PERILLUSTRI ET EXCELLENTISSIMO DOMINO, DN. JOACHIMO AB ALEFELD, HAEREDITARIO DOMINO IN BOCKHAGEN ET OLPENIZ, REVERENDISSIMI ET SERENISSIMI DUCIS REGENTIS SCHLESVICI ET HOLSATIAE CONSILIARIO PROVINCIALI, INTIMO, STATUS ET CAMERAE, SUPREMOQVE AULAE MINISTRO; UT ET PRAEFECTO IN TRITTOU ET REINBECK, etc. PATRONO SUO SUMME COLENDO.

QUamprimum et suasionibus amicorum et aliis quibusdam causis impulsus consilium cepide commentariis his in lucemedendis, Te, Perillustris et Excellentissime Domine, animo designavi, cujus, ut Herculis Musagetae nostri, splendidissimo Nomini primitias eorum offerrem. Cujus mei instituti ut causas gravissimas habeo, qvae mihi cum aliis sunt communes: ita ad operis hujus commendationem et meum decus interesse existimavi, si hoc meaeerga Te observantiae testimonium in luce atqve oculis orbis eruditi extaret, et his lucubrationibus à tua lucesplendor aliqvis conciliaretur. Ac primùm qvidem illo Tibi vinculo obstricti sumus, qvo tota se Tibi obstrictam Cimbria fatetur. Nam cum in Serenissimi Principis nostri consiliis primasteneas, illud maximis tuis virtutibus theatrum datum est, et celebritate refertissimum, et magnitudine amplissimum, ut in Teomnium oculi animiqve, in hac praesertim rerum perturbatione, convertantur. Ut enim clavum Reipublicae tenere etiam in rebus prosperis et ad voluntatem

Perillustris Excellentiae Tuae

Observantissimus DANIEL GEORGIUS MORHOFIUS, D. PR.

BENEVOLO LECTORI S. P.

UThunc tibisisterem Polyhistora, Benevole Lector, expug narunt amici: extorsit illum ipsa necessit as potius, quam ipse meo consilio publicae luci destinavi. Duode viginti anni sunt, ex quo privatis scholis Notitiam scriptorum, opttmorum juvenum rogatu proposui. Quem laborem, aliis urgentibus, post aliquot annos resumpsi, it a tamen, ut alia ratione commut arem et pertexerem Non credidi quidem fore, ut illa, quae mihi subit a et fortuitâ or atione è memoria excider ant (optimè enim id nôrunt, bui mihi tum auditores adfuerunt) ad quemquam extr a discipulorum subsellia emanarent. Verum contra volunt atem meam et praeter opinionem accidit, ut, quae ego ad privatos paucorum juvenum usus instituer am, nonin hac solum Academia, sed et alibi descript a per multorum manus it a impolita et inculta vagarentur: neque deessent, qui publicos de editione tergiversanti typos minarentur. Quod cum intelligerem, metueremque, ne vel mutilum mancumque opus, erroribus et glossis peregrinae manus praeterea foedum, in lucem meis ingr atiis protruderetur, vel in alienaincude à novo quod am fabro refingeretur; eò adductus sum, ut laborem, qui propemodum infinitus est, et nova ab annis incrementa capit, per partes recensens, praelo subjicerem. Quodut eòfelicius procederet, effecit Vir mihi amicissimus, D. ACHILLES D ANIEL LEOPOL DI, fctus apud Lubecenses nobilissimus, cujus hortatu consilioquepotissimum

Sabina qualis, aut perusta Solibus Pernicis uxor Appuli.

non displicuerit. Malim et ego in didactico argumento sermonem pulvere, sed erudito oblitum, quam cerussá et pigmentis incrustatum. Qui majorem hic à me ornatum desider averit, horrea me hîc struere meminerit, in quibus nemo marmoreas varioque opere elabor at as columnas, nemoperistylia et porticus, nemoparietes aulaeis superbos, sed pro congerendis frugibus aptaspatiarequir at. Excur sus inter du~ tentavi, nec ascopo alienos, neque viris doctis, ut puto, ingratos. Loca Scriptorum saepe integr a adduxi, nonut chartas implerem; sed iis subvenirem, qui libris deftituuntur, et pleniorem ex ipsorum Scriptorum verbis sensum excuterent lectores: Obser vavi, cum meahaec relegi, nonnulla, quae fugerem ipse vel carmen, vel orationem scripturus. Nunc in his subitis comment ationibus aestus medit antis et scribentis, addo et properantis, saepe abripuit verbis minus, quàm rebus intentum. Adeò inomnibus oculatum esse non licet; neque, ut essem, multum labor avi Velipsa libri inscriptio Manutii censur am non effugerit, qui auctoris vocem pro scriptore usurpatam non probat. Dubit anter quoqe ea de re censet diligentissimus castigalae latinitatis vindex cellarius, qui non nisi testis significationem admittit. Sed dubit are nos vetat Livii locus l. 2. c. 8. quiit a habet: Apud quosdam veteres Auctores noninvenio Lucretium Consule~: ubi nullo alio quam Scriptoris sensn vox illa accipipotest, Hugo Grotius (at quantus Vir!) cum carmenscriberet, omnium poetarum genium praeclarus imitator

INDEX CAPITUM Libri I. et II. Polyhistoris Literarii Liber I. Bibliothecarius.

CAPUT I. de Polymathia pag. 1.

CAPUT II. de Historia literaria pag. 9.

CAPUT III. de Re Bibliothecaria, et quidem I. de causis etigendarum Bibliothecarum pag. 21.

CAPUT IV. de Mediis erigendarum Bibliothecarum, deque earum ornatu. pag. 29.

CAPUT V. de Ordine Bibliothecarum, deque carum eversionibus. pag. 35.

CAPUT VI. de B bliothecariis, et notitia Bibliothecaria paranda. pag. 42.

CAPUT VII. de Manu scriptis. pag. 53.

CAPUT VIII. de Libris damnatis. pag. 70.

CAPUT IX. de Pseudonymis Anonymis etc. pag. 78.

CAPUT X. de Libris Mysticis et Secretis. pag. 87.

CAPUT XI. de Libris Physicis Secretioribus, praecipuè Chymicis. pag. 97.

CAPUT XII. de co, quod in disciplinis divinum est, excursus. pag. 113.

CAPUT XIII. de Collegiis Secretis. pag. 123.

CAPUT XIV. de aliis eruditorum Societatibus. pag. 137.

CAPUT XV. de Conversatione erudita. pag. 152.

CAPUT XVI. de Scriptoribus ad rem librariam et Historiam literariam pertinentibus. pag. 172.

CAPUT XVII. de Scriptoribus Bibliothecariis. pag. 189.

CAPUT XVIII. de Catalogorum Scriptoribus. pag. 198.

CAPUT XIX. de Vitarum Scriptoribus. pag. 215

CAPUT XX. de Fructu omnis Historiae Literariae. pag. 231.

CAPUT XXI. de Locorum Communium Scriptoribus. pag. 237.

CAPUT XXII. de eodem Argumento et de Polygraphis. pag. 260.

CAPUT XXIII. de Epistolarum Scriptoribus. pag. 272.

CAPUT XXIV. Continuatio prioris Argumenti. pag. 289.

CAPUT XXV. de Epistolis incditis eruditorum. pag. 312.

Liber II. Methodicus.

CAPUT I. de delectu Jngeniorum. 321.

CAPUT II. de Officinis Bonarum Mentium. 326.

CAPUT III. de Facultatum animi subsidiis. 333.

CAPUT IV. de Subsidiis dirigendi Judicii. 339.

CAPUT V. de Arte Lulliana similibusque Jnventis. 346

CAPUT VI. de Memoriae subsidiis. 362.

CAPUT VII. de Methodis Variis. 381

CAPUT VIII. de Variis in Doctrina paranda Compendiis. 402.

CAPUT IX. de Methodo in Linguis, Latina praecipuè et Graeca, Discendis tenenda. 415.

CAPUT X. de Curriculo Scholastico. 439.

CAPUT XI. de Curriculo Academico. 454.

CAPUT XII. de Paedagogia Regia. 460.

CAPUT XIII. de Exercitationibus in soluta oratione instituendis. 466.

CAPUT XIV. Exempla imitationum. 473.

CAPUT XV. Sylloge Exemplorum strictiore imitatione ex epistolis Ciceronianis queuas Melchior Junius secundùm omnia Genera collegit expressorum. 498.

CAPUT XVI. de Exercitationibus in oratione ligata instituendis. 527.

D. G. MORHOF I. POLYHISTOR LITERARIUS. LIB. I. BIBLIOTHECARIUS

CAP. I. DE POLYMATHIA.

CUm divinam et humanam sapientiam omnem veterum monumentis traditam ac ad posteros propagatam habeamus, quorum praeceptis ac doctrinâ intellectus noster imbutus rerum aliquam notitiam acprudentiae sibi vim acquirit: in id incumbendum omnibus est, ut natales ejus investigent altiùs: primos illius autores magistrosque, suis quosque aetatibus, suâ docendi ratione distinctos exquirant: in

Veniamus ad disciplinas elegantiores: ad quas junctim excolendas naturâ duce incitamur, ut extremo Viris pudori sit in unâ aliquâ consenescere. Autor non ignobilis Jo. Fortius Ringelbergius in Encyclopaediâ suâ illos in unâ tantùm arte excellere velle judicat, quibus major corporis quam animi cura. Nullae, inquit, soeminae tàm sunt à Musis alienae, quae non unam discere queant: imò picas id efficere posse intra annos viginti quos haee hominum monstra uni impendunt studio, arbitror. Verissimè sanè ille: nam revocat ab iis studiis corporis cura, quaestus et parandarum opum studium: cui qui sunt immersi, ad hunc omnia scopum dirigunt, et illos in se igniculos extinguunt Quam cum doctissimus vitae Pinellianae scriptor Gualdus causam adducit, quâ tàm multi à solidis verisque studiis avocentur, Vincentium illum Pinellum suum, at quem virum! immensis in Coelum extollit laudibus, quispretâ omni illâ nundinatione et inanibus titulis, iis se dederittotum studiis, unde immortalis illum gloria consecuta est. Illud scilicet est, quod Lactantius lib. 1. de falsâ religione cap. 1. notat: Magno et excellenti ingenio viri cùm se doctrinae penitus dedissent, quicquid laborum poterat impendi, contomptis omnibus et publicis et privatis actionibus, ad inquirendaeveritatis studium contulerunt: existimantes, multò esse praeclarius divinarum humanarumque rerum investigare ac scire rationem, quàm opibus aut honoribus cumislandis inhaerere.

Non dubium est, mediocribus etiam ingeniis hîc licere esse felicibus; multorum etiam conatus in ipsâ herbâ supprimi, vel paupertate vel invidiá: Sunt verò non rari, qui inter omnia illa obstacula lacertos tamen erigunt, suô quodam geniô incitati, suis abrepti alis. Inest scilicet illis [Griechischer Text] , qualis ingenio magno convenit, et quale nobis Plato lib. III. de Republicâ describit. Est an imorum nostrorum, si ita loqui liceat, [Griechischer Text] , quo illi vel per naturam vel assuefactionem apti sunt multa simul complecti, abstrahere à singularibus, seque ab illo humili statu in sublimem perducere. Itaque se exerit in illo, qvod [Griechischer Text] appellare possumus, aut ex Stoicorum disciplinâ [Griechischer Text] , regio quasi spiritu, et fulminis instar omnia penetrans, et suâ quâdam luce omnia perlustrans. Istam ad universalia propensionem Graecus Topicorum Interpres, qvi Alexander Aphrodisiensis vulgò habetur in lib. 8. vocat [Griechischer Text] . Optimè qvidem, sed malè illud: quod postponat propensioni ad certam disciplinam Quâ in re tamen [Griechischer Text] sibi Huartum habet, qui in Scrutinio illo suô ingeniorum, unum hominem ad unam disciplinam habere propensionem naturalem existimat: Cùm tamen et ratio ipsa totque exempla praeclarissimorum virorum ostendant, posse dari tales, qui ad omnes artes ex aequô excolendas pari fuerint ingenio. Quod enim Franciscus Bonnaeus in Tractatu de Ratione discendi causam hujus sententiae illam dederit: quasi scilicet in iis, qui sint [Griechischer Text] deficiat [Griechischer Text] , quod tamen planè necessarium, ne in varios errores labantur: id falsum esse demonstrari facilè potest. Qui enim

Neque tamen id volo, ut qui omni incubuit disciplinarum generi, in illis omnibus simul habitet; nam et tempore et negotiis, aliisque impedimentis excludimur, ut fieri à nobis non possit. Quare occupabimus quidem totum hunc fundum animo, affectu, impetu: sed convenientissimam ejus partem quasi limitibus quibusdam circums ribemus, quam excolamus, et in quâ industriam nostram exerceamus. Nam si Plutarchum [Griechischer Text] audimus, [Griechischer Text] . Pulchrum quidem est circa multas urbes navigaere, utile autem praestantissimam inhabitare. Cui geminum est, qvod habetur apud Nicolaum Damascenum in Excerptis Peiresclanis pag. 416. et apud Suidam in voce [Griechischer Text] : Disciplinarum orbem similem, ille ait, esse peregrinationi. Nam quemadmodum iis, qui longam peregrinationem susceperunt, usu venit, ut in quibusdam diversoriis prandendi causâ commorentur, in aliis pernoctent, et in nonnullis quidem locis plusculos dies consistant, alia verò obiter tantùm ac praetergredientes adspiciant, tandem autem reversi in suis penatibies degant: ita ctiam eos, qui literis operam navant, in quibusdam breviùs, in aliis immorari diutiùs oportere, et has quidem integras perdiscere, illas verò dunt axat delibare, tandem ad unam, tanquam ad patriam ac lares, reversos considere.

Vidimus magnos viros, qui magnos ex unâ scientiâ fructus referre potuissent, dum omnes sectantur, ne unam quidem ita assecutos, ut insignem sibi ex illá gloriam reportarint. Ut prudentiùs omninò faciant, qvi singulis exploratis et depromtis è communi pharetrâ telis, ad unum aliquem scopum contendant. Excludit ipsa scientiarum vastitas hospites suos: qvi nusquam habitabunt,

Mediocribus ingeniis, neque ad tàm magna natis, autor potiùs essem, ut secum habitent, neque ea sequantur, quae adsequi per imbecillitatem suam nequeunt. Meminerint illi, infeliciter cum Gigantibus contendere Pygmeos. Illis enim affectata [Griechischer Text] plerumque in inanem et stultam cedere loquacitatem solet. De illis verum est illud Benedicti Manzini Florentini viri doctissimi in libello de Iiteratorum hominum invidia c. 6 Ego, inquit ille, si de recentioribus, iisque, qui altero ab hoc seculo scriptores floruere, sententiam feram, adsirmare ausim, illos pauciora, sed meliùs; hos verò plura, sed dlteriùs nosse. Et verò sic se habere etiam comperi, cum congerrones novi scribunt tantùm farragines, quas variae literaturae nomine cohonestare didicerunt. Scribunt imò potiùs exscribunt, et Phorcidum is oculus est, quem mutuò accipiunt, atque omnes clarissimae aciei esse credunt, quos unius tantùm luminis usus aequis viribus et dispertito adjuvat benesicio. Quò pertinet Rolandi Maresii Clarissimi Viri in Epist. 46. lib. 1. et nonâ lib. 2. querela, ubi multa de [Griechischer Text] illo abusu stolidaque ostentatione disseruntur. Cujus doctae frugis plenae sunt Epistolae, et de omni re literariâ utilissima quaeque tradunt.

Accedit, quod qui [Griechischer Text] studio primum se dederunt, si cerebroliores paululum sunt et opiniosi, non facilè ad aliorum se consilia in discendis artibus accommodant, sed sibi plerumque semitam sapiunt. Accidit enim illis, quod Plantis spontè provenientibus, quae in sylvestrem naturam abeunt, cùm nullâ culturâ coërcentur. Qvò fit, ut dum aliorum contemnunt judicia [Griechischer Text] , è pervicaciâ erroribus patrocinium quaerant. Negare eqvidem nolim fuisse felicissimi adeò ingenii nonnullos, ut sine Duce viam ad summum

Nam et Heraclius Ephesius, narrante Plutarcho, philosophiam omnem, inter veteres, nullo doctore percepit; idemque de Manlio Equite Plinius, de se ipso Augustinus gloriatur. E recentioribus Cujacio in Jurisprudentiâ, Budaeo in humanioribus literis, Mureto in arte Oratoriâ, at quibus viris! summam sine praeceptoris operâ perfectionem obtigisse, referente in differtatione de studio literali Gabriele Naudaeo, miraculo propius est. De se ipso narrat Jovianus Pontanus magnus et Poëta et Philosophus, quod versus facere, coeli cursum metiri, destitutus Praeceptoribus didicerit, testante Paganino Gaudentio in suo Inst. Acad. Tit. de promptitudine Professoriâ. Guilielmum quoque Postellum in linguarum penèomnium cognitione, Petrum Ramum in Philosophiae studiis, sine Magistri adjumento rem omnem confecisse accepimus. Qui tamen et suâ quâdam intemperie acti fuerunt. Tanaquil Faber part. 1. Ep. 49. in Graecis se [Griechischer Text] esse, et ex eo curtam sibi esse Hellenismi suppellectilem queritur.

Haerere tamen plerumque illis [Griechischer Text] solet, in philosophicis praecipuè, inanis persuasio: dum veterum dogmata non satis assecuti [Griechischer Text] , pro unone nubem, amplectuntur. Solet et illud his plerumque obesse studiis, quod solidas integrasque disciplinas haurire molestum sibi ducentes [Griechischer Text] , amoenitates illarum, quod ligurientium est, quaerere tantùm consueverunt; de quo jam suô tempore Plinius. Ab illo enim amoenitates studiorum vocantur, quae ornant potius illa et comunt, qvàm qvae ad naturam constitutionemque eorum pertinent. In quibus qui haerent, illud potiùs, qvod delectat, qvàm qvod prodest, in disciplinis respiciunt, qvae tamen conjungenda esse ipsa ratio dictitat.

Ponamus ergò reprehendendos esse, qvi suo qvodam genio ducti haec [Griechischer Text] studia infeliciter tractant: non committendum tamen est, ut impunè convitiis suis grassentur homines barbari, inertes, ac fastum inanemque doctrinae speciem pro verâ solidâque sapientiâ ostentantes, in divina pulcherrimaque studia eorumqve cultores. Hi cum bonae menti optimisqve literis bellum indixerint, suae ruditatis conscii, non aequis oculis adspiciunt, quos variarum rerum cognitione interiore locupletatos esse vident. Quare et ipsum [Griechischer Text] nomen ipsis pro convicio est, pro Grammaticis raptantibus consummatissimae eruditionis Viros. Quod non facerent, si, qui sub amplissimis istis titulis latitant rerum thesauri, cognitum haberent.

Impugnabatur his calumniis illustris maximique ingenii Johannes Wouvverius, qui elegantissimo de Polymathia libro et suam famam ultus est, ejusque

Multa hic à nobis de vastitate [Griechischer Text] dici poterant, verùm cu~ illud toto libro à VVouvverio actum sit, illuc Lectorem remittimus. Legi et super hoc argumento potest, imò debet, Guilielmus Budaeus, Vir illustris, consiliarius regius, et libellorum supplicum Magister, in libris de Philologiâ, quos Henrico Aureliensi et Carolo Angolismensi, Regis filiis, inscribit: ubi de studii hujus amplitudine et dignitate multa agit, et instituto quasi cum Rege colloquio illum hortatur, ut studia haec, Regno suo splendorem conciliatura, ornanda suscipiat, Viros illa profitentes praemiis afficiat, magistratum, honores ac sacerdotia illis tribuat Non destituit facundum ac illustrem Patronum, ipsumque libellorum supplicum Magistrum, Philologiae causam agentem optatus successus Apud nullam enim nationem honoratiore loco illi fuere, qua exempla hodieque perdurant. Excitata hinc optima fuere semper ingenia, quorum tam uberem messem nulla gens alia dedit.

Agit hanc inter coeteros [Griechischer Text] causam Ludovicus Cresollius Jesuita, Vir alioquin doctissimus, in Gratiarum actione pro Collegio Societatis Jesu instaurato, qvae Vacationibus autumnalibus subnectitur; sed ita agit, ut insanam in Melanchthonem, ut [Griechischer Text] hostem, calumniam spargat. Qvâ nihil insulsius

Huc aliqvi etiam [Griechischer Text] scriptores referrent. Nam cùm illi complexum scientiarum uno libro proponant, [Griechischer Text] vel solo illo titulo sibi vindicare posse videbuntur. Magna illorum librorum seges est, ab Autoribus prosecta, qvibus, qvà principia, qvà ordinem, quot capita tot sensus sunt. De his in Polyhistore Philosophico agetur pluribus. Sed et illi in vasto, qvod moliuntur, regno nimis arctè habitant, à verâ [Griechischer Text] gloriâ omninò arcendi. Quemadmodum enim eorum, qui maria et terras spatiosis itineribus pervagati sunt, longè major est peritia, quàm eorum, qui in chartis delineatas conspexerunt: Ita qui verè [Griechischer Text] iis, qui non nisi ex illis scriptorculis sapiunt, minimè sunt comparandi.

Multô minùs nomen hoc merentur, qui in Academiis, pessimo more, invento ad quaestum et decipiendam juventutem titulô, [Griechischer Text] profitentur. [Griechischer Text] illi sunt, aliosqve [Griechischer Text] docere volunt, qui per tres quatuorve disciplinas (nam mathematicae scientiae, Eloquentia, poësis, historia, rerum naturalium accuratior notitia in hunc censum non referuntur) volaticâ aliquâ per cursatione stolidos tirones circumducunt: qui se totum sapientiae Oceanum his Doctoribus exhausisse opinantur Publicâ coërceri lege hominum ille furor deberet: quibus magist is patentissima ad ignorantiam via sternitur: omnis solida doctrina evertitur: in cathedras, in forum, cruda studia propelluntur: pro Philosophis jojuni et strigosi terminorum Nomenclatores; pro Mercuriis stipites et tranci ubique in seculi nostri infamiam triumphant.

CAP. II. DE HISTORIA LITERARIA.

VAstum Polymathiae nomen est, ac longè lateqve extenditur, suis tamen spatiis limitibusqve definitum: Latius verò patet Historia literaria, qvae non ipsam tantùm Polymathiam, sed et singularum scientiarum primos natales ac progressus ad nostra usqve tempora complectitur. Nemo est, qui Oceanum hunc transmiserit; non pauci, qui littus legerunt. Historiam Philosophicam è veteribus et recentioribus per partes aggressi sunt multi; sed omnem à natalibus suis Historiam literariam nemo. Queritur de tàm insigni defectu Cl. Bosius Introduct. in Notitiam Rerump. c. 30. §. 92. Rei literariae, quae magnam partem à religione pendet, historia justa adhuc desideratur. Facturusque operae pretium esset, qui in unum volumen colligeret, quae studia in quibus locis maximè floreant, quique viri doctrinâ et scriptis illustres singulas provincias hoc soculo exornarint, atque etiamnum exornent: tùm quibus praecipuè locis literarum studia eorumque cultores singulari adsectu foveantur, et magnis impensis sustententur. Non contemnenda sunt Historiae literariae illa argumenta, in qvorum enarratione exerceri nostram industriam cupit. Sed arctiora illa paululum sunt, et ad pauca capita reducta, in quibus jam tùm operam posuere laudabilem nonnulli, neqve multum tamen Historia locupletata est.

Majus animo opus conceperat maximi vir ingenii Baco Verulamius, qvi inter consilia de ampliandis scienuarum terminis, hujus qvoqve operis ideam proposuit, lib. 2. de Augm. Sc: cap. 4. Absqve hâc Historiam mundi statuae Polyphemi eruto oculo non absimilem facit, cùm ea pars imaginis desit, qvae ingenium et indolem personae maximè referat. Hujus verò Historiae argumenta sunt 1. Scientiarum antiquitates ad mundi aetates et regiones collatae. 2. Migrationes per diversas orbis partes. 3. Declinationes. 4. Jacturae. 5. Restaurationes.

Non facilè dixerim, an haec animo agitaverit olim consilia Christophorus Mylaeus, cujus extant quinqve libri de scribendâ universitatis rerum historiâ. In praefatione istius operis multa magnifica tibi promitti videas, et qvaedam his, qvae diximus, affinia. Sed longissimè ab illo abest instituto; nam nihil aliud, qvàm Encyclopaediam continuo orationis, elegantis tamen et concinnae, filo deductam velut in compendio proponit: nec tamen omnem illam, nec methodo illâ ordinatam, qvae capi à qvoqvam possit. In quinque libros illam dispescit historiam, qvorum 1. de Naturâ. 2. de Prudentiâ 3. de Principatu. 4. de Sapientiâ. 5. de Literaturâ agit: Sub qvibus qvasi summis capitibus omnium scientiarum et artium comprehendit argumenta. Non placet ista methodus, qvam ex suo Autor ingenio confinxit, ut quae nimis generalis ac confusa, et velut per lancem saturam omnia congerit, melius per series ac ordines regularum ac principiorum deducenda.

Tentavit et nostrâ aetate circa Historiam literariam aliqva Petrus Lambecius, cujus in lucem quoqve prodiit hoc titulo liber Hamburgi editus: Prodromus Historiae literariae, quâ continetur partim quidem generalis narratio, origo, incrementa, mutationes, interitus et instaurationes omnium linguarum, scientiarum, Facultatum et artium liberalium, secundum Chronologicam successionem seculorum omnis avi; partim autem specialis recensio virorum et foeminarum illustrium. Sed primordia istius operis procul dubio utilissimi tantum jacta sunt, quibus si opus plenum et perfectum superstruxisset, benè de re literariâ mereri potuisset: quanqvam tamen neqve ad omnia Verulamii placita respexerit, aut illo ordine methodoqve tractaturus fuisset. Promissi tamen sui memor, sub finem lib V. Commentariorum de Bibliothecâ Vindobonensi, denuò sperare nos jubet Syntagma

Vel ex solo illo ordine, qvem in libris collocandis observare jubet Gabriel Naudaeus in libro de instruondâ bibliothecâ Gallicè scripto, historia aliqva educi potest. Notari autem ista vult, ut 1. libri Facultatum et artium ponantur. 2. Veteres et novi autores in linguâ, qvâ scripsere, et hinc versiones omnes 3. Qvi partes scientiarum tractant. 4. Commentatores. 5. Scriptores particularium rerum. 6. Qvi adversus scientias scripserunt, ut Sextus Empiricus è veteribus, et Agrippa inter recentiores. 7. Novatores in artibus. 8. Primi certarum rerum scriptores. 9. Scriptores rerum variarum. 10. Praecipui Haeretici. 11. Collectores specialium voluminum et autorum. 12. Celeberrimorum virorum laciniae et fragmenta. 13. Locorum communium scriptores, Lexicographi etc. 14. Scriptores, qvi ex communi seculi genio scripsere. 15. Etiam minima, et qvae parvi aliis aestimantur. Ad has Classes redacti Autores notiones aliqvas animo suggerere possunt, ad qvas Idea alicujus Historiae concipi possit.

Sed perfectior illa longeqve ordinatior est series, quam in Philosophicâ Bibliothecâ concinnandâ sibi praefixit Lambecius; cujus ille typum operi secuturo praemisit. Quem ut hic proponam, quoniam in paucorum manibus liber est, non est fortè ab instituto nostro alienum. Primò enarrantur Philosophorum antiquissimorum Barbaricorum, Zoroastris, Hermetis etc. opuscula quaedam et fragmenta supposititia cum veterum et recentiorum translationibus et com~entariis 2. Philosophorum antiquissimorum Graecorum, Ionicorum et Italicorum, qui ante Platonem et Aristotelem floruerunt, et inprimis Pythagorae ac Pythagoraeorum opuscula et fragmenta, cum veterum et recentiorum translationibus et commentariis. 3. Philosophia Academica, Opera Platonis, editiones et translationes variae, Interpretes, Commentatores, Graeci, Latini, aliarumque linguarum, antiqui et novi. 4. Philosophia Peripatetica, Aristotelis operum editiones, translationes, interpretes, commentatores Graeci, Latini, aliorumque linguarum, antiqui et novi. 5. Philosophia Stoica Stoicorum Graecorum et Latinorum opera, cum variorum veterum et recentiorum translationibus et Commentariis

Atqve hic [Griechischer Text] est, ad qvem Philosophicam suam et Historicam Bibliothecam dispositurus erat Lambecius, in qvo tamen aliqva, si ordinem et argumenta spectes, vel mutari vel augeri possunt, praesertim in Historiâ Civili et Ecclesiasticâ: Facultatum enim Bibliotheca alibi proponitur, ac puto, ubi in rem ipsam venisset, multa ipsi nova [Griechischer Text] suggessissent. In hunc tamen campum immissis qvasi per [Griechischer Text] et velut in tabulâ patet Historiae literariae summa delineatio: Nam et [Griechischer Text] , qvae potuit, integra congeritur, nec illa tamen indigesta, sed suis locis sedibusqve distincta, unde per prudentiam aliquam [Griechischer Text] pulcherrimum illud, qvod volebat Verulamius, strui aedificium possit. Ex ipsa illâ congestione et repraesentatione simultaneâ nascitur illud [Griechischer Text] et [Griechischer Text] , ex qvo judicandi illa vis se exerit. Quae si in perpetuum continuumqve Historiae corpus compingerentur, maximi in

Tàm verò longèlateque se ejus prudentiae utilitas diffundit, ut nulla tàm sit exigua disciplina, cui illa non faces praeferat: ne quid dicam de ipso intellectu, qui in contemplatione [Griechischer Text] magis perficitur. Videmus hic quasi ante oculos positam illam per secula studiorum successionem. Nam, ut de temporibus post Christum natum dicam tantùm, regnavit in Philosophorum scholis Plato, ejusque Philosophia cum Christianâ Religione commista vel errores vel singulares quosdam sensus dogmatibus Theologicis invexit; Patres plerique huic scholae addicti, duravitque ille rei literariae et ecclesiasticae status, usque dum Alexander Aphrodisiensis doctrinam Peripateticam resuscitavit; quae per sex integra secula stetit, variè tamen ab interpretibus interpolata, ut sibi ipsi esset dissimillima, variis etiam casibus ac litibus agitata, de quo Lanovius videri potest in libro de variâ Aristotelis fortunâ. Traxit ex ejusetiam affinitate labem aliquam Theologie, quae Scholasticorum commentationibus in aliam planè formam speciemque mutata erat. Audiuntur passim virorum doctissimorum de his corruptelis querelae, de quibus legi possunt Erasmus passim, Ludovicus Vives in aureis de causis corruptarum disciplinarum libris: cujus Viri diligentia ad Historiam literariam recentioris temporis conferre non pauca possit. Adeò ad graecas literas et Aristotelis philosophiam tùm nauseabant omnes, ut, teste Alexandro Nekan libro de naturis rerum, Aristotelis libros à nemine, quàm ab Antichristo legendos et intelligendos crederent. Joann. Sarisber: lib. 1. Metalogic. cap. 3. ita de his terrporibus: Sufficiebat ad victoriam verbosus clamor, et qui undecunque aliquid inferebart, ad propositi perveniebant metam: Poëtae et Historiographi habebantur infames, et si quis incumbebat laboribus antiquorum, notabatur, et non modò asello Arcadiae tardion, sed obtusior plumbo omnibus er at invisus.

Latitabant tamen nonnunquam in Scriptoribus illis, horridi coeteroquin et inficeti styli, velut in sterquilinio quodam pretiosi uniones, quibus illi, qui è recentioribus magno supercilio multoque orationis suco rerum argumenta incrustant, sua illa commenta ornare didicerunt. Multi delicatuli nimis et fastidiosi,

Unius ille Richardi (qvem alii Johannem, ipse in Additionibus ad Hist. Lud. XI. Rogerium vocat) Suisset (qvod ex Anglic. Swinshead, os porci corruptum) cui cognomen Calculatoris datum erat, mentionem facit: cujus opera celeberrimis etiam Bibliothecis sunt ignota. In coelum propè extollunt illum hominem laudibus tùm Cardanus, tùm Scaliger. Et hic quidem Exercitat 324. Virum vocat, qui modum ingenii humani excesserit, et Exercitat. 340. tàm acutè scripsisse judicat, ut à paucis plenè ac pro meritis intelligatur. Tàm doctè, inquit, sibi ille visus est, ut cùm senex legeret, quae juvenis in literas retulisset, ubertim flevisse dicatur, sive, quod equidem puto, quia quasi recenter frueretur veteri diligentiâ, sive, quod paulò iniquius alii sunt interpretati, quia quae olim seripsisset in aetate florenti in effoetâ minus assequi possit intellige~do. Dignus profectò, quem neque senem senium faceret, neque naturae lex vita privaret, nisi meliorem vitam apparasset. Hec libentius scribo, quia viro illi maximò multa debeo: plura debiturus, si per ingenii mei imbecillitatem licuisset.

Cùm floreret jam pasim per Academias illa philosophandi ratio, et ad illius sensum tàm Theologia quàm Medicina temperaretur, reducta in lucem Jurisprudentum veterum fragmenta, eorumque doctores novam tàm Theologiae qvàm Philosophiae studia faciem circumposuerunt: Ex illo enim tempore eorum studium et dignitas quanquam non statim conciderit, paulatim tamen sequentibus temporibus evilescere coepit. Accidittamen postea, ut partim Jurisprudentiae beneficio, Legibus Romanis antiquitatum simul et historiae Romanae, cumque illis aliqua veteris elegantiae cura reduceretur; partim occasione litium, quae Theologiae tùm publicè receptae movebantur, et Biblia sacra legerentur, et Hebraeae ac Graecae linguae studia excitarentur, Patres è claustris Monachorum, ubi velut in sepulchris hactenus delituerant, in muséa doctorum velut in vitam et lucem revocarentur.

Accessit magnum novae huic literariae periodo momentum, restaurata in occidente è Graecorum exulum, captâ Constantinopoli, reliquiis Graecarum rerum notitia. Scholae tùm publicae illâ in linguâ habebantur. Vertebantur in Latinam Historici, Patres, Latini MS. codices è Bibliothecis promebantur, inusitatâ Mediceae familiae liberalitate, cui primos illa [Griechischer Text] literaria spiritus debet; Cui accedebat Alphonsus Rex Neapolitanus, Matthias Corvinus Rex Hungariae, Ludovicus XI. Rex Galliae, de cujus in literis promovendis studio legi Gabrielis Naudaei Additio ad Historiam Ludovici XI. potest; Obstetricias adhibebat manus, quod labores doctorum, Bibliopolarum [Griechischer Text] provocabat divinum Typographiae inv ntum. Hinc quasi genio quodam impellente intra paucos annos è veterno excitata sunt doctorum ingenia: Philosophia partim ex ipsis Aristotelis limpidis fontibus restaurata; partim nova à Novatoribus super Empedoclis, Epicuri, Philolai, Pythagorae, Democriti principiis exstructa: Jurisprudentia veteri splendori, per viros antiquis illis Papinianis, Modestinis comparandos, asserta; Philologia omnis Hebraea, Graeca, Latina superstitiosè et ad invidiam reliquarum disciplinarum exculta; Omnis denique divinaru~ humanarumque rerum sapientia sibi ipsi restituta. Quo beneficio utinam diu frui nobis contingat!

Sed Magnatum partim imperitiâ socordiâ et amentiâ; partim hominum pravâ indole, non nisi quaestum respicientium, culpâ factum est; ut de veteri illâ verâqve et solidâ doctrinae gloriâ excidant Academiae et Scholae, dum illa veteris doctrinae sensim subrepit oblivio; et ipsa tandem barbaries cum corruptissimis simul moribus et flagitiosa profanorum hominum sapientiâ reducitur. Qvo

Multa praeterea qvasi ex abdito subministrat veterum recentiorumque temporum parallelismus scientiarum arcana, quorum vix summa rudisque notitia ad [Griechischer Text] illos pervenit: quae si exsculpi èlatebris tota nequeunt, vel solâ suspicione industriam Philosophi juvant, et in memoriae larario reposita, [Griechischer Text] posteritatis [Griechischer Text] feliciori successu excitabunt Demonstravit elegantissimâ de Arcanis scientiarum dissertatione Erasmus Bartholinus, quantâ sollicitudine scientiarum sacra texerint, qui ex iis gloriam quaesiverunt populi, et quàm illa eviluerint propalata: Enarrat rerum deperditarum jacturam integro libro Pancirollus; Quorum omnium memoriam nobis historia conservat, ut residuas è tristi naufragio tabulas, quas tamen collegisse non jucundum tantum, sed et utilissimum est.

Patet ex historiâ literariâ, eundem esse artium, qui hominum, qui Imperiorum est, genium: Ortum illis adolescentiam esse, et denique occasum. Nascuntur artes interdum subitò, subitò extinguuntur. Elegantissimè hunc doctrinarum orbem depinxit Vellejus: Aliis aemulatio ingenia, et nunc invidia, nunc admiratio, incit at ionem accendit, naturaque quod summo studio petitum est ascendit in summum, difficilisque in perfecto mora est, natur aliterque quod procedere non potest, recedit. Et ut primò ad consequendum, quò priores ducimus, accendimur, ita ubi praeteriri aut aequari eos posse desperavimus, studium cum spe senescit, et quod assequi non potest, sequi desinit, et velut occupatam relinquens materiam quaerit novam: praeteritoque eo, in quo eminere non possumus, aliquid in quo nitamur, conquirimus, sequiturque ut frequens ac mobilis transitus maximum perfecti operis impedimentum sit. Dehis omnibus singulatim agere nimis hìc prolixum foret. Multa dici notarique possent, si recentiora cum veteribus illis in theatru~ et in contentionem deducamus. In historiâ literariâ velut in speculo utriusque temporis faciem ante oculos positam videre possumus. Observabimus, in quibus antiqui superent novorum temporum ingenia, in quibus illi ab his superentur. Sua est singulis aetatibus ingeniorum foetura, sunt artium temporarii proventus, quarum messem historia velut in horreo quodam congerit, ne spicilegium quidem illarum rerum omissura. Qui [Griechischer Text] illa cognoscere desiderat, adeat Alexandri Tassoni librum decimum, voluminis istius, quod Italicâ linguâ sub titulô Pensieri diversi s. diversarum cogitationum scriptum est: Ubi ille omnia disciplinarum genera pervagando, illarum antiqua novaque ostendit incrementa. Eorum autem onimum vel nulla superesset vel exigua cognitio, si libros et Bibliothecas tot thesaurorum promicondas non excusserimus. Non potuisset Plinius tàm divitem nobis rerum naturalium penum relinquere, nisi in subsidium Bibliothecas Romanas adhibuisset. Non ipse Aristoteles tàm multa, tàm diversa, in omni studiorum, in omni philosophiae genere, nobis reliquisset, nisi à veteribus Bibliothecis adjutus, quem primum è Graecis Bibliothecam instituisse et collegisse volunt. Cui

Multum scil. conducit vel sola veterum arcanorum nomenclatura: quae cum animo nostro objicitur, statim ad idearum talium contemplationes disponit, ut vel ead em vel alia ad eorum [Griechischer Text] velut ex semine quodam producat. Equidem existimo, multa illarum novitatum, in quibus secula nostra triumphant, jam tùm antiquitus cognita fuisse, iterumque deperdita. Infinita enim sunt, quae ex rerum mutuis applicationibus vel per ingenium vel per casum produci possunt. Saepè unius seculi, imò unius anni, diversis et gentibus et hominibus eadem in mentem venire possunt artificia, quae celata primum, vel ad alios devolvuntur possessores, vel ex ingeniorum simili quasi concentu et tacitâ conspiratione formantur. Vivebat seculo hoc ineunte Magnus Pegelius, Rostochiensis primùm, hinc Helmstadiensis Academiae Professor, cujus variorum experimentorum syllabus singulari libro prodiit hoc titulo: Thesaurus rerum selectarum, magnarum, dignarum, utilium, suavium, pro generis humani salute oblatus. Multa illic Autor notat ab se excogitata in omni studiorum genere, Mechanicis, Mathematicis, Naturalibus, arcana, quorum aliqua annis insequentibus magno cum apparatu et pompâ in lucem edita vidimus, et in quibus hodiè inveniendis laborat multorum industria. Non facilè tamen dixerim, qvomodo factum sit, ut à Pegelio ipso nil eorum artificiorum in effectum deductum fuerit, vel tàm exigua ac pene nulla ejus apud alios mentio fiat. Fortassis et ipsi, quae omnibus rerum novarum inventoribus, Invidia et Incredulitas obfuit.

Varia illic occurrunt memorabilia. Cum p. 111. proponitur ratio Chirurgica insignis et rara homini communicans extera, quae ipsi bona, et interna multa quae noxia avertens: cui non Chirurgiae alicujus infusoriae suspicio oriatur? Paginâ 125. de navigii aërei fabrica agit: de illo Franciscus Lana in prodomo all' arte maëstra operosè egit, et ante illum quoque Petrus Mormius in arcanis collegii Rosiani detectis pag. 14. et 15. quaedam proposuit. Paginâ 125. de machinâ aliquâ memorat, quam tempore quocunque quivis seu fortior seu debilior agitare possit: Simile quid in actis Anglicis et Gallicis deprehendimus. Ibidem de ratione, quâ ex vase uno liquores quotcunque diversi effundantur, habetur; ita ut quivis inde vinum, nunc rubrum nunc candidum, nunc aqvam, nunc aliud atque aliud liqvoris quodcunque velit genus, imò calidos et ferventes, si velit, liquores depromat. Cui verò non idem hoc artificium videbitur? quo aliquis ore evomere varii generis liquores potest, quod à circumforaneis quibusdam, ante annos non ita multos, cum maximâ omnium admiratione factum fuit. Quae pag. 126. proponuntur artificia Archimedaea, quibus liqvorum bonitas vel pravitas exploretur, illa nostrâ aetate spectata fuere, et à Kirchero in mundo subterraneo exhibentur. Navigium submaritimum, de qvo pag. 127. agit, et

Hos ac multò plures usus praestare poterit Historia literaria, ad quam diligentiùs excolendam meritò eruditorum studia conspirare debebant. Multa illo in genere Joh. Gerh. Vossius praestitit, ac plura praestare potuísset, si, quae affecta habuit, absolvere potuisset. Nostro tempore vel Conringio vel Boeclero labor ille demandari potuisset. Conringius certè jam tùm insignem ejus partem in antiquitatibus Academicis absolvit. Versatur et in nonnullorum manibus ejusdem liber [Griechischer Text] de scriptoribus; qvam tamen extemporalem ego operam crediderim. Boeclerus non attigit hoc doctrinae genus, nisi qvod exiguus ejus liber in commodum tironum de scriptoribus prodiit, qvi praeter Nomenclaturam Autorum et editionum nihil habet. Coeteri, qvi ad hoc argumentum accesserunt, non istâ [Griechischer Text] literariâ instructi, planè ineptè in hoc negotio versantur, et paupertinam eruditionem ostentant. Qvid enim efficiant, qui aliena negotia curant, Excussi propriis? Suscipi illa res debet ab ingenio non jejuno et imperito, sed operi huic soli intento, sed cujus magna sit judicandi solertia, qvodqve è [Griechischer Text] illo [Griechischer Text] indagare rerum occultarum nexum possit.

CAP. III. DE RE BIBLIOTHECARIA, Et quidem I. de Causis erigendarum Bibliothecarum.

Summaria.

QUi Historiae literariae penetralia perreptavit, verè qvod de Longino olim dicebatur [Griechischer Text] dici potest: Qvem nemo sibi titulum acqvirit, nisi è mortuis Bibliothecis se ipsum Bibliothecam vivam fecerit. Utriusqve Bibliothecae qvidam nexus est Bibliotheca [Griechischer Text] dici non potest, nisi qvi mortuas probè excusserit. Bibliotheca verò mortua erit, cujus rectioni non praeficiatur [Griechischer Text] aliqva [Griechischer Text] . Elegans ille lusus est Leonis de S. Joanne, qvi scripsit Ideam Bibliothecae viventis et mortuae ad Henricum Memmium, cujus libri vel titulo tàm praeclaram Memmii Bibliothecam, qvàm ipsum laudabat, teste Ludovico Jacob. Tr. de Biblioth. p. 544.

Ut ad Bibliothecariam rem tandem accedamus, sciendum est, Bibliothecae nomen esse [Griechischer Text] , nam vel numerum librorum significat, vel ipsum illum locum, in qvo libri ponuntur, qvi et Apotheca ICtis dicitur l. 12. §. 33. ff. de instructo vel instrumento legato. Solent et tituli librorum, uno aliqvo libro congesti, Bibliothecae nomine salutari, qvales Catalogi sunt, vel libri multarum rerum copiâ instructi, ut Diodori et Apollodori Bibliotheca; vel multi autores in unum aliqvod systema collecti, ut Bibliotheca Patrum. Huc referri debet, qvod à Monachis, aliisqve aevi infimi scriptoribus Bibliothecae nomine Vetus et Novum Testamentum vocetur. Ita Durandus lib. 6. Rational. cap. 1. n. 27. Bibliotheca à Graeco nomen accepit, et est nomen aequivocum, scil. locus, in quo libri reponuntur, et volumen ex omnibus libris V. et N. Testamenti ab Hieronymo compositum. Vid. du Fresne in Gloslario, hâc voce. Ridicula erat Calvisii Sabini è servis Bibliotheca, de qvo Scneca ep. 27.

Sed illa ad rem adeò non pertinent: Veniamus ad Bibliothecas ipsas, quales vel privatae sunt vel publicae. Illae, qvanqvam in molem tantam non excrescant ut publicae: sunt tamen etiam inter privatos viri illustres et opulenti, qvi in libris omnis generis coemendis nullis parcunt sumptibus Qvorum [Griechischer Text] reprehendit Seneca. Ep. 2. et 45. et de Tranquill: animi c. 9. ridet Lucianus in libello [Griechischer Text] , et Auson. eptgr, 43. Sunt ita animati nonnulli ut

cum vastioris bibliothecae minor interdum usus sit, qvàm ejus, qvae selectis paucioribus libris constat. Qvo de argumento legatur elegans Rolandi Marelii nona libri primi epistola. Ita ille eo in loco: Ad doctrinam quidem comparandam quin lectione opus sit, nemini dubium est: sed et attenta meditatio et accurata naturae et rerum, quae ob oculos versantur, quotidianorumque eventuum consideratio non minoris fortè est utilitatis: modò prima disciplinarum elementa hauseris, et

Ac prima qvidem et antiqvissima librorum colligendorum occasio fuit, ab actorum Reipublicae collectione ac conservatione, qvae certo qvodam in loco custodiri debebant. Etenim cùm publicè interesset conservari rerum gestarum memoriam, primum qvidem negligentius in gente adhuc rudi, majori deinde cura in illam incubuerunt. Nam sculpturis, picturis, saxorum inscriptionibus, antiqvissimâ illâ et primaevâ maximeqve naturali communicandi res suas viâ, omnia, vel deniqve rudibus qvibusdam elogiis et hymnis ad posteros transmiserunt: Qvod de Germanis nostris testatur Tacitus, qvorum carminum inqvisitionem diligentissimam promiserat in Germaniae Antiqvitatibus Aventinus, ut ex syllabo argumentorum operis prodromo patet. Sed nihil penè et valdè exigua eorum vestigia in Annalibus Bojaricis deprehendas, qvibus uberrima sperare nos vetat Cisnerus eorum editor. Apud Aegyptios Sacerdotibus hoc negotium dabatur, ut referrent omnia in literas. Apud Chaldaeos itidem hoc fiebat, imò apud ipsos Hebraeos, de qvo videatur Josephus libro contra Apionem, et Mascardus dill' arte historica trattato 1. cap. 1. et 2. Unica certè illa apud Chinensium populum et prima cura fuit: nam referente Martinio lib. 1 Fuit et est etiamnum genti huic usitatum, ut doctissimis aliquot Philosophis Imperatoris de functi res gestae conscribendae à successore mandentur: Quod munus apud ipsum cum primis est honorisicum, et à summis quibusque viris expetitum. Hinc Historia Sinica ita sibi semper similis continuatur, ut, quanquam ab alio sit atque alio succedentibus annis adaucta, unius tamen autoris esse opus videatur. Prima et antiquissima historia stylo ferreo foliis incisa: posteà verò chartis inscripta vel impressa typis. Lieupangus Imperator cum Ingum vicisset, referente eodem Martinio lib. 7. Siachous vir consultissimus, spretis divitiis omnibus, quae in manu ejus erant, museum summi magistratus ingressus, inde tabulas imperii geographicas et libros, in quibus particulatim omnia provinciarum peculiaria et munitiora loca, reditus et hominum numerus accuratissimè repraesentabantur, secum abstulit atque servavit. Ex his deinde Lieupangum omnem imperii statum adeò scienter edocuit, ut omnes, et praecipuè Lieupangus admiraretur, undè tanta rerum ei notitia: Quem proin Imperator honoribus ac divitiis auxit amplioribus, quam si civitatis unius gazam omnem solus acquisivisset, ditior è libris unus, quàm milites omnes à praedis. Vel ex hoc illustri videmus exemplo, his praecipuè scriptis, qvae ad Rempublicam pertinent, primùm fuisse instructas Bibliothecas, qvae Archivorum nomine posteà dictae fuerunt, cùm separarentur publica illa ab aliis rebus. Chartarium sequioribus temporibus dictum est, ubi servabantur Epistolae. Olim Athenaica, vel, ut Salmasio emendatori placet, Athenica dicebantur, in qvibus reponebantur literaria monumenta, ut Epistolae et orationes Ducum Imperatorumqve, Ephemerides Principum et

Post causam, qvae ex necessitate videtur nata, ad Bibliothecas erigendas incitarunt ipse studiorum mentisqve excolendae amor, et [Griechischer Text] , qvalis in Regibus nonnullis depraedicari satis neqvit. Inprimis verò Ptolomaeoru~ familiae proprium id studium fuit, et aliis qvoqve Imperatoribus, Regibus, Principibus nostri seculi, qvorum hic magnum dare Catalogum poteramus. Vel unius Augusti, gloriosae memoriae, Brunsuicensium Ducis, singularis ac incredibilis ille ardor depraedicari satis neqvit, qvi dignissimum virtutis praeconem nactus, [Griechischer Text] Conringium in Epistolâ de Bibliothecâ Augustâ ad Illustrissimum Boineburgium scripta, quâ ille nec sine ratione supra omnes Regum Principumqve similes impetus hos labores extollit. Septem enim illic argumenta recenset, qvae admiranda vocat, unde Bibliothecae illius dignitas et Autoris simul aestimari debeat. Verè ille Bibliotheca mortuae suae [Griechischer Text] , imò ipsa ejus anima; verusqve, qvod in magnâ laude ponendum est, Bibliothecarius. Ipse, qvod mireris, tot librorum indices, spissa volumina, ut eò cognitiora haberet omnia, suâ manu scripsit; ipse pulcherrimâ serie disposuit, qvae vel privati hominis fatigare patientiam possint. Continuos ejus pro Bibliothecâ augendâ labores, vigiles per omnia terrarum oculos, studia indefessa summis elata laudibus vide: neqve enim illa nobis recoqvenda. Ignosci privatis debet, si hâc discendi cupiditate abrepti cum rei suae familiaris jacturâ hîc insaniant. Etenim si unqvam, hoc cum ratione insanire est: Qvâ multos ita abductos vidimus, ut vel genium fraudarent, qvo animum his deliciis pascerent: Aliqui vel vitam sibi acerbam existimarunt, si libris sibi carendum foret, ut igne et aquâ sibi interdici tolerabilius habuerint, qvàm librorum facere jacturam. Qvod poenae genus non ignoravit Tiberius, qvi, referente Suetonio, in Tib. cap. 61. qvibusdam custodiae traditis, non modò sermonis et colloqvii usum, verùm etiam studendi sustulit potestatem. Alphonsus Rex, teste Sylvio in libro # dict. Alphonsi, solâ lectione recreatus è morbo convaluit. Corrafius ICtus magni nominis in Epist. quaest. cap. 18. omne vitae solamen, vivendi

Praeter haec utilitas quoqve publica est, qvae librorum collectionem suadet. Qvemadmodum enim proventus agrorum fructus congerere solemus; ita ingeniorum veluti messes in his custodire horreis debemus. Qui sunt tàm stolidi populi, ut patriae suae fruges reditusqve perire sinant, et ingeniorum opes rescindant, unde maxima genti gloria, civibus commoda? Atamplas aliqui possident Bibliothecas, publicae qvoque institutae sunt, sed non in aliorum usum. Nimirum qvasi scenae tot libri inserviunt, oculos tantùm moraturi, non animos saturaturi. Cui bono thesaurus absconditus? Ergò in tinearum et blattarum gratiam tot opes impenduntur, tot libri colliguntur. Galli in eo liberales, apud qvos vel privatae Bibliothecae ad publicos usus conceduntur. Bodleiana Oxoniensis singulis diebus patet. Qvae tamen secretiores sunt, commendatione Patronorum expugnari poslunt. Manuscriptorum non adeo facile copia dari solet. Est ubi invidia illam negat; est ubi furti metus peregrinos arcet. Nullos ea in re praeter Anglos difficiliores se sensisse qveritur in praefatione ad Polybium Gronovius. Solet verò usus tam Manuscriptorum, qvam impressorum, certis qvibusdam legibus concedi, qvae Bibliothecis singulis singulares esse solent: qvorum aliqvae à nonnullis notatae sunt. Utilitatem hanc commendatum iverunt viri doctissimi. Extat Sanderi dissertatio paraenetica pro instituendâ Bibliothecâ publicâ Gandavensi ad Magistratum et proceres ejusdem urbis, ubi argumentis omnibus rem agit. Qvibus cautelis legibusqve usus Bibliothecae sit circumscribendus, docuit Naud us in librô saepiùs laudatô, de Bibliotheca iustruenda cap. 9. Fructus verò hinc redundare uberrimi ad viros doctos possunt. Non potuisset tam varia, tam vasta opera

Ille qvanqvam semper respici usus debet, saepè tamen potius in pompam et magnificentiam ostendendam instituuntur bibliothecae. Domitianus ipse, hostis alias bonarum mentium et virorum sapientum, Bibliothecas tamen incendio absumptas impensissime reparari curavit, exemplaribus undiqve petitis, missisqve Alexandriam, qvi describerent emendarentqve. Eadem causa Cle opatram ad reparandam Bibliothecam Alexandrinam impulit. Sed ignoscendumhuic morbo est, per qvem aliorum saluti prospicitur. Longè enim honestius, si inserviendum est magnatibus, in Bibliothecarum instructionibus, qvam in magnificis substructionibus, spectaculis, epulis, et innumeris aliis perdendarum opum instrumentis, insanire. Qvidqvid hîc impenditur, in reipublicae bonum cedit, cum coetera, vel periturae voluptati, vel inutili vanitati, cum civium detrimento impendi soleant.

CAP. IV. DE MEDIIS ERIGENDARUM BIBLIOTHECARUM, deque earum ornatu.

Summaria.

VIdimus de causis, ob quas Bibliothecae institui solent: dispiciamus jam de modis, quibus ad earum exstructionem perveniri soleat. Comparantur Bibliothecae per emptionem, cum vel integrae emuntur, vel singulares libri. Praestat vero integras, ut fundamentum, substernere nostrae, quam sparsos hinc illinc libros colligere. His initiis illustrissimae Biblicthecae ad eam magnitudinem excreverunt. Ita Franciscus de Joyeuse ex tribus aliis, inter quas Pithaeana, suam collegit et confecit, teste Ludovico Jacobi p. 524. Idem de Bibl. Augustâ testatur Conringius. ESimeonis Bosii Bibliothecâ suam instauravit Cordesius. Ut vero cum lucro et commodo nostro cöemantur libri, variae artes observari debent: nam vel vilissimae tabernae visitandae interdum sunt; è quibus ipse saepe, quae non credideram, extraxi. Familiaritas contrahenda cum heredibushomi num doctoru~, praecipue indoctis; à quibus vellibri manuscripti, vel ab ipsis scripti, sed propter singulares causas suppressi, saepe comparari possunt. Tales libri multi notati sunt in vitis virorum illustrium, qui latitant passim apud haeredes, sed in lucem raro protrahuntur, ac saepe in rapaces alioru~ manus incidunt. Ubi jam nobilium exercitationum Libri. I. C. Scaligeri, quos Robertus Constantinus editurus erat, teste Michaële Neandro in praefatione luculentâ, Graecae Linguae

Notitia esto praecipuorum per totam Europam librariorum, aut hominum, qui nostri causa omnia bibliopolia et Typographéa perreptent; qua sagacitate nemo eundem Pinellum superavit, de qvo haec in vita ejus Gualdus: Instruxerat ille praeclaram hanc discendi cupiditatem, ope multorum, qui eadem voluptate afficerentur. Hos non in Italiae Europaeque urbibus modo, sed et in oppidis vicisque selegerat, quorum industria continenter uteretur, ad quos Epistolas schedulasque oportune missitaret: Catalogi omnium nationum, omnium Bibliopolarum, evolvendi et inquirendi. Dela Croix du Maine à primâ uventute vastissimos catalogos, ut librorum notitiam haberet, congessit, ut testatur ipse in praefatione Bibliothecae suae Gallicae, et Ludovicus Jacobi pag. 673 et 674. Ita de Pinello Gualdus: Nundinarum Franoofurtensium Venetorumque Bibliopolarum librarios, quotquot erant, indices sedulo perlustrabat, et ab amicis, qua Italicis, qva Transalpinis omnia diligenter in Bibliothecae ornamentum percunctabatur. Si quid Romae,

Non parum etiam juvare solet illum librorum cumulandorum ardorem, si significemus aliis nostra Bibliothecae erigendae consilia, praesertim, si in autoritate aliqva constituti ob munus publicum, vel officiis ac humanitate nostra multos nobis devinxerimus. Talibus soepe ultro offeruntur aut donantur, qvae aliis magno labore pretioqve constant, qvod exemplo Richardi de Bury probat Naudaeus. Is cum fuerit Cancellarius et Thesaurarius Angliae, brevi temporis spatio rarissimos sibi libros collegit. Ita ipse Richardus in Philobiblio, qvod appendicis loco epistolis philologicis Goldasti additum est, cap. 8. Succedentibus prosperis Regiae Majestatis consecuti notitiam, et in ipsius acceptati familiam, facultatem suscepimus ampliorem ubilibet visitandi pro lubitu et venandi quasi saltus quosdam luculentissimos, tum privatos, tum communes, tum regularium, tum secularium librarios. Praestabatur nobis aditus facilis, Regalis favoris intuitu, ad librorum latebras liberè perscrutandas; amoris quippe nostri fama volatilis jam ubique percrebuit, tantumque librorum et maxime veterum ferebamur cupiditate languescere, posse vero quemlibet per quaternos facilius, quam per pecuniam, adipisci favorem. Quam ob rem cum suprà dicti Principis autorit ate suffulti possemus et obesse et prodesse, proficere et officere; vehementer tam majoribus quam pusillis affluxerunt loco encaeniorum et munerum locoque donorum et jocalium coenulenti quaterni, ac decrepiti codices nostris tam aspectibus quam affectibus pretiosi; tunc nobilissimorum monasteriorum aperiebantur armaria, reserabantur scrinia et cistulae solvebantur. Operae pretium est legere, qvae illic plura habentur rei literariae strategemata, non nitido qvidem stylo, sed eruditè tamen scripta. Qvò spectat conversatio qvotidiana cum diversarum artium professoribus, qvos beneficio sibi devinxerat: Tales, inquit, in nostro tyrocinio commilitones elegimus: tales in thalamo collaterales habuimus: tales in itinere comites, tales in hospitio commensales: et tales penitùs in omni fortunâ sodales. Pinelli qvoqve Bibliotheca vehementer augebatur libris, qvos mittebant ii, qvibuscum amicitia illi intercedebat: Vidimus, inqvit Gualdus, doctorum hominum plerosque, egregios dico et nominis magni, ad suam dignitatem pertinere arbitràtos Muscum Pinelli exornari commentario quoquam è suis. Facilius qvoqve ementur libri, si detrahatur sumptibus non necessariis, qvi ad ornatum librorum spectant, et si libri rariores, qvales pretio immani solent vendi, non statim coëmantur, sed occasioni commodiori reserventur; ea qvoqve qvae minus utilia sunt relinqvantur, qvod pulchrè monet Naudaeus pag. 112. 113.

Ut non sine onere ad Bibliothecas pervenimus per emptionem, ita gratius et lucrosius est per legata et donationes bibliothecas obtinere; quomodo multae publicae creverunt. Bibliotheca Oxoniensis penè tota ex legatis et donationibus amplissimis congesta est, certatim liberalitatem suam testantibus

Atqve hi omnes parandorum librorum modi legitimi: luctuosi sunt aut inhonesti, cum è manibus hostium, vel spoliis, aut furtis illi comparantur, è qvibus non paucae Bibliothecae creverunt. Ipsa Vaticana Heidelbergensis Bibliothecae integrae, ut fama est, direptione aucta est. Qvanqvam aliqvi, qvi in notitiam secretiorum Bibliothecariorum penetrarunt, negant ejus qvicqvam ad Bibliothecam publicam pervenisse, sed per Cardinalium privatas Bibliothecas fuisse divisam; ac ostendi qvidem capsas clausas, in qvibus libri reconditi dicuntur, eas tamen esse vacuas. Non vacat recensere Bibliothecas, qvibello interierunt, vel ad alios Dominos pervenerunt. Sola illa Matthiae Hunniadis incomparabilis Bibliotheca, incomparabili universae Furopae damno, partim à Turcis distracta, partim ad Caesaream Vindobonensem et Augustam Guelferbytanam translata luctuosisiimum ejus exemplum praebet. Nisi fortè damnum hoc solantur Budae nuper recuperatae literaria spolia, de qvibus publicis relationibus

Ut Bibliothecae integrae in spolia cedunt, ita per furta insidiae MStis codibus strui solent, qvi vel planè subducuntur, vel mutilantur etiam â viris doctis. Quare prae coeteris â rapacibus unguibus secretius custodiri solent, nec facile ad eos admitti, nisi quorum explorata fides est. Onerat hoc crimine Didacum Mendozam, Caroli V. apud Venetos oratorem Schockius in oratione quartae de libris et bibliothecis, cujus illic ingeniosum furtum recenset: Ut ornare posset Bibliothecam, quam animo moliebatur, legatos à Bessarione Thesauros expilavit, et quidem tam subtiliter, ut jur are ausim, nunquam surem aliquem doctius furtum perpetrasse. Ad suos jam redierat gratus hospes, antequam aut persentisceret Respublica, aut quis ex Bibliothecae procuratoribus. Nam armaria, ex quibus MStos et membranaceos codices abstulerat, aliis vulgaribus et ejusdemprope molis libris replevit, ne ante deprehenderetur furtum, quam speciosa ejus ejurandi foret ratio. Haec ille, nescio cujus autoris fide, tradit: qvae tamen apud alios legere me non memini. Nescio, an et in nomine erratum sit: nam Didacum ille vocat, qvem alii Jacobum Hurtadum de Mendoza, qvi in Bessarionis illis MStis, Venetae Reipublicae donatis, describendis operam sumtusqve impendit, teste Claudio Clemente in Historia Bibliothecae Scoriacensis; cujus haec verba: Graecis Exemplaribus partim conquirendis in mediâ Graeciâ, partim è Bessarionis Cardinalis Nicaeni Bibliothecâ describendis, operam sumtusque impendit. Navem praeterea Graecis calamo exaratis libris onustam à Turcarum Imperatore obtinuit: moriens legavit Regi suam Bibliothecam, refertam plurimis et vetustis illis codicibus Graecis, Latinis, Arabicis, tàm impresis, quàm Manuscriptis. Franciscus tamen Schottus part. 2. Itinerarii Ital. cap. 10. Didacum Hurtadum Mendozam vocat, Caesaris olim apud Venetos Legatum, qvi nave qvâdam libris MStis plenâ Bibliothecam Scoriacensem auxit. Minùs reprehendendi tamen videntur, qvi publico bono interdum compilarunt Bibliothecas ab invidis celatas et ad usum denegatas. Fecit hoc Matthias Flacius Illyricus, qvi, teste Melchiore Adami in ejus vitâ, dissimulatâ personâ et habitu in Germaniâ Monasteriorum Bibliothecas perlustravit: qvos commodè potuit, historicos clam abstulit, atqve isto adminiculo librum, qvi Catalogus testium veritatis inscribitur, confecit.

Hactenus de modis, qvibus congeri Bibliothecae possunt, qvi nunc hoc seculo feliciores sunt et faciliores, qvam olim fuerunt. Magnis enim impensis pauca volumina describebantur: At nunc Typographiae beneficio vasta volumina, et numero longe majore, modicis etiam sumtibus, comparari possunt, si cum antiqvis illis comparentur. Nam qvanqvam librorum in veteribus Bibliothecis

Ut et de ornatu aliqva dicamus; qvandoqvidem et illa ad rem Bibliothecariam pertinent; notandum est, nimium vel loci, ubi conduntur libri, vel ipsorum librorum ornatum esse supervacuum; vel qvod inutiles impensae sint, meliùs in ipsos libros impendendae, vel qvod speciosior ille librorum habitus non sit ad durationem et perennitatem institutus. Qvod ad locum illum attinet, ubi conduntur libri, de ejus culturâ et ornatu apud veteres multa Lipsius et Conringius in laudatâ saepius Epistolâ pag. 141. et seqventibus. Optimus ille imaginum ornatus fuit: solebant enim virorum doctorum effigies vel sculptae, vel gypsatae, vel pictae in parietibus repraesentari, ut corporum simulacra in statuis et picturis, qvemadmodum animorum imagines in libris, oculis obversarentur: Qvod vel Marci Varronis vel Asinii Pollionis inventum meritò laudat Plinius l. 5. c. 2 Videri qvoque ad hanc rem Emundus Figrelius, de statuis in Bibiliothecis positis, potest cap. 24. libri de statuis. Inest vel imagini et umbrae aliqva ingenii superstitis lux, qvae excitare spectantium oculos et animos possit: Qvos sumptus aliqva ex parte levant, qvi hodie integra volumina talium imaginum aeri incisarum in lucem dederunt. Qvi vero aliis picturis ad rem literariam non pertinentibus ornatus impensas augent, inepti sunt; Qvod in Bibliothecá Vaticanâ factum videmus, in cujus picturis enarrandis et describendis Angelus Roccha et Mutius Pansa inanem operam posuere. Qvi ornatissimae externo illo cultu Bibliothecae ideam descriptam volet, legat luculentam illam Bibliothecae [Griechischer Text] omni apparatu instructae expressionem apud Cresollium Vacat. autum. lib. 1. cap. 6. ubi inter alia de lucernis Bibliothecariis agit. De librorum ornatu apud veteres legendus est Hermannus Hugo in librô de primâ scribendi origine, et Bartholinus libro de legendis libris dissertat. 4. Apud nos eorum elegantia vel à typo et chartis est, vel ab externo ornatu. Ac verum qvidem est, amplitudinem chartarum et elegantiam typorum multum facere ad comméndationem libri, qvod Erasmus qvoqve notavit Chrysostomi edens opera l. 28. Epist 4. Non parum conciliant gratiae, et lectorem alioqui fastidiosum ceu lenocinio quodam invitant. Externa sunt ista fateor, sed ea tùm demum fatebor pro nibilo ducenda, si sordida vestis, illota facies, impexus capillus, nihil obscurant bonae formae gratiam, sique nihil eam commendant cultus et honesta mundities.

In his Germania olim nostra curiosissima, qvae cum typos prima invenisset, eos dedit qvàm ornatissimos; cum hodie multis in locis adeo sordida excudat volumina, ut, si ad chartam spectes, sterqvilinio videantur effossa; si typos, non impressa, sed atro colore oblita credas. Dedit Italia, Belgium, et nunc Gallia, venustos admodum et concinnè formatos libros, qvorum etiam exterior species legentis oculos oblectat. Alioqvilibrorum nitor nimius possessori pudorem

CAP. V. DE ORDINE BIBLIOTHECARUM, deqve earum Eversionibus. Summaria.

NOn juvat Thesaurus temerè congestus. Nam quid habet pulchri constructus acervus? Non prodest libros cumulare, si illis idoneè uti non possumus. Plus è cumeris modicis multi, quàm è granariis alii, depromant. Rudis indigestaque moles corporum nec ad ornatum, nec ad usum

Qui Bibliothecam universalem in compendium trahere velint, duobus tribusque libris ex aliquorum Consilio illam absolverent. Mottaeus Vayerus, ut cap: praeced. diximus, centum librorum Bibliothecam Principi commendavit. At Agrippa non nisi duos commendat. Ita enim ille lib. 3. Epist. 32. Duos tibi praecipuè legendos dabo; unum Latinum Plinium, alterum Graecum Plutarchum. Hi duo (crede mihi) prae coeteris sufficiunt ad reddendum hominem in omni scientiarum genere utrâque linguâ doctissimum. Guido Patinus Vir lepidissimus simul et doctissimus duos adjungit: Ita enim in epistolarum Gallicâ linguâ scriptarum sextâ: l'Histoire de Pline est un des plus beaux livres du monde: c' est pourquoy il à estè nommé la Bibliotheque des pauvres. Si l' on met Aristote avec luy, c'est une Bibliotheque presque complete. Si l' on ajoute Plutarque et Seneque, toute la famille des bons livres y sera, pere et mere, ainé et cadet.

Causae evertentes Bibliothecas vel ex hominum malitiâ, vel ex simplicitate et barbarie, vel ex superstitione, vel ex casibus fortuitis proveniunt. Non facilè credat aliquis, adeò malitiosos esse nonnullos, ut in bibliothecas grassari velint. Qvod fieri tamen saepè vidimus vel ab hostium barbarie, vel militum inconsulto furore. Quot non ex antiquis bibliothecis profanorum manibus direptae perierunt? Quae non in ipsâ Germaniâ nostrâ passim librorum strages? Non alio fato Fuldensis monasterii amplissima veterumque librorum ad miraculum plenissima ac totius Europae celeberrima, ut Melchior Adamus illam in Vitâ Francisci Modii describit, periit. Fuit inter Chinenses tàm flagitiosae ambitionis Tyrannus Xius, qui ut sibi uni et soli laudem quaereret, omnes libros Sinicos exuri jussit, ut priorum Imperatorum omnium exstinguerentur memoriae. Hujus tamen infamis facti aliam causam praetexuit, quam scitè expressit Oratione Lisuas Minister ejus primarius, ut videre est apud Martinum Martini lib. 6. pag. 239. ubi historiam omnem recenset, et artificium, quo aliqui vetustissimorum librorum fuêre servati. Anus enim quaedam libros divisis paginis ad domus parietes agglutinavit, unde posteà, velut Hippolyti membra, laciniae illae in libros collectae,

CAP. VI. DE BIBLIOTHECARIIS ET NOTITIA Bibliothecariâ paranda.

SUbnectemus aliqva de Bibliothecariis, qui Bibliothecae vel curam habent, vel illi operâ suâ inserviunt: Quorum amplissima olim dignitas fuit. Destinabantur enim huic muneri rerum omnium interiore scientiâ praediti, qvi et ordinare et judicare bonos libros, et ex istis thesauris, velut è qvibusdam horreis in publica commoda multa depromere poterant, et sui etiam ingenii locupletare divitias, rei publicae feliciter impendendas. Apud Hebraeos Sacerdotibus librorum sacrorum cura commissa fuit. Erant in Synagogis [Griechischer Text] , qvi librum legis custodiebant, et ex eo praelegebant; qvod in Ecclesiâ Christianâ faciebant [Griechischer Text] , qvi erant è Diaconorum ordine, de qvibus Grotius ad Lucam cap. 4. vers. 20. Praefuit Alexandrinae Philadelphi Bibliothecae Demetrius Phalereus vir

Fuere apud Romanos, etiam antequam Bibliothecae struerentur, qvidam actorum publicorum et legum custodes; asservabantur in aede Cereris plebiscita ab Aedilibus plebis, à Qvaestoribus urbanis posteà in aerariô reposita. Librorum, tabularum censura committebatur Aedilibus Curulibus, Triumviris executio in libros damnatos data, censoribus qvoque arbitrium in libros erat. Duumviri à Tarqvinio creati libros Sibyllinos custodiebant. Mutatâ Republicâ M. Varroni à J. Caesare Bibliothecarum colligendarum negotium datum est, et Pompejus Macer ad ordinandas designatus. C. Julius Hyginus ob antiqvitatis notitiam Polyhistor vocatus ab Augusto Bibliothecae Palatinae praefectus. Videmus ergò jam ab omni aevo doctissimis, et qvierant [Griechischer Text] , Bibliothecas, ingeniorum, animorum et sapientiae thesauros fuisse commissos. Apud Reges Franciae dignitas illa non exigua erat, qvam sub Carolo M. obtinuit Gernandus. In Synodo Ticinensi Anno 876. subscribit Holduinus Abbas S. Dionysii et Bibliothecarius Caroli Calvi. Fuit et Ebo Archiepiscopus Remensis Bibliothecarius, ut patet ex Caroli C. Epistolâ ad Nicolaum PP. ubi ait, illum à Parente Ludovico Pio, adhuc Aqvitanico rege, fuisse constitutum.

Qvi in Ecclesiâ Romanâ Bibliothecae praeerat, teste Onuphrio Panvinio tractatu de Bibliothecâ Vaticanâ, Cancellarius vocabatur; cujus ille munus describit:

Fuere et sui Ecclesiis Cathedralibus Bibliothecarii, qvi libros Ecclesiasticos custodiebant, et literas et diplomata Episcoporum describebant. Extat Valentiniani, Valentis et Gratiani AAA. constitutio lib. 14. tit. 9. Cod. Theod. de studiis liberalibus Urbis et Romanae et Constantinopolitanae, qvâ Bibliothecae cura idoneis hominibus de Clero committitur. Sed fuit chartarum et publicarum literarum cura et olim et posteà distincta. Qvi Romae fuerint Actorum publicorum custodes, notum est. Legendus est Bonifacius de Archivis c. 8. Vocabantur in Ecclesiâ orientali Chartophylaces, qvi et Bibliothecae simul et Archivis praeerant, de qvibus legi possunt, qvae Carolus de Fresne in Glossario suo congessit.

Apud Gallos distinguebantur nomina illorum, qvi Bibliothecae praeera~t; Sunt enim in Regiâ Bibliothecâ Maistres de la librarie, et Magistri Bibliothecae, viri in illustri dignitate constituti, et Bibliothecarii minores, de qvibus Ludovicus

Solet qvoque Bibliothecariae curae addi nummorum, marmorum vetustiorum et rariorum naturae collectio, ut omnia illa, qvae ad ingenii culturam pertinent, uno loco congerantur. Qvicqvid enim vel rerum natura sinu suo recondit, quicqvid temporum et seculorum characterem exhibet, ut marmora et nummi, illud cum scientiarum arcanis, qvae libris continentur, rectè conjungitur. De nummis, cimeliis, naturae arcanis catalogi non pauci extant. Qvi naturae rariora collegerunt, sub nomine Museorum illa publicarunt, qvorum enarrationem universalem instituere voluit Croix de la Maine, teste Ludovico Jacobi, Tr. de Biblioth. p. 674. qvae ut puto unà cum ejus Bibliothecâ universali, qvam moliebatur, periit. Extant integri de naturae rarioribus libri Calceolarii, Septalii, Aldrovandi, de qvibus in physicis plura. Multa talia musèa notavit Ludovicus Jacobi in Tractatu de Bibliothecis et in Itinerario suo Monconisius. Est et Italus aliqvis, qvi Museorum et Cimeliothecarum integram historiam promisit. Sed de his suo loco.

Procedimus ad Bibliothecas ipsas, qvas accuratiùs nosse Bibliothecarius, id est literatus ac Polyhistor, debet. Cùm enim omnis doctrina vel per mortuos, vel per vivos magistros propagetur, vivi facilè intereant, mortui immortales sint, nec nisi per ipsos vivos magistros habeamus, necessaria illarum cognitio est Polyhistori. Tenenda ergo est omnis historia bibliothecaria, quae his praecipuè absolvitur capitibus (1.) Cognitione Bibliothecarum prisci novique temporis, qvae olim extiterunt, hodieque supersunt, publicarum, privatarum. (2.) Autorum, qvi libros recensent, collectione et collatione diligenti: Et qvidem qvod ad primum attinet, praemonendum est, insanire illos, qvi rei Bibliothecariae studium vituperant et dissvadent, è qvibus Claudium Verdierum nomino, Antonii filium, bominem propemodùm insanum, qvi in censione Autorum, audaci, ridiculâ et stultâ [pam in omnibus etiam optimis qvaerit, qvae notare possit] p. 168 miserâ planè et jejunâ declamatione, omnem curam Bibliothecariam, ut rem inutilem, stolidis ac ineptis rationibus damnat. Non est operae pretium nugis illis immorari: sunt enim non sani hominis verba, sed furentis [Griechischer Text] . Extremum dementiae argumentum est, omnia quae exqvisitioris judicii Viri aut invenerunt aut approbarunt, improbare. Ex hoc libro, ut ex ungue Leo, aestimari voluit, aestimanda ex unguiculis felis literaria.

Sed mittamus hominem, et qvod resest agamus. De Bibliothecis antiqvi novique temporis in universum aliqvi scripsere, sed ita scripsere, ut multa aliis post se com~emoranda relinqverent. Sumpsit sibi argumentum hoc tractandum Ludovicus Jacob. Carmelita, cujus jam saepiùs mentionem fecimus. Postillum Lomeierus, Gallesius, de qvibus singulis peculiari capite judicium nostrum exponemus. Proposuerat qvoque idem sibi argumentum Josephus Maria Suaresius, Vir doctissimus, cujus illa [Griechischer Text] notitia historica extat, referente Ludovico Jacobi. Tr. de Biblioth. c. 87. p. 613. cum qvo ille communicaturum se promiserat, qvaein opere illo affecta habebat. Verum negotiorum mole oppressus non potuit extremam huic labori manum admovere, neqve qvicqvam earum chartarum ad Ludovicum Jacobi pervenit.

Qvi ab ovo Bibliothecarum historiam ordiuntur, cum ipsis mundi natalibus, cum que ipso Adamo natam librorum scribendorum originem ajunt. Certùm est jam ante diluvium fuisse aliqvam rationem conservandae rerum memoriae. Nolo hic adducere, qvae de Adamicis literis ac monumentis nobis narrant Rabbini Columnas à Setho fuisse positas ajunt, qvibus artium principia fuerunt exsculpta, qvarum alteram suo tempore in Syriâ superstitem fuisse Josephus Autor est lib. 1. Antiqv: Judaic: c. 4. Qvod enim ab Adamo ipso duas tabulas confectas qvidam existimant, qvibus scripserit initia creationis, lasum hominum et promissionem divinam, atque has tabulas existiment tanqvam templum fuisse, et certi loci signum, in qvem solitus esset convocare suam Ecclesiam, et ubi sacrificia facta sunt, et recitata doctrina, illa cum nullo autore certo dicantur, meritò inter conjecturas refert Cl. Boclerus Exercitat: in Joseph. Antique Judaic. ubi de Inventoribus primis artium, qvarum apud Josephum mentio fit, disqviritur. Jam ante diluvium in Respublicas coaluerunt hominum societates: nam agnoverunt antediluviana Imperia Chaldaei vetustissimi, et recensentur eorum nomina à Beroso et Apollodoro, qvod fragmentum Eusebio inseruit Scaliger. Sunt et Aegyptiorum et Arabum Monarchae ante diluviani, de qvibus vide Rupert. Obs. in Besold. Synops. c. 2. p. 16. et Marsham. in Can. Chronologici [Griechischer Text] . Ac distinguitur totum illud tempus [Griechischer Text] , tempus sc. illud, qvo nulli erant Reges, cum inter familias adhuc subsisteret Imperium, et illud, qvo regnatum fuit. Non ergò verosimile est, per tantum temporis spatium, totque annorum decursum, sine memoriis rerum actarum fuisse homines. Fuisse libros vel ex Judâ Enochi librum citante discimus. Ideoqve et libri in unum collecti fuere.

Qvod ad Enochi librum attinet, varia sunt incertaque omnia, quae de eo memorant: nam qvae hodiè supersunt fragmenta, nemo facilè genuina credet, de qvibus legi possunt, quae habentur apud Bangium in Coelo Orientis Exerc: 1. Cun. lib. 3. de Republ. Hebr. cap. 1. Drusium in Henocho. Dorscheum in dissertatione de Prophetiâ Enochi. Hackspan. Disp: de Daemonum Angelorumque nominibus, Maderum

Sed relinqvamus sua cuique commenta. Post diluvium Pentateucho nihil antiqvius esse plerorumqve est sententia, qvanqvam de Abrahami qvodam libro, qvi Liber Creationis inscribatur, et fundamenta Cabalae obscurè doceat, Judaei multa tradunt. Unde de Abrahami in Aegypto et Indiâ Scholis, ex qvibus Bramines qvasi Abramines dicti, multa Postellus, qvi nescio qvâ fide cap. 15. lib. cit. pronunciat: Apud Indos latent infiniti historiarum et librorum antediluvianorum thesauri, qvos nos expectare unà cum Enochianis opus est, anteqvam claritatem absolutam rerum Mosaicarum cernamus. Et tamen in titulo libri origines suas se ex libris Noachi et Henochi eruisse venditat, qvae [Griechischer Text] esse nemo non videt. In Pentateucho libri allegantur nonnulli illo, ut videtur, antiqviores, ut liber bellorum Domini Num. 21. v. 14. Liber pacti Exod. 24. v 7. de qvibus variae adferuntur sententiae, qvas recenset Lomeierus, c. 2. Qvod in sceleratae calumniae occasionem trahit infamis Atheismi propugnator Spinosa in Tractatu Theologico-Politico cap. 8. ubi pluribus argumentis contendit, Pentateuchum non esse à Moyse scriptum, sed ab alio Autore, qvi laudat illic libros belloru~ Domini et Librum pacti à Moyse conscriptos, qvibus responderunt veritatis divinae Hyperaspistae. Videmus in sacri codicis libris multos alios passim laudari, qvorum memoria nunc planè ac ipsis Judaeis periit, de qvibus Lomeierus cap. 3. Neander in Praefat: Erot. Graec. linguae. Meminit et Benjamin Tudelensis in itinerario suo, Bibliothecae librorum primi et secundi templi, qvam extare in ripâ Euphratisapud sepulchrum Ezechielis Prophetae ait. Fabulosum hunc Autorem omnes habent. Sed tamen Petrus della Valle in Itinerario suo hujus sepulchri meminit, qvod adire, nescio qvibus obstaculis impeditus, neglexit; licet de Bibliothecâ nihil. Magnifica multa de numerosissimâ X millium librorum Bibliothecâ, apud Aethiopiae Imperatorem nonnullis narrantur. Sed Ludolphus in Historiâ suâ Aethiopicâ l. 4. cap.1. suaviter easomnia ridet, qvi familiari cum Gregorii Abyssini conversatione omnia ejus regni arcana perscrutatus est: Paucissimos illic libros nominat, èqvibus 1. Gloria Regum, in qvô historia Reginae Sabae aliaeqve plures leguntur. 2. Chronicon 3. Liber Philosophiae, cujus aliqvod in Aethiopiâ pretium est. 4. Scala vocabularium. Nulla verò ex illis mysteria speranda Ludolphus, ex insigni hominum in philosophiâ ac medicinâ ruditate probat, cujus aliqvot ille documenta adducit. Non eqvidem negaverim, omnia ignota pro magnificis saepè haberi, et â multis mysteria fingi, ut mirabilia dixisse videantur: sed tamen et multa in abscondito etiam ultrahominum suspiciones latere, certum est. De Salomonis libris alicubi eos extare fama est. Suidas in Ezechia illum librum [Griechischer Text] scripsisse perhibet. Joannes Picus Comes Mirandulanus testatur, scriptum esse à Salomone librum, cui titulus Sapientia sit, non qvi nunc in manibus sit, Philonis opus, sed alterum Hierosolymitanâ sacratiore linguâ compositum, in qvo

Apud Aegyptios, qvorum antiqvitates non cum Graecis tantum, sed et cum Hebraeis ipsis, ultra qvàm per religionem permitti poterat, contendit Marshamus in doctissimo Canone suo Chronologico, jam tùm ab omni aevo Bibliothecas fuisse non temerè aliqvis negaverit. Praeterqvam enim, qvod Josephi testimonio maximam semper curam actorum publicorum habuerint, qvibus cura librorum semper conjuncta fuit, illud non obscuro argumento est, qvod Graecorum Philosophi, qvi prae reliqvis sapuerunt, ex Aegypto, à sacerdotibus rei literariae ac librorum perpetuis custodibus, arcaniores hauserint scientias. Videndus de Aegyptiis Bibliothecis et re literariâ est Diodorus Siculus lib. 1. ubi de Osmandyae Bibliothecá et magnificâ operum structurâ, quae non immeritò Kircherum in Turri Babel. lib, 2. sect. 3. c. 3. in admirationem rapit: Haec ego opera, inqvit ille, si paulò penitius considero, ausim sanctè affirmare, hosce summi ingenii homines, uti nihil eos humanarum scientiarum latuit, ita earum ope humanis qvoque operibus majora praestitisse, cùm vel in unâ fabricâ efformandâ omnes artes et scientias Physicam et Mathematicam conspirasse videam. Quis hodiè simile quid attentare audeat, nisi totius naturae consultus, nisi totius Arithmeticae, Geometriae, Opticae, Astronomiae, Mechanicae, Staticae, coeter arumque artium doctrinis eruditus! Qvod si ergò tanta artis perfectio in illis operibus fuit; qvos non intàm splendido domicilio sapientiae thesauros latitasse credibile est? Opera enim de magistris et doctrinâ, qvae libris illis continebantur, testabantur.

