6. Sz 3 1616

Strenarum Libellus

Innerhalb eines auf drei Seiten aus einfachen, unten jedoch aus
doppelten Zierleisten gebildeten Rahmens von 123×72 mm
Innenmaß: MARTINI | OPITII | BOLESLAVIENSIS | SILESII |
STRENARUM | LIBELLUS, | VAL. SANFTLEBEN | Prætori
& Rectori patriæ | conſecratus. | [rechteckiges Zierstück, 11 ×
34 mm] | GORLICII | Iohannes RhaMba eXCVDebat.

8°: A; unpaginiert. Exemplar: Breslau (4 E 515/1 =) 355 062

Gliederung: A1a Titel; A1b in demselben Rahmen wie auf A1a
Cunrads Widmung; A2a unter doppelter Zierleiste die Widmung
an Sänftleben; A3a unter derselben doppelten Zierleiste wie auf
A2a JESU CHRISTO | IMMANUELI | Saluti Viventium. An-
schließend die übrigen Gedichte bis A8a; Bl. A8b leer.

Titel, Cunrads Distichon, Widmung an Senftleben sowie alle
Überschriften in Antiqua; die Gedichte selbst in Kursive. Horizon-
tale Striche von etwa 79 mm trennen die einzelnen Gedichte von-
einander, außer wo Gedicht- und Seitenabschluß zusammenfallen.
Der Anfangsbuchstabe jedes Gedichts ist zwei Zeilen hoch. Größe
des Satzspiegels 132 × 79 mm.

Das Manuskript dieser ersten selbständigen Veröffentlichung von
Opitz entstand gegen Ende 1615, aber vor dem 31. Januar 1616;
der Druck muß kurz nach Jahresanfang 1616 stattgefunden
haben. Weil Bunzlau, damals ein Städtchen von etwas über 2000
Einwohnern, keine Druckerei besaß, wurde er in Görlitz herge-


stellt. Dort druckte seit 1565 Ambrosius Fritsch, bei dessen Tode
1593 das Geschäft auf den Schwiegersohn Johannes Rhamba(u)
übergegangen war.

Musa, Minerva, Crisis, sibi te legere ministrum:
Fungare officio fac bene, Phoebus eris.
a

Titel; siehe Einleitung.

b
c d
e

QUantum eo nomine, Vir Amplissime, me efferam, quod in hac
vestra republica natus et educatus sim, dici non potest: quando
et laus ipsius infantiam mei sermonis fugit, et beneficia quae ex ea



hausi, cum huc nihil quam prolixum ac inexhaustum amorem
afferre possim, meipsum excedunt. Inter caetera autem eum diem
maxime memoria extendo, quo te praeceptore primum usus sum.
Tu cum videbas me Latinitatis avidum, pudicam orationem et
naturali pulcritudine exurgentem puero induisti. De aliis non
dico, ne veritatis verba adulationis putes. Quam incredibili vero
gau-[A2b]dio me ista afficiunt, tam aeterna tristitia damnat rerum
mearum tenuitas, quae tuis beneficiis nunquam superesse poterit.
In ostentationem tamen doloris, et ut scias quantum te colam,
compendiariam gratiae inveni haec ingenii ἐξ ὐπογυ ́ου σχέδια σϑένοντα, et nec stanti nec sedenti elapsa. Credendum
tamen, fore aliquantivis precii, quia tibi sunt consecrata. Sunt
praeterea joci in fine, quibus nequicquam offensae periculum est.
Viro enim οὐκ ἀναφϱοδίτῳ commisi, et venustas citra obscoeni-
tatem nullibi exulat. Vale φτλόπαϱις, et vive. Boleslaviae Sil.
Anno M D cXVI. extremo Jan.

f

[.1] g
JESU CHRISTO
IMMANUELI
Saluti Viventium.

