276. Tercio quod ex fide est iustificatio. Quarto quod fides reputatur omni credenti ad iusticiam, ergo quicquid tollit iustificationem, adimit et fidem. Quinto quod fide corda pu‖[D2r]rificantur277 iustorum qui ex fide vivunt. Tum quia fides est gratia. Sexto quod David a domino secundum misericordiam dari sibi fidem petit dicens. Vivifica me secundum magnam misericordiam tuam et custodiam testimonia oris tui278, Item da mihi intellectum et scrutabor legem tuam279. Cui quidem sententiae Apostolus testimonium dat, dicens, gratia enim salvati estis per fidem, et hoc non ex vobis, Dei enim donum est, non ex operibus, ut ne quis glorietur280. Si bene precedentia ponderantur liquet quod Apostolus fidem gratiae tribuit, ita quod omnis fides est gratia, de fide loquor qua sanum veritati adsensum praestamus281, qua in deum credimus, qua iusti vivunt, propter quam soli illi apud deum fideles sunt, qui fideles et iusti sunt. Rationes Scholasticorum de fide formata et informi et acquisita284 non curo, fideles a fide, per quam Christus in cordibus habitat fidelium dicuntur, non a fide quam homines ex operibus suis indipiscuntur. De illis vere procedit fidelibus Ecclesiae oratio, Purifica fidelium corda etc.285

⟨Carolostadii⟩↑

Nihil mundatur nisi immundum, modo secundum Chry'sostomum' quod faciunt sordes et morbi corporibus, hoc peccata animabus286, Sana animam meam, quoniam peccavi tibi287, ergo iustus qui mundari potest habet peccatum a quo emundatur. Quis autem dubitat peccata spiritum hominis facere immundum, et nihil posse mundari, nisi immundum288, apud quem dialecticorum non sequeretur? Ille iustus debet mundari, ergo est immundus, sed Iob neminem dicit a sordibus mundum.

An ne Christus perperam arguit? quando dicebat, Sanis non est opus medico, et contra infirmis opus est medico289.

Si D'ominus' Eck non erubescit has inanes noenias publice edere, quid faceret in concertatione vocali? ubi omnes liberiores sumus et quandoque inconclusibiles, ubi indoctum vulgus sine victoria eum clamat trophaeum consecutum, quem clamosiorem audit, id enim habet iudicii amusa simplicitas.

⟨Carolostadii⟩↑

Si posset oratio, purifica corda fidelium290, intelligi de concupiscentia, adhuc sequeretur quod ipsa faceret immundos, si propter eam aliqui emundari deberent, Sed ad alia. Ad rem,

‖ [D2v] Adverte candide lector iuxta D'omini' Eckii opinaciunculam nihil proprie peccatum appellari nisi crimen, quasi peccatum proprie nihil sit, nisi sit magnum et grande peccatum vel crimen, ita enim scribere non erubuit,

Improprietatis accusat eos omnes, qui peccata minuta, peccata venialia, peccata absolute appellant et proprie. An infabre Cyprianus in oratione dominica, debita quotidiana, quae remitti petimus cotidie, peccata vocitavit?291 An infoecunde Chrys'ostomus' qui id idem copiose scripsit?292 An ineleganter ac ruditer et elegantiss'imus' et eruditiss'imus' Hieronymus?293 An male Augustinus?294 improprie Bernhardus? inculte Cassianus? et caeteri? Cavete omnes Ecclesiastici, Censorem patitur vestra loquela gravem. Caveat sibi Apostolus qui scripsit, Scio quod non habitat in me, hoc es in carne mea bonum295, et post paucula, Si autem quod nolo, facio, iam non ego operor illud, sed quod habitat in carne mea peccatum296, quod male vocavit peccatum, illud secundum D'ominum' Eck, quod eo nolente, quinetiam reluctante operatur malum quod non vult297. Cave tibi et Apostole Iacobe, quod nobis improprietatem et sermonis et sententiae inculcasti, sed et male erudisti, cum scriberes. Conscupiscentia cum conceperit parit peccatum. Peccatum vero cum consumatum fuerit mortem generat298, Sed veni et o Christe et audi, vel te locutum improprie quando post grande orationis compendium, iustis traditum, continuo subiecisti. Si enim dimiseritis hominibus peccata eorum, dimittet et vobis pater delicta vestra299, quo nos admonuisse videris debita, de quibus proieceras, esse peccata, Cur tam improprie locutus es? quod si proprie? cur D'ominus' Eck contra te latrat? ut dicat subreptiones concupiscentiae improprie esse peccata, quae sancti et iusti tui tamquam delicta et debita remitti rogant, veluti in tua iusticia deficientes quando illis concupiscentiae peccatis obluctantur. Morsus mutescat et Augustinus qui dixit, Inquantum ex occasione carnalis infirmitatis, motus reprehensibiles improbique subrepunt peccamus, et ob id indigere orationis, remitte nobis debita.300 Doleat et David, qui improprie ait, Delicta iuventutis et ignoranciae meae ne memineris301. Item educ de necessitatibus animam meam.302 Haec iam breviter perstrinxi copiosius autem in conclusionibus primiciarum nostrarum scripsimus, quas D'omino' Eckio si rogaverit edituri sumus.303

Non sunt immundi qui petunt se a malo concupiscentiae liberari? Non sunt immundi qui orant, sed libera nos a malo304, quia D'ominus' Eckius hoc dicit, et concordat Augu'stinus' de baptis'mo' parvulo'rum' li: ii. c. iiii.305 et aliis, atque contra Iulia'num' li: vi. c. xi,306 ubi Aug'ustinus' declarat, quod Apostolus in persona aliorum praemissa dixit.

‖ [D3r] De concupiscentia, dico ipsam secundum Augustinum esse peccatum. Primo, quia peccato facta est sicuti haec scriptura dicitur manus, quia facta est manu, et locutio lingua. Secundo dicitur peccatum quod delectatione peccandi moveatur. Tercio quod peccatum facit ac parit, et malum nobis nolentibus ingerit, ac ad reatum rebellando nos trahit, nisi adiuvante gratia liberemur, et quod ei consentire, peccare est. de his amplius in primiciis .cxxxvi.307 Haec ex probatis Ecclesiasticis.

⟨Carolostadii⟩↑

Novum emundationis genus nobis hodie non gratis videtis dari: quantum ad proxime per D'omino' Eck inducta, Ecclesia petit iustorum fidelium corda a cupiditate mundari. D'ominus' Eck more solito, dicit Ecclesiam petere, ut a poena, non a culpa cupiditatis emundetur, hoc ego et Ecclesiastici nescivimus, videlicet quod Ecclesia se ab aliquo verbere mundari petit, putavimus ictum fustium non maculare, sed causam propter quam ictus infertur.

Ad rem, iustus deus, innocentem non plectit poena, Daniele dicente propter peccata nostra induxisti iuste haec omnia mala super nos308, et Ecclesia inquit, nulla noceret adversitas, si nulla esset iniquitas.309 Item dicit flagella quae meremur averte,310 et vis videre merita flagellorum, oculos attolle in principium orationis, Deus qui culpa offenderis dicit etc.311 ut in conclusione cvi. ubi adieci, meremur ait, non meriti sumus312, est ergo culpa p'raese'ns quae meretur pro D'omino' Eck facit .c⟨.⟩xxxv. de Eccle'siasticis' dogma'tibus':313

⟨Carolostadii⟩↑

Frigidam nostram illationem in c'apitulo' fina'li' de Spi'ritu' et Lit'tera' Deo volente calefacturus sum,314 Non possum veritatem omnino a spinis facere immune, ille sanctus in erumna fuit conversus, quando spina ‖ [D3v] pungebatur315 quod si mihi illudis fateor me spinosum, et nisi essem et confiterer quomodo herenaciis petra fieret refugium316, in hoc gloriabor quod Christum diadema spineum video tolerare ut meas spinas obterat, expungat et confringat.

Ad rem, Vide mi D'omine' Eck, si male in conclu'sione' cxi. sum auguratus?317 Si inanis fuerit divinatio, putas enim Ecclesiam fateri iustos a peccatis praeservari, non autem et simul iustos et peccatores. Sed quod dices ad inducta in concl'usione' cv. a noxiis quoque viciis cessare concede318, ubi Ecclesia rogat ut etiam iusti a noxiis cessent viciis, fatetur ergo vicia et noxia iustos facere, dicit enim populum tuum etc. de illo intelligens etiam populo, qui etaim populus dei re existit. Quid respondebis? Quid dices Apostolo Ioanni. Si dixerimus quod peccatum non habemus, veritas non est in nobis319, habemus dicit, non legis si dixerimus quod possumus habere, vel quod per dei gratiam praeservamur ne habeamus etc. sed si dixerimus non habemus. Quid est habere peccatum aliud, nisi peccatum inesse? post pauca dicit deum remittere peccata confitentibus320? Quid dices illi, Iustus in primordio sermonis est sui accusator321? vel accusat se false habere peccatum, vel vere. Si false? dabis eum mentiri. Et non esse iustum, sed impium, quia os quod mentitur occidit animam322, potissimum quando deo mentitur, At si vere iustum sese accusare fateberis, consequens est, iustum habere peccata, et peccatorem esse.