Apud Chaldaeos qvoque, rerum omnium curiosissimos homines, magnam rei literariae et librariae, ac antiqvissimorum monumentorum curam fuisse, certius est qvàm ut à qvoqvam negari possit. Quae ex illis fragmenta habemus, coeterorum historicorum tempora longè antecedunt. Berosus Sacerdos Chaldaeus (cujus filiam Sibyllam, qvae postea Cumas venit, Justinus Martyr in Paraenes. ad Graecos pag. 34. lit. E. facit, qvo tamen insigni Anachronismo Montacutius in Analect, Ecclesiast. exercit. 4. illum liberat, ab Glossatore inepto illa

Redimus ad Bibliothecas nostras: Et qvidem apud Persas Bibliotheca Susiana magni nominis fuit, de qvâ legatur Diodor Sic. lib. 2. cap. 32. De recentiore illâ apud Persas Cosrois Regis legendus est Schickhardus in larich. pag. 146. De coeterarum gentium, Afrorum, Chinensium, Graecorum, Romanorum, antiqvis ac deperditis, ac de recentioribus Bibliothecis, integris libris egerunt Autores suprà memorati, etsi magna nobis spicilegia, penè dixerim messes, reliqverint. Qvoniam verò de Bibliothecis singulatim agere non est nostri instituti, ideoque illa praetermittimus. Id verò, anteqvam hoc de re Bibliothecariâ argumentum dimitramus, monemus, de notitiâ Bibliothecariâ singularibus excerptis Bibliothecariis parandâ, omnibus non Bibliothecariis tantùm, sed qvibusvis literatis, laborandum esse. Latiùs eorum patet utilitas, qvam excerptorum specialium, qvae sub illis continentur; eorumque defectum facile sarcire possunt.

Excerpta in Re Bibliothecariâ vel unô volumine vel diversis institui possunt. Hottingerus in Bibliothecario part. 1. c. 7. qvatuor indices pro Bibliothecis fieri jubet 1. Chronologicum, qvo Autores secundum seriem seculorum distinguuntur. 2. Logicum, qvi secundum materiarum sibi subordinatarum nexum disponendus. 3. Theologicum [nam ad Theologiam ille primariò respicit] qvi nominibus suis omnes Theologos cujuscunque religionis exhibeat 4. Gram~aticum s. Alphabeticum, qvem duplicem iterum esse voluit, realem et personalem, et illum qvidem latiorem vel strictiorem, latiorem pro integris tractatibus, strictiorem pro tractatuum partibus. In personali non nomina simpliciter, sed et vitam, personam, actiones etc. strictim describi vult. His indicibus adjungit ulterius Topographicum, qvi secundum orbis partes autores disponit et Syncriticum sive Comparativum autorum, editionum. Sed qvantus ille labor futurus, qvàm etiam in multis non necessarius! Mihï qvidem indices Hottingeriani non inutiles pro Bibliothecario, et qvi commentationes Bibliothecarias parat, videntur, sed pro Viro, qvi alia habet agenda, nimis operosi. Qvanqvam enim Chronologicus index sit utilissimus, eumque ordinem prae coeteris amplexus sit Vossius in libris suis, Topographicus etiam non exigui usus sit, qvô labore aliqvâ ex parte nos Qvenstedius levavit, existimo tamen, cùm propter res ipsas omnia discantur, consultius fore, si indices reales habeamus, non anxiè secundum rerum seriem, sed alphabetico ordine dispositas, in qvibus titulis

Omnium ut puto industriam facilè superare in hoc genere potuisset vir nunqvam satis laudandus Hieronymus Welschius Augustanus Medicus, verum Germaniae nostrae decus, si praeclara ista opera sua in lucem edere potuisset. Mihi certè ingenium hujus viri admirabile semper visum est Qvas enim ille non disciplinas, linguas, etiam Orientales, conatibus pene Herculeis exhausit? Qvod in illo judicium? qvam sanum et elegans? qvantus humanioris literaturae apparatus? Ego certè qvoties tristes illas è naufragio tabulas, affectorum operum Indicem, perspicio, toties sanè hanc eruditi orbis jacturam deploro, et nunc publicè omnes, qvi hujus viri suppellectilem literariam possident, obtestor, ne qvicqvam illarum chartarum perire sinant; typographos verò, ut tineis et blattis, qvicqvid earum superest, eripiant, neque publico bono invideant. Habuit ille affectum opus, ut Schrockius in vitâ ejus testatur, Notitiam Autorum Panglottam, qvo in singulis linguarum generibus veteres et probatos autores, in coeteris meliores, non tantum nominare, sed et praestantiores editiones indicare, et de scriptis ipsis judicia ferre voluit: Cujus facti initium ipsi Gerh. Joh. Vossius suggesserat, qvi tale qvid olim coeperat, amicisque et auditoribus distribuerat; A qvibus ipse acceptum plurimùm deinde auxit, Graecis nempe et latinis Orientales qvoqve addendo. Idem Historiam Literariam Turcarum ex MSto Constantinopolitano exhibiturus erat. Idem Lipsii Bibliothecam, Naudaei Bibliographiam Politicam, Dissertationem de studio liberali, Lindanum de scriptis Medicis notis auctiores, Bibliothecam Medici eruditi, Historiam Medicorum Orientalium et Ideam Chronologiae Medicorum edere voluit. Sed illorum omnium spes cum ipso exspiravit.

CAP. VII. DE MANUSCRIPTIS. Summaria.

IN Bibliothecis principem merito locum obtinent MSti codices, qvorum singularis haberi cura debet. Postqvam enim per typos vulgari coeperunt veterum scriptorum libri, illi qvidem qvi vulgati sunt, Typographiae beneficio, pretio suo aliqvatenus imminuti sunt: olim enim multo aere comparabantur veteres illi libri, Monachorum manu descripti, qvibus non exiguum inde lucrum accrevit; de qvo videri Naud. Add. ad Hist. Lud. XI. pag. 87. potest. Sed suo tamen etiamnum pretio censentur, qvi sunt antiqviores, ad qvos velut ad oracula confugiunt, qvi emendationes locorum in autoribus qvaerunt. Non enim elevandus etiam illorum MStorum usus est, ut Conringio in Epist. de Bibl. Aug. pag. 108. visum. Semper enim in vetustis codicibus aliqvid à Criticis sagacioribus observari potest, qvod illis, qvi primum ex iis libros typis promulgarunt, in mentem non venit, ut editione fabularum Phaedri mihi constat. Cum enim Rigaltius ex vetusto codice MSto has fabulas ediderat, innumera tamen in illis menda relicta sunt, qvae ex illo ipso codice, qvi in manus Marqvardi Gudii incidit, mirabili solertiâ vir summus restituit, modo exorari possit, ut limatissimas illas notas suas in publicam proferre lucem velit. Scilicet ut ingenio alii aliis feliciores sunt, ita et in [Griechischer Text] Critico alii aliis oculatiores, qui in apicum illo ductu et flexu aliqva velut diviná virgula deprehendunt, in qvo frustra alii sudarent.

Neque enim leve aliqvid et exiguum qvis existimet, cum è veteri codice MSt. emendatur autor. Plures sunt in illa re nodi, qvam qvis forte crediderit. MStorum codicum fides exantiqvitate, antiqvitas ex ipsâ ejus facie, characterum ductu, flexu, magnitudine, positu, colligenda est; ne qvid de mutatione, transpositione, omissione, interpositione literarum, abbreviatione verborum etc. dicam. Nam ut ipsae linguae gliscunt, singulisque pene seculis aliqvid in illis mutatur; ita necipsa scribendi ratio sibi constat. Hoc è Germanicâ, Gallica, Italica lingua patet. Qvanta hic in verbis, phrasi, accentu, dictione, scripturâ, diversitas successu seculorum fuit! Stulti plane sunt et pueriliter judicant, qvi coeterarum linguarum non eadem fuisse fata existimant. Subsistit illa res hactenus in solâ [Griechischer Text] neque ad artis regulas vocata est: nam paucula illa, qvae Robortellus et Scioppius de arte criticâ scripsere, tumultuaria sunt, et hujus rei fundum omnem non emetiuntur. De characterismis illis temporum in codicibus deprehendendis non satis accuratae praeceptiones habentur; cum certum tamen sit, ita de illarum aetate judicia institui posse, ut ex quibusdam signis de hominum et brutorum aetate judicare possumus. Qvi à Monachis et Graeculis fugitivis ab excidio Constantinopolitano lucelli gratiâ descripti, i lam fidem non merentur, qvam antiqvi. Plura nos fortassis docuisset omnium literarum vir, Hieronymus

Saepius ego miratus sum, adeo neminem ex omni Criticorum familiâ operi huic manus admovisse. Extat dehoc argumento Salmasii epistola ad Sarravium, inter Sarravianas illas Arausioni An. 1654. editas, p. 235. qvae aliqvid plenius meliusqve tradere videtur, qvanqvam ab illo aliis negotiis occupato scripta est. Rogarat illum Sarravius, ut notas antiqvitatis Codicum MStorum aliqvas sibi panderet. V. deo scribit ad illum, antiquissimos Codices Manuscriptos Latinos et Graecos, ita exaratos esse, ut nullo interstitio voces distinguantur, sed uno literarum ductu invicem cohaereant. Et haec est summae vetustatis nota. Velim autem scire, quo aevo distingui coeptum sit, quod antea confuse habebatur. Hoc enim [Griechischer Text] mirum in modum conduceret dijudicandae aetati Manuscriptorum. St quid juvare potes Tu, qui plures istiusmodi libros versavisti, quam mortalium quispiam, fer opem et insigni beneficio literas affeceris. Ergo rescribit illi Salmasius testis omni exceptione major, [Griechischer Text] . Nam qvi ejus elevare fidem hac in re velit, hunc ego insanire dixerim. Regnabat in his studiis Salmasius, ac praecipuas eruditi orbis Bibliothecas perreptaverat, libros manuscriptos descripserat, ex iis excerpserat, ut qvasi viva MStorum Bibliotheca videri posset. Qvam epistolam, cum in paucorum manibus sint Sarravianae, hic integram subjungere volui, cum magnam rei criticae facem accendat: Quod petis de distinctione librorum veterum, vellem tempore opportuniore eam mihi quaestionem proponere instituisses. Si otio quippe majori abundarem, neque angustis spatiis excluderer, plenius hac de re possem tibi satisfacere. Nunc quae in mentem venient huic chartae absque ullâ meditatione illinam. Quod ad Graeca exemplaria attinet, de quibus primum hic agendum est, ante Aristophanem, qui primus [Griechischer Text] excogitavit et accentus invenit, nulla fuit literarum distinctio, neque subdistinctio. Uno ac perpetuo ductu sine ullo interstitio voces omnes exarari solebant et sententiae etiam continuari nisi quod ubi perfecta fuerat, non in eadem lineâ alteram auspicabantur: sed principium alterius lineae, sive versus inchoabant. Inde nata distinctio per versus, qui majores aut minores erant, prout sententia pluribus aut paucioribus verbis absolvebatur. Interdum quippe duas, interdum tres aut plures lineas singuli versus occupabant.

Haecego plenius hic adducere volui, cum ad MStorum antiquitatem deprehendendam facerent. Fuit vero illa singularis MStorum indagandorum cura, tempore [Griechischer Text] literariae, ut nanciscerentur codices emendatissimos, è qvibus Typographiae beneficio in lucem ederent. Erasmus in his omnem lapidem movit, qvi in vetustis libris producendis, nec sumptui pepercit, nec studio. Qvare ad Collegium Canonicorum Metensium, qvi instructissimam tum omnis generis Manuscriptis Bibliothecam habuerunt. lib. 10. Epistolâ 4. scribit: Quoniam ex evangelicâ lege jubemur suum quisque talentum sic in usum publicum conferre, ut usuram approbet, qui sortem credidit, ego studium meum ad hoc appuli, ut vetustissimos autores aut in lucem eruam, et à blattis tineisque vindicem, aut de pravatos emendem. Etenim ut gravis est jactura nobis interire, quodtantis vigiliis summt viri prodiderunt: ita non exstare videtur, quod extat sic mendis undique conspurcatum, ut nec legi possit, nec intelligi. Nec dubito quin Vestra quoque Pietas publicae faveat utilitati, nihilque minus probet, quam canem illum praesepi incubantem, de quo est in Graecorum proverbiis, praesertim cumita liceat illam utilitatem aliis communem facere, ut nobis nihil deteratur. Extat et Leonardi Aretini ad Poggiu~ epistola qvâ illum invitat ad libros MStos indagandos. Hic cum Quintilianum illi integrum promisisset, exclamat: O lucrum ingens, insperatum gaudium! Ego Te Marce Fabi, totum integrum quando aspiciam! et quantus Tu mihi tunc eris! quem ego quamvis lacerum crudeliter ora, manusque ambas populataque tempora, raptis auribus et truncas inho

Utinam ad communem utilitatem conspirarent, qvi MSta possident, vel Principes et Respublicae, vel privati, et vel notitiam eorum publico bono non inviderent. Multae latitant ignoratae saepè ipsis possessoribus opes, qvarum obtinendarum nulla spes superest. Qvi in Bibliothecis publicis habentur codices, illi à qvibusdam singularibus libris notati sunt. Laudabilem eâ in re operam posuit Possevinus, qvi Catalogos MStorum Graecorum et Latinorum ad. res sacras pertinentium Apparatui sacro subjecit: utinam et coeterorum titulos consignasset. Labbeus simili ratione Novam Bibliothecam MStorum librorum, sive specimen antiqvarum lectionum Latinarum et Graecarum Parisiis An. 1653. edidit, qvâ non Theologi solùm, sed et aliarum disciplinarum scriptores inediti continentur. Sed ille Bibliothecam Regiam coeterasque Gallicas praecipuè in hunc usum adhibuit. Manuscriptorum historiam, qvatenus illa ex Catalogis patet, Theophilus Spitzelius in dissertatione praeliminari, qvam praemisit sacris Bibliothecarum illustrium arcanis retectis, libro Aug. Vindelic. An. 1668. edito, diligenter perseqvitur. Hic ostendit, qvomodo ex omnibus Catalogis cognitis Manuscripta Theologica, passim in Bibliothecis Europae latitantia, congerenda, ejusqve specimen aliqvod affert. Similem laborem in coeteris scientiis et Facultatibus promittit. Sed nec omnes Catalogos ad manum habuit, nec Bibliothecas vidit, qvod necessarium est illi, qvi tale opus molitur. Ludovicus qvoque Jacobus multos in Collegiis et Coenobiis restare MStos codices testatur, qvi omnes perlustrandi essent, et in hunc censum reserendi. Johannes Baptista Caponus referente

Laudandus inprimis est Senatus Augustanus, qvi Bibliothecae suae celebratissimae Catalogum non edi tantùm aliqvoties curavit; sed et MStos codices, praecipuè Theologicos, accuratè notari jussit, hâc ratione additâ, ut Codices in eâ contentos, vel cum viris doctis interpretandos, vel diligentibus Typographis conferendos (modò de iis sartis tectis suo tempore restituendis caveant) ad augenda rei literariae commoda communicaret. Edidit et eundem postea Catalogum auctiorem David Höschelius jussu Marci Velseri Reip. Augustanae Duum viri, qvi hanc ob causam ejus curari editionem voluit, ut tàm, qvae in Bibliothecâ hâc [Griechischer Text] , qvi notae probae autores, servarentur, constaret, qvàm qvicunqve Codex in rei literariae commodum petenti [Griechischer Text] daretur, aliique [Griechischer Text] ad idem bene de literis merendis studium incitarentur, ad cujus confirmationem haec charactere majusculo verba praefixa. Quisquis Reipublicae literariae faves, sive Lector, sive Typographe, horum omnium Codicum, sive interpretandi, sive conferendi, sive edendi, ita tibi futura est copia, si de iis incolumibus restituendis caveris. Edidit posteà et Antonius Reiserus hujus Bibliothecae Catalogum MStorum uberiorem, nam praeter Theologicos etiam aliarum scientiarum MStos Codices adjecit, ad exemplum et imitationem Bibliothecae Manuscriptorum Labbeanae; qvem postea indicemseqveretur Historia Literaria et Libraria Augustana. Sed et illa jam spes periit Neqve insigni suâ laude privandus Uldar. Fuggerus est, qvi Henric. Stephani annuo stipendio aluit, utlibros Graecos ederet.

In Bibliothecae Vindobonensis MStis recensendis sollicitissimus qvoqve fuit Petrus Lambecius, qvi in Commentariis suis praecipuè l. 3. et 4. accuratam eorum enarrationem ubiqve immiscet, sed abruptum hunc laborem utilissimum fato Autoris, dolendum sanè est. Bibliothecae Budensis MSta, qvae nuperâ expugnatione barbarorum unguibus erepta, indicem nuper in Francofurtensi Cataloge Julius Pflug promisit. Italicarum Bibliothecarum thesauros MStos prodidere Tomasinus in variis illis Bibliothecarum, tàm publicaru~ qvàm privatarum, Catalogis Angelicus Aprosiusde Vintimigliâ in Bibliothecâsuâ, qvae tamen nondum edita est, tùm et alii Vitarum et Elogiorum scriptores. De coeteris Europae Bibliothecis, qvae MStis abundant, legendus est Ludovicus Jacobus, Lomeierus et alii. Edidit superiore anno celeberrimae Academiae Lipsiensis Catalogum Codicum MStorum Cl. Fellerus, optimè hâc operâ de Academiâ non solùm, sed et orbe literato meritus, qvi in praefatione Catalogi singularia qvaedam et notabilia summatim exponit. Reperiuntur illic libri partim planè incogniti, partim perqvam rari, Patres et Historici Graeci. Habetur in illis Theophili Monachi liber de arte colorandi ac coqvendi vitra, qvem intercidisse planè nonnulli existimant, meritò conferendus

Hic ego hanc omnibus Bibliothecarum possessoribus mentem optem, qvam habuit Laurentius Pignorius, vir ingenio et scriptis illustris, qvi utipse in Bibliothecâ suâ multos habuit MStos Codices, qvos recenset Tomasinus Episcopus Aemoniensis in dissertatione de vitâ, Bibliothecâ et Museo Laur. Pignorii, ita omnibus illos obtulit, si qvis vellet proferre in publicum: Ita enim in Symbolarum Epistolicarum lib. 1. Epist. 33. ad Johannem Thuilium scribit: Non omninò inscitè hirundines olim cygnos arguebant, propterca quod canendi artem nollent in publicum proferre, sedpratis solùm fluminibus et Zephyro canerent. Occultae Musicae, vetus est dictum, nullum esse alicubi commodum, cujus ego praecepti memor, si quid in arculis meis pluteisve latet, id omne consilium est transscribere publico hono, ut docti homines quos editionis fortuna destituit, volitent aliquando per oravirûm, et postumâ hâc famâ perfruantur meritò jure. Utinamverò, quod ego tenuitati meae impero, id exequantur alii copiosi et locupletes, qui Bibliothecas (nisi Bibliotaphia malimus appellare) refertissimas habent ineditis bonorum autorum foetibus, eó consilió, ut incompedibus habeant immortalia monumenta ingeniorum, donec illa ignis fortuitus redigat in favillas, vel vis major hostilitatis aliò avertat. Hisce nos precamur bonam mentem.

MStis accenseri possunt veterum Autorum libri editi, manu virorum doctorum ac Criticorum illustrium notati. Cùm enim ideo in pretio sint MSti Codices, qvod illorum beneficio loca corruptaemendari possint, meritò aestimari et debent illi libri, in qvibus jam tùm illae emendationes à viris doctis sunt institutae: ac si verum fateri velimus, plus saepè in illis utilitatis est, cum labore illo taedioso inqvirendi et conferendi sublevemur, ac praeterea judicium Critici accedat, qvisuae censurae rem jam fecerit, qvod potissimum est. Si enim vel Scaliger vel Salmasius fuerit, non sunt à tali manu ineptiae expectandae. Ac suere in Belgio hoc consilio usi, ut sibi compararent autores, manu Scaligeri notatos, è qvibus adeo profecere, ut magnam sibi è scriptis Criticis famam, alieno tamen ingenio fulti, acqvisiverint: Qvorum ego nomina intacta relinqvo. Meritò ergò talibus libris

Tertium à veris illis Manuscriptis Codicibus locum occupant illi libri, qvi primum è MStis emendatis antiqvioribus, à peritissimis Typographis, curantibus viris doctis, sunt editi, qvi magnam proindefidem in variis lectionibus decidendis, et emendationibus corruptorum locorum habent. In his numerantur autores, qvi Romae ab Aldo Pio Manutio, Florentiae à Juntis, in Galliis à Stephanis, qvorum vitae et res à Johanne ab Ameloven descriptae, à Sebastiano Gryphio, cui Scaliger libros de causis latinae linguae dedicavit, in Germaniâ à Frobenio, Oporino, Commelino etc. in lucem dati sunt. Nam celebrium Typographorum eadem esse notitia debet, qvae Virorum doctorum. Diligentissimus in horum Typographorum notitiâ delineandâ fuit Bailletus in Judiciis doctorum part. 1. tom. 2. ubi multa de illis occurrunt, non adeo vulgo cognita.

Solent et à viris doctis scribi libri, qvibus illi per totum vitae suae spatium insudarunt, qvi, cum Editores nancisci non potuerint, saepè aliis foetus suos relinquunt, qvi suam alieno fundo famam inaedificant, modo non cum muribus et blattis illis certandum, aut ad salsamentarios et myropolas relegentur. MSta recentiora vocari possunt. Dici non potest, qvanta bonis literis calamitas ex eo nascatur, ac sunt profectò infelices vocandi illi viri docti, qvi non sibi serunt, sed aliis, ac nullos è suis laboribus fructus capiunt. Eorum aliqvi jam absoluti sunt, aliqvi imperfecti. Hiplerumqve, vel aliis in praedam cedunt, vel ut inutiles chartae abjiciuntur. Illi nonnunqvam hâc fortunâ fruuntur, ut Bibliothecis opulentiorum recepti, qvasi in tumulo recondantur, aut altero demum seculo in lucemmittantur. Qvi jam anteà famam scriptis editis occuparunt, in postumis qvoqve illam retinent, ut aliqvando Typographum ad editionem provocent, si in peritos heredes inciderint. Qvanqvam et, qvae praesidio fama est, interdum impedimento est: allicit enim praedones et plagiarios, vel saltem cupiditatem insani possessoris auget, ut suum sibi thesaurum sanctiùs servet. Habent et illi in MStis locum, et à rei Bibliothecariae peritis magno conqviri studio debent. Ac publicè sanè interesset, si ipse Magistratus [Griechischer Text] curam in viris doctis susciperet, ut orbae prolis: Ita non interciderent et ab oblivione vindicarentur praestantissimarum rerum thesauri, et plagiarii ab illis arcerentur. Legi de illis Vitarum et Elogiorum scriptores debent, qvi plerumque cum editis inedita qvoque notare solent. Excerpenda illa sunt et seorsim notanda: Fieri enim interdum potest, ut in heredes eorum primos, secundos, tertios, vel casu aliqvo, vel diligenti inqvisitione incidamus, unde acqvirere nobis illa possimus. Integram deperditorum librorum

Magnum hic texere Catalogum possem librorum ineditorum vel imperfectorum, qvorum memorialectoribus ingrata non esset: Sed paucos tantùm producam è vasto illo numero. Decesserat Hamburgi Martinus Fogelius Gymnasii ibidem Professor, vir doctissimusmihique amicus, qvi multa in lucem edere meditabatur, qvoru~ jamipse spem fecerat, sed nunc illa cum ipso tenebris demersa jacent, qvorum tamen titulos saltem in lucem nunc protraham, si ipsos libros non licet. Notabo verò, ut ipse, cùm viveret, ad me misit. In PHYSICIS erant. Historia Natur alis selecta et hactenus praeterita, cujusa pars agit de Similaribus. 2 de Plantis. 3. de Animalibus: Didactica Physicae, cujus pars est praecipua de Experientiâ Physicâ: Historia Physicorum: Attributae corporum natur alium. In MEDICINA Nososcopicae Observationes: de Simpliciorum operationibus, cujus [Griechischer Text] est, Commentarius editioni paratus de Turcarum Nepenthe: Diaeteticae observationes: Therapeuticae observationes: Didactica Medicinae, cujus pars praecipua jam essecta est, de experientia Medica: Historia Medicorum praeterita. In GEOGRAPHICIS Historia Geographorum, cujus parsa. fere absoluta est, de Geographis totalibus, qui totum fere orbem terrarum descripsere. Hujus etiampars est Historia Mapparum: Iter per Germaniam, Italiam,

Haec de Fogelio sperari poterant, in singulare historiae literariae commodum; qvorum nunc an spes ulla ad editionem supersit, vix dixerim. Sunt in illis eleganter excogitata et laboriosè collecta, pleraque jam ad praelum parata. Multa qvoque celeberrimus Andreas Bosius sibi edenda proposuit, qvae nunc cum ipso intercidere: Eorum Catalogus ab amico adme missus, è qvo, cum publicatum illum non meminerim, excerpam aliqva lectoris notitiâ non indigna. In his primum locum obtinent: Emendationes et notae in Josephum, quae, ut puto, cum editione Josephi Anglicâ conjungentur. Porro sunt: Thesauri Politici continuatio: Varia scripta ad historiam hujus et superioris seculi pertinentia: Georgii Syncelli et Theophanis Chronographica cum continuatione Genesii hactenus inedita, Graecè et Latinè cum notis Jac. Goar et J. Andr. Bosii: Nicephori Chronographia Graec. et Lat. è MStis Codicibus aucta et correcta, notisque illustrata: Nova editio Politicorum Aristotelis cum prolegomenis de comparandâ prudentiâ civili: Vigerii libellus de Idiotismis Graecae dictionis cum praefatione Bosii: Liber de naturâ et varietate historiae, seu Introductionis in historiam universalem liber primus: Introductio in Chronolegiam Historicam: Introductio in Geographtam Historicam: Accedit specimen Geographiae Historicae, continens descriptionem ditionum Historicam in Hispania et Italia, ita adornatum, ut supplementi loco esse possit ad Geographiam Cluvero-Bunonianam: Dissertatio de Historiae Ecclesiasticae studio, nostro praesertim tempore diligentiùs colendo, cum Scholiis: Dissertationes de prima librorum scribendique origine: de variis partitionibus temporis universi: de Rep. Theocratica: de Origine Imperiorum: de incrementis et decrementis imperiorum: de dignoscenda republicâ: de scriptoribus historiae universalis: de Historia pragmaticâ: de variis divisionibus librorum Biblicorum: de inventione crucis Dominicae: de vita, gestis et scriptis Moysis: de Numismatibus Hebraeorum cum brevi explicatione: de Numismatibus familiarum Romanaru~:

His virorum doctorum scriptis ineditis accenseri etiam possunt epistolae, qvae sollicitè custodiendae sunt. Continentur enim in illis plerumque arcaniora qvaedam reiliterariae, qvae frustra alibi qvaeras. Qvoniam enim commercia ista liberé exercentur, judicia in illis saepe ingenua de rebus eruditorum scribuntur: praecipue si non in eum finem scriptae sint, ut typis promulgentur. In Bibliothecâ Norimbergensi maltas viroru~ illustrium MStas epistolas asservari autor est Saubertus Orat 2. de Biblioth. Nor. Non desunt, inqvit, epistolae MStae virorum longè lateque celebrium, Principum, Comitum, Baronum, Pircameri, Baumgartneri, Lutheri, Philipps maximo numero, Spalatini, Camerarii, Scheurlii, Hectoris Pomeri, Hornburgii, Casp. Nüzelii, Ulrici Hutteni, Georgii Pesleri, Pauli Eberi, Viti Theodori, Johannis Matthesii totis fascibus, Cratonis, Lazari Spengleri, Andr. Osiandri, Bezae, Rudolphi Gvalteri, P. Meliss, Joh. Sturmii, Flacii Illyrici, Stigelii, Frischlini, Fr. Raphaëlis, Carlstadii, Joh. Agricolae Islebiensis, Thomae Müntzeri, Samuelis Huberi et plurium. Hottingerus Epistolarum à Theologis sub tempora reformationis scriptarum ingens volumen habuit, ut ipse in Bibliothecario suo memorat, qvod ille inter maximos thesauros suos literarios nume avit. Vidi ipse apud virum illustrem Marqvardum Gudium spissum talium literarum à viris doctissimis, et qvidem eorum manu scriptarum, volumen, inter pretiosa supellectilis literariae, qvam habet amplissimam, cimelia referendum. Sunt in illis Lutheri, Melanchthonis, Erasmi, si recte memini, 50. Casauboni, Sarravii, Wouvverii, Manutii etc. epistolae omnes ineditae. Hujus Manutii una in illis est prolixa, ipsius manu scripta, qvam Reginam epistolarum Manutianarum vocabat, qvae in editis non habetur. Epistolarum ineditarum Reinesianarum multos qvoqve fasciculos in Bibliothecâ suâ servavit Bosius: Habuit eas, qvas ad Bernh. Bertramum, Cancellarium in Aulá Altenburg. Theologos Jenenses scripserat: Epistolas Reinesii et Majoris, Vorstii, Medicorum Germanorum, Hofmanni, Sennerti, Moebii, Volcameri, Schneideri, Schenkii, Volckii, Horstii, tum aliorum Professorum, Birnstilii, Snellii, Löscheri, Frischmuthi, Henr. Gebhardi, Graevii, Bosii, Thomasii, Strauchii, Conringii, Slevogtii, tum aliorum virorum

Qvemadmodum hae in eruditorum usum epistolae colligi debent; ita scripta politica, qvae ad statum Reip. pertinent, meritò ad usum publicum servanda, suumque sibi in Bibliothecis, praecipuè publicis, locum vindicant. Magnopere commendat corum accuratam custodiam Conringius in Epistolâ de Bibliothecâ Augustâpag. 114. ac eo nomine Guelferbytanam praedicat, qvod in eamagnus illoru~ de statu Germanico MStorum numerus servetur. Excell. Dn. Rachelius cap. extremo Introduct. ad jus publicum Germanicum, de eâdem Bibliothecâ testatur, tantam in illa rerum Germanicarum omnis generis copiam exhiberi, qvantam vix ullum Germaniae totius Archivum. Praesertim postqvam MSti codices Joh. Schvvartzkopfii, Cancellarii, ejus partem constituerunt. Eodem in loco mentionem facit Bibliothecae Maximiliani zum Jungen, Patricii qvondam et viri consularis Francofurti ad Moenum, in qvâ CXVI. volumina rerum Germanicarum collecta fuerint: Qvo thesauro praecipue motum Cardinalem Mazarinium existimat, ut sedecim mille florenos pro illâ obtulerit, neque tamen pro illo pretio eam impetrare potuerit. De eorum scriptorum copiâ in Bibliothecâ Puteani et Pinellijam suprà diximus.

Enumeravimus hactenus scripta illa, qvae MStis veris accenseri solent, qvorum utilitas qvibusdam major esse videtur, qvam ipsorum Manuscriptorum. Conringius certè, ut jam supra diximus, non vultinter perfectissimae Bibliothecae notas haberi, si numero MStorum vincat. Neque negari sanè potest, ex cujusque scopo et fine spectandam Bibliothecam. Privatus sibi pro suo genio et indole eam format. Publica ad usum communem instrui debet. Etsi verò et editi libri optimi hic abesse non debent, tamen et facilior eorum copia, qvam MStorum est: et vero in eô maxime Bibliothecas publicas prospicere privatorum indigentiae aeqvum est, ut subministrent illa, qvae ipsi aliunde non facilè deproment. In his ergo rarioribus principem locum sibi vendicant Manuscripta, qvae, qvò antiqviora, eo suntmeliora, sive jam tum typis illa vulgata sint, sive hactenus [Griechischer Text] , qvae majoris pretii sunt. Sed tamen nec illorum nullus usus est, ut jam supra exemplo declaravimus. Etsi enim Conringius cum Toleto Fulvium Ursinum ridet im~ane pretium MSto antiqvissimo Terentii, sed tamen alicubi vitiosè scripto, statuentem, de qvo locum è Jan. Nic. Erythraeo producit: non tamen adeo absurdè hâc in re sensit Ursinus. Qvanqvam enim accuratiùs nunc in nonnulla Terentii loca inqvisitum sit, aliorum codicum collatione; tamen, si antiqvitas sua codici constat, plura è tali codice, tum, qvae ad intellectum Autoris, tum qvae ad scripturam pertinent, disci possunt, qvae in aliorum codicum lectione magnam nobis lucem accendent. Multum enim inse reconditi habet ille antiqvitatis genius, atque ubi minimè credis, ex ipsis suis tenebris lucem aliqvam spargit. Qvod si

Jam supra monui, excutiendas esse omnes Bibliothecas, publicas, privatas, ut MStorum notitiam, qvoad ejus fieri potest, uberrimam habeamus: Qvanqvam hic obstinatum Bibliothecarum silentium esse solet. Solent illa [Griechischer Text] nonnullis ita recondi, ut vix inspectioni locus relinqvatur: neque patientur, ut qvis de illis catalogus in lucem edatur, cujus qvidem taciturnitatis causas non omnino nullas habent. Solent enim thesauri incogniti ab ipsâ obscuritate aliqvod securitati suae praesidium petere. Qviin omnium oculis versantur, facile praedones belli tempore alliciunt, ut tristia ejus rei exempla supersunt in Germaniâ, ubi vel fama et suspicio cum periculo conjuncta fuit. Sed tamen cui bono thesaurus absconditus? In usum tamen hominum illi libri congestisunt, et, ut eorum notitiam nobis conqviramus, cum Bibliothecariis familiaritas contrahenda, ut ad secretiores Bibliothecae recessus nos admittant, qvo artificio Salmasius in Bibliothecâ Heidelbergen si usus est, cui plurimam in Criticis cognitionem debet.

Instructissima, sine dubio, omnis generis Manuscriptis Bibliotheca Vaticana est, praesertim postqvam Heidelbergensis Bibliothecae spolia accesserunt. Siulla unqvam accesserunt; sunt enim, qvi de eo dubitant. neque ipse etiam Joseph. Scaliger magnificè adeo deillâ sentit.) Aprosius Vaticanae Bibliothecae et Barbarinae MSta consignavit, teste Gregor. Let. Ital. regn. part. 4. pag. 399. Huic Vindobonensis subjungi debet, praesertim postqvam Budensis Bibliothecae reliqviae in illam collatae. Vixisset Lambecius, illius Bibliothecae MSta in publicam lucem protulisset. In Hispanicis Bibliothecis multa supersunt MSta; sed ut Dracones opibus suisincubant neque tamen iis uti vel possunt vel volunt. Incendio Bibliothecae Scorialensis

Privatarum qvoque Bibliothecarum magna est à MStis aestimatio. Isaaci Vossii, qvam ipse Hagae-Comitis vidi ac perlustravi, Bibliotheca laudari ob multos codices antiqvissimos meretur. Lucae Holstenii Bibliotheca multa habuit Graeca, praecipuè in Philosophiâ Pythagoricâ et Platonicâ, qvorum pleraqve in hunc diem sunt [Griechischer Text] . Eorum indicem, qvem ab amico habeo, hîc subjungam. Damascii Philosophi Platonici [Griechischer Text] , sive de principiis quaesi ionum et solutionum, magnum et preclarum opus fol. Graecè: Hormae Philosophi in Phaed. Platonis Scholiorum libri 3. Graecè, sol. Eadem Hermiae comment aria latinè Marsilio Ficino interprete, hactenus non edita, fol. Olympiodori Philosophi commentaria in Phaed. Platonis, qui est de immortalitate animae, Graecè fol. Platonis Comp ndium sive sclecta, Graecè fol. Procli lib. 6 de Theologia Platonis, Graecè fol. Ejusdem Procli [Griechischer Text] , sive Elementorum Platonicae Theologiae liber, CCXI propositiones continens, Graecè fol. Eadem Procli Elementatio Theologica latinè ex veteri versione Fr. Guilielmi de Morbeka, Archiepiscopi Corinthii cum ejusdem Demonstr ationibus. fol. Nicolai Episcopi Methonensis animadversiones in eadem Procli elementa Theologica, ne quis corum probabilitate ad Arrianismum seducatur fol. Procli Lycii Philosophi libri 3 singulares, sive [Griechischer Text] I. de decem dubitationibus circa providentiam. II de Providentia et fato, et eo, quod in nobis, ad Theodorum Mechanicum. III. de malorum subsistemiâ latinè interprete Guilielmo de Morbeka Archiep. Corinth. fol. Procli Commentarius in Alcibiadem priorem Platonis Graecè, et in eodem volumine Olympiodori Philosophi in Alcibiadem Platonis Scholia Graecè fol. Joann. Baptistae Camotit in Platonis Alcibiadem majorem Comm. libb. III. Latinè. fol. Procli Commentariorum in Parmenidem Platonis Libri VII. Graecè fol. Procli in Cratylum Platonis Scholia selecta. Graecè 4to. Procli Dissertationes aliquot in Remp. Platonis hactenus non editae Graecè fol. Procli vita, Autore Marino, integra Graecè, 8vo. Syrianus Platonicus in Metaphysica Aristotelis, cujus objectionibus contra Platonem et Pythagoram respondet: Graecè sol. Herenni Philosophi Metaphysica, quod est elegans Theologiae

Prodeat nuncultimo loco, sed principe profectò loco nominanda Illustris et Excellentissimi Viri MARQVARDI GUDII, Reg. Maj. Dan. Consiliarii Status, celebratissima Bibliotheca; qvam si privatarum omnium ego Reginam dixero, nihil ultra veritatem aut jactantiùs loqvi videbor. Tanta est in illa Manuscriptorum Codicum et antiqvissimorum et rarissimorum copia, is selectus, ut vel cum Regiis contendere Bibliothecis possit. Sunt in illa libri Graeci, Latini, nusqvam in luce visi, toto orbe literato, praecipuè in Italiâ, summo studio conqvisiti, qvos vel non extare amplius multi, aut jamdudum periisse crediderunt. Hosemaculatos in lucem edere non annorum aliqvot, sed seculi labor esset. Cum hoc primum mihi ingredi sacrarium daretur, in Latium et Athenas veteres reductus, et in ista rerum varietate totus mihi stupere videbar. Verum cum viderem, qvam ipsa illa copia votis eruditorum, et labori etiam Herculeo obsistat, nullos ex ubertate istâ fructus ad orbem literatum perventuros indolui, praesertim cum illustris ejus Bibliothecae possessor negotiis civilibus oppressus vacare eruditis curis non posset. Mihi tamen loco non alieno tantae rei commemoratio minimè praetermittenda videbatur; tum qvoniam publicè interest, non ignorari has Holsatiae nostrae opes; tum ut venerationem, qvâ singulare hoc seculi nostri decus proseqvor, publicè testarer, simulque illum obtestarer, ne, qvae habet in vetustis autoribus admirabili planè [Griechischer Text] observata, ne poëmata, qvae cum antiqvis de palmâ contendant, ne incomparabile illud Inscriptionum opus, tot annos illi perpolitum, luci publicae, posteritati, suaeque amplius invidere gloriae velit.

CAP. VIII. DE LIBRIS DAMNATIS.

QVemadmodum in officinis ea, qvae rariora et pretiosiora sunt, seponere solemus, ne vel furaci manu rapiantur aut contaminentur: ita venena qvoque suo loco custodiri solent, neilla, cum incautiùs tractantur, nocere possint. Similiter in re literariâ libri MSti ut cimelia asservantur, libri damnati peculiari censura notantur, neque omnium oculis manibusque exponuntur: Qvanqvam fieri saepe solet, ut, qvi arctius custodiuntur libri, cupiditatem et desideria curiosorum provocent, qvi majore attentione et curâ malos tum libros legunt; cum obvii et à viris doctis refutati vilescerent. Nunc verò cum illi anxiâ diligentiâ in secreto tenentur, desperatae causae suspicio qvibusdam pravis ingeniis suboriri solet.

Inter damnatos primo loco numerantur scriptores Athei, qvi doctrinam de Deo, de Christo, de immortalitate animae exstirpatum eunt. Princeps in his liber ille famosus est de tribus Impostoribus. Illum Grotius nunqvam scriptum esse existimat, qvod ego nunc suo loco relinqvo. Novi ego viros, qvorum fides minimè suspecta est, qvi se vidisse testantur. Dicitur et in Germanicam linguam conversus, impressusque in folio latitare apud scelestos Atheismi propugnatores. Autor Religionis Medici Bernardinum Ochinum autorem libri hujus habet, de cujus vitâ et moribus legatur Antonius Maria Gratianus in vitâ Cardinalis Commendoni. l. 2. cap. 9. Thomas Campanella, referente Ernstio, Muretum ejus autorem habuit. Mersennus Comm. in Genesin, Petrum Aretinum. Videantur V. Placcii annotata in Joh. Rhodii Autores supposititios n. 50. Hunc librum legisse, et ex eo qvaedam excerpsisse videtur Claudius Berigardus in Circ. Pisani, part. 3. Circ. 3. p. 230. ubi de calumniis in Mosen agit, ad qvas ita respondet: Tot viri sancti et Christus ipse Mosen secuti satis cum vindicant ab hac calumniâ, quicquid effutiat contrà liber impius de tribus impostoribus, omnia refundens in daemonem potentiorem, cujus ope Magi alii aliis videntur praestantiores: quò etiam refertur illud sictum à Boccacio de tribus annulis. Fuere et Augustini tempore, qvi circumferrent librum de Christi magia, de qvibus Augustinus, de consensu Evang. c. 8. Utinam ejus farinae libri extarent, et legi ab omnibus possent! Certus sum, ex ipsis tela, qvibus eorum calumnia juguletur, nos deprompturos.

Argumento certè hoc non exiguo est, extitisse similes olim libros, sive Aretinus sive Ochinus illorum Autor sit, cum Cardanus in lib. 11. de Subtilitate recitet qvaedam variarum sectarum pro se pugnantium argumenta, qvae ex his lacunis hausta videntur. Introducit in illo loco Pagani, Judaei, Mahumetani et Christiani argumenta, atque ita proponit singula, ut Christianismi partes segniùs agantur Planè illâ ratione Bodinus postea librum scripsit de sublimibus et admirandis rerum arcanis, ubi perpetuo inter sectas et religiones dialogo instituto eadem argumenta atque eandem cramben recoxisse videtur; Qvod indicio est, utrumque ex iisdem fontibus sua deprompsisse. Mersennus certè commentario in Genesin Cardanum ut Athoum reprehendit, monetqve in vetustis editionibus librorum de Subtilitate, eo in loco multa haberi, qvae postea sint in seqventibus editionibus vel omissa, vel immutata. Atqve ita se rem habere è Scaligeri Exercitationibus probari potest, qvi Exercitatione 258. praeeuntem Cardanum secutus, haec ejus ulcera tangit, non sine mordaci, ut debebat, [Griechischer Text] . Arguunt praeterea illa verba, qvae formulam transitionis constituunt in veteri editione: Igitur his arbitrio victoriae relictis etc. qvasi dubitaret Cardanus, cui parti victoria adsignanda sit. pro qvibus verbis in posteriori editione legitur: Sed haec parum Philosophos attinent, pro quibus institutus est sermo: qvae et ipsa aliqvid profani sensus habere videntur. Sed omnia illa arguunt, discrepare vetera exemplaria à recentioribus.

Ut ad Bodini librum revertar, ille in ipsâ olim Galliâ rarus, nunc tamen etiam in Germaniâ in qvorundam Bibliothecis latitat. Levis ejus libri hactenus fuit notitia et subobscura. In Grotii et Sarravii epistolis passim ejus mentio fit. Illius extat deeo judicium in epistolâ ad Gallos 146. et in altera 170. Hic omnem lapidem movit, ut, sollicitante Isaaco Vossio, pro Reginâ Christinâ exemplar aliqvod obtineret. Legi loca illa in Epistolis ejus possunt, p. 322. 325. 326. 335. 50. Nunc verò pleniorem ejus libri notitia~ orbi erudito suppeditavit Vir reverendâ dignitate et variâ eruditione conspicuus, Johannes Diecmannus, per Ducatus Bremensem et Verdensem Superintendens generalis, qvi in hac Kiloniensi Academiâ elegans hoc et eruditum disputationis suae inauguralis argumentum extare voluit. de Naturalismo cum aliorum, tum maximè Joh. Bodini, ex opere ejus MSto et usque adhuc [Griechischer Text] de abditis rerum sublimium arcanis. Ille hanc [Griechischer Text] habuit, ut, qvod alii tot laboribus et sumptibus qvaesiverunt, illi ultrò in manus incideret. Nam duplex horum Dialogorum exemplar obtigit; qvorum alterum eas antiqvitatis notas habuit, utex primis Bodiniani operis apographis esse nullus ipse ambigat, olim ex Bibliothecâ Guliemi Laud Archiepiscopi Cantuariensis magno aere redemptum; Alterum vero recentius ante XX. cum haec scriberet, annos è codice Patini festinanti manu descriptum: qvod tamen non rarò lacunis Anglici codicis supplendis, et emaculandis librarii vitiis utiliter adhiberi potuit. Liber autem ita inscribitur: Colloquium Hept aplomeres de abditis rerum sublimium arcanis. [Griechischer Text] inscriptum est, non, qvod in septem libros distributus esset, ut Sarravius existimavit;

Memorabile et hocest, qvod ipse notavit ex schedâ qvâdam manuscriptâ, qvae Guidonem Patinum ex Gabr. Naudaeo audivisse commemorabat, fuisse Venetiis qvatuor homines, qvi singulis hebdomadis instituendarum super variis religionibus dissertationum philosophicarum causâhîc convenerint; in iis Coronaeum Rothomagensem, et Gulielmum Postellum Notariivices sustinentem, cujus chartae postea ad manus Bodini pervenerint, et huic scripto conficiendo fuerint adhibitae. De Postello Henr. Stephani narrat in Introductione tractatus de conformitate mir aculorum antiquorum et novorum cap. 14. p. 100. illum publicè dixisse, qvod, qvi bonae religionis speciem efformare velit, eam ex tribus istis, Christianâ, Judaicâ et Turcicâ, conflare debeat. Henric. Ernstius Observat. variar. lib. 2. c. 36. Postellum à qvibusdam libri de tribus Impostoribus autorem haberi air. Sed summa ipsi hâc impatatione injuria infertur: Ego enim hunc inter Atheos vel Deistas referre nolim, qvod et Theophilus Rainaudus facit, qvi Deistarum parentem vocat, qvi Deum unum admittere contenti caetera Christiana mysteria pro fabulis haberent. Nam omnia alia testatur liber ejus de Nativitate Mediatoris ultimâ, qvem inter anonymosrelatum miror apud V. Paccium, cum ejus nomen in fronte libelli exstet. Hunc qvi legerit, illum à Christo et Christianis mysteriis universam rerum naturam qvasi suspendisse deprehendet. Multa alioqvin habet, qvae cum receptis in Ecclesiâ sententiis pugnant, errores qvoque multos in religione; paradoxae in illo multae sunt doctrinae, qvarum intuitu potius ad haereticos et Enthusiastas, qvàm ad Atheos referendus videbatur. Qvod deformandâ religione ex Christianismo Turcismo et Judaismo dixit, forte cò pertinet, qvod multa Christianorum monumentorum [Griechischer Text] in ipso Alcorano aliisque, qvi apud Orientales et Judaeos extant, libris deprehenderet. In Judaeorum qvoque vetustioribus libris, qvos supposititios aliqvi existimant, multa ille mysteria venatur, non ad infringendam, sed potius stabiliendam religionem Christianam. Ille, qvem de Etruriae originibus scripsit, liber integra capita pro veritate Religionis Christianae inserta habet; ut mirari satis non possim, qvid in mentem venerit Rainaudo, qvi illum Christianae religioni adversum faciat. Sed multa sunt in Rainaudo inepta et falsa de scriptoribus judicia, de qvo suo loco. De Postello legi amplius potest Popeliniere in libro Gallico l' Histoire des Histoires libr. 8. p. 443.

Fuereqvidem tales libri inter [Griechischer Text] et [Griechischer Text] publicâ censura relati, neque in publicum prodierunt; sed nunc libriaeqvè mali, pene dixerim pejores, impunè in publicâ luce comparent, et ab omnibus leguntur. Qvid est Benedicti Spinosae libris pestilentius? et hi tamen ubique triumphant. Annon Tractatus ejus Theologico-Politicus omnem elevat librorum sacrorum divinam fidem? annon miracula omnia explodit et exsibilat? Ejus Ethica illa Atheismi principia tam nudè exponit, qvanqvam subtiliter et argutè, ut imbecillos animos facilè capere possit: Duobus enim fulcris Religionis et providentiae divinae sublatis universum cultum divinum evertit. Tollit libertatem agendi, inductâ Mathematicâ aliqvâ necessitate: Qvâ positâ nullam esse, qvae de rebus nostris disponat, providentiam, necesse est, omniaque mutuâ causalitate à se invicem dependente agunt. Tollit praeterea causam finalem, ut humani ingenii commentum: qvâ sublatâ, nihil nobis amplius sperandum metuendumve est. Plus ergo in illo neqvitiae et insaniae est, qvàm in ipso illo de tribus Impostoribus libro, qvi tamen non omnem divinitatem evertit. In Christum Salvatorem ejusque historiam, etsi timidiusculè, multa tamen effundit, qvae illam labefactent: Qvae illi è Judaismo fortè adhuchaeserunt, in qvo multa ejus generis sunt, ut ex iis libris, qvos sub titulo Telorum igneorum Satanae in lucem edidit Cl. Wagenseilius, apparet. Non defuere tamon, qvi hujus hominis insana dogmata retuderint, Henricus Morus, Mansveldus, et, qvi caeteris praeferendi videntur, Blyenbergius et Pojeretus, eâdem, qvâ ipse triumphos ducere voluit, mathematica methodo usi. Cuperus in arcanis Atheismi retectis paullum langvidior est.

Hujus generis plures alii sunt libri, ut: Ars nihil credendi, qvi adscribitur Gothofredo à Valle, cujus mentio fit apud Voëtium Disp. de Atheismo: et alius, cui titulus, Gymbalum mundi, cujus itidem Voëtius mentionem facit, et autorem ejus nominat Bonaventuram de Periers. Henricus Stephani in Tract. praeparatorio ad Apol. Herod. cap. 26. Mersennus Commentario in Genesin pag. 689. vocat eum de Perez. Qvi ipse Mersennus suo illo in Genesin Commentario omnia illa, qvae ab Atheis et Naturalistis proponi argumenta solent, sum~â diligentiâ, collatis etiam amicorum aliorumque virorum doctorum operis, coacervavit. Pandectas hunc librum

Pertinere et ad hunc Atheorum et Naturalistarum tribum videtur, qvisqvis est, Autor libri, qvi primum Anglicâ, hinc Gallicâ, postremùm Belgicâ lingvâ prodiit, de populis Terrae australis incognitae, qvos Severambes nominat. Titulus Belgicus ita habet: Historie der Severambes behelzende een Beschryving van het onbekend Zuidland. Elegantissimè confictus est liber, eaque, specie, ut primâ fronte incautis imponat. Ingenium Autori illi fuit, qvem [Griechischer Text] qvaedam [Griechischer Text] facilè produnt. Toto verò hoc libro nihil ille aliud agit, qvàm ut ostendat, unam esse Religionem naturae rerum conformem, qvae Deum supremum, atque ejus qvasi vices in orbe hoc inferiori repraesentantem Solem, veneretur: Qvare datâ occasione adversus Trinitatem et Christianismum disputat. In administratione Reipublicae Ideam qvandam non contemnendam exhibet, qvâ, sublato pecuniae usu, unde omnia in Rempublicam vitia, Cives per magnas qvasi familias distincti, è publico alantur et vestiantur. Illud verò ingenium hominis in extremâ parte prodit, qvod strategemata sacerdotum gentis ejus, qvam Stroukaros vocat, ad miraculorum, qvae in Pentateucho habentur, formam confinxerit: Qvo manifestè patet, illum historiae sacrae illudere. Caeterum ille liber doctus est, et magnâ curâ scriptus.

Solent et inter damnatos libros Magici referri: Qvi qvidem omnino atro carbone notandi sunt, si pactum illud cum Daemone ac malis angelis profiteantur. Sed multa hîc ab ignorantiâ peccari certum est Gravissima saepe viris optimis

Damnari quoque sacrâ censurâ solent Haereticorum libri, aut quae in libris heterodoxa et haeretica videntur. Inprimishîc Romanis addicti sacris operosi sunt: Tot enim indices expurgatorios et librorum prohibitorum Catalogos habent, ut sibi ipsis obstent tricasque nectant; Nam et in suos animadvertu~t sine causâ, si qui fortè Pontificiae potestatis praerogativam, aut ejus infallibitatem leviter tangant, aut Ecclesiae Gallicanae libertatemtueantur, de quo praecipuè Bailletus in Judic. Doctor. tom. 2. part. 1. n. 77. queritur: Ubi Catalogos illos, qui jam à Concilio, jam à Pontificibus, jam à Rege Hispaniae aliisque, confecti sunt, ordine recenset. Scilicet, ut partium studiaubique regnant, ita et in his rebus, in quibus non eadem omnibus mens et sensus est, prout affectu aliquo ducuntur Censores, decretoria aliqua sententia pronunciatur. Ipse tamen Bailletus non multum hâc suâ operâ proficere Censores fatetur. E nostris errores et defectus horum catalogorum nuper singulari libro detexit Daniel Francus, quem super hoc argumento legere operae pretium erit.

Postilla, quae adversus fidem sunt, meritò censurae subjiciuntur, quae contra bonos mores. In his primò sunt obscoena, quae laedere teneros animos ac veneno inficere possunt: Qvo nomine omnes illi flagitiosi libri praecipuè notantur, qui sacra Aphrodisia impudico calamo depingunt, quales Graecia olim libros magno numero dedit, quorum tamen facilis felixque jactura est. Inter obscoenos nostri temporis familiam ducit Satyra Sotadica Aloysiae Sygaeae adscripta. Pessimus et flam~is dignus liber, nisi quod elegantiâ latinae linguae sordes suas ornet. Moneo hîc, nequam fuisse hominem, qui Aloysiae Sygaeae et Meursio illum librum adscripsit: omnia illa conficta esse puto. Liber ille, me judice, planè novus est, et ab impuro homine scriptus, qui ut à se amoliretur crimen, feminae innocentissimae et castissimae illud imposuit, et Meursium hominem doctum in criminis societatem perduxit. Aloysia Sygaea nobilis fuit femina, et illustri ex gente apud Hispanos, cujus cum singulari castitatis laude meminit Nicolaus Antonius in pulcherrimo opere Bibliothecae Hispanicae: ubi cum omnia diligentissimè recenset, ne [Griechischer Text] quidem de hoc scripto memorat, ut certè memorare debuisset, si extitisset tum libeilus ille, seu vero seu falso ejus nomine cognitus: Famam enim ejus procul dubio vindicasset; et perqairuntur ab ipso MSti libri omnes Autorum Hispanorum magnâ diligentiâ. Eruditissima illa fuit, ac amplissimum ejus elogium habet

Joannes Merulus nobilis Toletanus vocat seculi sui Minervam. Scripsit Epistolas Latinas: Dialogum de differentia vitae rusticae et urbanae: Poëtica quaedam, de quibus nihil editum. Prolixè illa omnia recenset Antonius sed de infami hoc scripto nec vola nec vestigium apparet. Alfonsus Madritensis Archidiaconus de Alcor in Palentinâ ecclesiâ, magnae existimationis fideique scriptor, in Historiá Palentinae urbis summum honorificentissimumque Sygaeae elogium scripsit, qvod Hispanicâ linguâ producit Antonius: ubi omnes illas lingvas peregrinas tam promptè, ut Castellanam, tenuisse, easque expeditissimè et loqvi et scribere potuisse refert. Nupsit illa Alphonso à Cuevas. Immaturè obiit, hocque illi epitaphium positum: Loisiae Sygaeae Feminae incomparabili, cujus pudicitia cum eruditione linguarum, quae in eâ ad miraculum usque fuit, ex aequo certabat etc. Qvae omnia satis arguunt, injuriam magnam optimae feminae illatam à nebulone illo, qvi infame hoc scriptum illi adscribere voluit. Sed nec de Meursio fando auditum est, convertisse illum ex Hispanicâ linguâ tale aliqvod scriptum in Latinam. Sed ipse sermonis textus habitusque totus ostendit, in Latio potius qvam Hispaniâ natum esse hunc foetum. Talia ut ipsa honestas proscribere aut flammis addicere jubet; ita non probo morosulos illos censores, qvi in latinae linguae autoribus castrandis malè seduli sunt, bonosque autores mutilant, si qvae in illis paulo liberiora aut parum pudica deprehenduntur: Qvae in conversatione ipsâ evitari non possunt. Arceri ab illorum qvidem lectione pueri possunt, sed ubi bonis moribus satis firmati fuerint, parum ab illis periculi est. Homines sumus, atque in humanâ societate vivimus, ubi talia qvotidie occurrunt. Sed scholam istarum neqvitiarum, qvalis in Satyrâ Sotadica aperitur, nemo bonus feret. Sunt, qvi Terentii Comoedias, librum optimum, juventuti è manibus excutiunt, et, nelcio qvem, illi Terentium Christianum supponunt: Qvi cum illo suo consilio explodendi sunt. Satis castus est Terentius, nisi, cum ex ingenio et moribus hominum qvaedam ipsi dicenda sunt; qvos nosse characteres juventuti summè utile est. Caeterum omnium obscoenorum librorum hîc inire numerum nolumus. Sudet in illo sterqvilinio

Sunt et Satyrici scriptores in bonos mores injurii; qvo nomine hic non intelligo, qvi innocentes illas in vitia Satyras scribunt, sed qvi libellos famosos. Non patitur nostri instituti ratio, ut eorum hic indicem texamus. Qvi se adversus tela et arma munire possunt Principes, à calami tamen insultu saepe non sunt immunes. Habent certè, qvos Reges metuant, cum vivunt, Satyricos; cum fatis concesserunt, Historicos. Utrique accerrimi vitiorum observatores sunt: qvi velut Censores publici impunè in illos sententiam dicunt. Pasqvini statua saepe plusqvam Dodonaea fudit oracula. Qvae non in potentissimos Reges Satyrae scriptae sunt! Non potuit Satyricorum manus effugere Jacobus Britanniae Rex, utut doctissimus et laudatissimus Princeps: Cui sub specie Panegyrici Postumià Casaubono scripti, cujus qvasi fragmenta inter schedas ejus reperta, per insignem neqvitiam, continuo mycterismo horrenda flagitia objiciuntur. Lepidè alioqvin scriptus liber est; cui titulus: Casauboni Corona Regia i. e. Panegyrici cujusdam verè aurei, qvem Jacobo I. Magnae Britanniae etc. Regi, Fidei defensori, de linearat, Fragmenta ab Euphormione inter schedas [Griechischer Text] inventa, collecta, et in lucem edita: Refertur in Georgii Richteri vitâ Epistolis ejus praefixâ pag. 21. è Colloqvio cum Erycio Putaneo accepisse Richterum, qvod Puteanus ejus libelli autor habitus fuerit: cujus rei verò famam ille enixè declinans velut Apologiae loco scriptum qvoddam exhibuerit, cui nomen, Perjurium RUFFI et GIBBOSI, praefatus, qvo delatorum suorum virulentiae ac sinisteritati satis fuisse obviatum existimaverit. Sed nos de Satyris alibi plura.

CAP. IX. DE PSEUDONYMIS, ANONYMIS, etc.

SUnt et in re literariâ Falsarii, quos nosse é re literariâ est, ne illi falsâ specie imponant. Pseudonymi sunt, qui nomen mentiuntur; sive suos foetus aliis vel mortuis vel vivis supponant; sive, ut lateant, aliud nomen vel verum, vel fictum, vel suum aliter immutatum, assumant; sive, quod per errorem nomina sint turbata; sive quod aliorum nominibus abolitis sua substituant, aut alienos foetus non invitis autoribus pro suis venditent. Ac primò quidem multi sunt, qui libros suos aliis supposuerunt, vel ut fidem aliquam scriptis suis conciliarent, vel ut sententiam suam stabilirent, vel ut vanam gloriam aliquam affectarent, aliosque fallerent. Multi circumferuntur tales libri supposititii, qvi sub nomine antiquorum Historicorum, Philosophorum, Patrum, comparent, quorum aliquem catalogum dedit Rhodius, ac notis suis illustravit Vinc. Placcius. Defragmentis illis Berosii, Manethonis, aliorumque antiqvorum historicorum, quae in lucem edidit Annïus Viterbiensis, jam suprà egimus, ac plura de illis judicia Vincent. Placcius notavit in Rhod. Aut. supposit. n. 18. Antiquitates Etruscae, quae Prospero cuidam adscribuntur, et in quas Paganinus Gaudentius observationes scripsit, ab H. Ernstio editas, suspectae etiam eruditis sunt, de quibus videri potest Vossius de Historicis Latinis, lib. 1. c. 9. Scripsit et Leo Allatius doctissimas ad has antiquitates annotationes, Paris. 1640. et deinde Romae iterum excusas: quibus de notis falsitatis in adulteratâ scripturâ etiam generatim agit, estque liber ille utilissimus ad Codicum scripturam vitiatam deprehendendam. Protulit vero Curtius Inghiramus haec fragmenta è terrâ effossa primus in lucem, quem hujus suppositi figmenti parentem esse prolixè Leo Allatius probat. Habemus Aristoteli, Platoni, Hippocrati, Galeno, aliisque supposita scripta. Multa etiam Homero supposita; in quibus dignoscendis olim Criticorum versabatur industria: ac fuere, qui ex stylo, dictione, phrasi, certis quibusdam idiotismis, accuratum de autoribus judicium inire poterant, ut vel [Griechischer Text] , vel [Griechischer Text] decretoriâ suâ sententiâ confirmarent.

Accedunt nomina multis communia, unde saepe permutati scriptorum tituli. Aristoteles fuereplures, quorum vel triginta ac duos numeravit Jonssius. Quam facile est hîc in errorem incidere, praesertim si post tot secula demum scripta in lucem protrahuntur, et pluribus ejus nominis quaedam supersint monumenta. Sunt in antiquâ historiâ 28 Pythagorae, 20 Hippocrates, totidemque Socrates, 16 Platones, 50 Dionysii. Quo fine inter antiquos Demetrius Magnus peculiari opere [Griechischer Text] de scriptoribus homonymis agere voluit, quo opere usum Laertium putat Jonssius lib. 1. cap. 2. qui plerumque homonymos notare solet. Laudatur et eo nomine Meursius, quod diligenter homonymos recenseat. Magnam quoque occasionem falsi dederunt corrupta nomina, cognomina nominis

Fuit non nemo, quod mireris, qvi Q. Curtii Rufi historiam Alexandri M. à tot oculatissimis Criticis pro genuinâ habitam, à nemine unquam in suspicionem vel minimam vocatam, pro suppositâ et ante CCC annos ab ingenioso qvodam Italo confictâ habuerit. Indicium ejus fecit Guido Patinus Epist. 27. cujus ipsa verba, ut Gallicâ linguâ sonant, producam: Il disoit, que son livre n etoit qu' un Romain, que le Latin veritablement en etoit beau: mais qu ily avoit de grandes fautes de Geographie. Il y en a une enorme entr' autres, dans le 7 Livre, lors qu' il parle de ces Scythes, qui vinrent prier Alexandre le Grand de ne point passer le Tanais, qui vient de la Moscovie Occidentale, se jetter dans le marais Meotide, separant l' Europe de l' Asie, et la Scythie Europeenne de l' Asiatique. Pour pronver cette conjecture, Alexandre le Grand n' ayant pas trouvé son compte aprés avoir passe cette riviere, revint incontinent in REGIONEM SACARUM, et de la entra dans les Indes, et tout cela est trés-éloigné du vray Tanäis. Le meme Maitre nous disoit, que l' Auteur de ce Livre étoit un savant Italien, qui le sit, il y a environ 300 ans. Que nul Ancien n' avoit civé Quinte Curce, et que c' etoit un nom supposé. Qu' il etoit là-dedans parlé du fleuve Indus du Gange, et autres parties des Indes, qui etoint inconnuës à ces Ancien, qui ont vecu devant. Ptolomée, qui est le premier et le plus ancien Auteur, qui ait fait mention de la Chine sous le nom de SINAE. Juvenal qui vivoit tant soit peu derant, a diti QUID SERES, QUID THRACES AGANT; et Pline parle de l'Ocean Serique, Ces SERES sont les habitans du Cathay, qui est une tres grande Province de l' Asie dans la Tartarie au dessus de la Chine. An jam ex his argumentis confici [Griechischer Text] illud possit, Critici viderint: Nos eâ de re amplius videbimus, ubi de Autoribus Linguae Latinae agemus. Fuere, qvi ipsi Eloqventiae Parenti suos foetus supposuerunt. Inter eos est Consolatio illa, qvae Sigonium autorem habet, censuris eruditorum multùm vexata. Multae extant super hoc negotio Epistolae in Riccoboni Historiâ Gymnasii Patavini. Aliqvi Vianello adscribunt. Videantur notae Placeii in Rhodii Autor. supposit. num. 22. Hofman. in Apol. pro Gal. l. 1. c. 16. de Hofmanno ICto, teste Scherbio refert, eum, cum ofterretur illi consolatio illa, lectis pauculis statim indignabundum his verbis abjecisse: Non est Ciceronis. Adeò statim illis, qvi lectioni Autoris adsveti sunt, subolet qvod non genuinum est. Sollicet ut è vestigiis judicare de seris Venatores solent: ita vel è paucis versiculis rerum Autorem Critici agnoscunt. Certum tamen est, hâc voluptate mirificè affici nonnullos, qvi sua veteribus supponunt. De hac ipsa Sigonii consolatione Mancinus libr. de invid. erudit. c. 9. Nec laude caruit, inqvit, Sigonius, qui, dum consolationem exhibet suam, illud assecutus est, ut brevi in opusculo,

In sacris et olim haec fabula acta fuit. Nunqvam defuere haeretici, qvi, ut fidem erroribus suis facerent, sub antiqvorum Patrum nomine sua commenta publicarent. Ipsae qvoque piae fraudes bonorum hominum accesserunt, qvi scripta qvaedam antiqvis nominibus incrustarunt, ut simpliciores in suas sententias pertraherent: Qvi malè profecto de re Christianâ meriti bonam causam in suspicionem falsi adduxerunt. Versatur qvadantenus in hoc argumento Joannes Dallaeus, qvi de Pseudepigraphis Apo olicis libros tres conscripsit. Notum est, qvid versibus Sibyllinis factum sit, qvibustam praeclara de Christi vaticinia continentur, qvae supposititia viri sagaces habent; etsi non desunt viri docti, qvi eorum autoritatem tuentur, atqve Sibyllinis illis de Christo oraculis penè eandem, qvam ipsi Sacro codici, fidem adstruunt. Multus est hoc in argumento Isaacus Vossius, cujus extat praeclarus de ibyllinis Oraculis liber.

Non desunt, qvi datâ operâ libros suos sub aliorum nomine exire in vulgus patiuntur, ut vel latere possint, si periculosa scriptio sit, vel aliorum judicia securiùs scrutari possint. De Trajani Boccalini relationibus hoc aliqvi affirmant: Nam Cardinalem Cajetanum earum autorem venditant, qvi Traja#i Boccalini nomine abusus fuerit, ne sibi fraudi esset, qvod scriberet; Testaturque Laurent. Crass. Elog. Hom. literat. part. 1. p 160. ac pag. 162. librum hunc mortem Boccalino paravisse: nam à quatuor armatis hominibus saccis arenâ repletis vulneratus est, usque dum animam efflavit. Refert et Erythr. Pinac III. p. 131. J. Franciscum Perandam ejus adjutorem fuisse. Ac facile apparet è commentario Boccalini, in Tacitum Italicâ linguá scripto, ab ingenio humiliore illum esse profectum. Circumferuntur nunc libri, qvi interiora status in Regnis qvibusdam et Rebuspublicis describunt, à multis in pretio habiti, qvibus nomen tantùm et fortasse etiam stylum commodavit, qvi in titulo libri legitur, Autor; aliis materiam suggerentibus, qvi periculoso hoc labore defungi nolunt. Aliqvi opulentioribus, qvi scripti alicujus famâ celebritatem nominis sibi parare gestiunt, ingenii sui foetus non rarò vendunt, cujus multa produci possent exempla. Saepe fictum nomen, vel aliqvâ ratione immutatum, vendibiliorem et gratiorem librum facit, qvàm si verum nomen adscriptum esset. Qvomodo Philippi de Terra nera Locicommunes Theologici omnium plausus abstulerunt, rejecti, cum Melanchthonis sub illo nomen agnosceretur. Odia enim, qvibus autores proseqvimur, ipsius libri, utut optimi, pretium imminuunt.

Non dissimulandum etiam hoc loco est, fictos tum autores, tum libros in

Pseudonvmis annumerandi et illi sunt, qvi aliena sibi per plagium attribuunt. Sunt in illis adeo impudentes qvidam, ut excusso veri Autoris nomine suum reponant; qvod in Roberti Stephani Thesauro Latinae Linguae factum, ad qvem plagiarii velut ad cadaver aliqvod vultures convolârunt. Toties hoc opus sub peregrinis nominibus recusum est. Doletus subtiliore furto in aliam formam opus redegitin commentariis suis Latinae Linguae': Qvemadmodum et Scapula Henrici Stephani thesaurum Graecum in aliam formam redigens à plagii et doli crimine non potest absolvi, etsi utilem Scholis aliqvâ ex parte operam praestitit. Sed omnia illa perseqvi exempla infinitum esset; qvorum magnam partem jamtum collegit Thomasius in libro de plagio literario, moralitatem qvoque ejus ad minutias usque pervestigans.

Cautiores illi plagiarii sunt, qui postumis virorum doctorum scriptis insidias struunt. Saepè enim contingit, ut praematurâ illorum morte vel non edi vel non absolvi possint eorum opera: Ad quorum pabula fucialieni qui accedunt, non sibi facta mella depraedantur. Vix credi potest, quam frequens illa fallendi ratio sit. Vidi non ita pridem ipse editum alieno nomine librum, quem Vir doctissimus privatis scholis olim proposuerat. Pertinet huc, quod de Barbosa notavit Erythraeus Pinacoth. II. num. 18 Scripsit is de jure Ecclesiastico universo volumen, quod opus magno alieno labore partum in se ille transtulit, cujus historia ita habet: Die quodam Barbosae famulus salsa quaedammuriatica in prandium coëmerat, quae ne manus digitosque inficerent tetroque odore imbuerent, cetarius chartis quibusdam, ut moris est, amiciebat: quem postea amictum famulus, domum reversus, cum praesente Domino ac vidente muriatica illa exuisset, quò in aquam injecta macerarentur, et in terram abjecisset, Dominus, curiosus inspiciendi, quid chartis illis contineretur, eas sustulit ac lustrare oculis coepit; viditque elegantissimi doctissimique cujusdam operis initium esse; statimque suspicatus est, id quod erat, autore, antequam potuisset illud impressum typis emittere, è vivis erepto, heredes, ignaros quantum in eo boni esset, tanquam in eptas, nescio quas, chartas et inutiles, cetario vendidisse; et statim magnam in spem venit, autore è medio sublato, si librum illum quoquo modo nactus esset, prosuo edendo, maximam sibi ex eo gloriam posse

Alii ex variis scriptoribus quaedam furantur, ne statim deprehendi in furto posfint, quorum maxima quidem pars est. Non possum, quin insigne hic exemplum afferam Thomasio non notatum, ut multa quidem adjungi possent. Edidit P. Stephanus Lambertus Villafanus Burgundo-Seqvanus è Soc. Jesu, et in Caesareo Madritensi collegio Eloquentiae Professor opera poëtica, in quibus pleraque ex aliis optimae notae poëtis sunt congesta, sed ita, ut per lacinias hinc illinc petitas carmina sua quasi consueret. Ex levi eorum inspectione statim apparuit illa fraus. Nam ex Augustini Mascardi, elegantissimi Poëtae, sylvis, Passeratii poëmatibus et Emanuelis Thesauri Inscriptionibus pleraque compilata notavi: Quod argumento est, etiam caetera, quorum non illa notitia nunc est, furto alicunde subrepta. In epicediis Reg. Isabellae Borboniae pleraque excerpta sunt è Mascardi Sylvarum lib. 3. de Rebus tristibus et è Deliciis Poëtarum Gallorum. Epicedia in funere Principis Hispaniae Balthasaris Caroli pleraque, imò omnia, è Mascardo consarcinata. Illud verò Epitaphium elegans, quod in Villafano p. 289 legitur, totidem verbis in Mascardo p. 135 legitur; nisi quod unam vocem mutaverit:

Quae p. 286. 287. apud Villafanum leguntur, è Passeratii poëmatibus, quae in Deliciis Poëtarum Gallorum habentur, part. 3. p. 156. et. p. 171. aliquâ ex parte transscripta. Vafrities hujus hominis ex eo etiam apparet, quod in titulo libri impressionis annum non apposuerit, quem tamen Censores libri produnt. Confuso enim tempore incertum, quis verè plagiarius. Inscriptiones in Principem suum ex Emanuelis Thelauri Inscriptionibus compilavit: In J. Bapt. Lauri, viri docti et poëtae quoque elegantis, quem magni fecit Urbanus VIII, epistolis, cent. 1. Ep. 75. legitur totidem verbis Strena illa Passeratii de Nihilo, quae habetur in ejusdem poëmatibus, part. 3. Delic. Gall. Poët. p. 31. Quod mirum mihi semper visum est, cum Laurus ipse non contemnendus poëta fuerit, ut patet ex poëmate ejus de fabricatione calcis libris tribus scripto, et elogio, quod illi suspendit Erythr. Pinac. I. n. 141. Scripsit et Theatri Romani Orchestram de Viris illustribus. Extant orationes cujusdam

Non accensendi sunt Pseudonymis, qvi vel fictum vel immutatum nomen assumunt, si forte sua interesse existiment illud celari, cum à dolo absint. Illud plerumque faciunt, qvi arcaniora scribunt, vel in rebus civilibus, vel naturalibus, vel qvi novas sententias defendunt, et sibi ipsis diffidunt, judicia hominum doctorum, ut stantes post tabulam Apelles, exploraturi. In Politicis argumentis qvotidie videmus larvatos in scenam procedere. In rebus naturalibus, arcanis scilicet, chimicis praecipuè, pleraque ficta habemus nomina, paucis exceptis. Ut enim mysteria illa Harpocratis sigillo recondi volunt, ita eorum scriptores, qvi [Griechischer Text] omnia proponunt, ipsi latitare qvam in publicum prodire malunt. In his Basilius Valentinus, magnus hujus artis antistes, (ut hoc [Griechischer Text] moneam) qvibusdam numeratur. Ego ipse qvondam in illâ fui sententiâ, ac confirmat Raschii testimonio Placcius in Pseudonymorum Catalogo p. 159. qvi nec in Catalogo Benedictinorum Provinciali Erfurti, neque in Generali Romae nomen hoc invenerit. Raschius aliqvem ex familiâ Johann. Tholdeni Hessi sub hoc nomine latitare voluisse existimavit. Sed in aliam nunc sententiam penè impellit Gudenus ipse Erfurdiensis, qvi in Histor. Erfurdensi lib. 2. pag. 129. ita scribit: Eadem aetate, sc. An. 1413. Basilius Valentinus in Divi Petri monasterio vixit, arte medicâ et naturali indagatione admirabilis. Addit qvidem Gudenius, ipse ab his sacris alienior: Insuper iis accensetur, quos in augmentum spei nominant aurum confecisse. Sie alienâ dementiâ post secula fallit, ideo minus culpabilis, quod non nisi decipi amantes facultatibus ex#at. Verùm

Multo minùs inter Pseudonymos referendi sunt, qvì certa qvaedam nomina è Collegiis, qvalia in Italia, nunc qvoque in Germania plura sunt, sortiti. Turbat tamen illa res et nebulas lectoribus offundit, qvibus illa cognomina incognita sunt: Multi sunt à membris societatis fructiferae scripti libri, qvorum Autores sub adscititiis illis titulis ignorantur. Cuiautem vacat in illos adeò anxiè inqvirere? Certè illi Collegiorum tituli vehementer displicuerunt Vincentio Pinello, de quo in ejus vitâ refertur: Cum Patavii plures clarorum virorum coetus cogerentur, quas Academias appellamus, Elevatorum, Occultorum, Aethereorum, nulliunquam nomen dedit, ab ambitione et theatraliquâdam ostentatione procul abhorrens. Rolandus qvoque Maresius lib. 2. Ep. 43. Collegia ipsa qvidem laudat, sed displicent ipsi cognomina planè absurda et ridicula. Apud Graecos tamen cognomina qvoque peregrina ab autoribus usurpata videmus, qvae res historiam literariam intricatiorem reddit. Nostro tempore qvoque videmus Germanica Gallica in Latina et Graecamutata, qvod molestum saepe est, et ipsis autoribus officit. Multum in Historiâ Thuanâ Gallicorum nominum in Latina commutatio turbat. Et in omni Historiâ illa res tricas et nodos nectit.

Procedimus ad Anonymos libros, qui vel autorem certum non habent, vel nullum profitentur. Copiosè hîc de causis celandi nominis agit Bailletus in Judic. Doctor. Tom 1. part. 2. cap. 12. qui super illo argumento legi potest. Eorum indicem dedit Vir Cl. Vincentius Placcius, quem supplementis porro augebit. Deckerus quoque in libello de scriptis adespotis quaedam hujus argumenti tangir. Ac velle~ sane majore studio in rem illam in cumbere~t eruditi: Nam utilissimus profectò labor est, non tam in recentiorum Autorum scriptis, quam vetustis. Idem, ut puto, argumentum in Commentario de Autoribus dubiis tractavit Vir vastissimi ingenii Caspar Barthius, quem aliquoties ipse in Adversariis suis citat. Sed nusquam ille post mortem autoris, etsi jam absolutus, comparuit; Quod argumento est, ab improbâ manu surreptum. De Joh. Gerh. Vossii simili libro deperdito dolet qvoque Placcius libri sui praefatione.

De Autorum versionibus quaedam adderem, nisi in veterum Autorum

CAP. X. DE LIBRIS MYSTICIS ET SECRETIS.

MYsticos et secretos libros dicimus, qvi de rebus sublimibus, arcanis, mirabilibus scripti, suos sibi lectores postulant, neqve omnibus ad lectionem concedi solent, neqve ab omnibus intelligi possunt. Non idem omnibus est horum librorum gustus: laudantur ab his, culpantur ab illis.

Mysticorum librorum tres vasi constituere possumus classes, Theosophicos, Propheticos, et Magicos. Theosophicos nunc eos vocant, qvi de rebus divinis abstrusiora qvaedam docent, qvales apud Gentiles Theurgici dicebantur, qvibus Doctrina de Deo, Daemonibus, geniis, deque ceremoniis, qvibus illi colendi, tradebatur. Alii Magiam divinam hanc Theurgiam vocant. Haec veterum Methaphysica fuit. De Gentilium religione etsi magna volumina conscripta sunt, tamen dicere non vereor, è tam vasto numero paucos esse, qvi istius [Griechischer Text] et [Griechischer Text] ethnicae fundum rectè penetrarint. Non existimandum est, adeo stolidos et ineptos fuisse sagacissimos populos, ut, qvae vulgo de eorum sacris traduntur, eo sensu accipi velint, qvo se nobis exhibent, ii praecipuè, qvi eorum fingendorum autoresfuere. Alii sub hoc aenigmate sensus latent, mysteria scilicet naturae secretioris, qvod, ut suspicione attigerunt multi, ita fuit inter tot interpretes Davos, unus alterque hodie Oedipus, qvi aliqvid de iis prodiderit: De qvibus in seqventibus plura.

Theurgiae gentilium arcana, non volaticis narrationibus sparsa, sed suis rationibus

Inter antiqvissimos in hoc genere Gentilium scriptores Zoroaster recensetur. Ejus historiam ex Abulfeda aliisque collegit Edoardus Pocockius, ubi inter alia nominatur ejus liber, qvo religionis praecepta Magis tradiderit, ac XII. voluminibus

Indorum, et in his Philosophorum Braminum, quasi Abraminum ab Abrahamo oriundorum, ut Postellus judicat, Theologia et Philosophia ab illis Chaldaeorum dogmatibus non multum diversa fuit. Sed nulli de iis supersunt libri, nisi exigua Palladii relatio, et nos infra de his plura dicemus. Orpheus Thracius antiquissimae sapientiae dogmata tradidit, è qvo Graeci Astrologiam acceperunt, ut testatur Lucianus in Dialogo de Astrologia. Illum ajunt primum Deorum initia, universamque Theologiam reclusisse, nefariorum facinorum expiationes ac plurima morborum remedia docuisse. Scripsisse dicitur de elementorum transmutatione, de rerum naturalium amoris essicaciâ, de Gigantum cum Jove pugnâ, de raptu et luctu Proserpinae, de erroribus Cereris, de laboribus Herculis, de ritibus sacrorum Idaeorum et Corybantum, de gemmis, de occult is oraculorum responsis, de Veneris et Minervae sacrificiis, de Aegyptiorum luctu ob mortem Osiridis, illorumque lustrationibus, de vaticiniis, do auspiciis, de sibrarum situ, de somniorum interpretatione eorumque averruncatione, de expiatione inferorum, de ratione et motu astrorum; Qvae tamen omnia perierunt. Nam, qvae ejus nomine etiam olim circumlata, fortè ex reliqviis ejus ab aliis concinnata, unde et Aristoteles non Orphei, sed Orphica scripta vocavit. Qvi et Ciceroni liber Orphei titulo tribuitur, sine dubio fictus est. Vide de illo, aliisque ejus nominis plura apud Gyrald. Dial. 2. de Poëtis Latinis, p. m. 52. et seqq.

Qvae veteris Theologiae in Europam ac primùm in Italiam venerunt, caeteris omnium gentium sacris praeferenda essent, si veritate niterentur, qvae Postellus libro de Etruriae originibus magno apparatu proposuit. Noam enim in Italiam primùm venisse, ibique orbis antedilaviani sacra ritus et scientias restaurasse ait. Fuisse autem illi, ut apud omnes populos, popularem institutionem, et inter sapientiae alumnos secretiorem qvandam et ab usu vulgarium remotissimam, à qvâ vis praedictionum Magiae et divinioris sapientiae pendebat. Ab eo, ait, constitutos illos Razi Hinuos (qvod nomen Halicarnasseus conservavit) id est, ut interpretatur, secretorum propagatores, qvi sint iidem, qvi Ethrusci, seu Eturi Tusci, qvorum idem officium fuerit, qvod Etruriae sacerdotibus Cicero adscribit. Ii praeerant instituendae juventuti, principum potissimùm, ii habebantscientiam secretiorem evocandorum geniorum, alligandorumque prodigiorum et signorum coelestium interpretandorum, qvam scientiam nostro desiderari seculo ait. De qvibus omnibus multa illic nova, et qvae [Griechischer Text] plurimis habebuntur, sed tamen non ineptè deducta, legi possunt. Laudantur et ab Ammiano Marcellino lib. 25. cap. 2. Tarqvitiani libri, inque iis titulus de rebus divinis Nam Plinio et Macrobio in lib. 3. Sat. c. 7. testibus, Tarqvitius libros tres de Etruscâ disciplinâ et Ostentarium Tuscum conscri psit: ut inde appareat, plures ejus generis libros fuisse. An ex Noachi disciplina Sibyllina illa Romae custodita carmina fluxerint, non est adeò certum. Postellus in libro de Originibus sive de variâ, et potissimum orbi latino ad hanc diem incognitâ aut inconsiderata

Hebraeorum Theosophici libri, qvos illi Cabalae nomine vocarunt, longè plurimi fuerunt, qvorum Esdras ultra 70. collegit, non nisi sapientibus legendos. Hos Joann. Picus se habuisse ait, unde conclusiones illas Cabalisticas suas excerpsit. Nescio, an ex illis libris sit, velalius qvispiam, qvô se Postellus usum profitetur. Ita enim ille libro de Etruriae origine p. 82. Apud Hebraeos sic fuit usitatum interpretationis genus, ut altissimis referta mystertis non nisi ore in aures transfunderentur discipult, quamdiu res eorum floruerunt; paulo post in unum volumen, quod ad manus nostras pervenit, secreta illa disciplina, quam eò quod recipiatur auditu, et non lectione, Cabalam vocarunt, summum genus sapientiae divinae. Circumfertur et apud Judaeos, Abrahami Patriarchae, cui tribuitur, liber S. pher jetzira, id est, Liber formationis. Bartoloccius, qvi Romae Bibliothecam magnam Rabbinicam edidit, ex illo ait, qvotqvot de Cabala scripserunt, tanqvam ex turbido fonte bibisse et hausiste totam illam tam sublimem et reconditam Judaeorum Theologiam, qvam mysticam vocant, et de qva mira jactitant. Editus est ille cum notis Rittangelii: extant et aliorum in illum Rabbinorum commentarii, ac clavis in illum librum à Schephtel Horwitz Pragensi Judaeo edita, sub titulo Schepha Tal, Abundantia Roris; neque in hunc solum librum, sed in Torah, Tikkunim et Pardes rimmonim, qvi libri fundamentum universae Cabalae continent. Hanov. 1612 Extat et Maajen hachochma, Fons sapientiae, liber antiqvissimus, Amstelod. 4. 1651 editus. Legendi de Caballisticis Libri III. Reuchlini, et illi omnes, qvos aliqvot voluminibus in folio J. Pistorius Basileae 1587. edidit. Conferri qvoqve Henrici Mori Cabala Philosophica potest, cujus examen Sam. Andreae scripsit.