DUm Cauri ac miseri Boreae gemitus spirantes
Tristia sub brumae frigoris egelida
Eructant rigidas glaciali murmure crustas,
Aeraque infestis spiritibus feriunt,
5 Tunc miserabilibus languescunt mortibus omnes
Fontes et montes et nemora et silvae.
Sed quando molli se verna nitela susurro
Exerit, et dulces jam renovant Zephyri,
Ingeminant blandos formosa prata cachinnos,
10 Et totus mundi circulus una rosa est,
Et pecus emissum late detondet eburnis
Falcibus arguti graminis ambrosiam,
Pastores ovibus juncti palantibus, antro
Pana omnes, omnes Pana venire fremunt.

15 Pan venit, atque feras ovibus defendit, amore
Longo irretitus languiduli pecoris.
Iam caput auricomum maturius extulit Eos,
Solans diffusis obvia tempe oculis,
Musaeisque avium junctim pendentia ramis
20 Collegia aetherio carmine luxuriant,
h Pan venit, et laetum mundo meditatur amictum,
Pan venit, et campos conficit Elysios.
Sic nos damnati tenebris te, Jesule, vento,
Lecta tibi vernis turba beamur agris.

[.2]
GEORGIO TIEFFENBACHi
Viro Consulari.

TIeffenbachiades, patrii fons aureus agri,
In quo foeta situ terra Bolesla rigat,
Et Sais, et Charites, Paphie, Lepor, Hora, Venustas,
Et Themis, et Themidis Cypris alumna lavant,
5 Iustum in nescio quo dicunt mersisse profundo,
Hactenus ut nemo quiverit eximere:
In te deposuit justi alma potentia fontem,
Repperit in rivis patria nostra tuis.

[.3]
ELIAE NAMSLEROj
Viro itidem Consulari.

NAmslere, o patrii rector sublimis Olympi,
Te pueri tenuis vivere charta jubet,
Quippe in te solo conjunctim vivimus uno,
Nostraque, magne pater, vertimus ora tuis.

5 Te jussore olim dextrum traduximus aevum,
Fata velint sub te patria ducat idem.
k Vive precor, longumque tuis constare memento,
Publica quo melius res superesse queat.
Auguror, excesso te patria dilabetur,
10 Nec nobis etiam nota, nec ipsa sibi.
Sed taceo laudem, si te non ullus adulor,
Libertasque animum vindicat una meum,
Hoc fateor tantum: Patriae Namslerus amore
Cunctis plus, solus quam sibi quisque facit.
l

[.4]
MARTINO NUSSLEROm
Theologo incomparabili.

NÜsslere, in cujus summas facundia laudes
Cessit et ingentis verba tremenda Dei,
Qualia credibile est sancto livore furentem
Ad Grajas Paulum saepe dedisse fores,
5 Cum mendax tellus, scelerum vexata ruinis,
Nesciret verae relligionis opus,
Sanctaque canities, nec cuivis pervia virtus,
Non effusa jocis, nec rigida illa tamen,
Sed majestatis blando suffusa sereno,
10 Dulciaque arridens pectoris altus honor,
Lambere laurigeros quid me mirare corymbos,
Et Famae, strenae nomine, vela sequi?
Non memini nymphas me sollicitasse pudicas:
Propter te id cessit turba novena mihi.

[.5]
GEORGIO COBEROn
felicissimo Archiatro.

CObere, Aesclepi mens et sapientia Coi,
Ac Podaliraeo multum adamate deo,
Quicquid id est tandem, quo vos mortalibus aegris,
Ignoto credo carmine, fertis opem,
5 Divinum est, ac divina se prodit ab arte,
Et medicum natos hic furor unus agit.
Felicem patriam, cui numina maxima divum
Tantum sufficiunt, urbis amore, deum.
o

[.6]
VALENTINO SANFTLEBENp
Praetoriae ac Rectoriae dignitatis viro.