⟨Carolostadii⟩↑

Calefacit ne iam frigida illatio? cum tu admittas in hac concl'usione' iustis venialia peccata ad Ecclesiae preces remitti, concedis ergo iustos habere culpas inexistentes, tametsi paulo ante dicebas, Ecclesiam petere ut iusti a culpis preserventur, non autem ab inexistentibus iustos emundari culpis.

Quod autem infers de metu seu timore iustorum ne pro culpis et peccatis poenis purgatorii supponantur, alciorem repetitionem facerem si haec conflictatio eam complecteretur324, Adiuvari tamen sententia tua videtur illo, Domine ne in furore tuo arguas me325, iuxta Aug'ustini' explicationem.326

⟨Carolostadii⟩↑

Hanc doctrinam, Si ad rem propositam dedisti, videlicet, quod super fidem Christi iusti aedificant mortalia peccata, non illibenter contra te retorquendam accepto, quoniam animosa est, neque ego ausus fui ex dialogo citato Hiero'nymi'329 illud dicere, quamvis coniecerim magis quam recte intellexerim iustos peccare posse mortaliter, manente iusticia, hoc tamen scio, s'cilicet' iustis esse difficillimum discernere an culpe eorum vel veniales vel mortales sint, tu vero ingenue definiveras, modo in proposito permansisses.

Ad collectas, ostende illas non esse preces iustorum, Nam qui peccata accusat iustus est330, benefacit qui ad lucem venit ut manifestentur opera eius331 et fidelis est deus qui confitenti peccata remittit332, proprie iustorum sunt preces quibus Ecclesia peccata deleri orat. Quod autem apertius collectas, quasi ad astruendam tuam sententiam ineptiores immo quasi viliores et indignas rides, non transferam in lethes campum.333

⟨Carolostadii⟩↑

Nec Aug'ustinus' aliorum sensa contemnit, quando ita se habet scripturae obscuritas, quod difficile est ut unum pariat intellectum337, quicunque tamen intellectus exierit opus est ut regulae fidei congruat.

Quod autem novitatis scripturarum clam me incessis, patienter fero, sed non iudico eas doctrinas novas, quas Prophetae, Evangelistae, Apostoli, Ecclesiastici doctores antequam tua doctrina in rerum naturam exiverit, nobis tanquam regulas edidere.

⟨Carolostadii⟩↑

Praeconcessit sanctos non purgari ab inexistentibus culpis, sed praeservari ne insint etc. postea contradixit iustos peccata venialia habere, quod et Scholastici concedere coguntur.

Voluntas nostra, cui Christus est vitis, et pater caelestis agricola338, adhuc indiget purgatione, ergo est immunda, est ergo palmes fructum afferens purgationibus egens, de illo qui nullum fructu affert in Christo, praemisit tex'to' Ioan'ni' xv.339 Si D'ominus' Eck mecum cum sancta scriptura vult bene consentire, placet, accepto, congratulor.

⟨Carolostadii⟩↑

Si D'ominus' Eck concedit iustos sanctos hic, culpas et peccata habere propria a quibus mundari se efflagitant, mecum sentit et bene, sin secus, nec cum veritate, nec mecum sentit, haec sat ex praemissis comprobata sunt.

Est autem in interiore homine relicta ex peccato vetustas mala quidem et immunda, de qua dicit Apostolus. Interior homo de die in diem renovatur profecto qui de die in diem adhuc renovatur341, nondum totus est renovatus, et inquantum nondum est renovatus, intantum adhuc in vetustate est, proinde ex hoc quod adhuc in vetustate est, quamvis baptisatus sit, adhuc etiam filius saeculi est, inquantum autem in novitate est, intantum filius dei est, Idem Apostolus praecipit ut exuamus veterem hominem cum actibus suis, et induamos novum hominem342, qui secundum deum creatus est in iusticia et sanctitate veritatis343, ergo iustus qui cotidie renovatur, cotidie habet malam ‖ [E1r] vetustatem, ergo non est plene mundus, adhuc filius saeculi, De usu dicendi infra.

arCarolo'stadii'344ar↑

Haec ex praecedenti pendet, De differentia vetustatis, item de concupiscentia et vetustate quid distent, et quemadmodum in duplici homine ponantur, in probationibus nostrarum primiciarum copiose scripsi345, praemissa autem sufficiant, poteris pro una differentia videre Aug'ustinus' contra Iulia'num' li. vi. c. v.346

Carolo'stadii'↑

Citavi D'omino' Eckio Augustini de baptis'mo' parvul'orum' librum .ii. c. vii347 quem si cum sequentibus legisset, hanc et similes conclusiones in aramario suo servasset, patet autem quid de hac sentiam ex premissis, de concupsicentia.

Carolo'stadii'↑

In baptisatis infantibus quomodo concupiscentia (cuius reatus extinctus est, sed ipsa nondum sepulta) peccatum dicatur praemisimus, eos autem nullum propriae voluntatis habere peccatum Aug'ustinus' de baptis'mo' parvul'orum' li: i. c. xxxv. et fina'le'348 et de bo'no' perse'verantiae' c. xii.349 Deinde Hierony'mus' in fi'ne' dialo'gos' adversus pelag'ianos'350 asseverare videntur. Aliam autem esse questionem, hominem sine proprie voluntatis peccato, et absolute sine peccato esse puto, Ideo hanc conclusionem tanquam capiti dimicationis nostrae impertinentem, modo secius attingere non licuit data autem causa dei ope operam impendemus.

Carolo'stadii'↑

Iusti per gratiam dei peccato, quod est in carne, resistunt ne regnet, auferunt regnum ne fiat quod iubet, habent tamen peccatum in membris, Sic enim ait Apostolus, Non ergo regnet peccatum in nostro mortali ‖ [E1v] corpore352, non dicit non sit peccatum, sed non regnet, surgit ira, noli ei dare linguam ad maledicendum, non surgeret ita irrationabilis, nisi peccatum esset in membris. Aug'ustinus' in Ioan'nis' tract'atus' xli.353⟨,⟩ de ver'bis' Apostoli serm'o' xii.354 et epistola. cc.355 Vides aliud esse habere peccatum, et peccati partum, aliud permittere regnare peccatum et vides malam esse iram. Non ego dixi peccatum regnare in iustis, sed sepicule, iustos pugnare adversus carnem, et carnem adversus spiritum, ut non quae velint faciant356, male utique concupiscunt, sed concupiscentiam regnare non sinunt. Miror D'ominus' Eck tam oscitanter legere Augustinum, sed non est mirandum, quia solum crimem apud eum est peccatum verum et proprie, Haec cum patientia alioqui plura profereremus.

Carolo'stadii'↑

Si D'ominus' Eck intelligit quod Christo, qui est secundus Adam, renovante spiritum mentis nostrae atque novo induente homine, ita praedominetur gratia in nobis et intantum quod lex repugnans non pariat peccata, ipse cum Pelagio, quasi homines ad angelos transfert, Videat D'ominus' Eck Aug'ustinum' contra Iulia'num' li: vi. c. v.358 quo diligenter pellecto, sed et intellecto respondeat, videat ne homine αντιθεον faciat, et nova stropha eludere cupiat veritatem, Nam si iustum non esse peccatorem et nulla in veritate habere peccata contendit, illam vix evadet notulam.

Carol'ostadii'↑

Transeat cum caeteris paribus, quod autem infirmitates propie confiteri nos debere inficiatur, ostendit quid in Apostolo e Prophetis et Ecclesiasticis sciat, lubenter Apostolus in infirmitatibus suis gloriatur ut habitet in eo virtus Christi, virtus in infirmitate perficitur360⟨,⟩ infirmus est omnis cui sufficit dei gratia, quibus non sufficit illi non sunt infirmi, non habent infirmitates, Sed quod infirmum est dei fortius est hominibus361, Infirmis opus est medico362, propterea dicit Sana me domine quoniam infirmus363. Vide mi D'omine' Eck iustus confitetur infirmitatem et sanatur, quocunque infirmitas vento adferatur confitenda est, ut rapiamur dei spiritu, Haberem quod dicerem, sed missafacio.

