In einer Einfassung von 165 × 110 Außen- und 142 × 87 mm
Innenmaß:
ILLVSTRIS DOMINI | SEYFRIDI | PROMNICII
| Baronis Pleſſenſis; Sora-|uiæ, Tribellii & Hoierswerdæ | Domini,
&c. | Herois
fortiſsimi, Vita. | Scriptore | MARTINO OPITIO. |
[rechteckiges
Zierstück, 11,5 × 54 mm] | [Strich, 85 mm] |
BREGÆ | Ex Officinâ Typographicâ
Auguſtini Grunderi. |
M. DC
XXIV.
4°: A–C Exemplare: Breslau (4 E 513/6 =) 355 060 u. 4 E 515/14;
Gö 8° H. Germ. un. IV,
648
Gliederung: [A1a] Titel; [A1b]
leer; A2a bis A3b innerhalb der
Randleisten (vide infra) und unter einer Kopfleiste von 11 × 94
mm die
Widmung an Johann Ulrich von Schaff-Gotsch, in Antiqua,
Initiale von 16 × 16
mm. A4a unter dem Kopftitel in Antiqua
Text der Vita in
Kursive; Initiale ist 12 mm hoch; Ende C4b;
auf der
unteren Hälfte ein Schlußornament von 60 × 68 mm.
Alle Seiten (außer der
Titelseite und der leeren Seite A1b) sind
eingefaßt von
einer oben, rechts und links 3 mm weiten, unten
jedoch 12 mm hohen Randleiste;
Außenmaß des Rahmens be-
trägt ± 166 (170) × 110 mm, Innenmaß
± 150 (154) × 102 mm.
Die Zahlen in Klammern beziehen sich auf Bogen
B, der abweicht.
Die geschweifte Form von Lettern ist häufig verwendet worden;
auf dem Titelblatt z. B. am Ende von Zeile 7 und 8. Das Semi-
kolon in Zeile 4
des Titels erscheint als Komma in manchen Exem-
plaren. Auf C4a fehlt der Kustos.
Laut Widmung vollendete Opitz diese Vita am 1. Juli 1624 in
der Zurückgezogenheit
des Schaffgotschen Bades Warmbrunn,
wo er sich etwa zwei Monate aufgehalten hatte. Den
Auftrag dazu
mochte er schon im Spätsommer 1623 erhalten haben, als er auf
der
Rückkehr aus Siebenbürgen wegen Pestgefahr nicht das
Vaterhaus hatte aufsuchen
können und als er im Gefolge des
Herzogs Rudolf nach Warmbrunn gekommen war. Über J. U. von
Schaffgotsch siehe Weiteres in der Einleitung zur Schäfferey von
der Nimfen Hercinie (1630).
Der Freiherr Siegfried von Promnitz III. gehörte, wie die Fa
Am 28. Dez. 1624 schickte Opitz von Bunzlau aus ein Exemplar
der Vita an Lingelsheim, der sich damals in Straßburg aufhielt
(Rei 156). Dort sah Bernegges das Büchlein und schrieb darüber
am 12. Nov. 1625 an Opitz
dies lapidare Urteil: »Felicem tali
Homero Hectorem!« (Rei 182, 41). Buchner erhielt ein Exemplar
zusammen mit dem libro de re poetica
Germanorum mit Begleit-
brief vom 16. Feb. 1625 aus Liegnitz (Archiv f. Littgesch. V [1876],
340). In beiden Begleitschreiben nennt Opitz die Biographie ein
»ἀποσπασμάτιον historicum«, Buchner gegenüber mokiert
er sich
außerdem noch über die bei solcher Materie obligatorische Frei-
heit.
Ferner erwähnt Opitz das Werk in dem Gedicht »An Nüß-
lern« (zuerst B 167–73); er klagt dort 65 ff., daß
die Liebe zur
Flavia ihn von der Arbeit am Lebenslauf des »unverzagten
Helden
von Promnitz« abgehalten habe. Eine weite Nennung findet sich
in
der Hercinie: (1630). Dort teilt Opitz auf S. 62 mit, er habe
sich
»vor etzlichen Jahren ... zwey Monat vber allhier zimlich wol
befunden/ vnnd nicht allein das Leben ... Seyfriedens von
Promnitz ... sondern
auch vnterschiedene Gedichte ... auffge
L. Geigers Erläuterungen zu den »Briefen von M. O.«, in Archiv
f. Littgesch. V, 325–28 befassen sich mit
unserm Werk, das sonst
kaum beachtet worden ist. Es ist weder neu aufgelegt noch in
die
Gesamtausgaben aufgenommen worden.