Christianorum jam à primis temporibus mystici qvidam in Theosophiâ libri fuerunt. Principem in his locum sibi vendicant decantata illa Dionysii Areopagitae opera de Hierarchia Ecclesiastica, de divinis nominibus, de Theologiâ mysticâ, qvem S. Pauli discipulum esse volunt, multoqve rationum conqvisitarum apparatu, ut genuinum, defendit Petr. Halloix in vitâ S. Dionysii, et qvaestionibus de vitâ et operibus ejus. Nos illam aliis litem dirimendam relinqvimus. Liber verò ille, à qvocunqve demum scriptus sit, rerum divinarum profundissimis meditationibus plenus est. Fuere omni tempore, qvi hujus generis libros scripsere; nullum verò eorum scriptorum feracius est, qvàm hoc et superius seculum. Inter illos numerari prae aliis debet Vir summi ingenii et maximorum

Propheticos libros dico, qvi Rerumpubl. mutationes variosque casus praedicunt, qvales in praecipuis Rebuspublicis qvidam servari solent. Sunt enimhomines, qvi vel ex artis Astrologicae arcanis, vel singulari ingenii impulsu, talia praedicere solent. Custodiuntur qvaedam imperii pignora, è qvibus conjici futurasolent. De Urim et Thumim apud Hebraeos è sacris constar. Apud Romanos erant libri Sibyllini, et illi Etrusci aruspices; apud Chinenses vasa cuprea novem, pro numero provinciarum, tremore suo varios Reip. casus significantia, de qvibus Martinus Martin. lib. 2. Sin. Historiae pag. 50. Cui similia sunt duodecim vasa pro totidem anni mensium numero; qvorum unumqvodqve aliqvo pulvere oppletum, ejus indolis, ut sub finem mensis vasi suo atributi in ipsâ luminarium conjunctione sponte suâ in nihilum vanescerent. Ex motu ejus pulveris de futurâ totius anni tempestate vaticinabantur, de qvo Mart. Martin. lib. 1. Sed talia perseqvi infinitum esset. In Gallia celebre nomen Nostradami est, cujus mirabiles fuere non de Galliâ tantùm, sed caeterorum qvoqve regnorum fatis praedictiones, quae sub forma tetrastichorum editae. Scripsit autem illas Anno 1555. Nominat in illis monachum, qvi Henricum III. et carnificem, qvi Momorancium sub Ludovico XIII. percussurus sit: qvae vix ulla arte divinatrice indagari possunt, et intelligentiae alicujus afflatum reqvirere videntur. De incendio Londinensi, de Regis Caroli I. supplicio in illis qvoque vaticinatus est. Multae fuerunt virorum doctoru~ super eo disputationes: Qvidam enim pro Impostore,

alterum Septentrioni:

Cum haec scriberet Borrichius, nulla de Calvinianismi exstirpatione suspicio erat. Sed pr Oximi anni veritatem hujus oraculi abundè confirmarunt. Ac concepta jam sanguinaria, ut quidam narrarunt, in Calvinianos fuerat sententia, quae postea ita immutata, ut qvâvis caede esset atrocior. Quid de altero futurum sit, Deus novit. Multa ille in epist. ad Henr. II. praedicit, magnasque imperiorum revolutiones usque ad septimum millenarium, ubi universalis in Ecclesia et omnibus regnis pax futura sit. Multa de amplificatione Imperii Gallici, ejusque victoriis in Oriente. Habet his similia Postellus in libro de vera consiguratione signorum coelestium, ubi ex illis imperium orbis Galliae suae promittit. Multa etiam in Germaniâ talia de futuris prognostica secreto asservantar, de quibus hîc non est dicendi locus.

CAP. XI. DE LIBRIS PHYSICIS SECRETIORIBUS, PRAECIPUE CHEMICIS.

VEnio ad libros, qvos Magicos appellavi, non eos, qvi de Daemoniacis artibus scripti sunt, de quibus alio loco dicetur; sed, qui de Magiâ naturali, et arcanas naturae operationes tradunt. His quasi viam sternunt Cabalistici autores, de quibus supra egi; nam amicè conspirant, mutuasque operas

In occultis naturae operibus, quae in Magnetilmis, Sympathiis et Antipathiis consistunt, arcani sunt quorundam libri. Ex antiquioribus est liber ille Hermeti adscriptus, cujus meminit Barthius Adversar. lib. #. cap. 17. Hunc Gerhardus Medicus, quem Johannes Trithemius Gerardum Fulginatem, Raphael Volaterranus Gerardum Suclonetam, Gesnerus et Simlerus Gerardum Cremonensem vocat, ante quadringentos propemodu~ annosè Graeco in Linguam Latinam convertit, cui titulus: Liber physicalium virtutum compassionum et certationum collectus ex libris duobus, experientiâ videlicet Kyranidarum, Kyranni Regis Persarum, et ex libro Harpocrationis Alexandrini ad propriam filiam. Addit, pleraque ejus libri, qui Kyranni illius fuerat, esse Hermetis Trismegisti, et Syriacis characteribus sculptum fuisse in columná ferreâ. Graecus libri titulus à Gaulmino notis ad Theodorum Prodromum. c. 15. producitur: [Griechischer Text] . Liber Latinus MStus extat in Bibliothecâ Paulinâ Academiae Lipsiensis, quem, referente Fellero in praefat. Catalogi MStorum Lipsiensium, illustrissima Dn. Eleonora Hassiae Landgravia Henric Ellenbergero, Med. D. Anno 1609. dono dederat, quemque Rivinusab Ellenbergeri filio acceptum Paulinae intulit, et Lipsiae An. 1637. excudi fecit. Hanc ego non vidi editionem sed aliam, quae Francofurti Anno 1681. in 12. et, ut titulus habet, iterata vice è membranis Latinis edita est. Nulla illic prioris editionis mentio, quae velignoratur, vel dissimulatur. Qvod ad Graecum codicem attinet, fortè idem ille est, qvem in Vaticana [Griechischer Text] extare è Pamelio Barthiusait. In eo tamen et Gerhardus Cremonensis et Barthius ipse falluntur: ille, qvod A. C. 1168. Constantinopoli ex Arabicâ et Persicâ linguain Graecam conversam ait. hic, qvod à Graeculo qvodam Monacho compilatore congestam existimat, qvi, ut fidem aliqvam libro conciliaret, nomina Arabum Aegyptiorum Persarumque accersiverit, Regemqve Kyrannum opusculo autorem dederit. Verumlongè antiqviorem esse librum Graecum ex eo patet, qvod Olympiodorus, scriptor Chimicus, cujus aetatem ultra Constantini M. tempora producitin Vindic. Hermet. Borrichius, in commentario suo, super Zosimiscripta chimica Hermetem [Griechischer Text] , ac Zosimus ipso Olympiodoro antiqvior l. 9. de Chymiâ ad Theosebiam Hermetem in Physicis, qvi idem liber est, alleget. Titulus libri qvid sibi velit nonsatis vel Graecus, vel Latinus interpres cepit. Nullus enim vel Kyranides vel Kyrannus Rex fuit, à qvo liber ille scriptus. Verùm, qvod Reinesius in variis lectionibus suis alicubi satis demonstrat, [Griechischer Text] vox, qvam ex Arabico, vel Persico, retinuitinterpres Graecus, nihil aliud significat, qvam collectionem, [Griechischer Text] . Qvoniam enim Persae et Arabes ex suorum aliorumque Philosophorum magiâ haec collegerunt,

Est inter recentiores Petri Arlensis de Scudalupis opus de sympathiâ septem metallorum, septem lapidum et septem planetarum, Madriti primùm, hinc Romae in folio sub initium hujus seculi editum: qvo singularia continentur secreta, à filio per incogitantiam publicata; Qvi postea exemplaria omnia coe~misse dicitur, ut nullum jam ampliùs compareat. Est qvidem in Galliâ illud recusum minori formâ, sed totum mutilum, nulliusque pretii. Exiit tamen Parisiis P. Constantii Albinii Villanovensis Magia Astrologica, sive clavis Sympathiae septem Metallorum et septem selectorum lapidum ad Planetas pro majore illius elucidatione editum Anno 1611. in 8. Sed sine arca ipsâ clavis illa nulli usui est. Qui legerunt, affirmarunt mihi, tot tantaqve libro illo contineri, ut omni auro sit praestantior. Inter caetera unum succurrit, qvod ille in eo legerat, de vitro è cineribus cadaverum strangulatorum certiqve mineralis conflando, cui lotium aegri immissum affectas corporis partes in ipsâ urina ostendat Aliud ex eo libro adduxit Joh. Petr. Faber in suo Palladio Chimico cap. 5. de certo pulvere tormentario. Ejus haec verba sunt. Vidi aurum naturâ ipsâ incombusi ibile in pulverem pulvere ipso tormentario seu bellico combustibiliorem redactum, spiritu sulphurco combustibili, terrâ ipsius auri foetâ, qvô nefanda scelera committi possunt, in hominum inevitabile malum: terrae motus praegrandes effici qveunt, qvo domus, imò civitas integra, etsi populosa sit, susque deqve subverti possint. Arcanum certè pulveris bellici inventi multò pejus et crudelius, cujus proclamatorem in superiorem mundum beatumiri non existimo, tanqvam inexhausti malorum fontis demonstratorem. Unde hîc Harpocratis silentium commendatum haberelicet. Et hunc qvidem ego pulverem pyrium Sympatheticum esse existimo, qvi in remoto etiam loco positus altero similis generis accenso simul accendatur. Multa alia sparsim à

De Chemiae scriptoribus, qvandoqvidem Chemiae scientia qvasi solum aliqvod omnibus occultioribus naturae substernit, nunc aliqva adnectenda videbantur: De qvibus, cum singulari olim dissertatione egerimus, nunc paucula [Griechischer Text] tangemus. Sunt, qvi totam hanc artem ideo suspectam habent, qvod vel nulli sint antiqvi autores, vel plerique Pseudonymi. Fuit illa jam ab antiqvislimo tempore per sapientes non tam scriptis, qvam vivâ informatione, propagata, et ipsius rei sublimitas facilè à nominis sui professione autores excusat. Tota illa gentilium Mythologia hunc sibi scopum praefixum habet, qvod à viris doctissimis Michaële Mejero in Arcanis arcanissimis, Blasii Vigenerii Commentario in Philostrati tabulas, Joh. Petr. Fabro in Panchimico ostensum est. Commendat Nicolaus Antonius Autor Bibliothecae Hispanicae eo in genere Johannis Baptistae Suarez de Salazar Gaditani Mythistoricum Astronomicum, sive de Mythologia terrestri et coelesti, librum, qvo arcana omnia Physiologiae mysteria confictis numinum appellationibus olim apud Ethnicos adumbrata revelavit. Sed imperfectum illud opus relictum est. Nuper verò egregium ejus specimen Jacobus Tollius, elegantis vir ingenii omniumqve literarum, in Fortuitis suis Criticis dedit: Qui si pleniorem illam Mythologiae explicationem adornaverit, omnes illi concedant necesse est, qvò pleniorem ad physicam experientiam eruditionem affert. Falsum est, deesse huic arti antiquos autores. Nam pro Hermetis aliorumqve scriptis ita militavit Borrichius, ut superior ex illâ pugnâ discesserit. Supersunt Graeci qvidem autores [Griechischer Text] , qvorum Salmasius aliqvoties suis in Solinum exercitationibus mentionem facit, et Casaubonus ad B - ron. Annal. Exc. l. c. 10. de qvibus aliqua hic notabimus. Extat Codex ille in Bibliothecâ Regiâ, unde sna excerpsit Salmasius. Delrius tom. 1. disq. Magic. c. 5. p. 1. sect. 1. in Bibliothecâ Fontis belli haberi testatur. Dicitur et Johannes Dec, qui

Qvod in codice Altenburgensi habetur, fragmentum Ostanis Philosophi ad Petasium de eâdem divinâ arte, supposititium Lambecio et Reinesio videtur, si Ostanem primum Magum, aut Ostanem secundum, eo intelligere velimus. Tertium ergo qvendam nobis Ostanem fingit Reinesius, cum Ostanis nomen omnibus Magis Persarum com~une factum Scaliger fateatur: qvi circa A. C. 300 in Aegypto vixerit, alterius etiam Democriti, non Abderitae istius praeceptorem. Nam Democritum ab Ostane edoctum etiam antiqvi scriptores testantur. Ad hanc sententiam ipsum impellit primùm, qvod tempore Regis Persici Saporis, qvi A. C. 270 imperavit, in Persiam iverit Democritus, artis addiscendae causâ, qvod ex Synesio aliisqve locis hujus codicis probare vult; cum tamen illic nullius Regis, sed philosophi Sophar mentio fiat, cujus cum Rege Sapore confundendi causam nullam video: Deinde qvod tamen Graeca illa tum Ostanis tum Democriti antiqviorem indolem, qvam caetera ejus libri, spirent, licet ad aetatem Democriti Abderitae non ascendant. Eadem est Salmasii sententia, qvi comm. in Solin. p. 1162. ita: Democritus qvamvis subdititius sit, antiquum tamen esse oportet; qvippeqvem citari videam Synesio, Stephano, ac Zosimo, scriptoribus Chimicis, ac inter principes et veteres artis illius autores laudari. Haec, ut verum fatear, pro Democrito et Ostane vindicando, magis militare videntur. Nam, si simili licentiâ in aliis autoribus uti velimus, novos Amphitruones et Sosias in scenâ criticâ formabimus. Esto verò, non esse haec Graeca Ostanis temporescripta, potuerunt illa longo tempore post in Graecam linguam esse conversa; ac fortè illa ultima verba, unde non ab antiqvo Ostane, sed à Christiano aliqvo scriptum hoc fragmentum conjiciebat Reinesius, qvibus gloria Deo Patri et Filio et Spiritui sancto acclamatur, Christiani cujusdam manu prioribus pietatis causâ adjecta. Rectè vero Reinesius Scaligerum reprehendit, qvi Ostanem Democriti Mystagogam ex eo neget, qvod Ostanem Xerxes in Graeciam comitem, [de qvo Plin. l. 30. c. 1.] noscere per aetatem non potuerit, cum ex Herodoto Laërtius testetur, Xerxem in Graeciam transeunten cum exercitu apud Democriti Patrem divertisse. Caeterum ad Persas victores illam in Aegypto custoditam Smaragdi tabulam, qvae ignoratam universi orbis concordiam desc ripsit et maximam Magiae partem absolyit, transiisse qveritur Gaulminus praefatione ad Theodorum

Seqvuntur Ostanis fragmentum in codice illo Democriti Physica et mystica seu arcana, Reinesio, ut vidimus, pro supposititiis habita. Nolo hic post Roscium saltare: nam, qvae Reinesius hic pro [Griechischer Text] affert argumenta, qvae omnia cum plurimis aliis à Conringio in libro de Hermeticâ medicina allata sunt, à doctissimo Borrichio ingeniosissimis rationibus in Vindicatione Hermetis eliduntur. In scriptorum Democriti titulis colligendis sollicitissimi fuere Borrichius d.l. et in suâ Historia Philosophicâ Abr. Gravius lib. 3. cap. 1. qvi illic legatur. Memorabilis praeterea ille locus è Cedreni Comp. Hist. pag. 121. Ed. Paris. adduci de Democrito meretur, qvi ex antiqvioribus scriptoribus omnia accepit, si qvis fortè de Cedreno cavillari velit. [Griechischer Text] . Vertit ita Xylander: Eâ aetate Democritus innotuit, Philosophus: qui praeter alia docuit, eum, qui velit philosophari, debere omnibus abstinere vitiis, temper antiae studere, omnia recte agere et facere: ita demumlicere cognitione eorum, quaenovem literis notata sunt, potiri. Sic (inquit) videbis filium Dei verbum omnis perpessionis expers, quod ipsum denuò perpessionibus obnoxium apparuit. Hîc verba illa [Griechischer Text] Xylander, aliqvid mystici continere videntur, ut postema illa de filio Dei denuo perpessionibus obnoxio, velà Cedreno vel aliunde, assuta videntur: qvod inter Democriti dogmata fuisse nemo credit, nisi per mirabilem vel [Griechischer Text] , vel [Griechischer Text] . Alludit verò nomen illud [Griechischer Text] ad illud naturale corpus, qvod, qvanqvam metaphorico sensu, caput [Griechischer Text] habetur, versibus Sibyllinis expressum: qvarum initium est, [Griechischer Text] etc. Novem literas habeo, quatuor syllabas: intellige me. etc. Sunt autem sex versus, et habentur lib. 2. Carm. Sibyll. p. 171. edit. Obsopaei. Aymarus Ranconetus non malè exposuit de Arsenico. Norunt enim artis ejus vel tirones, qvàm venerabile Arsenici, neque sine causâ, apud Chimicos nomen sit, sed suo tamen sensu. De hoc [Griechischer Text] egit qvoque Olympiodorus, fol. 167. Cod. Alt. et Stephanus Philosophus in [Griechischer Text] . V. qvi vocat [Griechischer Text] , et super hoc aenigmate longam commentationem instituit. Discrepat Graecum exemplar in multis à Latinâ versione Dominici Pizimentii: multa etiam in Graeco trajecta et mutilata. Historiola, qvam Democritus ipse de se narrat, qvomodo Magistrum suum jam mortuum consuluerit, in Graeco codice non suo, ac valde alieno, loco posita est, ut qvasi adsuta videatur. In Latiná versione planè omissa est. In lectione verborum Graecorum magna est discrepantiaiis in fragmentis, qvae passim adducit Lambecius, ut vel inde pateat, multum hic laboris istis esse relictum, qvi hos autores fortè aliqvando emendaturi sint: et qvid de Latinâ

Sed et ipsis illis Synesii Scholiis, frivolis ductus, ut ego existimo, argumentis, litem movit Reinesius. Quidni enim Synesius, qvem an~os aliqvot juniore~ facit, Episcopus Cyrenaeus, autor horu~ scholioru~ sit? Primò enim puerilis ille, qvem vocat, error de Ostane et Democrito, qvique illi praecipuum [Griechischer Text] argumentu~ facit, ne error qvidem est, neque in dubium vocari debet ob argumenta, tam à Borrichio qvam à me hîc adducta. Deinde telum imbelle sine ictu est, cum ita coiligit: In toto opere Synesii, neque in Epistola 57, qvâ omnem vitae historiam, genus, familiam, variosque casus describit, ulla fit mentio vel Dioscori, vel hujus artis: ergo falsum est, ejus scripti autorem esse Synesium. Qvasi verò, qvi illa sacra tractant, nomen suum omnes furno redeuntes scire lacuque gestiant. Videmus in Villanovani scriptis medicis, in Alberti M. operibus, Chimica omnia ab editoribus secludi, qvod stultis qvibusdam hominibus etiam ad [Griechischer Text] horum scriptorum magnum argumentum est, cum tamen nihil certius sit, ab ipsis esse scripta, sed dum vixerunt, dissimulata. Ita enim plerumque fieri solet, ut viventes autores illa celent, nec, nifi paucis qvibusdam amicis, scribant: qvae post mortem editores, ne scilicet contagium aliqvod cetera ab iis scripta trahant, omittunt, vel etiam ut [Griechischer Text] seponunt. Non desunt tamen aliqva hujus artis vestigia in Epistolis Synesii, ut in epistolâ 142 ad Herculeanum, cui qvaedam propalata Philosophiae mysteria exprobrat. Extat et in Gallicâ et nuper in Germanicâ linguâ tractatus nomen Synesii Abbatis praepositum habens, qvique è Caesareâ Bibliothecâ editus fuerit. Sed Lambecius nullum alium Abbatem, qvam hunc Episcopum, novit, ac praeterea

De Zosimi scriptis Chemicis, qvae non Salmasius, ac neipse qvidem Conringius, in dubium vocat, Reinesius tamen scrupulos aliqvos injecit. Dicit, non omnes illi libros adscribi posse, qvia in illis mentio qvorundam simplicium fiat, qvae veteribus Graecis ignota, et à Persis et Arabibus demum inventa, ut [Griechischer Text] etc. Unde colligit, demum post Persarum et Arabum tempora, 900. annis circiter à nato Christo, cum Graeci artem perditam à Persis et Arabibus reducere in Graeciam vellent, hos libros esse scriptos: qvod si attendisset Salmasius, caput illud [Griechischer Text] , qvod in codice Altenburgensi [Griechischer Text] inscribitur, Zosimo non adscripsisset. Verum unde novit Reinesius, illa simplicium nomina Graecis fuisse ignota ante haec tempora? Metallica illa pleraque nomina sunt, de qvibus Graecorum Medici vulgares parum solliciti: Unde novit à Persis et Arabibus illa esse profecta? In studiis peregrinis peregrinae etiam voces frequentari solent. Quomodo tempus perditae et recuperatae apud Graecos artis definiet? Quomodo caputunum ex toto libro alii autori adscriberet Salmasius? Nam qvod illic allegatur Zosimi nomen, non insolitum in illis libris est, quorum celari autores solent. Ne quid dicam de glossis marginalibus, quae in textum ipsum librariorum culpâ transire solent. Majoris momenti objectio illa est, quod capitulo hujus libri, quod [Griechischer Text] inscribitur, ac Zosimo Salmasius tribuit, Arabici et Muhammedici Philosophi [Griechischer Text] laudentur: Unde appareat, non veteris Zosimi, sed junioris alicujus opus esse: Cum Saraceni primum A. C. 640. Aegyptum subjugarint, ac per Caliphas suos 600 annis sub imperio tenuerint, urbemque opulentam Alcair circa A. C. 970 aedificarint. Hi Medicinam, Astronomiam, Chimiam, postqvam Persicas opes omnes in se derivarunt, multis impensis, magnaque industriâ excoluerunt: praecipuè illi potentissimi Dynastae, Almansor, Hazon, Raschydus, Alaminus, et Almaimon, ipsi doctissimi, qvique doctos viros è Judaeis, Christianis, omnibusque gentibus evocarunt, Graecorumque libros praecipuos in Arabicam linguam converti curarunt: ut florerent tum in Aegypto omnes doctrinae, cum crassissima barbaries Graeciam, Italiam, Galliam, Germaniam obsideret. Neque tamen tunc perdita apud Graecos Chimica studia, ut fortè Reinesius existimat, fuerunt: sed, quod in Germaniâ, Italiâ, Galliâ vidimus, sub ipsa barbarie clanculum illa disseminata. Neque enim ex eo, quod scriptores deficiunt, artis interitus inferri debet, quae ab antiquissimis temporibus, non scriptis, sed potiùs per institutionem vivi praeceptoris, propagata fuit. Latuerunt illa in monasteriis apud Christianos studia, unde, si qua in publicum prodierunt scripta, ut sanè non pauca etiamnum ex iis supersunt, ob barbariem et impolitiem dictionis contempta fuerunt. Verùm, ut ad objectionem Reinesianam revertamur, non illa adeo firmo talo stat, quin elidi possit. Illud Ismaelitarum nomen nontum demum,

Fuit ergo horum librorum scriptor Zosimus, ex Reinesii sententia, Comes et Exadvocatus Fisci, et Historicus, qvi Theodosiorum tempore vixit; ut Borrichius verò opinatur, aetatem Constantini M. longè superat. Reinesii verò sententia vel ex eo rejicienda est, qvod historiae scriptor Ethnicus, hic vero Christianus sit, qvem antea Philosophum Alexandrinum dixerat, qvem à caeteris ejus nominis distinguere Suidas videtur. Et Pelagius, qui Zosimum citat, vocat [Griechischer Text] . Magnam hîc disputationide Christianismo Zosimi ansam praebet Photius, qvi Cod. 98. in recensione Historiae Zosimi illum paganorum religionem secutum ait; et in recensione codicis 170 librorum sc. 15. quibus proponuntur ab Anonymo testimonia de Christianâ religione è gentium scriptis, eum Autorem [Griechischer Text] (è frigidis Zosimi libris, vertit Andreas Schottus) multa desumsisse ait. Hîc vero intelliguntur nulli alii Zosimi libri, qvam [Griechischer Text] , Chimici sermones: de qvibus Suidas. Malè enim vertit illa Schottus, qvae non intellexit, et vitiosa apud Photium lectio est. Ex eo tamen apparet, Zosimum [Griechischer Text] autorem et historiarum pro uno eodemqve Photio habitum esse: nisi fortè et ille in eo erraverit. Lambecius, ut haec conciliet, ait, Platonicis Philosophis [Griechischer Text] arti deditis in multis convenisse cum Christianis. Sed ista frigida conciliatio dubium omne non tollit. Ego tarnen in illâ persevero sententiâ, ut hunc Zosimum Chimicum Alexandrinum à Thebano Panopolita distinguendum existimem. Anonymum verò illum, cujus codicem recensuit Photius, ego qvoqve Chimicae arti addictum fuisse existimaverim, et hujus ductu praecipuè ad illa de Christianâ è Gentilibus religione testimonia colligenda impulsum fuisse: qvae Photius, ut hujus rei omnino ignarus, pro fabulis et superstitiosis habuit. Nam et hodie sunt, qui [Griechischer Text] rerum divinarum in his naturae mysteriis qvaerunt. Fuere in his libris, Photio memorante, testimonia locaqve integrorum etiam librorum, non modo Graeca verum etiam Persica, Thracica, Aegyptia, Babylonica, Chaldaica, qvin et Italica, ex iis, qvi apud singulas harum gentium doctrinâ clari

In Zosimi scripta Olympiodorus commentatus est, cujus liber etiam in codice Altenburgensi habetur; in cujus tamen aetate definiendâ magna sententiarum varietas est. Salmasius hunc extremis Graeciae temporibus vixisse ait, quem ex eo refellit Reinesius, qvia nullam Stephani, scriptoris anno 620. florentis, sed Zosimi et Synesii, qvi proximè illum praecesserint, mentionem faciat, more illorum

Nihil ergo certi definiri potest, qvo tempore vixerit Olympiodorus. Certum tamen est, non vixisse extremis Graeciae temporibus, qvod volebat Salmasius: post Zosimum tamen, Chimicum scilicet illum. Nam, qvod attinet ad illum locum, qvem Philippus Labbeus, notis ad Eclogas Photii de Olympiodoro, qvae Corpori Historiae Bizantinae insertae sunt, è Zosimi historiarum libro 5. profert, qvo Zosimus Olympiodori historiam citat, is satis benè expediri potest. Locusita habet, Leunclavio interprete: Hinc ad Ravennam (ea metropolis est Flaminiae, prisca sanè civitas, colonia Thessalorum, Rhene dicta, qvod eam aqvae ab omni parte circumfluant; non autem propterea, velut Olympiodorus ille Thebanus ait, qvod Remus Romuli frater hujus urbis conditor fuerit: Hoc enim Qvadrato relinqvere debuerat, qvi de hâc urbe in historiâ Imper atoris Marci id commemoravit) ad Ravennam igitur hanc etc. Non probo Lambecii sententiam, qvi non solvit hunc nodum, sed Alexandri gladio secat. Operosè enim probare nititur, totam

Quae Cleopatrae tribuuntur, ars auri faciendi, aenigmaticis characteribus scripta, et de ponderibus et mensuris excerpta, incertae fidei visa sunt: cetera libri hujus postremi è Geoponicorum veterum libro descripta: extremum ejus schediasmatis à recentiori aliquo Graeculo assutum, ut ostendunt voculae illae [Griechischer Text] , quas vetus Graecia ignorat. Stephanus tamen Cleopatrae cum Ostane colloquium adducit: Quae per temporum rationem consistere non possunt; nisi fortè quemvis alium ejus nominis, quam Ostanem, vel primum vel secundum, fingamus, aut fortè Ostanes secundus arte suâ tam longaevum se fecerit. Extat tamen in Regia Bibliotheca Paris. liber Comarii Philosophi Sacerdotis, qui docuit Cleopatram divinam artem Dequo nihil omnino dicere possumus, genuinus, an supposititius liber sit. Similis farinae sunt, quas è Bibliotheca Goldasti in insigne Priapejorum suorum ornamentum, dignissimum sanè hac patellâ operculum, Scioppius producit; Cleopatrae, Antonii, et Q. Sorani Medici epistolae mutuae, quibus de libidine Cleopatrae, eâque per artem medicam frenandâ, agitur. Franciscus Philadelphus lib. 6. Epist. ad Philippum Medium, easdem subinnuere epistolas videtur, cum scribit: Memini, cum nuper esses Mediolani, vidisse apud te vetustissimum quendam codicem, qui Medicorum plurium scripta complecteretur, ut Cornelii Celsi, et utriusque Sorani, et Apulei et Democriti, et quarundam etiam mulierum. Extat et Heraclii Imperatoris epistola, quâ ad Sophoclem vel Saphoclum Philosophum scribit pro expositione libri inventi ad caput Cleopatrae Reginae in suo sepulchro. Haec enim elegans est Epistolae inscriptio, ab homine barbaro fortassis addita; ac respondet illi Sophocles Sophista, characteres occultae scripturae interpretans de foecunditate parandâ: nisi fefellerit Heraclium Chemicos Characteres de rebus vulgaribus exponens; modo vera sint, quae in epistolâ illâ scribuntur. Habet et Morisotus Cent. 1. Ep. 34. illas epistolas, qui tamen alias hic affert explicationes. Antonii epistolae adeo nihil aetatis illius sapiunt: Commendat tamen Scioppius, neque invidere tam egregium [Griechischer Text] viris doctis voluit, Fictitiorum licet sint illa, ait, autorum, multum tamen facere ad veterum quorundum loca intelligenda, Petronii, Martialis et aliorum, domi doctus, didici. Ille scilicet magister didicit, discant jam virtutem ex illo pueri verumque laborem.

Extat in codice Altenburgensi amplius Michaelis Pselli notissimi Philosophi, qvi A. C. 1080. vixit, epistola ad Patriarcham Xipl ilinum de eodem argumento, qvae et in Latinam linguam conversa extat. Fuit vir doctissimus Psellus, ejusque multa sunt [Griechischer Text] , notavitqve in Bibliothecis passim latitantia Possevinus.

Anonymi plures sunt tum in codice Altenburgensi, tum Vindobonensi et Parisiensi, ut, de aquâ divinâ dealbationis, Anonymi Christiani experimenta Chimica, Anonymi Christiani varia capita Chimica: Anonymi capita duo de aquâ divinâ. Anonymi Christiani My#eria Chimica: Anonymi veteris arcana duo Chimica. Anonymi varia secreta Chimica: Anonymi Christiani liber Chimicus ad Sergium de aquâ divinâ. Ubi notandum est, nulla scripta magis esse mutilata, quam quae de divinâ aqvâ agunt, cum illa inter [Griechischer Text] hujus artis sit. In Parisiensi codice, quae notavit Labbeus in Novâ Bibliothecâ MStorum librorum, haec sunt. In codice Altenburgensi non exstantia sunt, Comarii de Lap. Phil. ad Cleopatram, Orphei fragmenta quaedam, Cosmae Hieromonachi de Chrysopoeia, Nicephori Blemmidae de auro conficiendo, Petri Theodorici demethodo alchymiae, Joannis Archisacerdotis liber Sopharis in Perside Tractatus, Platonis, Aristotelis, Porphyrii, Claudiani, Sergii libelli. Eos libros omnes edere in animo habuit Leo Allatius, una cum suis eâ de re tractatulis, referente Labbeo, votumqve hoc addente: Utinam tandem aliquando, tam saepe promissus, tamdiu exspectatus, nobilissimus tanti viri foetus faventem sentiat alicubi Lucinam! Lexicon quoque Chimicum codici Altenburgensi additur, sed recentius, ante 270 circiter annos scriptu~, in quo multa corrupta et confusa. Sed de his omnibus scriptis ita Labbeus part. 4. MStorum, p, 129. Eorum operum pleraque perierunt, nonnulla adhuc cum blattis tineisque in situ ac pulvere luctantur in veteribus membranis Francicarum It alicarumque Bibliothecarum, quemadmodum de Parisiensibus ipsi nos oculati testes sumus. Hoc est, quod Heraclitus et Theophrastus dixerunt, per [Griechischer Text] , arrogantiam et contemptum multas res praeclaras ignorari. Annon satius esset, his potius naturae thesauris operam impendere, qvam rebus frivolis? Justa haec est Borrichii qverela: Si mediam partem illius temporis, quod Solino impendit Salmasius, scriptori in pluribus fabuloso, ut qvo sine jacturâ insigni carere res literaria potuit, impendisset restituendis omendandisqve Chemicis antiqvis Graecis; si Scioppius bonas horas Priapejis corrigendis insumptas; si alii otium, qvod in neqvitiis Martialis Petroniique expiscandis collocavere, huc vortissent, jam Graeca illa Chemicorum dictio venustâ et à maculis liberâ facie #rbem

Longum ac propemodum infinitum esset, si ejus generis scriptores recentiores hic recenseremus. De multis in dissertatione peculiari egi, quae super hoc argumento legi potest. Vidi apud amicum ultra 1500 Autores veteres et recentiores. Extant in Bibliothecâ Isaaci Vossii multa ejus argumenti. In Bibliothecâ Caesarea libri Chimici à Lullio scripti [Griechischer Text] ultra C latitant. Rogeri Baconis in Bibliothecis Franciscanis per Angliam multi [Griechischer Text] Chimici et mathematici, teste Antonio Wood in Hist. Acad. Oxon. incomparabili naturalis scientiae damno perierunt. Rabbinorum antiquorum magnum in his rebus studium fuit, quorum praeclara monumenta Illustris Cabalae denudatae Editor, Vir in omni non civili tantùm doctrina, quam non in umbra, sed inluce ipsa consiliis et actionibus profitetur; sed et humaniori et solidissima rerum naturalium scientiâ subactus et exercitatissimus nuper publicavit. Venit et ad manus meas Collegae honoratissimi I. L. Hannemanni beneficio Mezahab Epistola de variis auri generibus, ex sensu artis scripta. Imaginum Hieroglyphicarum, per varia Orbis Europaei monasteria, Templa, magna est copia. Et quis haec omnia aliquot pagellis percenseat? Erit fortassis plenior alibi de his dicendi locus.

CAP. XII. DE EO, QVOD IN DISCIPLINIS DIVINUM EST, EXCURSUS.

CUm haec scriberemus de Philosophiae mysteriis, celebrabamus ejus diei in Ecclesiâ anniversaria sacra, quo supremus omnis sapientiae dispensator, optimus maximus artium Magister Spiritus S., ut semper per totum terrarum orbem opes suas disseminavit, ita tunc visibili specie universas in Apostolos effudit. Unde in sacram hanc meditationem abrepti sumus: ut nulla est, quae non ex hoc fonte inexhausto promanat scientia, ita nullam esse ex toto disciplinarum orbe, quae non divinum illum characterem circumferat. Quare [Griechischer Text] , quod in disciplinis est, [Griechischer Text] hoc loco non indignum, hîc proponemus. Nemo paulum sagacior est, cui illud non suboleat; qui non suspicione saltem et conjectura aliquâ attingat. Scilicet, ut Vulpes in fabulis, scientias tractamus. Illa pultem vitro inclusam cum ligurire non posset, superficiem tamen lambit. Pellucet illud, quod in scientiis divinum est: sed quoniam in superficie semper haeremus; quoniam inani illo ac vitreo opinionu~ splendore nos oblectamus, nunquam pectus saturamus, nunquam ad fundum rerum penetrare possumus. Nimis im~ersi sumus nobis ipsis, et turbae opinionum variarum. Quod si animum paululùm in se revocaremus, Deoque permitteremus, et simplicissimos naturae intueremur progressus, expeditior esset ad veritatem via, et divinae menti nostram arctius jungeremus.

In ipso illo [Griechischer Text] , in rerum apprehensione, quae non divina saepe animadvertimus vestigia! Sunt qui fulmineâ ingenii vi omnia perrumpant, quorum animus in specula positus uno quasi intuitu omnia simul comprehendit: Quasi non sensuum ministerio, non Syllogismorum apparatu ad intelligendas res indigerent, sed geniorum instar omnia pervaderent quasi et absorberent. Ita quae tardiùs assequuntur alii, longisque praeceptionibus circumducti, illi quasi volatu uno transmittunt, omniaque praecipere ipsi videntur. Vidimus ad certas disciplinas quosdam quasi divinitus incitatos, ea in his confecisse spatia, ut in prodigium illa res traheretur. Fuere ad varias artes liberales, mechanicas, statuariam, graphicam, poësin, mathesin, chirurgiam, quasi à natura facti: ut nullis usi doctoriribus, ipsi aliàs simplices, plebeji, rustici, non rarò etiam oculorum ac linguae usu destituti, ipsos in illis rebus artifices superarent. Quin et vaticinandi quibusdam instinctum adeò efficacem fuisse accepimus, ut mera oracula fundere viderentur: Quae omnia potestatem humanâ majorem et [Griechischer Text] in ipsa etiam discendi methodo declarant. Testatur quidem alicubi Cornelius Agrippa: esse artem quandam sed paucissimis cognitam, ita informandi exornandi et illustrandi fidelem et purum hominis animum, ut ex ignor antiae tenebris repentè ad sapientiae et doctrinarum lumen evehatur: è contrario vero aliam facultatem immundos atque incredulos, reconditis quibusdam arcanis, eodem sapientiae et doctrinarum dono rursus exuendi, et pristinae suae ignor antiae restituendi. Quam si ille alios artem docere potuisset, magnus ille nobis Apollo fuisset. Nos eam rectiùs ab ipso illo artium omnium Parente Pansopho, Sancto Spiritu, quisuper Apostolorum capita se effudit, veri illo Duce, [Griechischer Text] et [Griechischer Text] ,

Veniamus ad ipsas artes et scientias, et quid in illis [Griechischer Text] videri possit rimemur. Consideamus primùm in puerorum subselliis, atque inter ipsos [Griechischer Text] nos teneamus, ibique literas syllabasque aucupemur. Magnum in his miraculum est. Quot habemus artes, disciplinas, volumina, ex paucis his elementis nata omnia videmus. Est praeterea philosophia quaedam Alphabetaria, quae non pueros, sed magnos profectò doctores exerceat. Notas literarum singulis gentibus familiares videamus, scribendi rationem modumque perpendamus; et primas illis animi, indolis, ideas impressas deprehendemus. Ac optandum sanè esset, omnium populorum nobis characteres fuisse servatos: ita vel ex corum collatione mutuâ multa abstrusa investigaremus. Quemadmodum ex punctis, lineis, circulis omnis producitur quantitas, atqve ipsa corporum habitudo in iis fundatur: ita ex his characteribus, eorum simplicitate, positu, ductu, animi quaedam indoles, è convenientia quaedam quasi migrationes elucent. Prima mentis porta verbum et scriptura est, quâ se in aurium oculorumque sensus ingerit. In ipsis literis divinum quid latere vel exeo agnoscimus, quod accessione literae He Abramo divina virtus inspirata videbatur. Quanta sunt in nomine Tetragrammato mysteria! quae integris libris non evolvunt Cabalistae. Multa de sacris nominibus Judaei nobis narrant, quibus mirificam illi potentiam tribuunt. Ipse Dei Filius, aeternus ille [Griechischer Text] , verbi nomine vocatur, de quo Reuchlinus mira è Cabalisticis libris nos docet. Quanta cabalae illius literariae mysteria sint, ii norunt, qui sacris illis sunt initiati: Quibus magna volumina quidam impleverunt. Longa est Jamblichi in libro de mysteriis Aegyptioru~ sect. 7. c. 4. et 5. de divinis nominibus, eorum significationibus, disputatio. Mentionem facit Jacobus Sponius in accuratissimo suo Itinerario lib. 2. pag. 53. cujus dam Aegyptii Check-Bouni, qui de virtute Verbi divini et humani mirabilem librum scripserit, in quo per varias linearum vocumque figuras, perque literarum [Griechischer Text] multa curiosa deducat. Sunt qui è nominibus et literarum numeris ita vaticinantur, ut rarò fallant. Notarunt nonnulli infaustorum nominum impositione fortunam hominum labefactari, eorum im~utatione qvoque im~utari. Qvidam è tetricis nominibus, qvos reos criminis suspicatisunt, tales qvaestione instituta deprehenderunt. Ne qvid de iis dicamus, qui verbis morbos curant, Salutatores dicti. Qvae omnia cum ad superstitionem spectare videantur, procul ab his sacris abesse jubemus. Mirabilis est ille linguarum diversarum concentus, per qvas sparsa primae linguae vestigia, ut [Griechischer Text] aliqvid, non vanâ hariolatione venari possumus. Vidimus spiritu aliqvo agitatos ignotas sibi linguas loqvi: qvod qvanqvam Huartus ad singulare temperamentum; alii ad morbum melancholicum; Pomponatius, ne qvid potentiae ultra naturam debere

E Grammaticorum Ludo ad Oratores transeamus. Quis non in illis aliqvid divini agnoscat? Neqve enim artem hanc é Sophistarum palaestris natam existimemus. Majus qvid in illâ elucet, erectum, gloriosum, qvod ipsos animos expugnet, praeclarumqve rebus divinis suppeditet instrumentum. Non sunt è Magistris hominibus aestimandae artes: divinae illae sunt, aeternae, atqve ex eodem fonte derivatae, unde olim in Apostoloru~ animos effundebantur: etsi hae omnibus numeris absolutae. Praecepta quae à Magistris successu seculorum congesta sunt, veritati et naturae conformia, hos natales loqvuntur. Qvare ad divinos usus adhibeamus, qvae divina sunt, et qvae è veritatis qvasi utero obstetricias manus admoventes Magistri in lucem protulere. Verum illud eloqventiae [Griechischer Text] in spiritu et impetu est. Agnovit hoc è gentilibus philosophis Seneca, qvi in libro de tranqvillitate cap. ult. Non potest grande aliqvid et supra caeteros loqvi, nisi mota, mens. Cum vulgaria et solita contempsit, instinctuqve sacro surrexit excelsior; tunc demum aliquid cecinit grandius ore mortali. Non potest sublime qvicqvam et in arduo positum contingere, qvam diu apud se est. Desciscat oportet à solito, et efferatur, et mordeat frenos et rectorem rapiat suum, eoque ferat, qvo per se timuisset escendere. Hoc est illud in Oratione, qvod Aristides vocat [Griechischer Text] . Hippocrates, cui Deus ipse [Griechischer Text] , illud qvod in homine [Griechischer Text] est, vocat [Griechischer Text] . Cicero sic latinè exprimit. Nulla me ingenii, sed magna vis animi inflammat, ut me ipse non teneam. Istud in Joanne [Griechischer Text] , istud [Griechischer Text] antiqvi Theologi observarunt: qvibus ille [Griechischer Text] et [Griechischer Text] , ob incomparabilem et sublimem eloqventiam, dictus fuit. Ex hoc impetu visi sunt Oratores, citra ullam meditationem, ad dicendum profilire, in extremis periculis, in Reipublicae necessitatibus. Vidimus Oratores sacros, divino qvasi spiritu ductos, extemporali eloqventiâ plus praestitisse, qvàm elaboratis orationibus alios. Talem nobis Franciscanum illum Erasmus lib. 14. Epist. 15. depingit, cujus memorabile exemplum ab omnibus legi meretur. Rogatus, inqvit Erasmus, à me familiariter, qvibus modis praepararet animum suum iturus ad concionandum; Respondit, se solitum in manus sumere Paulum, et in ejus lectione tam diu commorari, donec sentiret incalescere pectus. Illic haerobat addens igneas ad Deum preces, donec admoneretur esse tempus incipiendi Nonnunqvam septies concionabatur uno die, nec unqvam illi deerat sermonis eruditi copia. Dignissima lectu est tota haec de illo Viro Epistola, qvae Ideam prudentis piique Theologi in ejus vitâ depingit. Miraculum aliqvod istius temporis dixeris.

Poëtas qvinon humanâ, sed Deorum lingua, loqvi dixit, aliqvid homine

Philosophia, qvae in contemplatione rerum consistit, eo ipso nomine divini qvid inferre videtur: qvid enim est [Griechischer Text] , nisi à sensibilibus animum ad [Griechischer Text] abducere? Hic principem locum naturalis philosophia tenet; In qvâ omnia à sublimiore principio arcessenda sunt, qvam vulgò fit. Pecora sunt et fungi, qvi in naturae operibus ubiqve praesentem DEI manum non sentiunt. Stupida est atque iners natura, si ab illo discesserit. Nullo vinculo illa continetur, nisi ille nodos strinxerit. Quod cum agnoscerent gentium Philosophi et Poëtae, qui Jovis omnia plena ajebant; qvis credat nunc reperiri homines, qvi rectore destitutam sibi ipsi hanc machinam permittant? Plus est miraculorum in naturâ

Nihil nunc de iis dicemus, qvi corporum [Griechischer Text] , qvi infinitas propemodum multiplicationes instituunt; qvod in metallis à naturae mystis factum est; nihil de corporum magnetismis et sympathicis affectionibus, qvae innumerae in naturâ sunt, unde omnis illa magia oritur. Sed arcanior illa scientia, in omnibus penè gentibus, à sapientioribus qvibusdam custodita est, nein vulgus efferretur. Huc omnis illa Mythologia, omnia Aegyptiorum Hieroglyphica, tendunt. His enim involucris divini illi thesauri teguntur.

In Mathematicis porro scientiis qvid non divini est? Hic Numerorum doctrina primam se offert, tota merito divina vocanda. Qvantae, qvam arcanae numerorum potestates sint, ne in hunc qvidem diem satis cognitum est. Qvod cum bene nosset Pythagoras, non invenit commodiorem rationem, qvâ Philosophiae suae secreta celaret, et intelligentibus tamen omnia panderet, qvam si numeris suis, qvos formales recte dixeris, absconderet. Cum enim Numeri nominantur, non intelliguntur nisi naturae occultae proportiones, progressus, operationes, revolutiones à Deo ipso definitae. Qvomodo non difficile admodum est omnia divinae humanaeque sapientiae mysteria illis adumbrare. Non credat qvis temerè fieri, sonos septenario, numeros novenario absolvi; Atqve hinc per easdem [Griechischer Text] in centenariis et millenariis reduci. Illic abstrusarum rerum typi latent, atque iis qvasi praefigurantur. In qvibus, velut in tenebris palpitant, qvi tamen qvasi per nebulasvident, Autores, qvorum denumeroru~ mysteriis integra extant volumina, [Griechischer Text] tantum illa sunt, non [Griechischer Text] . Radix et qvasi Pater omnium numerorum Monas est. Prima ex illa surgit Dyas, qvae per Triada qvasi in consonantiam et unitatem reducitur. Hinc illa [Griechischer Text] per qvam, ut rem sacram, non sine causâ jurabant Pythagoraei. Qvinarius iisdem [Griechischer Text] , item [Griechischer Text] dicitur, qvod ex binario et ternario, qvasi ex femina et mare conflatus sit. Divinus aliis dicitur. Hinc illa [Griechischer Text] Aristoteli, imo et Platoni et Platonicis celebrata. Alii [Griechischer Text] appellant. Septenarium omnium [Griechischer Text] esse nemo nescit. Mirabile est, qvod de ejus virtute Fluddius in libro de Microcosmi

Qvi Medieam artem profitentur, qvotidie illud sibi [Griechischer Text] propositum habent. Sive enim corporis structuram oculis rimantur; nihil in illâ est, qvod non opisicis sapientiam loqvatur: sive cum morbis illis res est; tot sunt illorum formae et figurae, tot in illorum causis recessus, ut saepè illis in [Griechischer Text] subsistendum: Qvod et Hippocrates vidit, et integro libro Jordanus exposuit. Testantur hoc

Procedimus ad moralem et Civilem doctrinam: Qvae qvanqvam in negotiis, ab arbitrio hominum pendentibus, consistere videntur, inque eorum principiis nunc adeò fluctuant nonnulli, ut pleraque [Griechischer Text] illis sint, qvae sancta omnibus esse debebant: sunt tamen in illis aeterna, divina, inconcussa, ad qvae hominum actiones ordinandae sunt, vel si illae evagantur, in ordinem rediguntur, aut eò diriguntur, potentiore manu, qvo divina tendit providentia. Qvoniam verò non nisi agendo virtutes nobis paramus, in ipsa illa actione [Griechischer Text] se maximè ostendit. Virtus quae Heroica dicitur, divino impulso excitatur; ac fato saepe fieri solet, ut ad res magnas gerendas, ad regna firmanda, ad imperia amplificanda, hostes subigendos, divinitus animentur homines, incredibilia viribusque humanis majora tentantes. Hinc illae apud Historicos, cum memorabilia facta describunt, voces: Deo quodam assiduè incitante: quodam quasi instinctu Deorum coneitatus fecit: [Griechischer Text] , non sine Deo. Ipsas in nobis inclinationes qvas sentimus, bono aliqvo genio nobis incussas credere possumus: Qvare nee obniti illis debemus, sed illorum ductum seqvi. Eleganter in hanc rem Plutarchus in vitâ Coriolani: Homerus in arduis inusitatisque rebus, et ad quas impetu quodam animi ac furore quasi divino opus est, Deum proponit: non qui consilium nostrum tollat, sed moveat, neque impetus animo indat, sed visa et imaginationes objieiat, quae impetuum duces sint: atque ita sanè non involunt ariam essicit actionem, sed voluntati initium praebet, eamque spe et considentiâ confirmat: Aut enim omnino excludendus est ab omni principio causaque actionum nostrarum Deus: aut quisnam tandem alius sit modus, quo hominum ille actiones adjuvet? non enim corpora nostra effingit, manusque ad id, quod facto opus est, aut pedes applicat: sed eam animi partem, quae ad agendum est deligendumque nata, principiis quibusdam et visis, cogitationibusque objectis excitat, aut contra avertit et inhibet. Has in Socrate occultas propensiones, qvas ille in rerum agendarum consilium adhibuit, genium illu~, de qvo multa Plato aliique nobis narrant, fuisse Cartesius part. 1. ep. 15. existimat. Quae non malè

CAP. XIII. DE COLLEGIIS SECRETIS.

POst Bibliothecas et libros de Collegiis et Museis qvaedam differtabimus. Illa enim Bibliothecis celebrioribus plerumque juncta fuere. Cui bono horrea et messes sinecolonis? Collegia Bibliothecis indigent. Hae qvoque sine lectoribus inutiles. Fuere in omnibus gentibus moratioribus publici virorum sapientum conventus, qvi in commune de rebus naturalibus, artibus, omnique studiorum genere, conferrent. Ac qvoniam in doctrinis qvaedamad popularem usum referenda, qvaedam etiam secretiora sunt, non omnibus, ob eorum abusum aliasque rationes, propalanda, ideoque et publica et secreta qvaedam Collegia fuere. De his primum dicemus.

Secretior Philosophia in nationibus plerisque moratioribus suas sibireshabuit, magnâque sollicitudine hînc profanum vulgus arcebatur: Qvare aenigmatibus, fabulis, hieroglyphicis, Deorum nominibus tota involuta est, unde postea Idololatria ad populum derivata, qvirerum sacrarum non intelligens in superficie haerebat. Michaël Meierus, Holsatus, Vir doctissimus, in Tractatu Apologetico pro Fratribus Roseae Crucis, c. 5. variarum nationum Collegia secreta recenset, inque his primum locum meritò Aegyptiis tribuit: Hîcenim omnium fabularum patria fuit, qvibus Graeci [Griechischer Text] , ut pueri nucibus lusitantes, se delectabant; nucleum verò pauci invenerunt. Major verò hîc antiqvioribus Collegiis reverentia, ubi in naturae secreta magis inqvisitum est, qvam in recentioribus illis. Qvanqvam tamen et illi de iis rebus solliciti fuerunt. Antiqvissima illa fuere, qvibus Moises ad omnem sapientiam imbutus fuit. Celeberrimum et antiqvissimum collegium fuit Thebis, ubi Strabo observat, Sacerdotes plurimùm vacasse Astronomiae et Philosophiae. Habuit et Memphis collegium. Qvi in his rei literariae praeerant, vocabantur [Griechischer Text] , qvi et libros Mercurii interpretabantur, et Hieroglyphicas literas, Cosmographiam, Geographiam, res coelestes. De his sacerdotibus legendus est Clemens Alexandrinus Strom. l. 6. Chaeremon apud Porphyr. l. 4. de abstinentiâ ait, [Griechischer Text] . De occultis Aegyptiorum doctrinae sub fabulis et hieroglyphicis reconditae, legendus est libro citato Meierus, et in altero de arcanis arcanissimis. Illa Mensae Isiacae symbola aliaque hieroglyphica satis testantur de occultis sensibus, etsi, qvi hactenus immanibus libris indagare voluerunt, operae pretium non fecerunt. De Privilegiis Collegii Sacerdotum

Ex Aegypto Orpheus mysteria in Graeciam intulit, ut Diodorus Sic. lib. 4. testatur: Orphcus in Aegyptum profectus multa ibi didicit, ita ut tam initiationibus et Theologia, qvam Poësi et Melodia esset Graecorum praestantissimus. Idem lib. 1. refert, qvod ex Aegypto asportarit plerosqve mysteriorum ritus, et Orgia Bacchi, et Mythologiam de inferis. Et, ut ex ipso Diodoro discimus, Initia Osiridis eadem sunt, qvae Bacchi; et Isidis simillima sunt istis Cereris, nominibus tantum differentibus. Circa Orphei operationes magicas, qvae de illo circumferuntur, in ferarum et arborum tractu per cantum, mihi incidit, qvod apud Balbin. in Miscellaneis Historicis regni Bohemiae l. 13. c. 12. §. 3. legi; Jacobum Typotium, dum in Finlandiâ versaretur, comperisse: incantationibus Lapponum feras cicurari, terram et arbusta moveri, rerum naturam universam percelli. Qvae qvidem de Lapponibus in hujus gentis historia legere me non memini: etsi non negem, multas esse apud hanc gentem etiam Magiae Orientalis reliqvias. De Orphei antiqvissima Philosophiâ et Theologiâ Johannes Franciscus Grandis Vir eruditissimus integrum tractatum conscripsit, qvo accuratissimè veterum illam doctrinam complexum se esse dicit: Franciscum Patricium et Augustinum Steuchum primoribus tantum labris degustasse ait, in Praefatione Dissertationum suarum Philologicarum. Sed librum illum non editum fuisse suspicor: Hactenus enim videre non licuit. Verùm et ante Orphei adventum in Graeciam fuere coloniae Aegyptiorum in Graecos deductae. Venit Athenas Erechtheus, Aegyptius, qvem regem fecerunt Athenienses ob frugum copiam famis tempore illatam. Atqve ab illo Eleusinia sacra instituta, in honorem Cereris, ut illa apud Aegyptios in honorem Isidis, qvae non differre ritibus ait Diodorus Siculus lib. 1. c. 29. Nam, referente Pausania in Arcad. cum Eumolpus Thrax Eleusiniis auxilia attulit contra Erichtheum, pax tandem inita, ut Eumolpus sacra faceret Cereri et Proserpinae. Hinc Eumolpidae postea sacrorum praesides fuere. Sed Androtion Scholiastes in Sophocl. Oedip. scripsit, Eumolpum tertium primùm mysteria obivisse et fuisse antistitem: cui tamen contrarium tradit Homerus et marmor antiqvum à Marshamo in Can. Chron. Aegypt. p. 252. et p. 261. productum. Hoc illud Eumolpidarum celeberrimum Collegium; de cujus Mysteriis Clem. Alexandr. Strom. l. 5. Naturae arcana hîc doceri testatur Seneca, Nat. qvaestion. lib. 7. c. 31. Eleusis servat, qvod ostendat vevisentibus. Rerum Natura sacrasua non simultradit. et Epist. 90. Haec ejus initiamenta sunt, per quae non municipale sacrum, sed ingens omnium Deorum templum Mundus iste, reseratur: cujus vera simulacr a verasqve facies cernendas mentibus protulit. Nam ad spectacula tam magna hebes visus est. Multa per autores sparsa de hujus collegii sacris in unum collegit Marshamus, libro laudato, pag.

Nominatur inter sacra illa collegia à Meiero qvoqve Samothracum Collegium, qvi Cabirorum Deorum mysteriis celeberrimi fuerunt, de qvibus Diodorus Sic. lib. 5, qvi ipsum Cadmum Samothraciam appulisse refert, et perceptis mysteriis uxorem duxisse Harmoniam, Jasionis sororem. Initiati ex illis credebantur Deos habere in periculis praesentissimos, et ipsos fieri sanctiores et justiores. Ideo Heroes veteres et Semidei illustrissimi ritibus istis imbuti sunt, Jason, Castor et Pollux, Hercules, Orpheus. Tarqvinus Demarathi Corinthii filius Samothraciis religionibus mysticè imbutus est, teste Macrobio Saturnal. l. 3. c. 4. Cabiros, ut Meierus hoc explicat, abstrusum sonat, et Sathrax seu Samothrax Deum incognitum apud Hebraeos. Deorum nomina, qvos initiatis nominare nefas erat, haec fuere, Axioerus, Axiocersa, Axiocersus. Axioerus autem Ceres, Axiocersa Proserpina, Axiocersus Pluto dicebatur; qvibus qvartus addebatur, Casmilus, qvi Mercurius erat: Qvae omnia, qvomodo ad sacrum opus applicari debeant, ostendit Meierus.

Collegium Magorum in Persia per omnem antiqvitatem celebratissimum est. Ab illis Magiae nomen omnis occulta sapientia adepta est: Ad qvam cognoscendam Pythagoras, Empedocles, Plato et alii navigarunt; qvam reversi, ut Plin. lib. 30. ait, in arcanis habuere. Ejus autor Zoroaster habetur, de qvo jam antea ejusque scriptis aliqva dicta sunt. De Zoroastri nomine eleganter Menagius in Laertii prooemium commentatur. Significat Astrorum contemplatorem. Ester enim Persis significat astrum; Schur Hebraeis est contemplari: unde Zoroaster componitur. Illud verò Persarum Ester nihil aliud est, qvam Germanorum, Belgarum, Anglorum, Stern, Sterr, Starr. Diogenes [Griechischer Text] astrorum sacrificulum interpretatus est; Bochartus Geograph. sacr. lib. 4. c. 1. ingeniosè [Griechischer Text] legendum esse suspicatur. Illa

Fuit et apud Indos Brachmanum Collegium toto orbe decantatissimum. De Brachmanibus, vel Braminibus, qvos ab Abrahamo deducit Postellus, suprà plura diximus. Eos occultae doctrinae custodes fuisse, omnia, qvae de illis dicuntur, declarant. In his, qvanqvam multa fabulosa habentur, non sunt tamen omnia illa mendaciis accensenda. Ita fieri in rebus arcanis solet, ut, qvae ignota sunt, multis additamentis à credulis exaggerentur, à contemptoribus aliis commentis ultra fidem in risum vertantur. In his media via semper tenenda sapientioribus est: semper cogitandum, multa esse naturae arcana, qvae vel sapientissimis incredibilia videbtmtur. Sola illa Appollonii Thyanéi vita, qvam Philostratus reliqvit, multa nobis mirabilia de his Indiae sapientibus tradidit. Qvae etsi sciam à Gabriele Naudaeo in Apologia hominum Magiae insimulatorum pro confictis haberi, neqve adeò in omnibus ab illo dissentiam, non satis tamen ab illo probari putaverim, in invidiam Salvatori nostro conflandam haec excogitata. Supersunt Patrum ipsorum testimonia, qvi honorificè de Appollonio sentiunt; et è simili olim scholâ venisse primos illos Christi cultores novimus, occulto impulsu motos, et tanti mysterii, si fas ita loqvi est, conscios. Qvod si aliqvi calumniatores his similibusqve exemplis abusi fuerunt, ad divinam Christi majestatem im~inuendam, id ad illorum potius malitiam, qvam ad innocentes referendum est. Mirificè in Appollonii laudes effunditur Flavius Vopiscus in vitâ Divi Aureliani cap. 24 ubi de apparitione Apollonii Aureliano civitatem Thyanam eversuro factâ narrat: Vocat eum celeberrimae famae autoritatisqve sapientem, veterem philosophum, amicum verum Deorum, subjicitqve haec suae narrationi. Haec ego à gravibus viris comperi, et in Ulpiae bibliothecae libris relegi, et pro majestate Apollonii magis credidi. Qvid enim illo viro sanctius, vener abilius, antiqvius, divimusque inter homines fuit? Ille mortuis vitam reddidit: ille multa ultra homines et fecit dixit: qvae qvivelit nosse, Graecos legat libros, qvi de ejus vitá conscripti sunt. Ipse autem, si vita suppetat, atqve ipsius viri favori usque qvaqve placuerit, breviter saltem tanta viri sacta in literas mittam: non, qvo illius viri gesta munere mei sermonis indigeant; sed ut ea, qvae miranda sunt, omnium voce praedicentur. De Alexandro Severo Lampridius memorat, illum in larario privato coluisse sanctiores animas, Christum, Abrahamum, Orphea, Apollonium. Photius vitam ejus à Philostrato descriptam recenser Cod. 44. et uberiùs Cod. 241. Philostratus ipse moratam ipsi vitam tribuit. Miriscum ait fuisse contemptorem divitiarum, ut et suas ipse possessiones germano fratri aliisqve sponte concesserit, et à nemine potentiorum pecunias acceperit, qvantumvis illi multa merenti obtruderent. Negat Philostratus fuisse praestigiatorem, sed per vitae puritatem et per philosophiam

Collegium Gymnosophistarum qvoque arcanum in Aethiopia fuit, qvi ultra Memnonis regionem in eminentiore colle habitabant. Etiam hos adiit Apollonius, cum illis de rerum natura et arcanis disputans, qvibus tamen Indos potiores in omni philosophiae genere habuit. Caetera, qvae fortè fuere Collegia, Aegyptiis tamen et Persis vel Chaldaeis suam doctrinam debent: Ab Aegptiis enim propagata omnia fuere. Collegium Pythagoraeorum in magnâ Graeciâ, sive Italiâ ulteriore, fuit, de cujus philosophia in hunc usque diem non omnia satis explorata. Qvantum tamen ex reliqviis ejus constat, qvas collegit Jamblichus in libro de vita Pythagorae, cujus aliqvos libros, sed vitiose, edidit Arcerius; plures libri in Bibliothecâ Holstenianâ restabant, utsuprà memoravimus: Omnium, si rectè memini, plenam et emendatam editionem, cumque notis, pollicitus est Thomas Gale. Illud Pythagorae aureum femur, silentium qvinqvennale, mysteria singularia hic latuisse ostendunt, Verum de illis plura dicemus in Polyhistore Philosophico, qvae nunc praetermittimus. Collegia Arabum, qvae antiqvitus fuerint, non satis constat. Illud ex confessione Fratrum Roseae Crucis constat, civitatem apud Arabas Damear fuisse, solis sapientibus habitatam; à qvibus primus autor fraternitatis Roseae Crucis honorificè acceptus fuerit. Ibidem qvoque de Collegio Maurorum, qvod Fessae est, mentio fit, ubi diligentissima instituatur arcanoru~ naturae indagatio. Legi de eo potest Joannes Leo Africanusin descriptione Africae: cujus et de scriptoribus Arabicis manuscriptus liber est, unde aliqva excerpsit Hottingerus in Bibliothecar. qvadripartito.

Qvae modò enumeravimus secretiora collegia, etiam à Michaële Meiero in libro suprà notato recensentur; miror tamen, ab eo praetermissum Druidum collegium, qvod ad Germanos propius pertinet, et caeteros etiam, si Postellum audimus, antiqvitate vincit. Non hîc rem omnem proponemus, sed potiora ad Dissertationem de Germanorum meritis literariis reseremus. Illud tantum dicturi sumus, ejusdem generis fuisse doctrinas, qvas docuerunt Druides, et qvas veteres Aegyptii, Magi, Chaldaei. Pari certè cum illis aetate sunt, si non majori. Postello sunè judice libr. de Etrur. Origine pag. 233. Druidarum doctrina in toto Occidente floruit, ante ullam inter Babylonios ac Graecos publicam literarum memoriam. Multa hanc antiqvitatem confirmare videntur, de qvibus in dictâ dissertatione plenius. Fuere Druides Celtarum, qvibus tam Galli qvam Germani continebantur, Philosophi, unde qvasi coloniae etiam in alias gentes missae.

Fuere non priscis tantum seculis collegia talia occulta; sed et superiori seculo de Fraternitate Roseae crucis fama percrebuit. Editi sunt de illorum dogmatibus et doctrinâ Theologica libelli Germanicâ linguâ, qvi multum scristrepitus ubique excitarunt. Fuere, qvi totam rem pro imposturâ habuere, aliqvi ptis Apologeticis in lucem missis defenderunt. Literae à multis ad illos scriptae, publicisque, typis impressae, sub spe arcani alicujus indagandi. In Germaniâ Vir doctissimus Michaël Meierus causam illorum publico scripto egit, cui titulus: Silentium post clamores, h. e. Tractatus Apologeticus, quo causae non solum clamorum seu Revelationum Fraternitatis Germanicae de R. C. sed et silentii, seu non redditae ad singulorum vota responsionis, unâ cum malevolorum resutatione, traduntur et demonstr antur. Ubi multa etiam historica de hac societate occurrunt. Scripsit et Robertus Fluddius defensionem hujus societatis, et Johannes Heidon Anglicâ linguâ varios de Fratrum Roseae Crucis doctrinâ tractatus edidit, inter qvos hoc titulo unus est: Infallibilia axiomata Fratrum Roseae Crucis, cognoscendi praeterita, praesentia et futura. Non agitur hoc libro, nisi de mirabili vi et potestate Numerorum, qvibus evocentur genii, et alia occulta in naturâ perficiantur. Sed pleraque ex illis sunt è scriptoribus demysteriis numerorum congesta.

Anno hujus seculi trigesimo Fama qvoqve Collegii cujusdem Rosiani, per qvendam Petrum Mormium divulgata, libello Lugd. Batav. impresso, cui titulus:

Seqvuntur jam arcana minora, è qvibus praecipua hic memorabimus. Possunt Rosiani ex omnibus corporibus lapideis, mineralibus, vegetabilibus, eliceretria elementa, id est, corpora; qvorum unum respondet terrae, alterum aqvae, tertium aëri: ex illis ternis singulis ulterius alia terna, ut fiant jam novem; et ex illis novenis singulis alia terna, ut finat viginti-septem: miro ordine, arteqve nova, qvae singula etiam suis maxime differentibus proprietatibus constant. ut v. g. ex rosâ viginti-septem corpora distincta separentur. qvo evidentissime trinitatem elementorum probare volunt: Elementum enim ignis,

Pergit Mormius ad arcana Mathematica; ubi primò motum perpetuum terreum, cujus antea mentionem fecerat, describit, qvem hic apponam: Lamina longior decuplo qvàm lata, plumbea, tenuissima, stylo transverso, in formam novaculae acutae, pro axe, transfixa in duarum rotularum circumferentiam, pendula constituatur; ut minimo tactu agitari valeat; brachium ejus, tam supernum, qvàm infernum, in duas partes aeqvales notatum, exipiat in medio laminulam tenuem, longam digitum, itidem transversam; sic tamen ut dexterum latus laminae muniatur una, sinistrum altera. Illis ex opposito in extremis brachiorum similes eodemqve ordine affigantur aliae. Item decuplices qvatuor fabricentur arcus; ita, ut arcus simplex alligetur medio funi alterius; et ipse alter alteri priori; ut ex decem arcubus fiat unicus. Unusqvisqve horum figatur affabrè è regione alicujus dictarum laminularum digitalium: hinc fit, ut lamina suspensa agitata semel, infringens in duos eorundem arcuum, supernum et infernum, eâdem et majori violentiâ resringatur in alios arcus oppositos. Qvapropter et ab eisdem remissa velocitate eâdem redit

CAP. XIV. DE ALIIS ERUDIT ORUM SOCIETATIBUS.

UBique gentium sua fuere studiis qvasi emporia, Muséa, Collegia, ubi convenirent eruditi, deque variis rebus literariis inter se conferrent, unde divinarum humanarumque rerum scientia in populos mitteretur, ac in Reipublicae utilitatem praeclara ingenia educarentur. Fuit illa Principum jamab omni aevo cura, esseque in omne aevum debet, ut artes liberales foveant, earum doctoribus et cultoribus omniope consilioque subveniant, coetus virorum doctorum publicos cogant. Haec sunt vera illa opera [Griechischer Text] in longum tempus duratura, qvalia esse volebat Aristoteles munificentiae opera. Eumenius Rhetor in Panegyrico rectè vocat talia Collegia ac Gymnasia templa Imperatoriarum gloriarum: In eo enim verè Deum imitantur Principes, cum bonorum fontes populis suis recludunt. Ab illis, si ipsi boni, docti, pii, virorum eruditorum amantes sunt, nascitur illa seculorum felicitas; excoluntur artes humano generi utiles; ipsique immortales erunt, cum instrumenta immortalitatis tuentur. In hunc usque diem fruimur maximorum Heroum, Caroli Magni, Fridericorum, beneficiis; neque ulla unqvam aetas illorum memoriam obliterabit. Durat illa literarum et Collegiorum per Italiam, Galliam, Germaniam, restauratoribus gloria, qvorum munificentiâ fructus ad omnem posteritatem propagantur. Hi sunt illi portus, in qvos se referunt fluctibus negotiorum agitati, nunqvam minus otiosi, qvam cumsic otíosi.

Antiqvissima illa Collegiorum cura est, et cum ipsa humanitate nata. In Hebraeorum politia à Prophetis scholae sunt divino instinctu constitutae. Illae qvadraginta urbes, domicilio acusui Levitarum concessae, Numeror. c. 35. et Jos. c. 2. scholae fuere populi Israëlitici, in qvibus juventutem diligenter educatam, ex eo colligi potest, qvod Nabuchodonosor è captivis filiis Israël deligi jubet pueros omni sapientia eruditos. Erat Ierosolymae in monte Sion nobilissimum Gymnasium, à primis Regibus magnificè ornatum. Chrysostomus illud vocat [Griechischer Text] , scholam communem orbis terrarum, qvae diu floruit, usque dum superstitionibusgentium ejus gloria contaminaretur. In historiâ Regummentio sit scholae, qvam aperuit Heli Sacerdos, cujus disciplinâ primogeniti Deo consecrati erudiebantur. Schola Samuelis Prophetae in Galgala, Ramatha, Najoth. Schola Helisei formata ab Heliâ. Synagogae apud Judaeos, post labefactatam disciplinam Levitaruminstitutae, qvibus praeerant Pharisaei et scribae in varias sectas distincti, in qvibus Paulus Apostolus ad pedes Gamalielis profecit. Erant in illis

In Graeciâ, ut omnium artium qvasi patria erat, ita varia in honorem artium et virorum literatorum Muséa instituta. Ipsae Athenae apud Athenaeum lib. V. cap. 2. [Griechischer Text] , Graeciae Museum dicitur. Fuit et Athenis [Griechischer Text] , teste Pausan. in Att. et Lacon. de qvo videatur Meursius. Athen. Att. II. 9. Troezene itidem erat Museum, teste Pausaniâ in Corinth. et Stagiris, teste Plin. Hist. Nat. l. 16. cap. 32. De Muséo in Helicone egit Amphion, teste Atheneo lib. XIV. cap. 6. Magno scil. in honore apud Graecos erant non solum viri docti, sed et benè de Republicâ meriti. Hi in Prytanéis publico victu alebantur, qvod praecipuum qvidem Athenis fuit, sed et in caeteris omnibus Graecorum urbibus Prytanéa fuerunt. Habebant Tarentini, Corinthii, Rhodii, Milesii, Tenedii, Argivi, Thasii, Eresii, Mitylenaei, Cyziceni, Elei, Naxii, Ephesii, Naueratitae, sua Prytanéa. In his Vesta culta fuit, perpetuique ignes magnâ religione custoditi, cujus occulta qvaedam ratio fuit. Sed Athenarum fama fecit, ut ejus urbis prytaneum caetera omnia splendore suo obfuscaret. Vide de his Prytaneis Casaub. Animadversion. in Athenaeum, lib. 15. cap. 19.

Prae caeteris omnibus toto orbe suo tempore celeberrimum fuit Museum Alexandrinum. Describit illud Strabo lib. 17. Pars Basilicarum sive aedisieiorum regiorum est Museum, quod ambulacrum et exedram habet, magnamque insuper domum, in quâ coenaculum est sive convictorium iis commune, qui ad Museum pertinent, et literis humanioribus oper ans navant. Hoc collegium publicas pecunias habet, et sacerdotem, qui Museo praeest, olim à Regibus, nunc à Caesare, constitutum. Floruisse hoc Museum jam tum Ptolomaei Philadelphi tempore, docet Athenaeus lib. 5. cap. 8. Non leve erat hoc honore dignum haberi: Nam inter eqvestres dignitates referebatur, ait Philostratus lib. 1. de Sophistis in Dionysio. Adrianus Dionysium Satrapam designavit, non humilium gentium, sed inter viros ordinis equestris censeri voluit et eos, qui in Museo alebantur. Museum autem erat Mensa Aegyptia, quae ex omni terrarum orbe celeberrimos quosque convocabat. Illorum honorum praecipua qvasi capita fuere [Griechischer Text] . Ita in Adriano Tyrio Philostratus: Marcus, inqvit, Imperator Sophistam Adrianum miratus eum magnis affecit [Griechischer Text] . Tum subjungit: Voco autem [Griechischer Text] , publici victus honorarium, praerogativas, immunitates, Pontisicatus et caetera, quae viros illustrant; [Griechischer Text] verò aurum, argentum, eqvos, mancipia, et quaecunque divitiarum nomine censentur. Qvibus addere possumus liberam et im~unem terra marique vehiculationem, qvam donavit Polemoni Trajanus Imperator, ut in ejus vitâ habet Philostratus. Ipsi illi maximi Imperatores Sophistarum auditorium praesentiâ suâ et muneribus cohonestabant. Pompejus, teste Plutarch, in ejus vitâ, cum Rhodum venisset, singulis Sophistis talentum largitus est. Ad Hermogenem, 15. annos natum, facundiâ celebrem, Marcus Imperator sum~a cupiditate accessit; et ut Suidas ait, [Griechischer Text] . Erant vero omnis generis

Ut de verbis rixari nunquam cessent. De hoc Museo ejusque viris illustribus scripsit Aristonicus teste Strabone lib. 1. Scripsit et Callimachus [Griechischer Text] , teste Suida. Erat inter honoris titulos, Alexandrinos dici, qvi aliâ gente erant oriundi. Qvi enim Alexandriae literas docuerant, vel jus civitatis erant adepti, Alexandrini dicebantur. Vide plura ejus appellationis exempla apud Jonssium, Histor. Phil. l. 1. cap. 2. Multa hic de Byzantino, Antiocheno, Berytensi etc. Collegiis dici possent, qvae consulto omittimus. Vetustissima Canonicorum collegia, nihil nisi scholae fuerunt, et in hunc finem institutae, ut arguunt, qvae hodieque mutato et profanato eorum usu supersunt, officiorum nomina.

Successerunt, mutato per Carolum Magnum publico statu, omnique re sacrâ et literariâ restaurata, Academiae, de qvarum origine, juribus, multa dici possent. Sed occupavit illud argumentum Conringius in praeclaro de Antiqvitatibus Academicis libro. Moliebatur etiam Leo Allatius opus de totius orbis Academiis, sed illud velaffectum tantum, vel [Griechischer Text] est. Scripsit et Joh. Bapt. Alberti tractatum Italicâ linguâ: Discorso dcll' origine delle Academie publiche et private, teste Ghilino. in Theatr. Hominum liter ator. volum. 2. pag. 137. qvem tamen non vidi. In his etsi unversa doctrina et rerum humanarum divinarumque scientia proponitur, nam in illum finem sunt institutae, ac Universitatum nomen sunt adeptae; parum tamen hactenus in rerum naturalium studiis ac mathematicis effectum est: Cujus rei causam Franciscus Baco Verulamius indagat in Cogitatis et Visis suis de inventione naturae, sive Inventione rerum et operum: Cogitavit et illud, inqvit, in moribus et institutis Academiarum, Collegiorum et similium Conventuum, quae ad doctorum hominum sedes et operas mutuas destinata sunt, omnia progressui scientiarum in ulterius adversa inveniri. Frequentiam enim multò maximam professoriam primò, ac subinde meritoriam esse. Lectiones autem et exercitia ita disposita, ut aliud à consuetis non facilè cuiquam in mentem veniat cogitare. Sin autem alicui inquisitionis et judicii libertate uticontigerit, is se in magnâ sollicitudine versari, statim sentiet. Sin et hoc toleraverit, tamen in capessendâ fortuna industriam hanc et magnanimitatem sibi non levi impedimento fore experietur. Studia enim hominum in ejusmodi locis in quorundam Autorum scripta veluti relegata esse: à quibus, si quis dissentiat, aut controversiam moveat, continuò ut homo turbidus et rerum novarum cupidus corripitur: cum tamen, (si quis verus aestimator sit) magnum discrimen inter rerum civilium ac artium administrationem reperiatur. In artibus autem et scientiis,

Hos defectus utevitarent, in Collegia hberiora viri docti coivere, opes et subsidia suppeditantibus viris Principibus et Magnatibus, praecipuè in Italiâ. Magnus illic pro omni genere studiorum, Collegiorum et Academiarum, qvas vocant, numerus, inque praecipuis Italiae urbibus, qvae, ut certo fine fuere institutae, ita variis titulis nominibusque insignitae fuerunt. Sunt verò ex his qvaedam celebriores, qvaedam Autoribus suis superfuerunt; qvaedam cum ipsis, et ante ipsos, exstinctae. Nos Academiarum Academicorumque nomina hic, qvoad notitia eorum haberi potest, congeremus, qvam partim Gregorio Leti, in Italiae regnantis part. 3. lib. 1. partim Joanni Ferro in Theatro Emblematum#, Italicâ linguâ scripto, debemus. Si Conringium in Antiquitat. Academ. supplemento t. audimus, primò omnium in Italia Romae videtur Academiae vox reducta in usum Paulo II. Pontifice, ita tamen, ut non significaret scholam ipsam, sed collegium illo tempore Romae commorantium, et priscae doctrinae collapsae restitutionem aliqvam instituentium; probatque hoc loco ex Bartholomaeo Platina in vitâ hujus Pontificis adducto, ubi memoratur, Paulum haereticos eos pronunciasle, qvi nomen Academiae, vel serio veljoco, deinceps commemorarent. Sed post illa tempora et freqventius et gratius talium Academiarum nomen fuit: de qvibus nunc agemus.

Romae (ut ab illa incipiamus) celebres Academiae fuerunt, 1. Humoristarum,

In Venetorum urbe multae institutae fuere Academiae: ubi primum occurrunt Academia veneta et Vinitiana [Griechischer Text] ita dictae, qvae voces non unum idemqve significant. Testis Joh. Ferrus Theatr. d'Imprese part. 1. cap. 31. Ne creda il Lettore essere la medesima la Veneta # la Vinitiana. Percioche se bene qveste due voci in altro signisicando sono sinonime e significano l' istesso, qvi però prese in significatione d' Academia fanno diversità: poiche la Veneta hàper corpo una Palisicata à modo di qvelle che si fanro in Vinegia, qvando si vuol fabricare col motto. Hinc attollere moles, et la Venitiana ha lafamacol verso: Cosi dal basso me ne voloal cielo. Fuit illic Academia Incognitorum, qvam instituisse dicitur Joh. Franciscus Loredanus, Senator Venetus, variis scriptis celebratissimus. Ejusdem Academiae Collega fuit Angelicus Aprosius Vintimiliensis Augustinianus, cujus multi sunt elegantissimi, pleriqve tamen [Griechischer Text] , libri, qvorum catalogum recenset Gregor. Leti Ital. regnant. part. 4. l. 3. à p. 358. ad p. 410. ubi et multa in illum cumulat elogia. Ejus viri Athenas Italicas, Bibliothecam Aprosianam, ita exspectant viri docti, ut desiderium ampliùs non ferant. Horum Academicorum vitae sunt peculiari libro Italico congestae, cui titulus: Le glorie de gli Incogniti, overe gli huomini illustri dell' Academia dei Signori Incogniti di Venetia. Venet. 1647. in 4to. cujus tamen libri verus autor ignoratur. Sunt, qvi Loredanum ipsum autorem volunt, ut Philippus Labbe in Bibliotheca Bibliothecarum:

Florentiae Furfurariorum s. della Crusca Academiae fama orbi literato innotuit, eruditissimis ex ea societate libris. Nomen et symbolum à furfure ideò datum, qvod disputationibus suis farinam puriorem, animorum cibum, à furfuribus, erroribus scilicet, secernerent. Praecipuè verò ad puritatem linguae Italicae illa instituta fuit. Prodiit ex illa vocabularium Italicum della Crusca, cui simile hactenus nulla vulgarium linguarum habet. Collegium hoc describit Monionisius in Itinerario part. 1. p. 125. Elle est (inqvit) toute pleine de divises fuisant allusion an mot et chasque escolier prend un nom aussi respondant au suiet. Les sieges sont faits en hottes on l' on porte le pain, le dossier en péles dont on remiie le bled, leschaises enfacon de grandes cuves d' oscer ou paille, où l' on tient le bled, les coussins des chaises des Princes, sont de satin gris en forme de sacs, et l' on met les flambeaux dans des estuis, qui semblent des sacs de farine. Academia Florentiae qvoque fuit in Joh. Baptistae Strozzae aedibus, qvi omnes suas opes in literas impendit, qvod ut illustre exemplum praedicat Erythraeus Pinacoth. II. n. 2 ac meritò hic commemorari debet. Praeclara, inqvit, adolescentum ingenta, quae naetura ad omnes egregias artes tanquam inchoaverat atque dolaverat, extipiebat, ut expoliret atque persiceret. Erat ille Philosophicis ac Theologicis doctrinis instructus, Graecis ac Latinis literis doctus, poëticae facultatis ita peritus, ut non cum aequalibus suis solùm, sed cum majoribus etiam natu poëtis, compararetur. Has ille disciplinas, in instituendo doccn loque prudentissimus, juventutem edocebat, et quotidianis domi suae disputationibus exercebat, ac saepius, quod umbratili illâ institutione didicerat, in pulverem et solem cogebat educere: cujus rei magnam illi facultatem dabat insignis Academia, quaesuis in aedibus, magno literatorum omnium, qui essent Florentiae, concursa celebrabatur. Quae verò ingenia fortunae culpâ, ne emergerent, oppressa cernebat, suis ipse opibus ac facultatibus, quibus erat affluens, subievabat; libros, vestem, cibos, habitationem, omniaque ad necessarium usum

Neapoli Academici Otiosi à Joh. Baptista Manso Villae marchione instituti, qvi generis splendore et artium studiis clarissimus summam laudem in eo ponebat, ut honestis adolescentibus se ducem praeberet, qvem proinde cum Strozza comparat Erythraeus, Pinacoth. III. n. 13. ita tamen, ut hunc longè praeferat. Strozzae institutio, teste illo, iis tantum disciplinis continebatur, quae animum adolescentis quadam humanit ate expoliunt; at Mansi in juventute erudienda industria multò progressa est longius: etenim non solum iis excultos disciplinis efficiebat, quas diximus, eos, qui se ipsi commiserant, verum etiam aliis prope centum artibus instructos ornatosque reddebat; eqvos frenis regere, sibi dicto audientes facere, in gyrum compellere, in cursus cogere; tum ad ludondum arma suscipere, ut, ludiera illa armorum tractatione edocti, discerent, quemadmodum iis uti deberent, cum ea ad pugnandum essent sumpturi; tum, saltare, citharizare, ad chordarum sonum psallere, atque ea omnia facere, quae sine reprehensione à viri nobilis persona abesse non possunt: et ideo praecipuus fuit autor, Neapoli collegium Nobilium instituendi, ubi adolescentes nobiles iis studiis operam darent, quibus eos aequum erat impertiri: praeterea, in eadem urbe, Otiosorum Academiae unà cum aliquot aliis initium dedit. Erat praeterea vitae integer, voluptatum et illecebrarum fugiens, humilis, officiosus. Qvibusdam ad rem attentior visus est, sed honesto tamen fine: nam heredem omnium bonorum suorum Seminarium Nobilium reliqvit, ac qvantum in se fuit, cavit, ne inopiâ qvis à studiis avocaretur. De hâc Otiosorum Academia legendus et Crass. Elog. Hominum literatorum part. 1. p. 310. Fuere hîc Ardentes, Errantes, Sirenes, Intronati, Assetati, Svegliati.

Fuere et caeteris Italiae partibus suae Academiae. SENAE: Accesi, Auvalorati, Cortefii, Desidiosi, Intronati, Travagliati. VERONAE: Constantes, Olympici, Refloridi, Temperati, Filarmonici. RAVENNAE: Excitati, Informes. BONONIAE: Indomiti, Nobiles, Obtusi, de la Notte, Gelati, Sonnachiosi. FERRARIAE: Intrepidi, Elevati. In aliis Italiae locis: Illustres, Uniti, Invaghiti, Occulti, della Penna, Solliciti, Freddi, Addormentati, Innominati, Adagiati, Offuscati, Caliginosi, Insensati, Ostinati, Raffrontati, Catenati, Immobili, Assorditi. Filoponi, Nascofti, Assilati, Aggiustati, Agitati, Arisophi, Auvolti, Concordi, Consusi, Cospiranti, della Chiave, Estravaganti, Fenici, Filareti, Filomati, Filomeli, Gjoviali, Grandi, Hortolani, Illuminati, Incitati, Industriosi, Ingenui, Intenti, Intricati, Partenii, Pianigiani, Puliti, Secreti, Racchiusi, Riposti, Rischiarati, Risvegliati, Rozzi, Sabei, Schiumati, Sicuri, Spensierati, Sventati, Trapassati, Transformati, Unanimi, Uniformi, Uranii. Instituit qvoqve Mediolani Academiam, exqvitissimâ Bibliothecâ Ambrosianâ instructam Cardinalis Fridericus Borromeus, de qva Stephan. Menoch. Trattenement. erudite. part 3. c. 5. Refert etiam inter Italiae et qvidem Florentinas

Deistis Italiae Collegiis porrò tenendum est, idem eorum, qvod vocabulorum ait Horatius, fatum esse:

Bononiae è 24 Academiis non nisi tres hodie supersunt. Academicorum numerus alibi certus, alibi pro arbitrio. Sunt, in qvibus non admittuntur, nisi Nobiles. Electiones instituuntur suffragiis secretis. Admittuntur Cardinales, et Exteri qvoqve interdum invitantur, qvi meritis illustres. Qvaelibet Academia Directorem habet, principemqve suum, simulque Protectorem, qvi vel fundator ejus est, vel ex illius familiâ. Locus certus solet assignari pro conventibus, vel in aedibus fundatorum, vel alibi. Etiam matronae larvatae interdum accedunt: nam et illae in poësi se exercent, scripsitqve Laurentius Legatus Museum Poëtriarum cum Iconibus, teste Gregor. Leti, Ital. regn. part. 3. lib. 2. p. 185. Admittuntur auditores acceptâ certâ tesserâ. Unus Academicus in multis Academiis admitti potest. Suntque, qvi vel 15. Academiarum membra sunt, solentqve viri doctrinâ insignesad hos honores invitari: Qvo enim doctiores socii sunt, eo majoris famae est Academia.

