ORATIO | AD | SERENISSIMVM | AC POTENTIS- | SIMVM
PRIN- |
CIPEM | FRIDERICVM | REGEM BO | HEMIÆ. |
Auctore | MARTINO OPITIO | SILESIO. | Typis Gotthardi |
Voegelin I.
4°: A–C, unpaginiert. Exemplar: Breslau 4 V 67/15, sowie Yale
University
Library.
Gliederung: [A1a] Titel; [A1b]
leer. Unter einer Kopfleiste von
11 × 111 mm auf A2a der Text bis C3a; Initiale von 4 ½ Zeilen im
Geviert; 27 Zeilen inklusive Footline. Die zwei letzten der 17 Zeilen
der
letzten Seite sind symmetrisch eingezogen. Darunter ein
schildförmiges Zierstück
von 33 × 34 mm. Das Gedicht auf C3b
steht unter derselben Zierleiste, die sich auf A2a
findet; Kursiv-
druck hebt das Gedicht ab. Blatt C4 leer. Signaturbezeichnungen
sind wie folgt vorhanden: A2; A3; B, ohne die Ziffer 1; B2 und
B3. Vom dritten
Bogen ist nur das erste Blatt signiert, als C, ohne
die Ziffer. Wie bei Nr. 40
stehen Kustoden nur, wo keine Signatur-
bezeichnungen sind. Bei [C3a] fehlt auch der Kustos. Im Text er-
scheinen hin und
wieder Lücken in den Zeilen, die dem Druckbild
eine gewisse Feierlichkeit
verleihen. Interpunktionszeichen sind
mehrfach kursiv, statt in der Antiqua des
Textes gedruckt wor-
den: Ausrufungszeichen 6mal; Doppelpunkt 1mal. Das e in Zeile
10 des Titels ist geschweift; das M in Z. 11 ist eine Zierform; in
Z. 8 fehlt der Bindestrich.
Voegelin druckte in Heidelberg. Das
Datum der Schrift geht aus dem Inhalt hervor.
Nach K. H. Wels, ›Opitzens politische dichtung in Heidelberg‹,
Zeitschr. f. deutsche Philologie 46 (1915), 87–95, wurde
diese Rede
dem Winterkönig am 23. Februar 1620 in Breslau überreicht. Es
lassen sich darin zwei Entstehungsschichten
feststellen: die Ab-
schiedsrede für den aus Heidelberg scheidenden Kurfürsten, und
die Willkommensrede für den in Breslau einziehenden König von
Böhmen. Teil eins ist etwa im September 1619 geschrieben, Teil
zwei
etwa im nächsten Februar verfaßt.
Palm 149–150 bespricht die Oratio kurz und druckt das Ge-
dicht ab. Siehe
auch H. Max, M. O. als geistlicher Dichter, 204/5.
Eine in der Bibliothek des British Museums befindliche Über-
setzung der Rede ins
Englische ist bisher noch nicht beachtet wor-
den: An Oration to
the most illustratious and mightie Prince Frede-
rick King of Bohemia. Made by
Martin Opitz of Silesia. Translated
out of Latin. M. D. C. XX.
Standortbezeichnung 12301. bbb. 30.
Der anonyme Übersetzer geht mit geringen
Ausnahmen recht
wörtlich vor, zeigt aber nur in wenigen Wendungen sprachliches
Geschick. Durch kleine Hinzufügungen läßt er ein noch günstige-
res Licht auf
den Schwiegersohn Jakobs
I. fallen. Die antikatho-
lische Propaganda vergröbert er. Den
Ortsnamen Breslau kennt er
nicht und den Fehler »Albunius«
übernimmt er ahnungslos. Im
Druck sind viele Einzelwörter durch Kursivlettern
hervorgehoben
worden.
Der Sammelband Breslau Yb 47/1–26 enthält eine wahre Flut
von
Huldigungsschriften an den Winterkönig; folgende Namen
von Autoren, die auch in
Verbindung mit Opitz immer wieder vor-
kommen, seien genannt: Caspar Cunrad (mit 2 Schriften vertre-
ten); Peter Titius; Nicolaus
Henel; Joh. ab Hoeckelshoven; Jo-
hannes Lange; Magister Melchior
Laubanus; David Rhenisch;
Joh. Scultetus, Poeta Coronatus Imperialis; Georgius Reuther
(Knittelverse!); Jeremias Tschonder, et al.
