[Seite 170]

42. Sz 33 1620
Oratio ad Fridericum

ORATIO | AD | SERENISSIMVM | AC POTENTIS- | SIMVM
PRIN- | CIPEM | FRIDERICVM | REGEM BO | HEMIÆ. |
Auctore | MARTINO OPITIO | SILESIO. | Typis Gotthardi |
Voegelin
I.

4°: A–C, unpaginiert. Exemplar: Breslau 4 V 67/15, sowie Yale
University Library.

Gliederung: [A1a] Titel; [A1b] leer. Unter einer Kopfleiste von
11 × 111 mm auf A2a der Text bis C3a; Initiale von 4 ½ Zeilen im
Geviert; 27 Zeilen inklusive Footline. Die zwei letzten der 17 Zeilen
der letzten Seite sind symmetrisch eingezogen. Darunter ein
schildförmiges Zierstück von 33 × 34 mm. Das Gedicht auf C3b
steht unter derselben Zierleiste, die sich auf A2a findet; Kursiv-
druck hebt das Gedicht ab. Blatt C4 leer. Signaturbezeichnungen
sind wie folgt vorhanden: A2; A3; B, ohne die Ziffer 1; B2 und
B3. Vom dritten Bogen ist nur das erste Blatt signiert, als C, ohne
die Ziffer. Wie bei Nr. 40 stehen Kustoden nur, wo keine Signatur-
bezeichnungen sind. Bei [C3a] fehlt auch der Kustos. Im Text er-
scheinen hin und wieder Lücken in den Zeilen, die dem Druckbild
eine gewisse Feierlichkeit verleihen. Interpunktionszeichen sind
mehrfach kursiv, statt in der Antiqua des Textes gedruckt wor-
den: Ausrufungszeichen 6mal; Doppelpunkt 1mal. Das e in Zeile
10 des Titels ist geschweift; das M in Z. 11 ist eine Zierform; in
Z. 8 fehlt der Bindestrich. Voegelin druckte in Heidelberg. Das
Datum der Schrift geht aus dem Inhalt hervor.

Nach K. H. Wels, ›Opitzens politische dichtung in Heidelberg‹,
Zeitschr. f. deutsche Philologie 46 (1915), 87–95, wurde diese Rede
dem Winterkönig am 23. Februar 1620 in Breslau überreicht. Es
lassen sich darin zwei Entstehungsschichten feststellen: die Ab-
schiedsrede für den aus Heidelberg scheidenden Kurfürsten, und
die Willkommensrede für den in Breslau einziehenden König von
Böhmen. Teil eins ist etwa im September 1619 geschrieben, Teil
zwei etwa im nächsten Februar verfaßt.

Palm 149–150 bespricht die Oratio kurz und druckt das Ge-
dicht ab. Siehe auch H. Max, M. O. als geistlicher Dichter, 204/5.

[Seite 171]

Eine in der Bibliothek des British Museums befindliche Über-
setzung der Rede ins Englische ist bisher noch nicht beachtet wor-
den: An Oration to the most illustratious and mightie Prince Frede-
rick King of Bohemia. Made by Martin Opitz of Silesia. Translated
out of Latin. M. D. C. XX.
Standortbezeichnung 12301. bbb. 30.
Der anonyme Übersetzer geht mit geringen Ausnahmen recht
wörtlich vor, zeigt aber nur in wenigen Wendungen sprachliches
Geschick. Durch kleine Hinzufügungen läßt er ein noch günstige-
res Licht auf den Schwiegersohn Jakobs I. fallen. Die antikatho-
lische Propaganda vergröbert er. Den Ortsnamen Breslau kennt er
nicht und den Fehler »Albunius« übernimmt er ahnungslos. Im
Druck sind viele Einzelwörter durch Kursivlettern hervorgehoben
worden.