Excitarunt haec Italorum exempla etiam Gallos, ut et ipsi Academias erigerent. Capellanus Richelio earum autor fuit. Ipso ergo dirigente instituta est hoc titulo: Academie Fran, oise. Caeteri enim tituli, qvi aliis placuerant, l' Academie des beaux esprits, l' Academie de l' Eloqvence, l' Academie Eminente, per allusionemad Cardinalitiam Richelii dignitatem, à Richelio ipso rejectisunt. Displicuit illa titulorum affectatio, qvae Italis familiaris est, qvod et innuit, qvi ejus Academiae historiam scripsit, Dn. de Pelisson. Ita enim de hoc titulo: Au choix de ce nom qvi n' a rien ni de superbe, ni d' etrange, elle à témoigné peut-estre moins de galanterie; mais peut-estre aussi plus de jugement et plus de solidité qve les academies de delà les monts, qvi se sont piquées d' en prendre ou de mysterieux, ou d' ambitieux, ou de bisarres, tels q' on les prendroit en un carrousel, ou en une mascarade: comme si ces exercices d' esprit estoient plûtost des debauches et des jeux, qve des occupations serieuses. Laudat proinde Academiam Florentinam, qvae caeteris omnibus antiqvior est ac simplex, qvod sine ullâ affectatione nomen assumpserit. Idem autor eodem in loco promittit, se aliqvando de Italiae Academiis earumque cognominibus

Magnus ex his Collegiis speratus semper fuit pro augendis scientiis fructus, qvod qvidem verum est; neque enim credi potest, qvis ex sermonibus ultro citroque habitis, et ex conversatione eruditâ fructus redundet. Verùm, qvoniam non unius auspiciis res illa agitur, sed omnia in commune conferuntur, ex ipsâ tamen illâ collatione [Griechischer Text] qvaedam oritur, qvae magis implicat opiniones et judicia de rebus: ne qvid dicam de disputationibus, qvae per se veriti indagandae obsistunt. Eqvidem non nego, magnam lucem in veritate explorandâ suboriri posse illi, qvi profundo ingenio eoque perspicace et [Griechischer Text] praeditus est, si multorum ille cogitata et experimenta solus audiat, illa ad judicii normam exigat, atque ex illis conclusiones sibi formet. Ille per [Griechischer Text] et combinationem rerum et experimentorum ad illa perveniet ingenii sui [Griechischer Text] , in qvibus alii stupebunt. Officit enim in Collegiis illa multitudo sententiarum uniformi conceptui, neque ad certam adeò metam dirigi potest, nisi fortè id sagaciorum auditorum vel lectorum singulari tacitoque judicio relinqvatur; Qvi sibi solis sapient, neque in publicum illa conferent. Nunqvam, ubi communibus suffragiis res agetur, aliqvid boni solidique extundetur; unius viri non cerebrosi ac opinatoris aut pervicacis ingenium qvasi lumine qvodam omnia pervadet.

Qvare aliter rem in Physiologiae et Matheseos studiis instituerunt Angli, qvi novam Societatem pro excolendâ philosophiâ naturali instituerunt auspiciis Regiis, certis qvibusdam rationibus et legibus, qvae apud Thomam Spraat in Historiâ ejus societatis Regiae habentur, Anglicâ et Gallicâ linguâ edita. Jamdudum talis Collegii ideam aliqvam dederat Baco Verulamius, in elegantissimâ illâ fabulâ novi Atlantis, ac historiae naturalis certam methodum in novo organo aliisqve suis libris praescripserat. Origo societatis ejus ex eo est, qvod in Academiâ Oxoniensi primùm viri qvidam ingeniosi privatum aliqvod experimentale studium susceperunt; inter qvos fuere Sethus Wardus, Boylius, Wilkins, Christophorus et Matthaeus Wrenii, Wallisius, Willisius etc.

Multorum etiam extant de variis Collegiis consilia. Collegium Psychosophicum proposuit singulari libro de Psychosophiâ Johannes Joachimus Beccherus, ad commodam et tranqvillam vitam agendam. Collegium Hierosophicum Spizelius in suo Felice Literato pro piâ et beatâ vita delineavit. Academiam Universalem Philadelphicam seu Collegium Samaritanorum pro officiis charitatis erga pauperes et afflictos praestandis adornare voluit Justinianus Traulou, in qvod consilium annotationes qvasdam paratas habuit Hieronymus Welschius. Ad veritatis in Philosophiâ naturali et mathesi inqvisitionem ut multa Ehrenfried Walter von Tschirnhaus proponit, ita Collegium aliqvod pro indaganda veritate singuiari modo instituendu~ svadet, in Medicinâ mentis part. 2. p. 203. qvem huc ex illo adducam. Si quinqvaginta pluresve curiosorum veritatis amatorum, initâ concordiâ contribuerent, haud magni singulis eorum annuatim constaret, ut tantum conferant, qvantum sufficeret, ut qvis, qvi sibi habitum seu facilitatem acqvirendi veritatem, nova et nova semper inveniendi comparavit, plus brevi tempore praestet, qvam multis seculis alii: prosiant qvippe doctorum virorum exempla, qvi à nemine adjutitanta etiampropri marte ediderunt specimina, qvantae de nostris antecessoribus frustra per multa retro secula huc usqve fuerunt sperata. Atqveita alii vitae suae negotia possent proseqvi, et sibi absqve labore veritatem acqvirere, ac summâ frui voluptate, qvâ mens in ejus asqvisitione afficitur. Qvo vero

CAP. XV. DE CONVERSATIONE ERUDITA.

Muséa et Collegia, de quibus superiore capite egimus, eam ob causam institui solent, ut ex conversatione eruditorum mutuâ res literaria augmentum capiat. Conversandi ergo ratio qvaedam habenda est, quae utin omni hominum societate, ita et literatorum illa, omnia moderatur, et ut in rebus civilibus indigentiam, ita in doctrinis ignorantiam nostram solatur. Operae sane pretium fecerit, optiméque de orbe erudito mereretur, qvi artem conversandi cum hominibus ad certas regulas revocaret, et in quoddam suis vinculis connexum systema conpingeret: Hactenus enim inter desiderata referendus est ille labor. Etsi enim habemus, qvi de officiis scripsere, tamen non tamlatè patet illa tractatio, et ad justitiam actionum tantùm refertur, non vel ad utile, vel ad decorum. In his conversandi ars consistit, prudentiaeque civili ad latus jungi debet, qvae sine illâ rudis futura est acingrata, et nonnunqvam fine suo frustrabitur. Sed illa in solo [Griechischer Text] consistere plerisque creditur, ac infinitè vagari, ut in ordinem redigi non possit. Qui tamen errare mihi videntur; cum ipsa negotia civilia accuratè satis praeceptis comprehendi possint. Quam diligentissimè hic excutiendum [Griechischer Text] et [Griechischer Text] Morum ac Affectuum, in qvibus omnis rerum cardo versatur, ex qvorum affectionibus ad personas, negotia, loca, tempora, applicatis, illae conclusiones formandae sunt. In consilium adhibendi Physiognomici scriptores, Porta, Camillus Baldus in Physiognomica Aristotelis, libro de propensionibus hominum, libro Italico de Conversatione, Scipio Claramontius de conjectandis latentibus animi affectionibus, et plures alii, qvi vel incertis, vel fugitivis dissertationibus de hoc argumento scripsere. ita feliciori pede hâc in re progredi possemus, et tandem artem certis constantem principiis hinc efformare. Qvae cum saepe mecum perpenderem, non inglorium aut inutile opus credidi, si qvis, qvae in universum de conversatione dicuntur, ad rem literariam applicet; in qvâ post meditationem nostram omne punctum fert Conversatio, quae et ipsa novis meditationibus viam stornit. Pro mente excolenda laboramus; illi ut benè sit, etsi divinâ gratiâ et nobis ipsis praecipuè indigeamus; tamen alioru~

Primùm qvasi solum omni huic contemplationi substernendum est, quod sum~us rerum civilium Magister Aristoteles libro secundo Rhetoricorum nos docuit, qvi Oratorem civilem formaturus ea ipsi praecepta in moribus et affectibus hominum explorandis dedit, ut non auditoribus suis tantùm, sed omnibus, cum qvibus conversatur, placere, eorumque qvod in societate civili potissimum est, gratiam sibi conciliare possit. Inprimenda ergo sunt animo penitus, et altis qvasi radicibus defigi debent, illa de moribus et affectibus axiomata: qvae qvasi [Griechischer Text] sunt, unde omnis haec tractatio velut in ramos suos dispescitur. Elegantissimam in summâ brevitate horum axiomatum [Griechischer Text] dedit Vir Cl. Vincentius Placcius in Excerpto suo Rhetorico de Inventione Affectuosae probationis Oratoriae; Cujus ille pleniorem [Griechischer Text] pollicitus est. Addi his possunt Theophrasti characteres, et quicqvid in Historicis, Comicis, Satyricis [Griechischer Text] est, et ad mores vel affectus pertinet. Praeterea et ii, qvi vitas eruditorum scripserunt, sedulò legendi, quaeque in illis occurrunt exempla, cum his praeceptis conferenda sunt. Quorum aliqua in suo Felice literato aliisque scriptis collegit Spitzelius. Cui jungi possunt, qvae de Infelicitate literatorum Tollius, Valerianus, Canonherrius scripserunt. Nam ex conversatione non rectè institutâ omnis illa eruditorum infelicitas oritur, ut proinde ex alieno periculo praecepta et regulas, ut saepe fieri solet, nobis ipsis formare possimus.

Ut aliqvam hujus HOMILETICES ERUDITAE delineationem demus, prima ac praecipua in Notitiâ sui opera poni debet. Nunquam cum aliis rectè conversabitur, qvi se ipsum non satis exploraverit. qvod, ut difficultatis plenissimum est; ita, ne hac in parte nos ipsos fallamus, omni studio providendum est. Omnis inter duos minimum conversatio vertitur, qvorum alter ita comparatus esse debet, ut gratiae aliorum capax esse possit; ne qvid sit, quod animos avertat; sed qvod alliciat, et in favorem nostrum rapere videatur. Qvare non solum virtutibus omnibus instructus esse debet, qvi familiaritatem virorum doctorum qvaerit; sed illos naturae in se in stinctus ita temperabit, ut nemini molestus, omnibus suavis deprehendatur. Omnes ergo ingeniorum morbos et defectus illum priùs exploratos habere oportet, ne suâ culpâ impingat; et sicubi in aliis deprehendat, moderatiùs ferat, iisque bonis obviam irerationibus in se ipso discat. Ingeniorum ut vultuum variae sunt figurae, quae, nisi frenis coërceantur, ac judicii censurâ in ordines redigantur, in sylvestrem naturam abeunt, ut arbores sibi relictae, si cultura

Est sanè qvidem magna ingenii vis, si singulares qvosdam instinctus, qvos natura nobis inseminavit, seqvamur. Illa qvibusdam intelligentiae amplitudo est, ut nihiltam excelsum et eximium sit, qvò non pertingat. Sed rara admodum in illâ selicitate constantia est: nam vel malè subductas vitae rationes habent, vel in scopulum aliqvem ex improviso impingent ingeniosi homines, qvi illos fortunis omnibus evertet, aut per totam vitam miseros reddet. Qvare nisi prudentia ad clavum ingenii sedeat, [Griechischer Text] omnia erunt et evanida. Aliqvi, qvi ineptae Polymathiae morbo laborant, in sylvas et in horrida tesqva dilapsi, semper in labyrinthis haerebunt, nunqvam in viam [Griechischer Text] , nunquam ad metam pervenient, similes illis, qvi ingurgitando negotium qvidem ventriculo facessunt, nihil verò in succum sanguinemque convertunt. Aliqvi ad abstrusa et recondita feruntur magno qvidem conatu, sed robore impari, in qvibus postea fatiscunt et hebetantur. Alii nimis vasta moliuntur, de qvibus illud Horatianum dixeris: Conantur tenues grandia, coelum ipsum stultitiâ petunt, cum vel ipso animi, vel fortunae pondere in terram deprimantur, aut Phaetontaeo supplicio insanas spes luant. Nulla est tetrior ingenii pestis, qvam si philautiâ vitiosâ inficiatur. Illa in omnes vertigines et scopulos abripiet, ac ipsum exitium struet. Etsi enim honesta sui fiducia non improbanda est, neque sine illâ qvicqvam praeclari suscipi potest; tamen esse in illâ modus debet, et ne infinitè vagetur, coercenda est. Eò nonnullorum excrescit è fiducia nimiâ ambitio, ut sinistro aliorum judicio in extremam incidant insaniam: Qvod Barlaeo accidit, qvi ob praelatum sibi Spanhemium in maniam incidit, seque ipsum in puteo suffocavit, qvod de eo Sorbierius refert epist. 64. extatque apud Duportum Musarum Subsecivarum lib. 1. de eo epigramma. Spectat et huc Vincentii Gramignae exemplum, qvi ex pudore et verecundia, qvod ad difficile argumentum non respondisset, totius triennii silentium sibi ipsi indixit, teste Erythraeo, Pinacoth. I. n. 44. Infelicissima semper ingenia existimavi, qvae sibi solis sapere volunt, atque omnia antiqva, tot seculorum et sapientum suffragiis probata, è sedibus suis convellunt: Qvae qvidem strepitus movent, sed perennes famae plausus non referunt: Qvemadmodum Cometae oculos qvidem omnium in se convertunt, sed post aliqvot dies. vel menses corporum suorum lumen absumunt. Illis accenseas, qvi non nisi peraliorum contemptum emergere laborant; cum magna nomina impugnant, atque ex Herostrataeis conatibus palmam sibi acqvirunt. Qvidam ita animati sunt, ut non Junonem, sed nubem, amplecti malint, qvorum studium omne non in disciplinas ipsas earumque verum [Griechischer Text] , sed in [Griechischer Text] fertur. Qvicqvid illi vel in maximè seriis rebus suscipiunt, omne ludicrum et

Notitiam sui Notitia aliorum seqvitur. Nam qvise ipsum rectè exploraverit, et ad Lydium lapidem virtutum et decori examinaverit, rectiùs de aliis judicare poterit. Considerari ergo illi Eruditi, cum qvibus conversari cupimus, debent, 1. ratione temperamenti, sunt enim Melancholici, sanguinei, biliosi, phlegmatici. 2. Ratione aetatis, ut juvenes, senes. 3. Ratione sexus, ut viri, virgines, feminae. 4. Ratione fortunae ut Divites, nobiles, potentes, scriptis clari, pauperes, miseri, exules, inventores novarum rerum, secretorum possessores. 5. Ratione gentis et patriae ut, Galli, Itali, Germani, Septentrionales etc. 6. Ratione conditionis, status, officiorum ut Eruditi, Principes, in autoritate positi, Heroës, Literarii, Politiei, Aulici, Academici, Milites, Privati, Mercatores, Eremitae literarii et solitarii, Sacri Ordinis homines, Monachi, ICti, Advocati, Medici, Philosophi, [Griechischer Text] , Peregrini, Cives. 7. Ratione virtutum, vitiorumque his oppositorum, Morum, item Affectuum; ubi Aristotelis illa tria capita spectari debent: Qvi, erga qvos, qvibus ex causis. Spectabimus hîc Religiosos, Atheos, superstitiosos, hypocritas, ambitiosos, magnificos, superbos, maledicos, contemptores, adversarios, feroces et ingenii tyrannici, Luxuriosos, Voluptuarios, Affabiles, Urbanos, Morosos, Tristes, Avaros, liberales, veraces, mendaces, dolosos, assentatores, severos, crudeles, injustos, invidos, calumniatores, imprudentes, intempestivos, garrulos, inconstantes, molestos, credulos, suspiciosos, diffidentes, temerarios, vindictae cupidos, meticulosos, obstinatos, pusillanimes, curiosos, extemporales,

Summum hoc in omni conversatione tenendum est, ut aliqvam de nobis opinionem excitemus, et nemini molesti simus: qvorum alterum animos erga nos inelinat, alterum impedimenta tollit; Unde tandem favor et amor conseqvitur, cujus excitandi varii qvoque aliàs modi sunt generales, qvi ad omnem, non solius eruditi, conversationem pertinent, et hîc qvasi praesupponi debent. Ut opinionem aliorum nobis excitemus, haec praecepta observanda sunt. I. HONESTATEM VULTU, VERBIS, FACTO, EXPRIME. Nihil magis allicit animos, qvam bona mens, qvaeper se virtute suâ, qvasi qvodam magnetismo, trahitur. Qvi versutisunt, callidi, simulatores, tricatores, litium seminatores, qvorum vitae genus in istis rebus versatur, qvae multum fallaciae conjunctum habent, eos suspectos plerumque habemus, cum semper ab illis insidias metuamus. Praeterea homines omnes ad sucum et ad speciem compositi, ad qvaestum intenti, pessimae vitae et morum, abalienant à se omnium bonorum hominum animos; qvibus accensendi sunt Athei, qvi cum Deum non venerantur, nihil in humanis sanctum habebunt, atque ab omni conversatione meritò removendi sunt. Pietas verò et honestas contrà mirificè hominum favorem excitant, et amplissima saepe beneficia etiam ab ignotis extorqvent. Qvi magnorum arcanorum possessores sunt, ad familiaritatem non admittent, nisi homines probos. Amabunt tales Discipulos Praeceptores, promptioresque illi in erudiendis bonis erunt, qvâm in distortis et pravis ingeniis. Qvis non laudat illam in Salmasio generositatem, qvi vel amplissimi stipendii spe adduci non potuit, ut Richelii historiam scriberet, qvod ipsi multa essent adversus animi sententiam et in veritatis praejudicium scribenda, de qvo apud Patin. Epist. 2. Honestas illa non ex factis tantùm, sed ex ipso etiam vultu, gestu et verbis elucere debet: ex his en im statim de animo judicatur. Non possumus nisi cum fastidio excipere illos homines, qvos [Griechischer Text] Graeci appellant. Autor est Aelian. l. 3. var. hist. Platonem cavillationem et irrisionem qvandam in vultu Aristotelis notasse, unde ad impudentiam natum censuit. Eam vultus honestatem velab oratore suo Rhetores requirunt, Cic. l. 2. de Orat. Ad conciliandam benevolentiam haec adjuvant in Oratore, tenitas

II Axioma nobis sit: ERUDITI FAMAM AUCUPARE, ET ESTO. Qvi eruditorum amicitiam ambit, ipse eruditus esse debet: Qvemadmodum enim, ut Graeco proverbio dicitur, [Griechischer Text] , ita sua qvoque sunt eruditis commercia et consortia, qvae non nisi vario doctrinae sapientiaeque coagulo coalescunt. Non sufficit inanis aliqva eruditionis species, qvibus imperitis qvidem imponipotest, viris prudentibus et doctis non item. Ipsa qvoque eruditio thesauro abscondito similis; qvae nisi in publicum proferatur, ut aliis qvoque de eruditione nostrâ constet, nos ipsi ab eruditorum orbe qvasi divisi vivemus. Ac sunt nonnunqvam homines, qvi vel sui diffidentiâ vel generositate qvâdam nimiâque fiduciâ et aliorum contemptu, secessus qvosdam amant, ut sibi sapere possint; sive vanâ aliqvâ philautiâ inducti id faciant, sive qvod ad arcanorum sapientiam admissi caetera vulgaria aspernentur. Qvos ego Eremitas literatos dicere soleo, qvi cum se ipsos ab omni hominum vel eruditorum socie tate sejungent, ad conversationem eruditam animum nunqvam applicabunt, neque aliis, qvi amicitiam eorum ambiunt, facilè aures dabunt; nisi forte iisdem moribus sint, et ad easdem artes et scientias eodem instinctu ferantur. Ut ergo constet esse te eruditum, vel specimine aliqvo, qvod alii tibi potius extorqveant, qvam tu aliis obtrudas, vel erudito colloqvio ostende. Saepe uno arguto et eleganti epigrammate plus famae qvidam sibi pararunt, qvam vastis alii libris, in qvibus multum laboris, parum ingenii est et judicii.

III Praeceptum est: VIROS MAGNOS ET DOCTRINA ILLUSTRES VENERARE. Non de vivis tantum, sed et de mortuis hoc dictum puta. Infelicissimi ingenii signum est, si qvis viros totius orbis eruditi et multorum seculorum suffragio probatos suo judicio de famae possessione deturbare velit. Sunt, qvi, ut famam aliqvam aucupentur, magnis et illustribus viris bellum indicant. Gigantum fraterculi, vel potius Pygmaei. Aversabuntur omnes hominem talem, licet interdum eruditionem non damnent, perpetuaque infamiae macula

IV Axioma hoc est: OSTENTATOR MODESTUS ESTO. Quemadmodum superbia et fastus nos ab aliis lejungit, ut consortium nostrum sugiant, ita cum nimis abjectè de nobis sentimus, per nostram negligentiam aliis qvoque negligimur. Quare non adeò improbanda est decora ostentatio, sed quae ab omni jactantia, ab ineptiis remota ac plena modestiâ sit. Quod si famam expertus faventem fueris, eamque fueris promeritus, non tuo tantum, sed et virorum bonorum judicio, secundum Horatii sententiam, quaesitam meritis sume superbiam. Est eniw quaedam honesta philautia, quae in sui fiduciâ consistit. Magna vero famae in alliciendis animis praerogativa est: Quare famam non tantùm honestè aucupari debet, ut praecepto primo diximus, sed et modestè ostentare. Est qvaedam in omnibus negotiis, civilibus inprimis, oftentatio, quam ut in Mutiano laudavit Tacitus, et ab illo reqviritur, ita et erudito quaedam sui ostentatio necessaria erit. Egregia planè sunt, qvae de omni etiam virtutis ostentatione agit Verulamius l. 8. de Augm. scient. c. 2. etiam nobis hocin loco profutura; quae illic legi possunt. Abesse verò omnis fastus et ineptiae debent, ne vel odiosi fiamus vel ridiculi. Fastum talem cum asperitate conjunctum in Mottaeo Vayero deprehendit Patinus, qui de eo epist. 15. aut ant Stoique que homme du monde, homme qui veut étre loiié et ne loiie jamais personne, fantasque et capricieux, et soupçonné d' esprit dont etojent atteints Diagoras et Protagoras. Ineptam illam [Griechischer Text] aliquot exemplis nobis Erythraeus optimus characterum in viris literatis observator depinxit. In eorum genere qui esse primiomnium rerum volunt, nec sunt, Belinontes Cagnolus fuit, de quo ille Pinacoth. I. num. 8. ridiculam plane historiam recenset. Homo gloriarum plenissimus sibi persuadebat, in toto orbe terrarum celebratum suum nomen esse; ac si liter atus qui spiam ipsi advente~ti continuo non assurrexisset, elatus iracundiâ, hisce hominem verbis accipiebat: Itane? Abbas Cagnolas eversae Aquilejae et tantorum carminum au tor, tuam potuit notitiam effugere? non sit verosimile. Et quo tempore Cardinalis à Balneo aulae ludus erat, cum die quodam in Humor istarum coetum se intulisset, et amatoria quaedam carmina ab aliis, ut ipse dicebat, confecta, qui in ejus disciplina educatus esset, senex candidissimus recitasset, omnium inse risus excitavit. Quamobrem ille inflammatus irâ: Quiaridetis, inquit, insani? ego sum ille Abbas Cagnolus, omnium qui sunt ex hoc numero multò antiquissimus, quique ex dirutae Aquilejae poëmate tantam mihi gloriam

V Axioma est: DEFECTUS TUOS ABSCONDE. Ut ostentare

VI Axioma est: ARCANA STUDIORUM TUORUM TIBI SERVA. Etiam hoc ad prudentiam in conversatione literatorum necessarium maximè est. Majori admirationisunt, qvorum modi et caussae ignorantur. In omnibus negotiis, commcrciis, artibus, aliqva arcana sunt et recondita, qvae sibi servant, qvi ista tractant: propalatis enim illis evilescit illorum pretium, et simul vel lucrum, velhonos, vel qvodcunque illis commodum decedit. Qvare si tibi singulares in aliqvá scientiâ profectus sint, et occultâ qvadam arte parati, qvam alii ignorent, eveniet, ut eâ manifestatâ levem rem aestiment, qui antea mirati sunt, cum se eâdemid essicere ratione posse credant. Huc pertinet illud Alexandri Ficheti praeceptum

VII Axioma est CAVE CONTEMNI. Generalissimum hoc est praeceptum, qvod priora continet, et si qvae alia sunt, qvae superioribus non comprehenduntur. Qvi enim opinionem de se excitaturus est, is omnia illa fugere debet, qvae in contemptum adducere possunt. Contemptibiles autem nos reddunt omnia illa vitia, qvae in oculos incurrunt; sive illa ab animo, siveà corpore, sive à Fortuna, aut ipsâ conversatione oriantur. Qvi intellectu peceant et ideo contemni solent, sunt homines simplices et stulti: Reperiuntur enim etiam in eruditis, qvi non in ipsa rerum luce et actione versantur, caetera non indocti, multi homines imprudentes et simplices, qvalis ille fuit Marcellus Marchesius, apud Erythraeum Pinac. I. n. 69. Cui nauta qvidam de campanis è templo Franciscanorum furto sublatis imposuerat. Ubi tamen id notandum, homines simplices usui interdum sagacioribus esse in rebus curandis, qvibus ipsi operam commodare nolunt. Contemptum etiam provocant illi, qvi omnia admirantur, in sermone affectatores, imprudentes, rerum suarum imperiti, homines in nugis occupati, voluptuarii, ridiculè ambitiosi, rusticè verecundi, audaces et temerarii, homines gloriosi, assentatores, superciliosè graves, in diem viventes et his similes, de qvibus videatur

Ad alterum caput procedimus, qvo impedimenta opinionis de nobis excitandae removemus: cujus summa haec est: NE SIS, VEL VERBIS VEL FACTIS, MOLESTUS. Molestiae verò cum multae possint esse causae, qvas enucleatè satis proposuit V. Placcius Excerpt. I. Rhetor. Tit. 14. nos illa praecipuè nostro scopo applicabimus. I Canon sit. UT HOMO EST, ITA MOREM GERAS. Explorandi sunt omnium animi, cum qvibus conversari cupimus, ne illis dissimilitudine morum molesti simus, sed nostros ad eorum genium temperemus. Qvemadmodum in sonis non concinunt chordae, nisi certis proportionibus sint temperatae; ita et in animis fieri solet. Nihil dici, nihil fieri debet, ex qvo offendatur, qvisqvis ille sit, cum qvo conversationem qvaerimus. Id verò artis est, ut modestâ qvâdam et circumspectâ colloqvendi ratione animum tuis moribus adversum paulatim inclines. Rectè praecepit Verulamius: animum occasionibus et oportunitatibus obseqvi debere. Ingenium versatile, ut politico ita et erudito, esse debet. Si cum ambitioso et superbo homine tibi res est, acerbis reprehensionibus in furorem conjicies, sed molliore sermonis circumductione paulatim ejus animum compones. Memorabile est illud Socratis exemplum, qvi Glauconem juvenem tumidum, ad civitatis regimen aspirantem, multis argumentis et tricis et interrogationibus eò tandem redegit, ut suam in illa re imperitiam agnosceret: describitur à Xenophonte lib. 3. Memorab. p 133. et à Schradero Comm. in Aristot. Rhet. lib. 1. cap 4. ut insigne artificii Oratorii specimen proponitur. Cum Politico et qvidem in rebus civilium negotiorum conversaberis? alia sumenda persona est. Hic [Griechischer Text] interdum opus est: Ceremoniis et ritibus indulgendum, de qvibus alii solliciti non sunt. Elegantia enim moris civilis et aulici, de qva Boclerus singularem dissertationem scripsit, hîc omne fert punctum. Qvomodo cum invidis agendum, id eleganti libello nos docet Benedictus Menzinus Florentinus libro de literatorum hominum invidiâ. Praeclarum extat Budaei exemplum in ejus vitâ à Ludovico Regio scriptâ, qvomodo is cum adversario suo Leonardo Portio aliisque rem suam instituerit. Ferocium hominum mores utcunque ferendi, ac illi sibi ipsis relinqvendi sunt. Erit, cum sui illos mores ulciscentur. Habent et populi suos mores, ad qvos peregrinus se componere debet, si illorum velit gratiam aucupari. Ita Italorum et Gallorum

II Praeceptum est: OBSEQVIOSUS ESTO. Obseqvium semper amicos parit. Pulchrè describit hominem obseqviosum Terentius Andriâ Act. I. Sc. 1. v. 35. Homo com~odus ille aliàs dicitur. Respuit conversatio omnes qvi sunt contentioso et disputaci ingenio, et qvi censuram sibi in alios sumunt. Pulchrè Qvintilianus lib. II. cap. 1. Habet mens nostra sublime qviddam et erectum et impatiens superioris: ideoque abjectos aut submittentes se libenter allevamus, qvia hoc facere tanqvam majores videmur, et quoties discessit emulatio, succedit humanitas. At qvi se supra modum extollit, premere ac despicere creditur, nec tam se majorem, quam minores caeteros facere. Qvàm sit in rebus civilibus necessarium obseqvium minorum erga majores, et qvidnam illâ arte obseqvii effici possit, pulchrè docet Boclerus dissertat. polit. 3. Institutionibus politicis additâ, et commentar. ad libr. I. Annal. Taciti ad cap. 2. annotat. 11. Fichetus inter arcana sua etiam hoc proponit cap. 10. Adsit comitas et ingenuitas, blanda conciliatrix animorum, quae tamen vulneri non pateat, neque latus nudet aliorum simulationi et calliditati, horum pesti temporum venenoque conversationis. Sit silentium sermone potius, nisi de ignor antiae suspicione periclitemur. Sit in audiendo patiens animus, auris benevola, laus liber alissima; nec vultu aut nutu laedatur amicitia, quae etiam pietate condiri debet. Morosa non sit, neque contentiosa conversatio, sed blanda veritati assentiens: molestissimi sunt enim odiosissimique mort alium, qvi contradicunt semper, ut Aristoteles est effatus. Hanc in Petavio disputacitatem damnat Patinus Epist. 2. qvem molestum, maledicum et mordacem hominem vocat, qvi nunqvam scripserit, nisi alium refutaturus. Campanellae cum Theologo disputatio acrior omne malum accersivit, ut prolixè recenset Erythraeus, Pinacoth. I. n. 21. Absit à literatis omnis ferocia, qvae Musas earumque cultores non decet. Singulare hujus ferociae exemplum in Thoma Dempstero fuit, cujus mores graphicè Erythraeus Pinacoth. I. num. 9. describit. Sunt etiam in eruditorum genere, qvi metui malint, qvam amari. Adversus hos feroces, opiniosos, morosos, disputatores, qvi contendet, ex insanis plerumque insaniores reddet. Sed sunt

III Praeceptum est. AFFABILIS ESTO. Nihil magis animos allicit, qvàm si qvis se omnibus placidum exhibuerit. Qvi in Graecis epigrammatis [Griechischer Text] appellatur, h. e. ferae et flexijugae frontis, ut Themistius Orat. 9. Procopium describit [Griechischer Text] , demisso semper in terram vultu, semper tetricus, et contr actum supercilium habens, is ut ab omni conversatione, ita et ab eruditâ, removendus. Sunt tamen interdum homines, praesertim profundis speculationibusim~ersi, Theologi severiores, Poedagogi, morosiores et superciliosi. Qvidam etsi per se tristioris ingenii, adscititiam tamen humanitatem in conversatione habent. Qvidam tristiores videntur, qvàm re verâ sunt, qvod de Vincentio Gramigna notat Erythraeus Pinacoth. I. n. 44. Tristitia atque severitas, qvam praese ferebat in vultu, dabat iis, qvi non essent experti, occasionem suspicandi, eum esse amicum minus suavem et commodum; sed expertis nihileo videbatur humaniùs et jucundiùs: atque amicitias, quas semel cum aliqvo susceperat, qvippe qvas non lucrum, non ambitio, non vitiorum societas conciliaverat, sed virtutis amor studiumque conjunxerat, usque ad extremum spiritum integras illibatasque conservavit. Singulare morositatis, imò stultitiae, exemplum Cardanus dedit; de qvo Hilarius Pyrckhaimerus in libro de ratione peregrinandi refert, cum illum salutandi gratiâ adiret, interrogatum ab illo fuisse, num pecuniam afferret; Cum ille se praeter necessarios ad iter nummos qvicqvam attulisse negaret, respondit Cardanus; se non curare transalpinos, nisi nummos adferrent. Ex eo tempore, inqvit ille, non Cardanum ampliùs, sed [Griechischer Text] , vocabam. Sed condonandum hujus hominis ingenio qvicqvam fuit, qvi, utut doctissimus, multa tamen alia stultitiae suae specimina dedit. Summa contrà fuit Pinelli humanitas, qvâ ille viros doctos excepit: Ita enim vitae ejus scriptor Gualdus de illo: Moris ipsius fuit, omnes, qvi eum vener ant salutatum, ad infimos usque scalarum gradus comitari, domesticos ut libet atque familiares. Irascebatur quippe ineptis qvibusdam, qvi, nescio cujus existimationis magis qvàm amicorum rationem habentes, sanctissimum amicittae nomen inani verborum gesticulationumque observatione polluunt. Addi huic debet Jani Gruteri exemplum, cujus singularis humanitas atque hospitalitas à Balthasare Venatore in Panegyrico illi scripto omnibus in exemplum proponitur. De Budaei facilitate, qvi ne injurias qvidem ad animum admisit, videndus est Ludovicus Regius in ejus vitâ.

IV Praeceptum est: GARRULUS NE ESTO. Qvam gravis in conversatione garrulitas sit, Horatius Satyra lib. 1. secundâ festivissime depinxit. Molestissima est viro docto temporis jactura, qvod cum sine fructu sibi per garruli alicujus ineptias perire videt, indignè illud feret. Adscribam hic hominis garrulitate, qvamvis non indoctâ, molesti imaginem ex Pinacothecâ Erythraei primâ, num. 158. Erat is Angelus Angelotus ita loqvax, ut, qvibuscum una esset, nullam sermonis partem relinqveret. Imitabatur, inqvit Erythraeus, homo Camers

V Praeceptum est: CURIOSIOR, QVAM DECET, NE ESTO, Oderunt nimis curiosos viri prudentes, obest qvoque conversationi, et fructu, qvem ex illâ percipere poteramus, nos defraudat. Qvo enim curiosius qvis in omnia inqvirit, eò magis animi sensa celat alter, qvi sibi insidias strui videt. Occultis hoc rationibus, non apertis, agendum est. Describit hoc hominum genus Phaedras lib. 2. cap. 5.

VI Praeceptum est: IN JUDICANDO PRAECEPS NE ESTO. Qvàm multi in hunc scopulum impingunt! Censurâ nihil odiosius est, qvâ maximè, etiam cum non putamus, offendimus. Si qvae sunt inter viros doctos lites, rectius faciet, qvi in neutram partem inclinet, aut omnibus denique rerum momentis benè perpensis, judicium aliqvod modestè et dubitanter interponat. Accidit saepe, ut liberum ac temerarium de re aliqvâ vel homine judicium injuriam suam alius interpretetur. Etiam à laudatione qvorundam nobis temperabimus; et à reprehensione, nisi accuratè nobis de ejus judicio constet, cujus conversationem qvaerimus. Atque haec de altero capite dictasunto: Verùm rerum magister usus plura nobis suppeditabit.

Procedimus nunc ad Conversandi modum, qvâ ratione scilicet conversatio instituenda. Conversamur verò cum praesentibus per colloqvia, cum absentibus per epistolas. Nihil verò ad informationem commodius est, qvam freqvens cum viris doctis conversatio, qvae est disciplina omnium optima, et in sensus magis incurrit, qvam taediosa illa per lectiones et meditationes via. Consilium illud praeclarum Ficheti est in Arcanâ studiorum methodô cap. 3. Compendium scientiae unicum est Vir aliquis eruditus ad unguem, qvem subinde consulas ut magistrum, qvi viam velit compendiosam, qvam serò invenit, ut ait Seneca, tibi demonstrare, pretiosos indicare libros, fontes aperire: sed rarus est, qvi hoc velit, qvia plena fastidii opera est; aut qvi possit, magnis enim impensis sit. Certè si qvem offenderemus hujusmodi meliore met allo formatum mystam, qvi sores templi clausas aperire velit, nae paucis mensium flexibus multorum annorum spatia consiceremus. Hoc de maximis arcanis est unum. Hunc tu hominem demeridie vel accensâ face quaere et pervestiga; hunc eme velaureo mundo, si potes. Verissimè haec Fichetus; nam, ut demonstrat Campanella Metaphys. part. 3. lib. 17. cap. 1. homines eam conseqvuntur vitam, qvam per educationem habent; et ostendit Tschirnhausius in Medicinâ Mentis part. 2. pag.

Colloqvia et [Griechischer Text] literatorum ad scientiam multum conferunt. Ac possunt illae per interrogationes bene ordinatas ita institui, ut arcana interdum explorentur. Verulamius hîc prudens temperamentum et mediocritatem qvandam praescribit, in libertate sermonis et in taciturnitate. Freqventiùs libertatem usurpabimus, at, cum res postulat, silentium: Libertas siqvidem in sermone etiam alios invitat et provocat, ut pari libertate erga nos utantur; ut taciturnitas fidem conciliat efficitqve, ut velint homines secreta sua apud nos tanqvam in sinu deponere. Nonnunqvam praeter libertatem oportuna qvaedam importunitas aliqva extorqvet, si nimirum vel contentione nostra, vel simulatione et fictione, perturbationem in alterius animo moveamus. Ipsa testatur experientia, inqvit Verulamius, paucos admodum reperiri, qvi erga arcana sua tam sidi sint, qvin interdum ex iracundiâ, interdum ex jactantia, interdum ex intimâ erga amicum benevolentiâ, interdum ex animi imbecillitate, qvi se mole cogitationum onerari ampliùs non sustineat, interdum deniqve ex alio qvopiam affectu intimas animi cogitationes revelent et communicent. Ac ante omnia sinus animi excutit, si simulatio simulationem impulerit, juxta adagium illud Hispanorum: Dic mendacium et erues veritatem. Ille toties nobis laudatus Vincentius Pinellus singularem habuit modum indagandi hominum inclinationes ex variatione narrationis. Si qvid novi accidisset, refert Gualdus, rei seriem amabat ab omnibus, quotquot cum invisebant, cognoscere, quasi tum primùm inaudivisset. Afficiebatur enim varietate illâ narrationis, qvam ipse callidus verborum aestimator in sermonis autore, cui amoris odiive caussae adessent, deprehendebat. Neqve hoc sinc sructu. Eruobat namqve latitantem saepenumero veritatem, eventusqve causas acu, solerti scil. ratione, tangebat. Eodem consilio rumorum, si qui percrebuissent, autores investigare consueverat, qvod hâc ratione disqvirere se posse confideret, verine an falsi quidquam continerent. Idem Pinellus, ne fructus, qvos ex amicorum congressu perceperat, ulla abriperet oblivio, cum illi abiissent, secedebat in cubiculum interius, ubi, qvae praeclara in colloqvendo animadverterat, in commentarium manu sua referebat. Imò et

Cum absentibus conversamur per epistolas. Illa homines conversatio sola ingenii similitudine conjungit, cum se nunqvam viderint, qvo affectus saepe plus qvam praesentium conversatione incendi solet. Tegit epistola et ceìat omnes illos defectus, qvi fortè in moribus aut formâ colloqventis apparent; solus hic animus loqvitur, seque nudum exhibet. Fuit Scaligero et Casaubono Heroibus literariis freqventissimum literarum commercium, neque tamen unqvam sed viderunt. Narrat Patinus Epist. 136. Casaubonum saepius iter Batavum meditatum, jamque ducentos aureos huic itineri destinasse; verùm semper impedimenta qvaedam objecta fuisse. Scaliger illum saepè exspectavit, atque haec ad illum scribit: Tui erit arbitrii in mediâ hyeme venire, quam luculento foco expugnabimus, qvi nunquam desiciet in cubiculo, quod tibi adornabo: quodtamen nullum praeter te ornamentu~ habebit. Diligentissimus in hoc commercio literarum fuit Pinellus, cujus insigne studium, qvod exemplo omnibus esse possit, ipsis illius autoris verbis, qvi vitam ejus scripsit, apponam: Instruxerat ille praeclarum hanc discendi cupiditatem ope multorum, qvi eâdem voluptate assicerentur. Hos non in Italiae Europaeque urbibus modò, sed et in oppidis vicisque selegerat, quorum industriâ continenter uteretur, ad quos epistolas schedulasve oportunè missitaret. Illud sanè in Pinello mirandum, quânamratione ipsi per imbecillam valetudinem liceret tot rerum meminisse, tot negotiis sufficere. Et verò hanc ille sibi praeter caeteras methodum praescripscrat, ut perlectis amicorum lite; is earum capita compendiaria via in codicem referret. Hunc sibi proponebat responsurus

CAP. XVI. DE SCRIPTORIBUS AD REM LIBRARIAM ET HISTORIAM LITERARIAM PERTINENTIBUS.

QUae hactenus dissertavimus, qvasi vestibula et aditus ad totam hanc tractationem faciunt. Nunc ad Autores ipsos perveniemus, qvorum recensionem non magnô apparatu et pompâ instituemus; sed praecipua qvaedam de iis monebimus, qvae [Griechischer Text] studiosis in primis prosutura existimamus. Neque enim Nomenclatoris hîc partibus fungimur, qvi et vitas, et tempora, et libros autorum justâ serie recenseat, qvô labore alii defunguntur; sed ad solum nos usum respicimus, qvem in cognitione rerum sibi praefixum habere bonarum literarum cultores debent. Cum primùm scholis privatis illa proponeremus, pleraque, qvae in seqventibus de autoribus dicemus, ex memoriâ, sine ullo libro commentario aut operosâ meditatione, nobis depromptasunt, ut optimè norunt, qvi tum illis intersuere. Non displicuit ille viris eruditis, utut extemporalis, labor, qvi ejus editionem saepissimè ursere, et nunc qvidem juventutis praecipuè commodo illa publici juris facimus; interjectis nonnullis, qvae sub manu, cum illa concinnaremus, nata sunt. Praecipuos igitur. tantùm autores enumerabimus, neglectis illis, qvi levioris momenti visi sunt

VALENTINUM HENRICUM VOGLERUM, Professorem Medicum Helmstadiensem, cujus extat universalis in notitiam cujusque generis bonorum Scriptorum Introductio, Helmstadii An. 1670. in 4. edita. Vir fuit ille doctissimus, et vastum hoc argumentum [Griechischer Text] proposuit. Rudimentum ergo non spernendum est, et qvasi ichnographia magni operis. Generatim agit de modis, qvibus scriptorum notitia possit acqviri, et omnes inde autores illos recenset, qvi de scriptoribus certarum disciplinarum, nationum, summariam recensionem instituerunt. Sed multa tamen in illo desideres. Nam in generali illâ Synopsi non o nnia complexus est, qvae dici poterant. Ejus supplementu~ meditatur Vincentius Placcius, Gymnasii Hamburgensis Professor, vir clarissimus. Id qvoqve è Voglero discimusè cap. 5. istius libri, extare Herman~i Conringii Opus eruditum de universâ eruditionis à nato Christo propagatione, ejusdemque de scriptoribus com~entarium privatis lectionibus ab illo conceptum, qvi multorum com~oda adjuturus esset, eô judice, silucem viderit. Verùm compendiarius planè libellus ejus est, qvem vidi, de eruditionis propagatione, com~entariolus Chronologicus, in qvo per singula secula qvinque illa capita proponit. 1. De scriptoribus Ecclesiasticis et Judaicis. 2. De scriptoribus Philosophicis. 3. De Jurisconsultis. 4. De Medicis. 5. De Historicis, Oratoribus et Poetis: Qvem ego qvidem extemporalibus ipsi dissertationibus natum suspicor, multis accessionibus augendum, ut est ipse Vogleri liber longè locupletior. Verum de Scriptoribus com~entarium nullum hactenus vidi.

THOMAS BARTHOLINUS alterum ab illo locum occupet, magni vir nominis, non inter Medicos tantùm, sed inter Polyhistoras et Philologos. Is sub extremam aetatem Bibliothecae Academicae Hafniensi admotus occasionem nactus est, com~entarium de libris legendis scribendi, editum Hafniae An. 1676. in 8vo, Dissertationibus septem. Parvae qvidem molis liber est, sed in qvo qvasi constipata sunt utilissima de libris monita et notitiae ad multas disciplinas utiles. Dissertatione primâ multa habet de Academiae et Bibliothecarum Hafniensium incrementis: secundâ de autoribus supposititiis, anonymis, plagiariis, de autorum patriâ et aetate, singularum nationum et autorum genio, vitis autorum: tertiâ, de linguis scriptorum, scriptoribus Milessorum et versionibus:

AUTOR GALLICUS ANONYMUS, de la connoissance des bons livres, ou examen de plusieurs Auteurs. Liber ille sine autoris nomine prodiit in 12mo. Amstelodami 1672. Magnifica multa promittit titulus, cum pompâ et apparatu institutus; sed exigua sunt, qvae in illo libro tractantur, et in censuram qvorundam Autorum Gallicorum desinunt; cui fini destinatus ille liber videtur, eamqve ob causam nomen Autoris omissum, ut invidiam à se declinaret. Prolixus est in judiciis de fabulis et Romantiis Gallorum: qvae potissimam libri partem occupant. Regulae, qvas ponit de bonis Autoribus cognoscendis, admodum sunt generales. Judicium ille de libris in stituendum dicit, ratione autorum, tituli, argumenti: eâqve occasione de qvibusdam Gallicis scriptoribus, eorumqve virtutibus et vitiis agit. De Comoediis, de Poësi Gallicâ, de eloqventiâ Gallicanâ in stylo soluto et ligato. Qvibus totus ille liber absolvitur, atque ita in urceum exit, cum amphoram titulus promiserit. Qvare rectè de eo judicat Bailletus in Judic. Doctor. tom. 2. part. 1. p. 169, cet ouvrage n' a point augmente l' estime, qve le Public a concüe de son habiletè, ce ne sont quae des discours vagues, dans lesqvels il semble battre l' air, sans sçavoir à qvoy s' en tenir. Autorem hujus scripti nominant Memoriae Gallicae, à Dionysio Medico scriptae, Sorellum, qvi Bibliothecam Gallicam scripsit, de qvo in seqventibus; et verosimile videtur. Videor enim mihi in utroqve scripto parem judicandi solertiam deprehendere, et ipse liber statim in initio mentionem Bibliothecae Gallicae facit.

Praemissis autoribus illis, qvi generatim de judicio circa libros instituendo agunt, ad ipsos illos procedimus, qvi judicia de autoribus scripserunt. Hic qvidem ex antiqvioribus occurrunt Cicero, Dionysius Halicarnassaeus, Qvintilianus, Longinus, qvi datâ occasione autorum veterum nomina recensent, deqve iis judicant. Periculosae plenum opus aleae suspiciunt, Qvintiliano judice, qvi de Autoribus judicia in publicum edunt, qvod et Rolando Maresio lib. 1. ep. 41. visum est. Meminit illic Erasmi, qvi in Ciceroniano de sui et superioris aevi scriptoribus judicia dedit, non sine summâ sui invidiâ: Item Justi Lipsii, qvi Bembum aliosqve severo examine expendit. Hoc deniqve ejus de his censuris judicium est: Omni certè laude hoc proseqvendum est, modò cum modestia fiat et in pridem functis, sine odio et gratia: qvorum causae procul habentur, cum de iis judicatur, qvos videre, qvibusqve proinde invidere non licuit. Sed id in justo opere et ex professo facere, fortasse nimis

PHOTIUS, Patriarcha Constantinopolitanus. Hujus viri magna fuit eruditio. Vixit seculô post Christum natum nonô. Ejus extat Bibliotheca [Griechischer Text] , sive lectorum à Photiô librorum recensio; sed non supersunt, nisi 279. codices, qvos recensuit. Casaubonus tamen epist. 164. meminit, MStum integru~ extare apud Henricum Stephani. Habentur in hôc opere Excerpta ex autoribus illustria, inter qvae sunt multa deperditorum autorum fragmenta. Adjicit qvoque judicium de autoribus, qvod genus scribendi primus ille suo tempore instituisse videtur. In Latinam linguam conversum est hoc opus ab Andreâ Schotto, editumque Augustae Vindelicorum 1606 in fol. Graecus Textus solus cum Emendationibus Hosschelii 1607. prodierat, suasu Marci Velseri; Graecè verò ac Latinè excusum fuit Genevae apud Paulum Stephanum An. 1611. tum deinde Rotomagi. Utraque editio in folio. Fuisse virum hunc suo tempore doctissimum nemo Historiarum peritus ignorat: qvanqvam ab Henrico Spondanô, aliisque Pontificiis scriptoribus, ut homo sacrarum literarum rudis traducatur, qvod ab invidia profectum est Antonius Possevinus in Bibliothecâ suá selectâ lib 5. cap. 16. contemptim de Photio judicat: De Bibliotheca Photii, quam multi, et ii etiam perdocti, aut Graecam aut Latinam optarunt, nolim quenquam admodum angi, et in Apparatu Sacro sub voce Photii multos in illo errores notat. Notum enim est ex Historiâ Ecclesiasticâ, qvaetum lites fuerint inter Ecclesiam Orientalem et Occidentalem agitatae. Qvoties librum illum legimus, toties insignes periisse libros, qvorum

JACOBUM GADDIUM, Florentinum, virum Nobilissimum, è Familiâ illustri Italicâ. Is opus edidit de scriptoribus non-Ecclesiasticis, Tomis duobus comprehensum, sed qvi non unô tempore, nec integri, prodierunt. Tomus enim primus Florentiae 1648. in fol. editus; Tomus II. à litera L. ad literam S. Lugduni Ann 1649. eâdem formâ editus, unde difficulter illi libri junctim poslunt comparari. Magnificus librorum illorum titulus est, ut solent plerumque esse verborum prodigi, qvi rerum sunt parci. Judicia interponit de autoribus saepè temeraria et futilia, ne qvid de maledicentiâ ejus dicam, qvâ viros doctissimos saepè im pugnat, praecipuè Germanos; ipsi qvoque Photio non parcit, in qvo taxat nimiam Plutarchi recensionem, cum illud studio fecerit autor ille. Qvae enim non sunt in Plutarcho notatu digna? in qvibus prolixitatem ejus nunc qvidem damnari ineptum est: nam siperiisset ille Autor, ut multi alii, nemo non ipsi egisset magnas gratias. Abbas Ghilinus in Theatro suo hominum literatorum, invidenda illi Elogia suspendit: sed Philippus Labbaeus rectius de eo format judicium, vocando Sciolum Florentinum in libro ejus de scriptoribus non-Ecclesiasticis

ANTONII POSSEVINI è Soc. Jesu Bibliotheca selecta et Apparatus sacer: cujus viri non estaeqva apud doctos aestimatio. Sunt, qvi illum in coelum ferunt laudibus; sunt, qvi illum compilatore~, non multae curae et judicii habent. Bibliotheca selecta 18. libris constat. Multa hîc pertinentia ad rationem studiorum, et rei literariae in universum, interponit judicia, in qvibus multa reprehendit Jacobus Gaddius: Sed non magni faciendum est ejus judicium, ut qvi saepissime ineptus autorum censor est. Verum tamen est, vagis et longè qvaesitis excursibus fatigare illum lectores. Sixti Senensis Bibliothecam sanctam passim vellicat, qvae tamen viris doctissimis in pretio est, de qvo nos alio loco. Apparatus ejus sacer majore in pretio nonnullis habetur, multaque habet de scriptoribus veteribus et novis judicia, ex aliorum saepe sensu formata. Utilissimum tamen ille laborem suscepit, in qvo aliqva condonari debent. Bailletus suadet, ut correctio errorum ab aliqvo viro docto suscipiatur. Annectit Catalogos MStorum, qvae ad res Ecclesiasticas pertinent, magno studio ex omnibus eruditi orbis Bibliothecis conqvisitos; cui si similes in caeteris disciplinis collectiones haberemus, magno profectò usui esset. Judicia ejus de Machiavello magnam ipsius oscitantiam et imprudentiam arguunt, ut ostendit in Praefatione Principis Machiavellici Conringius. Ultima editio Bibliothecae selectae prodiit An. 1607. Coloniae, in folio. Apparatus sacer ibidem 1608. Referendus itaque hic autor est ad scriptores rei literariae criticos, qvalis Photius est, et qvi è recentioribus Photii methodum seqvuntur Ephemeridum scriptores. Inter illos criticos nomen qvoque, sed invitá planè Minervâ, profiteri voluit

CLAUDIUS VERDIERIUS, Filius Antonii Verdierii, cujus extat supplementum in Bibliothecam Gesneri, et plurima alia lingvâ Gallicâ. Is librum scripsit exiguum magnificô hôc Titulo: Censio autorum omnium veterum et recentiorum. Qvis non de locuplete penu hujus Pantosophistae praeclara omnia, et tanti promissoris hiatu digna, sibi sponderet? Sed miserè ille corvos deludit hiantes: Nam ubi censuram suam exercet, manifestam hominis phrenesin facilè deprehendas. Vel ex ipsâ libelli fronte non falsam metoposcopiâ conjeceris

THEOPHILUS RAYNAUDUS, Vir multae lectionis et scriptionis, Jesuita: nam omnes ejus libri 20 tomos in fol. complent, qvi ante aliqvor annos junctim

Eandem materiam ante ipsum tractavit Gabriel Puhtherbeus, cujus extat libet Theotimi titulo, seu, de tollendis et expurgandis malis libris, Parisiis An. 1549. in 8vo editus. Sed noster ille pleniùs tractat hoc Argumentum. Instituit certas librorum classes, ut Haereticorum, Atheorum, Magicorum, superstitiosorum, obscoenorum, infamium, supposititiorum, furtivorum. De singulis multa habet, qvae disqvirat. Sed ille, dum suâ in alios libertate censendi utitur, ipse in censuram Ecclesiasticam incurrit, atqve in Indicem illum Prohibitorum qvaedam ejus opera relata sunt. Et fuit sanè intolerabilis illa audacia, qvâ referente Bailleto in Judic. Doctor. tom. 1. part. 1. cap. 13. p. 102. censuram libertinam et impiam in Symbolum Apostolorum scripsit, aliosque in religionem Christianam injurios plane libros: Qvam inter illos, qvos Gallicâ voce Chicaneurs dicimus, refert. Guido Patinus magnis illum elogiis ornat. In Epistola 92. vocat illum hominem prodigiosae scientiae, qvi omnia norit: nunqvam se, ait, aperire ejus libros, qvin aliqvid ex eo discat. Epistolâ 122. Rainaudum cum Martino Schoockio et Hermannno Conringio confert, ita tamen, ut utrumqve à Rainaudo eruditione vinci contendat: Qva in re Viri ejus judicium minimè amplecti possum. Longè enim profundior eruditio et limatius in Conringio, qvàm in Rainaudo, judicium. Qvod qvi discernere non novit, nae is vel parum judicandi solertiâ valet, vel partium studio ducitur. Parum qvoqve aptè cum Schoockio confertur Conringius in hâc trigâ principe loco nominandus.

Referendi huc qvoqve sunt SCRIPTORES EPHEMERIDUM LITERARIARUM in variis Nationibus, quatenus non nudos tantum Nomenclatores, sed et enarratores et judices se exhibent. Jam XX propemodum anni sunt, cum consilium non nemini suppeditarem, ut singulis saltem mensibus, (ut in rebus politicis fieri solet) varias de rebus literariis ex totâ Europâ conqvisitas relationes publicaret, usus eorum operâ, qvibus magnum est cum Viris celebribus literarum commercium: Qvod non ad libros tantùm, sed et ad omnia cogitata et inventa aliasqve historias literarias extendi vellem. Ac factum nunc est, ut singulari qvodam impulsu animi eruditorum in hoc rei literariae studium acti fuerint. Sed scopos sibi diversos proposuerunt. Angli enim ad res Physicas se totos converterunt, nova experimenta et Autores Philosophiae moralis

Egimus de iis, qvi idsibi proposuerunt, ut judicia de autoribus scriberent. Sunt, qvi nonnunqvam judicia de autoribus scriptis suis immiscent, è qvibus alii excerpsere. E scriptis Melanchthonis GEORGIUS RICHTERUS, Sacerdos Gorlicensis collectionem talium judiciorum instituit, libro Islebiae 1597. in 8. edito, cui titulus: Crises Melanchthonianae de eligendis optimis qvibusqve in omni disciplinarum genere autoribus. Eratsuo tempore Melanchthon communis Germaniae Praeceptor, ejusqve doctrinae longè latèqve diffeminabantur. Qvare qvae in illius scriptis de Autoribus bonis habentur judicia, magno usui esse discentibus poterunt: nam non solùm de Oratoribus, Poêtis, Historicis, sed et omnium qvoqve disciplinarum scriptoribus sana et solida hîc colliguntur judicia, tironibus non solùm, sed et Doctoribus ipsis profutura. Vener abile merito Melanchthonis omnibus eruditis nomen esse debet, in qvo uno viro plus doctrinae et sapientiae fuit, qvam in toto sciolorum multa et magna crepantium grege.

Habentur in THUANI historia, ducente ita temporum ac annorum serie, varia de viris doctis judicia et elogia, qvae in unum aliqvod volumen cum caeteris memorabilibus Gerhardus von Stöcken in Thuano suo enucleato collegit. Illa qvoqve de viris doctis judicia seorsim sub titulo Elogiorum Thuanaeorum Londini 1671. in 8. edita. Multum illis tribui debet ob singularem hujus viri candorem, qvi procul ab omni partium studio fuit, et perspicacissimam ejus in judicando solertiam. Novissimè haec judicia in Gallicam linguam convertit Teissierus, suaque additamenta adjecit, qvibus de vitis virorum doctorum multa monentur, et aliorum etiam de scriptis judicia, è variis hujus generis autoribus, colliguntur. Editus est liber ille duobus tomis in 120 Genevae An. 1683. sed idoneis indicibus destitutus.

TOBIAE MAGIRI Professoris Francofurtani, viri docti, extat qvoque Eponymologium criticum, ut vocat, qvô habentur Elogia et Censurae virorum celebriu~ è variis autoribus collectae. Tenuis primùm is labor erat, et qvasi rudimentum qvoddam, Polymnemoni ejus, libro optimo, praemissum, postea seorsim in 4 to editum auctumve Francof. An. 1644. Novissimè Anno scilicet 1687. cura Christiani Wilhelmi Eybenii duplo, qvam antè, auctius in lucem missum est. Hoc qvasi Indice uti possumus, ad qvem plura ejus generis, qvae sparsim apud viros doctos legimus, judicia conferri possunt: sed separanda sunt Encomiastica à veris judiciis.

Talia cum apud omnes Autores de Viris doctis judicia magno studio collegisset BAILLETUS, Bibliothecae Lamonianae praefectus, in vastum aliqvod opus labor ille ipsi succrevit: nam aliqvot jam tomi prodierunt operis

Enarravimus judicia de viris doctis ab aliis collecta, subjungemus his judicia virorum doctorum illis sublecta: inter quae referri debent EXCERPTA SCALIGERIANA ET PERRONIANA. Libelli hi prodierunt è Bibliothecâ Isaaci Vossii: fuerunt verò illa olim consignata à fratribus Puteanis, cum in Belgio apud Scaligerum viverent, in bonos viros ac integras nationes saepe injuriosa.

DANIEL BARTOLUS, Italus, Vir ingeniosissimus, varios libellos scripsit Italicâ linguâ, cultu orationis penè nimios. Inter illos est liber de Literatis eorumqve virtutibus, et vitiis, qvi in Germanicam linguam qvoqve translatus est. Conversus est etiam in Linguam latinam, cum hôc titulô: Character hominis literati. Multa in illo arguta sunt de scriptis Satyricis obscoenis, plagiis etc. sed ad eloqventiam magis, qvam ad Historiam spectant: nam belli elegantisqve ingenii lusus circa singula capita apud illum habentur. Scripsit et alios libros, qvorum in eloquentiâ Ecclesiasticâ usus est, de qvibus infrà plura. De eodem argumento THEOPHILUS SPITZELIUS egit: aliqvot

VINCENTIUS PLACCIUS de scriptoribus Anonymis et Pseudonymis egit; optimum fuit consilium Viri doctissimi, cum hoc sibi eligeret argumentum, qvod ante eum nemo occupaverat. Extabat tenuis qvaedam scheda Gaisleri de mutatione nominis, cujus posterior pars agit de scriptis Anonymis, sed parum est pro hujus argumenti vastitate. Suscepit idem consilium jamdudum Bibliothecarius Bibliothecae Oxoniensis HIDE, à qvo tamen nihil hactenus in lucem editum est. Nemo igitur operae pretium fecit, praeter Placcium; qvanqva~, ut ipse non diffitetur, festinatus ille labor sit et imperfectus, nam ipse nunc Supplementum altero tanto majus promisit. Augeri sanè ille labor multis modis potest, et magnum habet in totâ Historiâ literariâ fructum. Multa latent sub larvâ falsi autoris volumina, qvorum interdum tenuis notitia est. Admittuntur enim qvandoqve libri in lucem, qvorum Autores longè alii sunt. Referendus qvoqve hîc est DECKERI liber de scriptis adespotis jam tertiùm An. 1686. Amsterodami editus.

Ad historiam literariam pertinent et illi, qvi de Academiis scripsere. Hic primô locô mei itò poni debet HERMANNUS CONRINGIUS, vir [Griechischer Text] , qvi, ut jam suprà indicavi: de Antiqvitatibus Academicis librum singularem scripsit. Ejus postrema editio multa habet additamenta, qvae penc altero tanto superant priorem editionem. Liber est doctus, et in hôc argumentô penè unicus: nam, qvi aliàs in hoc negotio versati sunt, jejunam tantùm opera~ praestiterunt, et in generalioribus occupati, aut in iis, qvae ad jura Academica spectant, praecipua tamen Historica, primasque originesne attigerunt qvidem. Hornius qvidem in dissertationum suarum Historicarum et politicarum 31. agit de Academiarum per occidentem instauratione: sed levia illa sunt et superficiaria. Conringius qvoque ipsein specialioribus deficit: Historia enim specialior Academiaru~ ab aliqvo deducenda hactenus desideratur: Nam, qvanqvam Franciscus Junius, Muddendorpius de Academiis Germaniae, alii de Academiis specialibus, e. g. de Parisiensi, Oxoniensi, Patavina, singularibus libris egerint; qvanqvam et Gregorius Leti de Academiis Italiae in Italia sua regn. non modica inspergat, reverà tamen omnis ille labor mancus est et sterilis. Optandum esset, ut hanc operam sibi leposceret Vir prudens et doctus, et qvemadmodum Conringius generalia Academiarum, ita specialiora tum è variis de hoc Argumento Scriptoribus, tum ex suâ experientiâ concinnaret. Et sanè, qvemadmodum olim Aristoteles Rerump. historiam contexuit; qvid ni simili ratione liceret Academiaru~, qvae sunt literatoru~ Resp. Historiam tum è Politicis, tum ex historia literaria, principia contexere? Praeclarum sanè hoc et illustre Argumentum, de qvô nemini hactenus

ANTONIUS WOOD, Anglus, scripsit Historiam et Antiqvitates Universitatis Oxoniensis. Liber editus est in folio 1674. Oxoniae. Qvi cum diligentissimè recenset antiqvissimae Academiae Oxoniensis originem et progressum, operosus estin Theologiae et Philosophiae scholasticae historiâ percensenda. Cum enim in antiqvissima Academiâ Parisiensi haec caput extulerit, indeque in Academias Britannicas propagata, ejus hîc historia pleniùs proponitur. Magni itaque usus ad hunc scopum liber ille est, ex qvo praeterea cognoscas Academiarum tum temporis in Europâ statum, qvae ad Parisiensis Britannicarumque Academiarum formam institutae videntur. Insignis ex illo notitia haberi potest virorum doctorum, qvi vel in hâc Academiâ vixerunt, vel ex illâ prodierunt, qvorum aliàs notitia haberi non potest. Magna potuisset Conringii libro ex hoc opere accessio fieri; sed ille librum isto tempore nondum impressum ad hos usus applicare non potuit. Potest et his addi Boeclerus in Commentario de seculi 9. et 10. rebus, qvi sub singulis imperatoribus brevissimè recenset statum literarium.

PETRUS LAMBECIUS, vir doctus et Polyhistor clarissimus, Hamburgensis olim Gymnasii Rector, postea Consiliarius et Bibliothecarius Imperatoris, ad historiam literariam non parum subsidii attulit; de qvo jam suprà multa diximus. Prodromum ille qvidem Historiae literariae scripsit, sed vel ex titulo ipso apparet, non nisi partem ab ipso tractari: neque enim sufficiebat Vir unus tam im~enso operi, cujus concinnatio non unum aut alterum annum, sed totam ferè hominis vitam, reqvirit, ideoque post primam illam Prodromi editionem nihil ulteriùs edidit; sed ad Bibliothecae Vindobonensis historiam, et Catalogos scribendos, vastos et laboriosos, accessit; cujus operis magna jam tum prodierunt volumina, docta qvidem et operosa, sed multis illuc non pertinentibus rebus referta, cum in excursus abit Autor, non qvidem inutiles et indoctos, sed alii loco et

GABRIEL NAUDAEUS, Gallus, Vir doctissimus, Bibliothecarius Cardinalis Mazarini, inter scriptores Historiae literariae recensendus est, cujus extant sctipta, magnô ingeniô et doctrinâ elaborata. Is Gallicâ linguâ librum scripsit, cui titulus: Addition a l' Histoire de Louys XI. Parisiis editum Ann. 1630 in 8 vo, oppidò rarum, quô continetur praecipua pars historiae literariae illorum temporum, non per Galliam solùm, sed et per alias Europae partes. Vocat additionem, quoniam illic pertractat partem à reliqvis Historicis intactam. Incidit autem hujus Regis historia in illa tempora, qvibus incepit [Griechischer Text] literarum per totam Europam: occasione illâ disquirit in originem artis Typographicae, candidèque Germanis vindicat divinam artem, qvam Batavi sibi tribuere voluere, per sum~am erga Germanos invidiam; qvorum argumenta illic refutat: legendus est cap. 7. Frustra itaque est Boxhornius cum omnibus suis argumentis, qvi peculiarem de artis Typographicae origine librum pro Batavis suis scripsit. Idem Vir clarissimus Bibliographiam Politicam scripsit; ubi de politicis scriptoribus judicat; aliumque, cui titulus Mascurat, ubi de iis scriptis judicat, quae sub Cardinali Mazarino edita sunt.

CAP. XVII. DE SCRIPTORIBUS BIBLIOTHECARIIS.

CUm supra cap. 3. de Re Bibliothecaria egerimus, ac plurima ejus argumenti tetigerimus; nunc hoc loco Scriptores Bibliothecarios recensebimus: Nam, qvoniam Bibliothecae locupletis ordinata cognitio non parum facit ad historiam literariam cognoscendam; non immeritò scriptores Bibliothecarios iis, qvi ad historiam literariam pertinent, subjungimus. Qvidam ex illis scriptoribus vel de methodo instituendae Bibliothecae agunt, vel historiam Bibliothecarum, seu universalem seu particularem, proponunt. De illis primùm agemus, etsi jam tum cap. 3. eorum quoque mentionem fecerimus.

RICHARDUS à BURI, Episcopus Dunelmensis, et Eduardi III. Anglorum Regis Cancellarius, et Thesaurarius Regni, librum scripsit, cui titulum fecit: Philobiblion, qvi rarissimus est, et in paucorum manibus versatur; inquô ille rem Bibliothecariam commendat, et modos ostendit, qvibus adornari Bibliotheca possit. Seorsum ille editus non facilè comparet in Bibliothecis; sed iteravit editionem ejus Melchior Goldastus, addiditque centurias epistolarum Philologicarum, qvas ille collectas junctim edidit Francofurti in 8 vo Ann. 1610. qvibus multa continentur notabilia. Additur qvoque Bessarionis Patriarchae Constantinopolitani et Cardinalis Tusculani Epistola, ad Principem Senatumque Venetorum missa An. 1469. qva Bibliothecam suam omnis generis libris instructissimam eidem Senatui defert ac donat. Richardi verò illius liber, etsi dictio genium istorum temporum sapit, tamen eleganter scriptus est, ac multa proponit rei Bibliothecariae arcana.

GABRIELE NAUDAEO nemo vixit suo tempore [Griechischer Text] Bibliothecariae peritior; cujus extat libellus ad Praesidem Memmium, scriptus hôc titulô: Advis pour dresser une Bibliotheque. Multa sunt in hoc tenui libello notabilia, tum quod ad erectionem, tum qvod ad conservationem Bibliothecae attinet. Richardum de Buri saepissimè in exemplum proponit. Multa illic de officio Bibliothecariorum, qvalitate librorum, et similia, quae recentiores qvidam de hoc argumento scriptores strenuè exscribunt. Prolixus in ejus laudes est Maresius lib. 2. Epist. 32.

JOHANNES HENRICUS HOTTINGERUS, Theologus Reformatorum [Griechischer Text] ; Orientali literaturâ praecipuè celebris, librum scripsit titulo Bibliothecarii quadripartiti. Qvatuor partes hujus operis fecit: prima agit de Bibliothecarum instructione, et officio Bibliothecarii, aliisque nonnullis, quae spectant ad modum contexendi Catalogos Bibliothecarios, qvorum potissima pars excerpta ex Nau laei scripto suprà dicto. Notanda sunt inprimis, qvae de Locis communibus Bibliothecariis instruendis proponit. Ita enim Bibliothecam suam

CLAUDIUS CLEMENS, Jesuita, scripsit librum', cui titulus est: Museum s. Instructio Bibliothecae, tam publicae, qvam privatae. Editus est Lugduni Ann. 1636 in 4 to. Multa coacervat hic Autor ad hoc argumentum: est in alienis potiùs occupatus et generalibus, in externis', qvae spectant ad ornatum Bibliothecae, in picturis et similibus. Scilicet ille phaleras tantùm, non Pegasum ipsum curat: Rectè de illo Bailletus tom. 2. p. 273. Ily a quelque erudition, mais il y a trop de babil et trop de ce qve nous appellons fatras et s' il avoit eu plus de jugement, il auroit renfermè tout ce qu' ily a de bon danscet ouvrage, en unfort petit livre. Additur qvoqve descriptio Bibliothecae Hispanicae Scorialensis, et ad studia lectionemqve librorum paraenesis.

JUSTI LIPSII primô locô debebat fieri mentio, sed qvoniam in re Bibliothecariâ potiùs ungues et reduviam curat, qvàm caput, vel plané etiam omitti poterat, et ad Scriptores antiqvarios rejici. Scripsit Syntagma de Bibliothecis, in qvô de ritibus variis et antiqvitatibas circa rem Bibliothecariam agitur. Hunc librum postea unà cum aliis ejusdem argumenti excerptis antiqvariis edidit Maderus, praemissâ de ante-diluvianis Bibliothecis Dissertatione. Eundem Lipsii librum cum insigni auctario editurus erat maximinominis Medicus Hieronymus Welschius, ut testatur in ejus vitâ Schrockius. Sed hujus et multorum aliorum spes praematurâ hujus viri morte intercidit.

LUDOVICUS JACOBUS primus est, qvantum memini, qvi de Bibliothecis, antiqvi noviqve temporis, aliqvid scripsit. Fuit Carmelita: Gallicâ linguâ librum, Parisiis Ann. 1644. editum, scripsit, cui titulus: Traictè de plus belles Bibliotheqves publiqves et particulieres, qvi ont esté, et qvi sont à present dans le monde, id est, Tractatio de optimis Bibliothecis, publicis, privatis, quae fuerunt, hodieque supersunt in orbe. Magnam hîc rem agi credideris: sed si, quod res est, dicendum, amphoram titulus instituit, liber exit in urceum. Qvod ad veteres attinet Bibliothecas, plura ab aliis jam tum dicta sunt; In Novis recensendis ultra notitias, qvas è paucis autoribus hausit, nihil novi affert. In Italicis Thomasini, in Anglicis Pitsei, in Belgicis Sanderi, in Germanicis Melchioris Adami vinetacaedit. Quiautores,

Post illum de Bibliothecis in universum singularem librum publicavit, jam secundùm editum, JOHANNES LOMEIER, Ecclesiae Deutechomiensis Pastor, Vir doctus qvidem, sed cui tamen non iste ad manum fuit apparatus, qvo opus erat de hoc tam vasto argumento aliqva scripturo; qvod ille limatius ornatiusqve nobis, qvam Carmelita ille, dedisset, si sylvam operi educendo instructiorem habuisset. Nam et in summa illius percursatione etiam curam qvandam et [Griechischer Text] ostendit, ne Ludovici qvidem Jacobi subsidiis adjutus, cujus ille librum apud Bibliopolas

GALLESIUS, Autor Gallicus, An. 1680. librum edidit, cui titulus: Traite de plus belles Bibliotheques du monde. Magnos ille titulus strepitus facit; sed pro thesauris carbones. Exiguus liber est, novem scilicet foliis constans in 120. Pleraque exscripsit è Lomeiero, quem vix nominat: quo in judicio [Griechischer Text] mihi video Bailletum, qvierrores quoque Lomeieri retinuisse notat. Ludovici Jacobi nomen in illo non deprehendi. Historia de impressis primis libris jejuna est et tenuis, ac

THEOPHILI SPITZELII extat liber, cui titulus: Sacra Bibliothecarum illustrium arcana detecta: editus Augustae Vindelicorum An. 1668. in 8 vo. De hujus consilio alibi pluradico: Hôc locô tantum ejus mentio fit, qvia Dissertationem praeliminarem libro suo praemisit, qvâ in universum de Bibliothecis agit, quae continet notabiliora quaedam, ex suprà memoratis autoribus excerpta; quibus addidit nonnulla, quae ipse vel in peregrinationibus observavit, vel aliàs notavit.

Ex Nicolai Antonii Bibliothecâ Hispanicâ discimus: Johannem Baptistam Cardonam, Valentinum, multiplici divinarum et humanarum rerum prudentiâ celebrem, in Patribus ope manuscriptorum restituendis occupatum, libellum de regia Sancti Laurentii Bibliothecâ scripsisse, ubi consilium cogendi omnis generis utiles libros, et per idoneos ministros fuctuosè callidèque custodiendi proponit: cui adnexa sunt qvaedam de Bibliothecis ex Fulvio Ursino, deque Vaticanâ ex Onuphrii schedis: Qvilibellus junctus est ejus de expurg andis haereticorum propriis nominibus, et de Dipthycis, Commentariolis, qui omnes simul editi Tarracone 1587. apud Philipp. Mey in 4 to. Scripsit et Puteanus librum de usu Bibliothecae, et qvidem speciatim Bibliothecae Ambrosinae, Mediol. in 8. 1606. editum, aliumque cui titulus: Auspicia Bibliothecae Lovaniensis An. 1639. in 4 to. De Petri Blanchot ideâ Bibliothecae Universalis jam suprà diximus. Habentur apud Majoragium et Heinsium Orationes hujus argumenti. Extat et hujus generis epistola á P. Bertio scrita, et Catalogo Leidensi addita.

Subjicimus generalibus illis de Bibliothecis Scriptoribus speciales aliqvos, qui scilicet singularium Bibliothecarum Historiam scripserunt. Inter Bibliothecas Christiani orbis principatum obtinet Vaticana, cujus historia à Scriptoribus aliquot tradita est; sed secretiora ejus et MSti codices nunquam patuerunt. Josephus Scaliger, tum in epistolâ ad Gruterum scriptâ, tum in Excerptis illis, quae Fratres Puteani congesserunt, non magnoperè aestimat Bibliothecam Vaticanam, illique praefert Florentinam Parisinam Regiam: quâ de re plenius agit Conringius in Biblioth. Aug. p. 37. 38. 39. Illius opes crevisse dicuntur è spoliis Bibliothecae Electoralis Palatinae: sed alii hoc in dubium vocant, qui existimant, inter Cardinales quosdam direpta fuisse arcaniora ejus Bibliothecae.

MUTIUS PANSA, cujus jam supra mentionem fecimus, Italicâ linguâ librum scripsit, cui titulus: Ragionamenti Della Libraria Vaticana, quô in libro agitur de Origine et renovatione Bibliothecae Vaticanae: ubi et vetus illa fabula recoquitur de Bibliothecae primordiis à D. Petrô institutis, quam operosè refutavit Conringius in libro de Bibliothecâ Augustâ. Qvod ad ipsam Bibliothecam attinet, parum ab Autore illo adfertur, quod memoratu dignum: nam in Digressionibus

Alterum à Vaticanâ locum meritò VINDOBONENSIS BIBLIOTHECA tenet, cujus magna olim fama fuit; et major nunc excitata est à LAMBECIO, laboriosis de illâ Bibliothecâ commentariis. Nam ipse penè Bibliothecam de Bibliothecâ scripsit, ac jam tum prodiit, si rectè memini, Tomus vel 8. vel 9. et vix ad mediam ejus partem pervenit, cum fata ipsius laboribus injecerunt manus. Quousque hactenus Lambecius pervenerit, compendio recitat Spizelius in Dissertatione praeliminari Sacr. Bibl. arcan. §. 13. Prolixus nimis est in Digressionibus, in Delineationibus rerum supervacanearum, in alienis multis ingerendis; quae, ut molem, ita pretium libri citra necessitatem augent. Caeterùm de MStis codicibus multorum autorum longa illic est disquisitio, quae prodesse interdum possunt ad notitias autorum; interdum lectorem ultrà, quàm par est, fatigant.

BIBLIOTHECA OXONIENSIS, sive Bodleana, à primô ejus fundatore ita dicta, magni nominis est, et merito quidem, libris quà impressis quà MStis opulenta. Ejus Historia cum aliis nonnullis hujus Academiae Bibliothecis tradita est ab Antonio Wood lib. 2. de Historiâ et Antiquit atibus Bibliothecae Oxoniensis, p. 45. Ejus Catalogum dedit Thomas Jamcsius geminum, alterum secundum seriem Bibliothecae, alterum secundum seriem rerum dispositum. Sed magnis postea accensionibus locupletata, ultra veteres suos indices excrevit; nam praeter alias Seldeniana Bibliotheca, Orientalibus scriptis et Manuscriptis referta, addita est. Quare novus nunc Anno 1674. prodiit Catalogus in folio â Thomae Hide, Bibliothecario, confectus, novem annorum opus; sed in illô nulli habentur MSti Codices, et praeterea Catalogus tantùm secundum seriem autorum, non secundum seriem materiarum, formatus, ut erat vetus ille Jamesii. Restaret itaque altera haec pars Indicis materialis, qui mole aequaret priorem illum Catalogum; sed tamen magni usus esset. Rectè judicat Bailletus in Praesatione Indicis Bibliothecae Lamonianae:

BIBLIOTHECAE GVELFERBYTANAE Historiam singulari libro persecutus est HERMANNUS CONRINGIUS, ad illustrem Boineburgium seripto, sub titulo Bibliothecae Augustae. Scripserat ad Augustum Ducem Boineburgius, petieratque editionem Catalogi, et ad hoc negotium Hermannum Conringium deposcebat. Hâc occasione inductus libellum hunc ad ipsum misit Conringius, in quô ostendit Bibliothecae illius singularia, ac septem ejus, ut vocat, admiranda, de quibus legi ipse potest. Bis mille in eâ adservantur MSti Codices, et centena sedecim millia aliorum voluminum. Illi è ruderibus Bibliothecae Budensis collecti. Multa admiscentur ad rem Bibliothecariam in universum pertinentia, tam vetera quam recentiora.

Sperare nos Bailletus tom. 2. pag. 251. jubet pleniorem aliquam Regiae Bibliothecae historiam, quae è Bibliotheca Medicéa in Galliam translata primùm crevit, de quô Conring Biblioth. August. pag. 24. Primùm enim novus Catalogus MStorum Codicum conficietur, longè Labbeano plenior et accuratior, atque singulorum exactum rigidumque examen criticum instituetur. Addentur brevia eorum summaria, cum recensione historicâ de cujuscunque MSti codicis fortunâ et conditione. Spondet ille maximum ex hoc labore fructum, cum nullus hactenus illi similis labor ullâ in gente visus fuerit, sive magnitudinem operis, sive excellentiam ejus spectemus. Quod cum ab unô perfici opus non possit, duodecim vel tredecim viris doctrinâ et judicio singulari praeditis totum committetur negotium, ut illi partitis inter se operis agant. In tria illi dispescentur Collegia, quorum unum in Manuscriptis Hebraicis aliisque Orientalibus; alterum in MStis Graecis,

Bibliothecarum aliarum publicarum integrae non prodierunt, quod sciam, historiae, nisi quòd à scriptoribus alia tractantibus [Griechischer Text] inspergantur aliqua, quae ad Historiam liujus vel illius Bibliothecae pertinent. Ita de Bibliothecâ Vaticanâ in Itinerariô suô parte secundâ, capite 10. agit Franciscus Schottus. Est et Onuphrii Panvinii de eâdem Bibliothecâ Fragmentum. Item Antonii Cicarellae de eâdem Bibliothecâ descriptio, quae habetur in vitâ Sixti V. historiae Platinae subnexa, editionis Coloniensis 1662. De Bibliothecâ Regiâ Hispanicâ S. Laurentii extant Balthasaris Corderi Epistolae duae praefixae Cyrilli Alexandrini Homiliae XIX in Jeremiam Prophetam, Antverpiae editae An. 1648. Est et Claudii Clementis ejusdem Bibliothecae descriptio addita ejusdem Museo in 4to, Ann 1635. edito Lugduni. Extat ejusdem Bibliothecae Catalogus scriptorum ineditorum, et Manuscriptorum Alexandri Barvoetii: qui cum rarior sit, Labbeus in Novae suae MStorum Bibliothecae supplemento tertio inseruit, cum aliarum Bibliothecarum Catalogis Manuscriptis. Recudi quoque Maderus cum caeteris curavit Bibliothecae ipsius structuram, ac omnia ornamenta graphicè describit Monconisius Itinerarii sui parte 3. pag. 46. De libris tenuiter judicat Scaliger in Excerptis, pag. 61. Videri quoque de eâ potest Spizelius in Dissertatione praeliminari Sacr. Biblioth. Arcan. §. 14. et Conring. Bibl. Aug. pag. 140. Alexandri Brassicani de Regiâ Budensi Bibliothecâ MStis locupletissimâ, miserè à Turcis direptâ, extat Epistola, praefixa Salviano ab ipsô edito. Sed nuperá Budae recuperatione aliquae ejus reliquiae receptae, quarum Catalogum Pflugius promisit. De Bibliothecâ Florentiná Monconisius Itinerar. part. 2. pag. 480. Idem Ibid. pag. 443. de Bibliothecâ Vaticanâ et pag. 291. de Bibliothecâ Electoris Palatini, ubi de cimeliis et nummis, qui in istâ Bibliothecâ asserventur, Bibliothecâ Mediceâ à Sigismundo Regali, à Sylverio Florentino et Petro Francisco Minozzio epigrammatibus celebrata, qvae Lugduni prodierunt 1673. Privatarum Bibliothecarum historiae, qvod sciam, non extant: referas fortè huc Epistolam Naudaei, quam scripsit, dehortatoriam, de non distrahendâ Bibliothecâ Mazerinianâ, cujus singularia recenset Conring. Bibl. Aug. pag. 118. Extat Collegii Parisiensis Societatis Jesu Bibliothecae Systema, quô traditur Bibliothecae ejus historia, ortus, et incrementum; est dispositio elegantissima, ut ideae loco esse possit Bibliothecam aliquam adornaturo, vel Historiam literariam [Griechischer Text] et per Synopsin consideranti. Certè sola Bibliotheca illum in modum disposita Locorum Communium instar esse possit. Quem in usum Bailletus quoque commendat, tom. 2. pag. 275. qui illic Garnierum ejus Systematis autorem vocat.

CAP. XVIII. DE CATALOGORUM SCRIPTORIBUS.

POst Bibliothecarios scriptores veniunt Catalogorum scriptores, qvorum accuratior notitia ita necessaria est Polyhistori, ut mapparum Geographicarum cognitio peregrinaturo. De eorum utilitate et jucunditate multa Conringius sub initium epistolae de Bibliothecâ Augustâ disserit, qvibus hoc argumentum praecipuè illustratur: et Spizelius Diss. praeliminari Sacr. Biblioth. §. 11. 12. 13.

Vestibulum ante ipsum nobis hîc qvasi Hodegeta et Janus Patulcius excubat PHI LIPP US LABBEUS, vir, qvi in texendis Catalogis totam penè vitam consumpsit. Is Bibliothecam Bibliothecarum, cujus ideam ad calcem novae Bibliothecae Manuscriptorum adjecerat, scripsit, librum olim rarum, Parisiis 1664. in 8. editum, deinde auctiorem Rotomagi, novissimè Anno 1682. Lipsiae in 12. recusu~, editione qvartâ, ut titulus habet, juxta exemplar Rotomagense. Vocat autem Bibliothecam Bibliothecarum, qvod recenseat omnes autores, qvi Catalogos Catologorum ediderunt, et de Bibliothecis, vitis et elogiis scripserunt. Adjecit Bibliothecam nummariam et Mantissam antiqvariae supellectilis, qvae continet autores antiqvarios et nummarios. Huic postremae editioni additus est Seldeni liber exiguus de nummis. Primùm autores omnes confuse ponit, hinc subjicit indices distinctiores eâ serie; Primus repraesentat Autores secundum artes et scientias dispositus: Secundus autores, qvi de libris per nationes distributis scripsere: Tertius enumerat Bibliothecas sodalitatum et collegiorum: Qvartus Miscellaneos de variis argumentis: Qvintus scriptores de homonymis: Sextus Polygraphos enumerat: Septimus recenset nomina et cognomina Bibliopolarum et Typographorum: Octavus agit de Bibliothecis secundum varia cognomina. Adduntur Indices Nominum et Cognominum. Imperfectus ille labor est, et augeri multis modis potest. Illum altero tanto auctioremse editurum Vincentius Placcius jamdudum promisit. Nunc verò Antonius Teissierus, idem scilicet, qvi Elogia Thuanaea cum commentario edidit, auctiorem hunc librum dedit sub titulo Catalogiautorum, qvi librorum Catalogos, Indices, Bibliothecas, Elogia, Vitas, Orationes funebres, scriptis consignarunt, Genevae An. 1686. in 4to. impressum, cui seqventianno aliud auctarium accessit. Ille verò, cum Labbeus autores plusqvam 800. non recenseat, autores plusqvam 2050. et Vitarum et Orationum funebrium scriptores 1200. enumeravit: patriam et professionem, ubi Labbeus omiserat, addidit; ac duos praeterea indices, omissis tantùm injuriis, qvibus ille optimis autoribus insultat.