QUi res gestas domi forisque memoria dignas literis mandant,
Perillustris Domine,
arduum et maius quam pro captu et opinione
vulgi opus aggrediuntur. Cum enim
veritas praecipua historiarum
lex et quasi anima sit, obscurus de iis quae
ante nos acciderunt
rumor incertaque aliorum qui priora tempora descripserunt
fides,
quid sequi aut quid non sequi debeamus, dubitare nos semper
facit: sui
vero aevi fastos posthabitis adulationibus aut invidia
studioque erga partes omisso
condere periculo nunquam caruit.
Legimus Tiberio regente Cremutium Cordumb, quod editis anna-
libus
laudatoque M. Bruto C. Cassium Romanorum ultimum dixis-
set, a corrupto faedis
assentationibus Senatu postulatum fuisse
et mori iussum. Domitiani saevitate Iuniusc
Rusticus, quod Paeti
Thraseae et Helvidii Prisci laudes edidisset appellassetque eos
sanctissimos viros, Metius item Pomposianusd, quod habere e
EXimia magnorum hominum facta et virtutes celebrare cum neces-
sitas
quaedam tum ipsa quodammodo ratio iubere nos videtur.
Honestum enim est, iis qui
aut publice aut privatim humano
generi profuerunt, vel hoc saltem modo gratias
referre et isto
quasi fomite aliorum etiam egregios conatus ad optima quaeque
erigere. Quia vero viventes adhuc laudare livor et invidia, per-
petui
rerum magnorum comites, vetant, recte et ordine hoc pie-
tatis officium tandiu
differtur, donec novissimus ille exitus viam
attrectandi benemeritos calumniae
praeclusit. Ceteras quidem
circa tumulum cerimonias contemnendas non esse nemo
negave-
rit; solius tamen fere miseri cadaveris gratia institutae sunt. Sed
laudationes et panegyrici animum ipsum et mentem, illam immor-
talem
nostri partem, concernunt. Et hunc defunctos commen-
dandi morem illi etiam, qui
vero Dei cultu non fuerunt praediti,
religiose admodum observarunt, id quod tam ex
Graecis quam
Latinis aliisque autoribus manifestum est et tot inscriptiones ac
marmora, quae ex media antiquitate etiamnum passim supersunt,
abunde
testantur. Nostris vero temporibus, quanquam consuetudo
ista fere sit abolita
(penuria eorum credo, qui laudari meruerunt),
illustrissimorum tamen virorum iussu,
et quia publice interest, hoc
sterili virtutum seculo tam rarum decus enituisse non
ignorari,
Seyfridi Promnicii fortissimi herois vitam, quantum de ea quidem
mihi compertum est, paucis sed veris verbis et absque fuco
commemorabo.
[A4b] Seyfridus itaque Promnicius, genere ab ultima ori-
gine nobilissimo ortus, patrem habuit sibi cognominem,
strenuum virum
et qui ob praeclaras animi dotes consiliarii
Educatus primum in matris, singularis exempli raraeque vir-
tutis faeminae, sinu
cultum honestarum rerum et amorem cum
ipso lacte suxit. Iuvit postea naturam et
indolem praestantissi-
mam magistra studiorum Bregam, ludo literario
inter paucas alias
etiamnum apud nos celebris, et cui eximios omnium ordinum
viros passim debemus. Ita multum interest, ubi et a quibus
erudiaris. Inde
Rhadeciumn, Reginae oppidum Bohemiae non
ignobile, doctrinae pariter et
addiscendae istius linguae gratia
cum fratre Weigharto, qui aetate aliquantum provectior erat, se
contulit.