QUamvis, Rex Serenissime, speratus iste tuus in haec regna in-
gressus publica et
totius orbis Christiani laetitia celebrari meretur:
tamen nos potissimum,
quos tam clementer in sinum tuum recepi-
sti, absque summo scelere tacere non posse
arbitramur. Neque
credo, ullum inter nos tam desperatae naturae, tam aversum a stu-
dio pacis, tam infensum saluti patriae esse, qui optatam electio-
nem tuam
ipsi coelo non imputet, et opus hoc DEI grata mente
agnoscat. Videbantur
quidem te eximiae virtutes tuae, suffragia
maximae Imperii partis, tot regum ac
principum amicitiae, et fa-
talis quaedam harum regionum erga te inclinatio ad
fastigium hoc
ducere: deplorandi tamen status nostri conditione moti, teipsum
quoque tam invidiosum honorem detrectaturum non pauci exi-
Omnis vitae tuae ambitus, REX, speculum innocentiae est; ac
facilius dixerim quid
tota sit virtus, quam quid tua. Pietatis lau-
dem nemo tibi detrahat nisi impius:
quae sola invictam alias men-
tem tuam vicit, quaque tantum ultra reliquos
principes conspi-
cuus es, quantum illa ultra omnes alias virtutes.
Religionis amor,
sine quo nemo unquam ma-[A3a]gnus fuit,
cum ipsa haereditate
ad te transiit: cujus vindicatio proprium familiae vestrae
opus,
cuius arx et sedes eadem quae vestra Haidelberga est; celeber-
rima
Academia, tam quod te, quam quod illam fovit. Quid de
prudentia, imperatrice
humanarum actionum, dicam, qua captum
annorum supergrederis? Quis te rectius
praesentia ordinat, futura
providet, anteacta recordatur? Quis ad evitandas fraudes
cau-
tior? Quis in consiliis circumspectior? Vitae spatio nondum aequas
viros;
superas tamen senes judicio. Aetate sensim ut nos proficis;
at festinas
virtute. Aevi immaturus es, at maturus imperio. Excu-
savit hactenus, REX
Prudentissime, infirmitatem sapientiae an-
norum paucitas: nunc praeter augustam
indolem tuam, in quam
nihil mediocre cadit, quid adolescentiam defendet? Quam
difficile
est in hac aetate suam capere fortunam! Cepisti tamen, et hujus
rei tanto majus documentum nuper edidisti, quanto majus est
oblatum
imperium deprecari, quam denegatum invadere. Nunc
postquam receperis, quid
dubitamus, eadem moderatione te de-
fensurum qua recusasti? Tam sublime ingenium
dissimile sibi esse
non potest. Sed [A3b] humanitas tua,
Deus bone, quam ex ipsis
Hic oculis vidimus, quam tristi laetitia abeuntem te senes et
juvenes,
viri pariter ac foeminae prosequebantur: ita salus publi-
ca, et privata orbitas
diversis affectibus gaudium simul et moero-
rem committebant. Credidisses singulos
suo parente privari. Non-
dum abieras, Princeps desideratissime, et reditum
flagitabamus.
Ipse Nicer clementissimus fluviorum jam, qui olim Romanis,
barbarus sibi videbatur. Ipsa haec augusta sedes tua, haec tem-
pla, hae
turres, moesta quadam specie Solem suum prosequeban-
tur. Ne de hominibus dicam:
quorum ingens multitudo cum pas-
sim se effuderat, in vasta solitudine deseri tamen
se quisque
existimabat. Certatim suspiria erumpebant et lachrymae: corpore
non adeo multi; animo votisque, quia non licebat aliter, proficis-
centem
omnes comitabantur. Quid conjux tua, haeres nominis et
virtutum [B1a] ingentis illius Elizabethae? Videbatur sibi Bri-
tannia
denuo exire: hoc uno laeta, quod tecum. Quam plus solito
lacteam faciem
pictor genarum rubor infecerat! quam violaverat
pius imber oculos clariores astris
extra Lunam splendentibus!
Valedicebant gemitus, quia verba non sufficiebant. Tibi
ipsi autem
dubito majorne pietas moram an iter suadebat. Relinquebas ma-
trem,
summam heroinam; superiorem sic tamen, quod te genuit.
Relinquebas liberos,
hoc est, magnam cordis tui partem. Relinque-
bas subditos, quorum unusquisque et
vivere optaret tecum et
mori. Ibas a pace ad bellum, a notis ad peregrinos, a
pacatissimo
Rheni littore ad manantem incolarum suorum sanguine Muldam,
a
vinetis et invidendae pulchritudinis horto ad campos latrociniis
cyclopum et
suorum cadaveribus squallentes, ab arce amoenissima
ad vastam quidem, desolatam
tamen et spoliatam quasi regiam.