Der Sammelband Breslau Yb 47/1–26 enthält eine wahre Flut
von Huldigungsschriften an den Winterkönig; folgende Namen
von Autoren, die auch in Verbindung mit Opitz immer wieder vor-
kommen, seien genannt: Caspar Cunrad (mit 2 Schriften vertre-
ten); Peter Titius; Nicolaus Henel; Joh. ab Hoeckelshoven; Jo-
hannes Lange
; Magister Melchior Laubanus; David Rhenisch;
Joh. Scultetus, Poeta Coronatus Imperialis; Georgius Reuther
(Knittelverse!); Jeremias Tschonder, et al.

a

QUamvis, Rex Serenissime, speratus iste tuus in haec regna in-
gressus publica et totius orbis Christiani laetitia celebrari meretur:
tamen nos potissimum, quos tam clementer in sinum tuum recepi-
sti, absque summo scelere tacere non posse arbitramur. Neque
credo, ullum inter nos tam desperatae naturae, tam aversum a stu-
dio pacis, tam infensum saluti patriae esse, qui optatam electio-
nem tuam ipsi coelo non imputet, et opus hoc DEI grata mente
agnoscat. Videbantur quidem te eximiae virtutes tuae, suffragia
maximae Imperii partis, tot regum ac principum amicitiae, et fa-
talis quaedam harum regionum erga te inclinatio ad fastigium hoc
ducere: deplorandi tamen status nostri conditione moti, teipsum
quoque tam invidiosum honorem detrectaturum non pauci exi-

[Seite 172]

stimabant. Nunc supremus ille arbiter, qui corda regum in manu
habet, inclinatum alias ad clementiam animum tuum direxit, et ti-
bi quidem nos affli-[A2b]ctos pupillos, nobis vero te tutorem ac
parentem asscivit: quo an illustrior unquam fuerit, nescio; dignio-
rem certe seculum hoc non invenit. Sive enim antiquissimam fami-
liam tuam, sive vitam spectemus; illius splendorem omnes histo-
riae, omnia annalium monumenta loquuntur: tantas autem virtu-
tes Deus immortalis in te congessit, ut nisi tam regale genus or-
tum tuum vendicaret, iis solis sceptra aequare posses et imperia.
Commendat aliquem humanitas; majestas destituit et gravitas:
ille insignis est pace; at sagum minus decenter gestat: alius integri-
tatem quam foris probat, in umbra voluptatis confodit. Nemo de-
nique existit uspiam, cujus moribus vestigium aliquod naevi non
sit impressum. In te quod culpent, libere loquor, ipsi hostes non
inveniunt.

Omnis vitae tuae ambitus, REX, speculum innocentiae est; ac
facilius dixerim quid tota sit virtus, quam quid tua. Pietatis lau-
dem nemo tibi detrahat nisi impius: quae sola invictam alias men-
tem tuam vicit, quaque tantum ultra reliquos principes conspi-
cuus es, quantum illa ultra omnes alias virtutes. Religionis amor,
sine quo nemo unquam ma-[A3a]gnus fuit, cum ipsa haereditate
ad te transiit: cujus vindicatio proprium familiae vestrae opus,
cuius arx et sedes eadem quae vestra Haidelberga est; celeber-
rima Academia, tam quod te, quam quod illam fovit. Quid de
prudentia, imperatrice humanarum actionum, dicam, qua captum
annorum supergrederis? Quis te rectius praesentia ordinat, futura
providet, anteacta recordatur? Quis ad evitandas fraudes cau-
tior? Quis in consiliis circumspectior? Vitae spatio nondum aequas
viros; superas tamen senes judicio. Aetate sensim ut nos proficis;
at festinas virtute. Aevi immaturus es, at maturus imperio. Excu-
savit hactenus, REX Prudentissime, infirmitatem sapientiae an-
norum paucitas: nunc praeter augustam indolem tuam, in quam
nihil mediocre cadit, quid adolescentiam defendet? Quam difficile
est in hac aetate suam capere fortunam! Cepisti tamen, et hujus
rei tanto majus documentum nuper edidisti, quanto majus est
oblatum imperium deprecari, quam denegatum invadere. Nunc
postquam receperis, quid dubitamus, eadem moderatione te de-
fensurum qua recusasti? Tam sublime ingenium dissimile sibi esse
non potest. Sed [A3b] humanitas tua, Deus bone, quam ex ipsis