Hic exorto quondam tonitru, cum generosus quidam
adolescens ex gente Saltziorum
inter hos fratres medius [B1a]
fulmine tactus
concidisset, ipsi prorsus illaesi, singulari conserva-
tionis divinae exemplo,
abierunt. Domum reversos Witebergamo
pater anno M. D. LXXXV misit, ne, ut fieri fere apud nos solet,
ea quae
multo cum labore hactenus sibi acquisiverant, in umbra
Annis tribus hoc itinere peractis patria eos rursum excepit;
ubi cum aliquandiu
commorarentur, maturiore iam aetate quae-
que ad certar studia vergere serio consuevit,
diversitas ingenii,
quae inter fratres erat, facile parentibus innotuit. Weighardo
enim arma libris fere praeferente et in Belgium, illam id temporis
officinam Martis et theatrum, tendente Seyfridum, qui et pro-
gressus non contemnendos in studiis literarum
dudum fecerat et
praeclara quaeque minari ulterius videbatur, ad urbem Ante-
noriss, cuius desiderio
semper tenebatur, migrare denuo passi
sunt. Quem locum nactus ubi rebus suis
vacare absque impedi-
mento posset, triennio integro inde se non commovit; verum
nostris etiam artibus civilique scientiae equitandi peritiam insuper
et
armorum singulari apud aequales laude coniunxit. Mandato
domum patris revocatus
Vienna ex itinere, in quo casu infelici
brachium fregit, Strigoniumt, robustissimam
Pannoniae ad
Danubium urbem, deflectit; quam tum milites nostri duce belli
Carolo
Mansfeldiou profligato prius fortiter exercitu Turcico, qui
solutum obsidionem venerat, et caesis quinque hostium millibus
ingentique
praeda recepta in deditionem redigebant.
Hic cum pulcherrimis nostrorum factis, quos gravissimi ducis
tenax
disciplina et invicta magnitudo imprimis excitabat, incensus
militarem spiritum
hausisset maiorumque famam et [B1b] immor-
tale
nobilitatis imaginumque decus, armis potissimum partum,
cogitaret, honorifica
futurae gloriae cupido magnum alias et
summa quaeque secum volventem animum
facile intravit. Vix
itaque domi paullum moratus, parentibus licet quasi invitis,
in
Defuncto anno M. D. XCVII. patre, cum ex testamento eius
ad Seyfridum simul et
Weighartum fratrem Hoierswerda, baro-
natus in Silesiae et Lusatiae finibus
situs, devolveretur, aequis
redituum fructibus ambo primum usi sunt. Sed Seyfridus
curam
rei familiaris privataeque vitae obscuritatem natus ad actiones
publicas
patienti animo vix sufferebat. Itaque, cum ne integro
quidem biennio socordiam hanc
ut ipse credebat, et vitae clarioris
neglectum fovisset, pactus certam
pecuniae summam fratri bona
ultro reliquit, seque totum studiis armorum, quae tunc
in Dacia
maximopere aestuabant, immersit. Quo favore apud eos, penes
quos imperandi
arbitrium erat, quaque existimatione apud
ceteros cuiusvis ordinis tum vixerit, non
est meum hic referre.
Nam ob concredita nondum clarioris loci munera, ad
quae illum
non vigor animi et alacritas, quae illi nunquam defuere, sed usus
et exercitatio aspirare adhuc vetabant, eminere altius minime
poterat. Et
privato militi conscientia recte factorum sufficere
debet: ad ducem gloria omnium
refertur. Anno tamen altero
statim, ex quo militiae nomen dederat, mille
peditum legatus sub
Hectore illo nostri aevi duce Teschinensi Adamo Wenceslaow,
imperatore Georgio
Bastax, qui tum Caesari rem gerebat, factus
est.
[B2a] Libet hic recordari singulare Daciae miserabilis fatum,
vix
scilicet unquam a tot seculorum memoria, quotquot apud veteres
novosque scriptores recensentur, regionem istam belli expertem
fuisse. Huc
virtus Romana maximas non raro vires suas transtulit
et ambiguis subinde praeliis
fatigata, cum quibus sibi negotium
esset, satis edocta est, donec suppressis
incolis ipsa quoque post
Et eo quidem tempore, ut ad incepta redeamus, cum Promni-
cius hic
fortitudinem suam experiretur, quid, per Deum immor-
talem, non actum est?
