FORMVLAE PVERILIVM COLLOQVIORVM PER SEBALDVM HEYDEN; QVIBVS HAVD INCOMmodê accesse aint ex Pappa Ioannis Murmelij, VARIAE ORATIVNCVLAE, puerorum vsui exposire. ITEM PRAECEPTA MORALIA, ET PROTRITA Quaedam prouerbia. IT MEX GEORGIO HACERI ELERitißima aliquot Adagia Erasmi Roterodami, ad phrasin Germanicam reddita. Accessit praeterea BERNHARDI HETZELII TRVErensis Enchiridion nouum in ipsum puerorum ordine Alphabetico scriptum. URSELLIS, Excudebat Cornelius Sutorius. ANNO M. DCIII. Transkribiert durch Sebastian Rosenberger

➨ Hinweis: Die Edition ist in Bearbeitung und daher nur eingeschränkt zitierfähig.

Zur Zeit sind Änderungen und Korrekturen am Text und in den Apparaten möglich.

Nach der endgültigen Veröffentlichung werden etwaige Korrekturen und Ergänzungen in einem Änderungsregister gelistet.

FORMVLAE PVERILIVM COLLOQVIORVM PER SEBALDVM HEYDEN; QVIBVS HAVD INCOMmodê accesse aint ex Pappa Ioannis Murmelij, VARIAE ORATIVNCVLAE, puerorum vsui exposire. ITEM PRAECEPTA MORALIA, ET PROTRITA Quaedam prouerbia. IT MEX GEORGIO HACERI ELERitißima aliquot Adagia Erasmi Roterodami, ad phrasin Germanicam reddita. Accessit praeterea BERNHARDI HETZELII TRVErensis Enchiridion nouum in ipsum puerorum ordine Alphabetico scriptum. URSELLIS, Excudebat Cornelius Sutorius. ANNO M. DCIII.

[VS] [[1]]

FORMVLAE

PVERILIVM

COLLOQVIORVM

PER SEBALDVM HEYDEN ; QVIBVS HAVD INCOM-

modê accesse aint ex Pappa Io-

annis Murmelij,

VARIAE ORATIVNCVLAE,

puerorum vsui exposire.

ITEM PRAECEPTA MO-

RALIA, ET PROTRITA

Quaedam prouerbia.

IT MEX GEORGIO HACERI ELE-

Ritißima aliquot Adagia Erasmi Roterodami, ad phrasin Germani -

cam reddita.

Accessit praeterea

BERNHARDI HETZELII TRVE-

rensis Enchiridion nouum in ipsum puerorum

ordine Alphabetico conscriptum.

URSELLIS,

Excudebat Cornelius Sutorius.

ANNO M. DCIII.

[[2]]

EPIGRAMMATA AD PVEROS.

Parue puer, gremiu venienti pade libello:
Fert tibi sparantam semilatinus opem.
Cede senex: teneris tenui succurro labore
Et mea proptereà Musa bilinguis erit.
Hic pueris qcunq[ue] laborat scripta legedo,
Per studiu geminu ligua gemelli datur.
ALIVD.
Dicere dicendo disces, puer, ergò latinè
Suesce loqui: quamuis vsus in arte valet.
ALIVD.
Si pueri scirent, res quanta sit esse peritu.
Vix etiam somno tempora parua daret.
ALIVD.
Ni quis & humanos mores simul attibus addat
Ingenius, quauis doctus, habetur iners.
ALIVD.
Moribus humanis mihi ferè perditus ille est,
Quem prodesse iuuat, quàm dare dana pudet.
Hoc etenim brutis homo praestat inertibus vno,
Si sic quosque colat, ceu cupit ipse coli.
ALIVD.
Chari discipuli, vester sit sermo Latinus.
Dicendo discet dicere quisque benè.
SESEBALDVS HEYDEN PVeris suae fidei commissis, S. D.
[[3]]

PRocv dubio meministis adhuc, optimi pueri, cur altero ab hinc anno veterem illum vsum, quo vobis per singulos dies bina rerum vocabula addiscenda proponeba[n]tur, è meo ludo exploserim. Nempè quòd absurdum & ferè nullius fructus videretur. Quid enim ad latina[m] phrasin adeò hoc faceret, si vno & altero vocabulo percepto, nullus pratereà vsus accederet? Substitui autem in locum vobis singulis diebus, singulas oratiunculas, quae tamen octo syllabas no[n] excedere[n]t, addiscendas : Idq[ue] in forma[m] Dialogorum, vt sic in addiscendo gratior facultas, & in repetendo iucu[n]dior co[m]moditas rudib adhuc ingenijs accederet Quia verò libelli illi Latinarij( vt vocant) nostra manu vobis conscripti perpetui esse nequeant, & immcsus labor sit, quoties perierint illi, nouos exscribere, & tamen, nisi hos Dialogos totos quisq[ue] habeat, praeter quam quod citra tadium repetere neutiquam poßit, etiam nullum fructum consequi valeat. Ideò eos qualescu[n]que ta[n]dem sunt, imprimendos curaui, vt exiguo ære laceratos libellos repetere possetis, & vos quotiaianae repetitionis vel ob characteris venustatem, tanto minus pigeret. Gratis igitur hæc munera accipite animis, atq (ue ) vestrum praeceptorem, vt dignum est, diligite & colite. Valete

[[4]]

SALVTATIO MATVTINA, Dialogus I.