[Seite 173]


oculis tuis elucet! Alter Trajanus es; nemo a vultu tuo discedit
tristior: nemo qui justitiam tuam sentit, queritur de saevitia. Imo
alter Augustus es, quem dare poenas apparebat cum exigeret.
Nihil, Princeps indulgentissime, fortunae tuae obtigit laudabilius,
quam quod possis; nihil naturae, quam quod velis servare pluri-
mos. Perge, REX, mereri pulcherrimam coronam OB CIVES
SERVATOS. Macte hac gloria, quae quo in regia domo rarior,
eo in tua erit eminentior. Desidero novum nomen, quo tam inusi-
tatam modestiam majestatis tuae exprimam. Quam facilis ad te
unicuique aditus, quam laetus recessus! Accedunt ad principem,
inveniunt patrem; et cum querelas fidenter apud te deponant,
finem quisque sermoni non ex tuo fastidio facit, sed ex suo pudore.
Tam mira comitas, tam civile tuum ingenium est, ut etiam invitos
tibi devincias. Vultus ipse augusta hilaritate conspicuus quam in-
solitam mansuetudinem promittit! Nec lenitas authoritati, nec se-
veritas amori officit. Nihil in te superbum, nihil insolens. Omnis
tuus status, incessus, motus amabilis est. Et animos spectatorum
et oculos [A4a] recreas. O modestum regem, o submissum princi-
pem! aut sublimem potius et fastigium mortalitatis excedentem.
Nunquam enim assurgis altius, quam cum sic te deprimis. Quic-
quid grave est, in imo subsidit: inanis animus quavis aura se
tollit. Et haec quidem magna sunt omnia; non minora tamen, qui-
bus ad ea pervenisti. Admiranda dico vitae frugalitas, contemp-
tus voluptatum et divina praeter aetatis ingenium temperantia.
Ostendant alii libertatem potentiae peccandi licentia, moveantur
in adulteris amplexibus, transigant noctes libidine, dies helluatio-
nibus: tu totus, totus sobrietas es et continentia. Oportet itaque
summas esse virtutes, quae a tam puro et illimi fonte dimanarunt.
Accedit his amor etiam studiorum et scientiae; quae quanti facias,
tot literati circa te viri abunde testantur. Ut praeteream illud sanc-
tuarium eruditionis, Bibliothecam stupendae magnitudinis, quam
sustentasse non contentus, auges insuper novus Philadelphusb et
exornas. Neque linguarum peritiam attingo, quas tu aliquot tam
feliciter exprimis, ut unaquaeque tibi videatur nativa. Longe hic
Alexandro felicior, qui cum tot populos subegisset, vix unum in-
telli-[A4b]gebat. Et ista ex infinita virtutum tuarum serie deli-
[Seite 174]

basse sufficiat: veram earum commendationem illis linquemus,
quorum confidentia et dicendi temeritas iisdem quibus aeterna
laus tua limitibus terminatur; quam, ut marmora desint et libri,
intimis civium tuorum animis aureo charitatis caelo insculpsisti.