Tradiderat Sigismundus Bathorius, quod
hoc magno rei Christianae bono fieri
crederet tollendaeque in-
super prolis spem sublatam esse sentiret, Caesari
Transylvaniam,
Oppoliae et Ratiborii, principatu Silesiae, qui compensationis
loco cum certo quotannis reditu ei offerebatur, pedem fixurus:
facti
postea subito poenitens repetit quod reliquerat. Hic cum
plurimum turbarum dedisset
mirasque concitasset tragaedias
contractum priorem rescindere se nolle promittens, legatos hanc
ob caussam ad
Rudolphum mittit; paullo post Andream patruelem
suum Transylvania donat,
Turcasque etiam, ut de- [B2b] fen-
sionem eius
suscipiant, irritat. Sed Michael Walachiae despotay
fuso Andrea Cardinalez regionem
totam Imperatori recuperat.
Cum vero postea imparem meritis suis gratiam rependi
existi-
maret simultatesque cum Basta, qui res novas eum perturbato
foedere moliri
suspicabatur, non obscure aleret, (quamvis durante
iam etiam invidia Sigismundum
usque ad Istrum primo persecutus
ingentem ei cladem intulisset iterumque Germanorum
copiis
Gravissima omnino huius belli expeditioab fuit, sive incolarum
spectes
calamitatem, quorum statum vastatione locorum pro-
miscua, direptionibus
urbium et exustionibus, ut tristissimae
ruinae, quas sine commiseratione aspicere
nunquam potui, obviae
passim satis testantur, necesse est fuisse longe miserrimum,
sive
nostrorum militum conditionem perpendas, quos non tam triginta
Bathorianorum millia urgebant, quanquam haec quoque, quam
fames,
inedia, pestis et quicquid adversitatum instructissimi
cuiusque exercitus fatigare
patientiam solet, oppugnabant.
Praelio contra Bathorium cum Princeps Teschinensis
per caussam
valetudinis interesse non posset, totum Silesiaci exercitus impe-
rium Promnicio committebatur; quem cum fortissimo impetu
hostibus
opponeret ac equus, quo insidebat, globo traiiceretur,
vix alterius militis
conscenso salvus perstitit. Hic adeo raras
virtutes suas et magnitudinem animi
perspicuam omnibus reddi-
dit, ut et singularem apud Bastam, profundae men- [B3a] tis
virum quique non temere aliquem laudaret, gratiam
iniret et
inter praecipuos intimi eius consilii amicos postea haberetur.
Redacta deinceps brevi temporis spatio in deditionem a Basta
terrore nominis non
minus quam armis universa provincia, in
Bataviam, ut et horum bellorum rationem, ab
iis quibus hactenus
interfuerat diversam, addisceret, miles voluntarius sedecim cum
equis sese contulit. Non enim unum omnibus gentibus rem bellicam
administrandi modum esse nemo negaverit. Belgae Germani alii-
queac lenta bella ducunt, pecuniae magis quam militum prodigi,
et non nisi praesenti occasione fere decernunt. Turcarum vero
similiumque
gentium maximum in equorum pernicitate, improvi
Promnicius a Mauritio Nassovioad, cui iamdudum fama, quae
nihil praeclarum latere diutius sinit, innotuerat, humanissime in
castraae exceptus, plerisque etiam
generis eminentia superioribus
maiori in honore habitus est. Ac Slusarum quidem
obsessioni cum
interfuisset illique sese ultro inclusisset, post deditionem
ad
quam extrema penuria famesque ferme inaudita milites adegerat,
triremesque
decem cum omni apparatu captas neque precibus
neque serio Mauritii monitus
absterreri vel [B3b] retardari saltem
potuit, quin
praesentissimo et ob oculos versanti se discrimini
libens volens exponeret.