Andreas. Balthasar.
A Bonus dies.
Ein guter Tag.
B Deo gratia.
Gott sey danck.
A Opto tibi bonum diem.
Jch wünsch dir eine[n] guten Tag.
B Talem & tibi precor.
Jch biet dir auch so viel.
A Benè sit tibi hoc die.
Dir sol an dem Tag wol seyn.
B Nec tibi malè sit.
Es sol dir nicht vbel seyn.

SALVTATIO MERIDIANA, Dialogus II.

Blasius. Clemens.
B Salue Clemens.
Sey gegrüst Clemens.
C Et tu salue.
Sey du auch gegrüst.
[[5]]
B Salue plurimum.
Du sey sehr gegrüst.
C Tu tantundem salue.
Und du auch so sehr.
B Saluus sis tu.
Du sey gegrüst.
C Tu quoque salue.
Sey du auch gegrüst.
B Salutem tibi precor.
Jch wünsch dir Heyl.
C Eandem & tibi opto.
Dasselb wünsch ich dir auch.
B Salute te impertior.
Jch gib dir Heyl.
C Et ego quoque te.
Und ich dir auch.
B Iubeo te saluere.
Jch sag dir Heyl.
C Te quoque ego.
Jch dir auch.

SALVTATIO VESPERTINA, Dialogus III.

Carolus. Demetrius.
C Bonus vesper.
Ein guten Abendt.
[[6]]
D Gratia Deo.
Danck sey Gott.
C Bonum serum. Non sero.
Ein guten Abendt.
D Laus creatori.
Dem Schöpffer sey Lob.
C Hic vesper felix sit tibi.
Der Abend sey dir glückselig.
D Nec tibi infelix sit.
Er sey dir auch nit vnglückselig.

SVB PRIMAM FACEM NOCTIS, Dialogus IV.

Decius. Eustachius.
D Sit tibi hæc nox felix.
Dir sey diese Nacht glückselig.
E Et tibi fausta hæc sit.
Sie sey dir auch glückselig.
D Faustam degas noctem.
Hab dir ein gute Nacht.
E Tu quoque non infaustam.
Und du auch kein böse.
D Nox isthæc vobis commodet.
Die Nacht sey euch gut.
E Et tibi non incommodet.
Sie sey dir auch nicht bösz.
[[7]]

DVM ITVR CVBITVM. Dialogus V.

Felix. Caspar
F Quota est hora?
Umb welche stund ist es?
C Sonuit tertiam.
Es hat drey geschlagen.
F Eundum est cubitum.
Man sol schlaffen gehen.
C Non dormiturio.
Mich schläffert nicht.
F At ego oppidò.
Mich aber gar sehr.
C Tu eas cubitum.
Gehe du schlaffen.
F Quid tu autem ages?
Was wiltu aber thun?
C Legam vlterius.
Jch wil weiter lesen.
F Malo quiescere.
Jch wil lieber ruhen.
C Facesse hinc Endymion.
So gehe hin du Endymion.
F Haud te impediuero.
Jch wil dich nicht irren.
[[8]]

DVM REDITVR CVBITV. Dialogus VI.

Gabriel. Henricus.
G Heus expergiscere.
Hörstu wach auff.
H Sine vt dormiam.
Lasz mich schlaffen.
G Surgendi tempus est.
Die Zeit ist auffzustehen.
H Nondum diluxit.
Es ist noch nicht Tag worden.
G Aperi oculos.
Thue die Augen auff.
H Adhuc grauantur somno.
Sie seynd mir noch voll schlaff.
G Es glire somnolentior.
Du schläffest mehr dan[n] ein Rasz.
H Rogo ne sis molestus.
Lieber lasz mich zu ruh.
G Non pudet te Asine?
Du Esel schämstu dich nicht?
H Cuius me pudeat?
Wesz sol ich mich schämen?
G In multam lucem stertere.
Zu schlaffen an den hellen Tag.
[[9]]
H Quotam horam sonuit?
Wie viel hat es geschlagen?
G Iam imminet prima.
Es wird jetzt eins schlagen.
H Adhuc parum dormiam.
Jch wil noch ein kleines schläfflein thun.
G Quin surgis piger?
Fauler wiltu nicht auffstehen?
H Quomodo tam citò?
Warumb so baldt?
G Mox fuste te excitauero.
Mit einem Kolben wil ich dich baldt auffwecken.
H Iam surgo, parce precor.
Jetzt stehe ich auff/ ich bitt verschon.

DVM ITVR AD SCHOLAM, Dialogus VII.