CONRADUS GESNERUS inter universales et perpetuos Catalogorum Scriptores principatum obtinet, Vir maximis suis laboribus optimè de Rep. literariâ meritus. Fuit enim et vertendo et colligendo omnium diligentissimus. Injurii sunt et ingrati in bonum virum exteri qvidam, qvi ejus scripta passim tr#ducunt

MICHAEL NEANDER, Vir doctissimus, et communis Germaniae Praeceptor, Philippo Melanchthoni coaevus, qvimulta tum in linguis tum in artibus scripsit, in catalogo lucrubrationum suarum Erotematibus linguae Graecae addito promisit Pandectas variorum Autorum et Scriptorum, qvod opus ab illo editum non est. Ipse argumentum illorum hoc recenset: Referuntur primò Bibliothecae insigniores ac instructiores, qva ab initio in mundo fuerunt, et si qvae adhuc hodie maximè celebratae sunt, omneqve genus scriptorum publicatorum, ac in Bibliothecis etiam num ubicunqve terrarum latentium, temporis etiam injuria deperditorum; eorum etiam, qvorum vel nomina solummodo apud veteres reperiuntur. Horum omnium scripta ac libri reseruntur secundum materias ac argumenta, qvae tractarunt secundum artes, scientias, professiones ac faculiates: indicato etiam tempore, quando floruerint: simul etiam, qvando et ubi locorum cujusqve scripta sint excusa: numero qvoqve chartarum in plerisque indicato, quo faciliùs de pretio siat judicium; Censuris etiam doctorum virorum additis, ut sciatur, quo loco cujusque scripta sint habenda, omnibus ordine suoque loco posit is ac distributis, ut in quacunque arte ac quacunque materia scriptorem requiras, mox quaesito loco pro uno innumeros reperias, ut ad hibito judicio potiorem, ac quem seu ipse maxime probes, seu aliis praecipuè probatum fuisse intelligas, postea deligas. Vel ex illa recensione apparet, qva~ praeclaro opere, qvod ipso Gesneriano praestantius fuisset, exciderimus. Rudimentu~ tamen ejus videtur doctissima illa et prolixa Praefatio editioni Erotematum Graecae linguaeposteriori praemissa, ubi per Synopsin et perpetuam dissertationem omnium artium et scientiarum scriptores, qvà antiqvos, qvà sui temporis, recenset. In hac enim, ut ipse autor in titulo promittit, tum multa alia copiosè dicuntur, tumpraecipuè narratio copiosae ac longa instituitur de Bibliothecis vetustis, temporumvaria injuria vastatis et consumptis: de libris deperditis innumeris ac optimis, in omnibus linguis, artibus, disciplinis ac sacultatibus. Commemorantur etiam Bibliothecae, hac etiamnum aetate rara libronum MStorum supellectile in variis orbis terrae locis instr#ctae, ac hoc nomine celebratae: cum indicatione autorum et librorum praecipuoru~ Graecorum et Latinorum, veterum acrecentium, extantium adhuc et publicatorum, distributis

Post Gesnerum non adeò feliciter hanc telam pertexuere nonnulli. BOL. DUANUS, Pastor aliqvis Pomeranus, Bibliothecam librorum, suô tempore editorum, confecit; sed destitutus ad illam rem necessariis subsidiis, habitans qvoque loco incom~odo, et ad notitiam libroru~ sibi comparanda~ non satis apto. E Catalogis Francofurtensibus excerpsit, qvi nonnunqva~ mendaces, et non nisi titulos ostentant. Prae caeteris tamen eminet ejus autoris Bibliotheca Historica, bono ordine digesta, cujus ordinis et digestionis ratio ab ipso autore in Praefatione prolixè proponitur. Rudimentu~ non sanè spernendum notitiae Historicae praebere poterit, qvod suppleri è Bibliothecae Thuanae et Cordesianae Catalogo potest, de qvibus infrà dicetur.

Ejusdem commatis Autor GEORGIUS DRAUDIUS est censendus, cujus extat Bibliotheca classica per omnes Facultates, itidem è Catalogis Francofurtensibus congesta. Solum ille Nomenclatorem, et ne qvidem fide dignum, agit, in qvô reperias nonnulla planè falsa; libros, qvi nunqvam editi, et in ipso conceptu parturientis cerebri suffocati. Inepti sunt, qvi libroru~ Catalogos scribunt è Catalogis. Oculata hîc fides et judicium praesens reqviritur. Laudanda tamen methodus est, quâ utitur: qvam ob causam majori esse usui potest, qvam caeteri indices, etsi accuratiùs instituti.

KONIGII Bibliotheca Vetus et Recens edita est Norimbergae ab Enteris in folio Ann. 1678. Non facile memini, majori apparatu venditatum esse ullum librum, qvam hunc; qvia, ut tit ulus praefert, totius orbis literati opes, ab ipsis incunabilis ad nostra usqvetempora, pollicetur. Sed totus ille liber exiguâ plane industriá congestus, è Catalogis variis undiqvaque et undiqve corrasus. Historia, qvae breviter annectitur, nonnunqvam de viris doctis falsa est: libri affinguntur qvibusdam, de qvibus nunqvam fortè illi cogitarunt: Omnia manca sunt et mutila. Nam de viris celeberrimis, qvi hodiè vivunt, vel nuper desierunt vivere, leviora qvaedam scripta referuntur, praeteritis dignioribus.

MARTINUS LIPENIUS, Scholae Lubecensis Conrector, scriptis qvibusdam in lucem editis clarus, Catalogos librorum in Jurisprudentiâ, Medicinâ, Theologia, Philosophia, congessit, secundum materias distinctos, qv od à multis hactenus desideratun. Libri omnes per intervalla in folio editi, typoque grandiore, unde moles et pretium qvidem librorum augetur, sed com~oditas notandi praetermissa relinqvitur. Reliqvis tamen praestare Biblioth. Philosophica et Theologica videntur Indices Autoru~ Alphabetici adjecti. Utilissimus labor esset, si omnes autores veteres et novos secundu~ materiarum titulos accuratè dispositos haberemus. Sed fieri vix potest, ut in istis argumentis omnibus absolutu~ numeris haberi opus possit: nam [Griechischer Text] novique labores semper hîc locu~ in veniunt.

Haec de scriptoribus universalium Catalogorum dicta sunto. Veniamus

Incipiemus à Gallis, qvae gens, ut prae caeteris ad ostentationem facta est, non omisit hanc qvoque nominis sui gloriam, exemplo Graecorum et Romanorum, apud qvos non defuerunt, qvi gentis suae scriptorum elogium editis libris celebrarint. Valde enim ad existimationem nationis pertinet ingenii gloria, qvae libris et inventis aestimaeur, ut patriae specimina victoriis et factorum historiis. Provincialium Poëtarum Gallorum Historiam Claudius Fauchetus, Vir illustris, recensuit peculiari libro. Nam po#tic# gloria# prae caeteris nationibus, penè in ipsa barbarie, excelluerunt Galli; unde didicerunt et exemplum sumpserunt Itali. Certè apud Gallos singulares ludi poëtici suerunt instituti, qvibus ipse Rex praesidebat, et victores in hoc certamine coronabat. Horum ludorum memoriam ex ipsis Antiqvitatis ruderibus produxit Dominus de Casa nova, Vir illustris et doctissimus, cujus extat singularis de hoc argumento liber, in 4to editus: De qvibus pluribus etiam egimus in Dissertatione nostrâ de Germanicâ Poësi, capite de Galloru~ Poësi. Franciscus Petrarcha, argutissimus Italorum Poe#ta, multum Provincialibus istis debet. Hujus Faucheti Historiam suo libro inseruit ANTONIUS VERDIERIUS, Claudii Verdierii, de qvo nos suprà, Pater. Summâ hiccurâ recensentur libri, Gallico non solum idiomate scripti, sed et Latino à Gallis: qvanqvam parcior in his fuerit, et diligentiorem tractationem labor ille reqvirat. Editus est ille liber, titulo Bibliothecae, Gallicâ linguâ, Lugduni Anno 1585. in folio. Praefatio libripleniùs consilium ejusexponit. Est omnino in pretio habendus; qvanqvam Bailletus multos in illo defectus notet.

FRANCISCUS GRUDAEUS CRUCIMANIUS, ut illum Nicolaus Antonius vocat, sive SIEUR DE LA CROIX DU MAINE, idem argumentum tractavit post Verdierium, cui tamennihil se debere profitetur. Habuit qvidem in animo hic autor vastum opus Bibliothecae universalis condere, ut patet ex Epistolâ ad Regem scriptâ, qvâ ideam proponit perfectae alicujus Bibliothecae, per pluteos suos instar Locorum Communium disponendae; sed methodus ejus est planè [Griechischer Text] , neque certa scientiarum capita seqvitur: titulos enim variè inter se miscet. Habuit qvoque affectos alios libros Bibliothecarios de Gallicis scriptoribus aliisque; sed qvi nunqvam sunt editi, et post mortem ejus distracti fuerunt, teste Ludovico Jacobi in Tractatu suo de Bibliothecis; ubi de Bibliothecis Gallicis agit. Fuit verò inter duos illos controversia, de sublectis sibi per plagium notatis suis: nam uno penè eodemque tempore libri illi prodierunt. Crucimanius tantùm

ANDREAS DU CHESNE, sive QVERCETANUS, scripsit Gallicâ linguâ Bibliothecam Autorum, qvi scripserunt Historiam et Topographiam Franciae secundum ordinem temporum et materiarum. Editus est ille liber in 8vo Parisiis Anno 1627. et, si rectè memini, post illud tempus auctior in lucem venit. Sed apud illum nihil invenias praeter Gallicos autores, et qvidem Historicos et Geographos: Poterit tamen inservire Historiam Gallicam secundum tempora et autores nosse cupientibus.

SORELLUS, Historiographus Regius, Vir doctus, cujus extant multi libelli ab ipso editi, Gallicâ omnes linguá, ut Scientia Universalis, de qvâ infrà dicemus, et alius liber de perfectione hominis, qvi in linguam Germanicam conversus est à Barone de Stubenberg: scripsit librum, cui titulus: La Bibliotheque Françoise, qvo comprehendit Autores, qvi Gallicâ linguâ scripserunt, aut è Latinâ et Graecâ in Gallicam linguam verterunt varios autores. Sed eorum, qvi linguâ Latinâ scripserunt, nulla hîc sit mentio, nec omnium, qvi lingvâ Gallicâ. Praecipuè illos tantum Scriptores recenset, qvi agunt de Eloqventiâ, Philosophiâ morali, Poëtas, Oratores, Grammaticos et Historicos Gallicos. Ita autem versatur in illorum Autorum recensione, ut judicia sua passim interponat. Habuit vero ille in animo, ut ex Bailleto tom. 2. pag. 168. patet, Encyclopaediam aliqvam ex Gallicis tantùm autoribus concinnatam dare, cum sine Graecae Latinaeqve linguae subsidiis ad perfectam rerum cognitionem pervenire nos posse crediderit, qvod vanum ejus merito consilium Bailletus vocat. Ejus characterem describit Patinus epistolâ 45. ubi multa ejus scripta recenset, et pene 20 habere inedita volumina narrat. Caeterùm, qvi inter Gallos de omnibus Autoribus scripserit, nemo hactenus repertus est. In animo hoc habuit Ludovicus

Gallos excipiant Itali; magna apud illos Virorum doctorum semper copia, tum praecipuè, cum evigilarent iterum ex profundô multorum seculorum lethargô. Multae apud illos à praecipuis Viris institutae Academiae et Collegia, de qvibus supra# cap. 14. Singulis Collegiis certae erant leges. Scribuntur à singulis membris libri, qvorum omnium Historiam si haberemus, non parum prodesset ad rem literariam. Solam Lynceorum historiam adornabat Martinus Fogelius, Professor Hamburgensis, vir doctissimus; sed ille im~aturâ morte abreptus ineditum opus reliqvit. Multi è Collegiis illis prodierunt egregii libri, qvorum exigua, et plane nulla, apud nos est notitia. Extant nihilominus particulares singularium urbium Bibliothecae vel Catalogi, qui si conserantur omnes, integrum fortassis aliqvod corpus constituere possint. Nolo in illis recensendis prolixus esse, praesertim cum Labbeus in suâ Bibliothecâ Bibliothecarum et Teissierus plurimos jam tum recensuerint, ubi illorum nomina et librorum tituli legi possunt: nam singularia, qvae in illis moneamus, non habemus. Videndus qvoqve de iis est Bailletus Tom. II. à pag. 138. ad pag. 146. ubi nonnulla virorum doctorum de iis judicia habentur. Facit et Academiarum illarum et Academicorum mentionem Gregorius Letus, in 3. part. Italiae suae regnantis, non qvidem perfectam planè et absolutam, sed tamen, qvod ad nostra tempora spectat, sic satis accuratam. Ipse verò, ut videtur, potiùs aliunde doctus qvam suâ experientiâ omnia scribit, ac pleraque excerpit è notitiis privatis. Neque enim omnia Italiae loca eâ, qvâ fieri debebat, curâ indagavit, in qvibusdam locupletior, in plerisqve strictior

Veniemus ad Hispanos, apud qvos olim exigua fuit scribendorum libroru~ cura, nisi qvod Andreas Schottus in librode Bibliothecis, et claris Hispaniae viris, Francofurti in 4to An. 1608. edito; et Valerius Andreas Taxander in Catalogo clarorum Hispaniae scriptorum, Moguntiae An. 1607. in 4to editô, aliqvam in illô argumentô operam posuerunt, sed minus accuratam. De illis videatur Bailletus tom. 2. pag. 150. 151. 152. Post illos tandem prodiit NICOL AUS ANTONIUS, Hispalensis, JCtus, Ordinis S. Jacobi Eqves, Canonicus, Regiorum negotiorum in urbe et curiâ Romanâ Procurator generalis. Is maximis laboribus congessit, tum è Catalogorum universalium scriptoribus, tum è gentis suae Nomenclatoribus, qvi tamen perpauci sunt et planè non accurati, Bibliothecam, cui titulum facit. Bibliotheca Hispana, sive, Hispanorum, qui usquam unquamve, sive Latinô, sive populari, sive aliâ quâvis linguâ scripto aliquid consignarunt, notitia, his, quae praecesserunt, locupletior et certior, brevia elogia, editorum atque ineditorum librorum Catalogum duabus partibus continens, quarum haecordine quidem rei posterior, conceptu vero prior, duobus Tomis de his agit, qui post annum secularem 1500. usque ad praesentem diem floruere; prodiit Romae, Anno 1672. in folio. Praemissa est luculentissima Praefatio, qvae agit de totô hôc colligendi autores negotiô, exponit sua et aliorum consilia, et qvasi per lancem saturam recenset magnâ diligentiâ autores omnium nationum Bibliothecarios. Liber ille omnes, qvotqvot sunt hujus argumenti, scriptores accuratione et diligentia# vincit; nam et elogia addit, et libros editos adsignatô tempore et loco, unà cum ineditis, sollicitè recenset. Multa enim in illô librô invenias maximè memorabilia, ex ipsis Bibliothecarum recessibus producta. Adjecit Indices, pulcherrimô ordine, secundum disciplinas congestos. Primus est Index cognominum. II. Patriarum. III. Ordinum Ecclesiasticorum. IV. Munerum Ecclesiasticorum. V. Munerum Secularium. VI. Materiarum, qvi caeteris amplior, et in XXIII. Classes dividitur. Liber ille Ideam subministrare potest omnibus in aliis gentibus simile qvippiam tentaturis. Antiqviores Hispaniae scriptores peculiari libro reservavit.

Dolendum est, adeò incuriosos esle in rerum suarum notitiâ Batavos, cum apud illos plurima lucem videant, tam Latinâ qvam Belgicâ linguâ scripta, qvoru~ Catalogum locupletiorem texi, interesset publicè SANDERUS de scriptoribus Flandriae 3. libros, de scriptoribus Gandavensibus alios tres, duos de Brugensibus scripsit. Idem de MStis qvoque egit. Elogia uberiora virorum doctorum sunt in Flandriâ ejus illustratâ, vasto opere. VALERII ANDREAE DESSELII Bibliotheca caeteris omnibus in hoc genere scriptoribus praeferenda est, etsi in multis deficit; ac FRANCISCUS SWERTIUS in Athenis suis Belgicis, qvaedam sibisubrepta qveritur: qvi hoc suo libro de Academiis et Bibliothecis Belgii agit.

Anglica gens Batavis longè fuit negligentior in consignandis ingeniorum monumentis; nihil enim ab illis prodiit, qvod mereatur nominari, cum tamen sint extentqve penè innumera ingeniosissimae gentis in omnibus doctrinis scripta, prodeantque qvotidie, tam Latinâ qvam vernaculâ linguâ, plura. Qvod ad vetera attinet, praeter BALEUM, cujus extant Centuriae Virorum illustrium Anglicorum; et compilatorem ejus PITSEUM, qvi de simili argumento et de iisdem autoribusscripsit, pleraque describendo et interpolando; et qvendam Eduardum LEIGH, qvi populari linguâ de recentioribus autoribus aliqva scripsit; neminem habemus, nisi paucula illa velimus his addere, qvae in Actis Philosophicis habentur. Sed ea tantùm Physica sunt et Mathematica. Baleum pleriqve non bonâ fide in recensione suâ versatum judicant. In Pitseo compilatore multi notantur errores: Burtonus in Graecae linguae historiâ p. 55. impudentem plagiarium nominat. Qvae GEORGIUS LILIUS elogia Anglica scripsit, exigua sunt, et memoratu vix digna. Fuit ille filius Guilhelmi Lilii, qvi teste Burtono p. 56, ut Graecis literis commodiùs operam daret, in Rhodo insulâ qvinqve annos degit. Prodeunt et singulis mensibus Mercurii officinales, qvi defectu aliorum colligi et notari possunt. Extat etiam Catalogus librorum, qvi incendio Londinensi perierunt, ex qvo hunc defectum utcunqve resarcire possumus. Subsidio etiam esse potest ANTONIUS WOOD, qvi in Historiâ Oxoniensi commemorat libros à Professoribus Oxoniensibus, omnibusqve hujus Academiae alumnis, qvi postea ad celebritatem nominis pervenerunt, editos. Catalogus qvoqve Oxoniensis Bibliothecae jungi his potest: Sed nulla tamen in omnibus est plena et ordinata Autorum Anglicorum recensio. Qvi doctorum Scoticae gentis historiam descripsit in Historiâ Ecclesiasticâ Scotiae THOMAS DEMPSTERUS, non satis bonâ fide eâ in re versari existimatur à multis, qvorum judicia collegit Bailletus tom 2. pag. 188. Et sanè hominem fuisse praeferocis et perversi animi, ex iis apparet, qvae de ipso narrat Erythraeus Pinacoth. I. num. 9.

Danorum scripta, sed per catalogum tantùm digesta, breviter consignavit ALBERTUS BARTHOLINUS, cui auctarium accessit à THOMA fratre. Rudes sunt illi labores, qvi per catalogos tantùm ordinati sunt. Meliùs mererentur

Nunc qvoqve Holsatorum, Hamburgensium et Lubecensium scriptorum historiam laudabili profectò conatu molitur JOHANNES MOLLERUS, Flensburgensis, cujus operis designatio habetur in Cimbriae literatae prodromo, qvi Ann. 1687 Slesvvigae editus est. Opus autem ipsi in 4. partes dividetur. I. serie Chronologica exhibebit Elogia fusiora Scriptorum indigenarum. II. elogia Scriptorum exterorum, qvi apud Cimbros inclaruerunt. III. Alphaberico ordine recensebit scriptores minorum meritorum. IV. aliqvot sectionibus complectetur 1. Scriptores anonymos et pseudonymos, 2. Viros doctos, sed nullis libris editis claros, caeteris tamen nihilo inferiores. 3. Indicem exterorum muneribus publicis non admotorum, qvorum monumentis Historia Cimbrica est illustrata. Praemittet V. Prolegomena, quibus continebunturtum Scriptores Historiae particularis literariae, singularum totius orbis nationum, ordine Geographico, qvorum jam numerus octuplo superat Labbeanum et Voglerianum, tum Cimbrorum in rem literariam merita insignia [Griechischer Text] adumbrata. Subjicientur VI. Indices, ex qvibus primus Alphabotico; secundus vero Chronologico ordine nomina scriptorum sistet; tertius Topographicus suis regionibus exteris singulos viros doctos assignabit; qvartus Tacticus autores ratione munerum et scientiarum distinguet: qvintus Realis, sub materiarum classes scripta Cimbrorum revocabit, non generalibus tantùm titulis contentus, sed et partes scientiarum complexus: sextus memorabilia qvaevis continebit. Eâ vero [Griechischer Text] , fide, industriâ, in hoc opere versabitur, ut caeteris in hoc genere scriptoribus palmam facilè praerepturus sit.

Sueci qvoque nuper suas opes in publicum produxerunt, qvorum scripta hactenus ignorata fuerunt. Fuerunt tamen apud illos nonnulla edita, qvae magnam sanè laudem merentur. Prodiit Anno 1680. Holmiae JOHANNIS SCHEFFERI Svecia literata, sive de scriptis et scriptoribus gentis Svecicae liber, cui accedit Appendix de scriptoribus Finnicae gentis, opus posthumum: sed facilè apparet, autoris ultimam manum operi non accessisse. Novi enim Svecos, qvi ipsi hunc vilipenduntlaborem. Qvae praemittitur ad Lectorem, Praefatio, affert non pauca, qvae ad notitiam rei literariae Svecanae pertinent, qveriturque de iniqvitate hujus loci in libris coe~mendis et imprimendis. SIMON STARAVOLSCIUS qvoque illustrium Polonorum Centuriam edidit.

Utinam in Germanâ gente esset, qvi hoc patriae suae pietatis officium praestaret, colligeretque accuratam scriptorum et autorum suae gentis historiam; certè numero vinceremus omnes, non aeqvè dicam pretio. Scribunt enim multi, imò vomunt libros; qvibus ut excuteretur è manu calamus, publicâ autoritate provideri deberet. Hinc contemptus nostrae gentis apud gentes nasutiores, qvae tamen, si rem accuratiùs pensitaveris, multum Germanorum diligentiae debent. Id certè vel ipse livor fatebitur, absque Germanis vix tantos in re literariâ progressus

Vidimus de Bibliothecarum scriptoribus secundum nationes consideratis; locum ab his occupent, qvi agunt de Bibliothecarum scriptoribus respectu certi ordinis. Eorum posset vastus Catalogus texi; sed nolumus operosi esse, cum jam tum illos recensuerit Philippus Labbeus in Bibliotheca Bibliothecarum, Indice tertio, et Teissierius. Legendus est Bailletus tom. 2. à pag. 118. ad pag. 138. Prae caeteris omnibus laudanda est ordinis Jesuitici Bibliotheca, qvae plenè et copiose scripta est post Petrum Ribadeneira, à Philippo Alegambe Bruxellensi, qvae edita est Antverpiae in folio Anno 1653. Prodiit denuò auctior illa Bibliotheca Nathanaelis Sotwelli operâ, ante aliqvot annos Romae: plura de illo libro singularia notavit Bailletus, qvae hîc non repetam. Com~endari qvoque debet Bibliotheca Scriptorum sacri ordinis Cisterciensis, à Carolo de Visch adornata, cujus editio secunda plenior Coloniae Agrippinae 1656. in 4to prodiit. In hac memorabilis omnino est illa Johannis Caramuelis Lobkowitz operum, tam editorum qvam ineditorum, recensio, ab ipso autore consignata, et hîc inserta à pag. 178. ad p. 200. ubi multa occurrunt notatu dignissima. Incredibile est, qvantum autor ille librorum scripserit unus in omni scientiarum genere: in qvibus lecretiora etiam qvaedam, et vulgo non animadversa, et singularia qvaedam cogitata continentur. De caeteris legi Bailletus potest.

Certi nominis scriptores, nescio qva minutâ diligentiâ, in unum corpus collecti à multis. In Graecorum Historiâ tum Johannes Meursius, tum Leo Allatius diligentes fuerunt. Ille de Alypiis, Antigonis, Aristoxenis, Philostratis, Ptolemaeis, Pythagoris scripsit: hic de Simeonibus, Psellis, Philonibus, Nicétis, Methodiis, et Georgiis: qvi ultimus liber in corpore Bizantinae Historiae Georgii Acropolitae additur, continetque multa memorabilia de libris ab iis autoribus scriptis,

Inter Catalogorum particularium scriptores recensendi et hi sunt, qvi de scriptoribus, respectu ad scientias habito, scripserunt. Inter eos primô locô numerabimus ISRAELEM SPACHIUM. Ejus extat Nomenclator scriptorum Philosophicorum atque Philologicorum, qvo habetur succincta recensio eorum, qvi Philosophiam omnesque ejus partes qvôvis tempore aut idiomate usque ad annu~ 1597. descripserunt et illustrarunt, methodo secundum locos com~unes ipsius Philosophiae institutâ, cum duplici indice, unô rerum alterô autorum, collectus et digestus Laudanda est viri hujus industria, qvam in seqventibus temporibus adhibuit nemo. Ordo secundum Philosophiae partes com~odus est, et magni usus. Idem autor scripsit et Nomenclatorem Medicum, simili ratione digestum; qvi rudimentum praebuit illis, qvi posteà majores de re Medicâ Catalogos scripserunt.

GERHARDI JOHANNIS VOSSII indefessa diligentia in his argumentis praeferri omnibus debet. Extant ejus opera de Historicis Graecis et Latinis, nunc mendosè recusa, qvem diligenter exscripsit Martinus Zeilerus, qvi secundum Alphabeti ordinem autores disposuit, et aliqva de recentioribus historicis addidit. Supplementa Vossiana scripsit Malincrotius, qvi praetermissos à Vossio Historicos Graecos singulari dissertatione adjecit: sed in alterâ editione Vossii pleraque qvae notaverat Malincrotius, addita fuerunt. Scripsit et supplementum Hallervordius, et novissimè Christophorus Sandius, libellô in Bataviâ editô in 12. Reinesius qvoque supplementa ad historicos Graecos molitus est, ut tradit Rupertus in Epistolis Richterianis, pag. 424. Testis qvoque est Sarravius in epistolis pag. 267. Ludovicum Jacobi tale supplementum scripsisse: nam in epistolâ ad Isaacum Vossium scribit, se ipsi partem eorum transmississe, et nunc reliqva, qvae ad Historicos Graecos spectent, transmittere; librum enim ad umbilicum vergere: Sed nihil eorum publicè comparuit. Idem Vossius de Poëtis Graecis et Latinis libellum edidit, sed ad recentiores se non demittit; editus est Amstelodami Anno 1654. in 4to. Poëtas recentiorum temporum Gyraldus Dialogis duobus persecutus est. De scientiis Mathematicis ac autoribus veteribus et recentioribus idem Vossius scripsit. Voluit scribere de scientiis et artibus, cujus [Griechischer Text] est liber de 4. artibus popularibus. Qvae, ut omnia doctissima sunt, ita optandum fuisset, ultimam iis accessisse manum. Non pauca praetervidit: recentiorum illi et exoticorum cura parcior, qvae verò ab illô scripta memorantur, sollicitè satis examinantur.

Astrologorum Elenchum specialem et secundum Chronologiam institutum dedit Ricciolus in Almagestô suô novô. Qvi perfectas singularum Facultatum et scientiarum Bibliothecas et Catalogos scripserint, non habemus: qvanqvam multi qvidpiam tentarint penè in omnibus disciplinarum generibus. Qvod ad Theologiam

JCtorum libros qvi in ordinem redegerit accuratum, ab ipsâ Jurisprudentiae [Griechischer Text] nullum habemus. Sunt qvidem, qvi vitas nonnullorum descripserunt, et libros qvoque recensent, ut Baldus, Rutilius, Pancerollus, Fichardus, Bechtholdus, qvi secundum materias juris autores disposuit, qvibus ultimò Martini Lipenii Bibl. Juridica Realis accessit; sed nondum satis factum est huic negotio. Bibliothecam universalem Juridicam molitur CASPARUS THURMANNUS, qvi multâ cum curâ et industriâ hoc in argumento versatus est: nam secundum materias et partes Juris generaliores eam instruet: Bibliothecam processualem, criminalem, testamentariam, contractuum etc. singularibus voluminibus comprehendet, in qvibus ordinem rerum seqvetur. Qvi, si aliqvando prodierit, liber omnium superabit labores. Promisit et Cornelius à Beughem Bibliothecam Universalem Juridicam, sed recentiorum scriptorum, cujus ille specimen dedit, publicata hoc anno Bibliographiâ Juridicâ et Politicâ, qvo continentur JCti et Politici, qvi ab anno 51. usque ad annum 78. in omnibus linguis scripserunt. Prodiit Amstelodami Anno 78. in 120. dispositus est secundum autores liber; huncille laborem per seqventia tempora continuabit, et aliqvâ parte juvabitur res Bibliothecaria hujus viri studiô, si aliqvando in lucem producet, qvos editioni se paratos habere libros scribit. Habebimus ab illo B#bliographiam Universalem omnium Facultatum et artium, Bibliothecam Belgicam omnium scriptorum, qvi unqvam prodierunt in Belgio, Bibliothecam materiarum universalem, Bibliothecam Mathematicam, Historicam, et Chronologiam, Bibliothecam Chalcographicam orbis imperantis et literati, et praeterea plurima alia. Videatur Syllabus libro ejus praefixus.

Medicorum scriptorum itidem accuratum Catalogum non habemus De vitis antiqvorum Medicorum in animo habebat scribere Clarissimus vir Johannes Heinricus Meibomius, et eandem telam texere dicitur Aegidius Menagius. Meibomii liber apud filium ejus, Profeslorem Helmstadiensem, Virum Clarissimum,

Catalogi Bibliothecarum publicarum aliqvot publicati sunt, ut Bibliothecae Oxoniensis, de qvâ suprà. In Belgiô qvoque prodierunt Bibliothecarum qvarundam Catalogi, ut Ultrajectinae, qvi in folio editus est, et Lugdunensis, qvi in qvarto; qvales vix haberi possunt in Bibliopoliis. In hoc MSta Orientalia enumerantur. In Germaniâ extat Catalogus Bavaricae et Augustanae, qvi rariores sunt. Catalogi Augustanae Bibliothecae non nisi centum exemplaria impressa sunt. In illa Bibliothecâ latent multi MSti Codices, adhuc inediti, qvorum non pauci prodierunt, curante Marco Velsero, ejus Reip. Duumviro, cujus magna apud eruditos est celebritas. De his et Bavaricis Monachii ac Ingolstadiae Bibliothecis videatur Bailletus tom. 2. pag. 243. 244. 245. De Vindobonensi Bibliothecâ Lambecius non Catalogos, sed commentarios scripsit. Gvelferbytanus Catalogus ut ederetur, ursit olim Boineburgius, sed frustra; cujus causas tradit Conringius in Epistolâ de Bibliothecâ Augustâ, ubi multa de Catalogis Bibliothecae ipsius Principis manu, singulari planè curâ et indultriâ, conscriptis. Non memini plures unqvam prodiisse publicarum Bibliothecarum Catalogos. Prodierunt qvidem Excerpta Catalogorum de MStis Codicibus, à Bibliothecariis vel aliis autoribus publicata. Habemus à Thomasino editos Catalogos MStorum, qvi reperiuntur in Bibliothecis Patavinis,

Haec de publicis Bibliothecis earumque Catalogis in hâc summariâ recensione sufficiant. Venimus ad Bibliothecas privatas: Earum Catalogi plures sunt, qvam ut recenseri possint, neque omnes ad manus meas pervenerunt: ex iis tamen celebriores primùm enarrabo, reliqvos qvasi per lancem saturam exhibiturus. Praecipuus inter illos est Catalogus Bibliothecae Cordesianae, qvam instituerat Johannes Cordesius, Canonicus Ecclesiae Lemovicensis, qvi omnes suas opes, et qvicqvid corradere poterat, in Bibliothecam hanc impenderat, vir doctissimus et humanissimus; cujus plenius elogium descripsit Gabriel Naudaeus, qvi Bibliothecae hujus Catalogum ipse confecit, et accurato ordine digessit autores, secundum materias et formam librorum illos dispescens. Praecipuè hic commendari Catalogus debet ob insignem Historicorum, praesertim exoticorum, copiam, qvorum rarior apud nos est notitia; editus est Parisiis in 4to, An. 1643. Hinc commendo Catalogum Bibliothecae Thuanae, cujus jam suprà cap. 5. facta mentio est; et mirificé mihi placet ordo: non enim contentus summis tantum capitibus autor sub specialibus titulis locavit autores, ut statim occurrant, qvi de eodem argumento scripserunt, qvod Locorum Communium instar esse potest: et hujus ideam, notante Bailleto, Draudio debet. Additi qvoque sunt MSti Codices, tam antiqvi qvam recentiores. Qvâ diligentiâ Bibliotheca haec composita sit, Praefatio ejus libri docebit. Addendus qvoque melioribus Catalogis est Raphaëlis Tricheti du Fresne Bibliothecae Catalogus Paris. 1662. in 4to. editus, ob librorum raritatem et selectum praecipuè commendandus. Observavi in illo Catalogo scriptores frustra in aliis qvaesitos. Sed infinita sunt in illo menda Typographica. Theologorum JCtorum Medicorum parcior hîc numerus, sed in omni historiâ, antiqvitate, varia literaturâ, rebus naturalibus, libris qvorum nomina nunqvam penè audita instructissimus ille est, libri interdum non conveniente loco positi Bibliothecae ipsa Regiae accessit pretio 24000. librarum Gallicarum vendita, postqvam ab alio 33000. libras oblatas vidua recusavisset. Anni impressionis diligenter notati magnum habent

Qvi jam seqvuntur Catalogi, sine ordine nobis recensebuntur. Plerique illorum formati sunt de Bibliothecis, qvae publicè per auctionem distracti sunt; eorum magnus est numerus, seligendi tamen sunt meliores de Bibliothecis, qvas possederunt Viri celebres, Scaliger, Salmasius, Heinsius et alii, si haberi possunt. Ex inspectione enim talis catalogi statim patet Viri industria et judicium in bonorum autorum selectu instituendo. Deinde vel eam ob causam asservandi sunt catalogi isti, ut sciamus, ubi lateant Autores, qvos Viri illi manu suâ notarint. Saepe enim notulae optimis autoribus â Viris istis in margine adjectae, multum lucis ad autorum sensum adferunt. Hinc in Bataviâ tales libri Scaligeri, Salmasii, aut alterius Viri docti manu notati, magno pretio coemuntur. In Amstelodamensi Bibliothecâ habentur Baronii Annales, manu Davidis Blondelli notati, qvos Resp. illa magnis sumptibus emit; Qvae notae, si rectè memini, nuper sunt publicatae. Vidi ipse olim in Bibliopolio Sansonii Geographiam sacram Capelli cum ejusdem Blondelli notis MStis. Bibliothecae Scriverianae Catalogus, qvi Amstelodami Ann 1663 in 4to prodiit, exqvisitissimus est: constat enim selectissimis omnium facultatum et artium autoribus. Scavenianae Bibliothecae Catalogus, qvi Hafniae prodiit, itidem commendandus est; ut et Mulenianae. Scaveniana Bibliotheca Regiae accessit, Muleniana Academicae: Hujus catalogum cum Praefatione et Oratione edidit Bartholinus, Hafniae 1670. ubi multos Catalogos recenset. Optimi autores Graecae et Latinae linguae, optimaeqve ejus editiones habentur in catalogo Pauli Junii, qvi publicatus est Lugduni Batav. 1670. Com~endo ideo hunc catalogum, quod tantùm autoribus illis constet, et paucos alios admistos habeat. Si qvi Chimicorum, Theosophicorum, Mysticorum, imò et fanaticorum qvoqve scriptorum acervum velit, is inveniet in catalogo librorum Serrarii et Bahnsii, qvi prodiit Amstelodami 1670. Non vacat nunc omnes recensere catalogos. In solâ Bataviâ penè integram Catalogorum Bibliothecam reperies, qvos omnes coacervare, superstitiosa esset diligentia et crambe millies cocta. Ad id tamen prodest catalogoru~ multitudo, ut in vastâ aliqvâ sylvâ deprehendantur nonnunqvam aliqva, qvae vel in instructissimis Bibliothecis non habentur. An. 1682 Nicolai Heinsii Bibliothecae catalogus prodiit, Viris doctis in pretio habendus, ob exqvisitos, qvi illic recensentur, libros, tam editos qvam ineditos et MStos, acmanibus Scaligeri, Salmasii aliorumqve Criticorum notatos: Cui jungi potest Bibliothecae Goësianae catalogus Anno 1687 Leidae editus; in quo non rariorum tantùm librorum, sed et magnus nummorum apparatus est. Notariqvoqve possunt et comparari, ubi incideris in illos, Calixti, Reineccii, Pawii, Gothofredi JCti etc Catalogi. Adriani Pavven Catalogus Hagae Comitis Anno. 1654 et ibidem Anno 1656 editus: in qvo multitudo librorum cum selectu certat.

Etiam Catalogi officinales non spernendi, ut Catalogus Bibliopolii Elzeveriani, qvi Amstelodami prodiit Anno 1681, in qvo multi exotici autores. Sunt et ab aliis Typographis et Bibliopolis alii publicati catalogi, in qvibus recensendis non ero prolixus. Ii qvoqve, qvi libros impresserunt, typographi certos consignare librorum à se editorum catalogos solent. Extant Catalogi librorum, qvi à proelo Manuciorum, Stephanorum, Plantinorum, Morelli, Cramoisii etc. prodierunt.

Sunt praeterea, qvi certi temporis Bibliothecas scripserunt, qvo referendus est Leo Allatius in apibus urbanis, librô, qvô describit Viros eruditos, Romae tempore Urbani viventes, et eorum scripta recenset. Pertinent et huc Ephemeridum scriptores apud variasnationes, de qvibus suprà diximus. Sunt, qui suorum librorum Catalogos scripserunt, ut Campanella, Gaddius, Cardanus aliiqve.

Sunt, qvi laborem susceperunt colligendi libros qvoscunqve rariores, sine te mpore certo et ordine, prout se inter peregrinandum vel in Bibliothecis obtulerunt. Aliud institutum fuit Johannis Cinelli, qvi ex consilio Viri illustris Magliabechi congerere coepit libellos et schedas singulares, in qvibus nonnulla rariora continentur, varii argumenti, qvorum facilis aliàs jactura est. Ejus specimen unum prodiit Florentiae 1677 in 8vo, sub titulo, Della Bibliotheca Volante, qvi titulus ingeniosus est, per qvem intelligit minutos et hinc illinc errantes libros. Continuavit illum laborem seqventibus temporibus Cinellus. Non est spernenda haec opera, nec nullius usus: Saepè enim excidunt è memoria eruditorum, pereuntque vulgò non animadversa. Velim tamen de contentis et summariis librorum accuratiùs egisset. Retulit et illic nonnullas disputationes de materiis rarioribus, in Germaniae Academiis scriptas. Referri huc qvòqve debent Catalogi Francofurtensessemestres, sed qvi multis imaginariis titulis referti; Mercurii Anglorum, Gallorum et Belgarum menstrui. Qvod optimum certè inventum est ad librorum notitiam parandam: Tales ego Mercurios institui velim in praecipuis Europae urbibus et Academiis, in qvibus libri non tantùm editi re censeantur, sed omnia nova, vel inventa vel cogitata, in re literariâ: Eorum enim collectio vehementer prodesset ad omnis doctrinae incrementum.

CAP. XIX. DE VITARUM SCRIPTORIBUS.

PRaecipuam Historiae literariae partem Vitarum Scriptores constituunt: Cum enim duplex proficiendi in literis via sit, altera per praecepta, altera per exempla; haec posterior priori praeferenda omnino est, qvo magis ipse usus in rem praesentem deducit. Prout enim incidimus in vitam vel Philosophi, vel JCti, vel Medici, vel Politici; ita multa discimus, qvae ad scientias illas spectant, è [Griechischer Text] illo [Griechischer Text] , singularia, de qvibus nunqvam cogitarunt, qvi praecepta tantùm proponunt. Ex illis arcana qvaedam colligi possunt, qvae non scientiam tantùm, sed et prudentiam hominis literati augent. Ut enim in Vitâ Civili, ita qvoqve in vitâ hominis literati, prudentiâ qvâdam opus est in omni negotio. Conversationis sanè eruditae ratio è vitis Virorum doctorum formari qvam maximè potest: Qvam ob causam ego vitas Virorum doctorum et illustrium, qvi vel ad literas vel ad Rempublicam adhibentur, non superficiariâ aliqvâ et jejunâ operâ, sed qvam plenissimè, describi velim, ut vel ipsa [Griechischer Text] in his mihi placeat. Nam vel ex minimis rerum circumstantiis aliqva, qvae in usum tuum erunt, capies. Non placet sententia Maresii, qvi lib. 2. Epist. 5. in Historicis minimorum recensionem indulget, in Vitarum scriptione illam

Fuere jam tum apud antiqvos, qvi in hoc genere laudabilem opera~ posuere; qvorum pauci adnostra tempora pervenerunt. Philosophorum vitas aliqvi, aliqvi dogmata. aliqui cum vitis simul dogmata scripsere: ac fuere plures saepe, qvi unius Philosophi Historiam tradidere. Ita Gellius Noct. Atticar. lib. 14. cap 3. multos nominat, qvi de Xenophontis Platonisque vitâ et moribus exquisitissimè scripserunt. Justinus Matyr in [Griechischer Text] scriptores Pythagoricae vitae et Historiae citat. Philo Byblius Grammaticus triginta libros [Griechischer Text] , de urbibus, et quos earum quaeque celebres genuerit, teste Suida, de quo Jonssius Histor. Philos. lib. 3. cap. 7. qvi, si hodie extarent, illo judice, multis jam rixis de patria virorum illustrium facile remedium foret. Plures è veteribus Biographis,

Primo hîc loco à nobis ponetur VITA PEIRESCII à GASSENDO scripta. Magnâ diligentiâ conscriptus est liber iste, continetqve varia memorabilia antiqvaria, philologica, Physica, Politica, qvasi per cumulum congesta. Dum enim perseqvitur omnes viri istius labores, occasione istâ ad multa curiosa,

JOHANNISVINCENTIIPINELLIVITA, scripta est per Paulum Gvaldum Patricium Vicetinum. Fuit vero Pinellus Patricius Genuensis, Vir maximi nominis, Philologus, Polyhistor eximius, magnorum in literas et literatos meritorum, qvos fovit, ornavit, ope consilioqve juvit. Continentur in ejus vitae descriptione multa memorabilia et rara. Magnam habuit Vir ille supellectilem antiqvariam, ut propemodum factus fuerit ad rem librariam et literariam. Multa sunt in illo libro arcana de parandis libris et MStis. Multa habuit Vir ille instrumenta publica et collectanea, qvae ad statum Venetorum spectabant. Qvare post mortem Pinelli [nam vivebat Patavii] Senatus Venetus manum injecit MStis Politicis, arcana status sui continentibus, Bibliothecaeque suae publicae addixit, ne in manus peregrinas devenirent. Prodiit Vita haec Augustae Vindelicorum in 4to Anno 1607, postea recusa est in Angliâ, curante Gulielmo Bathesio, inter caeteras Virorum aliqvot illustrium vitas, pag. 314. Qvod opus Londini prodiit Ann 1681, et praeter Pinelli hanc vitam, Budaei, Hugonis Grotii, Pithaei, Camdeni, Walaei, Petavii, Sirmondi, Petri Molinaei, Henrici Valesit, Jacobi Usserii, Armachani aliorumqve continet.

VITA PAULI SARPII à Patre Fulgentio scripta hîc nominari meretur. Qvantus Vir Paulus Sarpius fuerit, non ignotum esse potest illis, qvi interiorem rei literariae notitiam habent. Fuit ille sacri ordinis homo, Monachus, Minorita, sed summi ingenii. Ejus extat Historia Concilii Tridentini, magnâ prudentiâ et ingenuitate scripta, sub nomine Suavis Polani qvaminter absolutissima historiae specimina numorat Guido Patinus Epist. 170. Totum Reip. Venetae statum moderatus fuit consiliis suis. Vindicavit jura ejus adversus Pontificem, qvâ de causâ summe invisus fuit Pontificiis, et in mortem ejus aliqvoties conspiratum, ut sicariorum manibus per vim vix extorqueretur. Illum enim omnibus haereticis pejorem habuerunt, ut qvi arcanorum Pontificii status proditor erat. Spargebatur de ipso fama, qvod abitum ad Reformatos meditaretur, qvae non omnino de nihilo est: scio enim superesse epistolas manu ejus scriptas, ad Isaacum Casaubonum, qvibus sollicitat ipsum de gratiâ Regis Angliae sibi conciliandâ; si

VITA PETRIPUTEANI à RIGALTIO scripta, multa habet praeclara. Magna fuit Puteanoru~ olim celebritas. Illi sunt, per qvos Excerpta Scaligeriana congesta sunt. Petrus Puteanus fuit Regi Galliae à consiliis et Bibliothecis. Qvi ejus vitam descripsit Rigaltius, ad multa respexit, tum quae ad rem literaria~ spectant, tum qvae ad res civiles; quanquam intimioribus adeò consiliis admotus ille non fuerit. Non fuit tamenfacilè illo peritior Juris publici Gallicani aliorumque Statuu~. Praecipuè magna ejus cura fuit in colligendis actis publicis. Gallica sola quinquaginta vastis libris collegit, quoru~ titulos hic recenset Rigaltius, unde exemplu~ capere Politicus possit, qvid ipsi agendum sit in scriptis talibus colligendis. Si qvis enim illo modo disposita habeat Imperii Romani Principum jura, qvantum ille thesaurum possideret! Maturè itaqve, atqve adeò ab ipsâ juventute instituendi sunt tales libri Politices Studioso, in qvos velacta ipsa referat, vel si haberi non possunt, ex ipsis potiora excerpat. Pinellus, de qvô suprà mentionem fecimus, Status Veneti arcana penetravit: Puteanus noster Gallicana. Ita omnium aliorum statuu~ res et jura exqviri possunt, si quis cum curâ illud agat. Ille labor praecipuè in Germanis Conringium exercuit, quibus ille initiis, vel ipso non diffitente, tantam sibi experientiam et prudentiam conciliavit. Recusa est hujus vitae historia, inveniturque inter caeteros Vitarum scriptores à Bathesio collectos p. 660.

VITA DUCIS VALENTINI descripta est à Thomaso Thomasi linguâ Italicâ, editaqve Anno 1655, Claramontii in 4to. Panditur hîc scelerum et nequitiarum officina: continentur enim in hôc librô omnes illae fraudes et artes, qvibus usus est Caesar Borgias, Dux Valentinus, Alexandri VI Pontificis patris nequior filius, homo astutissimus et tyrannicus, ad imperium Galliae Cisalpinae sibi parandum, quo tamen ille consilio excidit, fatis obstantibus. Hujus Principis ideam Machiavellus descripsit. Liber enim ejus de Principe eo sine scriptus, ut hoc exemplo illum depingeret omnibusque ob oculos poneret. Prodiit et in Gallicam linguam conversus ille liber ante novem annos, editus in Batavis in 120. Inspicere et in malorum hominum vitas, tanqvam in speculum, possumus: non ut discamus ab illis fraudes; sed ut evitare illas sciamus, ne planè simus in technis illis hospites. Videas hîc machinationes machinationibus, dolos dolis oppositos, et variè inter se mistos pro scopô obtinendô. Hoc legenti jucundum erit, characteres causarum et ingeniorum nosse, unde regulas sibi qvisqve suas pro prudentiâ formare poterit, et vitae rationes subducere, qvi in aulâ consiliis praeest, et aliorum evertere dolos, qvi res novas moliuntur, et tyrannidem affectant. Sunt qvidam, qvi malorum hominum vitas non putant scribendas, eoque nomine reprehendunt Tacitum, quod narrando facta malorum Principum parum absit à docente: cum bonorum exempla non solum cognitione boni nos instruant, sed etiam ad imitandum excitent. Verùm cum major hominum pars mala sit, etiam eorum ingenium nosse debent boni.

VITAM HENRICI VII, REGIS ANGLIAE à Bacone Verulamio scriptam, priori subjungimus. Ut enim pessimi tyranni vitam descriptam dedimus sub personâ Caesaris Borgiae, ita optimi Principis historiam [Griechischer Text] libro complexus est Verulamius; qvam ideo seribendam suscepit, ut responderet calumniatoribussuis, qui scholae illum et contemplationibus aptiorem existimabant, qvàm rebus gerendis, ac ut singularem etiam in his peritiam ostenderet. Plenum hoc omnis civilis et architectonicae artis opus; qvô interiora tum regni ipsius Angliae, tum omnis in universum prudentiae continentur. Invenies hîc pacis et belli artes, in praxin ipsam deductas: nam è typo illô [Griechischer Text] plus intelligitur, qvàm ex infinitis praeceptis. Maximi facit hunc librum passim in scriptis suis Boclerus, omnibusque commendat, ut sanè commendari hi libri omnibus debent, in qvibus quisque describitur, qualis in imperio fuerit, et qualis interior ac familiarior vita. Nam [Griechischer Text] et [Griechischer Text] hîc utrumque spectandum est.

VITA PHILIPPI MELANCHTHONIS scripta à Joachimo Camerario, in re Ecclesiasticâ et literariâ non exigui momenti est. Qvantus Vir fuerit Philippus Melanchthon, nemo ignorat; pluris sanè aestimandus, qvam vulgò fit. Primus ille in Germaniâ disciplinarum omnium et purioris Theologiae cum Luthero restitutor, nullum eruditionis genus intactum reliqvit, ut in singulis habitare,

Ad res illorum temporum sacras et literarias pleniùs noscendas omnino JOHANNIS REUCHLINI, Phorcensis Legg. D. qui se Capnionem vocabat, quique Melanchthonis Praeceptor fuit, VITA pertinet. Ille enim, excitatis Hebraicis et Graecis literis, adversus rabiosam Monachorum pertinaciam et Judaeorum quorundam perfidiam januam aperire elegantioribus et purioribus studiis visus est. Ab hoc quasi aurora eruditionis illucescere coepit, unde potiùs à luce Phosphorus, quam à fumo Capnio dicendus. Ejus vitam Georgius Pflugerus, Joannes Murmelius, Paulus Merula, scripsisse dicuntur Teissiero, quos tamen non vidi. Strictim enarravit Melchior Adami: sed nunc plenissimam et uberrimam dedit Joannes Henricus Majus, itidem Phorcensis, et in Gymnasio Durlacensi Profess. P. et in templo primario Pastor: qui primum orationem inauguralem de eo habuit, sed postea prolixis et utilissimis notis illustravit, optimè de cive suo bonisque literis meritus. Editus est liber Durlaci Anno 1687. in 8. ac multa memorabilia continet.

VITA JOHANNIS LOTICHII SECUNDI per Johannem Hagium scripta, non pauca erudita continet. Fuit Phoenix Poëtarum Germaniae Lotichius, omnibus exteris si non superior, certè aequalis. Hujus tamen vel ipsis Germanis penè ignotum nomen est: exteri nullam ejus mentionem faciunt. J. C. Scaliger, cum censuram Poëtarum Germanorum instituit in Hypercriticô suô, ne verbulum qvidem de hôc nostrô, qui tamen omnibus caeteris erat anteferendus. Mi a in illo suavitas et concinnitas carminis, et vix imitabilis, ut mihi superare interdum ipsu~ Ovidium, ac Virgilianam in Eclogis suavitatem unus exprimere videatur. Multa

Non satis pro dignitate viri judicavit Thuanus, qui illi Eobanum Hessum proponit; qvo ille non solùm, sed et omnibus caeteris est superior: Qvod ostendit cognatus ejus Johannes Petrus Lotichius in Promulside Criticâ, sive censurâ super Poëtisnovantiquis, Francofurti Anno 1645. editâ: ubi multis argumentis ostendit, non Eobano tantum Hesso, sed et caeteris omnibus superiorem esse Lotichiu~ Secundum. Qvâ in re, etsi nihil à vero alienum dixit, non deerunt tamen, qui vel immodestiam, vel affectum ejus nimium, hic reprehendant. Videndum etiam est Lipsii de Lotichio elogium, quod legitur tom. 2. operump. 74. lit. B. Illud singulare in hoc viro et propemodu~ divinum est, ac plus quam Poëticum [Griechischer Text] arguit, quod in Elegia 4. libr. 2. ad Joachimum Camerarium scriptâ tristissima obsidionis et expugnationis Magdeburgensis fata integro seculo praedixerit. Res omnino notatu digna, acelegia illa pulcherrima est. Haec ille aurea carmina, quod mireris, inter armorum strepitus ipse miles scribebat.

CHRISTOPHORI FORSTNERI VITAM, vel potius Elogium, scripsit Bo~#lerus. Dignus certè tanto viro Panegyristes. Nam non tantùm in elegantissimissuis in Tacitum com~entariis, quantus vir fuerit, ostendit; sed et in luce ipsâ atque actione prudentiam suam declaravit. Malignè de tanto viro judicat Amelot de Hussaje in judiciis de Taciti commentatoribus, quae Moralibus suispraemisit, cum dicit, familiari illo in Germanos convicio Forstneri Commentarium nihil esse, nisi locos communes, exempla malè saepe adduci, neque quicquam conferre ad politicam. Longè sanius Bo~cleri de eo judicium est, peritioris in isto negotio arbitri, quam est iste Amelotius. Ex hâc ejus vitâ unum hoc memorabile de Thomâ Campanellâ hîc adducam. Non praetereundum est, inquit Bo~clerus, quod in Italia, cum Campanellam inviseret, ei usu venit. Tenebatur ille in custodia, nec ad videndum nisicustodibus arbitris quisquam admittebatur. Plures unà accesserant, et de more aevi libellos colligendis illustribus nominibus destinatos Campanellae in cubiculo tradi jusserant. Postquam inscripserat is, quae voluit, admissos contemplatus, sine haesitatione Forstnerum nunquam antea visum nomine compellavit, manuque prehensum de futuris honoribus et quibusdam

WALLENSTEINII VITA à GUALDO scripta lingua Italica, et postea in Latinam conversa à Josua Arndio, ejusque notis politicis illustrata, multa continet praeter historiam, quae ad officium Ducis bellici pertinent. BEMBI Cardinalis et CONTARENI VITA à JOHANNE CASA scripta, praeter singularem latinae linguae nitorem, quâ ejus monumenta latina commendantur, multa ad rem literariam et civilem pertinentia tradit. ANTONIAE MARIAE GRATIANI libri de Casibus Virorum illustrium et de Vitá Commendoni ad res civiles commendari debent, quorum singularis etiam in linguâ latiná nitor est.

Multa possent de vitis singularibus, quos autores certi scripsere, dici; sed omnes illas recensere et operosum nimis esset et supervacuum: sufficiet potiores aliquas notasse. Si quis nomina aliorum, qui vitas scripserunt, nosse velit, adeat Bibliothecam Thuanam, Cordesianam, et Teissierii Indicem. Seqvuntur jam illi, qui vitas multorum autorum scripserunt, uno volumine comprehensas, qui plerumque in Elogiis subsistunt, et rarò ad specialia descendunt. Habemus collectas à Joh. Jacobo Boissardo vitas virorum illustrium cum iconibus, qui liber editus est qvatuor partibus Francof An. 1597. Imagines adjecit Theodorus de Bry. Breviter omnia et satis nervosè inde excerpsit Melchior Adami, ut carere, quantum ad Germanos, hóc Boissardô possint, qvi Melchioris Adami vitas habent; nisi quis iconibus delectetur, quae tamen planè nonsunt ad vivum factae.

MARTINUS HANCKIUS scripsit libros duos de Romanaru~ rerum Scriptoribus, tam veteribus quam novis; atque ita ordinavit, ut primò vitam recenseat, secundòscripta, tertiò judicia variorum autoru~. Idem de Byzantinaru~ rerum scriptoribus librum eâdem methodô confecit, Lipsiae editum Ann. 1677. Multa quidem debet Vossio; sed labor tamen non inutilis est, cum sic ordinatè procedat, et varia tamen alia misceat. Indices adjecti secundum seriem temporum et nominum.

JOHANNES IMPERIALIS scripsit Muleum Historicum et Physicum, sive Elogia Virorum literis illustrium in 4to Venetiis apud Juntas 1640 impresla. Bonus ille liber est; multa continet de viris doctis memorabilia, quoru~ Elogia non solùm descripsit, sed et singularia saepe im~iscet. Alioquin Elogiorum Scriptores non tam plenam sidem merentur, quam vitarum scriptores: aliquid hîc interdum affectibus datur; sed si citra partium studium scripta sint, breviter et velut in typô characterem viri literati ob oculum ponunt.

LAURENTIUS CRASSUS scripsit Elogia hominum literatorum Italicâ linguâ in 4to. Editus ille liber Venetiis est, duabus partibus 1668. in 4. continetque varios per orbem terrarum literatos, de quibus ille interdum nonnulla refert, quae alibi non facilè invenias. Nescio tamen, an sincerá omnia fide: credo

GALEAZIUS GUALDUS PRIORATUS scripsit linguâ Italicâ librum cui titulus: Scena d'buomini illustri d Italia, qui editus est Venetiis 1659. in 4to quô continentur varii viri illustres ex Italicâ gente, et doctrinâ et fortibus factis celebres: Hos enim viris doctis miscet.

HIERONYMUS GHILINUS scripsit Theatrum hominum literatorum Italicâ linguá, quod Venet. Ann. 1647. in 4. editum est; ac penè eôdem modô ac formâ, quâ Nic. Crassussuos Viros doctos descripsit, libros editos ac ineditos diligenter recenset. Hujus rei magnus usus est in notitia exoticorum Autorum, qui rariores sunt apud nos.

ANDREAS THEVETUS scripsit imagines et vitas virorum illustrium Gallorum in fol. Paris. An. 1648. Gallicâlinguâ. Longè plenior est illic narratio, quàmapud caeteros autores Gallos, qui vitas popularium suorum descripserunt: Quorum omnium Elenchum vide apud Sorellum in Bibliothecâ Gallicâ p. 150. ubi et judicia deiis. Simili ratione ISAACUS BULLART librum scripsit Gallicâ linguâ, magnifico titulo: Academia Scientiarum, quâ Vitae, Elogia, Historica et imagines hominum illustrium, qui à seculis inclaruerunt, continentur. Liber editus est Amstelodami in folio Ann. 1683. duobus voluminibus.

JOHANNES PAPIRIUS MASSONIUS in Senatu Parisiensi et in regiâ Advocatus, edidit Paris. 1656. in 8. Elogia sua, inscripta Petro Segvierio, Franciae Cancellario. Partes duas elogiorum fecit: prima Regum, Ducum et Heroum vitas recenset; altera virorum eruditorum, sed quos Gallia protulit; breviter omnia, nec sine panegyricis coloribus. Invenies tamen nonnunquam, quae ad rem seu notitiam literariam prodesse possunt.

JULIUS CAESAR CAPACCIUS scripsit elogia illustrium mulierum ac Virorum in 4to Neapoli 1608. Ne mulierum qvidem laudes celari debent, qvas et olim habuimus et nunc habemus doctissimas. Non invidiosum Viris esset, hassibi adjungi Veneres. Habuimus Philosophas, Poëtrias. Ante aliqvot annos in Academiâ Patavinâ publicam facultatis philosophicae lauream reportavit cujusdam Procuratoris S. Marci filia Elena Cornara Piscopia: De illâ habetur in Ephemeridibus Gallicis, et apud Gregorium Letum in Ital. regnant. part. 4. lib. 1. pag. 43. et seqq. In Theologiâ eandem petitura erat, nisi obstitisset

JANI NICII ERYTHRAEI fictum nomen est; verum, Johannes Victorius Rossius, sive Johannes Vincentius de Rubris. Magnae dignitatis Virin aulâ Romanâ Pinacothecas Virorum illustrium scripsit in 8. qvae nomen qvidem Coloniae praeferunt; sed in Batavis impressae sunt An. 1643. et 1645. Exqvisitus Latinae lingvae nitor in hôc opere est. Multa memorabilia habet circa rationes vivendi et studendi viris eruditis singulares. Multa de eorum controversiis et disputationibus, artibus, technis, libris; qvae omnia illic magnâ cum utilitate et voluptate legi possunt. Ut enim erat Vir et doctus et prudens, ita multa observat in vitis doctorum virorum, qvae non observarunt alii. De illo videtur loqvi Maresius Ep. 27. lib. 2. Nuper Italus tres libros de viris illustribus edidit, fermè omnibus Italis, qui his 50 annis vixerunt. Inter hos vix quinque sunt in literis latinis toler abiles. Sed maligna haec censura est: Est enim optimus labor, et, qvod potissimum est, characteres [Griechischer Text] virorum doctorum magnâ curâ proponit. Qvod si omnes aeqvè fama celebres non sunt, tamen et vulgo ignoratos nosse interest, in qvibus plus interdum sapientiae, qvam in aliis, latitat.

SCAEVOLAE seu GAUCHERII SAMMARTHANI et ABELII illius filii extant Elogia Vitae et alia opera edita in 4. Paris. An. 1653. Fuere viri eruditissimi, judicio solido, et ab omni adulatione remoti. Verùm Oratoris potiùs qvam Historici partibus funguntur. Nihil enim de scriptis illorum habent, qvod tamen potissimu~ hic erat. Characteres et lineamenta potiùs ducunt. Scaevolaob Poëmata sua Virgilianum aliqvid spirantia notissimus eruditis. Qvidam illum omnibus sui seculi Poëtis praeferunt. Varia de iis et Abelii Sam~arthani Poëmatibus judicia collegit Bailletus part. 3. tom. 4. de Poëtis p. 166. et seqq. De his Elogiis ita Maresius lib. 2. Epist. 25. Nostrorumvitas Sammarthanus scripsit versu, quam prosâ, melior, cujus soluta oratio etiampoësin redolet. Eae fere sunt uniusmodi, et in doctorum Catalogum multosè Senatu et alios refert: qui multa scripta reliquerunt, quique alioquin non magni fuerunt in literis nominis. Laudat eo loco Michaëlem Marolium Villa-Lupenlem Abbatem, qvi vitas scribendas susceperit, de qvo nihil hactenus vidi. Promisit et Guido Patinus Epist 133. ad imitationem Sam~arthani, Elogia Gallica: J' ay autresois ramassé bien de mèmoires pour saire des Eloges Latins des François illustres

VITAE JURECONSULTORUM non sunt plenè tractatae. Si veterum haberemus vitas diligenter descriptas, multum hinc lucis accederet Jurisprudentiae: inprimis si commentationes illorum ad leges cum curâ recenserentur, qvantum de iis haberi possit è fragmentis JCtorum, qvae in Pandectis habentur, et ex Oratoribus et Historicis. Si non omnibus numeris absolutum, saltem non inutilem praestitit laborem Johannes Bertrandus, Praeses Tolosanus, cujus extant de Jurisperitis libri duo, Lugduni Batav. recusi An. 1675. in 8vo. Promisit plenius de JCtis veteribus opus Vir doctissimus Aegidius Menagius, ut videre est in Praefatione illâ, qvam praemisit amoenitatibus Juris civilis, qvae nunc auctiores editae sunt. Qvod si illud opus ad finem perducturus sit, gratulabimur orbi erudito. Cura circa recentiores JCtos qvorundam exigua est, ut Joh. Fichardi, Rutilii, et Guidonis Pancirolli, qvi postremus diligentiùs rem suam instituit Ejus de claris legum interpretibus libri quatuor prodierunt Venetiis in 4to An. 1637. et denuo ibidem An. 1655. Germanorum JCtorum vitas usque ad sua tempora dedit Melchior Adami. Speciales qvorundam JCtorum vitas descripserunt Cujacius et Balduing: qvanqvam hic Antonio Matthaei ut plagiarius vapulet: nam elogio Massonii indignatur, qvi ipsum Cujacio comparaverat. Sed de his plura aliô locô. Nuper adeò laudabile consilium suscepit Fridericus Jacobus Leickherus, qvi Lipsiae Anno 1686. Decadem Vitarum integrarum, non in Compendium contractarum, edidit, ut N. Boërii, A. Augustini, F. Hotomanni, B. Brissonii, Pithoei, G. Budaei, A. Goveani, J. Cujacii, J. Bertrandi, G. Pancirolli, qvae à viris doctis scriptae et ab illo notis eruditis illustratae sunt. Promisit plures se ita junctim editurum, qvo non Jurisconsultos tantum, sed viros doctos omnes, sibi obstringet. In Theologorum qvoqve Medicorum et Philosophorum vitis nihil perfectum et absolutum est.

Enarravit qvoque PELISSONIUS vitas eorum et scriptà, qvi Academiae Gallicae interfuerunt, de qvâ singularem ille librum scripsit supra nobis memoratum De hujus Academiae consiliis et censendi ratione multa monet Bailletus Tom. II. p. 163. 164. 165. Idem cujusdam du Saussay Episcopi mentionem facit, qvi collectionem Scriptorum Mysticorum, qvi primo seculo vixerunt, instituerit. Vocat multae lectionis virum, sed simpliciorem et exigui judicii. Eodem loco pag. 171. recensetur Lanovii Historia Collegii Navarraei. Bonciario delata fuit provincia scribendi de viris illustribus Perusinis, teste Eryth. Pinacoth. I. pag. 99. Anglorum, virorum tam illustrium qvam doctorum, aliqvot vitas descripsit Willi am: Winstanleus libro, cui titulus: England's Worthies. Proponuntur hic vitae à

Non omittendi qvoqve sunt insignes artifices, Statuarii, Pictores, Musici, Architecti, qvorum vitae etiam notandae sunt. Disputatur qvidem à nonnullis, an eorum Vitae scribi mereantur, praecipuè à Patricio dialogo de Historiâ octavo. Sed rectè contrariam sententiam defendit Vossius de arte historicâ Cap. 17. GEORGIUS VASARUS, tam penná qvam penicillo celebris, scripsit Italicâ linguâ tomis aliqvot vitas pictorum et statuariorum, et architectoru~ illustrium: qviliber editus est Florentiae apud Juntas An. 1568. in 4to. De illo videatur Ghilin. Theatr. part. 2. p. 117. Adeò solliciti etiam Itali fuerunt, ut excellentium artificum vitas descriptione dignas judicarint: Qvod utinam aliis qvoqve gentibus persvaderi posset. Facit enim hoc ad conservationem ipsarum artium et inventorum singularium. Habent enim plerumqve singuli artifices aliqva, qvae ipsorum ingenio debentur: qvae si cum delectu et bonâ fide notarentur, magnum in vitâ civili usum haberent. Ne qvid dicam de commodis, qvae inde ad Mathematica et Physica studia perveniunt. Turpe est, Germanos nostros non esse eâ de re sollicitos, inter qvos magna est artificum industriorum et solertissimorum copia, qvorum ipsa saepe cum autoribus pereunt inventa. De pictoribus qvibusdam in Germanicâlinguâ memoriae qvaedam apud Sandratum extant: sed infinita alia possent colligi. Ingens aliqvod corpus et Systema, qvô omnium pictorum, vet erum et recentioru~, vitas comprehendit, moliebatur Franciscus Junius, qvi olim ipse de picturâ librum edidit. Ostendit mihi ipsi, cum essem in Batavis, librum à se scriptum, satis copiosum et vastum; qvi an unqvam edendus sit, ambigo: Typographum enim, qvi sumptus erogare vellet, invenire non potuit. Nunc fortè vivere desiit vir ille tum temporis octogenarius. Nostrâ aetate Carolus Dati scripsit Vitas Pictorum antiqvorum, Florent. editas Anno 1667 in 4to.

CAP. XX. DE FRUCTU OMNIS HISTORIAE BIBLIOTHECARIAE.

PErcensuimus hactenus Autores Bibliothecarios, qvi vel de Bibliothecis in universum, vel de Bibliothecis singularum Facultatum ac omni re literariâ egerunt; ita tamen, ut non omnes minutias persecuti simus, indicium tamen dederimus, unde illae petendae: Nunc dicemus aliqvid de fructu hujus laboris, ne qvis existimet, intra solam nomenclaturam rem illam consistere. Monuimus jam in ingressu operis, qvantum momenti sit in historiâ literariâ, et qvam difficile sit illius fundum emetiri, qvam difficultatem utilitas infinita solari poterit; Qvare fuerunt non pauci, qvi conatus qvosdam ad rem illam attulerunt, sed irritos hactenus et spe suá destitutos. Non verò adeò desperata res esset, si certô ordine et probè dispertitis operis institueretur. Fuerunt, qvi universales scientias methodô secretâ et singulari excogitarunt, cum crederent, se sum~as omnium rerum rationes animô complecti posse, atque ita universali qvôdam typò omnis doctrinae abdita se comprehensuros. Sed steriles fuisse hos labores jamdudum compertum est: Sola perfectae omnium rerum cognitioni viam sternit Bibliothecaria notitia; qvae, qvamdiu non est tota exculta, non sperari poterit perfecta et universalis omnium seculorum et artium doctrina. At verò rem infinitam postulas, dixerit aliqvis: Imò non est infinita, et satis com~odè finibus suis coercebitur, modò in promptu sint subsidia ad illam rem idonea, Sunt verò ad illa sumptus necessarii à Magnatibus subministrandi, qvod palmarium in hôc negotiô est; Privatorum enim sortem et conditionem conatus illi excedunt: deinde Doctorum ad eundem scopum conspirantium aeqvalis propensio, unius prudentis et docti viriauspiciis ordinata; qvi si laborem illum per disciplinas distinctum susceperint, à pluribus aliqvot annorum cursu faciliùs hoc expedietur negotium, qvam ab unô homine integrô seculô.

Seligantur ergò homines singuli in arte suà et disciplinâ, qvam prositentur, excellentissimi, qvilaborem hunc aggrediantur. Distinguantur primum disciplinae notionales à realibus; in illis intricatior proficiendi ratio est, ob multitudinem sectarum et opinionum, nontamen omnino impossibilis: in realibus disciplinis, ut Physica et Mathesi, qvaeqve illis subordinantur, promptiùs procedere possumus; in singulis verò peculiares qvaedam rationes incundae sunt, secundum qvas institui haec tractatio debeat. Fuit ante aliqvot annos Qvirinus Kulmannus, juvenis ingenio non destitutus, qvi in Prodromô suô qvinqvennii mirabilis, et in epistolis de arte magnâ sciendi, seu de combinatoria, magnô apparatu promisit artes magnas, ut vocat, artem nempe magnam eloqventiae solutae et ligatae, artem

Ut itaque rectiore viâ incedatur, conficiatur Catalogus omnium autorum in singulis disciplinis, atque ille exhibeat Synopsin omnium librorum ejus disciplinae, qvi vel jam publicati sunt, vel adhuc MSti in Bibliothecis delitescunt. De MStis publicâ Magistratus curâ indagandis jam suprà cap. 7. dixi, et nunc denuo moneo: multae enim sunt de surreptis per plagium ineditis libris virorum doctorum qverelae. Legatur de hoc argumento Rittershusii ad Richterum Epistola, qvae habetur in Richterianis pag. 204. Equidem mirari satis non potui, ille ait, tam apud veteres Graecos et Latinos, quàm superioris seculi, viros magni nominis alienae scripta tota transscripsisse, et sine ulla immutatione aut mentione autorum pro suis edidisse. Bodinus lectiones Turnebi in Oppianum pro suis vulgavit. Quid Scioppius Giphanio harpagârit, notum est doctis. Hoc non aeque omnibus, Davidem Origanum Mathematicum libros Georgii Rollenhagii de Prognostico Calendariorum et Nativitatum pro suis edidisse. Arnoldus Clapmarius hoc nomine accusatur ab Eberhardo à Weibe. Optimi Piccarti nostri p. m. scripta in furaces hujusmodi manus incidisse, nemini hîc ignoratur: ut nec illud, ejus lectiones in Tragoed. Senecae hanc ipsam ob causam publicam lucem fugere. Iidem autores secundum tempora et ordinem annorum, qvibus opera eorum primùm excusa, dispescantur; tertiò Catalogus exhibeatur ipsorum operum, Ca talogus secundum ordinem annorum, atque in singulis sum~aria et lem~ata non capitum tantùm, sed et eorum, qvae in capitibus continentur, annotentur. Tales Catalogi si instituantur, exempli gratia in Physicis, primùm autores veteres secundum ordinem et seriem annorum essent numerandi: si illorum integra extent opera, ea in compendium contrahenda brevissimum; si fragmenta, illa etiam suô locô ponenda. Hinc ad generalem physicam progressus fieri deberet, et secundum ordinem rerum notandae essent variorum autorum sententiae qvi veteres consentiunt cum recentioribus, ad unum ordinem referendi. In speciali Physicâ notari ista deberent singula, qvae ad praxin ipsam sunt deducta, qvaeque in naturâ ipsâ ita inveniuntur, notatis semper autoribus et annis, qvo singuli vel libri,

Hinc statim pateret, si nova dogmata ab aliqvo protrudantur in publicum, an illa recocta sint, vel per plagium alicui surrepta, vel novâ qvâdam ratione interpolata. Specialia qvoque inventa unà innotescerent, siqve illa simul proponerentur, ex illô analogismô homini solerti plura inveniendi subministraretur occasio: Dici enim non potest, qvanta sit conceptuum fertilitas. Sola enim com~emoratio illorum experimentorum, et perpetua è principiis deductio similia moliendi, et ex iisdem principiis deducendi, occasionem suppeditat. Fuere nunc, cum haec scribo, qvi Machinae alicujus inventionem proposuere, qvâ non unus tantum homo, sed integri exercitus, sine pontibus impunè per aqvas ambulare, gladiis pugnare, ignes et tela jaculari possent. Publicis relationibus in omnium notitiam res illa venit, ferebaturque Cl. Dn. Wagenseilius hujus inventi artifex, de qvo tame~ alii ante ipsum jam dudum cogitarunt. Qvod clarissimo huic Viro forte ignotum: neque enim illius inventum in dubium voco, et possunt pluribus eadem saepe in mentem incidere. Idem tamen, qvod nemo animadvertit, jam sub hujus seculi initiu~ Principibus et Rebuspublicis, inter caetera sua arcana obtulit Magnus Pegelius, cujus jam suprà mentionem fecimus. Ex enarratione autem circumstantiarum utrinque collatarum idem patet esse inventum. Unde manifesto exemplo videre possumus, qvam multa in seculis prioribus per socordiam hominum neglecta, qvae alio tempore iterum in conspectum producuntur. Ita verò apud Pegelium verba habent pag. 126. Quomodo in Naufragio quocunque submersionis seu interitus discrimen omne semper et ubique certo vitare liceat. Qui item sine sanitatis seu valetudinis aut alio notabili corporis incommodo, adeoque sine aquarum, stuctuu~, procellarum, pluviarum, frigoris pernicioso aliquo impe dimento seu noxa ibidem interea dormire, jacere, sedere, stare, cibum capere, et quocunque velis, te ipsum promovere seu viam dirigere valeas. Res etiam tuas, quae mole seu quantitate non nimia fuerint, vel ex his, quae tibi cariora sunt, unà tecum salvare poteris: imò hominem, quem velis, alium velplures etiam, sisic efformaveris, absque ullo ullius hinc incommodo, simul tibi cohaerentes gratos et suaves sic socios, tibique vitam suam et quicquid una salvarint debentes, aeque liberabis. Praeterea medio hoc eodem, quocunque etiam extra naufragium, pro rerum tuarum firma et tuta conservatione, et pro quietenoctu et aliàs et in navi et in curru et domi uti et frui licebit, seu conjunctim toto simul, seuparte illius una; duabus velquotcunque volueris. Haec omnia et singula omnino sunt et perdurantia et sumptuum faciliorum. Alias si capite seu ore solo aquarum immunis esse cupis, media occurrunt exigua et levia. Illa Anno 1604. scribebat Pegelius, surdis narrans fabulas, neque qvisqvam ad illius oblata arcana, ut fieri plerumque solet, respexit.

Anno 1630. Petrus Mormius in arcanis. Collegii Rosiani detectis p. 42. Ordinibus

Magna profectò haec est Principum et opulentorum hominum ignavia, qvi pulcherrima inventa, solâ avaritiâ ducti, perire sinunt; cum tamen, si vel maximè illa non succederent, comparari tamen qvolibet pretio et in publicos usus reponi deberent. Haberent fortè secula futura, qvod sibi elaborarent, si nostrorum stupor illa non caperet. In tam multisunum experimentum multis congerendis opibus forteinserviret, et impensas largissimo foenore resarciret. Qvam multi in res voluptuarias et vanas exhauriuntur thesauri, unde mera in Rempublica~ et cives damna redundant, cum modicis sumptibus immensae parari utilitates possint. Non exiguum profectò hoc Reipublicae arcanum eslet, si qvis Princeps, vel aliqva Respublica, certos pro novis inventorum praemiis reditus constituerer, qvod et ingenia excitaret, et magno fructu Rempublicam bearet. Qvanta hujus, de qvo agimus, inventi utilitas sit, qvis non videt? Sed nemo tamen hactenus, qvod sciam, inventus est, qviinventorem allicere aliqvo praemio velit. Deniqve et hoc utile erit, inventorum historiam consignare, qvod olim multi fecerunt: nam de inventis scripsere exantiqvis Scamon, Cydippus Mantinensis, Antiphanes, Aristodemus, Aristoteles, Philostephanus, Strato peripateticus, Heraclides Ponticus, Ephorus, Theophrastus, Philochorus etc. de qvibus Jonss. Histor. Philos. lib. 1. cap. 12.

Hoc Joannis Joachimi Beccheri consilium fuit, qvi in libello Germanico variorum inventorum historiam recensuit. Titulus est Stulta Sapientia, et Sapiens Stultitia: duas ergo libri partes facit, qvarum prima, cui Stultae Sapientiae titul#, ea continet nostri temporis inventa, qvae stulta visa omnibus fuere, et felicitertamen successerunt; altera pars, cui Sapientis Stultitiae titulus, de illis in ventis agit, qvae magno molimine et consilio excogitata, in irritum ceciderunt. Elegans liber est, multaque scitu digna continet, aliosque invitare potest, ut similem inventorum recensum instituant. Nunqvam expeditior ad illa perveniendi via est, qvam in peregrinationibus. Si qvis ergo in itineribus diligenter observationes instituat,

In Mathematicis idem consilium dari potest, et dedit jampridem Joh. Pellius, Anglus, in suâ Matheseos ideâ, epistolâ scilicet de meliorando studio Mathematico, qvae reperitur in collectionum philosophicarum Anglicarum qvintâ, qvae Anno 1682. prodiit. Consilia illic suppeditat, qvomodo Pandectae universales Mathematicae confici possint, qvibus colligantur ex Mathematicis libris et inventis, qvae ante nos fuere, et veluti consectaria inde deducantur, citatis sub finem cujusque periodi aut propositionis autoribus antiqvissimis seqventibusque; omnibus nota inusta, ubi velin furtô deprehensi fuerint, vel mutuati suppresso autoris nomine fuerint, velaliorum in venta sibi audacter arrogaverint. His Pandectis ita concinnatis pateret omnibus, qvantum ordinis, soliditatis et perspicuitatis singulis inesset, qvid artifex artifici praestaret. Magno porrò lucro cederet notitia autorum in unum conspectum producta, neque anxiâ esset circa libros inqvisitione opus: tolleretur qvoqve inordinata illorum lectio: qvicqvid peccatur diversis methodis, confusionibus, tautologiis, paralogismis, id simul omne pateret, et constaret omnibus, in qvos lapides offendereqvis possit. Verum enim est, qvod Autor ille ait, etiam paralogilmorum debere esse notitiam, et errorum, qvi à Viris celeberrimis non solum, sed et hominibus ineptis et indoctis commissisunt. Nam et ex errorum notitia veritatis patet via, et plus interdum

CAP. XXI. DE LOCORUM COMMUNIUM SCRIPTORIBUS.

INter praecipuos Historiae Bibliothecariae fructus est, qvod jam supra diximus, ut habeamus qvasi universales qvosdam locos communes: atqve ita optimae et à praestantissimis autoribus congestae Bibliothecae instructae sunt, ut locorum communium qvasi imaginem qvandam exhibeant. Qvales jam suprà Bibliothecas plures commendavimus, atqve inter illas praecipuè Thuanamillam. Fuit in illa ingens MStorum indubiae vetustatis copia, et in magnâ Autorum sylvâ operosus selectus, ad cujus solam librorum compactionem viginti millia scutatorum nummorum et amplius consumpta sunt. Collecta haec Bibliotheca est Scaligeri, Casauboni, Puteanorum fratrum, Salmasii, Grotii, Sam~arthanorum fratrum, Sirmondi consilio. In peregrinationibus suis Thuanus apud omnes gentes Bibliopolarum angulos excussit, ut optimos secum libros adduceret, qvod à Josepho Qvesnel in praefatione hujus indicis prolixiùs recensetur. Id enim in peregrinationibus eruditus praecipuè attendere debet, ut Viros doctos eorumqve opera inqvirat. Ita Theophilus Dassiliander in Commentario suo Itinerario an. 1585. edito urbes Italiae non describit tantùm, sed et viros doctos eorumqve opera recenset. Ita Johannis Ray in Itinere per Germaniam, Italiam, Galliam, cujus historia Londini An. 1673. Anglica lingua edita est, praeter Observationes Topographicas, morales et Physiologicas, qvicqvid ad Viros doctos, rem literariam, scripta doctorum pertinet, diligentissimè recensuit. Qvoniam ergo ipsae Bibliothecae locos communes praestant, ideoqve et locorum communium scriptores ac collectores Bibliothecariis à nobis accensebuntur. Sunt enim variae doctrinae qvasi promi-condi, neqvetam comtemtim habendi, ut vulgo à sciolis qvibusdam habentur; qvi, nisi ipsi ex aliorum Locis communibus profecissent, arctè profectò secum habitarent.

Sunt inter Gallos aliqvi, qvi omne illud Locorum Communium studium ad ignavos homines ablegandum putant, è qvibus Maresius lib. 1. Epistola 2. alto supercilio nonnullos è Germanis despicit. Hos enim illic tangit, etsi non nominet, Plinium illis opponens, qvi non ingentia volumina ex variis autorum locis consuta dederit, sed qvi de universâ rerum naturâ scribere aggressus rem omnem, qvae propè infinita videbatur, paucis libris et ordine praeclaro complexus sit: cum ex recentibus qvidam minimas ejusdem historiae naturalis partes tot sint voluminibus persecuti. Nimirum, inqvit ille, Plinius autorum, qvos seqvitur, verba, non nisi rarò, idqve breviter, cum opus est, adducit: sed ab illis desumptae materiaestylum tantum suum accommodat, et opus qvasi suo Marte, non hians neqve interruptum, conficit. Longe aliter isti: qvam plurimos siqvidem et prolixos locos in libros suos conferre student: plerunqve etiam gravibus rebus, qva minutias omnes respuunt, spinosas et importunas Criticae disqvisitiones, et Grammaticas, si Deo placet, qvisqvilias inspergunt: à qvibus splendida materies refugit, et non aliter contaminatur, Ac Arretinae violant crystallina testae. Sed futilis haec profectò morosi censoris qverela est: Alia est Plinii scriptio, alia eorum, qvi Locorum Communium collectanea

Parata et alia in Locorum Communium scriptores calumnia est. Ajunt aliqvi eorum culpa tot bonos nobis periisse Autores: sive enim diffusi autores in compendium trahantur, pro usu vel publico vel privato; sive centones consarcinentur ex pluribus; sive pro arbitrio in Codicem singularem aliqva memorabilia excerpantur; illa [Griechischer Text] in lucem interdum mittuntur, cum paulatim è memoria hominum dilabuntur vera illa et genuina opera. De singulis illis egit Lomeierus libro de Bibliothecis cap. 8. circa finem, et pleniùs illa exemplis illustravit Bailletus de Judiciis doctorum tom. 1. part. 2. cap. 11. à pag. 449. ad p. 469. Constantinus Porphyrogenneta ex autorum multorum scriptis politicis et Physicis in certas classes, qvae maximè utilia, colligenda curavit, ut de re omni in promptu essent exempla, è qvibus paucula aliqva Peirescius servavit, cujusbeneficio in publicum illa edita sunt. Qvas si eclogas omnes haberemus, utilissima multa ex Autoribus excerpta superessent, quae nunc cum ipsis autoribus interierunt. Praestat saltem aliqva nobis antiquorum autorum relinqvi fragmenta, qvae tamen horum Collectorum industriâ servantur, qvam ut omnis illorum pereat memoria.