SAnftlebi, patriae spes admiranda Boleslae,
Cui faciles dixit Gratia docta sales,
Ac Themis indomitis linguae impluit aurea nimbis,
Et Tulli grandes te jubet ire vias,
5 Ut tua tam rigidum facundia nota sub aevum
Se quoque nectareis vincere discat aquis,
Dum sese in se ambit lustrator circulus anni,
Bifrontisque citas incipit ire vias,
Dum decet alternas donorum mittere sortes,
10 Donaque fautori dat sua quisque suo:
q Num tibi, quae mea sunt, mentis deposcis honores?
Hos dudum, Deus hoc scit, dare jussit amor.
Heroone jubes metra plena animare cothurno?
Vix misera in vestros sufficiunt titulos.
15 Nil superat nisi vota, at et hic quoque nulla supersunt,
Pro patria in te hoc consum〈p〉simus omne mea.

[.7]
DAVIDI PREIBISIOr
integerrimo Senatori.

OPtime Preibisi, quem nati amplector honore,
(Sanguis amorque meum te facit esse patrem)
Cum tam sinceri et recti sis pectoris unus,
Ut te istoc alii nomine mille probent,
5 Integritas etiam mihi fato cesserit illa,
Qua sola jure glorior esse bonus:
Candide agam tecum, quales nos esse jubemur,
Et candor quales insitus esse facit:
Tu majora tua cum simplicitate severa
10 Praestas, quam cunctis lyncea turba dolis.

[.8]
CHRISTOPHORO STOEBERKEYLs
a Judiciis aulicis.

SToeberkeyliades, quis dis autoribus ipsis
Suppressae patriae te superesse neget?
t Tu vixisti aliquot per lustra subactus in aulae,
Undique queis turget irrequieta, dolis.
5 Civiles etiam novisti ex ordine causas,
Nostras praeterea res bene fidus amas,
Hinc patriae, hinc aulae pote consuluisse labori,
Sit precor illa actis sarta, sit ista tuis.

[.9]
JOANNI SEILEROu
Syndico eruditissimo.

VIve o jus Iuris, vive Astreae acer ocelle,
Vive, et te longi temporis inde rotis
Annuit annosi antidea annuus annulus anni,
Et te pro patriae vivere amore jubet.
5 Deflemus patremque tuum, patrisque guberna,
Mors ejus vitae meta sit una tuae.

[.10]
MELCHIORI POEPLEROv
Collegae Theologo.

THeologae, Pöplere meus, fax praevia Suadae,
Quem Dominus sanctas efficit ire vias,
Vellem equidem venti coelestis janitor anni
Me faceret dignis te celebrare modis,
5 Dum Salvatoris natalia laeta recentas,
Cuninaeque moves pendula clostra Deae:
w Sed quanto, quem tu cantas, te est altior unus,
Tanto ego, qui te isto carmine laudo, minor.
x

[.11]
MATTHAEO WIELANDOy
Theologo pientissimo.

SAepe pias miror, Wielande polite, loquelas,
Cum tibi ter sancto nomine rostra fremunt,

Plenus ab ingenti lymphatus numinis aura
Insolito doctos fundis ab ore sonos.
5 Christo colloqueris, Triadisque in laudibus haeres,
Praesentem tibi tu conficis ipse polum.

[.12]
ZACHARIAE SCHUBERTOz
Literatissimo Scholarchae.

SChuberte, Aonidum dulcissime alumne Dearum,
Cui Veneres puro nectaris imbre fluunt,
Audi me, probro tibi me nisi duxeris, in te
Eque tuo liquido pectore nosce meum;
5 Intra me vivo mihi, Musas lenio Musis,
Sum patriae, cunctis velle deesse nego,
Fido Deo, peregris nemo tero tempora curis,
Sum simplex, scio me temnere, mitto dolos.
Sperno, si invidiae me, ut fit, livore lacessunt:
10 Se penetrant mores in mea corda tui.

[.13] aa
NICOLAO FROBENIOab
civi doctissimo.