Carolo'stadii'↑

‖ [E2r] Quemadmodum mortalia remissa extinguantur eleemosina etc. hic nimium esset recensere, Eleemosinam autem impii et infidelis sua propria remittere peccata prorsus nego, quod immundis et infidelibus nihil est mundum, sed polluta sunt eorum mens et conscientia365, et quod omne quod non ex fide peccatum est366, Prius ergo in melius mutanda est vita, deinde per elemosinas de peccatis praeteritis propiciandus est deus iuxta illud, Mundate quae intus sunt, et quae foris sunt munda erunt367 oportet enim iudicium et charitatem primum facere, Dein elemosinam non omittere368. Augustinum videant studiosi in Ench'iridion' c. lxx. lxxv⟨.⟩ lxxvi. lxxvii.369 Elemosinae vero a criminoso datae ad hoc prosunt, ut minus puniatur, Minus enim Fabricius quam Catilina punietur, non quia ille bonus, sed quia iste magis malus, et minus impius quam Catilina Fabricius. Aug'ustinus' contra Iulia'num': li. iiii. c. iii. F. G.370 Videat D'ominus' Eck et quid velim reperiet.371

Carolo'stadii'↑

Prima pars huius conclusionis ex proxime dictis est soluta, de ea quoque et secunda satis in praemissis. Tercia autem indiget examine, Cum scriptum sit date elemosinam et omnia munda erunt vobis373. Item elemosina extinguit peccatum374, nunquam ego legi poenas, inquinare poenitentes, sed frequenter illud, quod poenae quedam sunt purgatoriae, et in hac vita omnes in pacientia susceptas purgatorias esse concerto, scriptum video, vasa figuli probat ignis et homines iustos temptatio tribulationis375 et uniuscuisque opus quale sit ignis probabit. si cuius opus exustum fuerit damnum pacietur, ipse autem salvus erit, sic tamen quasi per ignem376, insidet mihi et illud mundans non facit innocentem.377

Carol'ostadii'↑

Haec satis ex allegatis in xxiii. conclu'sione'⟨.⟩ Deus enim prius fingit personam in Christo. Secundo praeparat opera in quibus est ambulandum, quod alius textus habet lucidius, Respexit ad Abel et munera eius, dicturus quippe dominus respexit ad munera, sollicite premisit, respexit ad Abel, victime impiorum profecto abominabiles sunt deo. Cum extenderitis dicit manus vestras avertam faciem meam a vobis, Dona iniquorum non probat altiss'imus'⟨.⟩ Item faciem Iob suscipiam ut non imputetur vobis stulticia, ubi Greg'orius' in Iob. li: xxxv. c. v.385

Carolo'stadii'↑

Cum omnes qui in Ecclesia peregrinante, rite militant, militando peccent, omnesque militantis Ecclesiae proprie et in veritate sint peccatores, et ob id cotidianae poenitentiae indigi, recte illatum est omnem seu totam fideliumbe vitam esse poenitenciam.

Carolo'stadii'↑

Si D'ominus' Eck Aug'ustinum' lectitasset in suo loco citatum390 non dubitaret, sed scriberet illud vicium proprie esse peccatum, et hoc secundum legem dei, et si secius secundum D'ominum' Eck, fuit autem allegatus Aug'ustinus' de sentent'ia' Iacobi li. ii. c. x. adiicio censoribus Aug'ustinus' de pecca'torum' meri'tis' li: ii, c. xvii. xix. et xx.391 de his amplius in c'apitulo' fi'nali' de Spi'ritu' et lit'era'392⟨.⟩ De S'ancto' Michaele inductum est impertinens.

⟨Carolostadii⟩↑

Ecce fatetur sibi citatum Augustinum, sed eum secundum scripturas ab illo allegatas, noluit intelligere, ut ipse quod somniat effutire queat liberius, ego autem doctores secundum dicta allegata accipio, ex his de eorum et interpretatione et illatione diiudicans, iuxta conclusionem meam .ii. et .iii. etc.394

Non solum concupiscentiae in carne herentis vicio, sed etiam reliquiarum vetustatis in homine interiore et spiritali relictarum, fit quod deest incrementum charitatis, ut omnis reprimatur animae superbia et quisque sciat, qui orat, se orando deficere et peccare, Non est enim iustus in terra qui benefacit et non peccat395.

⟨Carolostadii⟩↑

Haec ex praemissa et subiectis satis elucescet.

⟨Carolostadii⟩↑

Si D'ominus' Eck desipientiam in eos eiaculatur, qui peccatum esse proprie in opere bono, quod ipse meritorium appellitat, asserunt, secundum iurisperitorum regulam⟨,⟩ qui posita in principio, referri dicunt ad omnia sequentia, ad eundem finem tendentia, atque in eis subintelligi, ego certe fui insipientissimus, qui defectum in bono opere proprie peccatum esse vocavi, sed et scripsi.

At ego impudentissimum putaverim ab Ecclesiae et dei verborum loquendi regula dissentire, Existimavi quippe verbum dei velut gnomonem et regulam Theologis datam, ut secundum eam quicquid legant et audiant, Verum vel falsum, proprium vel improprium in sacrarum litterarum explicatione iudicarent, Cum autem D'omino' Eck non tyronem, sed imperatorem sacrarum litterarum habeam, insipientem audio extimationem meam, quam de scripturis conceperam. Quae ergo consolatio? Est ne sequendus D'ominum' Eck qui sua verba loquitur? et non modo sua loquitur, sed ita defendit ut dei verbum et regulam offendat. Quae tanto morbo medela? quod subsidiumbg↑? Malo ego mi D'omine' Eck cum scriptura loqui et bene sentire cum desipientia, quam tecum propriae de peccatis loqui et in animae perniciem male de scriptura cogitare, scio enim quod Deus stulta huius mundi elegit ut confundat sapientes397. Et quod stultum dei sapientius est mundi,398 Attendite quam mordicus suam opinionem teneat, sed apud surdum sciat se crepitum edidisse399⟨,⟩ mavult bonus homo sinuosis circumagitare negocium ambagibus, ut vincere videatur, quam rectum tenere cursum400, nec mirum quod ingenio cedere quis velit? quis queat? hoc scio Ambrosio docente, Deum non esse alienis assercionibus, sed suis vocibus estimandum.401

Ad rem⟨,⟩ non legit D'ominus' Eck, neque legere in conclusionibus meis homo integri iudicii potest, eodem actu quem mereri aeternam vitam et aeternam damnationem, ob id satis extraria et impertinens est illius obluctacio, nihil ad rem, ad verbositatem vero non parum facit. Teneo autem donec per legem dei et Ecclesiae sanctiones melius erudiar, quod iusti operis vel boni actus peccatum, Si deus imputaret regnet ad damnationem, Nambh↑ Salvator ait, Si non dimiseritis hominibus, nec pater vester dimittet vobis peccata vestra402, haec est damnatio, non remittere peccata, cui lucide, nisi me oblivio fallit, Cyprianus subscripsit.403 At cum bonum opus sit opus ‖ [E3v] iusti et beati hominis, Deus peccatum in illo opere non imputat secundum scripturam. Beatus vir cui dominus non imputavit peccatum404, fatetur ergo beatum esse eum, cui dominus non imputat peccatum, seu iniquitatem, Idcirco invenitur in beato peccatum, sed non imputabitur ait Bern'hardus'⟨.⟩405 De imputatione illa alibi.

Peccatum in bono opere vel actu, est proprie peccatum, quia scriptura vocat peccatum, porro sic scribitur. Non est iustus in terra qui facit bonum et non peccat406, idcirco iustus bene faciendo peccat proprie, et nisi fateretur se peccare, dolum in spiritu haberet et non esset beatus407. peccatum in bono opere utique est peccatum proprie. Item poenitendum, oratione, ieiunio, elemosina, lachrymisque eluendum. Propter illam culpam offenditur Deus, et nos flagellabi↑ meremur, testante Ecclesia, Deus qui culpa offenderis ait, et post pauca, flagella iracundiae tuae quae pro peccatis nostris (tota Ecclesia conclamat) meremur, averte408, attestatur propheta iustus et sanctus, dicens. Domine deus virtutum quousquebj↑ irasceris super orationem servi tui409, vides ne dei servum, servum iusticiae, non iniquitatis servum maerere quod deus super oratione suam irascitur, an malum opus sancti oratio? absit. Si bonum opus, cur irascitur deus? quia culpa inest, ob id Ecclesia petit ut sectando vel faciendo iusticiam a culpa ieiunet410, est ergo culpa propter quam David, Deum iratum confessus est, Irascitur ait Aug'ustinus' sicut pater corrigens, non sicut iudex damnans411, est ergo in actu bono, quod est corrigendum, est quod flagella meretur, est propter quod deus omnem filium quem recipit flagellat412, Ita Hieremias iustus petit corrigi in iudicio, non in furore413, Aug'ustinum' vide in allegato ps'almo'414 et de pecca:'torum' me'ritis' li: ii. c. xvii. xvi.415 adsentire igitur in bono actu proprie esse peccatum, noli facere incertum quod manifestissimum scriptura fecitbk, quodque Ecclesia semper fatetur.