Hanno. Iohannes.
H Heu quid facimus?
O wehe was thun wir?
I Cur sic vociferas?
Was schreyestu also?
[[10]]
H Nimis diu dormiui.
Jch hab zu lang geschlaffen.
I Quid ita? quid times?
Wie also? was förchstu ?
H Tempus iustum transiit.
Die rechte Zeit ist hin.
I Quod tempus dicis?
Welche Zeit meynstu ?
H Horam primam.
Die erste Stund.
I Tu certè falleris.
Du jrrest dich.
H Tamen audiui.
Jch hab es doch gehört.
I Non rectè audiuisti.
Du hast nicht recht gehört.
H Quotam tu audiuisti?
Welche hastu gehört?
I Audiui vltimam.
Jch hab den Garausz gehört.
H Quota ea est?
Wie viel ist das?
I Duodecima.
Zwölffe.
H Vtinam verum sit.
O dasz es war were.
[[11]]
I Non est quod dubites.
Da hab du kein Zweiffel an.
H Oppidò lætor.
Jch frew mich sehr.

INTER EVNDVM IN SCHOLAM, Dialogus VIII.

Iodocus. Kilianus.
I Heus heus mane.
Hörstu stehe stil.
K Quid vis? cur maneam?
Was wiltu ? warumb sol ich stehen?
I Est quod tecum loquar.
Jch hab etwas mit dir zu reden.
K Modo non vacat.
Jch hab jetzund nicht dieweil .
I Tantillum perneges?
Wiltu mir ein solches versagen?
K Mitte me modò.
Lasz mich jetzund gehen.
I Non te dimittam.
Jch wil dich nicht gehen lassen
K Enecas me furcifer.
Du Bub machest mich doll.
[[12]]
I Tantùm verbum audi.
Hör nur ein Wort.
K Ecquid mea refert?
Gehet das auch mich an?
I Per multum scilicet.
Ja eben viel.
K Quid negotii est? dic.
Was ist es? sage an.
I Dicam, modò des fidem.
Jch wil es sagen/ doch verheisz mir vor.
K Quam fidem darem?
Was sol ich dir verheissen?
I Te non fore insidum.
Dasz du mir nicht vntreuw wöllest seyn.
K Do fidem, fidus ero.
Gehe hin/ ich wil dir trew seyn.
I Adhibe huc aurem.
Halt das Ohr her.
K Quid aurem? clare dic.
Was Ohr? sag es laut.
I Arcana res est.
Es ist ein heimlich Sach.
K Tamen soli sumus.
Seynd wir doch allein.
[[13]]
I Clarè non dicam.
Jch wil es nicht laut sagen.
K Ludificaris nunc me.
Du spottest nur mein.
I Id est quod volui.
Eben das wolt ich.
K Haud impunè feres:
Es sol dir nicht geschenckt werden.

INTER DISCENDVM IN SCHOLA, Dialogus IX.

Kilianus. Lampertus.
K Heus tu huc sede.
Hörstu setz dich hieher.
L Quid isthîc facerem?
Was sol ich daselbst thun?
K Discamus simul.
Wir wöllen miteinander lernen.
L Rem gratam offers.
Das ist mir angenem.
K Alter alterum doceat.
Einer sol den andern lehren.
[[14]]
L Perlubens pareo.
Jch folge gar gern.
K Quidnam tu discis?
Was lehrnestu ?
L Disco legere.
Jch lehrne lesen.
K Vbi nunc legis?
Wo liesestu jetzundt?
L In hoc folio.
An diesem Blat.
K Scis lectionem?
Kanstu die Lection?
L Non admodum promptè.
Nicht sehr wol.
K Quoties recitasti?
Wie offt hastu auffgesagt?
L Semel
j.
Bis
ij.
Ter
iij.
Quater
iiij.
recitaui.
K Cui nam recitasti?
Wem hastu auff gesagt ?
L Rectori Scholæ.
Dem Schulmeister.
K Si quid nescis, roga.
Was du nicht kanst/ das frag.
[[15]]
L Quî hoc legam.
Wie sol ich das lesen.
K Collige literas.
Buchstabe es.
L Tu me obserua.
Mercke du mir drauff.
K Vt hæsitas lingua?
Wie stammelstu also?
L Sic assuetus sum.
Jch hab es also gewohnet.
K Desuesce rursus.
Entwehn dich desz wider.
L Pergam legere.
Jch wil weiter lesen.
K Iam verba præcipitas.
Jetzund eylestu zu sehr.
L Tu melius doce.
Lehre mich es besser.
K Sic distinctè legas.
Also vnterschiedlich soltu lesen
L Tam clarè haud queo.
Jch kans nicht so deutlich.
K Vsu addisce.
Durch vbung lerne es.
L Tentabo quid possum.
Jch wil versuchen was ich kan.
[[16]]

DE CAVENDIS IN SCHOLA CORYCÆIS, Dialogus X.

Lucas. Marcus.
L Cur tu sic mussas?
Wie bistu so still?
M Non audeo loqui.
Jch darff nicht reden.
L Quis tibi prohibuit?
Wer hat es dir verbotten?
M Præceptor noster.
Vnser Schulmeister.
L Tamen is non adest.
Jst er doch nicht zugegen.
M At Corycæi adsunt.
Es seynd aber die Auffmercker da.
L Quos Corycæos dicis?
Wer seynd aber die Auffmercker?
M Qui clanculum nos signant.
Die vns heimlich anschreiben.
L Nullum ex his nosti?
Kennestu keinen aus jhnen?
M Quî ego noscerem?
Wie sol ich sie kennen?
L Tam cautè rem agunt?
Halten sie sich so heimlich?
[[17]]
M Ea est illisastutia.
Sie seynd so listig.
L Tu loquere latinè.
Rede du Lateinisch.
M Quàm vellem, si scirem.
Wie gern wolt ich/ so ich köndt
L At sic addisces citiùs.
Du wirsts aber also ehe lernen.
M Hac spe dulcescit ferula.
Disz macht dasz ich streichens nit acht.