FRobeni, Phoebi non inficiande satelles,
Cui medicas junxit certa Hygieia manus,
Dum lapso ambiguo venit anni tempore limes,
Et redeundo perit, et pereundo redit,
5 Claude oculosque auresque, animum exere carmen in istud.
Pauca cano metri pondere, multa precor.

[.14]
CHRISTOPHORO BUCHWELDEROac
viro optimo.

BUchweldere, animi cui laeta modestia mentem
Finxit et antiquae simplicitatis amor,
Nescio quo prono puer in te corde ferebar,
Prae reliquisque mihi charior unus eras.
5 Hoc memini, quoties sancti aurea flumina Tulli,
Poenique indomito verba lepore dabas,
Protenus influere ad penitas dictata medullas
Et stillare meros ambrosiae latices.
Hinc te mirandis arsi, pater optime, flammis,
10 Et tuus hoc fixus pectore vivit amor.
Quod si tu simili me, ceu credo, uris amore,
Certe res serae Posteritatis eris.
ad

[.15] ae
MARTINO OPITIOaf
Medicinae Candidato.

AMbitio nullum te prodiga vexat, Opiti,
Transversumque alio pompa supina rapit,
Cum tamen in medicis possis praestare teipsum,
Atque etiam Cois cernere Marte viris.

5 Sensi ego, cum tristi quondam languore jacebam
Et sanis privus viribus atque mei:
Tu certis miscens praestantia pharmaca rebus,
Reddebas me omnem viribus atque mihi.
Virtuti hoc omni sacrum et solenne videmus,
10 Quam nosti tacito velle tremore coli.
ag ah

[.16]
GEORGIO SEVERO ai
Cantori benemerentissimo.

DOcte Severe, anima ac nostri vox persona templi
Et tuba laudati dulcicanora Dei,
Si praeceptori meritas cui debeo grates,
Id debere etiam me reor omne tibi.
5 Quo, non ingenii defectu, at mente petulca
Flectebam, atque sui prodigus ibat amor.
Tu benefacta probare, et non facienda negare,
Immiscens verbis dicta severa bonis,
Quod si, ceu fateor, me ais edocuisse, probabis
10 Ingenium nostrum, vestrum ego judicium.

[.17] aj
CASPARI BERGMANOak
Paedagogiarchae solertissimo.

DIgnus eras meliore loco, Bergmane, sed istud
Seu forsan livor seu tibi Fata negant,
Macte tamen teneram solitum formare juventam,
Quodque facis, nostras perge beare domos.
5 Sic quos in sese ad majora evexit honorum,
Debebunt patriae, sed patria ipsa tibi.
al am

[.18]
MARTINO TSCHERNINGOan
praeceptori charissimo.

TScherninge, e cujus ductu, ut scis, primitus hausi,
Quicquid in infantum corda cadit bibula,
Saepe tuos mecum admirans perpendo labores,
Qua celeri ingenium duxeris arte meum,
5 Seu tuus iste labor, nostra aut solertia causa est,
Ut labor iste tuus causa, ut et ipsa mea est,
Quicquid sit, pro quo meritum tibi nota supellex
Non dare quit, pietas nostra dat una tibi.
ao

[.19]
EROTOPAEGNIUM SCHEDIASTICUM.ap

MIror Virgilium dulces neglexe puellas,
Fors conscium sibi male,
aq Et lusus tacitae metuentem probraque noctis,
Quod recte et ordine evenit.
5 Non ita ego, mea lux, desuetus vivo Diones,
Aversus ut te negligam:
Sed dare non habeo, nec tu tibi munera poscis:
Animamque meque dedico.
Ut dem ego me tibi, tu mihi te dato, ita elanguentes
10 Tenacibusque brachiis
Immistoque levi nexu jungentur amores
In meque teque ad invicem.
Ut dare possim animam, cedo ebria rore labella,
Melissa nostra, caelico,

15 Sic animae haerentes roseo argutabimur ore,
Violento amoris pervio,
Altera rursus, et altera, et altera, et altera rursus
Adblandientes savia,
Donec reclines ad languidulas convalles
20 Anima cadamus implice.
Tunc licet evulgent gratas me ferre puellis
Strenas venustis nescium.
ar as

[.20]
De hoc carmine.