Tentabatur eo tempore quantis antehac
nunquam viribus illa palaestra Martis et
Troia nostri seculi
Ostendaaf, Hispanis Slusarumag iactura magis magisque exacerba-
tis, obsessis vero robur ab
ipsa quasi calamitate et imminente
momentis omnibus periculo capientibus. Hanc ille
tamen urbem,
sive ruinas potius urbis et harenam cadaveribus obtruncatorum
squallentem dixeris, inter tonitrua tormentorum aeneorum et
fulmina, quasi
rebus undiquaque tutissimis, pulchritudinem excel-
sae magnaeque gloriae
vehementius quam caute appetens, vec-
toria navicula petiit, et ad portum incolumis
exceptus obsidionem
tandiu toleravit, donec illa certis iisque honorificis
ab utraque
parte conditionibus solveretur. Dici non potest, quam exquisi-
tissimis eum propterea verbis Mauritio praefectus oppidi Mar
Ingruente post hyeme, quamvis aegre dimissus, Hoierswerdam,
non tam delitescendi
gratia quam ut ad futuram bellorum tem-
pestatem omni apparatu instructior
rediret, discessit; vixque
paucis ibi mensibus commoratus anno sequenti Belgium
repetere
constituit. Et Andream quidem Hindenbergiumah, mechanicarum
artiuum et geometriae peritissimum mihique coniunctissimum
hominem, cum equis
terrestri itinere praemisit; ipse Hamburgo
navigans Daventriamai
primo, inde in castra salvus pervenit.
Sperabat tum Mauritius, cuius nomen
retulisse sufficiat, cum
factorum magnitudinem referre satis nemo possit, certis
eum
stipendiis imposterum bello interfuturum. Idemque ut fieret
Marchio
Anspacensisaj cum magnis quibusdam amicis unice
expetebat. Sed
Promnicius, immortalitatem nominis amplissi-
morumque facinorum
conscientiam satis sibi esse pretii ratus,
volonem suis sumptibus egit; ea
nihilominus indu- [B4a] stria, ut
cuivis facile
ostenderet se gratis etiam vincere aut mori posse:
nullis enim belligerandi
occasionibus operis ac laboris invictus
unquam defuit. In conflictu
Mülheimensi imprimisak; ex quo
thorace galeaque globis quassata, non inultus tamen,
vix evasit.
Rebus deinceps ad pacem aut inducias saltem, mentione de his
ab ipso etiam
Rudolpho apud Belgii Ordines iniecta, spectantibus,
equos et impedimenta in
Silesiam misit; ipse conscio Mauritio
Bruxellas ad Serenissimum Austriae
Archiducem Albertumal se
contulit
ibique tanquam voluntarius minister aliquandiu commo-
ratus est, eo sane cum honore
amplissimaque gloria, ut optimus
et indulgentissimus Princeps, quae laus
augustissimae huic genti
propria est, plane invitus et non nisi cum egregia ad
Imperatorem
commendatione, quam ille tamen, sive satis alioquin conspicua
Tali modo cum hactenus vixisset, in Britanniam Galliasque,
rei bellicae
potissimum, cuius omnia arcana diligentia incredibili
scrutabatur,
linguarumque et exercitiorum nobilium gratia pere-
grinationem suscepit;
detentusque in ea minus quadriennium in
Silesiam demum, ingenti suorum applausu
laetisque gratulationi-
bus exceptus pedem retulit. Hic cum ad otium et [B4b] honestam
quamque multo labore meruerat quietem conversus
privatae
curae tranquillitatem unice spectaret famaeque se tanquam sub-
traheret, magnas, quibus a potentissimis orbis luminibus, Impe-
ratore
praesertim, Archiduce Maximilianoam, qui et cubicularii digni-
tatem
in eum contulerat, et Saxoniae Electoribus invitabatur,
conditiones constanter
repudiavit. Adeo ut dubites, quid in hoc
viro magis admiratione dignum sit,
quod negotiorum periculo-
rumque semper excessit modum, an quod honorum temperavit.
Potuit et aliis rationibus moveri: legenda nimirum mature vela
esse, neque
nimium fortunae, nunquam non antehac secundae,
tribuendum; cum praesertim antiquis
novisque experimentis
eruditus sciret, plerosque maximas ac plurimas
bellicas aut
potius omnes actiones humanas feliciter aliquandiu summaque
cum
nominis sui gloria administrasse: mutata deinceps in peius
priori sorte sive quod
aetas ut corporis ita animi quoque vires
languidiores reddit, non exiguam partae
semel celebritatis famae-
que iacturam fecisse.