Quod dicis probatos Theologos longo tempore cum lucro animarum contrarium locutos⟨,⟩ illos profer probatos? Ego probaciores Ecclesiasticos censeo, immo scio cum scriptura sancta loquendum.

Pretereabl etsibl quadringentis annis locutos dederim, non dabo interim tacuisse Ecclesiae preces et orationes siluisse, immo scriptura et Ecclesia plusquam octingentis annis semper personuerunt.

Postremo non dabo usum loquendi sanctis dei scripturis contrarium valere, nec etiam mille annis consuetudinem talem introduci posse concedam. Inveterata equidem consuetudo pro lege custoditur. si moribus constituitur, non etiam si erroribus, si peccatis, et sine iudicio recepta sit, Omnem autem consuetudinem Apostolus subvertit et abusum iudicavit, cum inquit, Sed licet nos vel angelus de caelo predicaverti vobis Evangelium, preter id ‖ [E4r] quod praedicavimus vobis anathema sit416, et pos pauca, Neque enim ab homine accepi illud, neque didici, sed per revelationem Iesu Christi,417 Generalius dico, quod consuetudinem ratio et veritas semper excludit, itaque veritate manifesta, caedat veritati consuetudo.418 Ita Aug'ustinus' de baptis'mo' parv⟨u⟩lo'rum' contra Donatistas li: iii. c. viii. et li: vii. c. xxvii. frustra igitur inquit qui ratione convincuntur consuetudinem nobis obiiciunt, quasi consuetudo maior sit veritate, aut non sit id in spiritalibus sequendum, quod in melius fuerit a S'ancto' Sp'iritu' revelatum419, hoc plane verum quod consuetudini veritas et ratio praeponi debet, Sed si consuetudini veritas suffragatur, nihil oportet firmius retineri, idem Aug'ustinus' de baptis'mo' etc. li: iii. c. v.420

Non dicit mihi Christus, ego sum consuetudo, sed ego sum veritas421, certe qui contempta veritate, presumit consuetudinem sequi, aut circa fratres invidus est, quibus veritas revelatur, aut deo ingratus est cuius inspiratione Ecclesia instruitur. Aug'ustinus' de baptis'mo' contra Donatistas li: vi. c. xxxv.422 malam autem consuetudinem quis dubitat velut perniciosam corruptelam abiiciendam. Vide modo quid allegatio tua quatringentorum ut ais annorum tuam sententiam adiuvet, quod si dicta tibi, ita ex August'ino' citata maiorem tibi videntur apud Gracianum habere authoritatem, vide c. Si consuetudinem.423 c. qui contempta,424 quae verba in capite non sunt Aug'ustini'⟨,⟩ item .c. frustra425 et .c. mala autem viii. d.426

Quod de lucro animarum dicis, ego deum testor si unquam veram humilitatem ex Scholasticis intelligere valui, apud Ecclesiasticos eam secundum divinam scripturam predicari eo video, quod semper nos faciunt peccatores etbm inbm invalidos atque infirmos, Dicamus ergo cum probatioribus in omni opere bono peccatum esse,

⟨Carolostadii⟩↑

Improprie ergo Christus est locutus cum ait. Si vos cum sitis mali, nostis bona data dare filiis vestris ‖ [E4v] quanto magis pater vester qui est in caelis, dabit bona petentibus se428. Improprie disertissimus Hierony'mus' qui ait quamvis aliquis propheta vel Apostolus sit dicitur ei a domino. Si vos cum sitis mali etc. Hie'ronymus' contra Pela'gianos' li: iii. col. vii.429 Idcirco et improprie diligentissimus Aug'ustinus' qui in epistola .liiii.430 inquit, homo a deo accipit ut bonus sit, de suo autem malus est, inquantum recte agit intantum bonus est, inquantum autem peccat malus, Quis autem in hac vita est sine peccato? idem Aug'ustinus' ad Bon'ifatium' contra duas epistolas li: iii. c iii. Si filii dei non essent, non eis diceret pater vester qui in caelis est, et tamen eos malos dicit,431 lege et videbis te pessime dicere, illos solum dici malos qui aeternum merentur ignem, invenies illic non omne peccatum facere filium diaboli, bene tamen saeculi, comperies quoque omne peccatum homine malum facere, omnes autem filii dei in hac vita peccant, plura allegata coegimus in primiciis nostris.432

Scholastice sic argu'itur' omnes huius vitae iustos proprie peccatores et subinde proprie malos esse, Quicunque in veritate, hoc est veraciter et vere habent peccatum, illi proprie habent peccatum et proprie sunt mali. Omnes sancti et proprie boni filii dei huius vitae habent vere peccatum: ergo omnes proprie boni filii dei et iusti huius vitae proprie habent peccatum, et sunt mali, discursus tenet, maiorem admittes, nisi de voculis disceptes, tu nimirum proprie es homo, quia vere homo, Minorem instruo per authoritatem Ioannis, Si dixerimus, inquientis, quod peccatum non habemus ipsi nos seducimus, et veritas non est in nobis433, ergo si veritas est in nobis, peccatum et peccati veritas atque proprietas est in nobis, ob id enim quod vere es homo, si negares non esset in te veritas, idcirco ut veritas sit in nobis, peccatum habeamus et hoc fateamur oportet. Inquantum vero in nobis peccatum, intantum mali sumus per Aug'ustinum' ubi supra.434 Adverte quoque mi D'omine' Eck ait seducimus nos. si dixerimus nos non habere peccatum, ne seductoris notam subcurras, et lutum luto detergas, sed quis illi veritati adversantem audiet? quis feret? quis non rebitur illud loquendi privilegium non magis esse quam sacrilegium? ita impropriare scripturam.

Postremo timeo D'ominus' Eck anathemate percussum et excommunicatum, Quod quicunque dixerit sanctos hoc est iustos non habere peccata, quae deus eis remittat, et a quibus eos emundet, aut hanc orationem, Dimite nobis debita nostra435, pro aliis non iustis et non pro se orare anathema sit, Aug'ustinus' de Ecclesiasti'cis' dogma'tibus' c. xxxv. xxvi et lxxxvi.436 videat quisque et iudicet inter nos, Haec autem adduxi ut morsus D'ominus' Eck in hortum Ecclesiasticorum transplantaretur et circumspiciet an spicula contra Christum an contra me direxerit, Video eum non attendere quod contra sacras litteras concludit⟨.⟩

Carol'ostadii'↑

Aureo hamo piscatur438 ad crimina a peccatis, de quibus satis dictum est, reflectit.

Adversus rationem praecedentis/ prima↑

Carolostadii Apologetica.↑

Verumtamen cum D'ominus' Eckius in secunda contra nos conclusione, idcirco magnam interiorem fecit poenitenciam, quod voluntatem reginam suorum actuum dicit, ostendit se vel ignorare litteras sanctas, vel eis aperte contradicere.

Secunda eiusdem Apologetica.↑

Nam voluntas nostra non est regina et domina eorum operum, quae Deus ut voluntatis essent, fecit, nisi liceat cum audaculo Eckio securitatem voluntati promittere contra Prophetica et Apostolica documenta, Caeteras in conclusionibus videte.

Carol'ostadii'↑

Si D'ominus' Eck in subiectis, huic conclusioni non contradiceret, nec hanc, nec sequentes positiones redargueremus, At cum lembum adverso flumine trahat, remissisque manibus postea retrolapsus sit441, et quo non voluit ductus, addecet ut hoc arguamus, et id quidem comodius suis in locis, quantum brevitas admittet.