Ante elegos scripsisti, hic jambica: virgo recenti,
Si nescis, plane est excipienda modo.

[.21]
LECTORI.

Non sine te finem, Lector doctissime, quaeram,
O sine te nequeat finis adesse mihi!

Fußnotenapparat

a am Rand: [A1a]
b am Rand: [A1b]
c Mit diesem Distichon spricht Cunrad dem jungen Dichter seinen
Dank für das Gedicht Nr. 2 aus. Metrische Übersetzung bei Hoffmann von
Fallersleben, Spenden II, 58.
d Valentin Sänftleben (Sanftleben oder Senftleben), Bunzlau 8. August
1574 – Jauer 4. Februar 1627, wurde im Oktober 1606 Rektor der Bunz-
lauer Schule. Christoph Opitz, der Onkel des Dichters, war im April des-
selben Jahres aus dem Amt geschieden und noch 1606 gestorben. Als
Sänftleben 1616 in die Stadtverwaltung überging, folgte ihm Zacharias
Schubert im Amt. Aufführungen deutscher und lateinischer Schulkomö-
dien unter Sänftlebens Leitung sind für 1609, 1610 und 1612 bezeugt;
Szyrocki S. 12 und 14; sowie Palm 124. Weitere Gedichte an Sänftleben
sind das Gratulationsgedicht Nr. 14, das Epithalamium von 1624 und das
Epicedium aus dem Jahre 1627.
e am Rand: [A2a]
f σϑένοντα] aus Dkf σϑέντα verbessert
g am Rand: [A3a]
h am Rand: [A3b]
i Seit Sept. 1615 war G. T. Bürgermeister; er starb am 13. Januar 1617.
j Elias Namsler (1563–1619) war 1589/96 Rektor gewesen. 1594 wurde
unter seiner Leitung Frischlins Rebecca aufgeführt. Auch Namsler wech-
selte in die Stadtregierung über und wurde mehrmals zum Bürgermeister
gewählt.
k am Rand: [A4a]
l laudem] Aus laudum emendiert
m Martin Nüßler, Friedland (Böhmen) 1. Jan. 1560 – Bunzlau 14. Dez.
1616, war seit 1610 Pastor in Bunzlau. Er war der Vater von Opitz’ Freund
Bernhard Wilhelm N. Siehe Rei 709.
n Kober, seit Sept. 1615 Stadtarzt, schrieb 1617 ein deutsches Hoch-
zeitsgedicht (siehe Einleitung zu Nr. 11) und 1627 ein lateinisches Epice-
dium auf V. Sänftleben. Kober starb am 3. Sept. desselben Jahres.
o am Rand: [A4b]
p Siehe Anmerkung auf S. 14.
q am Rand: [A5a]
r David Preibisch (1554–1627) war seit spätestens 1606 im Stadtrat.
Er zahlte (zusammen mit Buchwälder) Opitz 1614 und 1616 das Stipen-
dium aus der von Opitz’ Großvater gestifteten Dotation Rothmann;
facsimilierte Quittungen bei Wernicke. Siehe auch Nr. 14.4, 22.
s Stöberkeil wird in der Chronik von Bunzlau mehrmals als »Königs-
richter« oder »königlicher Hofrichter« erwähnt. Er war recht wohlhabend
und starb 1625 an der »bösen Rotte«.
t am Rand: [A5b]
u Joh. Seiler (1588–1649), Sohn des Bürgermeisters Joachim S., war
seit 1614 Syndicus in Bunzlau. Er schrieb »Desolatio Boleslaviensis« und
»Negotium in otio exilii«; beide blieben unveröffentlicht.
v Melchior Pöpler war seit 1607 Diakon. Er lebte noch 1629; damals
wurden ihm sowie den Pastoren Wessel und Uttig je 30 Liechtensteiner
