1 Vergils Selbstzeugnis zu seiner Arbeitsweise: „Cum
Georgica scriberet, traditur cotidie meditatos mane plurimos versus dictare
solitus ac per totum diem retractando ad paucissimos redigere, non absurde carmen
se ursae more parere dicens et lambendo demum effingere“. Es wurde so in Suetons
Vergil-Vita und abgewandelt in Aulus Gellius’
Noctes
Atticae überliefert. Bei Gellius: „Amici familiaresque P. Vergili in his,
quae de ingenio moribusque eius memoriae tradiderunt, dicere eum solitum ferunt
parere se versus more atque ritu ursino. Namque ut illa bestia fetum ederet
ineffigiatum informemque lambendoque id postea, quod ita edidisset, conformaret et
fingeret, proinde ingenii quoque sui partus recentes rudi esse facie et
inperfecta, sed deinceps tractando colendoque reddere iis se oris et vultus
liniamenta.“ Beide Zitate nach: Vitae Vergilianae/ Vergilviten. In Vergil:
Landleben: Bucolica. Georgica. Catalepton. Hg. Johannes u. Maria Götte;
Vergil-Viten. Hg. Karl Bayer. München: Tusculum
41981, 211–421, hier 220
(Suetonvita, V. 85–88) u. 420 (Gellius, noct. Att. XVII, 10, 2–3). Vgl. Karl
Bayer: Suetons Vergilvita. Versuch einer Rekonstruktion. Mit e. Bibliogr. zu den
Vitae Vergilianae von Niklas Holzberg u. Sven Lorenz. Tübingen 2002, 208ff.
2 Vergils etwa 37–30 v. Chr. entstandene „Georgica“
beschreiben in vier Büchern das Landleben: Buch 1: Ackerbau, Buch 2: Baum-, Buch
3: Vieh- und Buch 4: Bienenzucht.
3 Tobias Hübner (FG 25. Der Nutzbare) hatte in der teilweise
sehr komplizierten Entstehungsgeschichte seiner Saluste Du Bartas-Übersetzung
zuerst die
Andere Woche (Leipzig u. Cöthen 1622) und dann
die
Erste Woche (Cöthen 1631) mit einer „Vorrede An die
hochlöbliche Fruchtbringende Gesellschafft“ (s. 310000) veröffentlicht. Er hatte
noch selbst begonnen, die ältere
Andere Woche
sprachlich-metrisch auf der Höhe der mit dem Namen Martin Opitz (FG 200)
verbundenen Debatten um deutsche Prosodie und Metrik in der FG zu verbessern, war
aber darüber am 5. 5. 1636 verstorben (vgl. 360600 u. I. u. II.). F. Ludwig und
Diederich v. dem Werder (FG 31) brachten dieses Werk dann mit ihrer textlich und
redaktionell anspruchsvollen Gesamtausgabe der zwei
Wochen
1640 zum Abschluß. Werder beteiligte sich an den Verlagskosten (s. 400619 u.
400620), Gf. Otto V. v. Holstein-Schaumburg (FG 198)u. Frh. Enno Wilhelm v.
Innhausen u. Knyphausen (FG 238) scheinen durch Subskriptionen das Unternehmen
unterstützt zu haben (s. 400104 u. 400714), ebenso anscheinend F. Christian II. v.
Anhalt-Bernburg (FG 51, s. 400902 III).
Im Juni 1640 lag die
Gesamtausgabe im Druck vor (s. 400619). Sie enthält statt der Vorrede Hübners in
der Erstausgabe der
Ersten Woche eine neue, ungezeichnete
und undatierte „Vorrede An den Leser“ von F. Ludwig und Werder, die wir hier
nochmals veröffentlichen. Vgl. 310000 Q u. K 9; 380608A K 5; 390115 K 1, 390125,
390126B, 391000, 391113, 391125, 391200, 391223, 400104, 400619, 400620, 400714,
400810 u. 400902 III.
4 Jacques Auguste de Thou (latin. „Thuanus“, 1553–1617),
Geschichtsschreiber und Staatsmann unter Kg. Heinrich III. u. Heinrich IV. v.
Frankreich, irenischer Katholik und Mitverfasser des Toleranzedikts von Nantes
(1598). In der mehrfach erweiterten und auch nach seinem Tod fortgesetzten
Historia mei temporis findet sich unter dem Jahr 1590 (99.