Excusatione vero iustissima niti se tum credebat, cum a Prin-
cipibus Silesiae et
Ordinibus, quamvis flagitante bellorum civi-
lium tumultu ea ingruerent tempora,
quibus probare fortitudi-
nem suam admirandasque dotes patriae universae facile
potuis-
set, sollicitaretur: Solo Consiliarii bellici titulo, nec ultra, con-
tentus, armis enim in propria sua viscera saevientibus, utpote
quae infaustis
plerunque auspiciis geruntur, commodare manum
sese nolle quavis occasione
fatebatur: diris subinde devovens
detestandam illorum malitiam, qui exigua spe
lucri aut ambitione
praepostera illecti nullam secum rationem ineunt, ubi et
contra
quos militare velint. Hanc pessimi exempli rem ab aliquot annis
satis,
eheu! superque experti sumus, excitante inter se parricidiale
odium, quasi
spectaculum exhibere ceteris nationibus vellet,
Germania fratribusque, apud quos
[C1a] plus interdum metus
aliorumque autoritas
valebat quam pietas et numinis reverentia,
gladiatorio more concurrentibus.
Auxerunt hostilem hanc rabiem duces nonnulli, quibus cum ob
augendas potissimum
facultates expediret bellum lentius lentius-
que trahi, privatam illi utilitatem
publico commodo patriaeque
ipsi anteponentes, omnem spem pacis quoquomodo
impedire
conati sunt. Quorum perversos et a candore Germano alienos
mores si
Promnicius imitari voluisset, emergendi occasionem
toties sese oggerentem, cum
neque consilii neque audaciae un-
quam egeret, non omisisset. Sed ille, quanquam
pecuniae modicus,
constans semper fuit animique etiam aliquanto quam pro
fortuna
in qua versabatur maioris. Decennio enim integro litibus propter
Baronatum Plessensem detentus saepiusque vix non pauper, ea
tamen alacritate
animoque omnem adversitatem tulit, ut didi-
cisse se acri studio sensuque illud
magnum Deoque vicinum:
NON CONCUTI in utraque fortuna ostenderet.
Tandem decreto et sententia Matthiae et Ferdinandi, Sacratis-
simorum Imperatorum,
adiutus, Plessae domimium adiit. Et sub
initium quidem de constituendis exactius
sacris statim cogitabat;
optimum se rei familiaris fundamentum iacere existimans,
si
pietati, pessimis hisce temporibus fere laboranti, succurreret.
Adiungebat singularis misericordiae exemplum captivisque duo-
bus capitis reis
supplicia demebat, ut qua clementia usurus im-
posterum esset subditis
ostenderet.
Ceterum (nam de reliquis vitae eius institutis, moribus et
Inter medios autem tubarum clangores et strepitum armorum
tanquam in pingui
solidoque otio et imperturbata publicis occu-
pationibus quiete
exercitationibus suis locum dabat, atque hac
ipsa re non tantum non segnior, verum
etiam alacriori animo,
exemplo erectorum ingeniorum, quae quo plus sibi vacant, hoc
vehementiores edunt impetus, ad officium redibat. Sic in oppugna-
tione
Slusarum et Ostendae Gallicae et Hispanicae linguae (nam
Italicae
cognitionem ante habebat) magistro Florione quodam,
palaestrae item, hastiludiis
aliisque rebus equestri ordini familia-
ribus operam navabat: adeo accurate horas
curarum remissionum-
que, hostis otii infensissimus, diviserat. Eodem etiam tempore
a
machinatoribus duobuse e Gallis natione, quos magnis sumptibus
alebat, munire propugnacula, vallum extruere et quicquid ad
hanc rem facit
edoctus, tantis brevi profectibus usus est, ut Mau-
ritio vel hanc unicam ob rem
longe fuerit charissimus. Machinas belli
non admovere munitionibus tantum ex usu
praeceptorum accu-
rato potuit, sed et ipse novas praecipuis artificibus in
consilium
vocatis meditatus est; eiusque rei documentum eximia quadam
inventione marchioni Iegerndorffensi quodam exhibuit.
Quantum notitiae circa pyrobolos et tela missilia ignita haberet,
ad
Budissinamap comes
Electoris Saxoniae satis osten- [C2a] dit.