Dragoner ins Haus gelegt.
w am Rand: [A6a]
x Theologae,] Aus Dkf Theiologae geändert
y M. Wieland, eines Bürgermeisters Sohn, war aus dem Modlauer Pasto-
rat nach Bunzlau gekommen. 1601 hatte er in Wittenberg eine dichterische
Bearbeitung von Jakobs Traum veröffentlicht. Er starb 1625 an derselben
Seuche wie Stöberkeil.
z Schubert, der aus Brieg stammte, war seit Nov. 1615 Prorektor; im
Okt. 1616 wurde er als Nachfolger Sänftlebens Rektor. Im Schreckens-
jahr 1629 mußte er die Stadt verlassen. Siehe Nr. 11.
aa am Rand: [A6b]
ab Froben, Sohn eines Pastors und Stiefsohn von Jakob Preibisch (Vor-
steher des Hospitals), hatte Medizin studiert und besaß die »Fortuna«,
eins der stattlichsten Häuser.
ac C. Buchwälder (Bunzlau 1566–1641) war seit 1598 an der Schule tätig,
einige Monate lang als Vertreter des 1606 verstorbenen Rektors Christoph
Opitz. Im Verein mit V. Sänftleben leitete er dann von 1606–1614 deutsche
und lateinische Schulaufführungen. Er half die pfarrkirchliche Bibliothek
einrichten und wurde 1613 (zusammen mit D. Preibisch) zum »Kirchen-
vater« ernannt. 1625 wurde er in den Rat gewählt. Zu Gelegenheitsschrif-
ten steuerte er lateinische Gedichte bei, doch scheinen seine »Geistlichen
Gesänge« und die bis 1640 reichende »Continuatio« der Holsteinschen
Chronik von Bunzlau nicht veröffentlicht worden zu sein.
ad flammis] Aus flamis geändert
ae am Rand: [A7a]
af Dieser Martin ist wahrscheinlich der Verwandte unseres Dichters,
der sich Februar 1613 in Frankfurt einschreiben ließ. Rubensohn, VI, 238,
schließt allerdings die Möglichkeit nicht aus, der fünfzehnjährige Dichter
habe sich damals selbst schon einschreiben lassen.
ag solenne] Aus sollenne geändert
ah nosti] Aus nosei verbessert
ai G. Sauer – mit latinisiertem Namen Severus – (1554–1617) war
24 Jahre lang Kantor gewesen. 1576 hatte er sich in Frankfurt einge-
schrieben; als »pauperrimus« zahlte er keine Gebühr.
aj am Rand: [A7b]
ak K. Bergmann kam Nov. 1607 an die Bunzlauer Schule; 1629 wurde
er vertrieben.
al forsan] Aus forte an emendiert
am Dieser Vers ist metrisch unzu-
länglich.
an M. Tscherning war Schulauditor gewesen; er starb im Pestjahr 1623.
ao tibi] Aus sibi emendiert
ap Der römische Dichter Laevius, 1. Jh. vor Chr., hatte eine Sammlung
von Liebesgedichten Erotopaegnia betitelt; seitdem wurde Erotopaegnion
häufig als Titel für erotische Dichtungen verwendet. Opitz nennt eins
seiner Hochzeitsgedichte für Exner so, Nr. 31. 1. schediasticum = aus
dem Stegreif.
aq am Rand: [A8a]
ar Violento] Aus Dkf Violeto ver-
bessert
as implice] Aus inplice geändert
XML: http://diglib.hab.de/edoc/ed000257/Band_I/I_06.xml
XSLT: http://diglib.hab.de/edoc/ed000257/skripte/tei-transcript.xsl