DE FERVLA. Dialogus XI.

Martinus. Nicolaus.
M Quis hic eiulat?
Wer greint da?
N Ego sum miser.
Jch armer bin es.
M Quo pacto miser es?
Warumb bistu arm?
N Virgis cæsus sum.
Jch bin gestrichen worden.
M Quid commeruisti?
Was hastu vorschuldt?
[[18]]
N Nihil didiceram.
Jch hatt nichts gelernt.
M Meritò cæsus es.
Mann hat dich billig gestrichen
N Etiam tu me ludis?
Spottestu mein auch?
M Cur autem non didiceras?
Warumb lernestu aber nicht?
N Post hac ero cautior?
Jch wil forthin embsiger sein

DE IENTACVLO, Dialogus XII.

Neuius. Osvvaldus.
N Quo tu nunc abis?
Wo gehestu jetzund hin?
O Domum me confero.
Jch gehe heym.
N Quid domi ages?
Was wiltu daheim thun?
O Sumam ientaculum.
Jch wil die frühsuppen essen
N Quâ nam iturus es?
Welchen Weg wiltu gehen
O Hâc per forum.
Da vber den Marck.
[[19]]
N Comitabor te.
Jch wil dir das geleyt geben.
O Nihil opus est.
Es ist ohn noth.
N Auersaris me?
Verachtestu mich?
O Non, sed parco tibi.
Nein/ sondern ich schon dein.
N Nihil est quod agam.
Jch hab sonst nichts zuthun .
O Lubens te accipio.
Jch nimb dich gern an.

DE REDITV A IENTACULO, Dialogus XIII.

Onophrius. Paulus.
O Vnde nobis redis?
Wannen kompstu her?
P A ientaculo.
Von der frühsuppen.
O Vbi ientasti?
Wo hastu zu morgen gessen?
P Rogas? domi meæ.
Fragstu ? in meinem Hausz?
O Quid ientasti?
Was hastu gessen?
[[20]]
P Panem iurulentum.
Ein Brodt in einer Suppen.
O Quis tecum ientauit?
Wer hat mit dir gessen?
P Tota familia.
Das gantze Hauszgesind.
O Nihil mihi adfers?
Bringstu mir nichts?
P Quid adferrem tibi?
Was sol ich dir bringen?
O Frustum panis.
Ein stück Brodt.
P Panem quidem habeo.
Brodt hab ich ja wol.
O Cedò mihi partem.
Gib mir auch ein theil.
P Accipe dimidium.
Hab dirs halb.
O Ago tibi gratias.
Jch sag dir danck.
P Non age, sed refer.
Nicht sag/ sondern gib danck.
O Non est vnde referam.
Jch hab nit wieder zukheren .
P Non semper egebis.
Du wirst nit allzeit ma[n]gel haben.
[[21]]
O Gratum me reperies.
Du solt mich danckbar finden.

DE PRÆPARAMENTIS ad scribendum. Dialogus XIV.

Petrus. Quirinus.
P Para mihi hanc pennam.
Temperier mir die Feder.
Q Est tibi cultellus?
Hastu ein Messerlein?
P Est, sed valdè hebes.
Ja/ es ist aber gar nicht scharff.
Q Acutiorem adfer.
Bring her ein schärpffers.
P Vbi accipiam.
Wo sol ichs nemmen?
Q Vtendum expete.
Entlehne es.
P Adfero, vtere.
Jch bring es/ brauch du es.
Q Vis crassam, an tenuem?
Wiltu die klein oder grosz?
P Mediam volo.
Jch wils mittelmässig.
[[22]]
Q Da atramentum.
Gib Tinten her.
P En atramentarium.
Schauw da das Tintenfasz.
Q Da quoque papyrum.
Gib mir auch ein Papyr.
P Et hæc in promptu est.
Es ist auch schon da.
Q Papyrus perfluit.
Das Papyr schlegt durch.
P Non habeo aliam.
Jch hab kein anders.
Q Quid vis vt scribam?
Was wiltu dasz ich schreib?
P Præscribe literas.
Schreib mir ein A b c für.
Q Tu imitaberis?
Wiltu es nachschreiben.
P Ita, in hoc peto.
Ja/ darumb beger ichs .
Q Sæpè exscribe.
Du schreib es offt ab.
P Faciam vt iubes.
Jch wil thun wie du heissest.
[[23]]

INTER REDEVNDVM À SCHOLA, Dialogus XV.