Carol'ostadii'↑

Actutum chordam laxat, aperte dicens, poenitenciam interiorem a voluntate elicitam, hoc est voluntatem interioris poenitentiae esse dominam vel potenciam productivam, At ego nullam poenitentiam ‖ [F1v] modo salubrem a voluntate elicitam, sed dei donum esse, et mulierculam, ideo plus aliis fecisse contendo443, quod pater caelestis ei ardentem inspirarit amorem, fuit equidem paupercula, etiam spiritu, ut vera dixerit Christus, qui ait, Omnis plantatio quam non plantaverat pater meus eradicabitur444, bona ergo voluntas superni agricolae est plantatio, bona etiam voluntas est primum germen omnium bonorum operum, hoc germen praecedit alia secundum quod scriptum est. Ante omnia opera verbum verax praecedet te, et ante omnem actum consilium stabile446. Fateor ergo interiorem poenitenciam esse meliorem, quia cor contritum et humiliatum deus non despiciet447, quod sacrificium deo sit spiritus contribulatus, et interiorem praeire opera exterioris poenitentiae iuxta illud. Mundate quae intus sunt448, sed deum omnia largiri, sicut Ecclesiasticus praemisit, et in his omnibus deprecare altissimum ut dirigatbs in veritate viam tuam. Ad litteram autem nescio, quemadmodum tuae propositioni congruat historia duorum minutorum. At si ad voluntatem vis referre, eundem ego tex'tum' contra te itidem retorquebo, quod ideo commendata est mulier illa, quod paupercula in spiritu et sine facultate propriae voluntatis fuit Bern'hardus' duo minuta corpus et animam significare dicit,449 Tu autem illud magnifacis quod voluntas elicit actum poenitentiae, huic ego reluctoret teneo deum esse boni velle et bonae operationis authorem iuxta illud Ezechielis, Ego faciam vos facere450, et illud Apostoli, Deus operatur velle451 etc. Fateor nos longe lateque discrepare, postquam autem mecum interiorem poenitentiam ideo esse magnam dixeris, quia dei opus, quia dei donum est Andreas erit tibi mancipium, te venerabitur, te suspiciet.

Ca'rolostadii'↑

Quid est mi D'omine' Eck quod involucrum struis, frustra ante pennatorum oculos, rhete iacis452, dicis me tuae sententiae corruptorem, es ne reveritus lectorum iudicium? qui ex amussim quaeque appendere solent, Cur caudam tuae adnotationis appendicem nuncupasti? putasne homines accipere posse, te praecedentium causam seu rationem (qua quae praeiecta sunt pendent) magis quam appendicem adiecisse? quandoquidem scripseris. Est enim voluntas in anima sicut regina in regno, quis non causabitur per istam caudam, racionem te praemissorum reddidisse? quod si adhuc reniteris, appendicem te magis quam rationem apposuisse, sequentes tuae conclusiones tibi obstant, ego vero tuam rationem attendens securim ad radices453 posui.

Carol'ostadii'↑

Exteriorem poenitenciam, immo generalius nulla bona opera exteriora deus respicit, nisi interiora sint bona, ideo enim Salvator pharisaeos redarguit, quod exteriora mundabant, interiora autem habebant plena immundicia, et subintulit, Pharisaee munda prius quod intus est, ut fiat et id quod deforis est mundum454, quis ergo dubitat esse exteriorem immundam? nisi interior poenitentia sit munda, de hoc non disceptamus, sed de causa interioris poenitentiae, Tu dicis eam a voluntate elicitam seu productam, ego dico eam esse dei donum, dei opus, De interiori mundicia patet per illud, Cor mundum crea in me deus et spiritum rectum innova in visceribus meis455, ergo ego immundus et spiritum non rectum habens, bxspiritum habens euntem,bx non autem redeuntem, mihi spiritus est in malum vadens, et ex eo non rediens456, innova ergo spiritum rectum, et crea in me cor mundum, hoc est voluntatem mundam, auffer cor lapideum, hoc est voluntatem durissimam, et da cor carneum457 voluntatem sencientem vulnera, a deo igitur petimus nobis interiora mundari, non nos elicimus seu producimus interioris poenitentiae mundiciam, igitur poenitentia interior non est melior eo quod elicita est sed ideo bona quod a deo data.

Carolo'stadii'↑

Apud Aug'ustinum' comperi, bonum opus, intentionem facere, sed intentionem a fide dirigi, atque plurimum interesse, cuius rei contemplatione facias, et videndum quo fine facias, referre etiam quo animo agas et ex animo quemque pendendum ad retributionem vel praemii vel poenae, et illud Matthei. Si oculus tuus fuerit simplex, totum corpus erit lucidum464, interpretari. Si intentio tua qua facis quicquid facis, fuerit simplex, hoc est, munda et recta aspiciens illud quod est aspiciendum, omnia opera nostra quae secundum eam operamur necesse est bona sint465, Fateor igitur intentionem inter opera externa discernere, sed quid haec tuam adiuvant sententiam, intentio illa bona opus est dei, non est producta a voluntate, sed a deo in voluntate inspirata, alioqui ille non sic peteret. Averte oculos meos ne videant vanitatem466, Et ad hoc propositum contra tuam illationem. spectat authoritas Apostoli, quod charitas est quae operatur dilectionem dei, bonamque intentionem, charitas enim benigna est, patiens est, omnia suffert, omnia credit, omnia sperat, omnia sustinet467, ergo non voluntas, vides ergo quod charitas per S'anctum'Sp'iritum' in cordibus diffusa468, non voluntas facit bonam intentionem, Possem autem de illo dicto respondere iudicium nostrum esse reprobatum etc.

Carol'ostadii'↑

Bona voluntas quae dei donum est, non quiescit in gratia concessa, sed it in potencias domini469, Et fortitudinem suam ad deum custodit470. Hierony'mus' ad Ctesiphontem ita scribit, non mihi sufficit quod semel donavit, nisi semper donaverit, Ipsum meum sine dei semper auxilio non erit meum471, ob id (et alia semel dicenda) dico voluntatem etiam gratia adiutam egere oratione, ut quoquomodo subigat carnem. Pro ingenioso⟨.⟩

⟨Carolostadii⟩↑

Scriptura dicit, homo videt in facie, deus autem in corde474, Item ipse scrutatur renes et corda475, sed haec quid tuae opinationi conferunt? an ignoras deum esse, non lib'erum' ar'bitrium' qui dat cor novum et spiritum novum476, qui facit bonam voluntatem quam acceptat.

⟨Carolostadii⟩↑

Maior est authoritas Hiero'nymi'⟨,⟩ Aug'ustini'⟨,⟩ Ambro'sii' dicentium, Non est in potestate nostra cor nostrum et cogitationes nostrae482, et Hieremie. Non est in homine via eius483, Item Apostoli. Non sumus sufficientes cogitare aliquid ex nobis484, quod si non possumus bonum cogitatum habere, quomodo alia habebimus? accedit quod Christus dicit. Non vos estis qui loquimini, sed spiritus patris vestri qui loquitur in vobis485, vide tu quod spiritus in iustis magis loquitur quam ipsi, quod cor regis in manu dei est quocunque voluerit inclinabit illud486.

Falsissimum autem est, omnia obedire voluntati, nam caro concupiscit adversus spiritum, et haec sibi invicem adversantur, ut non quaecunque vultis faciatis487 et verum est hoc, Non quod volo (dicit iustus Paulus) sed quod nolo malum facio489, non vult concupiscere, et caro concupiscit, non vult prava desyderia habere, et habet, et ob id habet grande cum carne bellum. Effectus quoque humanorum bonorum actuum quos misericordia dei facit humanos nequaquam sunt in nostra potestate, oramus ut deus det eos, oramus ut eos conservet.

Carol'ostadii'↑

Sagax mortalitas ad circumscribendum, non modo alios, sed et seipsam, Nectendo nodum, exolvit, quod non vis mi D'omine' Eck dicis, coniungis nodum et solutionem, sed et ut adsoles, scripturam tuo sensui repugnantem assumis, Non attendens quod scriptura dicit, Deus ab inicio constituit hominem, et reliquit eum manu consilii sui491 etc. Si scripturae ignoranciam dedignaris, vide aliam scripturam quae exprimit quemadmondum homo sit ab inicio factus492. Numquid legis fecit deus hominem rectum? Idcirco scripturam debes intelligere cum effectu ut scias quale inicium homo habuerit, videlicet quod rectum, Si rectum? ergo cum prima gratia qua primus homo stare potuisset, si voluisset, dabis ergo tibi hanc illationem plus nocere quam prodesse, quoniam dabis gratiam li'bero' arbitrio, hanc possibilitatem ad bonum faciendum praestitisse, et non liberum ar'bitrium' habere ex se potestatem elicitivam, seu dominium in operibus, lapsum enim ad bona ex se non redit. Reconde etiam quot operas effuderis ut rationem tuae invectivae (quam appendicem vocasti493) adstrueres, vide autem Aug'ustinum' pro hac solu'tione' hypo'gnosticon' li: iii.494