Infelix mutatio: nisi et regiae splendorem, et
agris ver perpetuum,
et Muldae tranquillitatem, et peregrinis amicum, et
militantibus
pacem reduceres.
Venis itaque in hanc scenam, in tragoediam intricatissimam,
vere deus
e machina. [B1b] Vicit iter durum
pietas: vicit amor nostri
aspera Bohemiae juga, quibus illam natura
vallavit: vicit tua cle-
mentia loci inclementiam. Multo laetiore auspicio, quam
cum olim
fortissimus ducum Hannibal confusas coelo Alpium nubes supera-
O te regem, non hoc solum, sed totius orbis imperio dignum,
dignum favore, dignum
admiratione etiam hostium! O te pium
Principem, quem non felicitas nostra et
res secundae, sed ipsa for-
tunae atrocitas et impressa nobis vulnera ad
capessendum dia-
dema solicitavit! O te felicem! non quia jam hostium furorem to-
tum superasti; sed quia felicitatem mereri omnibus videris. O
faustum diem,
qui te et in lucem produxit, et regno huic primus
destinavit: qui tanti
herois natalis, alter etiam noster natalis esse
incipit: qui et tam augustum
virtutis domicilium edidit, et universo
orbi Christiano consecravit! Salve Domine:
Non enim rejecimus
imperium, sed imperantem saevitiam. Parere possumus, tyran-
nidem perferre non possumus. Serviemus tibi, ut liberi simus. Salve
Rex, Salve Pater Patriae, Salve delitiae generis humani. Pro te,
illustre aevi
decus, pro tua incolumitate Vota susci-[B2b]pimus:
nam te
imperante de nostra sumus securi. Concedat tibi Deus, ut
manu tua nutantia
reipublicae pondera fulciantur et restituantur;
ut compos fias voti quod tantopere
Octavius olim expetebat, ut
dicaris OPTIMI STATUS
AUCTOR. Sera demum aetas vela
regni tui contrahat, quae tam ferente Zephyro
Juvenis adhuc ex-
plicas. Auferas tecum aliquando moriens hanc spem, mansura in
vestigio suo fundamenta quae jeceris. Salve et tu Regina, filia
Herois, cujus
laudes angustias seculi excedunt; qui profundam
Novimus, Princeps Sacratissime, novimus, invite regnum te
adiisse, quod invite
relictum est: coacti etiam, non ultro, qui tuam
clementiam non ignorabamus,
imploravimus fortitudinem. Testa-
mur Deum et homines: Compulsi arma sumpsimus, ad
asserendam
salutem patriae; libertatem etiam infimis gentium permissam; re-
ligionem denique, cui omnes aliae causae merito postponuntur;
cujusque apud
ipsos olim gentiles tam sacrum nomen erat, ut
vastantibus Romam Gallis Senonibus,
L. Albuniusc e plebe homo,
virgines Vestae nudo pede fugientia sacra
comitantes, depositis
uxore et liberis, in plaustrum receperit. Adeo tum quoque in ultimis,
religio publica privatis affectibus
antecellebat. [B3b] Corpore atten-
tari et
fortunis, grave; conscientia, intolerabile est. Libertatis vero
hanc indolem
videmus, ut eam nemo bonus nisi cum anima amit-
tat. Sicuti feris postquam caveas
fregerunt, crescere vires solent et
quasi duplicari: sic animositatem, cujus
laudem nemo unquam
nobis eripuit, dissimulare gens nostra non potuit diutius; acce-
dente ad odium crudelis erga nos consilii desiderio conclamatae
libertatis;
quae ut acquiratur, semper licitum est iis, quibus illa et
natura innata, et
privilegiorum pondere confirmata, et juramenti
sanctitate promissa est.
Scimus equidem, sufficere subditis laudem oboedientiae; bonos
principes optandos,
caeteros si contingant ferendos esse. Verum
Non absimili multum ludo nos includere volebant praeter cae-
teros ii, qui dominos
gentium sica et patritiis artibuse invadunt;
qui per sanguinem regum
et parricidia inclarescunt; qui scelere
super omnia facinora horribili
fulmen illud belli, Henricum
Magnum,f quem totius patriae moles incumbens non moverat, la-
nienae
temerarii nebulonis subjecerunt; qui socerum tuum, in-
comparabilem Britanniae
Monarcham, flammis et sulfure parieti-
bus regni illidere conati sunt;g qui [B4b] in caedibus ac latroci-
niis animae salutem verti
sibi et aliis persuaserunt; qui trucidare
inopes, insontes damnare, equuleo, igne,
gladio tollere, vivos
(parsimonia scilicet humani sanguinis) sepelire, qui divina
et hu-
mana confundere per lusum et jocum solent. Hi in aulas magistra-
tus
nostri penetraverant primo, deinde in animum. Hi in omnibus
consiliis
sententias dirigebant: hi fraudes, dissimulationes, perfi-
diam, sine quibus recte
neminem imperare docent, miscebant. Hi
Cum itaque lenitudine nihil proficeremus, et graviora tanquam
ex
facili tolerantibus indies imponerentur, consumpta omnis pa-
tientiae materia,
quosdam eorum perfunctorie reprehendimus.