Quintius. Rudolphus.
Q Vt tecum agitur?
Wie gehet es dir?
R Benè mecum agitur.
Es gehet mir wol.
Q Id lubens audio.
Das hör ich gern.
R Gratiam habeo.
Jch danck dir.
Q Vbi nam fuisti?
Wo bistu jetzundt gewesen?
R In ludo literario.
Jn der Schul.
Q Quorsum sic properas?
Wo eylestu also hin?
R Domum versus.
Heym werts .
Q Quid domi ages?
Was wiltu daheym thun?
R Adornabo mensam.
Jch wil den Tisch zurichten.
Q Tam manè prandes?
Jssestu das mittagmahl so früh?
[[24]]
R Obsequor parenti.
Jch thu wie mich der Vatter heist.
Q Facis vt te decet.
Du thust wie dir geziempt.
R Abeo, tu vale.
Jch gehe dahin/ sey gesegnet.
Q Et tu quoque vale.
Sey du auch gesegnet.

DVM INSTRVITVR MENsA, Dialogus XVI.

Remigius. Sebaldus.
R Puer vbi es?
Junger wo bistu ?
S Adsum, quid me vis?
Da bin ich/ was wiltu mein?
R Insterne mensam.
Bereyt den Tisch.
S Est tempus prandio?
Jsts essens Zeit .
R Est, quando sic libet.
Ja/ weil es mir also gefelt.
S Rectè curabitur.
Jch wil im recht thun.
R Porrige cultros.
Lang die Messer her.
[[25]]
S In promptu sunt.
Sie seynd schon da.
R Da mappas manuarias.
Thu die handthüchlein her.
S Et istæ adsunt.
Die seynd auch schon da.
R Adpone salinum.
Setz das Saltzfasz auff.
S Prius sale implebo.
Jch wils vor mit Saltz füllen.
R Elue calices.
Wäsch die Trinckgeschirr.
S Dudum laui.
Jch habs längst gewäschen.
R Adfer orbes.
Bring die Teller.
S In scamno iacent.
Sie liegen auff der Banck.
R Et corbem cocleariam.
Auch den Löffelkorb.
S E paxillo pendet.
Er hangt am Nagel.
R Apta circulum.
Stell den Schüsselring.
S Nunquid aliud vis?
Was wiltu mehr?
[[26]]
R Nunc mores discas.
Jetzund soltu Zucht lernen.
S Quos mores discam?
Was sol ich für Zucht lernen?
R Quos in mensa serues.
Die du am Tisch brauchen solt.
S Rogo me doceas.
Jch bit dich lehr mich.
R Perlubens hoc faciam.
Das wil ich gern thun.
S Ego auscultabo.
Jch wil fleissig darauff mercken.
R Ne me interpella.
Red mir nichts darzwischen.
S Haud verbum faciam.
Jch wil kein Wort reden.
R Primò vngues purga.
Erstlich reinige die Nägel.
Hinc manus laua.
Darnach wäsch die Hände.
Mox Deo benedicas.
Als dann sprich das Benedicite.
Deus pater noster cœlestis benedicat nobis filijs suis, & his que ia[m] sumus sumpturi, per Iesum Christum Dominum nostrum, Amen. [[27]]
Post decenter accumbe.
Darnach setz dich züchtig nider.
Cibos cape digitis.
Die Speisz greiff mit de[n] fingern an.
Ne conde vola.
Nicht fasz in die Faust.
Primus ne esto esu.
Nicht sey der erste mit dem essen.
Ne primus bibe.
Trinck auch nicht zum ersten.
Cubito ne fulcias.
Stewer dich nit auff die Elnbogen.
Erectus sede.
Sitz auffgericht.
Nec pandas brachia.
Und spreit die Arm nicht ausz.
Non bibe auidè.
Nicht trinck begierlich.
Nec mande auidè.
Auch käuwe nicht geitzig.
Proxima te cape.
Nimb das nechst vor dir.
In orbe ne morare.
Saum dich nicht auff dem Teller.
Alios ne inspicito.
Sihe ander Leut nicht an. [[28]]
Bibiturus os terge.
Wüsch den Mund wen du trincken wilt.
Non manu, sed mappula.
Nicht mit der Handt/ sondern mit dem Tuch.
Morsa ne redintinge.
Das gebissen tunck nicht wider eyn.
Ne linge digitos.
Nicht leck an den Fingern.
Nec ossa rode.
Nag auch kein Bein.
Quæcunque scinde cultro.
Ein jedes schneid mit dem Messer.
Os non perungas.
Beschmir dem Mund nicht.
Digitos sæpè terge.
Die Finger truckene offt.
Nares ne fode.
Nicht grübel in der Nasen.
Non rogatus tace.
Schweig weil man dich nicht fragt.
Quod satis est ede.
Jsz so viel du magst. [[29]]
Cùm satur es surge.
Wan du gnug hast so steh auff.
Rursus laua manus.
Wäsche die Hände wider.
Mensalia tolle.
Heb das Tisch gereht auff.
Deo gratias age.
Sag Gott dem Herrn danck.
Qui nos creauit, redemit & pauit, huic gratias agimus sempiternas, per Iesum Christum Dominu[m] nostrum. Amen.

A PRANDIO REDEVNTIUM IN SCHOLAM, Dialogus XVII.