Hic oculis vidimus, quam tristi laetitia abeuntem te senes et
juvenes, viri pariter ac foeminae prosequebantur: ita salus publi-
ca, et privata orbitas diversis affectibus gaudium simul et moero-
rem committebant. Credidisses singulos suo parente privari. Non-
dum abieras, Princeps desideratissime, et reditum flagitabamus.
Ipse Nicer clementissimus fluviorum jam, qui olim Romanis,
barbarus sibi videbatur. Ipsa haec augusta sedes tua, haec tem-
pla, hae turres, moesta quadam specie Solem suum prosequeban-
tur. Ne de hominibus dicam: quorum ingens multitudo cum pas-
sim se effuderat, in vasta solitudine deseri tamen se quisque
existimabat. Certatim suspiria erumpebant et lachrymae: corpore
non adeo multi; animo votisque, quia non licebat aliter, proficis-
centem omnes comitabantur. Quid conjux tua, haeres nominis et
virtutum [B1a] ingentis illius Elizabethae? Videbatur sibi Bri-
tannia denuo exire: hoc uno laeta, quod tecum. Quam plus solito
lacteam faciem pictor genarum rubor infecerat! quam violaverat
pius imber oculos clariores astris extra Lunam splendentibus!
Valedicebant gemitus, quia verba non sufficiebant. Tibi ipsi autem
dubito majorne pietas moram an iter suadebat. Relinquebas ma-
trem, summam heroinam; superiorem sic tamen, quod te genuit.
Relinquebas liberos, hoc est, magnam cordis tui partem. Relinque-
bas subditos, quorum unusquisque et vivere optaret tecum et
mori. Ibas a pace ad bellum, a notis ad peregrinos, a pacatissimo
Rheni littore ad manantem incolarum suorum sanguine Muldam,
a vinetis et invidendae pulchritudinis horto ad campos latrociniis
cyclopum et suorum cadaveribus squallentes, ab arce amoenissima
ad vastam quidem, desolatam tamen et spoliatam quasi regiam.
Infelix mutatio: nisi et regiae splendorem, et agris ver perpetuum,
et Muldae tranquillitatem, et peregrinis amicum, et militantibus
pacem reduceres.


Venis itaque in hanc scenam, in tragoediam intricatissimam,
vere deus e machina. [B1b] Vicit iter durum pietas: vicit amor nostri
aspera Bohemiae juga, quibus illam natura vallavit: vicit tua cle-
mentia loci inclementiam. Multo laetiore auspicio, quam cum olim
fortissimus ducum Hannibal confusas coelo Alpium nubes supera-

[Seite 175]

ret. Illius enim aspectu tota Italia quasi fulmine quodam contre-
muit: tuo sedatur tempestas, venti ponuntur, tranquilla fiunt
omnia et serena. Ille militum turmas adduxit, ut Romanos exscin-
deret: tu eosdem comites habes, ut nos serves. Ille gladios in Ur-
bem acuerat: tuo nutu inimicorum enses velut hebescunt. Illi im-
mane et juratum odium, tibi amor incredibilis viam aperuit. Ille
natus ad mortalium caedes, ad vastationem urbium videbatur:
tu bono reipublicae natus es. Ille cum portis imminebat, metum
excitabat et horrorem: te in tot imperatorum ac regum sedem
vel oculis ferre gestiunt. Illum pavidae matres, pueri, virgines,
foeminae virique fugiebant: tibi procedunt obviam. Illius praesen-
tiam planctu detestabantur et ejulationibus: tuam exultatione
celebrant et laetitia. Vix pares sunt gaudio, qui superfuerunt
moerori. Credo etiam, si ullus rerum mortalium sen-[B2a]sus de-
functis relinquitur, incredibili hilaritate perfundi, et operaepre-
tium fecisse moriendo sibi omnino videri beatos eorum manes,
quotquot hactenus libertati publicae cruore suo litaverunt.