Geometriae et
peritissimus fuit et non pauca in hunc usum varii
generis instrumenta magnis
impensis coemit: gnarus siquidem,
si qua alia, hac potissimum arte disciplinam
militarem in locis ad
[C2b] In poliendis gemmis cum quovis gemmariorum contendere
poterat; et est adhuc penes amicum quendam meum instrumen-
tum, quo ad
hanc rem uti solebat. Pingere praeterea, vitro inci-
dere, sculpere et caelare non
alienum putavit eius esse dignitatis,
quam avitis imaginibus partam propria virtute
auxerat; sique de
statuario, pictore, vasculario aut aliis eiusmodi artibus
praecel-
lenti viro inaudisset, lautis eum conditionibus accersitum non
prius dimisit, donec praeclari aliquid ab eo addidicisset. Et omnia
quidem harum
rerum secreta (habent enim inferiores etiam disci
Conviva erat facetus multique ioci; quamvis potus nonnun-
quam, vehemens alias
etiam more praestantissimorum ingenio-
rum et calidus, facile in stomachum
eruperit quaedamque non
pro solita comitate sua commiserit. Itaque cum voto se
quondam
obstrinxisset integro sese octennio gustare vinum nolle, promissa
sanctissime observavit. Uxorem, quanquam molliorem sexum,
qua civilitate erat,
singulari favore ac benevolentia prosequeretur,
nunquam duxit: sive illum
incertus vitae militaris status primum
absterruit, sive postea cum sibi vivere
cepisset, mors praevenit.
Amicis facilem se praebebat et humanum, neque quicquam
eius
conversatione iucundius erat. Simulare et dissimulare, quae
vulgares
aularum artes sunt, ut non noverat, ita libere animi sui
sensa apud
unumquenque proferebat, honestiusque putabat pa-
lam offendere, quam clam odisse.
Singulari certamini temere se
nunquam commisit, immanissimos eorum mores subinde
incre-
pans, qui ob poculi unius fide minus bona exhausti aut levissimae
alterius rei caussam ferarum instar tela interdum stringunt et
non
magistratus mo- [C3a] do, verum ipsius etiam naturae divi-
nasque leges pessimo exemplo conculcant corporisque pariter et
animae iacturam
casui caeco, quem plurimum hic valere nemo
ignorat, imprudenter exponunt.
Provocatus tamen et cum famam
suam nominisque integritatem tueri aliter sese haud
posse animad-
verteret, non alio vultu in hostem ibat, quam quo
comissationibus
aut amoenis sodalium colloquiis interesse consueverat. Neque
unquam, accedentibus ad alacritatem imperterritae mentis viribus
corporis
etiam et exactaar artis peritia, victus discessit. Valetudine
prospera erat et
incorrupta, adeoque medicus optimus sua ipsius
ope raro indigebat, nisi quod
melancholiam, solenne ingeniosorum
malum, effugere nonnunquam vix poterat. Statura
fuit pene iusta,
facie decora serenaque, capillo subnigro, caesiis oculis, ventre
fere
proiecto, robore praecipue et ingenua totius corporis pulchritudine.
Ad
haec cultus accedebat: non effoeminatus ille aut mollis, neque
rusticus
tamen, sed virilis ac vere militaris. Status quoque,
incessus, sessio, vultus,
sermo, manuumque motus eiusmodi, qui-
bus non minus autoritatis inesset quam
gratiae.
Mense Ianuario Anni M. D. C. XXIII. febrim nactus est, re-
missam primo et de qua
nihil mali suspicabatur, sed quae postea
calore tanto exarsit, ut quassato corpore
continuis eum vigiliis
misere attriverit. Itaque cum periculum sentiret, ut vitam
optime
peractam laudabili etiam exitu clauderet, mortalibus omissis,
sanctis cogitationibus animum totum accommodavit. Et accer-
sito statim
sacrorum ministro, quaedam meditatae instar oratio-
nis diserte admodum et nervose
protulit, quorum haec fere
summa est: Iam demum se exactius novisse mirandam illam
Dei
qua negotia mortalium moderaretur rationem. Pauperem se
parvisque
facultatibus praeditum sanis integrisque viribus fuisse;
nunc sorte ex animi
sententia votoque [C3b] mutata, prosperoque
rerum statu,
tertia se vice uno anno decumbere. Hoc nempe fatum
divitiarum esse, ut maximas non
raro miserias comites secum
trahant. Et caussam quidem dici facile posse, ne
scilicet homines
fortunae muneribus elati eorum obliviscantur, quae fortunam
nihil concernunt. Laetiores eos fere videri, quos illa nunquam
respexit, quam
quos ob hoc respexit, ut desereret. Sibi voluntatem
divinam sufficere, satis iam
tot annorum cursu edocto, vitam hanc
ex continuis mortibus, aegrotationibus,
aerumnis, metu, deside-
rio, dolore laboribusque constare, nec quicquam firmi
uspiam
reperiri, cuius fiducia freti securam nobis tranquillitatem pro-
mittere possimus. Deum habere patrium erga nos animum: exci-
tare liberos
suos, damnis, operibus, periculis exercere, sudorem
nobis et interdum
lachrimas excutere. Succurrereas tamen maxime
laborantibus, neque plus
oneris imponere, quam sufferre valeant.