Simon. Titus.
S Quid geris in sinu?
Was tregstu im Busen?
T Merendam meam.
Mein Vesperzehren.
S Ego nihil attuli.
Jch hab nichts bracht.
T Quid autem edes?
Was wiltu dann essen?
[[30]]
S Emam mihi panem.
Jch wil mir ein Brodt kauffen.
T Habes pecuniam.
Hastu Gelt.
S Obolum habeo.
Jch hab ein Heller.
T Quis tibi hunc dedit?
Wer hat dir den geben?
S Pater meus dedit.
Mein Vatter hat mir ihn geben.
T Benignum habes patrem.
Du hast ein gütigen Vatter.
S Qualem tu habes?
Was hastu für einen?
T Admodum durum.
Einen sehr harten.
S In rem tuam est.
Es ist dein nutz.
T Mallem alium.
Jch hett lieber einen andern.
S Stultè loqueris.
Du redest närrisch.
T Sic mihi excidit.
Es ist mir also herausz gefahren .
S Perires licentia.
Du verdürbst durch nachlässigkeit.
[[31]]

IN SCHOLA LVDENTIUM, Dialogus XVIII.

Timotheus Vitus.
T Væ nobis Vite.
O wehe vns.
V Quid est? quid tremis?
Was ists ? warumb zitterstu ?
T Ego & tu perimus.
Es wirt mir vnd dir vbel gehen.
V Quid ita? qua de causa?
Wie also? ausz was vrsachen?
T Præceptor venit.
Der Schulmeister kompt.
V Quid ex te audio?
Ey was hör ich von dir?
T Væ nostris natibus.
O wehe vnsern ärsen.
V Vbi is est? obsecro.
Ey lieber wo ist er dann?
T Per gradus ascendit.
Er gehet die Stiegen herauff.
V Quis ait? quis vidit?
Wer sagt das? wer hat das gesehen?
T Ego met inquam vidi.
Jch sag dir/ ich hab ihn gesehen.
[[32]]
V Vidit ne nos ludere?
Hat er vns sehen spielen?
T Id est quod timeo.
Eben desselbige förcht ich.
V Quid ergo agemus?
Was wöllen wir dann thun?
T Amoue orbiculos.
Thu die Rädlein hinweg.
V Rectè admones.
Du mahnest mich recht.
T Explicemus libros.
Wir wölle[n] die Bücher auffthun.
V Certè astutus es.
Du bist warlich listig.
T Sic arbitrabitur nos discere.
Also wirt er meynen wir lernen.

DE DIMISSIONE A LITERIS, Dialogus XIX

Vlysses. Xanthus.
V Io gaudete sodales.
Jo freuwet euch ihr gesellen.
X Quid est quod sic gestis?
Was ists dasz du also frolockest.
V Sunt nobis feriæ.
Wir haben ein Urlaub.
[[33]]
X Quas dicis ferias?
Was für ein Urlaub?
V Ocium à literis.
Müssigkeit von dem lernen.
X Quando ociabimur?
Wann werden wir Feyr haben?
V Hodie à prandio.
Heut nach mittag .
X Ergo ludemus.
So wöllen wir spielen.
V Quidnam ludemus?
Was wöllen wir spielen?
X Ludemus globulis.
Wir wöllen klückern.
V Ludus puerilis est.
Das ist ein Kindisch Spiel.
X Quem tu ludum malles?
Welches Spiel woltestu lieber?
V Decertemus saltu.
Wir wöllen in die wett springe[n].
X Hunc ludum odi.
Dem Spiel bin ich feindt.
V Quanam de causa?
Ausz was vrsach?
X Quia pedes lassat.
Es macht müde Bein.
[[34]]
V An non pudet te?
Schämestu dich nicht?
X Cuius me puderet?
Wes sol ich mich schämen?
V Quòd tam piger es.
Das du so faul bist.
X Certè piger non sum.
Warlich ich bin nicht faul.
V Quin ergo saltabis?
So wirstu freylich springen?
X Caue, ne prouoces.
Schaw/ forder mich nicht ausz.
V Imò te adiuro.
Ja ich beschwere dich.
X Videbis quid possim.
Du wirst sehen was ich kan.

LITIGANTIVM DE sessione, Dialogus XX.

X. Y.
X Apage te hinc.
Heb dich da hinweg.
Y Satis imperiosè.
Sihe gewaltig genug.
X Hic mihi locus est.
Das ist mein statt.
[[35]]
Y Atqui ego nego.
Jch sag neyn darzu.
X Prior hîc sedi.
Jch bin ehe da gesessen.
Y Cur autem surrexisti?
Warumb stundestu dann auff?
X Negotium fuit.
Jch hab zuschaffen gehabt.
Y Quid signi posuisti?
Womit hastu locum gemerckt?
X Non vides librum?
Siehestu nicht das Buch?
Y Liber isthic iacet.
Dein Buch ligt dort.
X At tu semouisti.
Du hast mirs hinweg geruckt .
Y Id factum pernego.
Das hab ich nicht gethan.
X Quin tandem cedes?
Wirstu nicht schier weichen?
Y Tu me vi extrudes?
Wilstu mich mit Gewalt hinweg stossen?
X Nisi volens cesseris.
Wo du nicht gern weichen wilt.
Y Hic dicam magistro.
Das wil ich de[m] Schulmeister sagen.
[[36]]
X Susque deque fero.
Jch frag gar nichts darnach.