Carolo'stadii'↑

Tuis scripturarum inductionibus facile insinuas, quam in intelligendis doctoribus habes diligenciam ineptissime enim eos allegas⟨.⟩ Quod ex praecedentibus, et hac, et sequentibus conclusionibus scholasticis seu auditoribus Wittenbergensibus, etiam iunioribus liquet, Nam cum Bern'hardus' et ante eum Aug'ustinus' dicunt, Tolle lib'erum' ar'bitrium' et non erit quod salvatur, dicunt deum in lib'erum' ar'bitrium' operari salutem, hic iustificationem, alibi gloriam, Et tu contra eorum sensum audes ex hoc dicto inferre pro cauda tuae invectivae lib'erum' ar'bitrium' esse potentissimum, debebas ex intentione eos intellexisse et intulisse, ergo gratia dei est potentissima. At tua illatio, Bern'hardum' in mille locis corrumpit, potissimum quando de nostro nihil tractat, verum ut omnes intelligant quod dicat Bern'hardus' eius subiicio verba et sensum ex libro de gra'tia' et li'bero' ar'bitrio' col: i.496 Tolle inquit li'berum' arbitirum et non erit quod salvetur (D'ominus' Eckius non attendit, Quod, sed forte pro Quod legit QUO, quia dicit esse potentissimum) Tolle gratiam (idem Bern'hardus' continuo addidit) et non erit unde salvetur, hic potenciam exprimit, cum ‖ [F3v] dicit. Unde i'd est' non erit a quo salvetur, quod si rides attende quod subiunxit, Opus hoc sine duobus effici non potest, Uno a quo fit,497 hoc est quod dixit, unde fit, Altero cui vel in quo fit, ecce demonstrat magis patibilitatem et susceptivitatem, ut ita dicam lib'eri' ar'bitrii' quam eius activitatem seu potenciam faciendi, gratiam autem dicit salutem in li'bero' ar'bitrio' operari, et ita loquuntur scripturae et Ecclesiastici patres, quos tuis ineptissimis allegationibus contemeras, contaminas, confringis.

Carolo'stadii'↑

Haec enodata est cum conclu'sione' v. huius ordinis.

Carolo'stadii'↑

Futiliter nimis eadem tocies repetis, nihil enim haec a dictis in v. huius ordinis conclusione distare facilis est iudicii, Deberem quidem haec silentio potius contemnere quam redarguendo magnipendere. At ut studiosis obsequar, dico divini muneris esse quod recta cogitamus, et pedes nostros a falsitate atque iniusticia continemus, quociens enim bona agimus, bonoque animo sumus, deus in nobis atque nobiscum ut operemur operatur. Aug'ustinus' de vera inno'centia' ca: xxii. cxi.502 Quantum ad opera attinet quae forinsecus aguntur et qui timet poenam, et qui facit iusticiam non faciunt contra mandatum, et ideo pares sunt manu, corde dispares, similes actione, voluntate dissimiles, de vera inno'centia' c. cxliii. et cxviii.503 lege mi D'omine' Eck illum librum a principio ad finem504, deinde de Scholasticis iudica.

Carolo'stadii'↑

Haec dicax conclusio praeiecta repetit, et illud adiicit, quod de circumstanciis Scholastici comminiscuntur505, hic unum ex Cassiano506 D'ominus' Eck quod ei et admirationem et sudorem adferet, proferre lubet impossibile/ ait, est mentem bonis cogitationibus immorari, cum principale cordis ad turpes atque terrenos intuitus fuerit devolutum, igitur oportet nos raptim a contemplatione viciorum discedere quando fuerimus pestifera recordatione in huiusmodi cogitationes deducti, ne eveniat quod Salomon scripsit. Oculi tui videbunt extraneos, et cor tuum loquetur prava, et eris sicut dormiens in medio mari et ‖ [F4r] quasi sopitus gubernator amisso clavo, dices, verberaverunt me, sed non dolui, traxerunt me et non sensi508, Illae sunt viae quae apud homines videntur recte, novissima autem earum venient in profundum509, Qua propter studendum est nobis ut virtutum potius appetitu et regni caelorum, quam noxiis viciorum recordationibus nosmetipsos ad laudabilem compunctionem provocemus, quia necesse est tamdiu quempiam pestilentissimis cloacae fetoribus praefocari, quamdiu super eam stare vel coenum eius volvere voluerit.510 Eant nunc tecum tui patroni, fictores circumstanciarum, qui animas sua doctrina peccatis magis imergunt quam eripiunt. Scio haec provocatura classicum et truculentas velitationes, sed susque deque feram si veritati obsecuturus aliquam praestare opem valuero. Nec ignoro quid Scotus in scriptis et expolite .q.​q. xviii.511 Tho'mas' de malo. q. ii. ar. iiii. v. vi. vii. viii.512 et aliis, Deinde suus defensor Capreolus513 excoxerint.

Carolo'stadii'↑

Satisfaciunt tuis tricis quae de intentione, bono animo, et aliis preiecimus, par est autem ut nos doceas Augusti'num' ad tuum propositum ea unquam dixisse, ut tu tibi ipsi vel honorem vel iustam confusionem subgeras, putas forte te lapidibus et stupidis plantis loqui?

Carolo'stadii'↑

Nunquam Anshelmi authoritatem, meritis divi Hierony'mi' aequabo517, hic inquit, neque mihi curae est quid Aristoteles, sed quid Paulus doceat518 et ubique in Theologo detestatur argumenta philosophorum, immo isti, dogmata philosophorum videntur primogenita Aegypciorum, Ille idem in dialo'gos' advers'us' Pelag'ianos' li. i. ait,519 illud vero quod alio loco ponis, Omnes voluntate, regi, quis Christianorum potest audire? Si enim propria voluntate reguntur? ubi erit auxilium dei? et quomodo illud exponis. A domino gressus hominis diriguntur? etc.520 Falsissimum quoque dixi vires sensitivas, non obedire non posse, immo in iustis reluctantur, et impium captivum ducunt. Cor hominis bene disponit suam viam, sed domini est dirigere gressus suos522, Quando gressus hominis a domino diriguntur, tunc viam eius vult scilicet dei, non suam, alioqui suam et malam disponit, ducitur a peccato in carne captivus. Iudicium meum de Ansh'elmo' semel dabo, Nec dabo illum adeo indigeste elocutum, tametsi videam eum absque authoritate non pauca prodegisse, haec sine iudicio.

Carol'ostadii'↑

Scribimus indocti doctique poemata passim⟨,⟩ scripturarum artem sanctarum verbosus sophista et universi presumunt, nec desunt qui adducto supercilio de sacris litteris philosophantur, sunt qui quadam verborum facilitate, immo audacia edisserunt aliis, quod ipsi non intelligunt, fallitur inermis diversarius quod predestinationem, operibus extraneam et impertinentem facit, ubi illud perpetua charitate te dilexi, ideo miserans attraxi te524, ubi illud, Miserebor cui misertus sum, et misericordiam prestabo cui prestitero525, ubi illud quos predestinavit vocavit, vocavit ut iustificaret, iustificavit ut magnificaret526, ubi illud creavit nos ad bona opera ut in illis iremus527, ubi epistola fi'nale'528 et de Vo'catio' om'nium' gen'tium' Ambro'sii'?529 ubi lib'er' Augu'stini' de predesti'natione' et gra'tia'530 de bono persev'erantiae':531 de predest'inatione' sancto'rum':532 de correp'tione' et gra'tia':533 de gra'tia' et li'bero' ar'bitrio'534. Item ad Simpli'cianum'535 et alii? Haec ad preceden'tia' et sequentia.

Carol'ostadii'↑

Fateor illos suo modo rationem predestinationis admisisse, Ego autem modum ac prefinitionem sacrarum literarum, revereor, amplector, exosculor, Caeterum quorsum attinebat mihi minime avaro negociatori χρυσοπασσον (quem seu μολυβδοπασσον seu τεναγοπασσον dei ope commonstrarect possem, cum non difficili coniectura is mihi τεναγιξειν videatur) tot egregiis testibus obtrudere, facile mihi res bonae sine testibus vel nativa tantum facie probantur.

Carol'ostadii'↑

‖ [G1r] Priora prioribus telis occumbunt, postrema hac responsione indigent, me concederecv, te esse disputatorem, statim dixissem clamatorem inexpugnabilem, qui in eodem certamine quando vis caecutis, et quando vis Lynceo perspicatior544 es, et Empusa545 mutabilior, quod non difficile sententias invertere queas, quo fit ut tecum coram congredi verear. Attamen datis impensis si tuto ire licet in arenam tecum descendam, sed ea lege ut utriusque et argumenta et solutiones fidis dictentur notariis.

Carolo'stadii'↑

Acomodemus igitur literarum imperatori et aures et oculos ne frustra quicquam elabatur.