O te regem, non hoc solum, sed totius orbis imperio dignum,
dignum favore, dignum admiratione etiam hostium! O te pium
Principem, quem non felicitas nostra et res secundae, sed ipsa for-
tunae atrocitas et impressa nobis vulnera ad capessendum dia-
dema solicitavit! O te felicem! non quia jam hostium furorem to-
tum superasti; sed quia felicitatem mereri omnibus videris. O
faustum diem, qui te et in lucem produxit, et regno huic primus
destinavit: qui tanti herois natalis, alter etiam noster natalis esse
incipit: qui et tam augustum virtutis domicilium edidit, et universo
orbi Christiano consecravit! Salve Domine: Non enim rejecimus
imperium, sed imperantem saevitiam. Parere possumus, tyran-
nidem perferre non possumus. Serviemus tibi, ut liberi simus. Salve
Rex, Salve Pater Patriae, Salve delitiae generis humani. Pro te,
illustre aevi decus, pro tua incolumitate Vota susci-[B2b]pimus:
nam te imperante de nostra sumus securi. Concedat tibi Deus, ut
manu tua nutantia reipublicae pondera fulciantur et restituantur;
ut compos fias voti quod tantopere Octavius olim expetebat, ut
dicaris OPTIMI STATUS AUCTOR. Sera demum aetas vela
regni tui contrahat, quae tam ferente Zephyro Juvenis adhuc ex-
plicas. Auferas tecum aliquando moriens hanc spem, mansura in
vestigio suo fundamenta quae jeceris. Salve et tu Regina, filia
Herois, cujus laudes angustias seculi excedunt; qui profundam

[Seite 176]


rerum scientiam inauditae prorsus regnandi sapientiae junxit; qui
Scotiae Angliam felici sidere adjecit. Salve conjux ejus, qui nostras
quoque regiones suis nunc sociat, aequali gloria, utinam et fortuna.
Salve par Dei hominumque consensu lectissimum. Salve Sol et
Luna nostra. Quam suave civibus videre quem dominum, militi-
bus quem ducem tanto cum desiderio expectabant! Quam jucun-
dum, REX, percipere divini oris tui voces illas! Susceptionem
regni ab amore pacis esse, non imperii; trahi te in has turbas, mi-
nime duci; modestiam recusantis ab of-[B3a]ferentium pertinaci-
tate victam; securitatem publicam quieti tuae antevertisse; leve
admodum populos expetere, defendere non item; et pene melius
esse imperium etiam jure tuum deserere, quam novum sanguine
civium occupare. Caeterum quando sine periculo nec possideri jam
Sceptrum, nec deseri possit, nostram sortem tuam esse. Itaque te
anniti velle, ut alium regem dum viveres non desiderare necesse sit.

Novimus, Princeps Sacratissime, novimus, invite regnum te
adiisse, quod invite relictum est: coacti etiam, non ultro, qui tuam
clementiam non ignorabamus, imploravimus fortitudinem. Testa-
mur Deum et homines: Compulsi arma sumpsimus, ad asserendam
salutem patriae; libertatem etiam infimis gentium permissam; re-
ligionem denique, cui omnes aliae causae merito postponuntur;
cujusque apud ipsos olim gentiles tam sacrum nomen erat, ut
vastantibus Romam Gallis Senonibus, L. Albuniusc e plebe homo,
virgines Vestae nudo pede fugientia sacra comitantes, depositis
uxore et liberis, in plaustrum receperit. Adeo tum quoque in ultimis,
religio publica privatis affectibus antecellebat.
[B3b] Corpore atten-
tari et fortunis, grave; conscientia, intolerabile est. Libertatis vero
hanc indolem videmus, ut eam nemo bonus nisi cum anima amit-
tat. Sicuti feris postquam caveas fregerunt, crescere vires solent et
quasi duplicari: sic animositatem, cujus laudem nemo unquam
nobis eripuit, dissimulare gens nostra non potuit diutius; acce-
dente ad odium crudelis erga nos consilii desiderio conclamatae
libertatis; quae ut acquiratur, semper licitum est iis, quibus illa et
natura innata, et privilegiorum pondere confirmata, et juramenti
sanctitate promissa est.