INVITANTIVM SE INVICEM, Dialogus XXI.

Y. Z.
Y Cras ad me veni.
Komm morgen zu mir.
Z Metuo vt possim.
Jch förcht ich kön[n] es nicht thun.
Y Cur non possis?
Warum[b] kanstu es nicht thun.
Z Domi manendum.
Jch musz daheym bleiben.
Y Quid negotij est?
Was hastu zu thun?
Z Oportet me scribere.
Jch musz schreiben.
Y Scribito cras.
Schreib morgen.
Z Nihil polliceor.
Jch verheisz nichts.
Y Sic colis socium?
Heltestu also deine Gesellen?
Z Culpa non est mea.
Die Schuldt ist nicht mein.
[[37]]
Y Posses si velles.
Du möchtest wol so du woltest.
Z Vellem si possem.
Jch wolt gern wo ich möcht.

DE STVDIO INTERROGANTIUM, Dialogus XXII.

Abraham. Brictius
A Quid à cœna facis?
Was thustu nach dem Abe[n]dmal.
B Cupis hoc scire?
Wiltu das wissen?
A Ideò sciscitor.
Darumb frag ich.
B Post cibum deambulo.
Jch spatziere nach dem essen.
A Quid postea agis?
Was thustu darnach?
B Audita repeto.
Jch betracht wider was ich hab gehört.
A Quomodo hoc facis?
Wie thustu das?
B Sæpè relegendo.
Mit offt vberlesen.
[[38]]
A Quid si quid excidit?
Wie wenn du etwas vergessen hast?
B Disco postridie.
Jch lerns den nechsten Tag darnach.

DE ABSENTIA A SCHOLA, Dialogus XXIII.

Benedictus. Christophorus.
B Vbi heri fueras?
Wo warestu nächten?
C Quonam tempore.
Umb welche Zeit?
B Statim à prandio.
Als bald nach dem essen.
C Domi laui.
Jch hab daheym gebadt.
B Quàm diu lauisti?
Wie lang hastu gebadt?
C Totam fermè horam.
Schier ein gantze Stundt.
B Quis tecum lauit?
Wer hat mit dir gebadt?
C Parentes mei.
Meine Eltern.
[[39]]
B Lotus quid feceras?
Was thetestu nach dem Badt?
C Siccabam capillos.
Jch drücknete mein Haar.
B Cur non ibas in scholam?
Warum[b] giengstu nit in die schul?
C Pater prohibuerat.
Der Vatter verbott mir das?
B Cur prohibuerat?
Warumb verbott er dir das?
C Nam caput madebat.
Mir war das Haupt nasz.
B Delicatus puer es.
Du bist ein zartes Kindt.

MVTVO GRATVLANTIUM, Dialogus XXIIII.

Cyrillus. Donatus.
C Vnde iam prorepis?
Wannen kreuchstu jetzund herfür.
D E domo mea.
Ausz meinem Hausz.
C Diu non te videram.
Jch hab dich lang nicht gesehen.
[[40]]
D Et ego te diutius
Und ich dich noch länger.
C Valuisti ne benè?
Bistu gesund gewest?
D Optimè valui.
Jch hab mich sehr wol gehabt.
C Aedepol gaudeo.
Warlich ich frewe mich.
D Vt tu autem vales?
Wie gehabstu dich aber?
C Admodum benè.
Sehr wol.
D Et ipsum gaudeo.
Jch freuw mich desz auch.

AGNOSCENTIVM SEmutuò, Dialogus XXV.

Simon. Petrus.
S Quod tibi nomen est?
Wie heisestu ?
P Mihi nomen est Petro.
Jch heisz Petrus.
S Qui sis non noui.
Jch ken[n] dich nicht wer du bist.
P Non me nouisti?
Kennestu mich nicht?
[[41]]
S Non negem si nouerim.
Jch läugnet nit so ich dich ke[n]t.
P Oblitus ne es mei?
Hastu dann mein vergessen?
S Antè nunquam te vidi.
Jch hab dich vor nie gesehen.
P Vt tandem agnosces.
Du wirst mich freylich kennen.
S Sanus herclè non es.
Du bist warlich nicht witzig.
P Ego ne, an tu hallucinaris?
Bin ich närrischer oder du?
S Vbi te nouissem?
Wo sol ich dich erkennt haben.
P In ludo literario.
Jn der Schul.
S Fuisti condiscipulus?
Bistu mein Schulgesell gewest?
P Ita, ferè biennium.
Ja/ fast zwey jar.
S Sine mecum recolam.
Halt lasz mich besinnen.
P Agnosce cicatricem.
Schaw die Masen an.
S Hanc tibi incusseram.
Jch hab dir die geschlagen.
[[42]]
P Cum theca pennaria.
Mit einem Schreibgezeug.
S De cicatrice te noui.
An der Massen kenn ich dich.
P Vides quod non insaniam?
Sihestu dasz ich nit thöricht bin?
S De forma non nouissem.
Jch hett dich an der Gestalt nicht kendt.