Eadem quoque fiducia sese praeditum
valetudinis mala praesenti
animo contemnere, ultimam fati legem expectare, duci
malle
quam trahiat.
Iubebat deinde caput decimum Danielis ex sacris literis legi,
quod de
viro quodam inusitatae formae cultusque agit, cui, contra
regem Persarum se
defendenti, primus principum Michael auxilio
succurrit. Qua historia sive visu
sacerdos commode subsidii divini
praesentiam referri dicebatau, neque
alium esse hunc Michaelem
quam Christum Iesum Conservatorem humani generis
unicum.
His erectus, post medicinam animi corporis quoque con- [C4a]
temnendam non esse aiebat, suumque medicum et
Oppaviensem
ac Oppoliensem vocari iubebat. Hi cum venirent, vestitus ut con-
sueverat obviam illis processit totamque morbi sui scenam expli-
cavit.
Inquisito autem frustra omnium remediorum genere, pa-
tientiam pharmacorum
loco arripuit, seriisque precibus ad Deum
conceptis idem ut astantes facerent
monuit. Malo in dies magis
magisque serpente, veste repetita de strato prosiliit,
iisdem fere
quibus Vespasianus verbis: Militem stantem mori oportere. Mani-
bus
sublevantium repositus, post exceptas devotissima pietate
consolationes,
magna vocis atque vultus constantia vicisse se di-
xit, et sic obdormiscentis
adinstar animam a Deo Optimo Maximo
sibi traditam eidem sub ortum diei reddidit.
Funeratus est Plessae
solenni illustrium virorum pompa, maiorumque monumentis
illatus.
Et potuisset quidem, quippe integra adhuc aetate, diutius
superesse;
sed si vitam potius quam tempus vitae divinarumque
quibus praeditus erat virtutum
consummationem contemplamur,
aevum sane longissimum peregit. Quid enim astruxissent
amplius
felicitati eius anni aliquot, quibus elapsis idem faciendum fuisset,
quod nunc tam placido beatoque fine factum videmus? Paucos
sane, si
fortitudinem, constantiam, sapientiam et quicquid com-
mendare mentes erectas solet
perpendimus, pares habuit, vix
ullum superiorem. Non videt praeterea magnam illius
temporis
partem, qua convulsis reipublicae fundamentis turbatoque divi-
narum humanarumque rerum ordine nescio an non expediat
mori; vivere certe patriae
amantibus molestum est. Evasit per-
petuam valetudinem, et hoc quod caducum fuit,
quod instar car-
ceris immortalia tentantem saepe animum retinuit, terrae, magnae
omnium matri, reddidit. Ut anima in beatas superorum sedes
transla-
[C4b] ta sempiterna solidaque quiete fruatur, misericordiae
divinae servatorique suo Christo debet; famam autem nominisque
ingentis
gloriam tantum abest ut sepultam cum corpore existi-
memus, ut nunc demum eam
integras vires sumpturam esse certo
credamus.
A me, qui et benigno eorum quibus unice charus erat iussu et
admiratione maximarum
virtutum ductus vitae eius ordinem
descripsi, pauca haec habeat, quae licet aeterna
non erunt, cum
in hoc contemptu optimarum artium ne doctissimus quidem pro-
mittere sibi tale quid audeat; extabunt tamen aliquandiu
tanquam
monumentum earum rerum, quas mali
facilius carpere, quam boni possunt imitari.