Hinc faces belli, quod turbatores pacis
tantopere quaesiverant,
accensae; hinc Janus apertus; hinc incendiis, cadaveribus,
horrore
et sanguine foedata sunt omnia; aut, ut illi praedicant, correcta,
si
diis placet, et emendata. Horresco referens immanitatem barbaris
inauditam,
et apud posteros vix inventuram fidem: neque infan-
tium vagitus, neque singultus
puerorum, neque lachrymas matro-
narum, neque canos senum rabidas ac saevientes
belluas commo-
visse; virgines promiscue imminutas, juxta strenuos et
imbecilles
obtruncatos, agros vastatos, regni opes attritas, periisse flammis
quod ferrum reliquerat. Lugenda adhuc enumeravimus: eundum
ad erubescenda est.
[C1b] Matrem liberos, ne gladiorum acie cade-
rent, in
flumen abjecisse; cadavera mortuorum medio templorum
sepulchris eruta;
foeminas situ nondum corruptas denudatas, in
aris (obstupescant Christiani) manibus
et pedibus ligatas, ad fores
templi fulcris erectas; et alia prorsus abominabili
saevitia per- j
Nunc in clementiae tuae sinum, non sine coelesti instinctu nos
recipimus, o REX, cujus ipsum nomenl etiam Pacem nobis pro-
mittit. Deus tibi det, Princeps indulgentissime, quicquid tam inu-
sitata
mansuetudo tua meretur: nos cultu et obsequio grati [C2a]
erimus, si plura non possumus. Bohemos, Moravos, Silesios, Lusa-
tos
qui nos dicet inposterum, multa dicet; plura, qui tuos. Tui su-
mus dum sumus; pro
te abire quandocunque Deus volet, felicissi-
mum augurium putabimus. Sardos ajunt
sumpto herbae succo
sub exitum vitae ridere:m pro te morti etiam
obviam ibimus laeti
libentesque si opus erit. Pro te pugnare gestimus: non deerunt
vires sub tam forti, non voluntas sub tam intrepido, non successus
sub tam justo duce militantibus. Vincemus armis, qui causa vin-
cimus. Finem
persequendi non lassitudo nostra, sed mors hostium
faciet, et ferrum quod lente
sumpsimus, lente deponemus. Si
numerus noster minor est, major erit animus: nunquam
multi
sunt, qui occumbunt.n
Interim te Praga, nutrix et hospita tot Caesarum regumque,
obsecramus, ne
Principem optimum nostrae Silesiae diutius invi-
deas; quae nunc procul dubio
vultum ipsius expectat, et ardenti
desiderio flagrat. Intra patriam nostram, REX,
intra. Acceptus
eris omnibus: venis enim omnibus. Intra stipatus
satellitibus
et militum manu: nihil [C2b] eos veremur,
qui sub tam modesto
rege didicerunt vivere. Intra sine illis: tuam hic gentem, tuos
Dominum universi, qui mutat tempora et vices temporum, abji-
cit reges et
instituit, publica voce supplices veneramur, Majesta-
tem tuam custodiat, servet,
protegat, regat consilia tua et cogi-
tationes. Floreat sub te religio, et a
pietate tua incrementum acci-
piat fidemque veritatis; ejiciantur stirpes su-[C3a]perstitionis, et
deliria traditionum, abominationes ante
oculos Dei. Confundantur
hostes, sequantur signa quibus obviam iverunt: Ziscamo scopu-
lum et
terrorem malorum bello, pace te ipsum vincas; augeas reg-
num togatus, quod
asseris armatus. Si vero tristius quid paras, o
Deus, et finem laborum propter
peccata nostra nondum facis, fac
ut pro nominis tui defensione, pro Principe
nostro, pro libertate,
pro patria, aut superemus fortiter, aut beate occumbamus,
aut
utrunque. Tuere imperium ejus, qui tuam gloriam tuetur, eumque
functum longissima statione mortali, reposita mole reipu-
blicae felicissima, ab
hoc caduco transfer ad sceptrum
vitae, quod non auferetur in aeternum.