Negari id qvidem nequit, esse qvendam etiam Locorum Communium abusum. Nam qvô qvis locos communes magis instructos habet, eò minus chartae parcit, omnia corradit, conscribit, ut magnum librum, magnum malum, pariat. Qvo nomine Germani saepe exteris ridentur, qvi in omnes crimen illud consvetâ sibi maledicentiâ diffundunt. Plurimos sanè nominare possem, qvi eo modo libros conscripserunt, qvi qvidem gloriae parum inveniunt apud eruditos, idqve praemii loco conseqvuntur, ut exscribi sine plagii suspicione possint; et eatenus commendandi sunt, qvatenus illorum insaniâ frui

Evenit tamen nonnunqvam, ut et viri eruditi et principe inter literatos loco, in locos illos com~unes uberiùs se diffundant, vastisque digressionibus scripta sua extendant: Qvibus ego ignoscendum omnino arbitror, qvod utilitas sum~a eam, si qva est, culpam rependat. Multum inter est inter indoctorum hominum et doctorum [Griechischer Text] . Hi enim semper utilia promunt; et lectoribus suis com~odant, etiam cum extra oleas vagantur. Qvam ob causam vastu~ illud Salmasii in Solinum opus, qvod ego Oceanum eruditionis Philologicae vocare soleo, mirificè mihi placet: non, qvod non multis abstinere potuisse in illo commentario, ac per leges methodi debuisle Salmasium judicem; sed, qvod ex locuplete penu, velut ex horreo qvodam, liberali manu tot tantasque opes promat, magno usui omnibus futuras. Magnus enim in illo scripto thesaurus et velut aurifodina latet, atque unicè penè nunc profuit illi, qvi vastum Lexicon Philologicum nuper concinnavit, relatis ad literarum classes commentationibus, qvae primùm ad Solini verba alligatae erant. Reprehendit Guido Patinus Epist. 17. hanc in Caussino et Cornelio à Lapide scribendi rationem, qvi omnia cum pulvisculo converrant et in unum librum constipent. Cujus haec verba: Celui de la Cour sainte est verit ablementplein de rapsodies et principalement au 3. et 4. Tome. Ce fut l' avarice du Libraire quipressa ce bon Pére d' augmenter le nombre de ces volumes, asin de gagner davantage, et n'anmoins lc bon homme êtoit épuisé. Il avoir mis tout ce qu' il savoit de bon dans les deux premires Tomes. Un autre Jesuite nommé Cornelius à Lapide en a fait de môme. Il ae commentè presque toute la Bible en 12. Tomes: mais il a mis plus d' erudition dansses deux premiers sur les livres de Moïse et sur les Epitres de S. Paul, qu' il n' y en a dans les dix autres. Il est d' un homme Savant comme d' unsac; quelque plein qu'il soit ils' puise, et enfin demeure vuide, à fort ce d' en tirer. Eodem modo in unum librum omnia constiparunt Ascanius Martinengus glossa magna in cap. 1. Genes. ubi penè omnia qvae ad totam rerum naturam pertinent, congessit; similiter Rosselius commentario

Nos jam ad enarrationem illorum autorum, qvi collectanea et Locos communes scripsere, procedimus. Fuere ejus generis scriptores apud antiqvos non pauci, qvi in certo genere collectanea qvaedam scripsere; etsi universalia ab illis non habeamus. Hujus exempla in utroque Plinio, Gellio aliisque habemus, et argumento sunt librorum Excerptorum apud veteres nomina. Huc spectant libri commentarii, ita dicti à commentando, qvod in memoriam nobis revocent, qvae lecta sunt; Straboni Hypomnemata dicti. Gellius etiam memorias et conjectanea, qvod multa in unum aggerantur, vocari testatur. Qvae JCti digesta vocant, loci communes sunt. Habent et Graeci suas [Griechischer Text] , de qvibus Maussacus in praeloqvio notarum ad Harpocrationis Lexicon, qvod nomen Boclerus excerptis suis Terentianis imposuit, [Griechischer Text] , qvas Latini electa vocant. Tales sunt Stobaei Eclogae. Electorum librum Plinium scripsisse accepimus, de qvibus libris fusiùs agunt Hermannus Hugo libro de primâ scribendi origine cap. 31. et Clariss. Schefferus libro de Stylo, cap. 12. Graeci excerpta epigrammatum [Griechischer Text] nomine appellabant, de qvorum autoribus, colligendi modo multa doctissimus Vavassor libro de epigrammatibus, cap. 16. commentatur. Nunc ad recentiores scriptores descendemus, è qvibus generaliores illos seligemus. nam omnium, qvi qvâcunque in arte et disciplinâ collectanea scripserunt, ratio nunc haberi neqvit; habebitur, cum ad disciplinas illas pervenerimus. Fuere jam tum barbarô illô seculô ante [Griechischer Text] literarum nonnulli, qvi in omni genere collectanea scripserunt, sed cellarum foetores spirantia. Hinctot illorum sunt specula, repertoria, qvodlibeta, deflorationes, qvae vel ipso nomine suô produnt elegantias suas, de qvibus non est ut solliciti nunc simus.

VINCENTIUS BELLOVACENSIS EPISCOPUS primus è luto aliqva~tulum emersit. Fuit ille ordinis Dominicani, natione Burgundus. Ejus extant qvatuor specula, videlicet doctrinale, naturale, morale et historiale. Vastiilli libri sunt, et non contemnendá diligentiâ congesti; sed ubique perlucet istius seculi ruditas. Sub doctrinali speculo comprehendit dogmata Metaphysica, Logica, Theologica. sub speculô naturali comprehendit Physica et Mathematica; totum penè Plinium exscripsit, et omnes autores Geoponicos: in speculo historiali incipit historias ab initio mundi, usque ad annum: Christi 1244. qvas alius usque ad annum 1444. continuavit. Atque haec causa esse videtur, qvod Vindingius in Addition busillis ad Dekeri librum de scriptoribus Anonymis putat, hoc speculum historiale totum ab alio qvodam Vincentio esse confectum. Ejus in historiâ non magna fides est; nota enim est Monachorum in illô genere industria. Est tamen nonnunqvam, ubi in sterqviliniô hôc auri aliqvid apparet. Habuere illi nonnunqvam libros, aut descripsere, qvi ad nostras manus non pervenerunt. In speculo

Profuerunt tamen hi labores illis, qvi postea libros ejus generis ediderunt.

THEATRUM VITAE HUMANAE ZWINGERI et BAYERLINGII vasta exhibent volumina, per omnes rerum titulos deducta, magis tamen ad eloqventiam qvam philosophiam instructa: qvae enim ad scientias pertinent, modico apparatu proponuntur, materiae morales et civiles, qvarum usus in eloqventiâ praecipuus est, majori curâ sunt congestae. Meliùs faciunt, qvi excerpta ad disciplinas, qvà disciplinas, spectantia sejungunt, qvarum singulis singularem ego librum destinari vellem. Zvvingeri theatrum vitae humanae aliqvoties editum est, cujus ille primus autor non fuit: nam â Conrado Lycosthene virô erudito, ab apophthegmatum et similium collectaneis celebri, initia sua accepit. In primis molesta est tam anxia et sollicita rerum divisio, qvae nescio qvam [Griechischer Text] sapit, in hôc scriptorum genere inutilem; distrahit enim animum et oculos inqvirentis. Sub eôdem titulô à Bayerlingio Antverpiae liber ille prodiit, sed accommodatiore ordine alphabetico, et longè auctior. Ille itaque posterior labor praeferendus est Zvvingeri laboribus.

Theatris illis vitae humanae subjungendi sunt POLYANT HEARUM SCRIPTORES, qvorum usus praecipuus est in eloqventiâ et in Dissertationibus scribendis. Continent enim gnomas, apophthegmata, similia, exempla: secundum qvem ordinem Polyantheam suam congessit Langius, cujus extat sub illô titulô liber in foliô editus, non qvidem inutilis, sed ordine illo non satis ad usum accommodatus. Hunc laborem postea continuavit Janus Gruterus, Vir in colligendo diligentissimus, ut testantur tot ejus libri: seqvitur eandem methodum, qvâ usus est Langius; superat vero mole Langii librum, qvi gravatur nimis exscriptione integrarum penè orationum, qvibus integra folia complentur, qvod tamen in Catalogis [Griechischer Text] fieri non debebat. Utriusque libri extat Epitome in usum tyronum. Illos vero utriusque labores longè superavit Joh. Magirus, cujus extat liber similis, sub titulo Polymnemonis, elegans et concinnus, ac pulcherrimo ordine digestus, qvi per se aptus sit enthymemata subministrare orationem aut dissertationem aliqvam scripturo. Magnô sane taedio ac labore sublevat ille qvaerentes, dum sub specialibus titulis adferuntur sententiae ejusdem argumenti. Qvolabore suo penè videtur aliqvâ exparte praestitisse, qvod volebat Schraderus, qvi peeuliarem Thesium et Enthymematum Rhetoricorum librum conficiendum suadet, cui conficiendo vel supplendo mirificè prodesse potest. Id dolendum est, non adjecta fuisse postremae editioni auctaria illa, qvae Autor ille, dum

JOH. BAPTISTA BERNARDUS scripsit Seminarium totius Philosophiae Aristotelicae et Platonicae, editum Lugd. an. 1599. in fol. Si titulo illius libri fides habenda est, opus est admirabile, qvod Philosophorum Graecorum, Latinorum, Arabum, quaestiones, conclusiones, sententiasque omnes integras et absolutas, perspicuâ methodô congestas, complectitur. Non qvidem praestat, qvod promittit titulus; est tamen no~ contemnendi usus liber in evolvendis sententiis Philosophorum, tam Peripateticorum qvam Platonicorum, atque adeò indicis potius alicujus vicem tenet, et de aliqvâ re scripturo subsidia suppeditat. Judicio tamen illum oportet ati suo, qvi ejus operâ utitur, neque temerè illi soli fidere sine collatione ipsorum locorum. Namque in sententiarum congestione saepe nimius est et tautologus, saepe etiam deficit. Laudandus tamen liber est, qvod nullus ipsi similis scriptus est, ideoque in pretio habendus. Et mihi qvidem videtur liber ille non ex lectioneipsorum autorum, qvod fieri debebat, sed ex eorum indicibus compaginatus.

GERHARDI JOHANNIS VOSSII liber de Idololatriâ et Physiologiâ Christianâ inter locorum communium seriptores laudari debet. Penus hic panditur variarum rerum, ut LL. CC. titulo insigniri omninò debeat, non tamen temerè scriptorum, sed optimo judicio digestorum, qvos suâ industriâ ex rerum universitate collegerit. Nam cum de Idololatriâ inscribit, videtur argumentum huic libro qvaesivisse, ne sub collectaneorum titulo nomen ejus vilesceret. Qvod certè ad physica illa attinet, illa non aliâ occasione ipsi nata, nec diffitetur in Praefatione operis. Qvare noctium Leidensium titulo insignire voluit exemplo A. Gellii, qvod tamen consilium postea mutavit, atque suo de Idololatriâ operi velut appendicem adjecit, qvaesito utcunque connexionis argumento. Liber est profectô totus aureus, et magno apparatu rerum refertus. Theologiae Gentilis primordia qvanqvam jecerit Gyraldus, et alii ante ipsum, ipse tamen longè locupletiora et accuratiora dedit illa omnia, suo interposito ubique judicio. Utinam postremam ejus partem de rebus naturalibus ita elaborasset, certè complexum totius universi liber iste sisteret. De hoc libro ita Grotius judicat; Aliis qvidem titulos plus, quam praestat, promittere; hunc vero librum plus praestare, qvam titulus promittit. Penè idem habuisse consilium videtur hujus libri argumento, qvod habuit commentario suo in Solinum Salmasius, in qvem omnes suos locos communes exhausit. Est enim ille Commentarius de omnium rerum nomenclatura Criticus. Optima editio prodiit Amstelodami 1668. in fol. Simile argumentum tractant, quod ad physica illa attmet, rerum naturalium scriptores, ut Gesnerus in omni animalium genere, et Aldrovandus, qui post Gesnerum ampliore theatro illa omnia proposuit, qvanquam plura ex ipso Gesnero

VOETIUS in Disputationibus selectis inter locorum communium seriptores referri potiùs debet, quam inter dogmaticos accuratos. Ut enim vir fuit multae lectionis potiùs, quam judicii, ita magno studio cumulavit autores in doctrinâ, quam proponit. Habentur vero varia in istis libris Theologica, Physica, moralia, civilia, historica: Quo nomine prodesse ad omne sludiorum genus possunt. Selegit materias non vulgares, autorumque locos diligenter congessit. Notandi scil. sunt tales autores, qui, velint nolint, largiuntur de suo citra aliquod plagii crimen. similes quippe iis, qui aurifodinas ostendunt, quae deinde ab aliis occupatae justos efficiunt et bonae fidei possessores. Quanquam enim, qui paulò peritior est illarum rerum, facilè subolfacere possit, quibus indiciis profecerint aliqui, obijci tamen illis crimen non potest, quod in com~unes fontes facile sit unicuique incidere. Atque hîc in universum de omnibus disputationibus et dissertationibus monere velim, eas diligenter collatas locorum communium vicem praestare posse: Solent enim plerumque autores earum in omnibus congerendis, quae quacunque ratione ad argumentum pertinent, esse operosi, et maximè singularia congerere. Seligendae verò sunt, quae de argumentis rarioribus scriptae sunt: quarum vastu~ numerum, si quis agat, facilè quis congerat; ac velim eas accuratiùs notari, quod consilium Cinelli fuit in Bibliotheca volante. In Jurisprudentiâ multae sunt exquisitissimorum argumentorum disputationes, quae prodesse JCtis variis in rebus possunt.

ALEXANDER TASSONUS mirabilis ingenii homo fuit, Italus, singularem ex eo laudem qvaerens, qvod optima scripta veterum ac recentiorum communi omnium seculorum et hominum judicio approbata, molestissim et invidiosâ censurâ vexaret, semper in illis qvaerens, qvod carperet et reprehenderet, et nodum nonnunqvam in scirpô. Scripsit Italicá linguâ librum, cui titulus: Pensieri diversi, i. e. variae cogitationes, in qvo multa notabilia et vexata problemata proponuntur, Physica, moralia, civilia, Historica, qvorum rationem indagat. Dignus liber lectu est. Prodiit Venet. Anno 1646 in 4 to. Credo verò hunc librum natum esse primùm autori ex excerptis. Non immunis ab illius cavillis fuit Homerus è veteribus, cujus ineptias 500. sententiis voluit ostendere; Non Franciscus Petrarcha è recentioribus, qvem integro libro castigavit, ab aliis vicissim convitiis, ut par erat, exceptus. Integras in Italia Academias scriptis contumeliosis provocavit. Ut ostenderet ingenium ad paradoxa natum edito libello Carnificis se panegyristen praestitit, qvo aliqvorum risum, aliqvorum indignationem incurrit, in aliqvam certè infamiae partem ipse venit. Eristicorum ejus scriptorum Catalogus habetur apud Leonem Allatium in apibus urbanis, unde desumptus praefigitur huic libro Inter illos libros praecipuè nominari

BALTHASAR BONIFACIUS Historiam ludicram edidit. Vir ille penè infinita scripsit, ut solus Bibliothecam faccre possit, diffusae lectionis, nec tamen nullo judicio. Scriptorum ejus Catalogus habetur in ultimô capite Historiae Indicrae. Ipsa verò historia ludicra varia habet ex historiis collectanea, et qvidem selecta, de qvibus non facilè cogitarint alii. Occurrunt non pauca ex naturalibus, ac multa subministrantur de argumentis selectis aliqvid dicturo. Prodiit Bruxell. anno 1656 in 4to.

JACOBUS PONTANUS, Jesuita doctus, Attica bellaria, ut vocat, scripsit, i. e. varia collectanea historiarum, rituum, salium, facetiarum, in qvibus multa occurrunt notatu digna, quanqvam argumenta tamen vulgaria interdum immiscentur. Postrema editio prodiit Francof. 1644. in 8vo. Idem Progymnasmata in lucem edidit, in qvibus per rationem colloqviorum varia proponit in usum linguam latinam addiscere cupientium, ac eorum, qvi antiqvitatum aliarumque rerum notitiam sibi parare velint. Simili modo per colloqvioru~ forma~ alii collectanea varia dedere, ut Torqvemada in Hexaêmero suo, Erasmus Francisci, Harsdofferus in variis scriptis, Martinus Zeilerus in Dialogis suis Germanicis.

JOHANNIS RAVISII Officina liber utilissimus est ad omnem doctrinam. Nam exempla vera, fabulosa sub titulissuis collegit; sed breviter admodum, ne nimiâ mole opus gravaretur. Ad carmen seribendum non parum conducit, ubi exempla fabulosa utramqve paginam faciunt. Horum autem magna ac benè digesta ibi farrago est, et ita compendiose instituta, ut carere illo non possint, qvi exercitia oratoria et poetica tractant. Exiguo illo libro feliciùs uti possumus, qvam diffusis Zvvingeri et Beierlingii libris. Ipsa illa officina dudum non ampliùs comparuit in officinis librariis. Ejus epitome aliqvoties impressa est. Prodiit Genevae 1626. in 8vô. Hoc librô tanqvam locis communibus in hôc genere uti qvis potest, adjectis vel in margine, vel mundâ chartâ interposita, qvae illic non notantur.

JOSEPHUS LAURENTIUS, Lucensis, scripsit Polymathiam, sive variae antiqvae eruditionis libros sex, qvos ille voluit esse tanqvam Pandectas antiqvitatum, tam Romanarum qvam aliarum. Placet sanè consilium istius viri: qvanqvam imperfectum opus, et infinitis modis possit ampliari. Editus primùm est in 4to liber, sed postea plenior in fol. prodiit Lugduni an. 1666. Collectanea illa in stituta sunt sub formâ Dissertationum de materiisantiqvariis, Viris doctis, tam in qvam extra Ita iam, inscriptarum: editio illa in 4to praefationes habet praemissas, in qvibus molestâ [Griechischer Text] semper Lipsianizat, qvas omisit in seqventi editione, qvae loco illarum rebus auctior est. Praeter collectanea nihil praestat ille Autor; rara judicii apparet vis; qvintus et sextus liber per indices et lemmata varias antiqvitates congerit; adjectis autoribus, qvi de iis fusiùs tractarunt.

GALEOTTUS MARTIUS, Philosophus et Medicus Italus scripsit librum de doctrinâ promiscuâ elegantem Francof. editum in 120 An. 1602. Exiguus liber est, sed continet multa memorabilia, Medica, Physica, Philologica, Mathematica. Dolendum est, intercidisse libros ejus tres de rebus vulgo incognitis, qvos Matthiae Hungarorum Regi inscripserat, à cujus Bibliothecariô Brassicanô cum excudendos accepisset Oporinus Typographus, ab Italô qvodam furtim subrepti sunt, teste Neandro in praefatione illâ, qvam de re Bibliothecariâ agentem praemisit Graecaelinguae Erotematibus pag. 219.

SORBIERIUS Historiographus Regis Galliae, Vir variae doctrinae, Gallicâ linguâ epistolas scripsit varii argumenti, in qvibus occurrunt Philologica, Philosophica, Mathematica, Medica, Historica, Poëtica, ad varios Galliae viros doctos perscripta. Multos habemus autores, qvi in epistolis collectanea scribunt: adevitandum enim locorum communium titulum, talem aliqvam formam libri comminiscuntur autores, ut tamen cum aliqvô apparatu videantur tradere collectanea sua. Multa habentur in illis, quae spectant ad Historiam literariam recentiorum temporum. Caeterùm de epistolarum scriptoribus, sunt enimlongè plures qui sub hôc titulo collectanea congesserunt, integrô capite

CASPAR DORNAVIUS, Philosophus et Medicus, diligens fuit in nugis, sed eruditis. Aliàs qvidem, Catullo dicente, turpe est difficiles habere nugas, sed pulchrum est habere doctas. Collegit ille ridicula rerum encomia, tam è veteribus qvam è recentioribus autoribus, Graeca, Latina, Germanica. Editus liber ille est Hanoviae an. 1619. in fol. hoc titulo: Amphitheatrum Sapientiae Socraticae Joco-seriae. Multa illic habentur, quae ad honestam animi relaxationem faciunt, et cum voluptate legi possunt. Scilicet juvant etiam mimi in eruditorum theatro: mallem tamen omisisset qvaedam scurrilia Germanica. Ejus exemplo in Batavis prodierunt talium argumentorum scriptores uno volumine collecti.

LAELIUS BISCIOLA Hispanus fuit. Scripsit horarum succisivarum duo volumina in fol. qvae edita sunt Ingolstadi typis Adami Sartorii an. 1611. Varia continet ille liber naturalia, moralia, historica; typis mendosè exscriptus est; pleraqve ex Plinio et ejus compilatoribus, Solino et Vincentio, desumpta. Incidunt tamen nonnunqvam, qvae notari merentur. Referendus est ad Lo. corum Communium scriptores gregarios: nam non ista judicii vis et industria è collectaneis illis relucet, qvae adhiberipoterat et debebat. Multos tales habemus libros, qvi crambem eandem centies recoqvunt, et de chartâ in papyrum seribunt: Eqvibus omnibus si unum aliqvod conficiatur cum judiciô volumen, per me qvidem scriptorculorum illorum [Griechischer Text] .

SIMON MAJOLUS scripsit Dies caniculares, ut vitaret locorum communium simplicitatem. Mirè ingeniosi sunt autores in titulis Locorum communium excogitandis, per omnia scientiarum genera: qvemadmodum Postillarum scriptores, qvorum facilè qvis integrum Lexicon confecerit. Ita Caspar de Reies librum inscripsit Campum Elysium jucundarum qvaestionum, cum collectanea tantum varia contineat; Ramirez de Prado librum miscelliargumenti Philologici inscripsit Pentecont archum, sive, qvinqvaginta militum ductorem, stipendiis Ramirezii de Prado conductum, cujus auspiciis varia in omni liter arum ditione monstra profligentur, abdita pandantur, latebrae ac tenebrae pervestig entur et illustrentur; Qvo nil stultius excogitari potest. Qvia 50. libro capita sunt, ideo pentecontarchum inscribit. Sunt autem omnia Philologica, non qvidem indocta, (nam Sanctium aliqvilibri autorem volunt) sed titulus credo ab ipso Autore additus Thrasonismum Hispanicum sapit. Noster Majolus per modum Dialogi tractat argumenta, in qvae sediffundit. Olim aliqvot tomis in 4to editus erat ille liber, novissima editio Francofurti in fol. prodiit tomis II. Totus liber est qvasi cinnus rerum variarum, filo tamen meliore textus, qvam Laelii Bisciolae liber.

JOH. STEPHANUS MENOCHIUS edidit Italicâ linguâ, tomis sex, varia collectanea, historica, Physica, sacra, moralia, Primum volumen sub ficto

LUDOVICUS CAELIUS RHODIGINUS vir fuit doctissimus, rerum naturalium et humanioris doctrinae peritissimus, et, qvod non parum ad laudes ejus facit, J. Caesaris Scaligeri Praeceptor. Extat ejus liber lectionum antiqvarum titulo, qvo continentur multa memorabilia, tam in naturali philosophiâ, qvam in Medicinâ, praecipuè verò in humaniori doctrinâ. Est inter praecipuos Bibliothecarum thesauros, et vario modo utilis: Qvae enim per totam ille vitam collegit, vel observavit, in hunc unum librum videntur congesta, ut non immeritò Cornucopiae vocari debeat. Extremam editionem procuravit Beckensteinius Bibliopola. Prodiit verò Francof. et Lipsiae Ann. 1666. in folio.

GUIDO PANCIROLLUS Memorabilium libros duos scripsit, qvorum prior deperditarum, posterior noviter inventarum rerum est. Eos notis illustravit Henricus Salmuht. Multa continentur in illis memorabilia. Eorum supplementum scripsit Michaël Watfonus, Collega qvondam noster in hâc Academiâ, in libro, cui Titulus: Theatrum variarum rerum, exhibens Excerpta et Annotata in libb. de rebus memor abilibus, Bremae 1663. in 8vo. editum. Illic in prooemio varia referuntur, qvae ad historiam hujus libri pertinent, et ad res, qvae illô librô continentur. Scripsit et Watsonus alium librum, cui titulus: Unio Sapientiae, Bremae Ann. 1658. in 120 editum, qvo habetur Synopsis totius Philosophiae. Est et ille inter locorum communium scriptores referendus; nam coacervat potiùs memorabilia singularum disciplinarum, non dogmaticâ methodô procedit.

CONRADUS LYCOSTHENES vir fuit magnae diligentiae in variis locis communibus digerendis, qvibus penè immortuusfuit. Operi ejus posthumo, ut dixi, manus injecit Zvvingerus, et sub titulo Theatri vitae humanae publicavit, qvibusdam de suis additis. Congessit Lycosthenes sub titulis Apophthegmata virorum illustrium et sapientum, qvi profectô utilissimus labor est, optandumque, ut aliqvis solidum corpus conficeret ex omnibus illis scriptoribus, qvorum permultos in omnibus habemus nationibus, Germanis, Belgis, Gallis, Hispanis, qvod non est hujus loci: plerique autem sic scripserunt, ut secundum personas disponerent, non secundum locos, vel nullo planè ordine congererent. Praeclarus est liber Erasmi, qvi Apophthegmata collegit secundum personas

Refero huc qvoque EMBLEMATUM COLLECTORES; Sunt enim et illi, qvi similium locos communes nobis suppeditant: Nihil enim aliud est Emblema, qvam, qvod picturâ repraesentatur, simile. Cum enim simile constet duabus partibus, [Griechischer Text] et [Griechischer Text] ; ita pictura exhibet [Griechischer Text] , lemma autem argutum, qvod ipsi imponitur, [Griechischer Text] . De ratione emblematum conficiendorum autores infrà nominabimus, neque hîc omnes emblematum scriptores nominare animus est, qvorum vasta sylva est; illos tamen recensebimus, qvi in unum aliqvod corpus emblemata collegerunt: qvibus qvi rectè uti norit, multum subsidii inde accipiet ad poematum inventiones, imò ad qvamcunque orationem/, praecipuè sacram. Non, qvod velim, orationes sacras semper incrustari apparatu hôc qvasi theatricô, ut fecerunt nonnulli, qvi integras Postillas emblematicas scripserunt; aut, qvi omnia orationis membra picturis illis emblematicis exornant: hoc enim, nescio qvomodo, videtur affectatum et comicum. Melius erit, si illis utamur tanqvam similibus, qvae apta sunt parere argutas inventiones, cum in meditationes sacras super aliqvot argumenta incidimus. E talibus scriptoribus nominandus est GIOVANNI FERRO, qvi omnes Italorum de Emblematibus labores uno volumine congessit, adjectis qvorundam emblematum iconibus: procedit autem secundum ordinem rerum. Prodiit ille liber Venetiis Ann. 1623. in fol. sub titulo, Teatrod Imprese. Illud verò utilissimum est in hôc librô, qvod indices varios adjecerit, qvibus tanqvam locis communibus uti possumus. Primus est omnium emblematum cum imaginibus et lemmatibus: primùm ponitur imago, res scilicet, qvae depicta est, et illi subjiciuntur omniae

Qvandoqvidem suprà de fimilium collectoribus diximus, nunc non erit incommodum etiam de ADAGIORUM SCRIPTORIBUS dicere. Est enim ille labor pernecessarius et maximi usus. Non est hujus loci de Adagiorum naturâ et reqvisitis dicere: id enim plerique praemittunt scriptores adagiorum suoru~ collectioni. At verum est, multa vocari adagia, qvae non sunt, sed gnomae, sententiae breves: contrà verò longè plura latitare apud Poëtas, Comicos praecipuè et Satyricos, qvae vel adagia, vel adagiorum loco esse possunt. Horum absolutum corpus hactenus nullum habemus. Promiserat is, qvem suprà laudavi,

ERASMUS ROTERODAMUS primus fuit inter adagiorum Collectores, qvod opus ipsi suo tempore profectô fuit difficillimum: Nam credo illum plus laboris operaeque huic scripto impendisse, qvam multis aliis. Liticulam illi aliqvando movit Caelius Rhodiginus, qvasi surripuerit sibi aliqva circa adagia meditata; sed non habet, qvo jactet se Rhodiginus, qvod guttulâ unâ vel alterâ hunc fontem auxerit: paucula enim sunt, qvae in opere ipsius antiqvarum lectionum habentur de qvibusdam adagiis. Etiam Verdierius nugacissimus ille veterum et recentiorum censor p. 158. ungues suos in hoc opere figit, cui similem ille ne paginam qvidem scribere poterat. Multae sunt operis ejus editiones, Frobeniana est emendatissima. Edidit et Henricus Stephani è typographeo suo. Nova editio omnium est corruptissima, licet caeteris locupletior: nam adjecti sunt Erasmi Chiliadibus Cognati, Junii, et aliorum autorum adagia. Liber est, qvô nemo carere potest Latinae linguae paululum studiosior. Sufficere tamentyroni epitome ejus potest, et in Germania et Amstelodami nitidior edita. In qvá praeterea laudandum est, qvod adagia suis sub titulis ponantur, qvod non fit in magnô opere, ubi index supplet locorum com~unium titulos.

JANI GRUTERI Florilegium Ethico-politicum aliqvot tomis multarum gentium adagia complectitur. Colliguntur in hôc librô sine ordine breves sententiae, et adagia Graecorum, Latinorum, Germanorum, Italorum, Belgarum, Hispanoru~, Gallorum, Anglorum; sed confusum chaos est, et planè non ad usum: esset verò maximè, si sub titulos redigerentur. Uti tamen hôc librô vel sic possumus, et si tantum temporis ipsi impendere velimus, redigere possumus in ordinem. Sed multa hîc habentur, qvae vix argutae sententiae laudem merentur: nam effata omnia, vel moralia vel civilia, in adagiorum censum venire non debent. Notulas aliqvas brevesadjecit, ubi sententiarum sensus obscurior, praesertim in Publii Mimi sententiis, qvae omnium sunt argutissimae. Neque gnomae et jambi, qvos ipse confecit, sunt contemnendi, qvi et in Polyanthiâ ejus leguntur, et seorsim in libro, cui titulus Bibliotheca Exulum, habentur. Tres ejus libri partes constituuntur. Editus est Francofurti 1610. in 8vo.

JOH. ANTONIUS BERLUCIUS Adagia selecta an. 1632. edidit in 8vô, cum eleganti praefatione, in qvâ exhibetur methodus usurpandi, imitandi ac inveniendi adagia. Continentur in illô libro adagia Graeca, Latina, tum et hemistichia adagialia, apud Poëtas occurrentia; sed nimium brevis est in colligendis iis: multa enim obscuriora sunt, qvam ut sic statim intelligi possint. Sed ab illis fortè ad Erasmi Chiliades remitti possumus: tituli sunt magnâ curâ dispositi, qvod optimum in hôc librô est. Caeterum omnia illa referuntur adagia et adagialia sine autore et teste, qvod fieri tamen non debebat: nisi enim apud autores rectum eorum usum inquirere possimus, frustraneus ille labor est, deinde dubius semper quis haeret, an verum sitadagium, quôvis sensu usurpandum. Multa quoque afferuntur, quae adagiorum nomine non digna sunt: Liber interim non contemnendus, cujus telam si quis pertexat, atque illa, in quibus deficit, suppleat, praeclarum ille opus con cinnare possit.

Collegit et Erasmi Adagia, aliasque sententias proverbiales, Graecas, Latinas, Germanicas sub certis locorum com~unium titulis JOSEPHUS LANGIUS, quae Argentorati Anno 1596. in 8vo. impressa sunt. Loci verò illi concepti sunt secundum seriem illam, quam Sturmius olim excogitavit, et in Compendio suo Latinae linguae ac Thesauro Elocutionis Graecae secutus est Joannes Benzius. Qucrum locorum insignis sanè usus est, si illa methodus in omnibus adhibeatur. Proponitur animo idea rerum inter se connexarum. Sed adagia, cum ad varias actiones speciales referri loleant, istis generalibus titulis non possunt omnia comprehendi. Subjungendi itaque generalibus illis titulis sunt specialiores, ut fecit quidem Langius: Sed illi pauciores sunt, longèque plures requiruntur.

Dixi suprà, hemistichia aut versus integros Poëtarum adagiis aeqviparari. Si quis iis commodè utatur, magnam elegantiam conciliat sermoni, inprimis Epistolis, ac isti dicendi generi, quod numerô et periodis non morosè nimis adstringitur: nam in oratione seriâ vel nullus, vel rarus earum usus. Est verò Homerus omnium Poëtarum Pater et Princeps, adeoque adagia aliqua ex illo collecta venustiora prae caeteris sunt Edidit itaque JACOBUSDUPORTUS, Cantabrigiensis, Graecae linguae in Academiâillâ Professor, Gnomologiam Hemeri, Cantabrigiae Ann. 1660. in 4to. Illô in librô sub titulis certis collegit sententias Homericas, quarum aliquae adagiorum titulum merentur; aliquae tantùm sententiarum nomen. Laudabilis qvoqveille labor est eam ob causam, qvod duplicem parallelismum adjecerit, unum è locis S. Scripturae, qvibus Gnomae Homericae vel affines, vel non absimiles, alterum è gentilibus scriptoribus, Poëtis, Oratoribus: addidit passim Notas Criticas. Subjecit triplicem indicem, sententiarum, locorum Scripturae, et vocabulorum, ideoqve non solùm in eloqventiae usum, sed et ad exegesin commendari labor ille potest. Qvo argumento se Boganus Anglus exhibere voluit, cujus extat Homerus Hebraizon, qvô in librô collegit phraseos Homericae textusqve Hebraici et Graeci in S. Codice parallelismos. Imitatus videtur Michëlem Neandrum

Qvod in Homero fecit Duportus, id ante illum in Virgilio fecerat VALENTINUS ROTMARUS, qvanqvam dissimili ingeniô et judiciô, addo et labore; nam imperfectum opus est, et longè plura nobis dare poterat. Scripsit Centurias V. et Decurias tres versuum proverbialium. Liber editus est Ingolstadi ann. 1570 in 8vô, qvi rarò reperitur: sed tamen sperni non debet, cum ad ejus exemplum institui plura talia possint. Aliqva ex illo excerpsit Rudolphus Goclenius in praxi artium generalium, ubi agit de analysi affectionum troporum, et ex Eclogis Virgilianis Rotmariana adagialia in hunc locum conjecit. Idem qvoqve in Virgilio Barlandus fecit, cujus extant Versus proverbiales, Basil. Ann. 1539. in 8 editi. Spachius in Nomenclatore Philosophico qvoqve nominat Hieronymi Clocii versus proverbiales ex Virgilio Cremonae apud Vincentium Conctum 1562 in 8. editos, qvos ego non vidi. Si qvis in Juvenalem et Horatium similem laborem suscepturus esset, vel omnes eorum versus adagiales sub titulos redigere vellet, qvod neminem hactenus fecisse memini, promptuarium aliqvod hôc in genere habituri essemus. Sed pauci sunt, qvi Veneres illas intelligunt. Qvi Flores Poetarum collegerunt, non pertinent ad hanc classem; nam illi simplices sententias et descriptiones tantùm exhibent.

Prodiit et liber cum illo titulô: Acutè dicta omnium veterum Poëtarum, Parisiis An. 1664. in 120, cujus autor non adjicitur, nisi fortè Philippi Briëtiisit, cujus Syntagma de Poëtis miserum certè et jejunum praefigitur. Magnificum aliqvid spirat titulus; nam, ut frons libri promittit, opus editum est ad usum Sereniss. Ducis Gvisii: Sed tenuis labor est, et, ut verè dicam, ineptus, qvamqvam titulus faciles emptores allicere posset. Certè, cum nucleos deberet colligere, non nisi cortices collegit, et praeterea ex omnibus Poëtis paucissima, qvae nec gnomae sunt, nec adagia, nec phrases, nec descriptiones. Totus inanis supervacuusqve labor est. Hayneccii Medulla Terentiana, Tulliana, sententias tantùm continet. Ita Dibaudius flores et sententiosè dicta è Senecae Tragoediis collegit.

Adagia Graecorum è Zenobiô seu Zenodoto, Diogeniano et Suidae collectaneis

Adagiorum sacrorum Scriptores segregari à plebejis et civilibus debent; pleraqve enim illorum ita sunt comparata, ut communis illa oratio respuat et profanum aliqvod sonent, si profanô sermone temerentur: latitant illa permulta in Codice V. et N. Testamenti, nondum dignè satis excussa. Hebraica adagia collegerunt Plant avitius, Drusius, et Buxtorffius, qviè Rabbinis sub titulis illa collegit, arguta profecto et in qvibus multum est sapientiae reconditae. De adagiis N. Testamenti Diatriben scripsit Joh. Vorstius, qvae edita est Coloniae Brandenburgicae in 4to ann. 1669. Latitant in scriptis Patrum antiqvioribus insignia adagia, qvorum collectio utilissima est; sed pauci sunt, qvi in hôc genere suam exercuerunt industriam. Enostratibus Theologis JOACHIMUS ZEHNERUS adagiorum sacrorum Centurias V. scripsit, qvas ex universo Bibliorum Codice collegit. Editus est liber Lipsiae in 4to An. 1601. Adagia illa parallelismis illustravit, tum Patrum tum gentilium qvoque scriptorum, qvae prodesse magnopere possunt ad orationes sacras. Scripsit et similitudines Biblicas, qvae adagiis accenseri optimè possunt, et ad eundem usum transferri. Ultimo loco scripsit similitudinum Biblicarum [Griechischer Text] , pro ratione materiarum convenientium in locoscommunes digesta. Addidit deinde indicem, qvo disponit similia secundum Scripturam, qvae prodierunt Lipsiae anno 1604 in 4to. Scripsit et adagia sacra Martinus Delrio Hispanus, autor satis notus è Disqvisitionibus suis magicis aliisqve scriptis. Habentur verò illic adagia è patribus excerpta; sed imperfectus ille labor est, qvem qvidem Aloysius Novarinus ampliorem suscepit, publicato ejusdem

Non negligendae sunt vernaculae exterarum gentium deliciae. Habet Italica lingua miras Veneres, omniumqve argutissima est in explicandis animi sensibus; qvod docent tum poëmata tum dissertationes ab illâ natione scriptae, apud qvam qvasi in legem abiit, ut non nisi argutè efferant animi sensa; in qvibus ita versantur, ut fastidium excitent nimiâ argutiarum copiâ. Qvod ad proverbiaill orum attinet, primô locô recensebo Angeli Monosinii florem Italicae linguae libris 9. comprehensum: in qvorum qvinqve prioribus agit de congruentiâ Florentini sermonis cum Graeco Romanoqve, ubi praeter phrasin et Syntaxin plus mille proverbia conferuntur et explicantur. Prima itaqve pars illius libri adagiorum est [Griechischer Text] comparativa, qvae demonstrat, qvae adagia Italis cum Graecis et Latinis sint communia. In ultimis 4. recenset peculiaria et propria adagia, tresqve illorum chiliades. Addidit indices adagiorum et rerum notabilium uberrimos; sed locos communes vel titulos non adjecit. Elegans est et doctus liber, editus Venetiis ann. 1604, in 4to. Prodiit, si recte memini, altera ejulocupletior editio.

JULIUS VARINUS edidit elegantem librum, cui titulus: Scuola del Volgo, qvi editus est Veronae ann. 1642 in 120. Habentur in illô libellô proverbia Italica, secundum actiones humanas disposita, qvibus simul per connexionem aliqvam prudentia qvaedam moralis et civilis ex istis adagiis efflorescens in culcata, qvam ego methodum omnibus proverbiis applicatam vellem. Cum enim illa nascantur ex actionibus hominum, earumqve circumstantiis, è qvibus has sententias velut universalia colligit populus, elegantissimè eò referuntur. Ideoqve elegans titulus est, qvem Autor proposuit huic libro, qvod vocet illum Scholam vulgi: nam vulgi haec sapientia est, ejusdemque schola non solum, sed et sapientum. Nam de his qvoqve interdum verum est: Vox Populi, Vox Dei. Non ineleganter Draxe in Praefat, Bibliothec. suae scholasticae: Veteris Philosophiae reliqvias nobis pr egustandas propinant, sunt ingenii cotes, dotes, et indices: sunt vitae ordinandae norma et amussis: vitia humana non tamsalse et scitè qvam cum autoritate qvadam exagitant: sunt memoriae subsidia et promptuaria: declamaturis et subito dicluris amplum et aptum è re nata sermonis appar atum auditoribus accommodatum subministrant: orationem nostram allegoricè, ironicè, metaphoricè, et byberbolicè enunciatis voculis decorant et exornant. Est et alius qvispiam Orlandus Persqvetus, qvi proverbia Italica congessit ordine alphabeticô, et in thesauro Gruteri habetur; sed caeteri illi praeferendi. Mentio etiam fit, si rectè memini, in postremis Ephemeridibus Gallicis novi cujusdam autoris, qvi proverbia Italica congesserit, cujus mihi

Gallicorum Adagiorum scriptores pauci sunt, qvantum ego qvidem memini. Bibliotheca certè Thuana, qvae illos memorare deberet, paucos habet de hôc argumentô scriptores, qvem tamen ex gente suâ collegisse, verosimile est, qvos nancisci potuit. Solùm illic habentur proverbia Gallica à Joh. Aegidio Nuceriense edita, et liber qvidam proverbiorum Gallicorum sine autore. Eorum aliqva collegit Gruterus, et Florilegio suo adjecit. Extant qvaedam de proverbiis Gallicis dissertationes, à qvodam Fleury de Belingen Hagae Comitis Ann. 1653. editae, hoc titulo: Essays des Proverbes et autres questions cureiuses proposee et exposee en forme de Dialoge Gallus aliqvis le Duc scripsit librum: Proverbes en Rimes, ou rimes en proverbes, Paris. 12. 1665.

Belgica Adagia collegit singulari libellô Samuel Brun: inprimis autem illa, qvae metrica sunt. Habentur et apud Gruterum alii autores; Sed parcior fuit in illis colligendis gens illa. Hispanica Fernandus Nunnez Professor Eloqventiae et Graecae linguae in Academiâ Salamanticensi collegit. Addidit Juan de Mal Lara Proverbiorum Hispanicoru~ Centurias X. cum titulo: La Filosofia vulgar, ubi proverbioru~ explicationem prolixam subjungit. Editus est liber Anno 1621. in 4to. Scriplit et alius Juan Soropan de Rieros librum Medicum, è proverbiis Hispanicis concinnatum, ubi proverbia Medica examinat et com~entario illustrat. Titulus libri est: Medicina Espannola contónida en proverbios vulgares ennra lcngua. Singularis ille proverbiorum usus est, qvi nemini aliàs in mentem venit, qvo in artis medicae doctrinam illa adhibentur. Est vero elegans liber, ac multa habet ad eam rem pulchrè aptata adagia. Aliqvot adagia Hispanica in rythmos Belgicos convertit Constantinus Hugenius, qvae inter poëmata Belgica reperiuntur.

Anglica Adagia variis autoribus collecta sunt, primùm à Cambdenô in Reliqviis Antiqvitatum Britannicarum, Anglicâ linguâ scriptis, (vocantur Romains). Post illum alii qvidam autores non satis cogniti. Tandem Jacobus Howel [Griechischer Text] Anglicam edidit, caeteris omnibus locupletiorem. Ex omnibus postea qvidam anonymus I. R. instituit collectionem Anglicorum proverbioru~, hâc methodô, ut primùm ponat sententias proverbiales ordine Alphabeticô dispositas, deinde phrases proverbiales, tunc similia proverbialia, tum rythmos proverbiales, qvos seqvuntur proverbia rustica, et tandem proverbia singulis in Angliâ regionibus vernacula. Si qvis attentè illa perlegerit, tum Italicorum et Gallicorum magnam convenientiam cum Germanicis adagiis animadvertet. Liber editus est Cantabrigiae Ann. 1670. in 8 vo. Extat inter Anglos cujusdam Powels Dictionarium Anglico-Italico-Gallicum in fol. Adjiciuntur illi Dictionario proverbia Anglica, Gallica et Italica, non exiguâ curâ congesta. Eorum peritiam ut ostendat Autor, Epistolas aliqvas et oratiunculas ex meris proverbiis in tribus his linguis concinnavit; qvod in Latinâ linguâ fecit ingenii ostentandi gratia

Germanicorum Adagiorum scriptores aliqvos etiam habemus: inter illos sunt Sebastianus Franck, Autor variis in Germanicâ linguâ scriptis historicis notissimus, cujus adagia prodierunt Francof. Ann. 1541. in 8 vo. non utique contemnenda. Edidit postea Agricola proverbia Germanica cum explicatione, et Fridericus Petri singulari librô cui tit: Der Teutschen Weißheit, qvi caeteris omnibus locupletior videtur, verùm omnes sine ordine instituunt: Hamburgi prodiit Ann. 1605. Prodiit et à Georgio Henischio Thesaurus linguae Germanicae, qvem Lexici instar esse voluit, in qvo sub singulis vocibus adagia diligenter notavit. Verùm non fuit absolutus ille liber; pervenit enim tantùm usque ad literam H. Collegit Proverbia Germanica tribus tomis adjectâ explicatione rythmicá Eucharius Eyering, Islebiae in 8 vo. Ann. 1601. edita. Titulus libri est Copta Proverbiorum. Habentur in illo selecta proverbia, notatu digna: licet explicatio rythmica ad modum rudis poëseos germanicae sit instituta. Sed tamen et in illâ multa sunt non adeò inepta. Ex his autoribus, adjectis qvibusdam aliis, collegit postea Christophorus Lchmannut Florilegium suum Politicum, cujus extant tres partes in 120. editae Ann. 1643. Multa illic habentur arguta; quae, qvoniam sub titulis sunt disposita, interdum argutos conceptus epigram~atibus praebere possunt. Exemplô suô hôc demonstravit Kindermannus in aliqvô carmine nuptiali, et Joh. Heywood Anglicâ linguâ 300 Epigram~ata super 300. Proverbia scripsit. Schuppius aliqvô locô librum hunc adeò com~endat, ut post S. Biblia illum legi velit. Collationem Latinorum Adagiorum cum Germanicis instituit singulari librô Tappius, qvi labor non contemnendus. Ante aliqvot annos Paulus Winckler, Consiliarius Brandeburgicus, tres Chiliades sententiarum Germanicarum adagialium collegit, sub titulo gute Gedancken, Gorlitzii Ann. 1685. in 120 editas, qvae sunt elegantes et argutae.

Mentio suprà facta est de versibus sententiosis et adagialibus, eos colligi unum in volumen interest. Non ita pridem JOHANNES LANGSTON in lucem edidit Poëseos Graecae Medullam, Londini ann. 1679 in 8 vo. qvo collegit secundum Alphabeti literas initiales versus Graecos, vel adagii aliqvid vel gnomas habentes, et eum qvidem in finem, ut memoriae mandari possit à tyronibus, penè eodem modô, qvo Seidelius portam suam Graecae linguae edidit: Melior autem hîc selectus est. Idem jam antea ediderat similem in Latina linguâ laborem, sub titulô Lusus Poëtici Latino-Anglicani, qvi postea auctior prodiit: de qvo, cum hactenus non viderim, judicare haud possum. Alius Londini 1616. in 8 vo. liber prodiit sub titulo Bibliothecae Scholasticae instructissimae per Thomam Draxe congestus, et Principi regio Carolo inscriptus; ubi Latina, Graeca, Gallica, Anglica adagia et versus sub titulis aptis reponuntur. Utilis qvidem ille liber est, verùm longè plenior

Atque haec dicta sufficiant de proverbiorum scriptoribus, qvorum adhuc alii sunt, qvos non nominavi, ac datâ operâ omisi. Adjici etiam his possunt Proverbiorum Arabicorum Centuriae II. cum interpretatione Latinâ et scholiis Josephi Scaligeri, et Thomae Erpenii, qvorum locupletissima editio prodiit in 8 vo Lugd. Batav. ann. 1623. Edidit qvoque Andreas Tscherningius, Professor Poëseos in Academiâ Rostochiensi, ex Erpenianâ editione proverbia Arabica, qvae in Germanicam linguam convertit, scholiis qvibusdam adjectis. Edita qvoque est Persicorum proverbiorum centuria, collecta et versione notisque illustrata à Levino Warnero, Lugd. Batav. in 4 to. ann. 1644. Recensentur ab aliis Paroemiographi, qvos videre mihi non contigit. Erasmus lib. 17. epist. 3. de omnibus Adagiorum scriptoribus sui temporis agit. Israël Spachius nominat Hub. Susannaei proverbiorum Ciceronianoru~ Connubiu~, qvi error est, et à Martino Lipenio qvoque transsumptus: non enim de proverbiis, sed adverbiis liber ille agit. Laudantur qvibusdam Ferrieri collectanea proverbiorum, Colon. 1612. Fungeri Proverbiorum Farrago Lugd. Batav. in 8vo 1585. et 1595. Germbergti Proverbtorum Centuri# Basil. 8 vo. 1583. Gerschovii Centuria Locmannia Proverbiorum Arabicorum distichis Latinis expressorum, Gryphisv v. 8 vo. 1635. Henrici Stephani Proverbia Epigrammatica vel Epigram~ata proverbialia. Scripsit et Aloys. Cynthius de Origine vulgarium Proverbiorum, Venet. 1526. Est Jac. Mejeri Hortulus Adagiorum, Basil. 120. 1677. et plura alia à Lipenio diligenter congesta: Qvae cum non viderim, nihil de illis pronuncio. Seiboldi Adagia Latino -Germanica multa habent lutulenta et plebeja.

JOH. THOMAE FREIGII Ciceronianus, Basileae ann. 1669. editus, etiam inter locorum communium scriptores referendus est, cujus liber hôc titulô prodiit, usui eloqventiae inserviens. Concinnavit ille è scriptis Ciceronis qvasi Encyclopaediam aliqvam, omnia verbis Ciceronianis aptè inter se connexis exprimens; in ordine instituendó, ut solent Ramistae, satis diligens, cujus ille typum et schematismum praemisit. Ad Deum verò et hominem omnia retulit: hominis locos dividit secundum partes, causas, adjuncta. Sub adjunctis comprehendit omnes artes virtutesque. De rebus moralibus et civilibus dissertaturo Loci Ciceroniani statim patent, qvibus exornari oratio, vel rerum argumentis vel verboru~ delectu, potest. Nunqvam enim penè oratio scribitur, qvin vel tota, vel qvâdam sui parte in loco aliqvo com~uni versetur: atque sic proderit oratori liber ille, qvemadmodum sacro oratori prodesse possunt libri de virtutibus et vitiis scripti, ut Peraldi summa virtutum et vitiorum, Cresollii Anthologia de selectis piorum hominu~ virtutibus, de qvibus infrà dicendi locus erit, cum ad Eloqventiae sacrae scriptores perventum. Idem Thomas Freigius in istô librô suô p. 508. uberiores locos communes promisit. Haec, inqvit, hact nus ex Ciceronis monumentis, locorum communium demonstr atio fuit: vix justâ unius aut alterius mensis medit atione sic nobis conscripta,

Edidit et JOHANNES RIVIUS Athendoriensis locos communes Philosophicos, quorum tomus tantùm primus Glauchae, suburbio Salinarum Saxonicarum ann. 1580. in fol. editus est; Qui quanquam liber utilissimus est, continet enim multa singularia, ad Grammatices, Dialectices et Rhetorices cognitionem; generalissima tamen illa [Griechischer Text] est per tabulas, ut vulgo vocant, analyticas, Ideoque ad Encyclopaediarum scriptores potiùs, quam ad locorum com~unium scriptores referendus est: Proponuntur enim integrae illic disciplinae. Est J. G. SCHIELEN Bib#enucleata, sive Aurifodina artium et scientiarum, Ulmae ann. 1679. in 4 to. magnifico hoc titulo edita, in quâ tamen per merum indicem citra summariam rerum commemorationem varia coacervantur, qvae usui interdum esse possunt. Sunt ZIMMERMANNI Analecta, in quibus varia philologica et critica colliguntur. Generalem aliquam locorum communium ideam sic satis commodè instructam, non tamen omnino sterilem, sed autoribus et materiis utcunque differtam, subjecit ALEXANDER FICHETUS Arcanae studiorum metbodo Lugduni, ann. 1649. editae, de quâ nos suprà. JOHANNES BENZIUS solos tantùm titulos locorum communium comparandae rerum et exemplorum copiae accommodatorum edidit bonâ ratione ex Sturmii doctrinâ dispositos, quam Sturmius è Mylaei de scribenda rerum universitatis historiâ cepisse nonnullis creditur; de qua nos libro seqventi plura. Sunt in Theologicis, Moralibus, Historicis, Politicis, varia promptuaria, adversaria, ut Canisii, Hondorffii, Dinothi et aliorum. In Gallica linguâ multi libri sub titulo Collectaneorum (Recueil) et discursuum prodierunt, ut Montaigne et plurium aliorum, de quibus Sorellus in Bibliothecâ Gallicâ legatur. Nos illa hic omittimus, et quoniam plerique ad certas disciplinas pertinent, datá occasione de iis dicemus.

CAP. XXII. DE EODEM ARGUMENTO ET DE POLYGRAPHIS.

MUlta superiore capite de Locorum Communium Scriptoribus diximus; sed longè plura restant, qvam ut paucis pagellis illa enarrari possint. In antiqvis ut multi sunt, ita Antoninus qvoqve Imperator eò referendus est, in libris [Griechischer Text] , sive, de vitâ suâ ad se ipsum, qvos excerptorum nomine vocat Barthius Adversar. libr. 51. cap. 16. et lib. 1. c. 11. ac uberioribus collectaneis illustravit Thomas Gatakerus, ut moralium sententiarum thesaurus esse possit. Procli [Griechischer Text] poëtica ad hanc qvoqve classem pertinet, qvam edidit Schottus Hanoviae 1615 in 4. Fuere vel per dialogos instituta talia collectanea, qvod fecisse videmus Macrobium in Saturnal. libris, vel methodo erotematicâ, ut Plutarchus in qvaestionibus convivalibus, Athenaeus in Deipnosophistis; vel per Epistolas, ut fecit Seneca, cujus Epistolae non sunt nisi sententiae congestae, ac multi è recentioribus, qvi qvaesita per epistolam scripserunt, ut Fortunius Licetus, cujus extant multi hoc titulo libri, Janus Parrhasius, Laurentius Pignorius. Et qvis recenseat omnia nostro tempore Mellificia, Promptuaria, Calligraphias, Aeraria, Apparatus, Parnassos, Scintillas, Flavissas, Flores, Florilegia, Miscellanea, Semestria, Otia, Promulsides, Conjectanea, Varias Lectiones, Observationes, Dies Caniculares, Sylvas, Adversaria, Singularia, Praecidanea, Analecta, Dies geniales (qvo titulo Alexander ab Alexandro optimum librum edidit, à Tiraqvello commentario illustratum), Stricturas, Exercitationes, Florum Sparsiones, Spicilegia, Memorabilia, Benedicta, Laudabilia, Notabilia, Cinnos, Politias literarias, qvo titulo Angelus Decembrius librum edidit, homo doctior qvam eloqventior, qvod Barthii Adversar. lib. 1. c. 2. judicium est.

Referendi etiam huc Indicum Scriptores sunt, qvi et ipsi Locorum Communium scriptores, nisi qvod titulos solos ponunt, et lectores ad libros ipsos remittunt; qvales sunt in Codice sacro omnium linguarum, ut vocantur, Concordantiae; in Jurisprudentiâ Brederodii et Bertachini repertoria, Doringii Bibliotheca, qvi tamen ne primam qvidam Alphabeti literam absolvit; in Medicinâ Antonii Musae Index super Galenum; in Philosophicis is, qvem supra laudavi, Bernhardus.

Omnes denique illi scriptores huc pertinent, qvi digressionibus, allegationibus crebris in scriptis suis utuntur: quanqua~ ii ineptè plerumque rem suam instituant. In iis malè plerumqve audiunt JCti, qvi notissima qvaeqve infinitis testimoniis confirmant. Ridebat hunc morem Paulus Sarpius: Videatur Fulgentius in ejus Vitâ p. 151 Gall. edit. Qvidam in vanam ac inutilem pompam istis allegationibus paginas complent, qvod in Thoma Messanensi reprehendit Franciscus Petrarcha singulari epistolâ, qvae inter epistolas Philologicas à Goldasto collectas prima est: Animadverti, scribit ad illum, te in scriptis tuis omni studio, ut appareas, niti. Hinc ille discursus per ignota volumina, ut ex singulis aliqvid decerpens rebus tuis interseras. Plaudunt tibi discipuli, et omniscium vocant innumerabilium autorum nominibus attoniti, qvasi omnium, qvorum titulos tenes, etiam notitiam sis adeptus. Docti autem facilè discernunt, qvid cujusque proprium, qvid alienum sit: et rursus, qvid mutuum, qvid precarium, qvid furtivum, quid è medio haustum, qvid à praetereunte delibatum. Memoriam ostentare puerilis est gloria; Viro, ut ait Seneca, captare flosculos turpe est: qvippe qvem fructu deceat gaudere, non floribus. Tu verò in hâc aetatis parte vener abilis, et in tuâ professione clarissimus, imò, ut non semper pungam, sed interdum ungam, solus sine exemplo nostri temporis earum, qvtbus es deditus, liter arum princeps, nescio qvo juvenili animo, dimissis finibus tuis, in alienis pratis otiosus et vagans, inclinata jam die, interlegendis flosculis tempus teris. Placet ignota tentare, ubi saepe viam non inveniens aut vageris, aut corruas: placet illorum seqvi vestigia, qvi scientiam qvasi mercimonium aliqvod ante fores explicant, cum interim vacua domus sit. Certè tuum est, ad id potius niti, ut sis aliqvid plus, qvam videris. Operosa semper et periculosa jactantia est. Adde qvod, cum magnus videri voles, innumerabilia incident, qvaete non modo veram ad mensuram redigent, sed infra etiam contrahent.

Hucilli qvoqve pertinent, qvi autores deperditos citant, suppressis iis, unde hauserunt, hâc ambitione ducti, ut ipsi postea pro veris autoribus laudentur: de qvo artificio Thomasius lib. de plagio §. 260. et §. 573. eodem à Petrarcha sale defricandi. Defendit tamen eos Thomasius, qvi multos eosqve saepe minutos autores allegant, qvi ex aliis deprompserunt sua, quàm ipsos fontes, qvi fortè non sunt ad manus. Vide eum libro de plagio §. 173. Et hoc vel ideo debere fieri ille putat, ne in plagii suspicionem incidamus: etsi non desunt è Scholasticis et Melanchthonis scholâ, qvi hanc inter se [Griechischer Text] habuere, ut citra

Negarinon potest, hoc allegandi cacoe~thes à Germanis plus, quam necesse est, freqventari, unde sinistra exterorum de iis judicia. Hinc Scaliger in Excerptis à Fabro editis p. 80. ubi de Erasmo, Melanchthone, Gesnero judicia fert, ita de iis: Hi tamen tres simul componendi magni locorum collectores fuerunt potius, quam suum aliquod in medium proferentes; quod vitium cum omnibus Germanis familiare habent. Duos tantum excipio, Georgium Agricolam et Beatum Rhenanum. Haec illic, sed manifestâ maledicentiâ in bonos viros, jactantur. De Erasmo improba haec calumnia est, nec minus de Melanchthone et Gesnero. Non reprehendendi sunt, quod locos communes scribere voluerunt rei literariae juvandae gratiâ, qvorum tum temporis, cum renascerentur literae, magnus erat usus. Et gratiae illis agendae erant. Id verò Germanorum esse fatum solet, ut eorum operâ et industriâ exteri feliciter utantur, quod ut dissimulare tutiùs possint, convitiis et contemptu eam à se suspicionem amoliri conantur. Caeterùm Erasmi divinu~ judicium totscripta loquuntur, nec ipsa invidia diffitebitur. Ipse quoque Scaliger alibi adversus Patris sui acerbissimas invectivas Erasmu~ tuetur. Sunt et Melanchthonis et Gesneri scripta maturo satis judicio et stylo rei acommodato adornata, de quibus jam suprà diximus. In Gesnero Cardanus lib. 10. Paralipomenon in Historia Lapid. et Metallor. p. 525. reprehendit quidem, quod Plinio nimium addictus quaedam falsa suis admiscuerit, rejectis Georgij Agricolae verioribus sententiis; sed magnis tamen elogiis ornat. Cogor, inquit, aliquid dicere adversus praestamissimum

Jam praecedente capite aliqva de Locis Communibus per certos Anagnostas colligendis monueram, ac sanè magna ejus rei utilitas esset. Ipsi Anagnostae multum in studiis eos juvant, qvosunt audita lectis jucundiora et tenaciùs haerent: qvâ de re Scaliger Exerc. 308. Et haec qvidem collectanea in historicis, politicis, moralibus, magnum usum habebunt, non aeqvè in Philosophicis, qvantum ad doctrinas et conclusiones; nisi fortè ad historiam respexeris. Qvam ob causam probare neqve ego consilium illud possum, qvód Cartesio non nemo proponebat, de qvo habetur in Epistolarum ejus parte 2. Ep. 100; consilio scilicet de colligendo in unum librum, qvicqvid eximii in aliis omnibus sparsim reperitur. Eâ de re verum ille judicium interponit: Vereor, inqvit, ut possibile hoc sit consilium: nam praeterqvam, qvod saepè difficillimum est de alienis scriptis judicare, et utilia ex illis desumere, relictis inutilibus, veritates in libris huc atqve illud sparsaetam inconnexae sunt, et ab invicem independentes, ut plus industriae et ingenii reqviriputarem ad illas in corpus unum concinnâ proportione et ordine juxta consilium autoris componendas, qvam ad tale corpus propriâ arte fabricandum: Non qvod propterea sint spernanda aliena, siqvidem utilia reperiantur; sed neqvaqvam puto, tempus praecipue adhibendum esse illis colligendis. Deniqve si qvispiam Scientiarum fundamento investig ando par esset, is esset culpandus, si vitam tereret in illor um particulis per Bibliothecarum angulos latentibus disqvirendis: qvi verò ad hunc tantùm laborem idonei suerint, neqve scient sagaciter eligere, neqve electa sapienter disponere. Reprehenditeum porrò, qvod religionem cum scientiis misceat, et qvod ex his conficere velit scientiam aliqvam universalem, qvam possint adolescentes ante vicesimum qvartum aetatis annum intelligere et addiscere. Rectè haec à Cartesio cogitata improbantur: Nam qvod in Politicis Lipsius è Centonibus ac variis Autorum sententiis doctrinam de principatu congesserit, et in artis et praeceptorum formam redegerit, non tam ex autoribus

Ad locorum com~unium scriptores referri qvoque debent Polygraphi; nam et hi, cum in multa se diffundant, multa ipsi ex aliis coacervant, ut soli Bibliothecam scribant. Non idem eruditis sensus est. Aliqvi annos integros trahunt in libris scribendis, et in eorum expolitione penè vitam omnem impendunt: Aliis una nocte velut fungi nascuntur libri. Utrinque peccatur: Nam et nimia cura saepe obest perfectioni operis; est, ubi impetus pulchriora cogitata extundit, cum illi, qvi manum de tabula tollere nesciunt, nimiâ diligentiâ rem perdant. Media est inter praecipitantiam et procrastinationem via. Qvidam Cunctatores sunt et Lentuli, qvidam Celeres et Fulminei: utrique, prout ingenium hominum est, rem vel perdunt vel restituunt. Judicii effectus est cunctatio, et qvi magna moliuntur, cunctari solent. Sunt tamen et torpida ingenia et testudinea, qvi tardo gressu eò procedunt, qvò Aqvilae uno volatu. De utrisque operose egit Bailletus libro de Judiciis doctorum, tom. 1. part. 2. cap. 11. ac multa tam ex antiqvis, qvam recentioribus produxit exempla. Nos illos Oligographos vel Bradygraphos mittimus, et de Polygraphis, tanqvam qvi ad Bibliothecarios scriptores propius accedunt, pauca monebimus. Scribendorum librorum nullum esle finem jam tum sapientissimus Salomon dicebat; Ac est reverâ res infinita: Ut enim cogitationibus hominum nullus statui finis potest, ita nec libris, qvi cogitationum partus sunt: qvibus lectores tandem deerunt, redeuntibus semper novis, qvi ad temporis sui genium accommodatiores sunt, et antiqvorum luminibus officiunt. Ita, qvod prudenter notavit Cardanus Paralipomenon lib. 1. cap. 13. fieri solet, ut singulis temporibus collectis in unum multorum laboribus unus pro multis legatur, in cujus scriptis omnium praecedentium sententiae et splendidius comprehendantur, ut seculo magis florido et à viro sapientiore descriptae. Ita Hippocrates majorum suorum scripta collegit, ita Aristoteles et Galenus. Reliqvum Aristotelis collegit Theophrastus; Plinius Romanorum et Graecorum scita coacervavit; antea feliciùs multo, sed prolixiorisermone, tentatum à Marco Varrone. Et hi denique superstites sunt, qvos aeqvare non licet ingenio aut felicitate seu ornatu. In Histosia praesentia non necessaria multis habentur, obsoleta spernuntur mutatis locis, nominibus, moribus. Prima aetas historiarum est in imperio nascente rudis et fabulosa; secunda, dum viget et fluctuat imperium, atque tum historiae vigent. Ubi deciderit, et senescit imperium, linguae mutantur, et historiae et scripta senescunt. Poe~tica ob figuras et numerum diutius durant, praesertim in lingua elegante. Mathematica, qvia ad rerum usum pertinent, ac simul jucunda sunt, et sub sensum cadunt, durabiliora sunt, semperque per gentes et secula, instigante usu et necessitate, resuscitantur. Qvae verò è naturalibus et medicis disputationi subjacent, ut ambiguae fidei, ita non ab omnibus aestimantur, aut diu in pretio sunt.

Accedit ingeniorum diversicas, eorum vel sublimitas vel humilitas, unde sua qvoque fata libri habent, si temporum et hominum simul conditio expendatur. Extat elegans Cardani Observatio lib. 2. Paralipom. cap. 5. qvod hominum cognitio circulo qvodam redeat, nec longiùs progrediatur. Humana cognitio, seu ad unumqvemque, seu ad gentem unam, seu aetatem, seu ad universum genus referatur, non in infinitum procedit; sed nec longiùs digreditur ab inscitia, aut, ut honestiùs loqvar, à primis principiis: unde philosophi decepti sunt latè, aut nugantur, si non erraverint. Omnes gentes et secula et aetates circa suam sapientiam aut eruditionem revolvuntur, et iidem etiam homines. Parum autem distat haec sapientia à cognitione principiorum, et eorum, qvae sensu acqvisita sunt. Neque enim tota humana natura longiùs recedit, etiamsi non impediretur calamitatibus, qvia non potest ulteriùs procedere, qvam singuli homines: qvi etsi adjuti longa plurium seculorum seriei sapientia, non tamen sine prioribus posteriora intelligere possunt; qvae, dum colligunt, meditantur, mors obrepit: et ob id qvasi nescientibus nobis, qvaeritur homo spectatae fidei ac sapientiae, cui credere possumus, ut posteriùs intellecta pro principiis habere liceat, atque ulterius discendo progredi. Ob haec felici seculo natus illi Aristoteles dicitur, cum eam doctrinam amplexus sit, qvae inter sapientiam mediam et exactam humanam reposita sit. Hic ergo diagramma octo circulorum ob oculos ponit Cardanus. Centrum eorum est omnium istorum, qvae intelligi possunt, ignorantia, qvalis in infantibus ac belluis. Qvi hoc ambit circulus, est cognitio principiorum, velut à septimo an. ad qvartum decimum. Secundus circulus est erudit onis juxta aetatem, â qvarto decimo ad vigesimum primum. Tertius circulus est eruditorum simpliciter; qvartus est Sapientum regionis suae: qvintus Sapientum seculi sui: sextus sapientum simpliciter: septimus sapientissimorum, in qvorum ordine ille posuit Hippocratem, Aristotelem, Theophrastum, Plotinum, Euclidem, Archimedem, Apollonium etc. Octavus est divinorum; cujus excessus est juxta rationem centri in circulo: unde, qvi habuerit in primo, parum melior erit sapientissimo: si qvis autem in ultimo erit, velut immortalis; qvod forsan vix contingere potest. Qvaelibet tamen hujusmodi melior est absolutissimâ sapientiâ humanâ. Qvaerunt tamen homines fructum excessus sui circuli, et ob id manent adhuc monumenta clarissimorum virorum: non ergo infinitum est hoc nostrum humanum scire, ut à centro ignorantiae recedit, sed in se ipsum circulo revolvitur et maximè juxta mundi aetates. Id qvod qvasi demonstratione aliqvâ ingeniosus et [Griechischer Text] Cardanus ob oculos ponere voluit. Alibi libro 16 Paralipomenon cap 1. tria hominum illustrium genera constituit, qvi ex actionibus praeclaris famam sibi acqvirunt. Sunt verò illi immodici, fortunati, sapientes:

Fuisse multos inter veteres polygraphos ex historiâ discimus; sed et ex errore titulorum multi autoribus adscripti, qvos illi non scripserunt, ut notat Jonssius in Hist. Philosoph. lib. 1. cap. 2. pag. 17. Idem lib. 2. c. 8. de Stoicis non nullis Philosophis aliisque agit, qvorum multi vastique extiterunt libri. Magnum eorum Catalogum texuit Bailletus loco suprà citato. In his sunt Interpretes Sacri Codicis, librorum Juris, apud qvos penè in legem abiit se mutuò exscribere, et molem augere librorum. Agit hic de Trismegisti libris, qvos 36529. nonnulli numerant, de Callimacho Cyrenaeo, Aristarcho, Zenone, Epicaro, Chrysippo, Theophrasto, Didymo, Servio Sulpicio, Varrone, Galeno, Esdra, S. Augustino, Alberto Magno, Thoma, Raimundo Lullio, Wiclefo, Alphonso Tostato, Johanne ab Indagine, Paracelso, Luthero, Zvvinglio, Melanchthone, Calvino, Bulingero, Musculo, Rudolpho Gualtero, Moyse Amiraldo, Salmerone, Bellarmino, Cardinale de Lugo, Gretsero, Schotto, Suaresio, Vasquez, Lorino, Cornelio à Lapide, Sanchez, Hazarto, Nirembergio, Petavio, Theophilo Raynaudo, Labbeo, Escobaro, Kirchero, Antonio Diana, Petro d' Alva et Astorga, Caramuele, Josepho Pellizero de Salas, Lope de Vega, Baronio, Ravnaldo, Ughello, Cardano, Aldrovando, Liceto, Bartolo, Cujacio, Fabro, Barbosa, Farinaceo, Vincentio Mariniero, et qvibusdam aliis, de qvibus ille singularia qvaedam memorat.

Cardanus inter polygraphos à Bailleto numeratur, et meritò: nam ipse inter illos numerari gaudet. Etenim Paralipomenon lib. 2. disertè ait: Atque hâc parte hisque duobus satis felix tum editis jam 126. libris, conscriptis aliis penè 200. et 60. propè autores jam de nobis in suis libris mentioncm faciunt. Qvae, cum puerili qvâdam ambitione ab illo dicantur, mirum non est, à Scaligero illum ob [Griechischer Text] affectationem exagitari, praesertim, cum et in libris de subtilitate dixerit: Gener aliter quis non habendus est in pretio in aliqua arte, qui non mult um scripserit, praeterquamin Poësi et Mathematicis; qvae vellicat Scaliger Exerc. 341. ac adversus illum sustinet, temeritate atque inscitiâ compelli nos ad multa scribendum. Sed ille iniqvior in Cardanum est, qvaeque in contemptum ejus operum adducit, meras calumnias spirant. Fuit Cardanus sanè magni ingenii homo, ac in pretio habendus est, qvicqvid etiam Scaligero videatur. Etsi enim non pauca in illo sunt, qvae nescio qvas ineptias sapere videntur, multa tamen in illo sunt egregia atque admiratione omnino digna.

Campanella, qvem à Bailleto omissum miror, inter praecipuos nostri temporis polygraphos etiam numerandus est. Portentum ingenii fuit, et omnes ferè

Reperiuntur tamen nonnunqvam (neque enim negari potest) Heroes qvidam literarii, ut appellare sanè possumus, qvi qvasi in Oceanos librorum et scientiarum se diffundere possunt, sine aliqva [Griechischer Text] notâ, et cum omnium

Accensendi sunt et Locorum Communium et Bibliothecariis Scriptoribus illi, qviminutos, vel unius vel multorum, autorum labores in volumina colligunt, ne illi intereant, sed publico bono serventur. Rectèergo etiam illos Bibliothecarios vocabimus, cum multa volumina colligendo Bibliothecam faciant, et Bibliothecis inserviant. Ita in libris sacris habemus Bibliothecas Patrum, Biblia Critica. in Jurisprudentia Oceanum Juris, seu Tractatum Tractatuum. In historicis medii aevi in volumina colligendis, qvam diligentes fuere Goldastus, Freherus, Lindebrogius, Schardius, Urstisius, Reubius, Pistorius, Reineccius, Meibomius, cujus nepos novum nunc corpus promittit, Bongarsius, Pithoeus. Laurentius Straussius in Theatro Sympathetico multos, qvi de Sympathia et Antipathia rerum scripsere, congessit, Gruterus in Face Critica omnes scriptores criticos suorum et praecedentium temporum collegit; sub nomine Rhanutii Gheri Poetas Gallos et Germanos. Elzevirii et Blauii in Rebuspublicis et Atlantibus edendis operosi fuere. Hortlederus, Lundorpius scripta ad res Germanorum pertinentia voluminibus certis complexi sunt. Sunt, qvi Concilia et Synodos, universales ac particulares, Historicos Hispaniae, Galliae, aliarumque gentium, in unum corpus compegerunt. Habemus Theatra Chimica, artem auriferam, in qvibus Chimici Scriptores continentur. De qvibus singulis nunc non est dicendi locus.

CAP. XXIII. DE EPISTOLARUM SCRIPTORIBUS.

EPistolarum Scriptores ad Bibliothecarios omnino referendi sunt: Ex illis enim multa hauriri possunt, qvae ad omnem rem et historiam literariam pertinent, ubi à vitarum scriptoribus discesserimus. Biographi multa exponunt Scriptorum consilia et arcana; Elogiorum qvoque scriptores: qvanqvam hi in laudem proniores sunt, ut Sam~arthani, Crassus, Ghilinus aliique, de qvibus suprà; qvibus addi possunt Monumenta illustrium Virorum et Elogia Trajecti ad Rhenum à Zylio publicata ac picturis Tobiae Fendtii illustrata ann. 1671. in fol. Sed omnes illi testimonium de aliis perhibent. in Epistolis verò sui characterem ipse Autor depingit. Qvod si enim è colloqviis eruditorum proficimus, etiam ex epistolis, qvae colloqvia absentium sunt, magni ad nos fructus redundabunt; praesertim cum secretiora in illis tractari soleant. Historia, vel civilis velliteraria, praeteritorum temporum nobis jucunda erit, qvam ex epistolis virorum illustrium nobis eò pseniùs ob oculos ponere possumus, qvo evidentior est in illis typus rerum et personarum practicus, unde perspicaci aliquâ solertià multa eruent, qvi historiae illorum temporum non sunt omnino ignari. Commendat hoc Vincentius Fabricius epistolâ, qvae est inter eas, qvae eum caeteris ejus poëmatibus novissimè prodierunt, secunda: Quem non delectent, inqvit, familiares isti, et quasi à

ROLANDI MARESII Epistolae Philologicae. Qvoniam enim ille in epistolis suis de rebus agit, qvae ad rem et historiam literariam pertinent, meritò primo loco nobis ponitur. Gallus fuit ille, vir doctus, cujus extant duo libri Epistolarum Philologicarum, ad varios, tum in Galliâ tum extra Galliam, viros scriptarum: Singulae epistolae continent argumentum aliqvod de ratione studiorum instituenda.

E Graecis Aldus olim Venetiis duobus tomis autorum 177. epistolas excudit. SOCRATIS, ANTISTHENIS, ARISTIPPI, XENOPHONTIS, AESCHINIS, PHILONIS, PHAEDRI et aliorum Socraticorum Epistolas edidit Leo Allatius. Cujacius epistolas Graecas uno volumine collegit cum interpretatione Latinâ: quâ versione nullam futiliorem habet Barthius Advers. lib. 40 cap. 19. putatque illam Cujacio affingi. De ARISTAENETI Epistolis earumque interprete vide Barthium Advers. lib. 45. cap. 6. De verô earum autore idem disqvirit lib. 55. cap. 8. LIBANII 40. sunt editae Cracoviae: qvasdam ineditas epistolas Holstenius misit Lambecio, multaque de Aristaeneto habet in iis epistolis, qvas ad se scriptas commentariis suis de Bibliothecâ Vindobonensi inseruit Lambecius. Inter recentiores habemus Budaei Epistolas Atticas, singulari venustate scriptas Inter Latinos principem locum CICERO dissertissimus ille Romuli nepotum tenet, cujus habemus Epistolas ad Familiares, ad Attieum, ad Q. Fratrem, ad Brutum, tum civili sapientia plenissimas, tum ad amussim genuinae Eloqventiae factas: è qvibus eas, qvae ad Atticum missae sunt, viri doctissimi rectiùs familiares fuisse nominandas censent, cum earum pleraeque videantur genere sermonis abrupto et extemporali scriptae. Caselius Libello de Ludo Literario rectè aperiendo in Tironum gratiam familiares Epistolas deligendas suadet ex omnibus Ciceronis Epistolis, quae familiari filo ac epistolis proprio scriptae sunt. Nam certè Epistolae ad Familiares, ut Ludovicus Vives putat, non eo sermonis genere conscriptae sunt, qvo domi utebatur Cicero; in multis sunt lectissima argumenta, selectis etiam verbis tractata: Scribuntur ad Reip. Romanae viros principes: ac indicat facilè ipse numerus ac periodorum mensura curam illam, qvae non adeò reperitur in Epistolis ad Atticum, ubi multa sunt abrupta et hiantia. De praestantiâ Epistolarum Ciceronis singularem Dissertationem Jac, Pontanus scripsit, qvâ

Post Ciceronem in Latina lingua PLINII JUNIORIS EPISTOLAE adeò nonnullis placuerunt, ut vel ipsi Ciceroni anteponant: In qvo tamen errare illos certum est. Rectè de illo Ludovicus Vives: Plinius succinctus et festivus, facetus et acutus, et freqvens concinnis sententiis, doctis atqve acutis ingeniis mirifice est aptus, qvi scholasticas inter semittunt epistolas et umbraticas, quibus oportet plus ornatus et condimenti adjungi, quando rebus non perinde nituntur. Nam certè non elucet in illis tanta rerum varietas, tantus orationis splendor, qvi in Ciceronianis Epistolis de rebus gravioribus ad viros principes scriptis. Sed nostro tempore adeò delectavit dictio Pliniana nonnullas, ut normam illam dicendi sibi proponant: A plerorumqve enim scriptis exulat ille numerus ac justa illa sermonis copia, qvam in Cicerone deprehendimus; argutiae vero, breves periodi, numerus non valde qvaesitus, sententiis hinc inde et dicteriis Graecis et Latinis conspersa ac penè obruta dictio. Etenim cum Epistolae ad Familiares et Viros eruditos de rebus scholasticis scriberentur, non adeò fortassis absurda erat haec styli affectatio; qvae tamen in vitium incurrit, si ad viros graves principesve in re seriâ et deliberanda argumentis hoc modo scripseris. Mirè prolixus in ejus laudes est Michael Neander in praefatione Erotematum suorum p. m. 241. Plinius, scribens, in Epistolis suis itapetit et commmendat, ut extorqveat: ita gratias agit, ut referat: ita offert, ut largiatur: qvâ modestiâ laudat? qvo ardore in vehitur, quibus rationibus se alterumve purgat et tuetur? qvam festivè, qvam verè gratulatur? qvàm breviter, qvàm lucidè narrat? qvam aptè, qvam lepide jocatur? stentem, si lamentatur, videas, unáqve collacrymabis: movet nemo benignius, nullus hortatur blandius: qvae omnia Vir emunctus, acutus, acer, ea verborum puritate, varietate, compositione vestivit, iis luminibus, sententris, salibus adspersit, ut nihiltersius, floridius, concinnius, nitidius, suceulentius, acutius aut dici aut excogitari posse videatur.

SENECA in Epistolis Locos communes scripsit: Ejus enim epistolae nihil aliud sunt, qvàm farrago variarum sententiarum in unitatem argumenti redactarum. Tota Philosophia moralis Stoica qvasi per lancem saturam in iis exhibetur; qvam, cum comprehe~dere non poterat Seneca justô aliqvô Systemate, aut unius libri argumento, in epistolas conjecit vagi argumenti materias, qvia sic com~odiùs illa proponi poterant. Nihil est ejus scriptis argutius et sententiosius; qvae ego volvenda et revolvenda suaserim, ut promptitudinem habeamus variarum rerum et argumentorum in moralibus et civilibus; addo et in sacris ad populum orationibus, qvibus illa mirificè subvenire possunt. Ad orationis corpus

TERTULLIANUS multum Africitatis habet, judice Ludovico Vive: Asper enim est, et verbis monstrosus. CYPRIANUS mollior aliqvanto, qvanqvam ejus gentilis, uti et AUGUSTINUS; sed minus tersus ac comtus. HIERONYMUS ardens et vehemens, ut videatur semper ad judices dicere de causâ capitali. AMBROSIUS lenior et placidior. SYMMACHUS sui seculi penè Cicero habitus est; sed mirum qvantum distet ab Arpinate isto. Ejus Epistolae editae sunt ex recensione Lectii et Jureti. Extant et in eundem Scioppii Observationes. SIDONIUS APOLLINARIS Giraldo Gallicum et Barbaricum aliqvid redolere videtur Dialogo 5. de Poëtis, qvem tamen Barthius post Claudianum pro optimo Poëta habet, ipse non satis accuratus eorum censor. Epistolas scripsit stylo obscuro et perplexo, multum trahentes ab infectione illorum temporum, in qvas tamen extant Commentarii doctissimi Savarronis et Sirmondi. Caeterùm in carmine, qvod et observavit Vives de tradendis disciplinis, non adeò deprehenditur orationis scabrities, qvam in Prosâ: numerus enim illam vel operit vel sustinet. De hoc similibnsqve autoribus rectè judicat Maresius lib. 2. ep. 1. Sidonius, qvanqvam scabri et molesti sermonis assectator, ob multa, qvae apistolis inserit, suorum temporum acta nusqvam alibi invenienda, satis in pretio est. Quantumvis enim barbari scriptores, qvorum libri viventibus ipsis propter verborum sqvalorem, vel qvod aliud vitium, fortasse negligebantur, si historiam suorum temporum scripserint, vel qvid historicum suis scriptis admiscuerint, postea tamenrecipiuntur. Historia enim qvoqvo modo scripta delectat, et licet insulsè scriptam, tamen qvoniam notitiam temporum habere desideramus, et nos qvidquam, qvod usqvam gestum fit, latere dolemus, ambabus ulnis amplectimur. CASSIODORUS Gothica stribligine totus plenus est: Qvi omnes elegantiae studioso ab imitatione excludendi sunt.

Post illa temporamagno intervallo, velut stella inter densissimas tenebras, emicuit FRANCISCUS PETRARCHA, qvi tamen multum trahit ex rubigine ac situ temporum suorum. Multo pòst primus in Italiâ aliqvid Latinè balbutire coepit GASPARINUS, cujus Epistolas Ludovicus Vives laudat, qvod in seculo doctorum primae. Huic succedunt LEONHARDUS BRUNUS ARETINUS, parum etiam cultus, et PHILELPHI duo, Pater et filius, sententiis inanes et subfrigidi, POGGIUS, qvem garrulum et nugatorem vocat Lud. Vives, Aeneas Pius II. Pontifex, Silvius, Campanus, Sabellicus, Pomponius Laestis, de qvibus judicia vide Ludovici Vivis in Instit. Epist. Caeterum Leonhardus Aretinus lib. 8. Epist. Basil. 1535. in 8. editis singularia argumenta Philologica et

ANGELUS POLITIANUS, qvem Scaliger in excerptis dicebat primum sui temporis caput extulisse in literis, Ludovico Vivi acumine et festivitate amabilis, nisi qvod laudis nimiâ cupiditate supra epistolae limites assurgit. Ludit ille non rarò, et lascivit; multus est in materiâ minutâ sui ostentator; et dum selectas qvasdam voculas qvaerit, circumducit lectorem pluribus, tum verbis tum sensis, orationem onerans, qvàm erat opus. Qvod judicium Ludovico Vivi Claudius Verdierius in Censione suâ pag. 156. sublegit. Magnus est Politiani Panegyristes Barthius Advers. lib. 47. cap. 5. Inter ea, inqvit, ingenia, quae rest aurandis literis cum favente fato praefuerunt, vel cum primis, nescio etiam an ullo pari, semper ego aestimavi Angelum Politianum: tanta in eo viro dexteritas, quocunqve literarum se verteret, fuit, ut nec nunc satis admirari dotes incomparabiles possit, licet nonnunquam tanto Heroi iniquior, Posteritas. Nec admiratus ego solùm hunc hominem semper sum, sed quae ejus in scribendo singulares Gratiae sunt, amavi etiam, affectu sanè tenero; Quare minus etiam patienter tuli sordida paedagogorum judicia, qui ne quid minus in hoc, quam in aliis scriptis divinitati jam consensu docti Orbis transscriptis sapere videantur, nescio quas vernilitatis notas inusserunt, vel inurere sertè conati sunt, longè doctissimis ejus monumentis. Idem lib. 19. Advers. cap. 17. de eo: Stilus latinitate Romanos ipsos adit, Atticas Athenas, si ita sari licet, Graecitate. Inventionum verò acumine, lectionis varietate, judicii dexteritate, singalaris illius hominis felicitas fuit, eaque quo rarior in utroque genere orationis pari laude cui contingere solet, eo in isto gratior. Adde, quod pueritia inciait in seculum Sophistis dominantibus plusquam barbarum, quorum dogmata etiam tamen ita calluit, ut non minimum laborasse dicatur ad elegantiam Latinam traducendis. His velut cumulus accedit in vulgari quoqve Italorum nunc Idiomate rotunditas suavissima, qua plures etiam nulli alii reistudentes longè post se reliquit. Etiam Maresio lib. 2. cap. 1. Politianus valde politus et elegans videtur. Qvam ab his diversum Manutii judicium! qvi se cum Politianis et Erasmis miserè errantem in viam reductum à Bunello ait, ob hoc judicium reprehensus à Maresio lib. 2. epist. 4. qvi cum istis viris errare mavult, quàm cum Bunello et Manutio sapere, qvorum epistolae rerum sint inopes, verbis canorae. Sed non desunt, qvae et huic responderi possunt, de qvo alio locoplura. HERMOLAUS BARBARUS, cujus epistolae Politianis epistolis mistae, durus esse videtur, qvi qvoddam styli genus affectavit ex obsoletis et recentibus vocabulis mistum. Utrumqve multis laudibus effert Germanus

PETRUS BEMBUS Italus, si credimus Joh. Casae in vita ejus ab illo scripta, ad verum Romani sermonis genium aliqvid scribere coepit. Jacebat tum Cicero, et autores illi aetatis aureae. Solus ille illorum pretium reduxit, atqve Ciceronianum qvid stylo expressit. Praeter enim Politianum, qvem Joh. Casa minus dulcem acminus elegantem vocat, nemo erat, etiam ex illis, qvos nominavimus, laude aliqva styli dignus. Magni faciendus itaque is autor est ob honorificum adeò testimonium Joh. Casae, qvi Romanae linguae peritissimus fuit, ut hodieque ejus scripta, utut pauca, magni aestimentur Italis. De Longolio Casa, Bembo, Sadoleto, Lazaro Bonamico, Romulo Amusaeo Muretus agit volum. 2. or atione 16. deqve iis judicat. Legendus de Bembo Capaccius Elog. part. 2. p. 263. De Sadoleto idem ibid. p. 265. De Victorii Epistolis ibid. p. 267. Cujus Epistolas, utut Latinas, ob nimias tamen ambages non probat Scaliger. Joh. Sturmius lib. Acad. ad Lipp. ita de Italis: Bembus et Sadoletus scribere maluerunt Latine qvam loqui. Et qvanqvam Sadoletus facilior, qvam Bembus; tamen Bembus plus voluisse, Sadoletus non plus potuisse videbatur. RUDOLPHUS AGRICOLA vir doctissimus paucas scripsit epistolas, qvae operi ejus inseruntur, non illas qvidem indoctas, sed Ludovici Vivis judicio in multis emendandas. Nam si ipse sua emendasset, maximis qvoqve Veterum potuisset comparari. MARSILII

ERASMI Epistolis nihil est suavius et acutius. Latinitas in illis non mala; non qvidem talis, qvam ad imitandum aliqvis proponere sibi debeat, (hîc enim antiqvi scriptores omne ferunt punctum) sed nativa, extemporalis et interdum aliqvem ex rebus colorem trahens, qvod accidit interdum scriptoribus doctissimis, Grotio, Salmasio ac aliis. Illi enim autores, prout res sunt, qvas tractant, prout in autores scribunt, à qvorum lectione recentiores discedunt, stylum suum formare solent. Id enim velim notet hîc aliqvis, viros doctos, qvi multos autores legunt, cum cura eos emendant, aut multam scriptoribus philosophicis impendunt operam, vel medii aevi autores diligentiùs legunt, plerumqve ab illis aliqvid vitii trahere, nec accuratè adeò scribere, qvàm eos, qvi unum, et qvidem optimum, Ciceronem scilicet sibi imitandum proponunt. Qvemadmodum, qvibus cum variis gentibus commercium est, lingua nonnunqvam inclinari solet, ita et hîc fieri consuevit cum scriptoribus barbaris, vel non accuratè latinis, familiariùs conversantibus. Eam causam existimo, qvod Barthius, diligentissimus medii aeviscriptor lector et emendator, nihil tam in soluta, qvam in ligata oratione scripserit, qvod elaboratum esset. Grotius qvoqve, ut ipse in praesat. Poëmatum suorum fatetur, in stylo varius est. Jam enim Virgilianum aliqvid, jam Statianum aut Claudianaeum aliqvod carmen scribit. In prosa vehementer etiam variat. In libris Philosophicis interdum barbarismos admittit, et Philosophorum Scholasticorum linguâ loqvitur. In historiâ Tacitum non infeliciter exprimit; in Epistolis Plinium. Salmasio nonnunqvam [Griechischer Text] exciderunt. Ipse qvoqve Erasmus stylum suum excusare mavult, qvam praedicare, ut in epist. 20. lib. 24. ubi Budaeana prae suis extollit, ductus modestiâ, in qvo longè aliter ego sentio. Qvam enim Budaeana dictio ab Erasmianâ

MELANCHTHONIS Epistolas illis subjungimus. Jam suprà in laudem istius Viri multa dicta sunt, cum de vitâ ejus ageremus. Faciunt vero ejus epistolae non parum ad statum rei Literariae et Ecclesiasticae. Ut candidum

JOACHIMI CAMERARII Epistolae elegantissimae sunt. Fuit ille illustre Germanorum nomen, ac superioris seculi Phoenix, cujus elogia conglobata videas à Thomasio in Praefatione 75. de laudibus Joach. Camerarii. Tot tantaqve in lucem edidit scripta limatissima, ut inter Germaniae Heroas literarios meritò referendus sit. Hujus extat Libellus novus epistolas Virorum doctorum ad se et alios suasque continens, ab ipso vivo editus Lipsiae An. 1568. in 8. Promiserat in praefatione plures doctorum epistolas, qvas collecturus undiqve erat. Vehementer enim id commendandum, et hujus viri exemplo etiam nuncà nobis faciendum esset. Post mortem ejus prodierunt Francof. Ann. 1583. libri 6. Epistolarum familiarum venustarum et delicatularu~; qvae, ut sunt eleganti stylo criptae, ita multa continent rerum literariarum illius temporis. Hinc Anno 1595. sbidem qvinqve libri posteriores Epistolarum à filiis editi. Fuere ipsi comimercia literaria cum plerisqve totius Europae Viris eruditis, de negotiis talibus scriptae, qvibus delectantur literati.