Carol'ostadii'↑

Attendite in comparatione ad Christum etc. ait. Quid per hanc comparationem intelligat infra explicabo, ne hic dicens coniector vociter, Postremo negat se impugnari per inducta, quibus concludimus, Deum, non voluntatem, operatorem esse bonorum operum, et tamen in praemissis sequentibusque satis elucescit D'ominus' Eck illud negare.

Carolo'stadii'↑

Securitatem (rebus dictantibus de quibus contendis) voluntati te promittere docebo. Authoritas qui stat videat ne cadat547, non concludit, pro facultate seu potencia voluntatis, sed magis si bene intelligitur infert, quod non stamus voluntatem nostra, sed dei gratia, hoc est voluntas bene stat per dei gratiam, non per se, itaque potestas et activitas gratiae dei tribuitur, qui enim stat, domino stat, potens est enim deus statuere illum548, voluntate sua cadit, qui cadit, voluntate dei stat, qui stat. Ita ergo accipe, qui stat, videat, i'd est' timeat, tremat ne cadat, vis scire causam, audi quia domino stat, hoc alibi sub aliis verbis docet Apostolus, cum timore et tremore dicens, vestram salutem operamini550, ‖ [G1v] quare cum tremore? audi, quia dominus deus operatur velle et operari551, Authoritas ergo adducta contra te facit, nisi D'ominus' Eck intendat probare quod bonum opus non est voluntatis, sed dei opus.

Carolo'stadii'↑

D'ominus' Eck dicit se nescire loqui, et tamen magnam conclusionem coaptat et se scripturas scire quas inducit profitetur, miror de eo qui sciverim similes habere labra lactucas563 et scholasticos suos doctores scripturam summis naribus olfacere564, miror quod se scripturas scire iactat, qui noveram illud non esse scripturam scire, eius authoritates ad alienum sensum trahere, at eius vim et potestatem tenere, ut autem cognoscat hanc cataphractam conclusionem nihil sibi prodesse, infra ad conclusiones sequentes eius munimenta trasferendadc decreveram, ubi has authoritates contra allegantem tanquam Goliae gladium extorquebo.565 Oblitus est D'ominus' Eck quod praedestinationem operibus bonis impertinentem et extrariam fecit566, Qui hic de poenitentia, non una tantum authoritatem qua scriptores praedestinationes utuntur, congessit.

Ca'rolostadii'↑

In conclusione mea .cxlv. Hieremiae authoritatem dicentis. Converte me domine et convertar571: assumpsi, ut ea comprobarem conversionem nostram dei, non nostrae voluntatis esse factum, itaque divinae misericordiae donum, Hanc sibi non obstare D'ominus' Eck ait, quod et ipse fateatur, nullum bonum opus sine speciali assistentia gratiae dei fieri, et vociferatur me ei imposuisse quae non cogitaverit. ‖ [G2r] At me nihil imposuisse ei, sed suam sententiam confutasse, facile iudicabitis, qui hanc eius conclusionem lectitatis, Cumdf edicat manifesto, gratiam voluntati assistere ut facit bonum opus, Quid aliud edisserit? quam quod gratiam non operatur, sed voluntati operanti assistit, aliud est assistere operanti, aliud operari. Ponit etiam assistenciam gratiae specialem etc, possem hic sensa scholasticorum et referre et refellere, sed in primiciis uberior campus datur.572

Ad rem, Si gratia voluntati ad facienda bona opera assistit, seu auxiliatur intantum quod voluntas sola non sufficiat, ut iuste recteque vivat, nisi adiuvetur misericordia dei573, sequitur indubitanter iuxta Augusti'ni' sentenciam574, igitur non est miserentis dei, sed volentis est hominis, quia misericordia dei sola non sufficit, nisi consensus nostrae voluntatis addatur (hoc modo et male contraversarius noster mutabilis conclusionem sequentem subiecit) sed manifestum est frustra nos velle, nisi deus misereatur. Deum vero non frustra misereri. Si enim deus miseretur volumus, porro bona voluntas non praecedit vocationem, sed vocatio bonam voluntatem praecedit, igitur non est ideo dictum, non est volentis neque currentis, sed dei miserentis575, quia nisi eius adiutorio vel assistentia, non possumus adipisci quod volumus, sed ideo quod ipse operatur in nobis velle et operari576, Fortasse obmurmuras per authoritatem Multi sunt vocati, pauci vero electi577, Videant nodum cordati lectores penes Aug'ustinum' ad Simpli'cianum' li. i. q. ii. M. N.578 et demum pilam alteri nostram dent.579

Carolo'stadii'↑

Quam polite hanc conclusionem supra vicesimae ordinis huius copulat, miro fuco quod fassus est corrumpit, discernite an illud sit voluntatem in bonis operibus pedissequam constituere? Si inicium et exordium bonae ad Deum conversionis voluntati reputamus? Quid ergo lib'ero' det arbitirio? et quid deo? doceant nos testimonia per eum adducta? ex eis enim colligimus quod sentit, libero arbitrio tribuit illud, Convertimini ad me, ecce principium et inicium bonae conversionis voluntati adscribit, Sed quid deo? et ego convertar ad vos, quid hoc est aliud, secundum inductionem Eckii quam deo posteriora et suppletionem conversionis deputare? quid tandem Deo tribuit? nisi pedissequmdi opus. Nam ‖ [G2v] Deum expectare nostram conversionem edisserit, et ad hunc effectum illam induxit authoritatem, Poenitenciam agite, Ubi ergo praecedit Christus? Ubi tuum Sybillae folium583 quod nobis in .xx. conclusi'one' recitaveras? Ad quid authoritates aliae per te inductae, scilicet non est currentis etc. et similes allegantur? Quam atrox autem crimen admiseris videto penes Aug'ustinum' ad Bonifa'tium' contra duas epist'olas' li: ii. c. ix.584 Item de Ecclesiasticis dogmatibus .c. xliiii585, plura prolaturus si haec tibi citata non sufficere cognovero.

Ad rem, possem magnopere tuam amenciam adiuvare et fucare si vellem, sed absit ut veritati tibi adulando repugnem. Testimonia tuo proposito non solum incongrua, sed etiam repugnantia te assumpsisse indicabo, sed breviter et perfunctoriae. Authoritas Hie'remiae' Si converteris, convertam te586 secundum Hierony'mi' expositionem587, non est ad propositum, dato quod sit ad propositum, Propheta Hiere'mias' in sequentibus expresse, et lucide explicat conversionem nostram ad deum, non esse in nostra, sed dei potestate, nimirum ait. Converte me D'ominus', et convertar, quia tu d'ominus' Deus meus588, Quo liquet etiam inicium conversionis bonae esse dei donum, hoc verbis sub aliis et fortasse explicatius in sequentibus docet, cum dicit. Ego convertam conversionem Iuda589 etc. ex quibus patet, diversarium perperam tribuisse voluntati, quod illi non est dandum. Ita quoque de testimonio Ezechielis senciendum, qui scripsit itidem. Ego convertam conversionem vestram590, qui idem postea exegit conversionem, dicens, convertimini et agite poenitenciam591. Vide Aug'ustinum' de gra'tia' et li'bero' ar'bitrio' c. xv. xiii.592 et aliis et mutesce. Scriptura praecipiens conversionem cordis ad deum, quid a deo petendum sit docet, ut dicamus, Converte nos deus salutaris noster593.

Carolo'stadii'↑

D'ominus' Eck inter sacrum et saxum positus saxum conforitdk expirando sacraque porphanat, Reddit autem singula singulis corruptioni corruptionem, miseriae calamitatem, sanctas lacerat scripturas, sanctos commordet Ecclesiasticos, non possum eque hominis impudentiam admirari quod Augustinum non semel tantum adeo adverse citat, clarus est Augu'stinus' de pecca'torum' me'ritis' li: ii. c. v.597 atque aliis locis ubi docet praeceptis dei nos instrui, ut a domino petamus quod nos facere iubet, da quod iubes deprecantes.

⟨Carolostadii⟩↑

Deus non eget praeparatorio assensu, Nam si facitdl conversionem, facit assensum, tollitque contemptum. Quid ergo dabis voluntati? nihil, nisi ut recipiat, In fine amborum stilum vulneras communem.

⟨Carolostadii⟩↑

Quid est quod sacram scripturam tot limitationibus constringis, quasi li'berum' ar'bitrium' non sit absolute a Christo, et deinde Apostolo, sed et prius a prophetis post lapsum descriptum, De corde exeunt, ait Christus, cogitationes male599, hic voluntatem non restringit ad potenciarum imperium, Deinde quid pertineat ad cogitationes malas adiunxit, adulteria, furta, blasphemiae etc. et Apostolus inquit. Causati sumus omnes sub peccato esse, sicut scriptum est, quia non est iustus quisquam, non est intelligens, non est requirens deum, omnes declinaverunt, simul inutiles facti sunt, non est qui faciat bonum, non est usque ad unum600, Sepulchrum patens est guttur eorum, venenum aspidum sub labiis eorum601 etc. haec absolutius voluntatem sine gratia describunt, tua vero limitacio coartat.