Scimus equidem, sufficere subditis laudem oboedientiae; bonos
principes optandos, caeteros si contingant ferendos esse. Verum

[Seite 177]


ista haudquaquam nos concernunt. Non enim rebellandi animo,
sed flagitatione extremae necessitatis; non privata conspiratione,
sed unanimi omnium consensu; non contemptu magistratus, sed
provocatione infandae machinationis arma post incredibilem
patientiam corripuimus: nec adversus Regem, sed dolos sangui-
nariorum, qui fidem non servandam esse, cujus damna [B4a] majo-
ra tamen sunt quam quae aestimari possint, palam prae se ferunt;
qui perjuriis tempus fallunt, ut pueri astragalis.d Scimus tandem
diffidere lugubribus exemplis moniti. Novimus quam saevum
fulmen ab arce Tarpea mittatur; cujus Jupiter potestates et im-
peria obiter transcribit, et oblectationis ergo animas damnat.
Husso regni hujus civi quantum praesidii fuerit etiam in salvo
conductu Caesaris, quis est qui nesciat? Lutherum non levior
tempestas deprehendisset Wormatiae, nisi et Imperator hanc
maculam nomini suo inuri noluisset, et Ludovicus majorum
tuorum clementissimus repugnasset.

Non absimili multum ludo nos includere volebant praeter cae-
teros ii, qui dominos gentium sica et patritiis artibuse invadunt;
qui per sanguinem regum et parricidia inclarescunt; qui scelere
super omnia facinora horribili fulmen illud belli, Henricum
Magnum,f quem totius patriae moles incumbens non moverat, la-
nienae temerarii nebulonis subjecerunt; qui socerum tuum, in-
comparabilem Britanniae Monarcham, flammis et sulfure parieti-
bus regni illidere conati sunt;g qui [B4b] in caedibus ac latroci-
niis animae salutem verti sibi et aliis persuaserunt; qui trucidare
inopes, insontes damnare, equuleo, igne, gladio tollere, vivos
(parsimonia scilicet humani sanguinis) sepelire, qui divina et hu-
mana confundere per lusum et jocum solent. Hi in aulas magistra-
tus nostri penetraverant primo, deinde in animum. Hi in omnibus
consiliis sententias dirigebant: hi fraudes, dissimulationes, perfi-
diam, sine quibus recte neminem imperare docent, miscebant. Hi

[Seite 178]


lavernionesh decantatum illud URE, SECA superioribus mo-
mentis omnibus insusurrabant. Horum mendaciis ac fallaciis,
quasi praeclaris artibus, regebamur. Accedebant Sejanii aliquot,
mali consultores: his ambitione et eminendi libidine prurientibus
nullum genus perfidiae nimium erat. Itaque violata templa et
obserata; privilegiis vis illata; innocentes carceribus intrusi,
variisque modis mulctati; aditus ad principes praeclusi; decreta
divi Rodulphi elusa; aliter sentientium quidam minis tentati, qui-
dam dignitatibus aut praemiis depravati; ruptum fas gentium;
respublica velut diluvio inundata; et religio miris dolis turbata est.
Nos ro-[C1a]gare, obtestari, flere, supplicando sine ulla missione
instare et laborem spe otii sustentare. Sed frustra. Ubivis tutiores
fuimus quam domi, et irritis precibus nihil profecimus, nisi ut nos
rogando, illi audiendo defatigati sint.