Vixit circa id tempus AONIUS PALEARIUS, cujus editae sunt Orationes et Epistolae, qvae feliciter adeò exprimunt Ciceronem, tum qva dictionem tum qva numeros, ut dubitem, an praeferendus illi aliqvis sit. Prima editio Basil. in 8vo prodiit, altera Bremae, qvam procuravit Matthias Martinius in usum Scholae Bremensis. Paucis, qvod miror, etiam Virisdoctis et accerrimis latinitatis

MANUTIUS magnam assecutus est in exprimendo stylo Ciceroniano felicitatem, cujus epistolae magnâ diligentiâ ac curâ conscriptae sunt, atqve ut Scioppius nobis narrat, tanto labore, utmenses aliqvot uni epistolae interdum impenderit. Scilicet, qvem antea laudaverat, qvod nemo, qvi sanus sit, ad puritatis et elegantiae Latinae summam qvicqvam Manutio defuisse dixerit; mox tamen colaphum illi impingens, ex nimiâ illâ curâ factum esse judicat, ut Manutii epistolis, qvamvis elegantissimis, neqvaqvam ea sit gratia, qvae hominem, nisi valde otiosum, ad iteratam lectionem invitet. Purissimus sanè autor est, ac penè unicus è recentioribus, qvem ego Ciceroni jungi posse arbitror. Qvod Scioppius dicit, taedium lectionis repetitae inde oriri, si qvid veri judicat, ex illo fortè est, qvod plerumqve de negotiis familiaribus scribat. Sed nos hîc de rebus non solliciti, dictionis praestantiam com~endamus. Aliqvot ejus epistolarum editiones sunt, qvas recenset examinatque Thomasius in praefatione novissimae editionis Lipsiensis, cui, si verum fateri velimus, non multum diligentiae accessit. Extant adhuc aliqvae ejus Epistolae ineditae apud viros doctos, atqve unam ejus benè longam servat Cl. Gudius, ipsius Manutii manu scriptam, qvam ipse Epistolarum Manutii Reginam vocare solet. Muretus se Manutio minorem fatetur, et Maresius Muretum eo majorem facit. Scaliger certè in Excerptis illis primis à Tanaq. Fabro editis neminem magis Romanè loqvi ait. Capacc. lib. 2. Elogiorum, bonae latinitatis amatorem nominat, qvi tamen à splendido et magnifico Orationis genere abesse visus sit, dum ab humili epistolarum stylo non discessit. Muretus cum in Orat. 16. volum. 2 omnes Italos, inqve his Johannem Casam in scribendo omnium politissimum maximeqve limatum, et ab omnibus ineptiis remotissimum, Manutium, virum in scribendis Latinis epistolis singulari lepore ac venustate praeditum laudasset, ita tamen de iis in universum judicat: Et tamen in tanto ardore animorum, tanta ingeniorum contentione atque aemulatione, tantis praepositis praemiis, nemo adhuc extitit, cui simpliciter et sine ullâ exceptione ea laus tribui possit, ut

MURETI Epistolae plus vigoris et spiritus habere videntur: Neqve enim sollicitâ adeò imitatione scriptae apparent ut Manutianae, qvae dejicere qvodammodo et supprimere animum videntur. Cum enim in formulas et phrases intenti sumus (in his scilicet mirè foecundus Manutius est, atqve ex earum variatione continuâ prima, ut ipse fatetur, eloqventiae fundamenta jecit,) minor rerum cura est, unde efflorescere suâ sponte nativa qvaedam, et argumento magis conveniens, facundia solet. Multa in Mureti epistolis occurrunt ad rem literariam pertinentia. De Mureto Erythraeus Pinacoth. I. num. 5. ut ipse peritissimus artifex, verè judicat: Qvis nostrâ aetate sermonis genere usut est, adeo gravitatis, doctrinae prudentiaeque referto, et in quo praeterea omnes verborum, omnes sententiarum illigentur lepores, praeter hunc? quis magis Latinè, purè, dilucidè suaviterque locutus est unquam, et, quod refert, qui oris pressit et suavitate appellandarum literarum se magis hujus civem urbis, non peregrinum, significaret? Scaliger in Excerptis laudat, ut numeri ac periodorum singularem artificem.

ROGERUS ASCHAMUS Anglus Reginae Elisabethae fuit à Latinis epistolis, cujus epistolas Thuanus elegantissimè scriptas judicat Penè unus è gente Anglica est, cujus stylus veterem latinitatem sapit. Cum soh. Sturmio singularem coluit amicitiam; cujus exemplo erectus, elegans dicendi genus sectatus est. Ac fuit ipse Sturmius vir eruditissimus, non Rhetor tantùm optimus, sed et qvi feliciter stylo exprimeret veteres autores minimè fucato, ac puro, cujus et epistolae in pretio haberi merentur. Epistolae ejus prodierunt Hanoviae in 120. ann. 1610. Idem et Anglicâ linguá libellum de informandâ juventute scripsit.

M. ANTONIUS BONCIARIUS, Perusinus, Academicus Insensatus atqve Mureti discipulus fuit, è cujus disciplinâ profectus totum vitae tempus in instituendâ juventute consumpsit, cujus ille specimen in Patre dedit; qvi, cum annos septem et qvadraginta natus uxore amissâ se Societati Jesu vellet adjungere, ne ob Latinae linguae ignorantiam repelleretur, brevi temporis spatio ab illo Latinis literis imbutus est. Edidit ille Epistolas elegantes et tersas, aliqvoties recusas. Editio secunda Marpurgi Cattorum Anno 1604. prodiit. In Epistola Dominici Passionaei, qvae p. 396. editionis hujus habetur, narratur omnis illa methodus, qvâ in Parente informando usus est Bonciarius.

THOMAS REINESIUS, Medicus et Consul Altenburgensis, tam in suâ arte qvàm in omni literaturâ fuit doctissimus, et scriptis editis omnibus satis notus, Ejus extant variae Epistolae in 4. editae, una cum responsoriis inter Hoffmannum, Christophorum Adamum Rupertum, Christianum Daumium, Viros doctissimos et celeberrimos: plures extiterunt ineditae in Bibliothecâ Bosianâ, qvas ille ad viros doctos per Galliam, Italiam et Germaniam scripserat. Ejus Epistolae ad Hoffmannum et Rupertum editae sunt Lipsiae anno 1660. et in illis ad Hoffmannum multa habentur de re Medicâ et Physicâ philologemata: in iis, qvae ad Rupertum, multa qvae pertinent ad interiorem historiam Romanam, ad familiarum Romanarum genealogiam, et similia: in iis deniqve, qvae ad Christophorum Daumium, multa sunt, qvae ad latinitatem medii aevi pertinent, et ad autores vulgo incognitos. Nam Christophorus Daumius jam à multis annis hoc volvit saxum, ut conficiat aliqvod Lexicon copiosum, qvod exhibeat voces Latinae linguae corruptas et medii aevi. Omnium ille labores superabit in hoc argumento. Est et diligentiae specimen sordes collegisse, ut securiores esse possimus de elegantiis. Magnum Reinesianarum Epistolarum ad se scriptarum volumen in Bibliothecâ suâ servat Illustris Dn. Gudius. Qvod ad stylum attinet, familiaris iste, argutus, sententiosus, compositioni non adeò studens, aut anxiè affectans Tullianam grandiloqventiam.

CASAUBONI Epistolae ultimâ editione prodierunt, curante Grevio, ut prima earum editio prodiit operâ Gronovii; sed postrema longè auctior est in 4to. edita ex officinâ Beckensteiniana, Francofurti. Multasuntin illo libro singularia, qvaetam ad historiam literariam qvam civilem illius temporis pertinent: stylus familiaribus scatens elegantiis et argutiis; Graecae linguae flores, adagia ubique apparent. Compositio qvidem Ciceroniana non est, neque, ut ipse fatetur, se multum cruciavit in verborum delectu; sed tamen miram omnia elegantiam spirant. Etenim compositio interdum omnem sermonis faciem commutat, cujus exemplum habemus in Camerario, decujus stylo Philipp. Melanchthon lib. 4. epist. 206. ita judicat: Qvod, cum antea Ciceronis verbis et phrasibus uteretur, compositionem verò periodorum aliam haberet, postea, cum etiam hanc ad

JUL. CAESARIS SCALIGERI Epistolae, ut omnia, summo ingenio et judicio scripta. Totus nervosus est et rerum plenus, vehemens ipsi ingenium, audax, acre, judicium penetrans; nonnunqvam etiam cavillatorium, ut solent viri etiam summi aliqvâ in relabi. Adversus Cardanum et Erasmum virulentum scribendigenus instituit; nonnunqvam in illos summè injurius: sed haec nunc extra institutum nostrum. Ejus extant Epistolae et Orationes, in qvibus multa continentur, qvae in historiâ literariâ tunc temporis agitabantur: multa ex illis discas, qvae ad ipsius conditionem et vitae genus pertinent, multa de ejus libris, studiis: amarulentae illic multae et rixosae ad alios epistolae, qvibus beneficia sua exprobrat. Duplex illarum epistolarum, vel potius triplex editio est; una Tolosae prodiit in 4. cum Orationibus adversus Erasmi Ciceronianum: altera editio in 8vo prodiit Lugd. Batav. alia editio Hanoviae an. 1612 in 120. ubi plures, qvam in caeteris editionibus habentur epistolae. Adjectae sunt Orationes elegantissimae ab illo conscriptae, qvae non habentur in caeteris editionibus, ut Oratio in luctu filii, magnorum affectuum plena: item Oratio, qvâ parentat illis, qvi in bello Turcico ad Viennam ceciderunt; fragmentum de laudibus anseris, et luculenta de verbo Inepti Oratio; qvâ tota oratione illud agit, ut demonstret Latinae linguae aptitudinem in rebus efferendis prae Graeca: plena est optimis observationibus. Sunt et ejus duae epistolae à Meursio in 4to. editae, qvae non extant inter caeteras epistolas.

Non minor Parente filius JOSEPHUS SCALIGER, cujus et extant Epistolae. Ejus viri maxima sunt in remliterariam merita, qvi velut Pater qvidam literarum per universam Europam salutandus est. Ex ejus ludo prodierunt, qvos Batavia habuit, viri illustres. Ejus Epistolae eruditione omnigenâ plenissimae sunt: praeter dictionem enim tersam et argutam proponuntur illic Philologica, Medica, Mathematica, Chronologica, et qvae ad orientalem literaturam pertinent: judicia multa de viris doctis, de libris, qvae legere, qvae excerpere debent harum rerum curiosi. Ejus Epistolarum aliqva [Griechischer Text] in 120. à Jac. Revio, si rectè memini, publicata sunt. Sunt et Epistolae Gallicâ lingvâ ad Scaligerum scriptae.

CAP. XXIV. CONTINUATIO PRIORIS ARGUMENTI.

VAstius hoc est, qvod suscepimus, argumentum, qvàm ut unâ tractatione absolvi possit. Tantus enim Epistoliographorum est numerus, ut, si omnesrecensereanimus sit, voluminis integri, non aliqvot paginarum, res sit. Neqve instituti nostri est, omnia cum pulvisculo hîc congerere: praecipuos ex illis tantùm enumeramus, inprimisqve illos, qvihistoriae literariae inserviunt; Qvam telam, qvandoqvidem semel orsi sumus, nunc eo, qvô coepimus, filo continuabimus. Prodeat itaqve nunc post superiores à nobis enumeratos

CLAUDIUS SARRAVIUS Senator Parisiensis, genere et doctrina vir illustris, magnam habuit cum eruditis sui temporis familiaritatem: hinc freqvens ipsi epistolarum cum ipsis commercium super varii generis argumentis. Miscentur illic Historica, Philosophica, Philologica, Theologica, neqve ulla illic epistola est, qvaererum sterilis sit, et solâ mutuâ civilitate absolvatur. Judicia illic habentur de Viris doctis, de editionibus librorum, de locis Autorum corruptis, et plura alia; neqve stylô incultô, sed eleganti planè et terso. Inprimis id laudandum est, qvod plerumqve subjiciantur virorum doctorum responsoriae: qvod non ita fit in aliis, qvodqve desideravit Vir Clariss. Thomasius in Praesat. Epistolarum Boxhornii. Obse vatur etiam accuratè ordo temporis, qvod non ita in aliis. Viri autem, à qvibus ad Sarravium, et ad qvos Sarravius scribit, longè sunt celeberrimi, Salmasius, Grotius (qvorum plures illic reperiuntur) Heinsii, Alexander Morus, Gronovius, Blondellus, Vossii, qvanta nomina! Ut duo memorem notabilia è magnô illorum numero; unu~ est, qvod de Bodini Dialogo habet aliqvot in locis, cujus jam suprà facta est

LATINUS LATINIUS Viterbiensis, Vir doctissimus, magni apud Pontificios nominis, cujus elogium videas apud Lipsium Cent. 2. Miscell. Epistolarum 39. et 75, magnae peritiae in Conciliorumnistoriis et in Canonibus veteris Ecclesiae. Scripsit epistolas multas tum Cardinalium tum ipsius Pontificis nomine, cui ab epistolis fuit; in qvibus multa sunt, qvae pertinent ad statum Ecclesiasticum et civilem, multa qvoqve de Autoribus judicia, et locorum qvorundam emendationes. Editus liber est Romae ann. 1639. in 4to Post mortem ejus ante annos aliqvot prodiit ejusdem Autoris Sylloge aliqva variarum observationum, in varios autores sacros et profanos, Poe~tas, Conciliorum et Canonum scriptores, qvae publicata èschediasmatibus ejus Romae, sub titulo Bibliothecae in folio.

FORTUNII LICETI, Medici et Philosophi Patavini extant multi libri magnâ mole congesti et scripti. Jure optimo inter Polygraphos hic numerandus, qvo fit, ut non usque adeò selecta semper scribat. Laudaritamen ob variam eruditionem meretur, qvam in Medicis, Philosophicis, et Philologicis habuit. Totus Aristotelicus ad superstitionem usqve; qvod vel ex eo patet: nam sententiam de viâ lacteâ ut meteoro defendens maluit in gratiam Aristotelis duplicem fingere [Griechischer Text] , unam aetheream, alteram sublunarem adversus omnem rationem et veritatem, ne ulla in re falsus videri posset Aristoteles. Ejus extat qvoqve liber cum titulo: De pietate Aristotelis adversus Deum et homines, totus in laudam Aristotelis scriptus, et vel aeternam ipsi salutem pollicetur. Misit ille in lucem quaesita per epistolam sex, septem, in 4to spissis voluminibus, qvibus tractantur argumenta Medica, Philosophica, Philologica, de qvibus ipsum consuluerant

JANI NICII ERYTHRAEI, cujus jam suprà toties mentio facta est, elegantes extant Epistolae, stylô cultissimô scriptae, rebusque refertae, qvae ad historiam illoru~ temporum pertinent. Multa ex illis discas, qvid Romae, qvid in Italiâ totâ rerum gestumsit; qvi viri literati vixerint, qvid praeclari in lucem ediderint: de qvibus judicia hinc illinc interspersit. Nemo hoc tempore Ciceronem magis aeqvavit, et auream illam Romanorum scriptorum eloqventiam, qvam Vir ille: qvare et ratione styli et rerum legi potest. Ejus Epistolae editae sunt Coloniae Ubiorum, (vel potius Amsterodami; locus enim falsus) ann. 1645. in 8vô. Ejus dictionem vehementer extollit Gabriel Naudaeus Epist. 93. Ita enim ad illum scribit: Qvaecunqve prosâ et versâoratione scribis, ita me capiunt et delectant omnia, ut prae te uno veteres meae deliciae Bembi et Politiani videantur mihi illibemles esse et infaceti. Iniquius est Reinesii de illo Viro judicium, qvi epist. 66. ad Rupertum scribens, judicium in illo desiderat, atqve Rupertum, ut ex loco illo apparet, sibi habet [Griechischer Text] . Ita enim: Nicii Romani, qvae prodiere, omnia nunc habeo, et lego; judicium in eo desidero et ipse; itemqve majorem Graecae literaturae cognitionem, à qva imparatior est. Ejus epistolis delector ideò, qvod res urbanas et doctos hâc aetate homines ex iis possim cognoscere. Videtur hoc solum qvaesisse istô scribendi genere, ut qvantum Latina lingua valect, experiretur. In Vitis multa memor abilia observo in Exemplis [Griechischer Text] suae superstitioni accommoda. Velim illa judicii [Griechischer Text] detexisset Reinesius, qvae ego, nisi fortè in Exemplorum libro, non deprehendo. Sed ea ipse excusat. Graecae linguae imperitiam ubi prodat Nicius, non inveni, Latinè enim scripta sunt omnia. Si ita grassari judiciis velimus, essent fortè et in Reinesianis scriptis, qvae ad censuram vocari possent.

SALMASII Epistolae prodierunt post mortem istius Viri, doctrinâ variâ plenae, ut fuit ille Vir diffusaelectionis et ingenii; sed paucae illae sunt, qvarum ego longè plures ab illo scriptas esse existimo. In tantâ enim celebritate hominum viventi penè qvotidianum fuit epistolarum commercium, qvarum [Griechischer Text] ipsi perierunt, et in angulo apud Viros doctos sparsim latent. Ut enim extemporalis fuit in omni lectione suâ, omniaqve, prout semel conceperat, in typographiam miserat, ita vix credibile est, epistolas illum descripsisse: dolendum tamen est, intercidisse illas in qvibus fortasse multa fuerunt, qvae prodesse orbi literato potuerint. Apud Sarravium non paucae ejus epistolae leguntur, qvas in opere illo epistolarum non deprehendas. Reperiuntur et in Bibliothecâ Gudianâ nonnullae.

CLAUDIUS MORISOTTUS, Vir doctus apud Gallos, scripsit epistolas varii argumenti. Ejus opus est, qvod inscribitur Orbis Maritimus, sed, qvod

Nonnunqvam ineptâ aliqvâ declamatiuncula totam epistolam absolvit. Nonnulla etiam carmina sua et elegias adjecit, ut singulares in taedioso et prolixo opere delicias; sed qvibus parum inest delicati, modò â sordibus et vitiis prosodicis immunes essent. Editae sunt in 4to. Scripsit etiam libros Fastorum Christianorum, ad exemplum Ovidii, sed nihil est in illis poëtici spiritus.

THOMAS BARTHOLINUS Epistolarum Centurias aliqvot edidit, tum qvas ipse ad alios scripsit, tum qvas alii ad ipsum scripserunt: in qvibus agitur de argumentis Medicis, Physicis et Philologicis. Bene meritus est Vir ille de omni doctrinae genere, nec in ipsâ senectute suá desiit benè mereri, nec epistolas suas bono publico invidit: Qvod ejus institutum utinam et seqverentur Viri docti; multa enim ex epistolarum commercio disci possunt, qvae tamen plerumqve negligenter habentur à Viris doctis; tum, qvod sibi nota scribant et familiaria, et facilem illorum jacturam habent, cum tamen illa omnia pretium ab annis capiant, et apud posteritatem demum illo, qvô merentur, numero habeantur. Qvod siqvis in epistolas tales incidere possit, cum distrahuntur Bibliothecae virorum doctorum, is tanquam thesaurum comparet: plerumqve enim spernuntur ut leviora.

EOBANI HESSI Epistolae sperni non debent. Fuit ille suô tempore Poëta magni nominis, magnis Virorum doctorum familiaritatibus implicitus. Illius epistolae à Joach. Camerario collectae vel ideò in pretio habendae, qvod tanti Viri nomen praeferant nam ad illum pleraeqve scriptae faceti qvidem argumenti plerumqve; sed tamen in qvibus multa etiam reperiantur notatu dignissima. Ejus libri jam suprà à nobis facta est mentio in Cap. de Vitar. scriptor. descriptio qvippe vitae ejus praemi ssa est his epistolis. Prodiit liber Norimbergae ann. 1553. in 8vô.

PAULI SARPII Epistolae jam suprà à nobis commendatae, cum ageremus de Vitarum Scriptoribus. Sunt verò illae Italicâ linguâ scriptae, qvae anno 1673. in 120 demum publicatae sunt; in qvibus omnia penè sunt politici argumenti. Nam ferè de omnibus Europae rebus, ut tum erant, judicia instituit: inprimis de Statu Venetó, Pontificio et reliqvorum Italiae Principum. Ineptum est et malignum Cardinalis Perronii de eo judicium in Excerptis illis suis; qvi de illo ita: Ie ne remarqvay riend' eminent en cet homme; ila un bon jugement et bon sens, mais de grandsçavoir point, je ne vis rienqve de commun, et un peu plus qve

HUGONIS GROTII Epistolae à Viro maximo profectae summo in pretio esse omnibus debent. Tot certè tantaqve Vir ille scripsit, ut seculi nostri Phoenix meritò dicendus sit. Paucae ejus epistolae editae primùm fuerunt, qvarum ipsum tamen magnum scripsisse numerum verosimile est, in tantâ negotiorum civilium mole, in tanto eruditionis apparatu. Ejus epistolae ad Gallos aliqvoties editae, ultimaqve editio Lipsiae prodiit curante Gessenio anno 1674. in 120, in qvâ id laudandum, qvod indicem iis adjecerit, qvem ego omnibus epistolis adjectum vellem: Nam et utilissimus est, et multo labore levat legentes Nunc tandem opusvastum Epistolarum Grotianarum prodiit, qvod hactenus in Bibliothecis Virorum illustrium delituerat, qvodqve Isaacus Gruterus à Blauio jam dudum typis destinatum testatur in qvâdam super Opera nonnulla Verulamii Latina praefatione. Continentur in illis varia, ut fuit ipsi ingenium ad omnia natum, Politica, Ecclesiastica, Theologica, Juridica, Philologica, judicia de libris. Nec deest illi orationis cultus, qvanqvam stylus ipsi interdum ex argumento sordes aliqvas trahat, et se ad hominum, qvibus scribit, indolem componat. Reperiuntur enim interdum epistolae simplici planè humiliqve dictione scriptae, ac sine ullâ morosá meditatione. Sed cum rem aliqvam unicè agit, nemo ipso vel dulcior est Poëta, vel elegantior orator, aut nervosior Historiographus. Adeò ubiqve Vir ille domi est, et velut in fundo suo dominatur. Qvam in Politicis epistolis ingenio rerum attemperare calamum debeat earum scriptor, ille novit, qvi in hoc negotio versatur: ubi verborum cura superstitiosa qvidem non est, sed debent illa ad rei expressionem singulari ratione esse accommodata; Qvod Erythraeus Pinacoth. III. n. 27. in Francisco Visdomino notavit. In his Grotii Epistolis multa sunt, qvae statum universae Europae suo tempore denudant, qvae aliunde difficulter petuntur. Rectè ergo, qvi praefationem ad Lectorem scripsit, de his epistolis judicat: Ut Theologica, Philologica, et qvae ad Historiam Ecclesiasticam, ac Jurisprudentiam pertinent, missa faciamus, non pauca hinc hauriri poterunt ad illustrationem hujus nostri seculi historiae mirè conducentia. Dum enim magno Sueciae Cancellario Axelio Oxenstiernae res in Galliâ gestas refert, multa suppeditat, ex qvibus de Galliae tum temporis consiliis artibusqve ac conatibus Cardinalis Richelii, certius aliqvando ferri poterit judicium, qvam ex iis, qvi ejus aevi historiam datâ opera scripserunt. Uti enim ex Citeronis epistolis multa discimus, qvae frustra in temporum illorum Historicis reqviramus, qvippe qvibus multa ignota fuerant, qvae Ciceroni patuerunt, qvi et Virorum in Rep. Romana Principum facta dicta, suspiciones, suaqve ipsius cogitata sine suco aperit: ita ex Grotianis Epistolis, qvae inter Suecos et Gallos agitata sint, quae post siparium acta, utriusqvc gentis artes, timores, peccata, tutius saepe cognoscemus, qvam ex scriptis, qvae eo animo edita sunt, ut honori

BALZACI Literae selectae, Gallicô sermone scriptae, Amstelodami apud Elzevirios editae ann. 1656. in 120. Apud populares suos varia expertus est judicia ob novum aliqvod dictionis genus in Gallico sermone: Est enim argutus, floridus, metaphoris aliqvantulum indulgens; qvae scribendi ratio qvibusdam, qvi castigatiores videri volebant, displicuit. Nam Satyrae adversus illum scriptae et integri libri, qvos ipse tamen validè satis excepit et retudit. Latinas epistolas scripsit, qvae raraesunt, in qvibus singularisqvidam linguae Latinae nitor, et Gallica qvaedam facundia, optimè ad sermonis Latini genium applicata. In Gallicis epistolis habentur singularia de rebus literariis et Autoribus judicia. Non has tantum, sed et aliorum Gallorum, epistolas perstringit Jacob. Hovvelig in literis suis familiaribus, Anglicâ linguâ scriptis; Nam epistola 1. dicit, Vicinos suos transmarinos, vernaculâ linguâ scribentes, stylo uti marcido, qvi similis sit corpori carnoso sine juncturâ et arteriis. Vocat eorum expressiones hecticas et meris verbis flatulentas, aranearum telas, qvae non stringant Lectores. Elegantissimè sonant Anglica verba: Others there are among our next transmarin neighbours Eastward who write in their own language, but their stile is so soft and

LAURENTII PIGNORII Symbolae Epistolicae plenae sunt bonae frugis. L. Pignorius Professor Patavinus varia in lucem misit docta et laboriosa. Is Symbolarum epistolicarum librum primum edidit Patavii ann. 1629. in 8vô, qvem plures non sunt secuti; in qvibus varii argumenta multa cumulantur, praecipuè verò antiqvaria. Multa illic sunt, qvae ad Jurisprudentiam et Historiam pertinent. Elucidantur autorum varia loca, explicantur inscriptiones veteres. Optimus est pro Criticis et antiqvariis liber.

CARTESII Epistolae pleraeqve Physici argumenti sunt. Novae Philosophiae autor fuit Cartesius, qvae tamen non ita nova est, ut non apud antiqvos ejus dogmata appareant, ut per singula capita facilè demonstrari posset. Fuit qvi illa ex Mose deducere voluit, primis scilicet Geneseos capitibus, qvod ipsi Cartesio ne qvidem per somnium in mentem venisse opinor. Ejus hypotheses vix per se sunt intelligibiles, nisi illustrentur vivâ doctrinâ. Mathematicas certè corporum affectiones, et qvicqvid ab iis operationum dependet in naturâ, ut sunt permultae, nemo profundiùs et exqvisitiùs demonstravit, qvam Cartesius. Post mortem ejus editae sunt Epistolae in 4to, Lugd. Batav. qvae ad Viros doctos scriptae sunt super dubiis Philosophiae suae locis. Nullo itaqve ex commentario mesiùs intelligi potest doctrina Cartesiana, qvam ex istô, qvem praebent Epistolae. Multa illic proponuntur rariora naturae [Griechischer Text] , in qvibus explicandis illic suum exercuit ingenium. Gallicâ etiam linguâ pluresscriptae.

HERM. CONRINGII Epistolae prodierunt Helmstadii in 4to, junctim editae, qvae prius sparsim editae fuerunt, et librorum frontispiciis praefixae. Ejus enim Viri celebritate commoti multi, qvi monumenta ingenii publicarunt, ipsius operam sollicitaverunt in praefationibus operibus suis praemittendis: Eas in unum corpus redegit, qvo continentur multa Theologica, Historica, Physica, Politica, Philologica, prout argumenta librorum se ipsi obtulerunt. Adjecit qvoqve librorum suorum praefationes, qvod olim qvoqve fecit Ericius Puteanus, qvi è praefationibus et dedicationibus librorum, qvosipse confecerat, peculiare Syntagma collegit, sub titulo, Pompae Prosphoneticae, usui fortè futurum singulari illis, qvi dedicatorias epistolas scribunt. Consilium non adeò spernendum, si qvis corpus aliqvod selectiorum dedicationum ex variis Autoribus collectum conficeret. Solent enim in iis cumulari floridi styli argumenta, enthymemata encomiastica, qvorum praecipuus in orationibus Panegyricis usus est; ne qvid dicam de usu illo in argumentis librorum qvasi summariâ notitiâ cognoscendis. Eo modo JOHANNIS STURMII qvoqve praefationes sub titulo Prolegomenorum in unum corpus collectae sunt, Tiguriqve editae, in qvibus, ut editor Toxites rectè sentit, sunt multarum artium rerumqve optimarum insignes loci, qvarum usus non minori cum utilitate qvam judicio explicatur. Hic de Dialecticis, de viâ intelligendi Platonis Dialogos, de imitando Cicerone, contentione inter Erasmum et Longolium ortâ, de verborum [Griechischer Text] ac delectu, de lectione Ciceronis, de Demosthenis atqve Aeschinis discrimine, de dicendi artibus, de historiae utilitate, multa proponuntur.

TANAQUILIS FABRI Epistolae Philologici argumenti sunt. Vir doctissimus fuit, Philologus, Graecarum literarum peritissimus, velocis, sed et audacioris ingenii, Salmuriensis Academiae Professor: Multa ex ingenio suo in autoribus reposuit, etsi MStis libris destitutus; qvae tamen ipsi temeritas nonnunqvam feliciter cessit ingenii solertiâ saepe percipienti, qvod alii magnô labore

CASELII Epistolae inter Germaniae nostrae [Griechischer Text] literaria, ut omnia istius Viri, meritò referendae. Lumen ille Germaniae fuit, Graecè et Latinè doctissimus, Orator, Philosophus et omnium literarum Vir, Rostochiensis primum Academiae, hinc Helmstadiensis, Professor, suô exemplô, consiliis, praeceptis totam tum temporis Germaniam penè informavit; à Principibus in consilia, tam literaria qvàm civilia, adhibitus. Huic Helmstadiensis Academia illos progressus debet, qvos in solidioribus et elegantioribus studiis fecit. Ex ejus enim schola prodierunt Viri doctissimi, ad genium antiqvitatis et verae sapientiae formati. Ejus operautinam haberemus omnia uno volumine comprehensa. Jam diu laboratum id fuit Serenissimis Ducibus Luneburgicis, ut omnia ejus opera prodirent undecunqve collecta, sed hactenus res non praestita fuit. Habuit in animo olim Henricus Ernstius Opus Caselianum constituere, qvi indicem scriptorum ejus imprimi curavit, cui tamen multa desunt. Beatus qvoqve noster Sperlingius idem consilium agitavit, in cujus Bibliothecâ pleraqve ejus scripta asservata fuerunt. Magnô illum elogio Grotius in epistolâ ad Gallos 154. ornat. Praecipuae autem ejus Epistolae editae ad Viros Principes, in qvibus multa de istorum temporum statu civili et literario, multa de Viris doctis judicia. Illa tunc temporis Principum cura erat, qvae nunc (nam ista seculi nostri perversitas est) ad Paedagogos ablegatur. Editus ille liber Helmstadii ann. 1619, curante Fuchtio. Editae et aliae qvaedam ejus sunt Epistolae, Vagetio curante, Hamburgi, et iterum aliae ejusdem ad Victorium cum ejus responsoriis, qvae aliqvoties editae sunt, in Victorii autem epistolis omissae, qvod, ut Bóclerus qveritur, tantum decus Germaniae aliqvi inviderent. Nunc verò

PETRIMARTYRIS ANGLERI, Mediolanensis, Epistolae Polytici argumenti sunt. Fuit ille Protonotarius Apostolicus et prior Archiepiscopus Granadensis, et Regi Hispaniae à rerum Indicarum consiliis. Editae sunt in fol. a. 1630. et Amstelodami in fol. an. 1670. apud Elzevirios, cum epistolis Ferdinandi de Pulgar. Totum opus politicu~ est, et Thesauri instar, continet enim arcaniora status consilia, tam Germanica qvam Gallica et Hispanica; multa qvoqve, qvae ad res Indicas et commercia pertinent: qvae etiam causa fuit, qvod Elzevirii recuderent librum tam utilem. Magni faciendae sunt epistolae talis argumenti, qvae mirificè prosunt ad notitiam Rerumpublicarum. Vehementer illas commendat Bosius Introductione in notitiam Rerump. cap. 5. §. 11. qvi tamen, qvod miror, hujus Martyris mention#m non facit. Politicas tales epistolas magnâ curâ inquisivit Petrus Puteanus, et ejusdem laboris socios habuit Peirescium, Antonium Lomenium, è qvibus integrorum voluminum Bibliothecam, amplius qvadringenta, confecit (connumeratis praeter epistolas aliis instructionibus et memoriis) Illa qvadraginta librarum millibus empta Regio Archivo inserta sunt. Ejusdem viri curá servatae sunt epistolae Foxii et Ossati, de qvibus ita judicat Rigaltius in vitâ Petri Puteani, post Pauli Sarpii Tridentinam historiam nihil extare, unde qveant Aulae Romanae artes pernosci clariùs et certiùs. Collegit et ille multas Scaligeri epistolas hactenus ineditas, et Peirescii Epistolarum volumina duo grandia, qvibus continentur ad naturalis historiae totiusqve literaturae notitiam Observationes elegantissimae, teste eodem Rigaltio in ejus vitâ pag. 50. Ut obiter,

GABRIEL NAUDAEUS Epistolas aliqvas scripsit. Doctissimus Vir fuit, et magnae [Griechischer Text] Bibliothecariae, ipse Bibliothecarius Cardinalis Mazarini, et postmodum Reginae Christinae, olim Cardinalium Francisci à Balneo et Franc. Barbarini. Epistolae post mortem ejus editae Genevae ann. 1667, in qvibus extat rerum literariarum sui temporis non exigua notitia. Multa ejus sunt de viris doctis judicia, in qvo tamen partium studiis interdum aliqvid tribuit. Vide Epistolam ejus 65, in qvâ Fortunium Licetum penè in coelum extollit laudibus, et reliqvis suorum temporum Philosophis praeponit, amore Peripateticismi ductus. Caeterum rariora aliqva ab ejus eruditione qvis exspectaverit, qvam illic habentur.

JOHANNIS GENESII SEPULVEDAE Epistolae multa continent memorabilia. Fuit ille Cordubensis, Caroli V. Historiographus, Graecè et Latinè doctissimus, cujus sunt praeclara in rem literariam merita. Latinè vertit Aristotelem et Alexandrum Aphrodisaeum in libros Metaphysicorum. Genus orationis ipsi fusum, tractum, et cum lenitate qvadam profluens. Fuerunt ipsi cum Erasmo qvaedam liticulae: scripsit Epistolarum libros 7. in qvibus multa varii argumenti, Theologici, Philosophici, Philologici, Historici, Mathemarici. Habentur judicia de Autoribus Editae sunt illae cum caeteris ejus Autoribus operibus Coloniae Agrippinae Anno 1602. in 4to.

BARLAEI Epistolae facetiis et salibus perspersae multa istius temporis notabilia saepe memorant. Fuit Barlaeus Philosophus et Poëta praestantissimus, qvanqvam à Batavis ipsis non magni aestimatus; ingenium foecundissimum et festivissimum habuit, in Elegia, Scazonte et Phaleucis mirè suavis et argutus, in Epicô carmine luxuriâ nimia penè molestus: Qvam ejus loqvacitatem contemptim habuere Heinsius aliiqve castigatiores Poëtae. Id certè verum est, in delectu verborum non multum se cruciasse, sed primos impetus plerumqve esse secutum et ingenii sui ubertatem. Misero fato periit, puteo submersus; an sponte an casu, incertum. De morte ejus jam suprà diximus. Ejus extant epistolae, qvas non adeò ob dictionem legi velim, qvam ob argutias et urbanitatem:

FRANCISCI MARTINI Epistolae Barlaeanis jungi possunt; idem enim planè character in illis est, et penè festivitate superat Barlaeum. Fuit concionator Epensis; editae sunt Hardervici anno 1653. in 120. Dictio non contemnenda, nitida planè et florida; elegantes in illa occurrunt joci, ut de rebus vulgaribus ita ingenio illis superiore concepti. Recensentur interdum aliqva inter Professores Leidenses friguscula, et aliqva de eorum scriptis judicia.

JOH. BAPT. LAURUS, Urbani VIII. cubicularius, Vir doctus, inter aliascripta Epistolarum Centurias 2. edidit, qvae Coloniae Agripp. anno 1624. in 8. impressae. Continentur in illo libro multa ad historiam literariam sui temporis pertinentia. Dictio in illo mediocris: magnum certè illi elogium suspendit Erythraeus Pinacoth. I. n. 141. Magni habitus fuit à Pontifice Urbano VIII, qvi in deligendis ingeniis magnam curam adhibuit. Edidit Autor ille, teste eodem Erythraeo, Theatri Romani Orchestram, in qvâ de viris illustribus Romae versantibus agit, qvam nondum vidi. Edita sunt ab illo poëmata, et inter illa unum, qvod inscribitur de fabricatione calcis, ingeniosum, qvod cum Sylvis ejus prodiit. Habentur qvoqve illic lib. 2. Aegyptiados, qvibus agit de Mariaein Aegyptum fugâ. Adjiciuntur Epigrammata non spernenda. Reperitur inter epistolas ejus p. 174. et inter sylvas lib. 3. Strena in Calendas Januarias, qva Nihil donat Amico in epistolis ejus de qvô carmine, qvid judicare debeam, non habeo; Totidem enim verbis in Passeratii Strenis legitur, in qvibus multa alia habentur carmina ejusdem commatis. De illo nosjam suprà cap. 9. p. 84 qvaedam diximus. Et mirum sane est, in sylvis Poêmatum Lauri idem carmen poni. Laurum è Passeratio id habuisse, tempus et omnia arguunt. Idem autor deannulô pronubo D. Mariae Virginis scripsit, in qvô mirabiles historiae de annuli istius miraculis, qvi caecis visum restituerit, qvô temerètacto ab homine profano digitus exaruerit, cujus gossypium circumpositum tangentis temerè manus adusserit, et infinita alia suis autoribus relinqvenda.

De LIPSII Epistolis dici hîc multa possent. Considerari illae vel ratione dictionis, vel ratione rerum possunt. Vehementer senex à juvene discrepat Cum enim in juventute suâ Ciceronianam dictionem seqveretur, marurioribus annis penè novum eloqventiae genus sibi finxit, in qvo argutiae, adagia, hemistichia, graecae sententiae, qvorum in familiaribus inter eruditos epistolis usus esse potest; Tales enim epistolas illa ornant, in caeteris locum non habent,

MARTINI ZEILERI Epistolae Germanicae ad locorum Communium Scriptores potius referendae sunt. Vir ille fuit [Griechischer Text] nostro seculo, non indoctus, certè rerum multarum compilator. Scripsit autem plura Germanicâ linguâ, qvam Latinâ. Solum illud, cujus suprà memini, de Geographis et Historicis, Latinâ linguâ prodiit, è libris Vossianis maximam partem compilatum. Ut linguâ Germanicâ varia Itineraria scripsit, qvibus multa memorabilia continentur, ita sub dialogorum et Epistolarum habitu complexus est varia argumenta naturalia, moralia, civilia, historica. Scripsitultra sexcentas epistolas, qvae junctim prodierunt in 4 to anno 1657. Ulmae.

AQVILINUS COPPINUS, Eloqventiae Professor in Ticinensi Gymnasio, epistolarum libros 6. scripsit, in qvibus occurrunt non pauca de viris doctis in Italiâ judicia, multa qvoqve rerum naturalium qvae ipsi in diversis Italiae itineribus obvenerunt. Elegans inter alia est descriptio illa lib. 1. p. 29. itineris Taurinensis. Inter alia hîc meminit, sibi visum in montibus illis multoru~ gigantum mortuum efferentium imaginem, adeò expressam phantasmate qvodam vel nube, ut nullus pictor imitari illam potuisset. Qvod, an simile fuerit Morgana [Griechischer Text] , an vero ita ipsi visum per sensuum aliqvam fallaciam, nunc non disqviram. Ille alioqvin in nubibus his speculandis mirè ingeniosus et verbosus est. Editae sunt epistolae illae Mediolani an. 1613. in 8vô.

LUCILLI, PHILALTHAEI Epistolae scriptae sunt ad varios in Italiâ Viros doctos diversi argumenti. Continentur in illis multa illorum temporum à Viris doctis acta et edita. Fuit verò ille Medicinae Professor; juvenisque has epistolas scripsit, editas Papiae ann. 1564.

JOSEPHI LAURENTII jam suprà mentionem fecimus, ubi de polymathiâ ejus egimus. Ejus extant epistolarum Centuriae 2. editae Lucae anno 1638. Stylus in illis [Griechischer Text] : nam et ille autor inter simias Lipsianas. Apparent nonnunqvam stricturae aliqvae ingenii, qvae tamen iterum ineptiis deturpantur. Scriptae verò sunt ad viros illorum temporum celeberrimos; et in eis interdum aliqvid latet, qvod notatu dignum sit. Judicia in illo multa de viris doctis et operibus eorum; qvibus tamen fides haberi non potest, cum panegyristen potius, qvam sincerum censorem agat.

JOHANNES WOUWERIUS, vir doctissimus, è Brabantiâ oriundus illustri è familiâ, tandem in Holsatiam venit, magnis admotus muneribus, Consiliarius Principis et Praefectus Gottorpiensis, cujus extant varia scripta, inter qvae praecipuum est de Polymathiâ, Ejus epistolae editae sunt Hamburgi anno 1608,

MILTONI Epistolae Familiares extant libello exiguo. Non ignobilis fuit Autor Miltonus, qvod è scripto Anti-Salmasiano constat, qvem ille exagitarat, argutiis et salibus causam commendans, â Salmasio non iis, qvibus poterat, argumentis defensam. Id singulare in illo notari potest, freqventem illum esse in Soloecismis et Barbarismis Salmasio objiciendis, cum tamen et ipse sit [Griechischer Text] saepe et barbarus, ut qvadret hîc Horatianum illud:

Ejus commatis sunt illa in praefatione: Tuis Grammatistis te vapulandum propino, et pag. 11. populus assentitus est, et pag. 142. res nostras hallucinante. Sed talia viris doctis interdum praeter intentionem excidunt, qvalia in Scaligero et Casaubono non pauca notavit Scioppius, delicatus illarum sordium collector, qvi ingens domi sterqvilinium talium observationum habuit, qvod publicare voluit cum titulo Herculis [Griechischer Text] . Qvicqvid tamen ejus sit, ostendunt Miltoni scripta virum vel in ipsâ juventute: qvae enim ille adolescens scripsit carmina Latina, unà cum Anglicis edita, aetatem illam longè superant, qvâ ille vir scripsit poëmata Anglica sed sine rhythmis, qvos ut pestes carminu~ vernaculoru~ abesse volebat, qvale illud 13. libris constans, the paradise lost. Plena ingenii et acuminis sunt, sed insuavia tamen videntur ob rhythmi defectum, qvem ego abesse à tali carminum genere

WILHELMI SCHICKARDI et BERNEGGERI Epistolae mutuae hoc in loco praeteriri non debent. Praeclari viri ambo fuerunt: magna Schickardi rerum Hebraicarum et Antiqvitatum Judaicarum peritia, literis his propemodum immersi et innutriti. Testantur illud doctissima ejus scripta de jure Regio Hebraeorum, qvod nunc cum commentario Carpzoviano prodiit; et alii ejus libri, exteris omnes magno in pretio habiti. Salmasius certè in defensione causae Anglicanae multa ex ejus fontibus hausit, quod et Boeclero in primo Musei sui specimine notatum est. Qvis Berneggerus fuerit, notum omnibus est è commentariis in Historicos optimos Uterque Mathematicis studiis impensè deditus fuit. ideoque epistolae illae, qvae publicatae sunt Argentorati an. 1673. in 120. pleraque Mathematici argumenti continent: Peirescii de Schickardo subnectitur judicium huic libello.

GEORGII RICHTERI Epistolae planè non sunt illo loco habendae, qvo habet Patin. Epist. 106. Maledicum est et falsum, qvod de illis ait: I'ai vû les Epitres de Richterus, il y a qvelqves bonnes choses, quelques-unes de mediocres, et tout l' ouvraege est assce mal sagoté. Non facilè memini pleniores bonae frugis epistolas, qvam hae sunt. Fuit Richterus JCtus, Consiliarius Reip. Norimbergensis, ac Academiae Altorfinae Procancellarius, vir undeqvaque doctissimus, ut patet è paucis illis schediasmatibus, quae edidit: neque enim ob molem negotiorum in tam amplâ civitate vacare totus literis potuit. Magni habitus à Batavis, Gallis et Anglis, qvod testantur literae ad ipsum scriptae. Ipsi Heinsius dissertationem inscripsit de servis natura, quae adjicitur Orationibus Heinsianis, in qua agitur de eo, an JCti Philosophis contrarientur, quando illi servos natura esse negant, Aristoteles autem aliquos natura servos statuit. Ejus Epistolae selectiores editae sunt uno volumine in 4. to. Norimbergae an. 1622. Ubi habentur non ipsius solum, sed et illorum, quae ad ipsum scriptae sunt, epistolae, plenae argumentis Theologicis, Juridicis, Politicis, Medicis, Philosophicis, Historicis, Geographicis, Philologicis, Criticis. Qvod titulus promittit, praestat liber uberrimè: Sunt enim multa notatu dignissima, quae ad historiam literariam no vissimi temporis pertinent, in illis datâ occasione notata. Multa sanè disci ex illis possunt: addita sunt praeterea literarum quarundam spicilegia, à Professoribus Altorfinis, Hoffmanno, Ruperto, Rittershusio, Dinnero, (habuit enim Academia haec viros semper insignes,) et aliis viris doctis scripta. Sunt hîc aliquot Gruteri Epistolae, in quibus multa notabilia: est prolixa epistola Christophori Arnoldi ad Georg. Richterum p. 496. et seqq. ubi multa egregia habentur de Originibus Germanicae linguae. Additur index rerum et argumentoru~ in singulis epistolis: judicium de Barclai Argenide prolixè habetur p. 783, ubi tota illius fabulae compages examinatur. Habetur elegans carmen Gruteri

BAUDII Epistolae etiam in tyronum manibus sunt. Nemini ignotus Baudius, salibus et facetiis ubique diffluens. Vir fuit doctissimus, Poëta inprimis in Jambis felicissimus. Dictio ejus, si judicium Scaligeri in Excerptis Puteanaeis audimus, sapit phrasin Neroniani temporis. Est enim in illo qvidam flos sermonis ad poëtismum aliquantum accedens, et colorem aliquem è Plauti argutiis trahens, qui ipsi scriptor familiaris fuit quem imitaretur, et ita imitatus est, ut non esset [Griechischer Text] . Epistolare enim argumentum inprimis inter familiares non respuit jocos et sales Vir fuit meliore fortuna dignus, si ipse faber ejus esse potuisset. Habuit familiaria vitia, quae vehementer ipsi obstiterunt ad altiora tendenti, Venerem et Bacchum; amoribus enim paulo plus, quam licebat per honestatem et ordinem, deditus fuit: Qvod occasionem dedit eleganti illi Centoni Virgiliano, qvem Dan. Heinsius in ipsum dissimulato nomine scripsit, qvi reperitur inter poëmata ejus p. 426. Accessit postea, vel in famam vel in infamiam Baudii, quod Petrus Scriverius ederet librum cum titulo: Dominici Baudii Amores, in qvo ille congessit omnes, quae de hôc argumento habentur in Baudio, epistolas; adjectis aliis similis argumenti, non omisso etiam centone illo Heinsiano, cui Dom. Baudii nomen ipsi praescripsit, qvod dissimulârat in poëmatibus suis Heinsius. Omnia in illo libro lepida, grata futura iis, quos trahit illa voluptas; amatoribus scilicet, sed eruditis. Nec mirum est, delectatum fuisse hôc labore P. Scriverium, qui et ipse totus ad has delicias compositus fuit, si fides habenda est illis, quae narrat Colomesius in opusculis suis; illic enim mirabilis historia de illo habetur p. 101. qvam illic vide.

BONGARSII et LINGELHEIMII Epistolae editae sunt Argentor. an. 1660. in 120. Erat Bongarsius vir suo tempore magninominis, sub Henrico IV. negotiis publicis saepe admotus, praecipuèin legationibus ad Germaniae Principes. In iis tamen negotiis multa scripsit erudita, et qvidem juvenis notas doctissimas in Justinum; senex publica vit ingens volumen Gestorum Dei per Francos. Post mortem ejus editae fuer unt tum hae Latinae epistolae, tum aliae Gallicâ linguâ, qvae nuper admodum Parisiis lucem viderunt. Lingelheimius itidem vir in publicâ dignitate constitutus, et ad Helvetios Legatus, olim Bongarsio ab epistolis, literas Bongarsianas unà cum suis publicavit. fuit enim inter illos commercium literarum mutuum. Habentur in his multa, qvae pertinent ad statum Germaniae superiorum temporum, ad aulas Principum, tum temporis intestinis malis turbatissimas; habentur et de rebus literariis notitiae non contemnendae.

JACOBI VECTIANI Itali Epistolae ad varios viros doctos, Italos praecipuè, scriptae. Scripsere et ad ipsum multi literas, in qvibus non pauca reperias rerum Romanarum et Italicarum, tam in literis qvam in statu civili. Qvis ille fuerit, aut cujus conditionis, dicere non possum, cum liber ille, qvi ad manus meas pervenit, et titulo et praefatione careat: neque locus impressionis constat. Rarum tamen Autorem esse oportet, cum nusqvam invenerim in Indicibus et Catalogis. Notandus itaque, si fortè ad manus aliqvando veniat. Ac sunt sanè multi tales libri, qvi in Italiâ editi in lucem à membris Societatum et Collegioru~, qvae illic plurima sunt, sed nunqvam ex Italiâ exportantur. Vidi ego interdum Autores et Commentatores cultissimos in veteres Autores, qvos ego nunqvam nancisci potui, qvacunque etiam diligentia qvaesitos. In hoc Autore nostro multa observavi Italorum scripta passim laudata, de qvibus nec vola nec vestigium apud nos apparet.

JOH. NCOLAI SAULII CARREGAE Libri 3. Epistolarum editi sunt Genuae anno 1603. et inscripti Joh. Vincentio Imperiali, de cujus Museo supra mentionem fecimus in Vitarum scriptoribus. Editae sunt postea alii libri 3. ibid. an. 1619. qvos tamen non vidi. Tractantur hîc singularia nonnunqvam argumenta, in qvibus totae versantur Epistolae: Magis enim ad eloqventiam ostentandam scripsit autor ille, qvam negotiorum causa, ideoque non adeò multa ex illo disci possunt de rebus, qvae ad historiam literariam pertinent. Luculenta illa est lib. 2. pag. 129. qvá reprehendit populares suos, qvilinguâ Hetruscâ qvam Latinâ scribere malunt. Manutius aliqvas ad ipsum scripsit epistolas, in qvibus illum laudat à nitore styli, ut laudari revera debet.

HENCKELII Epistolae carcerales rarae sunt, qvas semel tantum vidi. Prodierunt Holmiae an 1640. in 8. Fuit Henckelius Suecicus Consiliarius et negotiorum Gestor per Germaniam, durante bello Germanico-Suecico. Inciderat is in manus Pontificiorum et Jesuitarum, qvi illum carcere inclusum diu tenuerunt. Epistolae ejus varia habent Suecorum consilia, Jesuitarum machinationes, et arcaniora qvaedam iftius belli, qvae alibi expresla non facilè inveneris: stylus non contemnendus.

M. ZUERII BOXHORNII Epistolae non carent venustate, qvanqvam pleraeque familiares et extemporales. Sarravii enim judicium, qvod suprà adduximus, paulo asperius in illum est. Occurrunt multa in illis Philologica argumenta. Sunt vero omnes posthumae. Poëmata, qvae adjiciuntur, acumine et elegantiâ non destituuntur. Recudi illas curavit Thomasius cum luculenta praefatione.

GUIDONIS PATINI Medici Regii Epistolae Gallicae selectae Paris. 1685. in 120. editae sunt. Non fuit temerè, qvi audaciora et liberiora de libris et viris publicis, privatis, doctis, indoctis, judicia consignaret. Non putârim illum editioni vivum destinasse has epistolas, nam post mortem ejus editae sunt. Perpetua hîc in Chymicos et Pharmacopolas cavilla. De negotiis status et religionis, de rebus sacris

Non debent hîc qvoque omitti JACOBI HOWEL, Eqvitis Angli et Secretarii Regii, Epistolae familiares, Anglicâ linguâ scriptae. Edita earum qvarta editio est Londini in 8. 1673. hoc titulo: Epistolae Ho-Elianae, familiar letters domestic and forren Historical, political, philosophical. Mixta hîc sunt negotiis civilibus literaria, magnaque illa rarissimarum rerum varietas mirificè legentem delectat. Agitur hîc de rebus Anglicis, Gallicis, Italicis, Germanicis, Hispanicis, Belgicis, Danicis, Suecicis, unde multa ad historiam eorum temporum observari possunt. Insperguntur nonnunqvam Poëtici sales et facetiae. Physica et medica non omittuntur. De rebus literariis disqviritur. Historiae rariores narrantur. Characteres et lineamenta virorum illustrium et doctorum, tam in Angliâ qvam in aliis locis, ab illo proponuntur. Elucet denique ex stylo varia et elegans eruditio. Ut pauca recenseamus: docta est illa de Linguis totius orbis dissertatio, Volum. 2. epistolis 56. 57. 58. 59. 60. 61. proposita. Qvam memorabilis est illa Volum. 3. Sect. 6. ep. 9. historia de columbae in Johannis Oxenhami omniumque ex ejus familia morientium agone apparitione, Vol. 4. ep. 30. recenset Epitaphium Principis Britannici in America ante 600. annos sepulti. Vol. 3. ep. 9. prolixè agit de habitatoribus orbium coelestium Ep. 22. agit de vaticiniis Nostradami et similibus. Illud qvoque notabile est, qvod Vol. 1. sect. 5. ep. 5. obser vat insignem similitudinem vultuum Nobilitatis Holsaticae et Anglicae, unde colonias hinc in Angliam ivisse auguratur. Infinita propemodum hîc occurrunt obser vatione dignissima. Qvare operae pretium faceret, qvi has epistolas in Linguam vel Latinam vel Germanicam converteret.

AUGUSTI BUCHNERI Epistolae tomis 2. prodierunt Dresdae ann. 1679. et 80. in 8 vô. Erat Vir ille ad omnem nitorem literarum factus, Orator optimus et Poëta certèinter Germanos suo tempore princeps. Benè meriti fuerunt de orbe literato, qui has ejus epistolas publicarunt, in qvibus multa sunt de rebus literariis judicia. Emendatur nonnunqvam aliqvid in Autoribus: stylus elegans, qvanqvam concisus. Formata tamen ipsi è Cicerone dictio est: qvantum verò ad [Griechischer Text] attinet, ab illo diversa. Qvantus ille Ciceronis aestimator fuerit, videas ex epistola illa luculentissima, qvae est partis 2. 32. ad Schneiderum, Ducis Holsatiae Consiliarium, qvi ipsius consilium rogaverat de Curtio, an scilicet illius stylus ad eloqventiam Romanam sufficere posset. Sed totus in aliam partem inclinat Buchnerus, qvi Curtii declamatoriam indolem multum abesse judicat à puritate nitoris Romani. Solum itaque Ciceronem illic ad omne scribendi genus, epistolare, oratorium, historicum unicè commendat. Ne qvid dicam de variis rebus et judiciis, qvae habet de Autoribus, tam veteribus qvam recentioribus. Inprimis elegans est illa scripti cujusdam Czarncoviani refutatio, qvae habetur part. 2. ep. 129.

Inter Theologos CALVINUS Epistolas nitidissimas scripfit. Extant illae seorsim editae Lausannae ann. 1576. in qvibus continentur multa ad statum religionis illorum temporum pertinentia. Stylus in illo non contemnendus: id enim operam dabat Calvinus, ut castigatè scriberet. Sunt verò tales epistolae magnifaciendae; et jam supra monuimus, Hottingerum instar thesauri habuisse epistolas Theologorum, qvarum ille magnum volumen congesserat. Habemus ita qvoqve epistolas Theologorum, inprimis Remonstrantium, qvae in Belgio editae sunt. MARTINI RUARI Dithmarsi Epistolae, Viri qvidem doctissimi sed Sociniani, in Bataviâ editae sunt in 8vo; in qvibus multa habentur, qvae ad historiam Socinianismi pertinent. Multae illic sunt ad Grotium epistolae, qvae ipsum Socinianismi suspectum faciunt: multae etiam ad alios Theologos, qvas illi fortè abesseinde velint. Erat verò ille Vir doctus, Graecae Latinaeqve linguae scientissimus, ac praeterea omnium illarum controversiarum, qvae Socinianis intercedunt cum Orthodoxis, prae aliis gnarus, disputator acutus, cui accedebat notitia antiqvitatum sacrarum. Primus certe fuisse creditur, qvi Grotium in partes Socinianorum traxerit, ut vel inde ingenium hujus Viri conjicere possimus, cui tantus Vir potuerit succumbere. Miserè tamen vixit, et paternâ in Holsatiâ haereditate excidit, ob religionem legibus Imperii vetitam. Similis mihi commatis videntur nescio cujus CHRISTIANI LIBERII Epistolae, qvas nuper editas deprehendi: nam, qvantum ex superficiariâ lectione patet, itidem Socinianus videtur. Nomen, ut qvilibet videt, fictum est; sed tamen acumen ingenii cum Ruaro non comparandum. Qvod si idem ille est, qvi nuper de scribendis, legendis et aestimandis libris exercitationem Paraeneticam scripsit, satis arguit ipse liber, minoris ingenii esse. Inseruit qvaedam in illo libello de plagio literario et Thrasonismo Theologorum, aliisqve hodiernae [Griechischer Text] causis.

LE SECRETAIRE CRITIQVE DU SIEUR B. P. dit du Jonqvier, in scenam etiam Epistoliographorum, ut mimus, prodeat. Autor ille has Epistolas Criticas scripsit, ut insultaret vitiis eruditorum. Multa hîc habentur arguta et satyrica de literatis, de libris, et de perversâ studendi methodo, qvae legisse delectat et prodest. Habent scilicet omnes penè eruditi et omnes penè artes aliqvid, in qvo deliciari amant. Est amabilis qvaedam in multis etiam artibus insania ac intemperantia, censoribus eruditis nunqvam non notata, majori cum fructu studiis utilioribus impendenda, qvam ille sale Satyrico defricat. Praecipuè Medicos et Chimicos exagitat. Prodiit ille libellus Amsterod. 1680 in 12.

Vastissimus Epistoliographorum numerus est, qvos recensere omnes non possumus. CAELII CALCAGNINI Epistolaedoctissimae, et optimè scriptae. PAULUS SACRATUS Canonicus Ferrariensis scripsit libros 6. epistolarum, Ferrariae impressas, de qvibus Joachimi Camerarii extat judicium, qvod is suâ

Non desunt miscellarum EPISTOLARUM COLLECTANEA à variis instituta, ac optandum esset, ut plures haberemus, qvi hanc operam orbi literato navarent. Extant Epistolae Principum, Rerumpublicarum et sapientum Virorum,

Solent et in exoticis linguis elegantes scribi literae, qvarum et ad eloqventiam usus est: In qvibus merito recenseri debent acutissimi autoris ALOYSII GROTI Epistolae, qvi vocatur Cieco d Adria, Venet. 1601. in 4to editae. Notissimus ille apud Italos est, qvi qvanqvam oculorum usu privatus, in utrâqve oratione elegantissimè scripsit: Qvod praeter ejus epistolas orationes qvoqve et carmina testantur. In Anglicis JOHANNES DONNE, Decanus Ecclesiae Paulinae, Poëmatibus Anglicis et Sermonibus sacris celebris, Epistolas Anglicâ linguâ scripsit, Londini editas 1651. in 4to, qvae elegantissimae et argutissimae sunt. Sed illi scriptores huc propriè non pertinent.

Qvi certa argumenta Epistolis accommodarunt, longè sunt plurimi, ac jam suprà eorum scriptorum aliqvos sparsim recensuimus. Medicas Epistolas scripserunt J. Caesar Benedictus, Langius, Horstius, Rossaeus, Matthiolus aliique. De Epistolis Ecclesiasticis antiqvorum egit Franciscus Bernardinus, Ferrarius libro de Antiqvo Ecclesiasticarum Epistolarum Genere, qvi liber Helmstadii à Mejero recusus, Ann. 1678. P. Olivae Generalis in Soc. Jesu ordine extant Epistolarum tomi aliqvot, de negotiis Soc. Jesu, qvorum prior Romae in 4to, Bononiae in 8. 1668. prodiit, posterior Venetiis 1683. in 4to. Integra est epistolarum chilias, ac maximoperè commendatur in Actis Lipsiensibus Anno 83. Mens. April. et August. Monconisius et della Valle epistolis itineraria scripserunt. Habemus et Busbeqvii Epistolas. Peregrinatorum eruditorum Epistolae magnam utilitatem in re literariâ praestant; Nam [Griechischer Text] repraesentantea, qvae serò vel nunqvam in hominum notitiam veniunt. Laudanda in his est Sorbieri diligentia, qvi in Relatione itineris Anglici Gallicâ linguâ scripta multa de eruditis Angliae, libris, inventis, memorabilia notavit, sed liberiore censura in Anglorum invidiam incurrit: Adversus illum enim singularem librum Thomas Spraat scripsit linguâ Anglicâ sub Epistolae formâ ad Dn. Wren. Titulus est: Observations upen Sorbiers voyage. Antonius Perezius Hispanicas epistolas scripsit, omnes Politici argumenti. In Gallicâ linguâ Pasquierii Epistolae scriptae, qvibus tumultus Parisienses describuntur. Sunt et alii autores, qvos vide apud Sorellum. Viglii Zwichemi ab Aytta Epistolae Politicae et Historicae ad Joachimum Hopperum scriptae et Leovardiae an. 1661. editae multa rerum Frisicarum habent. Sunt et Petri de Vineis libb. 6. Epistolay im Historico-Politicarum Ambergae 1609. editi.

CAP. XXV. DE EPISTOLIS INEDITIS ERUDIT ORUM.

EGimus hactenus de Epistoliographis, ac praecipuos eorum enumeravimus, qvi in lucem miserunt epistolas suas. Sed ineditarum epistolarum, qvae hinc illinc in Bibliothecis latitant, major nobis cura esse debet. Qvoniam enim illae divulgatae typis non sunt, multa hîc abscondi ad historiam literariam pertinentia credibile est, praecipuèsi maximè familiares literae sint. Sunt enim Epistolae varii generis: Qvaedam officiosae tantum, et in solâ civilitate subsistunt; earum non est, nisi in elôqventiâ usus, Neqve illae ad nos hocloco pertinent, etsi illarum scriptores hîc miscuerimus, ne postea alio loco multa repetenda essent. Sunt, qvae de negotiis domesticis et vulgaribus agunt; qvarum exiguus hîc nobis usus est. Civilia negotia, relationes historicae ad civiles usus pertinent. Maximè verò hîc prodesse possunt literae secretae et familiares, qvas vel vivi autores edi inter caeteras noluerunt, vel qvae in scriniis virorum doctorum delitescentes, non eâ sine scriptae sunt, ut publicarentur. In his enim plurima latent rei literariae arcana. Illas praecipuè indagare debemus in virorum illustrium bibliothecis, atque inde conficere Syntagmata: Qvod si ab omnibus pari industriâ institueretur, bono id publico soret. Saltem in publicis bibliothecis ad tempus custodiri tales chartae deberent, ne interciderent: Nam crescit illis cum tempore pretium, et ab antiqvitate major erit aestimatio; ac impunè tum in lucem mitti poterunt, postqvam invidiae locus ampliùs non est.

Multa qvoque discere è talibus epistolis interdum possumus ad historiam patriae pertinentia, qvorum nulla in publicis monumentis superest memoria. Communica vit mecum Vir Clarissimus et amicissimus Petrus Axenius Epistolas Latinas superiore seculo in Holsatia ad Johannem Pistorium, Praepositum Eyderstätensem, et ab eodem scriptas, qvibus non pauca habentur historica de statu provinciae Civili et Ecclesiastico. Venerunt ad manus Balthasaris Heldi, Amici nostri optimi, et diligentissimi veterum monumentorum indagatoris, Pauli Cypraei Epistolae MStae, qvibus multa de patriae rebus memorantur. Ejus qvoque indicio mihi innotuit, superesse apud Secretarium et Archivarium Regium Dn. Mothium Epistolas multas à Zachariâ Lundio, Viro docto et insigni Poëta, et ad eundem scriptas: Item magnum volumen Epistolarum, à viris Celeberrimis ad Meursium scriptarum, qvod ex Bibliothecâ Seefeldianâ ab eodem Lundio descriptum;

Invenimus passim in Vitarum scriptoribus notatas virorum doctorum Epistolas ineditas, qvae cum blattis et tineis pugnant, qvas nemo respicit, aut in lucem educere laborat. Ita in Elogio Hartvici Smidenstadti Oratoris et Poëtae in Academiâ Helmstadiensi apud Boissardum in Iconibus Virorum Illustrium, part. 3. p. 88. memoratur, qvod prematur in Bibliotheca ejus relictâ praestans volumen Epistolarum illustrium et Scholasticarum. Fuisse virum illum doctissimum, ex elogio Henrici Meibomii patet, aliisque ejus scriptis ineditis. Nam et eodem loco refertur, premi in ejus bibliothecâ Opus absolutissimum, in quo totam Cyclopaediam ita in Locos Communes digesserit, omniumque scientiarum rerumque capita et tractationem ita disposuerit, ut futuro oratori, sive cuiquam etiam ex tempore dicturo, veluti locupletissima Eloquentiae Bibliotheca, quovis loco et tempore in promptu, atque in infinitum expedita esse quert. Malè profectò agunt, qvi publico usui talia scripta invident. Nam in eloqventiae apparatu vehementer laboramus; neque hactenus fuit, qvi Locos Communes idoneos in lucem dederit. Qvod si hujus operis superest hodie memoria, id agere deberent viri eruditi, ut ab interitu hoc seriptum vindicaretur, et in publicum usum protraheretur. Ejus quoque de Imitatione Ciceronianá Tractatus editus, qvi exqvisitissimus ibidem vocatur, nunqvam mihi visus est. Inter

Non possum, qvin hîc qvasi in publico theatro Orbi literato magnum illum Epistolarum Thesaurum, qvem in incomparabili suâ Bibliothecâ servat Illustris Gudius proponam. Integra ille volumina facilè complebit Epistolarum, ab omnium Gentium Viris doctis scriptarum, qvorum [Griechischer Text] singulari felicitate in ejus manus inciderunt. Dixi praecedente capite, integras illum habere Centurias, Wouvverianarum, Caselianarum, Sarravianarum, Erasmianarum, Casaubonianarum, Lipsianarum. Ex his Lipsianis conficere potest, ad Germanos Centuriam unam, aliam ad Gallos, tres ad Batavos. Habetè Germanis et Belgis [Griechischer Text] Epistolarum, Barthii, Baudii, Calixti, Cabeliavii, Christophori Cöleri, Dilherri, Elmenhorstii, Gebhardi, Gruteri, Gronovii, Höschelii, Heinsii, Hosmanni, Laurenbergit, Meursu, Piccarti, Remi, Rhodomanni, Rittershusii, Ruarii, Rutgersii, Sizmanni, Taubmanni, Velseri, Calvisii, Foppii et Leonis ab Aizema, Starckii, Bauhini, Beati Rhenani, Böcleri, Tychonis Brahei, Joachimi Camerarii, senioris et junioris, Theodori Canteri, Julii Pslugii, Cluverii, Ubbonis Emmii, Flemmingii, Casparis Gevartii, Huberti Giphanii, Melchioris Goldasti, Hug. Grotii, Lucae Holstenii, Joannis Secundi, Athanasii Kircheri, Joh. Kirchmanni (qvarum magna copia est) Johann. Kirstenii, Friderici Lindenbrogii, Lingelsheimit, Lutheri, Mallincrotii, (cujus extat epistola prolixa, qvâ inter Erasmi et Jesuitarum merita comparationem instituit) Meursii, Joachimi Morsii, Ludovici Nonnti, Johannis Oporini, Johann. Rhodii, Joannis Rivii, Heriberti Rosweidi, Isaaci Vissii, Jungermanni. Est in illis lepida ad Joachimum Rungium Calend. Febr. Ann. 1560. manu Melanchthonis scripta epistola, qvâ bella de Latino Hegingensi narratur fabula: Cum Gallicus Legatus coram Maximiliano in conventu Constantiensi luculentam haberet orationem, Maximiliani filius Philippus Fridericum Saxoniae ad ducem dixit: Friderice, hic Vir est eloqvens. Tum Comes Hohenzollerensis horrendo sono inqvit: Domine Legate, vos debetis iterum venire post carnis privium. Displicuit sonus et Stentorea vox Philippo, qvi ad Fridericum inqvit: Qvale est hoc Latinum? facetè tum â se derivat Fridericus responsionem in Gregorium Lamparterum, Cancellarium Wurtenbergicum; Is interrogatus ait, Vos Principes scitote, hoc Latinum esse Hegingense. Ubi, inqvit Philippus, hoc discitur? Oppidum est, respondet Cancellarius, hujus Comitis Hegingen, ubi lineae telae horridissimae texuntur; ibi et hoc Comitis Latinum textum est. Abiit ex illo tempore hoc in proverbium, et Hegingense Latinum pro barbaro et soloeco sermone Latino usurpatum est, ac saepe in aliis epistolis hoc joco utitur Philippus. Melanchthoniarum Epistolarum, tam editarum qvam ineditarum, bis mille ad Collectionem Londinensem ex hoc illustri promptuario adjici possunt. Observavi etiam inter illos Salvii, Legati Suecici celeberrimi, literas ad Medicum Judaeum de Castro, qvibus illum rogat, ut librum de tribus impostoribus qvovis pretio sibi comparet.

E Gallorum autographis epistolis primum locum merentur Comitis Avauxii, Legati Regii, Epistolae. Magnus erat ille literarum ac literatorum Patronus, qvi pro dedicatione Livii Gronovio mille imperiales donavit. Hoc de illo memorabile narratur: Cum is Daventriam transiret, pedes ad Grono vium, tum ibi eloqventiam docentem, ac nihil tale expectantem, ivit; Cujus inusitatam comitatem cum miraretur Gronovius; ita ad illum Legatus: Tu eam artem doces, qvam ego exerceo. Sunt porrò Bongarsii, Bourdelotii, Chanuti (ejus, qvi Vitam Cartesii scripsit, et Librum Memoriarum) Stephani Claverii, Colladonii, Frontonis Ducaei, Sebastiani Gryphii, Ludovici Jacobi, Caroli Labbei, Pelisonii, Perraultii, Salmasii, Josephi Scaligeri, Epistolae.

Ex Italis Andreae Alciati manu XXX. scriptae epistolae sunt, qvibus multa habentur singularia. Est Caesaris Trivultil ad Pomp. fratrem elegans epistola, qvá observatio aliqva proponitur circalocum Plinii, lib. 36. c. 5. de statuâ Laocoontis, et liberorum ejus à dracone interfectorum. Inventa verò fuit illa statua in ruinis Titi Imperatoris, à Cive, qvi pro 700. nummis aureis vendere noluit Nobili Romano, à Pontisice postea vindicatam. Hanc statuam cum liberis et serpentibus Plinius exuno lapide factam esse prodidit, Sed ille de eâ ita in hâc epistolâ: Statuam ipsam, qvam Plinius cu~ liberis ex uno lapide sacta~prodidit, Johannes Cbristophorus Romanus, et Michael Angelus Florentinus in urbe Româ primi nominis statuarii negant ex uno lapide confectam: ostendunt compagines plus minus quatuor, sed eas tam occulto loco conjunctas, tam appositè serruminatas circumlitasque, ut non nisiab ejus artisiciiperitissimis id facilè intelligi possit. Quare aut Plinium deceptum affirmant, aut alios voluisse decipere, ut opus fieret admir abilius. Neque enim tres statuas magnitudinis justae tot tamque mir abilibus Draconum nexibus circumplexas in uno tantum lapide ullis instrumentis potuisse formari. Magna est Plinii autoritas, et nostri artificessuis nituntur rationibus; nec vetus est verbum contemnendum, felices fore artes, si de iis soli artifices judicarent. Sadoletus raro judicio non minus eleganter Laocoontem cum liberis calamo descripsit, quam illos ipsi opisices celo expoliverunt. Eleganshaec est ex illâ epistolâ ad locum Plinii observatio, celeberrimorum artificum judicio firmata. Nam de Michaële Angelo de Bonâ rotâ, cujus vita vasto volumine descripta est, constat, adeò illum artis suae peritum fuisle, ut Veneris statuam in terram à se defossam pro antiqvâ vendiderit. Sunt in illis Augusti Valdi Epistolae, Viri doctissimi, cujus pluribus fama innotuisset, si notae ejus in Plinium, magná curá scriptae, in lucem missae fuissent. Nam ut de eo Pierius Valerianus libro de Infelicitate literatorum I. p. 44. ipse cum suo Plinio á militibus Hispanis Germanisque Romam aggressis, miserè cruciatus interiit. Non minus, ait, crudeliter occubuit Augustus Valdus, Patavinus civis, qvi Romae per tot annos bonas literas tantis ab eo vigiliis, sudoribus, et peregrinationibus acqvisit. is professus enit, qvi non solum voce, verum etiam scripcis iruditionem omnivariam ab interitu vindicabat; qvam autem miserabili mortis genere vi# m#fintit! Incidit enim in Romanam cladem, Hispanorum illam et Germanorum praedonum savitiam acerbissimam, cujus ante oculos direptâ domo, ipse in vinculis habitus, pretiosissimam librorum supellectilem, labo#esque

PAULI MANUTII EPISTOLA lib. IX. Epistolarum ejus post epistolam IV. inserenda.

Paulus Manutius Aldifilius JOHANNI CRATONI S. D. Viennam.

POLYHISTORIS LITER ARII LIB. II. METHODICUS.

CAP. I. DE DELECTU INGENIORUM.

POstqvam libro primo de re bibliothecariâ et literariâ, deque scriptoribus illis, qvi ad eam pertinent, generatim egimus, nunc secundo hôc libro de Methodô in doctrinis instituendâ acturi sumus. Qvemadmodum scilicet, qvi aedificium aliqvod parant, primum res operi necessarias comportant, hinc ideam sibi aliqvam praefigunt, qvam in exstruendâ domo seqvantur; ita in libris ac literis non veluti in rudi ac indigestâ mole versandum est. Nam qvanqvam illa substerni menti nostrae operatrici, velut chaos aliqvod, debet, tamen certâ ratione omnia tractanda ac digerenda sunt, et methodus aliqva nobis praefigenda est, qvam seqvamur. Qvoniam verò statuario non sufficit ad artem, officinam habere omni genereinstrumentorum apparatissimam, nisi materiam, in qvà operationem instituit, habilem nactus fuerit; neqve enim è qvovis ligno, ut in proverbio dicitur, fit Mercurius: ideoqve primùm de ingeniis eorumqve delectu instituendo solliciti erimus. Nam magno hoc literis totique Reipublicae damno est, nullam hîc planè esse Magistratus curam; cum in eo Reipublicae maximè felicitas sita sit.

Felices vocabant eos Stoici, qvi nossent, qvo genio uterentur, ac [Griechischer Text] dicebantur, qvibus bonus obtigerat Genius. Verum cum eâ solertiâ pauci sint, ut suum deprehendere ipsi ingenium possint; nam certè aliqvid vulgari ingenio majus est illi, qvo pauci fruuntur; qvi se ipsum satis explorare possit, ac plerumqve comparatione ad alios institutâ, boniqve Praeceptoris ope id addiscitur. Nobis enim obsistit [Griechischer Text] , et insita qvaedam de rebus nostris opinio, qvae mentis illud lumen in nobis non rarò extingvit. Aliorum ergo consilia et judicia incorrupta seqvi oportet, dandaqve opera nobis est, ut aliorum ingenia animi nostri [Griechischer Text] (qvod facilius est) discernere discamus, ac videamus, qvaenam qvibus doctrinis aptiora ingenia à naturâ ipsâ formata sint. Non defuerunt, qvod mireris, qvi singularis sapientiae humanae rem habuerint, sapientes gignere liberos; ut de Democrito narratur, divinum illum et coeleste pharmacum invenisse, qvod fortunatos et sapientes homines efficeret. Qvid Democritus hôc suo pharmaco intellexerit, altioris indaginis est. Qvi de liberis consilio qvodam et arte gignendis praecepta scripsere, qvasi Promethei instar novos sibi homines è meliore limo fabricaturi, illi ultra naturae opificem sapere ac fata ipsa in ordinem redigere mihi velle videntur: Nam, qvanqvam qvidem negarineqvit, magnam inesse animis è corporis temperamento vim, ac Galenus singulari libro, quod mores temperamentum corporis sequantur, id propugnat; corpus enim ex alimento crassiori compactum plerumqve spiritus stupidiores in liberos à se genitos transmittit; magna qvoqve ingeniorum è mundi plagis, loco nativitatis, educationis, nutritione iplâ varietas est; tamen extrinsecus pleraqve accidunt, et à sublimiori principio animarum origo arcessenda est.

atqve ex liumili casâ et sordido rure sublimia ingenia prodierunt, multaqve testantur exempla,

Qvare frustra est cum omnibus suis artisiciis Huartus Hispanus, qvi in Scrutinio ingeniorum modum tradit, qvo parentes generare possint filios sapientes, ac tali praeditos ingenio, qvale id reqvirunt literarum studia. Hunc praecipuè autorem secutus mihi videtur is, qvi se Calvidium Laetum appellat, cujus genuinum nomen est Claude Quillet, unde hoc per anagramma formatum est, ut nos docet Bailletus libr. de Judic. doctorum tom. 4. part. 5 de Poetis, num. 1511. Ille, qvi Abbas fuit, scripsit poëma non inelegans, cui titulus: Callipaedia, sive de pulchrae prolis habendae ratione. Poëma in libros 4. dispescitur, qvorum primô de sponsorum ad pulchram prolem deligendorum conditionibus; secundô de legibus in concubitu servandis, astrologicis cautelis; tertiô de curâ praegnantum, viribus imaginationis; qvartô de promiscuis ad pulchritudinem parandam praeceptis; agitur. Sed, ut rectè judicat Bailletus, plusqvam decet Abbatem, et ultra, qvàm honestas patitur, argumento huic indulsit autor: magis enim in illâ arte se Abbas, qvàm Laicorum exercitatissimus se profecisse ostendit, ut vel ipsi se Naturae magistrum praebuerit. Dictio qvoqve non satis castigata, et vulgaria pleraqve in carmine, longeque à Sammarthani judicio absunt, qvi de Paedotrophia poema libris tribus distinctum scripsit, sed elegans, in qvo genium poeticum Virgiliano proximum agnoscas.

Verum mittamus illos animarum fabros, atqve illud mirabilis [Griechischer Text] genus: et potius, cum exspectare alia non possimus, qvam

ita qvoqve, qvales invenimus in pueris partes divinae mentis et haustus aethereos, praeceptis et doctrinis, ut fundum aliqvem, excolamus. Atqve hîc primùm illa ingeniorum varietas nobis consideranda est, de qvâ non immeritò illud dixeris: Qvot capita, tot scnsus. Nam ut infinita propemodum vultuum, ita animorum, diversitas esse videtur. Neque nostru~ hîc institutum est, omnes animorum characteres perseqvi: illam tantum animi facultatem indagabimus, qvae ad disciplinas discendas apta est, sive [Griechischer Text] appellemus, sive [Griechischer Text] . Sed illud latius patet nomen, et ad omnes qvoqve virtutes morales et actionem se extendit; hoc verò propiùs ad nostrum sensum pertinet; in cognitione enim versatur: Qvanqvam nec [Griechischer Text] ab [Griechischer Text] sejungi debeat, ac boni mores cum omni disciplinâ conjungendi. De [Griechischer Text] pulch#è Aristoteles 3. Nic. 5. §. 41. et 42. Appetitionem sinis nemo sibi suo arbitratu optare potest; sed ita natum unumqvemqve esse oportet, ut qvasi lumen mentis habeat, qvô et judicare rectè, et id, qvod verè bonum est, sumere atque optare possit. Ille item benè informatus est à Naturâ, cui hoc illius benesicio benè constitutum est: eò qvod maxima sit ac pulcherrima isthaecres, qvamqve ab alio neqve consequi neque discere aliqvis possit; sed talen obtineat qvisqve, qvalis ipsi à naturâ data est, adeòqve qvod ipsum illud, benè et pulchrè à naturâ factam composit amqve esse hanc partem, sit perfecta et vera naturae bonitas. Qvod Aristoteles de naturae bonitate

Scitè admodum ex Stoicorum mente à Cicerone lib. 1. de officiis qvatuor constituuntur Personae, qvibus homines induuntur. Duae ab ipsâ naturâ; una communis, qvâ sumus omnes et rationis participes et praecellentes bestiis; altera propria, qvae ipsa est indoles cujusqve privata. Tertia Fortuna est, qvam casus aliqvis, vel tempus, vel nascendi conditio imponit, utsi qvis sit Rex, nobilis, dives: Qvarta est, qvam nobismet ipsis judicio nostro accommodamus, utsi vel ad Philosophiam, vel jus civile, vel eloqventiam nos applicamus. Qvae omnes, cum in unam personam coalescunt, ita se gerere qvisqve debet, ut nihil in singulis peccet. Ex illis qvatuor personis secunda, qvam propriam dicunt, illa est, qvam hîc consideramus; Nam tertia et qvarta huic demum superveniunt, qvamvis persona illa secunda ex illarum coalitione aliâ qvâdam ratione temperetur. Nam [Griechischer Text] illa vel [Griechischer Text] generalis, qvae in homine est, qvandam ab his limitationem capit: aliter enim illa dirigenda est in Rege, et nobili, qvàm in privato, aliâ qvoqve ratione instituenda est, cum ad certum scopum studia nostra tendunt. Et tertiae qvidem personae certi praeterea Characteres morum inhaerent, qvi maturè in illâ ducendi sunt, et ad [Griechischer Text] accomodandi; Qvales Historiae penicillo qvam optimè exprimuntur, et ex his qvasi praefigurari â bonis doctoribus debent. Lineamenta illa generalia lib. 2. Rhetoricorum Aristoteles duxit, Sed è lectione Historicorum, Satyricorum, Comicorum, atqve ex ipsâ observatione vitae longè notari plura possunt. De qvibus nos in seqventibus plura.