Carolo'stadii'↑

Christi gratia eripit de potestate tenebrarum et transfert in regnum lucis602, evocat de tenebris in admirabile lumen603, et adducit ad deum aufert ergo malum, confert novum dominium, immo ante gratiam voluntas nullas potentias bene regit. Miror, D'ominus', Eck non erubescere quod tocies inutiliter eadem repetit, et chartas floccis dignas facit, quas precibus Ecclesiae subducit.

⟨Carolostadii⟩↑

Ex conclusione tua .xxiiii, liquet quid Deo, quid voluntati adscribas, bene tamen facis quod ista quae defenderas tanquam impia iam exe‖[G3v]craris, si recte oras, confitere palam, te non posse incipere rite orare nisi deus incium orationis, ac totam seriem inspirarit secundum quod Hiere'mias' scribit, Revelabo illis deprecationem pacis et veritatis611, dissident autem dare voluntati activam eliciendi orationes potestatem, et fateri orationes esse nullas, nisi deus eas infuderit, Lubenter tamen deum tecum deprecabor, quo nobis non arguta sophismata et cornutos syllogismos: sed suum verbum revelet.

Carolo'stadii'↑

Satis clara est sententia mea et Augustino semper approbata ex quo eam cepi, cum legimus, tu es misericordia mea, dixi esse intellectum, hoc est, tu me facis misericordem, facis ut misericordiam efficere queam, contraversarius saepe Augusti'ni' et nihil ad rem provocat, Nec tamen alterum sensum reieci, sed authoritatis adductae posui.

Carol'ostadii'↑

Audet sacrarum literarum lupus. Aug'ustinum' citare ad hoc propositum quod usus loquendi in theologia prevaleat contra sacras literas⟨,⟩ quam falsum et horrendum atque detestabile sit hoc eius dogma facile illi cognoscunt, qui ea quae de usu supra commemoravimus618 legunt, et illud quod non scribitur Beatus vir qui in usu corrumpentium scripturas die ac nocte meditatur, sed beatus qui in lege domini meditabitur die ac nocte.619 Ubi humilitas illa tua quam in conlu'sione' xxix preieceras? non potes mihi palpum obtrudere, nec evadere quod festiviter in iambico est εκ του περισσου καρδιας λαλει στομα.620

Carol'ostadii'↑

Haec concl'usio' quicquid in xxii. et xxvi. ac xxix: huius ordi'nis' boni posuit, friat, adfirmas autem ea quae variando negasti, videlicet opera bo‖[G4r]na esse in potestate voluntatis. Cur ergo dicis orationem esse nullam, eam nisi faciat aliquam Deus? Si bonum opus partim est in tua potestate, pro illa parte, est aliquid, etiam si Deus non fecerit aliquid, adiuvabo autem fratrem hominem per illud, Voluntarie sacrificabo tibi621, coniungendo hoc, Sacrificate sacrificium iusticiae622, illis tu copula, Nemo venit ad me nisi pater traxerit eum623, et illud. Confirma hoc deus quod operatus es in nobis624, videsne voluntarium sacrificium dei esse munus? ergo non in voluntatis nostrae facultate? inferto subindedw iusticia nostri sacrificii est sicut pannus menstruatae625 mulieris.

Carolo'stadii'↑

Si cum Matre Ecclesia toto corde oras, quae causa? quod tam impertinenter eius preces tractas? quae pietas? quod collectas male excipis. Ad morsum, in sacris scripturis dissimulare, impietas est, postremo lubenter tecum orabo ut illustremur ut salvemur, ut et tu ad Ecclesiasticos relictis scholasticorum arguciis, transveharis,

Ca'rolostadii'↑

Morsus es mi chariss'imo' frater, D'omine' Eck, ut Psyllos Ecclesiasticos629 disquiras.

Carolo'stadii'↑

Voluntati activitatem in bonis tribuere operibus, est spem in homine collocare, contra autem, omnem potenciam in deum, a voluntate transferre, est spem in dominum iactare, Sed nec ego hoc me facere iacto, At deo ut faciam facienti supplico.

Car'olostadii'↑

Ambrosius magnae Dei misericordiae reputat, quod Deus sua opera, nostra facit merita, Et ob id omnia relinquenti et sese sequenti vitam aeternam pollicetur et dat636 quam S'anctus' Petrus nunc in requie accepit aeterna, Porro mi dulciss'imo' D'ominus' doctor tibi plurimum congratulor obsecuturus pro mea virili quod in hanc defluxeris veritatem, videlicet merita nostra bona, non ex nostra pendere facultate seu potentia, at illa ex deo prorsus effluere, quod si sentis, utique negabis, et poenitenciam activam et potentissimam voluntatis libertatem, immo adfirmabis merita nostra non esse in nostra potestate, cui per optime aptabis, Ego dixi in abundantia mea non movebor, et tu avertisti faciem tuam a me et factus sum conturbatus etc.637 Hanc conclu'sionem' hoc sensu colo, extollo ac tanquam dictum ex Tripode effusum638 suspicio.

⟨Carolostadii⟩↑

Ecclesia in huiusmodi collectis rogat deum ut sua dona, sua vel opera clementer respiciat, non quod nostra merita quae nos effinximus illi placeant, unde orat ut cuncta nostra actio ab ipso incipiat, et per ipsum finiatur. Si ita intelligis bene nostra merita, et secundum Hiero'nymum': Aug'ustinum' et Greg'orium' accipis, Sin autem secius quantum ad voluntatis potenciam elicitivam renitor. Parco autem tibi propter concl'usionem' precedentem: alioqui clamarem ad S'anctum' in Christo P'atrem' et D'ominum' nostrum D'ominum' Leonem divi'na' provi'dentia' Papam .X.639 et quererer te suas orationes sanctissimas nihili pendere etc. Proinde collectis seu precibus Ecclesiae ob id, quod tu tuique similes confestim ignes ab istis discrepanti sententiis minitamini, utor, et ut Ro'mana' Eccl'esia', me nec novas, nec inconsuetas, at pervetustas et cotidianas meditari doctrinas sciat, atque demum non modo non cremet, sed materna clementia adversus collectarum impugnatores nostros tutetur, tu morde si licet, vel amplectere.

⟨Carolostadii⟩↑

Iuxta improbatorum Theologorum sententiam facere quod in se est, nedum est, tollere obicem et impedimentum gratiae, sed etiam se preparare ad gratiam, Verum Ecclesiasticorum sententia (verba sunt Ambrosii) Hoc deus amat in nobis quod ipse fecit, et hoc odit quod ipse non fecit,643 item voluntas mutabilis, quae non regitur a divina voluntate tanto citius appropinquat iniquitati quanto acrius intendit actioni, Haec tibi sunt inducta in conclu'sione' clxxxiiii.644 Item ex Augu'stino' nonnulla intuli in conclu'sione' clxxxviii.645 et sequen'ti' supra scripta, quae tu noluisti lectitare ne confundereris, adiicio tibi et illa quae conscripsit idem de vera inno'centia' cxxvi, ubi dicit, Si hoc in nobis est quod ipsi fecimus inde damnabimur646, illa et alia legas, et deinde obmurmura, ac tuos patronos magnipende, non paciar te cavillari, Si summo saltem digitulo citata attigisses, non tanta impudentia debachareris, nec a conclusi'one' tua .xxxvi.647 desultasses.

Carol'ostadii'↑

Legem impossibilia homini649, non Deum, praecepisse, in primiciis nostris650, et quemadmodum Hieronymus non tam incocte sit accipiendus scripsi, caeterum ultimam huius conclusionis particulameh ut concedam conclu'sio' ccclxxii. ccclxxxix, habet.651

Carol'ostadii'↑

Flagellum parat quo vapulabit653, et partim a Scotino succo degenerat.

Ad rem, Temerarium nimis esse scribit Ambro'sius' in epistola finali654 in quadam parte actionum bonarum egere deo, in quadam vero non, Sed de hac et Aug'ustini' sentencia amplius in primiciis.655

Carolo'stadii'↑

D'ominus' Eck certe non videt quae ipse supra compilavit ac ostendit se vocem suam praecentori coaptasse promicasseque. Non intelligit quomodo pecunia in suo marsupio recondita plus est istius quam huius erumenae pecunia.

Ad rem, meremur et agimus ita quod potius agimur, Deus enim movet etc. et munera sua coronat.

Carolo'stadii'↑

Multas inanes et magnas congeris conclusiones etc.659