LITIGANTIVM DE RE ABLATA Dialogus XXVI.

Petronius. Theodorus.
P Redde quod meum est?
Gib mir was mein ist?
T Quis vis reddam?
Was sol ich dir geben?
P Quod surripuisti.
Das du mir genommen hast.
T Nihil tibi surripui.
Jch hab dir nichts genommen.
P Aufer cauillum.
Hör auff desz gespötts.
T Non equidem cauillor.
Jch spott gar nicht.
[[43]]
P Quin reddis tandem?
Wan gibstu mir es dann?
T Nihil hercle sumpsi.
Jch hab dir warlich nichts genommen.
P Ostende huc manus.
Lasz sehen die Hände.
T Hem ostendo, eccas.
Jch zeig sie/ siehe da sinds .
P Quid abstulisti?
Was hastu mir genommen?
T Equidem nihil abstuli.
Jch hab dir eigentlich nichts genommen.
P Excute manicam.
Schüttel ausz den Ermel.
T Tuo arbitratu.
Nach allen deinem willen.
P Inter vestes habes.
Du hast es vnter dem Kleid.
T Tenta liber.
Besuch mich wo du wilt.
P Noui sycophantias.
Jch kenne deine falschheit wol.
T Pergis molestus esse.
Wiltu noch nicht auffhören.
[[44]]
P Ablatum restitue.
Gib wider was du genommen hast.
T Furti me alligas?
Zeihestu mich dann Diebstals?
P Non furti, sed fraudis.
Nicht Diebstal/ so[n]dern Betrugs.
T Vlciscar hanc iniuriam.
Jch wil disz billich rechen.
P Et ego te vlciscar.
Jch wils an dir auch rechen.

PRODEVNTIVM IN FUNUS, Dialogus XXVII.

Thomas. Georgius.
T Adestum Georgi.
Komm her Georgi.
G Quid est, cur me vocas?
Warzu rüffestu mir?
T Est quod te volo.
Jch bedarff dein.
G Dictum puta.
Ach ich weisz es schon.
T Quid censes me velle?
Was meinstu was ich wöll.
[[45]]
G Vt tecum ludam.
Dasz ich mit dir spiel.
T Tota erras via.
Du jrrest dich gantz vnd gar.
G Quid igitur est?
Was ists dann?
T Tu vaticinare.
Raht du zu.
G Nescio vaticinari.
Jch kan nicht rathen.
T In funus prodibimus.
Wir werde[n] mit einer Leich gehe[n].
G Quod funus dicis?
Was ist das für ein Leich?
T Quod sit nescio.
Jch weis nicht wer es sey.
G Vnde autem nosti?
Woher weistu es dann?
T Præceptor indixit.
Der Schulmeister hats gesagt.
G Qua hora efferetur?
Wen[n] wird man es hinausz trage[n] .
T Puto septima.
Jch acht vmb siebene.
G Et ego prodibo.
Jch wil auch mitgehen.
[[46]]
T Tu mecum ibis.
Du wirst mit mir gehen.
G Ero tibi comes.
Jch wil mit dir gehen.
T Nec frustra hoc peto.
Jch beger das nicht vmb sonst .
G Cur autem petis?
Warumb begerstu das?
T Vt me doceas.
Dasz du mich lehrest.
G Quid te docerem?
Was sol ich dich lehren?
T Vino benedicere.
Den Wein gesegnen.
G Anne dum adfers?
Meynestu wan[n] du jhn bringest?
T Rem ipsam dicis.
Du sagst eben recht.
G Sic ego dicerem.
Also sagt ich.
T Dic iam ausculto.
Sag an ich merck schon drauff.
G Hoc vinum vobis faustum sit.
Der Wein sey euch glückselig.
Bono sit potus iste.
Der Tranck sey euch zu gut . [[47]]
Hoc vinum læti bibite.
Den wein trinckt mit freuden.
T Quid sternutanti imprecer?
Was sol ich de[m] niessende[n] wünsche[n]?
G Sit tibi hoc felix.
Disz sey dir glückselig.
Te Deus seruet.
Gott bewar dich.
T Quid auspicanti aliquid?
Was de[m] der etwas newes anfahet?
G Bono sit quod instituis.
Zu gut sey dir das du anfahest.
Benè vertat quod agis.
Es gerahte wol was du thust.
T Quid proficiscenti?
Wie wen einer hinweg zeucht?
G Sit iter hoc felix tibi.
Dir sey der Weg glückselich.
Perfaustè soluas anchoram.
Jch wünsche das du mit Glück hinfahrest.
Sit lætus tibi reditus.
Dir sey ein glücklich Widerfahrt.
T Quid hæc precanti referam?
Was antwort ich dem/ der solches Wünschet.
[[48]]
G Tantundem tibi precor.
Jch wündsch dir auch so viel.
XML: http://diglib.hab.de/edoc/ed000267/texts/tei-transcript_Oberursel_1603.xml
XSLT: http://diglib.hab.de/edoc/ed000267/scripts/tei-transcript.xsl