Buch) folgender Nachruf auf Guillaume de Saluste sieur Du Bartas: „Post hos
[Franciscus Hotomannus, Iacobus Cuiacius, d. Hg.] commemorandi veniunt Gul.
Sallustius Bartassius, qui nobili familia in Auscijs [Auch, Hauptst. des Dpts.
Gers, d. Hg.] natus militaribus studijs a puero innutritus, eorum feritatem dulci
Musarum consortio ita temperauit, in eaque facultate tam feliciter excelluit, vt
quanquam vitio nationis à puritate Gallici sermonis alienus, & inter arma
& tubas procul à doctorum commercio adultus, Hebdomade illa to-
|| [
408]
ties recusa,
& ab alijs Latine & italicse certatim expressa, perillustre inter huius
seculi poetas nomen meruerit, proximumque à Ronsardo nostro locum tenere à multis
existimetur. stilum eius tanquam nimis crebro figuratum, tumidum & Vasconice
ampullatum critici quidam reprehendunt. ego, qui hominis candorem novi, &
familiariter cum eo, dum simul inter arma in Nouempopulonia incederemus, sæpius
collocutus sum, possum testari nihil simile in eius moribus deprehendisse. nam eum
plerique tam magnifice de eo existimen, summa ipse de se & opere suo
moderatione semper loquebatur, natalis soli & tempestatis infelicitatem
crebris sermonibus incusans, per quam ei non licuisset, vt communicato cum peritis
consilio de erroribus suis admoneri, eosque emendare posset. quod sedatis turbis
perfectione ad nos suscepta cum facere apud animum suum constituisset, dum interim
Matignono provinciæ præsidi in bello assiduam operam nauaret, equitum turmæ
præfectus, ad plagas non bene curatas accedente militiæ & laboris æstu, in
ipso ætatis flore extinctus est mense V̄tili anno ætatis
X̅L̅V̅I̅, cum paulo ante Scotica legatione, in qua à Iacobo
V̅I̅ peramanter exceptus & honorificis condicionibus, vt
secum maneret, inuitatus est, summa fidei ac prudentiæ laude defunctus esset.“
ILLVSTRIS VIRI IAC. AVGVSTI THVANI REGII IN SANCTIORE CONSISTORIO CONSILIARII, ET
IN SVPREMA REGNI CVRIA PRÆSIDIS, HISTORIARVM SVI TEMPORIS TOMVS TERTIVS: AB A.C.N.
M D LXXXV. VSQVE AD ANNUM M D CVII (Frankfurt a. M. 1628), 378f. (HAB: 40.11 Hist.
2°).
5 Pierre de Ronsard (1524–1584), führende Gestalt der jungen
französ. Dichtergruppe der Pléiade.
6 Diese gelungene, auf die Kriegswirklichkeit bezogene,
zugleich ins Allgemeine erhebende Umdichtung bezieht sich auf a. a. O. (s. Q), S.
200 (Vers 713–716, d. i. der Schluß des Siebten Tages der Ersten Woche):
„Auff/ Musa/ drumb ans Land/ last uns Volck voller glücke
Den Ancker sencken ein und binden an die Stricke/
Hier lacht uns alles an/ hier kein Wind schaden mag/
Auch ist es gnug geschifft für einem Sabbattag.“
Die Verse in
Hübner: Erste Woche (1631), 351:
„Auff
Musæ, drümb/ ans Land/ last uns/ volck/ voller glücke
Den Ancker sencken ein/ und binden an die stricke:
Hier lacht uns alles an/ hier kein wind schaden mag/
So ists auch gnug geredt an einem Sabbattag.“
Im frz. Original, ebd., 350:
„Sus donc, Muses, à bord: jettons, ô chere bande,
L’anchre arreste navire: attachons la Commande:
Ici ja tout nous rit, ici nul vent ne bat;
Puis c’est assez vogué pour le jour du Sabat.“
F. Christian II. v. Anhalt-Bernburg (FG 51) gefielen diese Schlußverse der Vorrede
so gut, daß er sie am 4. 8. in sein Tagebuch einschrieb, desgleichen die Verse auf
die Lerche: „Die Lerche lieblich hier, mit ziezieziren rühret, | Jhr Süß geziertes
Liedt vndt sich vmbrührend führet, | Nach dem gewelbten baw, wann in den Lüften
sie, | Mitt zwitzern irrt vndt kirrt, sieh sieh sieh, hie, die die.“
Christian: Tageb. XV, Bl. 337v. || [
409]