Cum itaque lenitudine nihil proficeremus, et graviora tanquam
ex facili tolerantibus indies imponerentur, consumpta omnis pa-
tientiae materia, quosdam eorum perfunctorie reprehendimus.
Hinc faces belli, quod turbatores pacis tantopere quaesiverant,
accensae; hinc Janus apertus; hinc incendiis, cadaveribus, horrore
et sanguine foedata sunt omnia; aut, ut illi praedicant, correcta, si
diis placet, et emendata. Horresco referens immanitatem barbaris
inauditam, et apud posteros vix inventuram fidem: neque infan-
tium vagitus, neque singultus puerorum, neque lachrymas matro-
narum, neque canos senum rabidas ac saevientes belluas commo-
visse; virgines promiscue imminutas, juxta strenuos et imbecilles
obtruncatos, agros vastatos, regni opes attritas, periisse flammis
quod ferrum reliquerat. Lugenda adhuc enumeravimus: eundum
ad erubescenda est. [C1b] Matrem liberos, ne gladiorum acie cade-
rent, in flumen abjecisse; cadavera mortuorum medio templorum
sepulchris eruta; foeminas situ nondum corruptas denudatas, in
aris (obstupescant Christiani) manibus et pedibus ligatas, ad fores
templi fulcris erectas; et alia prorsus abominabili saevitia per- j

[Seite 179]

petrata. O saeculum etiam Mezentiis,k Tiberiis, Neronibus et Do-
mitianis in crudelitatem ingeniosius! Vivi propudiis humani gene-
ris non sufficimus, mortui accersuntur. Exacerbatis itaque tam
nefariis facinoribus bellum primo inter remedia erat, ut scirent nos
pro patria dimicare posse; et qui timere desieramus, incipiebamus
odisse. Atque solutos fuisse nos a regio sacramento, nemo nisi ju-
ris et privilegiorum regni huius ignarus inficias ibit; irridebunt
magis facilitatem nostram et indignabuntur omnes, tam diu nos
intolerabilem saevitiam concoxisse.


Nunc in clementiae tuae sinum, non sine coelesti instinctu nos
recipimus, o REX, cujus ipsum nomenl etiam Pacem nobis pro-
mittit. Deus tibi det, Princeps indulgentissime, quicquid tam inu-
sitata mansuetudo tua meretur: nos cultu et obsequio grati [C2a]
erimus, si plura non possumus. Bohemos, Moravos, Silesios, Lusa-
tos qui nos dicet inposterum, multa dicet; plura, qui tuos. Tui su-
mus dum sumus; pro te abire quandocunque Deus volet, felicissi-
mum augurium putabimus. Sardos ajunt sumpto herbae succo
sub exitum vitae ridere:m pro te morti etiam obviam ibimus laeti
libentesque si opus erit. Pro te pugnare gestimus: non deerunt
vires sub tam forti, non voluntas sub tam intrepido, non successus
sub tam justo duce militantibus. Vincemus armis, qui causa vin-
cimus. Finem persequendi non lassitudo nostra, sed mors hostium
faciet, et ferrum quod lente sumpsimus, lente deponemus. Si
numerus noster minor est, major erit animus: nunquam multi
sunt, qui occumbunt.n

Interim te Praga, nutrix et hospita tot Caesarum regumque,
obsecramus, ne Principem optimum nostrae Silesiae diutius invi-
deas; quae nunc procul dubio vultum ipsius expectat, et ardenti
desiderio flagrat. Intra patriam nostram, REX, intra. Acceptus
eris omnibus: venis enim omnibus. Intra stipatus satellitibus
et militum manu: nihil [C2b] eos veremur, qui sub tam modesto
rege didicerunt vivere. Intra sine illis: tuam hic gentem, tuos

[Seite 180]


servos reperies. Videor mihi certe videre totam regionem amoenis-
simam commoventem se funditus atque tibi occurentem: Prin-
cipum studia, aemulationes nobilium, senatorum stipationem, ef-
fusam ad te contuendum plebem, praecedentem, comitantem, in-
sequentem, et praesentem quoque flagitantem, Vratislaviae pul-
cherrimae urbium muros optato amplexu te excipientes, turrium
fastigia quasi se tibi inflectentia, ipsam autem majestatis tuae emi-
nentia superbientem. Sed haec omnia literatis, quorum ingens
apud nos proventus, relinquo, consciusque et magnitudinis tuae,
REX Potentissime, et ingenii mei imbecillitatis, coelestes tuas
virtutes sola admiratione et silentio venerabor.

Dominum universi, qui mutat tempora et vices temporum, abji-
cit reges et instituit, publica voce supplices veneramur, Majesta-
tem tuam custodiat, servet, protegat, regat consilia tua et cogi-
tationes. Floreat sub te religio, et a pietate tua incrementum acci-
piat fidemque veritatis; ejiciantur stirpes su-[C3a]perstitionis, et
deliria traditionum, abominationes ante oculos Dei. Confundantur
hostes, sequantur signa quibus obviam iverunt: Ziscamo scopu-
lum et terrorem malorum bello, pace te ipsum vincas; augeas reg-
num togatus, quod asseris armatus. Si vero tristius quid paras, o
Deus, et finem laborum propter peccata nostra nondum facis, fac
ut pro nominis tui defensione, pro Principe nostro, pro libertate,
pro patria, aut superemus fortiter, aut beate occumbamus, aut
utrunque. Tuere imperium ejus, qui tuam gloriam tuetur, eumque
functum longissima statione mortali, reposita mole reipu-
blicae felicissima, ab hoc caduco transfer ad sceptrum
vitae, quod non auferetur in aeternum.

[Seite 181]

[.2] p
AD EUNDEM
VRATISLAVIAM IN-
GREDIENTEM, EPIGRAM-
MA EIUSDEM.

ASpice, Rex, nostram, tibi quae dicat omnia, Breslam:
Aequa Palatino surgit et illa solo.
Si mores hominum placidos, si jura requiris,
Urbs genium dices exprimit ista meum.
5 Si saltus et rura voles, non largius ullis
Indulsere sibi Flora Ceresque locis.
Has habitant aedes Phoebus, Phoebique sorores:
Arcibus his irae Mars habet arma suae.
Intuitu sunt digna tuo, quacunque fereris,
10 Templa, forum, turres, moenia, tecta, viae.
Congessit Natura suos huc prodiga luxus,
Et totius opes orbis in urbe vides.
Vitifero sed par quid possidet Odera Rheno?
Haec quoque fit purum te veniente merum.

Fußnotenapparat

a am Rand: [A2a]
b Philadelphus: Ptolemäus II., 309–246; er bereicherte die Bibliothek
in Alexandria.
c Diese Nachricht wird von L. Albinius erzählt; Livius V 40, 7.
d Das griechische Wort für Knöchelwürfel.
e parricidialibus dürfte gemeint sein; die englische Übersetzung hat
»parricidiall arts«.
f Heinrich IV. von Frankreich war 1610 von Ravaillac ermordet wor-
den.
g Der als Pulververschwörung (gunpowder plot) bekannte Versuch,
Jakob I. und das Parlament in die Luft zu sprengen.
h Die engl. Übers. hat für laverniones »These theeuish Mates and masked
Murtherers«.
i L. Aelius Seianus, der berüchtigte Günstling des Kaisers Tiberius,
wurde 31 n. Chr. hingerichtet, nachdem er mehrere Morde begangen hatte.
j tutiores] Aus tutius geändert
k Mezentius: Ein sagenhafter etruskischer König, der wegen Grausam-
keit aus seinem Königtum vertrieben wurde; später von Äneas getötet.
l Anspielung auf mhd. vride + rîch.
m Der schon von Suidas erwähnte risus sardonicus, der auf den Genuß
von herba sardonica folgt.
n Wels, op. cit. (siehe Einleitung), S. 93, Anm. 1, meint es sei unquam
zu lesen; nicht unbedingt.
o Die beiden böhmischen Rebellen Hus (S. 177, 12) und Žižka werden
nur beiläufig erwähnt.
p am Rand: [C3b]
XML: http://diglib.hab.de/edoc/ed000257/Band_I/I_42.xml
XSLT: http://diglib.hab.de/edoc/ed000257/skripte/tei-transcript.xsl