[Griechischer Text] his tribus absolvi videtur, 1. Celeritate apprehendendi, 2. Sagacitate, 3. Memoriâ; adeò ut qvi tria illa conjuncta habeant, ad discendum sint aptissimi. Sed tamen nec omnes illae partes omnibus insunt ingeniis. Qvosdam destituit memoria, cum et apprehensione et sagacitate valeant. Qvidam memoriâ praecellunt, sed in apprehendendo tardi sunt, neqve sagacitate multum pollent. Sunt, qvi ab artibus et doctrinâ averso animo sunt, qvibus tamen

Intellectus hominis praecipuè rectitudine judicii et imaginationis aestimari solet. Illud actum mentis notat, qvo illa inter res discernit, atqve plures inter se ideas componit, vel affirmando et eligendo, vel negando et rejiciendo. Utriusqve in singulis disciplinis habenda ratio est, sed ita, ut in qvibusdam imaginatio primas, secundas judicium teneat; in qvibusdam contrario se haec modo habeant. Sine judicio certè omnis inanis phantasia et imaginatio est, nullaqve omnino ars et scientia rectè vel discitur, vel exercetur: nam ab illo qvasi in ordinem rediguntur phantasmata. Judicium hoc, si circa disciplinas intellectu eminentes versetur, judicium Theoreticum voces licet, vel Aristotelicâ voce [Griechischer Text] ; nam et in illis maxime judicio locus est: si ad actionem refertur, prudentiae nomen invenit, quâ senes prae caeteris, ut multitudine eventuum eorumqve collatione exercitati, excellunt. Imaginatio illa actus mentis est, cum sese ad phantasma qvoddam seu vestigium, cerebro impressum, appli cat, super qvibus simulacris intellectus deinde ratiocinatur; Qvalis à sensibus plerumque impressio oritur. Imaginatione ad inferiora dilabitur mens, et ex speculatione Phantasmatum universalia colligit, cum intellectus rationes puras, ac nullis coloribus vestitas, res divinas spiritualesqve comprehendit. Potentiâ hâc imaginante, ut rerum imagines, ita et similitudinem earum concipimus. Qvare ad omne genus disciplinarum in qvibus imaginatio regnat, extenditur. Inter eas principatum tenet Oratoria et Poesis. Praecipua elocutionis vis in imaginatione consistit: ut enim voces ipsae et sententiae sunt imagines rerum; ita ipsarum inter se sunt imagines in metaphoris, tropis, similibus, allegoriis, figuris Rhetoricis, caeterisque sermonis ornamentis. Ipsa illa [Griechischer Text] et [Griechischer Text] ubiqve hîc regnant, quibus perpetua est characterum et actionum expressio, adeò ut, qvod pictor suis, id Orator et Poêta suis qvasi coloribus exprimat. Qvare ex monitu Qvintiliani et Orator et Poëta debet esse [Griechischer Text] , qvi sibi res, voces, actus secundum verum optimèsingat. Habet et illa suos gradus imaginatio, neqve in omnibus aeqvali se modo habet. Qvidam celerius imaginantur, et velociori ex imaginatione disciplina auditores imbuunt; ut de iis, qvi translatis benè utuntur, loqvitur Aristoteles. Nam cum ingemi solertia se phantasmatibus miscet, in omnes partes se imaginatio extendit, atque ex se ipsâ parit plura, nectens è simulachris simulachra, illaque sibi qvasi subordinans, ut copiâ ipsâ saepè laborent, qvi tali phantasiâ pollent; Qvales

Non possum hîc laudare Huarti sententiam, qvi imaginativam et intellectum ita sibi contrariari existimat, ut, qvi imaginativâ praevalet, intellectu valere non possit; Nam planè aliter ego colligo: Cum enim omnis nostra cognitio procedat à sensibus, atqve tantum sciamus, qvantum illis nobis demonstratum sit; seqvitur hinc, eum, qvi in concipiendis rerum imaginibus felix et foecundus est, eò magis qvoqveintellectu valere, cum ille, his qvasi fundatus, in varios se cogitationum orbes dispergat, siqvidem organa ipsa non sunt vitiata, omniaqve rectè se habent. Occultis illae inter se nexibus facultates junguntur, neque altera alterius operam facilè destituit: Imaginatio qvasi viam sternit, et cuniculos agit, qvibus se non ingerere non potest intellectus, eâdem promtitudine hunc qvasi typum et indicem suum secuturus. Qvare falsae sunt illae opiniones, eos, qvi Latinam linguam egtegiè noverint, vel Calligraphiâ vel Poëtica excellant, inhabiles esse ad spe culativas scientias: qvas abundè refutatas vide ab Antonio Possevino lib. 1. de Culturâ ingeniorum, c p. 15. 16. 17. 18. Nam sanè in Grammaticis et Linguis judicio plurima relicta sunt, neqve phantasiae tantum haec res et memoriae est. Ego qvidem sic existimo, eandem esse Grammatices difficultatem, qvae est vel Metaphysices et Logices, atque adeò ineptos illos esse, qvi illius minutiis puerorum ingenia torqveant. Nunqvam ego tam felicis qvenqvam puerum ingenii fuisse arbitror, qvi Grammatices artem illâ aetate apprehendere potuerit: nam usus et maturior aetas, qvae ad philosophiam apta est, illa demum docebit. Qvo magis miror esse homines, qvi tricas tricis augent, ac novas Grammaticas Philosophicas comminiscuntur, qvibus expeditiùs, si Diis placet, informentur pueri. Ipse Grammaticae Philosophicae faber Scioppius statim in initio Grammaticae suae fatetur, se nullam didicisse Grammaticam Latinam, sed post nominum verborumqve declinationes memoriae mandatas ex qvotidiano Latinè loqventis usu et lectione autorum, sex mensium intervallo Latinae linguae intelligentiam consecutum. Idem de Covvlaeo Anglorum Poeta egregio testatur in ejus vitá Operibus Poëticis

Patet ex illis, qvae diximus, pro variâ judicii, phantasiae, affectuum temperie, varias esse ingeniorum formas, qvae probè examinandae sunt. Nos illas ad qvinqve reducimus. Ac primo qvidem loco à nobis ponuntur Celeria excitata et agilia ingenia, qvalia ab imaginationis promptitudine naici solent; de qvibus jam multa diximus In vulgi oculos illa incurrunt, atqve ab iis praecipuè aestimarisolent. Non deest illis acumen et extemporalis oratio, sed qvae aures potius impleat, qvam pectus saturet. Joci illis in promptu et sales: sed, cum res seria agitur, cum argumenta in medium proferenda de Republicâ salutari consilio gubernanda, omnis illa subtilitas ingenii retunditur, et velocitas illa ob inconstantiam nulli usui est. Solent tali ingenio plerumqve esse praediti, qvos praecoces appellamus: nam rara est in illis constantia, nisi singulari ratione et divinitus excitatum ingenium sit. In illis nihil aestimandum, nisi qvod primum omnium excidit, id enim ingenium redolet Si labor et cura accesserit, omnia corrumpentur et in nihilum redigentur. His ex adverso opponuntur Tarda ingenia, qvae qvidem non celeriter comprehendunt, sed judicio pertinaci rebus immorantur, atqve adeo assiduitate suâ, praecipuè si qvaedam illis sagacitas junctasit, istorum celeritatem saepe antevertunt: Nam plures ex maturitate justâ fructus colligunt. Et illa qvidem ad Rempublicam regendam peridonea ingenia sunt: Omnia enim in statu suo conservare potius, qvam res novas moliri laborant; caeterum in rebus novis excogitandis segniores sunt. Vidi ingenia, qvae stupida qvis credidisset, sed subito postea qvasiè veterno qvodam evigilantia omnium in seoculos converterunt: nam qvasi ex cellâ promtuariâ, qvae ante per silentium collegerant, depromere et summa judicii vi rerum intima penetrare videbantur. Ex hoc genere inter antiqvos Demosthenes, Virgilius, Thomas Aqvinas fuere: atqve hic posterior eam ob causam Bovis nomine appellatus fuit. Solent illi profunda disciplinarum omnium penetrare, in civilibus solidâ instructi esse pvudentiâ. In sermone semper haesitant, ut oratio illis non fluere, sed stillare, videatur. Extemporales non sunt in inveniendo, sed ubi rem attentè contemplantur, ad fundum omnia

Medio inter haec ingenia loco sunt duae eorum formae, qvarum altera ex utrâqve illâ formá mista, altera aliqvid praeter haec excellentius habere videtur. Nam cum agilia ingenia naturae magis instinctu agant, tarda arte et labore proficiant, illa temperata ita ex utrâqve illâ indole sunt, ut exiguo labore multa praestent, cum ingenita vis in illis arte major sit. Ad qvasvis illa scientias apta sunt, sed tamen ultra mediocritatem non assurgent. In his vero et ingenii praestantia ac agilitas cum labore maximo conjunguntur, ac natura cum arte aeqvaliter certat: Qvare inter ordinaria ingenia principatum tenent. His deniqve qvintam aliqvam formam omnium praestantissimam addiderim, qvae, ut inter elementa, qvasi qvintae alicujus essentiae loco sit: qvâ notabuntur illi seculorum Phoenices, Heroës, divino qvodam instinctu ad omnium rerum cognitionem, ad novarum artium inventionem animati. Tales fuere artium et disciplinarum inventores, imperiorum Statores, Imperatores, Ecclesiae reformatores similesque, qvales vix multi uno seculo nascuntur. Comirius in eleganti oratione de arte parandae famae, Platonem ut puto eâ in re secutus, hominum ingenia cum metallis comparat. Sunt in illis plumbea, sunt aurea, sunt vitrea, sunt è variis metallis mista, qvorum singulorum ille artes et rationes in famâ parandâ recenset. His ego adderem illa plusqvam aurea, qvae etiam plumbeos homines suâ virtute et luce in aureos mutare possint.

Pro variis his classibus facilè à qvovis signa vel praestantium vel stupidorum ingeniorum colligi possunt, in qvibus tamen nihil temerè definiendum: saepè enim, qvae tarda videntur, successu temporis, pro mutatione temperamenti in meliorem statum immutabuntur, ut non paucis exemplis constat eorum, qvi ex morbo singularem ingenii felicitatem consecuti sunt; saepe qvoqve certo naturae impulsu ad peculiares qvasdam artes feruntur, in qvibus suprafidem proficiant, cum in caeteris planè desipiant, ut multis exemplis Huartus probavit lib. 1.

CAP. II. DE OFFICINIS BONARUM MENTIUM.

DElectu ingeniorum benè instituto, excolenda illa probè sunt: nam ut terra etiam inhabilis culturâ perfici potest, ita et ingenia animiqve facultates certis qvibusdam subsidiis ornari et adjuvari possunt, ejusqve rei cura ad eos, qvi Reipublicae praesunt, pertinet, neqve perfunctorie, ut nunc fit, res illa agi debet. Neqve enim ad Parentes tantùm, qvanqvam praecipue qvidem ad illos, sed et ad Magistratus, educationis cura referri debet; qviqve boni Legislatoris munere olim functisunt, juventutis educandae rationem etiam habuerunt. Apud Aegytios et Spartanos, prae caeteris gentibus, formandis puerorum animis multum operae impendebatur. Illi in Principibus erudiendis, et ad mores, qvales voluerunt, componendis, diligentissimi fuere: Hi, cum ad militiam Rempublicam instituissent, iis moribus et studiis Pueritiam et Juventutem imbuerunt, qvibus ad Patriae defensionem et rem strenue gerendam opus esset. Sed de moribus populi per disciplinam publicam formandis nemo nunc cogitat; et haec cura ad solos parentes remitti solet; cum publice tamen et ad diuturnitatem et ad ordinationem Reipublicae intersit, benè moratos esse cives. Soli Chinenses hîc prae caeteris gentibus nunc sapiunt, qvi praecipuam morum curam habent. In artibus qvoqve et scientiis addiscendis non ea Magistratus industria est, qvalem esse conveniebat, et Reipublicae intererat. Nulla est publica ingeniorum et studiorum censura, et si qva est, exigua est, et hominibus incuriosis ac indoctis saepe permittitur. Qvâ de re justissima qvaerela est illustris Viri Seckendorffii de Statu Christianismi libr. 3. cap. 9. §. 3, qvi et pietatis morumqve studia à linguis sejungenda, et majore curá tractanda rectè existimat. Neqve tamen nulla hic prudentia opus est in ingeniis dijudicandis, in admovendis informationi hominibus idoneis, in doctrinis odinandis, in defectibus corrigendis. Pro vili officio habetur pueritiam moderari; deliguntur ad hoc opus homines nullâ propemodum peritiâ et nullo judicio praediti, cum ad primam etiam puerorum informationem eximio judicio opus sit. Sub talibus enim magistris et melius proficiunt pueri, et sibi profutura discunt: sub imperitis et fatuis verò animus statim primâ illâ tincturâ corrumpitur, qvo nihil est perniciosius; ut deinde vel per totam vitam imperiti maneant, vel majore operâ dediscenda illis sint, si dedisci possunt, qvae in juventute perperam didicerunt. Videmus, sub unius praestantis Viri disciplinâ paucisannis eò progredi pueros, qvò nunqvam aliàs

In praeceptis bonae [Griechischer Text] suppeditandis jam tum ab antiqvis autoribus laboratum est. Si Laertio in Vitis Philosophorum fides habenda est, Aristo

Non enumerabo hic omnes, qvotqvot de Scholis earumqve institutione hoc tempore scripserunt. Multi enim sunt multorum libelli et dissertationes de hoc argumento Camerarii, Chytraei, Neandri, Burenii, Maphaei Vegii, Vitruvii, Roscii, Vergerii, Mosellani, Fris hlini, Bilstenii, Alstedii et aliorum. Inter eos omnes merito principe loco nominandus est Joannes Sturmius, Argentoratensis Academiae Professor, cujus extant varia de Oeconomiâ Scholarum scripta; ejusque consilia Scholastica non Germaniae tantum urbes, sed et peregrinae secutae sunt. A cujus methodo utinam non abiissent Scholae Germanicae, substitutis variis obscurorum

De Scholis earumque institutione qvi generatim egerunt, praeter eos, qvos modò enumeravi, non adeò multi sunt. Ex illis, qvod è re suâ erit, petere poterunt, qvi bonarum mentium officinas instituent. Laudari tamen etiam meretur Schrevelii Palaemon, sive Diatribae Scholasticae, continentes tum qvae ad laudem et commendationem Scholarum spectant, tum qvae ad [Griechischer Text] earum et oeconomiam. Agit hic de Natura, Educatione et disciplinâ: de tribus, qvae sub disciplinam cadunt, corpore, appetitu, ratione: de iis, qvae tum respiciunt appetitum, tum rationem: de Institutione publica et privata: de officio boni Praeceptoris: de officio discipulorum: de institutione gratuitâ et mercenariâ: de disciplinâ Scholasticâ: de praeconiis literariis seu scholasticis. Ad ipsam verò docendi rationem non descendit. Extat Viri doctissimi, et Amici, dum viveret, optimi Guilielmi Mechovii Hermathene, elegans liber de rectâ institutione juventutis Scholasticae, Francofurti 1673. editus, qvo gravissima et salutaria de illis rebus monita habet, maximo illis, qvi Schosis ordinandis praesunt, usui futura. Multa hîc copiose et accuratè disqvirit de officiis Magistratus, Inspectoris, Parentum, Praeceptoris, Discipulorum; de praeceptis disciplinarum eorumque usu, de Exercitatione, Auditione, Lectione et Interpretatione, Colloqvio, Scriptione, Versione, Imitatione, Exercitatione proprio Marte instituenda, Paraphrasi, Amplificatione, Variatione, Exercitiis Oratoriis, Meditatione, Ediscendis, Retractatione, Collatione, Emendatione, Repetitione et Interrogatione, Concertatione Juventutis, Studio excerpendi, Loco studiis apto, Tempore discendi, Ante-Scholanis, qvi Scholas nondum freqventant, Amphithalamio Encycliorum, Palatio Humanitatis, Legibus

Ad hanc classem referendi qvoque, illi scriptores sunt, qvi de defectibus in informandâjuventute, et corruptelis studiorum, agunt. Ut enim ad sanitatem interest, non sanitatis tantum regulas praescribere, sed et morbos omnes nosse et avertere; ita et hic corruptelis studiorum cognitis rectius de ipsis doctrinis judicabimus. Hâc in re laudabilem operam praestitit Ludovicus Vives, qvi non solum de tradendis disciplinis, sed et de causis corruptarum disciplinarum aureolos planè scripsit libellos, plenosbonae frugis ac diligentissimè omnibus doctis legendos. In eodem argumento versatur Valentinus Henricus Voglerus, qvi doctissimas de delectu ingeniorum et hodiernis studiorum corruptelis dissertationes scripsit, qvibus de causis agit, qvae profectus studiorum in Scholasticâ et Academicâ informatione morantur. Dignissima haec consideratione res est, omnibusque qvi Reipublicae curam habent, providendum, ut, sublatis his obstaculis, majores in mente excolendâ et in studiis progressus faciamus.

CAP. III. DE FACULTATUM ANIMI SUBSIDIIS.

QVemadmodum ad fruges è terrâ producendas subsidiis qvibusdam, tam naturalibus qvam artificialibus, indigemus; ita ad scientias addiscendas adminiculis qvibusdam opus est. Ut ager fructus ferat, exeitanda illa naturae vis est, qvae terrae foecunditatem augeat; ita ut mens in rerum apprehensione et dijudicatione expeditior sit, illae animae facultates, qvibus illa intelligit et dijudicat, erigendae rectis qvibusdam rationibus et acuendae sunt. Videmus, educatione juvenum animos ita formari posse, ut labores tolerent, â voluptatibus abstineant: sed ad animi facultates firmandas et augendas, ut qvis rectè meditetur, ut in inveniendis rebus celer sit, ut memoriâ et judicio polleat, paucissimi praecepta suppeditant; cum id fieri tamen multis modis possit. Nam vel solo exercitio rectaqve applicatione illas augeri posse qvotidie videmus; qvemadmodum, qvi scopum ferire discunt, continuo usu propiùs accedunt, roburqve lacertorum intendunt. Solet qvidem vulgato verbo dici, qvemlibet esse fortunae suae fabrum; sed longè hoc rectiùs de ingenio dicetur, qvemlibet esse ingenii sui fabrum: Magis enim in potestate hominis est flectere, in qvamcunqve velit partem, ingenium, et qvi fortè sunt ejus defectus emendare, ut appetitus et affectus suos domare qvis constanter perpetuâqve voluntate potest.

Qvod si corpora nostra videamus, ad miraculum illa per consuetudinem et exercitationem qvotidianam in motus insolitos impelli possunt: Qvod in funambulis patet, qvi super fune extenso sine ullo metu ambulant, saltant, in gyros se torqvent, de turribus delabuntur, ad qvae hiant et stupent earum rerum ignari, et in iis inexercitati. In doloribus perferendis videmus qvosdam adsvefactione stipitibus et truncis similes, ut Spartanorum qvondam pueri adversus omnes dolores obstinati erant, qvi ad sanguinem, imo ad necem, caedebantur, neqve voce tamen ullá aliqvem sensum ostendebant. Novimus vel ipsum aerisusum, sine qvo vivere alii non possunt, diuturnâ consuetudine ad benè longum tempus inhiberi posse, quevod in urinatoribus videmns. Qvidam rebus ignitis versandis habiles manus fecere. Sunt, qvi abstinentiâ à cibis inediam ad aliqvot annos tolerarunt: qvi ingurgitatione crebrâ helluones tricongii fiunt; continuâ voracitate ita proficiunt, ut vel soli, qvod decem hominibus sufficiat, unâ coenâ absumant: qvi frigora intensissima, qvi sitim ad stuporem usqve perferre possint. Cumqve hae fieri in corporibus mutationes possint, non lecretâ qvâdam, sed maximè naturali ratione, qvis non multò magis animos variarum figurationum

In his mediis Exercitatio rectè ordinata praecipuum sibi locum vindicat Ex eâ enim habitus formatur. Est verò et in illâ prudentia qvaedam observanda, ut attemperetur ingeniis et finibus, ac recto ordine instituatur. Per gradus illa suos du enda est et per partes, nonnunqvam obliqvè, et per qvandam, ut ita dicam, conseqventiam: Est enim, ubi Exercitatio plena ac perpetua magis turbat et impedit, qvam promovet, studia; Qvare interdum quibusdam adminiculis illi subveniendum est. Ac primò qvidem, ut omnia rectè fiant, opera danda est; hinc ut promptè et expeditè et cum qvadam alacritate ac animi jucunditate. Fuerunt in veterum Sophistarum Scholis, qvi in utramque partem de omni argumento dicere potuerunt, qvod non nisi continuo exercitio factum est. Sunt, qvi freqventi usu omnia in ridiculos sensus detorqvent. Qvantum memoriae, vel exercitatione vel peculiari aliqva arte, succurratur, notum est, et de eo nos infrá plura. Multum prodest ad res magnas et negotia gerenda, si qvis maturè adsuescat memoriae narrativae, ut cum circumstantiis temporum, personarum, locorum, omnia memoret et describat, et qvae ab aliis narrantur, ex lectione vel auditione in sum~am aliqvam contrahat. Incredibilis Exercitationis et consuetudinis vis, per qvam non in educatione tantùm, sed et in qvibuscunque aliis rebus stupenda fieri possunt, de qvo legatur doctissima illa Erasmi Bartholini Dissertatio, qvae est inter quaestiones ejus Academicas nona.

Qvantae Exercitationis rectè ordinatae vis sit, vel ex eo patet, qvod in illo, qvi ob naturalem surditatem vocis et linguae usum non habet, adeò intendi vis imaginativa et apprehensiva possit, ut è motu labiorum, qvem visu observat, literas, è literis verba incredibili celeritate intelligat, et ad illa respondere sciat; qvod arte singulari et certis praeceptis à qvibusdam cum stupore audientium effectum est. Dixi alibi eâ de re prolixiùs, sed nec loco hoc praetermittendum id videbatur, qvoniam vel solo illo exemplo mirifica phantasiae et ingenii vis arte adjuta ostendi potest. Suscepta fuit ab Anglis qvibusdam illa mutorum institutio, ejusque specimen Wallisius dedit; cujus extat prolixa eâ de re epistola ad Dn. Boilium scripta, in Actis Philosophicis Anglicis, Num. 61. Fuerunt et alii inter Anglos, qvi integris eâ de

CAP. IV. DE SUBSIDIIS DIRIGENDI JUDICII.

DUae sunt praecipuae Ingenii, ut ita dicam, partes, Judicium et memoria. Haec qvidem plurimum aestimatur, nec immerito, qvod in omnibus disciplinis maximus ejus usus sit: Tot enim in singulis sunt praecepta, tot variae res memoriâ corr. prehendendae, sine qvibus nihil omnino effici potest. Philosophus universam rerum naturam, tot corporum, tot artium nomenclaturas et regulas animo tenere debet; Theologus Veteris Noviqve Codicis libros, ac Patrum decreta; JCtus leges ac responsa veterum prudentum; Medicus herbarum, morborum, medicamentorum nomina in promptu habere debet: Qvae omnia et multa et magna esse qvidem fateor; verùm nisi illa eximii judicii vis comitatur, nulli humano generi usui illa omnia erunt, Primum qvidem

Perlustremus omnem illum Philosophiae orbem, inveniemus illic disciplinam, qvae rationem ipsam in ordinem redigit, Logices vel Dialectices nomine salutatam. Qvod si ergo verum est, in illis, qvae rationis sunt, occupari hanc disciplinam; praecipuam illam rationis partem, qvae in judicio consistit, omnino illa comprehendere debet, ac instrumenta omni scientiarum generi apta fabricare. Qvare et meritò [Griechischer Text] appellatur, et quantâ fieri potest curâ, non leviter ac perfunctoriè disciplina illa excolenda est. Verum, si qvod res est dicendum est, pleriqve ita in his studiis versantur, ut, cui fini inventa sint, parum curent. Nam contenti rerum et notionum summis generibus et Syllogismorum tenui artificio, parum de usu ipso solliciti sunt: ut

Cum enim ad usum pertineat tota haec disciplina, atqve ideo instrumentum vocetur, longè major ejus usus est, latiusqve se diffundit, qvam multi opinantur: ut proinde in contemplatione hujus instrumenti subsistere ineptum sit, nisi et ipsi applicemus rebus, qvibus applicari potest ac debet.

Qvem usum cum multi viderent, ac à Philosophis vulgo negligi animadverterent, reperti fuerunt, qvi singulares aliqvas artes Inventivas, Combinatorias, commenti sunt, qvi cum his consiliis suis reprehendendi nullatenus sunt, nisi qvod à Logices disciplinâ illa sua inventa sejuncta velint, qvae ex hoc tamen fonte unicè oriuntur. Rectè qvidem Verulamius libr. de Augm. Scientiarum V. cap. 1. Rationales scientiae reliquarum omnium claves sunt. Et quemadmodum manus instrumentum instrumentorum, anima forma formarum; ita et illae artes artium ponendae sunt. Neque solum dirigunt, sed et roborant; sicut sagittandi usus et habitus non tantum sacit, ut melius quis collineet, sed ut arcum tendat fortiorem. Artium Logicarum quatuor Verulamius facit, divisas ex finibus suis, in qvos tendunt. Id enim agit homo in Rationalibus, ut aut inveniat qvod qvaesiverit, aut judicet qvod invenerit, aut retineat qvod judicaverit, aut tradat qvod retinuerit: Totidem ergo artes con ituit. Artem Inquisitionis seu Inventionis; artem Examinis, seu judicii; artem Custodiae, sive memoriae; et artem Elocutionis, sive traditionis. Sed hae posteriores qvasi per conseqventiam aliqvam è prioribus procedunt, qvatenus nimirum judicium conducit

Inter has artes, qvas vocat Verulamius rationales, artem inventivam, qvatenus ad artem refertur, desiderari ait: Inventiva, inqvit, ars est, altera artium et scientiarum, altera argumentorum et sermonum: hanc esse obviam ait, illam à nemine excultam. Non nego qvidem, sed id factum nescio per qvam hominum illae studia tractantium socordiam: qvanqvam et non pauci etiam in barbarâ illâ aetate suerint, qvibus his similia, qvae Verulamius proponit, in mentem venerunt. Ac sanè principia eadem Dialectica ad tales conclusiones formandas deducere posse, qvilibet videt. Deinde et ars illa Judicii et directionis sive Examinis, qvâ de experimentorum ratione agitur, ex iisdem principiis promanat. Qvanqvam enim Verulamius speciales qvosdam modos enarrat, qvibus tale examen institui possit, possunttamen omnes illi è doctrinâ causarum atqve è locis Dialecticis deduci, qvod Topica illa particularia, qvae vocat, sive Articuli Inqvisitionis satis ostendunt: In omnibus enim illis experimentorum inventionibus occulta qvaedam argumentandi ratio reconditur, ex aliqvo locorum Dialecticorum depromta; qvâ de re pluribus nunc agere non possumus.

Generalis in meditando ac inveniendo et in omni ratiocinationis actu regula est, qvam et Spinosa in tractatu de Emendatione Intellectus posuit, ut rerum differentias, convenientias et oppugnantias, rectè colligamus, qvò ideas nobis claras et distinctas formemus, et ex earum progressu, qvi ab exiguis principiis ad majora se axiomata et conclusiones dilatat, qvicqvid argumento nostro conveniens est, deducamus. Qvare non malè faciunt, qvi jam in primâ aetate pueros rerum cognitione benè ordinatâ imbuendos judicant, ut rerum universitatis ideae illorum animis obversentur. Praeter alios praecipit hoc Vir Clarissimus Boclerus in Dissertatione MStâ de Studiis, qvaeamici operâ ad manus meas pervenit, sed imperfecta, et intercedente Viri Clarissimi obitu non absoluta. Ita ille: Nunc illud monebimus, maturè seu post vulgares et primas literas perceptas dandam esse operam, ut ingenia ipsam rerum universitatem, quo fieri commodissimè potest modo, cognitam et in obvio conspectu positam habeant. In hoc enimconsilio facilè omnes convenire et congruere videmus; quanquam viam ingrediantur non unam. Dolendum sanè est, non esse in hunc diem libellum huic proposito idoneâ ratione inservientem. Annisi sunt complures Viri eruditi Dialogis rem consicere: quibus ut aliàs suus non denegatur usus; ita ad hunc sinem nondum profecerunt. Illud autem per se intelligitur, in libris, quibus universitas rerum quaeritur, rationem verborum et linguae eatenus habendam esse, ut e. g. in latinis non nisi latina et autoritatem habentia, et sic in aliis linguis, adhibeantur. Haec Bo~clerus,

De Comenii Januâ habendum est, illam planè è Scholis illis, ubi Latinitatis genuinae, ut aequum est, cura habetur, eliminandam. Nam ut rerum aliqva notitia ex illâ haberi possit; tamen exigua illa est, nec satis convenienti ordine, qvod praecipuum eâ in re est, proposita, et vocibus ac phrasibus barbaris passim scatens, qvae corrumpere bonam juventutis latinitatem possint: Qvicqvid etiam Apologiâ pro suae Januae latinitate scriptae contendat Comenius: nam et ipsa alterâ apologiâ indigeret. Ne qvid nunc dicam de eo, ad Latinitatem tales libros planè commendari non posse, qvoniam per mera axiomata proponuntur, in qvibus nulla est periodica conseqventia suis particulis connexa, cui maturè adsuescere pueri debent. Ut eum in finem Sturmius sententias ex autoribus secundum ordinem et quantitatem periodorum collegerit, qvas ubi legerit didiceritque puer, et numeri et consecutionis idea in animo haerebit; qvod magno postea ad numerosè scribendum subsidio erit: Nam talia è veteribus disci autoribus consultius est, qvi concinniorem vocum positum et accuratius aurium judicium habuere. Exhibuit etiam Scioppius Mercurium bilinguem, de cujus methodo ille in praefatione Grammaticae et Mercurii sui pleniùs agit. Commendare etiam Bo~clerus Scholam Latinitatis Gothae editam in hunc usum videtur; qvae, ut ille ait, universit atem rerum cordato quodam judicio ac contextu complectatur. Sed pleniore~ tamen ille laborem et accuratiorem desiderat, suadetque ut è centonibus Ciceronianis tale opus conficiatur, in memoriam sibi fortassis non revocans, qvod Freigius in Ciceroniano suo aliqvâ ex parte effectum hoc dederit. Garzoni tamen liber, cui Titulus: Piaza Universale, qvi ex Italico in Germanicum sermonem conversus est, et alii Miscelli scriptores, Alexander ab Alexandro, Coelius Rhodiginus ad hos usus non referendi: qvemadmodum nec Polydorus Virgilius libro de Inventoribus rerum, qvod Lambecio visum est. De defectu Institutionis in rerum cognitione etiam Mechovius in Hermathene suâ conqveritur tract. 3. cap. 4. Nescio, an deesse hîc querar juventuti libellum de rerum naturâ, in quo ex optimis scriptoribus nonnihil de mundo, de coelo, de elementis et de caeteris rebus, quantum ad hant at atem satis foret, conscripta tenerentur, ne plane instar hospitis ac peregrini in hâc patriâ suâ tempus transigeret. Mihi id saepius in animo fuit, [Griechischer Text] #os consulere, sed horaruit, ac tempus nec opinanti elabitur. Unde tale aliqvod opusculum in animo habuisse Virum doctissimum conjecerim, qvale è centonibus veterum scriptorum concinnandum suadebat Boclerus, et qvale ille specimen Ethicum in Paraenetice suâ, optimo sanè consilio, dedit. Non venit etiam Boclero in mentem Christophorus Mylaeus, qvi Universitatis historiam non contemnendo ordine et opera in lucem edidit.

Verum illa omnia majori apparatu instituuntur, qvam in illâ aetate necesse est. Sufficit generalis illa rerum [Griechischer Text] , per sola vocabula ac phrases argumento

Simile consilium Joh. Joachimus Beccherus in Novo Organo pro verborum copiâ in quâvis materiâ expeditè acquirendâ proposuit, Latinâ Germanicaque lingua nunc edito; in qvo pars 1. rerum actiones et passiones seu verba continet: pars 2. reru~ praedicata et qvalitates seu adjectiva: pars 3. actionum et qvalitatum circumstantias et modos, seu adverbia, praepositiones, conjunctiones et interjectiones: pars 4. habet sermonis subjecta seu substantias. Singulas partes secundum 15. titulos generales physicos pro generalissimâ partium combinatione disponit. 1. Substantiam. 2. Qvalitatem. 3. Qvantitatem. 4. Locum. 5. Tempus. 6. Gustum. 7. Odorem. 8. Visum. 9. Auditum. 10. Tactum. 11. Potentiam agendi. 12. Voluntatem.

Saepe ego in votis habui, ut Schola qvaedam Naturae, Artis et Actionum humanarum publica in juventute instituatur. Per Scholam naturae intellectam velim Systema aliqvod corporum naturalium benè ordinatum; ubi per vivam corporum demonstrationem et vocabula meliùs memoriae inhaererent, et ideae de rebus intellectui sisterentur. Nulla enim efficaciorars mnemonica est, qvam cum in rem praesentem veniunt discipuli. Per Scholam artis intelligo omnia opificum et artificum instrumenta, qvae certis quibusdam receptaculis omnia asservarentur, et pueris explicarentur. Ac postea in easdem cogitationes dilapsum qvoque Beccherum deprehendi, qui in Methodo suâ Didacticá part. 2. circa finem Ideam aliqvam Theatri Naturae et Artis proposuit, atque in epilogo appendicis suae inter alia talis Theatri institutionem promisit. Sed amplissima illa promissa irrita fuere, neque talia privatorum sumptibus effici possunt. Id verò certum est, si Princeps aliqvis tale Theatrum instrueret, aut in Academiis, qvemadmodum Bibliothecae publicae, inveniretur, major confluxus studiosorum has impensas facilè resarciret: Immensos enim fructus illa res praestaret, multisque laboribus, molestiis et impensis studiosam juventutem sublevaret. Alios qvoque etiam illiteratos curiosiores alliceret, unde multis accessionibus tale Theatrum augeri possit, et tota rerum universitas in unam domum compacta spectatoribus exhiberi. Sed in mechanicis artibus consultius fortaslis esset ipsos adire opifices. Cum enim instrumentorum natura ex usu ipso rectius discatur, ipsa illa applicationis [Griechischer Text] plus informabit. Promiserat et Beccherus Methodum Mechanicam practicam, qva ope decem Axiomatum Mechanicorum omnium opificiorum praxin docere velit, et brevi qvidem tempore; ita ut accuratiùs ipsis opificibus sciant, ac intra anni tempus multas artes mechanicas simul discant studiosi; de qvibus tamen nihil comparuit. Et talis theatri intuitu improbabat Comenii orbem pictum Beccherus, qvi tamen Theatri hujus defectu suum quoque usum habet.

Atque haec Schola Naturae et Artis intellectui perficiendo in scientiis et apprehensione ac dijudicatione inserviret. Actionum humanarum Schola ad prudentiam formandam subsidia subministraret, eaque per actiones theatricas instituenda. Morosi enim sunt et inepti homines, qui juventutem ab his exercitiis arcent, aut omnem Theatri usum, cultioribus gentibus familiarem, è Republica tollunt. Ut in Republicâ Comoedia schola populi est; ita in scholasticâ juventute Schola actionum per Theatricas actiones proponi potest. Longè firmius haerent in animo exempla virtutum per actionum simulachra proposita, atque illa ipsa actio characterum moralium et civilium lineamenta in animis tenerae juventutis

CAP. V. DE ARTE LULLIANA SIMILIBUSQVE INVENTIS.

DIximus superiori capite multa de Logices ad judicium dirigendum subsidio, qvodque ex ejus fontibus qvidam generalem rerum [Griechischer Text] pro usu tali moliti fuerint. Produximus è Verulamio, qvae ille de arte inventiva, tum argumentorum tum artium ipsarum, verae Logices propagine, sed hactenus desiderata proposuit; De qvâ tamen jam tum Cardanum animo qvaedam agitasse accepimus: Nam Fr. Bonnaeus in praefatione Tractatus de ratione docendi haec habet: Nonme fugit, Cardanum de artis cujuspiam inventione, quam ille Logieam appellabat, gloriatum saepius fuisse, quâ possent omnes artes jam inventae addisci, at nondum inventae excogitari. Ubi haec jactet Cardanus, eqvidem non memini. In libro unico de Secretis cap. 9. ubi plurimos secretorum libros recenset, secundum librum eorum agere ait de specialibus modis libros conficiendi, et de propria cujusque disciplinae Logica. Confectus est, inqvit, hic à me et vocatur Dialectica. Ea, sed admodum brevis, extat in tomo I. Operum à Naudaeo editorum. Agit hîc qvidem de inventionibus artium, et qvidem ad ductum Galeni, qvi de eodem argumento aliqva scripsit; sed exigua illa sunt. De libris conficiendis paucaqvaedam monet. Ostendit etiam, qvomodo è Logica orta sit ratio profitendi extemporanea, cujus exemplum ostendit in textuum Hippocratis explicatione, gloriaturque, se hoc munus non solum rectè, sed et cum non parva admiratione praestitisse. Concludit deniqve, nullam disciplinam esse, qvae non ex com~unibus Dialectices praeceptis tota possit resolvi, et qvod multa ejus beneficio indagari secreta possint. Liquet, inqvit, ab hoc libro (Dialecticam intelligit) neqvo pauciora neque minus insigniae responsa petere licere, quam à praestanti aliquo Daemone. Nam homines ex sensibus, speciebus cognoscunt: Daemones ex concursu generalium effectuu#n, ut qvod hoc tempore, loco, conditione, qualitate, aetate, temperaturâ, moribus, haec contingunt, quae nulli alii evenire poterunt. Unde foecunda eorum cognitio. Sic et ex hâc arte ad speciales substantias et individuas vocatas, tum effectus et eventus descendere licebit. Conjungi cum hoc ejus libro Tractatus ejus de Inventione potest, qvi in tom. 10. habetur.

Ad meditandi, disserendi, amplificandi, usum jamdudum qvidam aliqva excogitarunt, qvae è Logicorum fontibus hausta; etsi ut novas aliqvi artes proposuerunt. Fallor an ipse Aristoteles occasionem illis inventis dederit, cum Rhetoricor. lib. 2. cap. 7. §. 11. agit de amplificando beneficio, cum ita ait: [Griechischer Text] . Ac perlustrandae sunt animo omnes categoriae: Spectatur enim beneficium re ipsâ, magnitudine, qualitate, tempore loco. Ex praedicamentoru~ enim fontibus omnis illa [Griechischer Text] depromitur. Qvare non tam ipsius Emanuelis Thesauri, in libro suo Italicâ linguâ scripto Canocchiale Aristotelico, seu de Ingeniosâ elocutione, inventum est tantopere illi depraedicatus Index Categoricus, qvam ipsius Aristorelis. De hoc praedicamentorum usu videatur Sturmius in libro de resolvendâ linguâ Latinâ, Jodocus Willichius libro de copiâ verborum et rerum, Winckelmannus in Horto et Arbore Philosophicâ pag. 135. Sed de hoc Praedicamentorum usu in seqventibus plura.

Videbat hos defectus in indagatione rerum Vir suo tempore ingeniosissimus variisque occultioribus scientiis magnum nomen promeritus Raimundus Lullius è nobili apud Majoricanos familiâ oriundus: Cumque philosophica studia'eo tempore non adeò essent exculta, ac in Latinâ Graecaque linguâ mera barbaries regnaret, magnam tamen ille rem ausus est, cum haec consilia animo agitaret, qvae nemini isto tempore facilè in mentem venissent; Nam in eremum, ut ipse ait, secessit, ut eò melius his speculationibus vacaret, divinam etiam revelationem, ut pretium rei conciliaret, jactans. Qvae etsi conficta videntur, non induci tamen possum ut credam, qvae è Petri Montui libro de unius legis autoritate lib. 5. cap. 5. adducit Gabriel Naudaeus in Apologia Hominum Magiae insimulatorum cap. 14. ex Arabe Abezebron manifesto plagio omnia cepisse Lullium: Nam Naudaeus in Lullium eo in loco praeter ratione~ iniqvior est, ac alia manifestò falsa de illo refert. Qvid vero Petrum Montuu~, ut haec seriberet, impulerit, ignoro Nam hujus sententiae rationes nullas adductas video, neque unius Viri fide recipi illa possunt, qvi fortè Arabica non legit vel intellexit, vel planè talia confinxit; cum et ipse Lullium totamque illam artem contemptui habeat. Acerbior qvoque in Lullium ejusque artem Verulamii censura est, qvi de Augm. Scientiar. lib. 6. cap. 2. circa finem, vocat Methodum Imposturae, qvae qvibusdam Ardelionibus procul dubio acceptissima fuerit. Methodus, inqvit ille, scientiae alicujus guttulas aspergit, ut quis sciolus specie nonnulla eruditionis ad ostentationempossit abuti. Talis typocosmia nihil aliud fuerit, quam vocabulorum artis cujusque massa et acervus ad hoc, ut, qui voces artis habeant inpromptu, etiam artes ipsas perdidicisse existimentur. Hujus generis collectanea officinam referunt veteramentariam, ubi praesegmina multa reperiuntur, sed nihil, quod alicujus sit pretii. Extat et prolixa in illam artem Berneggeri declamatio, Oratione de parandae doctrinae modis illegitimis, quae est inter orationes ejus secunda. Parum qvoque honorificè de eâ judicat Keckermannus in Praecognitis Logicis tractat. 2. ubi de variis suae et superiorum aetatum scriptoribus Logices judicat, unde pleraqve illa, qvae adversus eam artem dixerat Berneggerus, [Griechischer Text] , qvod in Viro doctissimo miratus sum, descripsit. Hamelius in lib. 3. de mente humanâ cap. 2. §. 3. idem in illis locis Lullianis vitium agnoscit, qvod in Dialecticis; qvod fontes nimis generales praebeant, in qvos qvi animum intendat, non corpori prospicere, ex Fabri judicio, ait, sed abrupta qvaedam, utforte ad manum venere, jaculari. Sorellus in libro de perfectione hominis tractat. 4. multa de hâc arte, cujus ille summam recenset, sed simul demonstrare laborat, mancam eam esse et mutilam, neqve illa, qvae sibi proposuit, exhaurire omnia. Qvod si omnium istorum, qvae adversus illam artem dicuntur, sum~am colligas, ad haec capita facilè reducuntur. 1. quod omnium scientiarum principia misceantur, qvae ad illam generalitatem non possunt reduci. 2. Qvod loci communissimi sint, qvorum non sit adaeqvatus in dicendo usus; cum in qvâlibet oratione ea rem conficiant, quae è propioribus argumentis petuntur. 3. Qvod ordo non sit accuratus, et in multis ille concinnior dari possit.

Primum qvidem non nego fuisse et me inter illos qvondam, qvi hanc artem contempserunt, ac pro levi et futili commento habuerunt. Verum cum postea non spernendum ejus usum animadverterem, multosqve, qvi Lullianam artem insectantur, de aliqvâ arte inventivâ generali tamen sollicitos viderem, atque adeò non tam rem ipsam, qvam Lullium, contemnere, honestiùs de illâ arte mihi judicandu~ duxi. Praesertim cum Virimagni nominis, ac Philosophiae etiam Peripateticae addicti, non solum summè com~endarent, sed etiam com~entariis uberrimis illustrarent. Ac primùm qvidem non contenda~ cum aliqvo super eo, annon fortè in qvibusdam emendari illa Lulliana com~enta possint, et accuratiore ordine deduci: neqve barbarum ejus dicendi genus negabo; non enim in elegantioribus literis illi ultra aetatem suam sapere licuit. Qvare et Scioppius libro de stylo historico illum vocat lutulentum et ineptum scriptorem, sed tamen portentosi acuminis. Sed illa nunc seponenda sunt, neqve ubi de rebus ipsis agitur attendenda. Ea verò, qvae adversus rem totam afferuntur, minimè ejus momenti sunt, ut illius inventi rationes evertant: Nam principia scientiarum in unum qvasi chaos confundi, inepta qverela est; qvod fieri oportet, cum tale aliqvod [Griechischer Text] generale qvaeritur. Neque confunduntur illa; sed suis generalibus terminis satis distingvuntur. Atque ita fieri sanè debet, si ad praxin descendit Logica, atque suum instrumentum caeteris scientiis applicabit. Non enim instrumentum à suâ materia divelli potest Qvare et nuper recentior aliqvis scriptor sub Logices Practicae titulo hanc artem proposuit. Tota haec ars versatur in Subjectorum et Praedicatorum connexione. Ut verò subjecta per omnes disciplinas, ita et praedicata per illas vagari debent. Interim tamen suas sibi res salvas habent caeterae disciplinae, qvae suis qvasi tribubus distinctae, [Griechischer Text] retinent principia. Neque is hujus artis scopus est, qvem nonnulli, ac fortasse ipse Lullius, ineptè jactat, qvasi una illa Encyclopaedia omnium sit, illisque rejectis una haec instar omnium esse possit: Praecipuus enim artis hujus usus in dicendo se exerit. Esto et hoc, ineptè in illiusartis applicatione versari nonnullos, qvi communissimis et forte fortuna oblatis utuntur, qvod Hamelius aliique objiciunt, atque ita temerariam aliqvam loqvacitatem, non veram eloqventiam formari; tamen nec hoc genuinum ejus artis usum tollit. Qvemadmodum neque Locorum Dialecticorum usus rejiciendus est, qvod illis aliqvi non rectè uti nôrint. Ipsa illa Enthymemata Rhetorica Aristotelis, qvae maximè [Griechischer Text] sunt, et magno numero ab illo proponuntur, nisi incidant in benè subactum judicium, qvod delectum in illis instituere novit, in futilem aliqvam loqvacitatem cedent. Artifex verò ea, qvae rebus insunt, qvaeque [Griechischer Text] causae sunt, minimè negligenda sibi et qvam plenissimè proponenda existimat. Iisnugatoribus, qvi ad extemporalem loqvacitatem bonis praeceptis abutuntur, bonam mentem precor. De caetero non aliter haec doctrina comparata est, ac multae aliae. Multa sunt, qvae ad artis regulas revocari posse, dubium nullum est: si tamen arti nimis inhaereas, insuavia omnia fient, et nonnunqvam inepta. Argutiarum aliqva ars est;

Typus hujus artis in eo consistit: Primum duos circulos subjectorum ponit Lullius, majorem et minorem. Ille continens et immobilis dicitur domicilium substantiarum, et generalia haec subjecta ordinat, 1. Deum. 2. Angelum. 3. Calum. 4. Hominem. 5. Imaginativum. 6. Sensitivum. 7. Vegetativum. 8. Elementativum. 9. Instrumentativum. Subjectum instrumentativum consideratur vel naturaliter, vel moraliter. Naturaliter consideratum habet in senovem praedicamenta accidentis: Unde efficitur alter circulus subjectorum, minor contentus et interdum mobilis, sedes accidentium, in qvo 1. Qvantitas. 2. Qualitas. 3. Relatio. 4. Actio. 5. Passio. 6. Habitus. 7. Situs. 8. Tempus. 9. Locus. Instrumentum moraliter consideratum, prout conjunctum est vel cum virtute vel cum vitio, novem numerat virtutes totidemque vitia. His terminis [Griechischer Text] subsunt. Hos subjectoru~ circulos excipiunt circuli Praedicatoru~, Praedicata verò vel sunt absoluta, vel respectiva. Illa sunt 1. Bomtas. 2. Magnitudo. 3. Duratio. 4. Potestas. 5. Cognitio. 6. Appetitus. 7. Virtus. 8. Veritas. 9. Gloria. Habet verò hic circulus in pleno triangulum, in qvo resident terminigeneraliores, Essentia, Unitas, Perfectio. Illis praedicatis generalibus specialia longo ordine, tam cognata, qvam repugnantia substerni possunt, qvae leguntur

Non defuerunt inter Philosophos, qvi artem illam ambabus, qvod ajunt, manibus amplexi fuerunt, operososque in eam commentarios scripserunt, non pauci tamen ut rem anxiae et obscurae diligentiae damnarunt; è qvibus Keckermannus suprà nobis nominatus fuit, qvem diligentissimè refutavit Alstedius in Clave Artis Lullianae cap. 4. Extat et Joh. de Riera Tractatus, in qvo respondet omnibus, qvae hucusque objecta sunt Doctrinae Raimundi. Artis Lullianae usum per omnia disciplinarum genera, Logicam, Rhetoricam, Physicam, Mathematicam, Mechanicam, Medicinam, Metaphysicam, Theologiam, Ethicam, Jurisprudentiam, barbarâ qvidem dictione pro sui seculi genio, sed magnâ tamen curâ, nec spernendo ingenii acumine, ostendit Bernhardus de Lavinheta, cujus opera, rejectis illis, qvae ipsi aliena à scopo hoc videbantur, Coloniae Ann. 1612. recudi fecit Joh. Henricus Alstedius. Variè autem à multis et interpolata et illustrata sunt illa Lulliana. Paulus Scalichius de Lika Comes Hunnorum, S. Theol. Doctor, ac postea Electoris Brandenburgici primarius Consiliarius, inter caetera opera Epistemonis Catholici libros edidit: ubi libro 12. agit de revolutione Alphabetariâ, sive perfectissimâ ad omne genus scientiarum methodo; hanc qvoque Lullianam doctrinam explicare laborat, sed plus intricare videtur, dum Cabalisticis subtilitatibus miscet, in terminis etiam reducibilibus eorumque oppositis discrepare à Lullio aliisqve videtur. Jordanus Brunus Nolanus, Vir ingeniosus, ut ex ejus libro de Universo et Mundis patet, et meliore fato dignus, aliqva ad hujus artis dilucidationem scripsit; qvae inter est ejus liber de progressu et lampade venatoriâ Logicorum Ann. 1587. editus, et alius de Specierum scrutinio et Lampade Combinatoriâ Lullii Doctoris Eremitae omniscii propemodumque divini, Pragae 1588. editus: In cujus praefatione promittit, se propediem sub titulo Lampadis Cabalisticae aliqvid permagni momenti in lucem producturum, qvod Vir ille divinus sub inscriptionibus

Artem hanc Lullianam, qvatenus ad Rhetoricam refertur, operosiùs, etsi obscuriusculè persecutus est, ac nova qvaedam amplificandae orationis alphabeta invenit, Jordanus Brunus ingenioso certè neque spernendo conatu, cujus non exiguus esse usus possit. Prodiit liber hoc titulo: Artificium perorandi traditum à Jordano Bruno, Nolano Italo. Edidit Alstedius Francofurti Ann. 1612. qvi in Consilio suo de copiâ rerum et verborum, qvod cum Sadileti (Alstedii) omnium Facultatum et Studiorum Censurâ Argentorati Ann. 1664. prodiit; ubi de orationis variatione per Alphabeta Lulliana agit; Schematismum qvoque Alphabetorum Jordani Bruni cum aliqvot exemplis proponit. Primùm ille loca Enthymematum ad certa genera applicata ex Aristotele aliisque Rhetoribus, sed novo qvodam modo interpolata, proponit. Parte secundâ de copia verborum agit, illiusque artificium per sex Alphabeta tradit. Primum continet terminos generales sub locis 26. dispositos, qvorsum omnia propemodum referri possunt, qvae dici de re aliqvâ solent. Secundum est Alphabetum Indumentorum, qvae vocat autor, qvod non spectant ad orationis materiam, sed tantùm ad externam formam. Tertium est modorum, qvi sunt velut colores, qvibus indumenta imbui et exornari possunt. Atque ista duo Alphabeta, secundum et tertium, combinantur. Quartum est Complicationis, qvod certâ qvâdam tabulâ combinatoria proponit, qvae notis per longitudinem et latitudinem ductis omnem variandi rationem ob oculos ponit: Alstedius se hanc variationis messem saepe attonitum adspicere ait. Subjungit hic duo Alphabeta Practica, qvorum primum secundum suos locos et titulos

Sollicitum ea res qvoque habuit virum ingeniosissimum et prae caeteris omnibus tam intricato negotio parem Gothofredum Gulielmum Leibnizium, qvi in dissertatione de arte combinatoriâ Lips Ann. 1666. in 4to editâ, subtilissimas de hâc arte observationes instituit. De arte Lullianâ judicat p. 33. qvod tota ejus methodus potius dirigatur ad artem ex tempore disserendi, qvam plenam de redatâ scientiam conseqvendi. Defectus multos illic, tum in terminorum numero, nominibus, combinationibus, ostendit; qvorum medelam frustra à Kirchero speravit. Titulos subjectorum rectè ordinatos ait. Laudat Joh. Henrici Bisterfeldi Phosphorum Catholicum, suprà nobis memoratum; doletque ingeniosi Viri Joh. Hospiniani Steinani Prof. Organi Basileensis, qvem promiserat libellum de inveniendi et judicandi facultatibus, in qvo emendationem doctrinae Topicae paraverat, locosque recensuerat 10. maximas 2796. insigni rei Logicae damno interiisse, In arte combinatoria ejusque novis regulis ac praeceptis inveniendis multum

Multa nova, mirabilia, stupenda nobis inventa promiserat Quirinus Kuhlmannus, Juvenis ingeniosus, sed [Griechischer Text] , et nescio qvo impetu agitatus, mirificus rerum suarum praeco: qvae è longè accuratiore, qvam vel Lulliana, vel Kircheriana, methodo, ac divinitus inspiratâ, profluxisse venditat: et extant qvoqve peculiares ejus ad Kircherum de novâ illa arte combinatoriâ epistolae. De Lullio tamen magnificè ille sentit. Legimus, inqvit, Lullium et relegimus, Lulliumque in ipso Lullio rarò in Lullistis legimus. Nec mirabamur tam paucos Lullium vix at ne vix qvidem cepisse, multos etiam sanctissimum hominem severioribus obeliscis pupugisse, qvia illius lectionem interpretationemque sine afflatu lumineque divino fuere aggressi. Caeterum in illis Epistolis mirifica jactat, ac in Prodromo Qvinqvennit sui mir abilis hos librorum titulos enarrat, è qvibus sunt: Ars magna eloqventiae solutae et ligatae, universali methodo ad omnes Europae populos directa, qvae capitis loco Kircherianae Combinatoriae posset inservire; in qva innumerabilis et prope infinita verborum copia per lusumingenii comparatur, ut qvilibet de qvâvis re vel extemporalia carmina possit fundere, vel copiosè, ornatè, promptè ad stuporem usqve disserere: Ars magna sciendi, in qvâ methodo planè admirandâ omnes scientiae proponuntur, ut aliquis hoc unico scripto confisus de omnibus rebus disse ere possit; quod scriptum Artis Lullo-Kircherianae pedes esse posset, et pro materia habebit Theologiam, Jurisprudentiam, Medicinam, Philosophiam, Philologiam cum artibus Mechanicis: Ars magna scribendi, quâ via docebitur scientias augendi, et methodus facilis librorum, manium excessum, utilium defectum cognoscendi, illum vitandi, hunc emendandi, tantâ perfectione, ut nullus mortalium librum edere posset, quem non ista ars scribendi comprehenderet; nec ullus hominum tam insulso judicio praeditus sit, qvi hâc institutione libros doctos, novos, utiles, omni rerum scientiâ plenos, levissimâ operâ edere non posset: Ars magna linguas discendi, qva felicisiima instituendi methodus in Tomis duobus docebitur: Ars magnacomment andi, sive com~entarius, omnibus Criticis palmam gloria praeripiens; et ad omne genus scriptorum Romanorum perfectissimus;

Hoc qvoqve monitum non spernendum est Alexandri Ficheti, qvi in arcanâ Studiorum methodo cap. 5. haec habet: Uterectiam Lulliano secreto; omnia de omnibus dicito, communem locum habeto, qvem mututo nomine omnibus ut cothurnum tragicum aptes. Naturae et Artis et Politicae partes omres ut speculum habe prae oculis, et materiae, de qva disserendum est, adscribe illa omnia. Im siet, ut locupletissima redundet ovatio. Im Omtores Graeti in Panegyricis Deiparae, Crucis, jejunii et rerum aliarum elogia, desinitiones conglobatas coaccrvant, Celum, Solem, Lunam, Astra, Paradisum, ignem, aerem, pluviam, manna, fontem, mare, tervam gemmam, aurum, arborem, phoenicem, Reginam, aulam, thronum, sceptrum, coronam, ducem,

CAP. VI. DE MEMORIAE SUBSIDIIS.

MEmoriae qvanta in disciplinarum apprehensione vis sit, qvantus in omni vitae genere usus, nemo ignorat: Illa enim promiconda omnis scientiae est, ac nisi illa benè constituta sit, materiamqve judicio subnunistret, qvam subigat, dispenset, ordinet, sterilia omnia erunt et inania, caeteraeqve animi dotes claudicabunt. Qvi civilibus ac divinis studiis, qvi etiam naturalibus animum applicuere, memoriâ opus habent, ut totum illud disciplinarum vastissimarum latifundium animo comprehendant. Illa vero duplex est, naturalis alia, alia artificialis. Qvibusdam naturae beneficio ea ad miraculum et stuporem promptissima obtigit: cujus exempla multa, tam vetusta quam recentiora, à multis sunt notata. E recentioribus memoratu dignissimum exemplum Mazonii est, cujus laudes in Latinii Epislolis part. 2. à Camillo Palaeotto exaggerantur: qvanqvam dubitat, utrum per naturam, an per artem, talis illi memoria obtigerit. Qvis est, scribit ille in Epistola ad Latinium, qvivel Etrusci poëtae Dantis vel Furentis, qvem vocant, Orlandi non pagellas modo, sed libros integros, memoriter repetente~ audiat, non summopere admiretur, illique primas eâ inre non tribuat? Idem is qvoque facit in Virgilio, idem in Lucretio idem aliis in gravissimis Latinis scriptoribus atque Poëtis, qvoru~ nomen ferè nunqvam audivi. Ubinam igitur qvaeso sunt, qvi haec audeant, aut ab aliis audiant? Ejusdem rei testis est Erythraeus Pinacoth I. n 38. Ad omnia, inqvit ille, quae ponerentur in percontando, homo abundanti doctrina copiose respondebat ex tempore, Gorgiae Leontini more, non eadem elatione animi, qua ille; qui princeps ex omnibus, ut traditur, ausus est in conventu poscere, qua de re quisque vellet audire, sed ingenio studioque majore. Nullam enim rem defendit, quam non probarit; nullam oppugnavit, quam non everterit. Neque id incredibile videri debet in eo, cui nihil uspiam consignatum est literis, quod non legisset; nihil legisset, quod comprehensum memoria non contineret, unde tanquam ex promptuario aliquo, cum esset opus, singula proserret, et suo quaeque loco collocaret Quamobrem siebat, ut in disputationibus, cum autoritatibus decertandum esset, integras ex sanctorum

Memoriae naturali juvandae artificialis inventa est, ac qvantum constat, à Graecis primi ejus artis natales arcessendi sunt. Simonides, Hippias, Metrodorus, Theodectes, eam excoluere, ejusqve vestigia apud Tullium qvoqve videmus, qvâ ille felicissimè in orationibus habendis usus est. Prolixè de arte eâ lib. 3. ad Herenn. et libr. 2. de Orat. agitur; meminitqve aliorum fide Jacobus Lectius, JCtus cultissimus in Oratione. de Memoriâ, qvae est inter ejus orationes uno volumine editas octava, extare apud Florentinos Ciceronis opus, dememoriâ artificiali inscriptum, qvod ipsi tamen fabulosum videtur. Exempla eorum, qvi beneficio hujus artis prodigiosa memoriae specimina exhibuerint, à testibus fide dignis narrantur. Carneades omnia, qvae legit, volumina, memoriter recitare potuit. Idem in versibus, qvos semel audivit, fecit Theodectes. Julius Caesar legere, audire, qvaternas de rebus maximis epistolas dictare, qvintam ipse scribere, ac si calamum poneret, septenos pariter dictitare solitus fuit. Seneca 2000. nomina semel audita è memoria reddere potuit. D. Augustinus de Animâ et ejus Orig. lib. 4. cap. 7. insignem refert de qvodam suo amico Simplicio historiam, qvi qvoscunque Virgilii versus interrogatus recitare potuit, ac integras Ciceronis orationes. Amicus qvidam Francisci Petrarchae omnium, qvae legit et audivit, ita memor fuit, ut et tempus et locum, qvo illa legerit vel audiverit, post multos annos significare potuerit. Joannes Picus Mirandula audita semel à recitante carmina et directo et retrogrado ordine recitare potuit. Bernardus Lavinheta refert, se qvendam JCtum docuisse hanc artem, qvâ unâ nocte omnes rubricas decretalium memoriae mandaverit. Id verò omnem fidem superat, qvod de juvene qvodam Corsico refert testis fide dignissimus et [Griechischer Text] Muretus Variar. Lection. lib. 3 cap 1. cui cum magnam vocabulorum copiam, significantium, nihil significantium, barbabarorum, non cohaerentium, Muretus proposuisset, ut ille #, puer, qviilla excipiebat, scribendo fessi essent, juvenis vero unus alacer ac recens asslduè

Qvandoqviden ergo tot testibus et speciminibus ars illa nitatur, minimè illa spernenda videtur, qvicqvid etiam alii, qvi eam non intelligunt, judicent. Habetur illa artis Luilianae qvasi propago qvaedam, atqve iisdem superstructa principiis creditur. Nam cum ordinem rerum praesupponat memoria, ars verò Lulliana de rebus omnibus ad certos ordines et classes redigendis sollicita sit, ea qvasi per se ex iis conseqvi videtur, nisi qvod alius applicandi modus forte adhibetur. Ipse Lullius expressis verbis hoc innuit, suntque qvi vel puerum septennem eâ methodo per omnia scientiarum adyta se circumducturum cum felicissimo successu promittunt, et qvaedam ejus rei laudari exempla solent: Verùm tantis nebulis omnem illam artem, qvatenus ex Lullio deducitur, involvunt ejus magistri, ut nec Oedipus ipse conjectando asseqvi possit. Jordanus Brunus summi ac profundi ingenii Vir, peculiaribus libris multa de hác arte promittit. Edidit enim libros tres Francofurti An. 1591, in 8. de Imaginum, Signoru~, et Idearum compositione, ad omnia inventionum, dispositionum et memoriae genera: et Parisiis Ann. 1582. librum de Umbris Idearum, implicantibus artem qvaerendi, inveniendi, judicandi, ordinandi et applicandi ad internam scripturam, et non vulgares per memoriam operationes explicatis. Refert vero in illis se ad alium librum, Clavem qvam vocat magnam, qvá omnis inveniendi ratio contineatur; qvae an edita sit, ignoro. Sed fortè et illa Clavis, si edita est, aliâ clave indigere videbitur; Nam ita de eâ ipse Jordanus ait: Qviex Clavi magna poterit elicere, eliciat: non enim omnibus dabitur adire hanc Corinthum. Ille vero se hanc artem ad summum perduxisse gradum venditat; Nobis, inqvit, ita succoss sse praesumimus, ut, quicquid ab antiquioribus hâc de re suit consideratum, praeceptum et ordinatum (quatenus per corum scripta, quae ad nostras devenere manus, extat explicatum) nonsit conveniens pars inventionis nostrae, quae est inventio supra modum praegnans, cui appropriatus

Qvod ad principia attinet, ea obscurissimis qvibusdam notionibus ita involvuntur, ut meris in tenebris versari videatur, qvi in illis methodi lucem qvaerit: pleraque enim allegorica, ac typici termini sunt, unde per longinqvam hariolationem mens autoris indagari debet, cum tamen nexus in illis nullus deprehendi possit ob defectum eorum, qvae viam apprehensioni et combinationi sternant, ordinem turbatum, et occultatas convenientiae rationes. Qvare in libro de Compos. Imaginum 2 c. 20. ita de se ait: Nos quamvis non ita scribamus, ut ab omnibus et peromnia intelligi velimus, velpossimus etiam; nullus tamen est, cui (si attentâ side et fideli aderit attentione) juxta sufficientiam cujuscunque, in qvâ versatus est, disciplinae plurimum juvare et aliqvâ placere sorte non possimus. Triplex ille Ens constituit, Metaphysicum, Physicum, Logicum. In divinis seu metaphysicis est Idea; in naturalibus forma sive vestigium Idearum; in postnaturalibus ratio, qvae in primam atque secundam intentionem distinguitur, qvam ille Idearum umbram appellat. In his umbris triginta intentiones qvaerit libro de Umbris Idearum, ac rotam constituit 30. elementis et signis in circumferentiâ notatam, cujus centrum est terra umbram conicam spargens. Hinc progreditur adtriginta Idearum conceptus, primo simpliciter, secundo cumintentionibus umbrarum complexè concipiendis. Illis subjungit rotam idealium intentionum, iisdem elementis ac signis notatam, cujus centrum est Sol. Paucissima verba addit de complexione, qvae sit concursu primae rotae cum secundâ. Oportebit, ait, volentem per se ipsum artem generalem ad habitus intellectus, voluntatis et memoriae captare (licet cam inpraesentiarum ad memoriae perceptionem contrahamus) primò callere element arium primum cum suis signisicationibus: secundò secundum: tertiò secundum deducere per primum. Prima duo nos praestitimus; tertium ipsius industriae committimus. Illis subnectit Artem memoriae, qva applicatio et intentionis universalis contractio contineatur. Verum illa axiomatibus proponitur adeò obscuris, ut aenigma# omnia esse videantur. Parte I. Axiomate XII. allegat librum Clavis magnae,

Sed mittemus viam hanc confragosam et asperam, qvam alii planiorem, nec istis terminorum sentibus et scrupis obsitam, nobis sternunt. Diu haec ars non nisi vivis praeceptoribus tradita, nec certis comprehensa regulis fuit, ne scilicet divulgato arcano illa vilesceret; vel ita involuta fuit, ut nullus inde fructus ad lectores promanaret. Non ignorarunt illam è Scholasticis multi. D. Thomas eâ usus fuit. Sed plerique eam celârunt. Superiore seculo exeunte multi hujus artis praecepta in publicum ediderunt. Extat Cosmi Rosselii Thesaurus artificiosae memoriae, Venetiis An. 1574. in 4. editus. Praecipua vero ejus tractatio versatur in Locorum distributione, figuris rerum, applicatione figurarum ad memoranda, et memorandorum ad figuras. Locorum scilicet sollicita debet esse disqvisitio, in qvibus assumendis magna autorum est variatio; aliqvi naturales, aliqvi artificiales praeferunt. Metrodorus ex antiqvis in iis signis, per qvae Sol permeat, trecentos sexaginta locos posuit, è qvibus munimenta memoriae qvaerantur, et rerum imagines animis hominum inferantur. Julius Camillus non ad artem reminiscendi solùm, sed et generalem usum locos universales commentus est Mentionem artis ejus reminiscendi facit Hieronymus Marasiotus in suâ de arte Reminiscentiae libro statim sub initium. Joannes Sturmius in libro de linguae Latinae resolvendae ratione de locis, in qvos eam resolveret, sollicitus cap. 1. de hoc Julio Camillo narrat, qvod primus coeperit solvere linguam Latinam, eamque dividere partibus ipsius hominis: putavit enim se in homine posse invenire omnem ordinem universitatis; et in dividendo homine dissolvere et dividere posse omnem copiam et varietatem vocabulorum: In hominis ossibus siqvidem natura inveniatur terrae; in sanguine

Non est exiguus eorum numerus, qvi ha# artem praeceptis # illustrarunt: nam praeter memoratos sunt Petrus Ravesnas, qvi scripsit librum #oc titulo: Phoenix seu introductio ad artifictosam memo#am comparandam, Vincent. 4. 1600

Tota artis hujus ratio in eo consistit, ut Locorum, rerum formandarum, imaginum,, connexionis, certa et bene ordinata methodus obsevvetur. In Locis dispescendis magnâ sollicitudine versantur multi. Loci sant vel naturales, vel artificiales, de qvibus eorumqve conditionibus Roscellus, Ludovicus Dalcis multa tradiderunt; sed scrupulosa admodum, neqve magno usui futma; in qvibus examinandis operosus est Philippus Gesvaldus, qvi, me qvidem judice, omnium accuratissimè hanc doctrinam perseqvicur. Multa enim contra Roscellum et alios de Locoru~ delectu non sine ratione disputat: Locos imaginarios planè rejecit, Locorum etiam naturaliu~ parciorem esse usum vult, sed artificiales omnibus praefert. Multa hic de sensibilitate, im~obilitate, invariabilitate distinctione, numero, diversitate, lumine, qvantitate, distantiâ, successione, solitudine, altitudine, situ, signatione nume#câ, proportione locorum ordine motus, personis im~obilibus in locis, de locis numerabilibus, locis directis et transversislocis

De Arte omni Mnemonicâ ita ego judico, in iis disciplinis, in qvibus èbenè ordinatis et connexis principiis omnia deducuntur, supervacuum esse ejus usum: Qvi enim hîc imaginibus juvare velit memoriam, duplici onerabit conceptu, cum simplex cognitio è rectè deductis principiis proveniens, per ipsum illimordinem memoriae se ingerat. Per imagines autem verus rerum nexus corfunditur, ac qvasi nebulis qvibusdam involvitur. Qvare nullatenus probo Stanil ai Mink von Weinsheun vel, qvi sub illo nomine latet, Winkelmanni institutim, qvi Logicam Mnemonicam sive memorativam conscripsit Hallae Saxonum Anno 1659. in 120 editam. Cum enim judicii vim potissimùm talis disciplina reqvrat, neqve ideò à pueris apprehendi satis possit, ejus per Phantasiam novis imainibus impraegnatam turbabuntur Circuli. Idem de Methaphysicâ, Physicâ, Ethio, Politica dico, Studia Mathematica, qvoniam in figuris jam tum versantur stultum esset novis onerare imaginibus: nam figurae ipsae in sensus incurrunt, et imaginem intellectui sistunt. Ineptum itaque est consilium Konigii, qvi Geographiam et qvidem Mathematicam per aleae lusum pueris proponendam suasit, edito eum in usum cum operosis figuris libro, qvem Imperatori magno apparat# inscripsit. Ipsae illae chartae Geographicae coloribus suis distinctae Mnemonicum artificium oculis exhibent, in qvibus pueros septennes ita exercitatos vidi, ut objectâ chartâ nominibus nudâ, qvalem Joannes Strubius in hunc fiaem edidit, sine ullâ haesitatione loca urbium et regionum digitis signarent. De illis generalioribus imaginibus qvibus Europa Virgini, Draconi volanti, Africa Leoni, Italia ped etc. comparari solet, nunc non dicam: nam illae phantasiam javant in regionum finbus imprimendis, ut stellae in coelo per certas qvasdam imagines signari solent. Neqve de nominibus urbium dicam, qvae per imaginum figuras memoriae comnodiùs infigi possunt. Caeterum ad omnia, qvae in disciplinis occurrunt, qvatenus in facto consistunt, vel ad memoriam et phantastam potius, qvam ad judicium, referuntur, utiliter adhiberi imagines Mnemonicae possunt.

Sic in facultatibus, qvas vocant, Theologiâ, Jurisprudentiâ, Medicinâ, illae non spernendae sunt. Cum enim Theologus in sacro Codice praecipuè occupetur, ad historiam sacram et argumenta capitum memoriae imprimenda non parum conferent subsidia Mnemonica; Cujus specimen eximium ostendit his studiis celebratissimus Johannes Buno libro Germanicâ linguâ edito, Anno 1680, sub titulo: Bilder-Bibel. Ante illum Winckelmannus generali aliqva tabula ideam Veteris Noviqve Testamenti complexus est, libello Germanico, Bremae Ann. 1679. edito, cui titulus Sontags-Arbeit. In illis tamen tabulis, praecipuè Bunonianis, fortè nimiam imaginum constipationem et exilitatem improbaveris. Sed labore improbo, non in his tantùm, sed et in aliis, Vir optimus defunctus est. In Jurisprudentia enun, ubi pleraqve constant autoritate librorum juris, similem ille laborem suscepit, qvo per omnes juris civilis, Canonici et feudalis libros non solum titulos et eorum nexum, sed et singularum legum et paragraphorum argumenta per imagines magnâ et sollicitissimâ curâ expressit. Antea qvoqve Anonymus aliqvis Introductionem Mnemonicam, cujus beneficio rubricae Institutionum et Pandectarum corporis Juris Civilis spatio brevissimi temporis memoriae mandari possint, sed sine loco impressionis et tempore addito, publicavit. Imagines hic satis eleganter depictae et benè ordinatae, sed ad solos ille titulos tantum respexit, non habitâ numerorum ratione. Alius qvoque Nicolaus Bulacherus Lipsiae tabulas Institutionum summarias additis imaginibus mnemonicis edidit. Sed et ille imperfectus labor est. In Medicinâ etiam ad Nomenclaturam simplicium prodesse Ars Mnemonica posset. In Historicis praecipuè usus ejus artis se exerit. Habemus in illis Tabulas de IV. Monarchiis, variè interpolatas et recoctas. Qvae enim primùm sine autore circumferebantur, ab Henrico Schaevio, Winckelmanno, Bunone reformatae fuere. Winckelmanni extat Caesareologia cum Tabulâ Mnemonicâ, qvâ Caesarum nomina et tempora exhibentur. Buno multa de rebus gestis adjecit, per omnes Monarchias et regna, additâ prolixâ explicatione. Idem Historiae Universalis Ideam Mnemonicam alio labore per millenarios et secula deductam in juventutis usum edidit, connotatis iis, qvae ad revolutiones et mutationes imperiorum et regnorum pertinent; Qvi labor profectò laudem suam meretur. Usus verò hic est locis naturalibus, non castris. Qvae cum in omnium manibus sint, illis immorari nolumus. Extat in historiâ artis Mnemonicae specimen à Johanne Theodoro Dieterico puero undecimum agente annum exhibitum, qvi Historico-Chronologicam seriem à Julio Caesare usque ad regimen Ferdinandi III. memoriter in publico consessu recitavit, ductu Winckelmanni, qvod editum est Giessae Hassorum Anno 1653. Aliud specimen hujus artis è Scholâ Bunonis exhibitum narrat Frommannus de Fascinatione lib. 3. part. 4 sect. 1. cap. 4. Tale specimen Historicum à conditu orbis usque ad excisionem Hierosolymorum per Titum Vespasianum factam in Academiâ Rostochiensi Johannes Heinl, Holmiâ Svecus, beneficio

In Ling vis addiscendis non contemnenda sunt Mnemonica subsidia. Beccherus qvidem in Methodo suá didacticâ nullam hîc Mnemonices rationem habet, ac laborem Bunonis aspernatur: Putat enim, radicibus cognitis derivata facili negotio addisci posse, si literas initiales et terminationes qvis in ordinem redigat, Syntaxin qvoque levi negotio in compendium reduci posse. Qvod aliqvâ qvidem ex parte verum est. Neque ego in Syntaxi, qvae ex naturali qvâdam combinatione dependet, aut in derivatis, magnopere Mnemonica artificia qvaesiverim. Sed in radicibus tamen cujuscunque lingvae ediscendis illa usui esse possunt. Hebraicarum Radicum et Graecorum primitivorum seriem benè inventis et ordinatis imaginibus olim Henricus Schaevius, meus qvondam Praeceptor, Vir ingeniosissimus deduxit, qvas etiamnum possidet Aegidius Neudorffius, Scholae Heidensis in Dithmarsiâ Rector, vetusè condiscipulatu amicus. Idem Schaevius in lingvâ Latinâ vocabularium mnemonicum edidit, characteribus rubris nigris et mixtis distinctum pro trium generum cognitione. Alii aliis artificiis mnemonicis extra imagines feliciter usi sunt. Ita Schickhardus in Horologio Hebraico artificio allusionum usus est, ac Collega noster honoratissimus Maetthias Wasmuthus Hebraicarum radicum Lexicon perpetuis allusionibus ex aliis linguis adornavit, qvibus tirones cum optimo successu eas apprehendunt. Idem in aliis Graecâ ac Latinâ lingvâ fieri potest: et notavi ego voces è Germanicâ et vulgaribus lingvis adeò Graecis et Latinis esse affines, ut facillimo negotio ex earum similitudine addisci possint. Qvae res non ludicrum tantum, sed et maximè serium usum habet: Nam illa affinitas è secretis, atque maximè philosophicis ac naturalibus, causisorta est; de qvo alio loco plura. Incidit hîc, qvod Antonius Wood in Historiâ et Antiqvitatibus Universitatis Oxoniensis lib. 1. ad Ann. 1292. memorat è MSto libro consummatissimi suo tempore philosophi Rogeri Baconi, qvo Joannem Londinensem discipulum suum Clementi IV. com~endat, qvi, haec de se ipso narrat, qvod ex qvo Alphabetum didicerit, annos qvadraginta in scientiis linguisque acqvirendis posuerit, totoque illo tempore, exceptis duobus qvibusdam annis, et labores insinitos exantlaverit, et impensas tamen haud minores fecerit: posset tamen qvadrante vel ad summum dimidio anni virum sedulum et literarum tenacem totâ suâ eruditione imbuere: modo ipsi tabulas aliqvot analyticas consicere liceret, qvas discipulus ille suus et in inttio seqveretur, et subinde consuleret. Imò in dubio non ponebat, qvin assiduae diligentiae viro praemonstraret, qvâ ratione vel trium dierum spatio tam perfectam lingvae Hebraicae cognitionem nancisceretur, ut exactè comprehenderet, qvicqvid sancti Patres virique olim sapientes in dilucidando sacro Textu scripserint. Addit Antonius Wood: Adeò non Horologii Hebraei primus inventor Schikhardus. Porrò autem et qvicqvid ad sacrum eundem textum emendandum pertinet, se promisit ostensurum.

In Orationibus, qvae ad Principes et ad populum habentur, magno illa ars usui est. Sive enim memoriter à nobis aliqva recitanda sunt, adjumento erit in iis re#inendis; sive respondendum ad illa sit, qvae alii proposuerunt, etiam hîc illa locis et imaginibus suis, veluti qvibusdam characteribus, succurret: Qvam ob causam Oratori Ecclesiastico et Civili vehementer prodesse poterit. Et sanè obtineri potest continuo exercitio, ut in hâc arte exercendâ adcò promptus qvis sit, ut perinde ipsi sit, an legat orationem, an è characteribus ac imaginibus animo impressis recitet. Qvod in lectione literae praestant de verbis, hoc in recitatione imagines praestant de sensibus: Unâ enim imagine integra periodus comprehendi potest. Ergò qvo qvis felicior ac promptior in imaginibus concipiendis de re memorandâ erit, (qvod exercitio modico facilè ab homine, qvi [Griechischer Text] est, impetrari potest) eo expeditius sine ullâ haesitatione, qvasi ex chartâ legeret, recitabit.

Sunt praeter imagines et loca, qvae aliqvam curam et molestia~ reqvirunt, alia qvaedam artificia Mnemonica non sand contemnenda: Neque enim refert, utrum imaginibus, an aliis characteribus, connexio illa rerum concipiatur. Expeditissima est numerorum per literas exprimendorum ratio, qvae literae verbo aliqvo memoriali comprehendi possunt, qvod connexionem cum re, cujus reminiscentia qvaeritur, habeat; Qvod inventum centum boum mactatione dignum vocat Winckelmannus in suo Horto et Arbore Philosophiae p. 118. Ita in Historicis solent anni mundi vel aerae Christianae, vel aetatis Imperatorum, certo aliqvo verbo memoriali exprimi, qvod valde commodum est. Eâ ratione Henricus Schaevius per appositionem verborum inemorialium Titulos Digestorum et Codicis eorumque numerum memoriae imprimit: ego illud in Institutionum et Decretalium titulis tentavi. Qvis enim cum audit titulum Locati conducti, non facilè reminiscatur vocis Pascha? qvia à Paschatis tempore illi contractus iniri solent. Et hîc PS significat numerum libri, litera C numerum tituli. Titulo de termino moto jungitur vox SyNCo Po. Syncope de medio tollit, ita et #s qvi terminum notat, de medio tollitur, et in illâ voce literae SN significant librum, literae CP titulum. Hâc inventione adeò se felicem praedicat Winckelmannus,

Signis et characteribus qvidam etiam feliciter utuntur in conceptibus exprimendis loco imaginum; Cujus rei exemplum elegans nuper dedit in Chronologicis Marcellus, Parlamenti Parisienfis Advocatus. Edidit ille libellum exiguum, Amstelodami 1686 recusum, sed in quo multae tamen historicae notitiae per signa exponantur, Titulus est: Tablettes Chronologiques; in qvibus à navitate

Solent et à qvibusdam commendari pro Memoriae subsidio certa Chartiludia. Meminit Berneggerus Omt. 2. de parandae doctrinae modis illegitimis suprà laudatâ, alicujus Chartiludii Logici ante centum annos suo tempore confecti. Hujus farinae, inqvit, videri qveat Monachicujusdam, Ordinis Minorum, Thomae Murneri Argentoratensis, Doctoris Theologiae, chartiludium scriptum annis abbinc centum, et qvod excurrit: cujus ope intra spatium unius mensis etiam indoctos ac rudes artis Logicaead miraculumusqve peritos effecisse se jactat, ut suspicio suboriretur, aliqvid magicarum artium intervenisse. Pollicitus etiam est, se daturum qvatuor libros Institutionum Justinianearum in similem chartularum lu soriarum formam redactos. Qvo praeclaro munere an Studio sos Juris beaverit, mihi non constat; Nec enim vidi. Logicum chartiludium vidi, stoliditatem artis vanissimae detestatus. Rectè hâc qvidem in re Berneggerus judicat. Ineptus talium mechanicorum inventorum in disciplinis usus est, praesertim in Logicis. Nullus enim rerum nexus est. In sententiis vel vocabulis aliqvibus addiscendis, pueris fortè utilia esse poterunt. Ergo non demum à Gallis haec chartiludia nostro tempore inventa, qvalia

Multa qvoqve memoriae subsidia promisit Joannes Caramuel Lobkowitz, mirificarum disciplinarum Architectus. Nam in Catalogo operum suorum, qvem ipse publicavit, qvique in Bibliothecâ Scriptorum ordinis Cisterciensis reperitur p. 179. ubi Grammaticam suam Latinam nominat, ait: Puto formam totius Linguae Latinae à clari ingenii juvene posse horâintelligi, et mense addisci, si istae novae institutiones admittantur. Puto materiam felicius acqvirendam, si etiam ante tradetur. Tradatur prius lingua materna ex arte et regulis, qvam unusqvisqve addiscere posse videtur unâ hebdomade; et sihanc semel altè percalleat, poterit qvodcunqve aliud idioma acqvirere uno aut altero mense. Haec ille qvidem magno hiatu promittit, et supra Rogerus Baco non nisi triduum postulaverat. Sed Berneggerus in laudatâ oratione fallacem hujus rei eventum notavit, Non itn multis abhinc annis talemqvendam subitae doctrinae magistrum in hâc urbe vixisse nostis, qvi ut posset jejunae supplicium vitae tolerare, famemqve solari suam, ausus est Graecae linguae unius alteriusqve septimanae spatio parandae notitiam pacto certo pretio promittere. Et invenit ille quidem aliqvot adolescentes credulos, peneqve dixero stultos, qvise ei dederunt in disciplinam et exploratúri, qvid ferat hic dignum tanto promissor hiatu; Qvos postea tamen emunctis loculis, veluti corvos hiantes, egregie delusit, et, cum carnem peterent, ne carnis qvidem umbramostendit. Idem tamen Caramuel de arte memoriae ita judicat eo in loco, qvo novam se memoriae artem traditurum promittit: Puto artem memoriae alterâ indigere memori# interim qvid alii dixerunt et docuerunt, examino et methodum commodissimam trado, qva possit juvari memoria.

Ut tandem hanc de Memoriae subsidiis tractationem concludamus, tenendum est, in rebus, qvae ad memoriam propriè pertinent, historiis, factis, lectione librorum, orationum recitatione insignem posse esse hujus artis usum (qvam ob causam non ineptè suadet Schefferus in Graphice pag. 23. pueros in pingendo maturè erudiendos) in disciplinis verò firmiorem ab ipso rerum nexu

CAP. VII. DE METHODIS VARIIS.

DE Methodo ipsâ, genuinâ illâ ac primariâ Logices propagine, dici etiam hîc qvaedam debebant: Qvoniam enim Methodici titulo totus ille liber inscribitur, de Mehodo praecipuè hîc agi debere ratio ipsa dictitat. De Methodo itaqve agi potest, qvatenus generatim ea vox accipitur, atqve universam illam inveniendi demonstrandiqve rationem significat, et qvatenus illa omnibus applicari disciplinis ac meditationibus nostris potest; Cujus propaginem esse diximus omnes illas artes, qvas Inventivarum titulo aliqvi salutant. Est verò Methodus nihil aliud, qvam Ordo, qvo ex principiis ac nobis cognitis deducuntur incognita; sive id in ipsis scientiis sive in Syllogismis fiat. Owenus Guntherus, Philosophiae Aristotelicae qvondam in Academiâ Juliâ Profeflor, Vir doctissimus, et cui multa se debere ait in praecognitis suis Logicis Keckermannus, Methodorum tractatus duos scripsit, continentes totius artis Logicae medullam, facultatem omnium scientiarum ac demonstrationum principia inveniendi, dijudicandiqve rationem, Helmstadii 1586. in 8. editos: qvi mihi in hoc genere ita semper placuerunt, ut parum à novatoribus hâc in re novi praestitum existimem, nisi qvod applicatione ad Mathematica ac Physica exempla negotium hoc optimèillustrarint. Haec est illa, qvae libris [Griechischer Text] Aristotelis doctrina continetur; qvorum duae partessunt. Priores duo analyticorum libri docent ratiocinationis formas construere: posteriores duo libri [Griechischer Text] seu eruditionem complectuntur indagandi dijudicandiqve materias in singulis disciplinis. Hanc scilicet partem Logices [Griechischer Text] et [Griechischer Text] ab usu non modo populari remotam, sed multis etiam parum eruditè usur patam, suis Methodorum libris illustrare conatus est Guntherus, junctis illis, qvae apud Platonem et Galenum cujus extat de optimo genere docendi liber) occurrunt. De hâc Methodo Plato in Phaedro et passim pluribus agit, eamque ut divinum inventum commendat: Est enim intellectui, tam theorico qvam practico, instrumentum paratissimum, ut et acutè

Et haec qvidem, qvae de Methodo ac demonstrandi ratione ab Aristotele dicta sunt, satis sibi constant, ut mirer, qvomodo Nizolius in libris de rerum principiis et verâ ratione philosophandi omnem demonstrandi rationem ab Aristotele luculenter adeo tradita~ de medio tollere conatus fuerit. Extat enim libro qvarto cap. 3. de falsâ demonstratione et scientiâ Pseudophilosophorum, et simul de inutili falsoque posteriorum Analyticoru~ libro. Adversus illum peculiari operâ se disputaturu~ promisit Vir ingeniosissimus Leibnitzius in illâ praefatione, qvam iteratae libri Nizoliani editioni praemisit. Qvanta illa sunt [Griechischer Text] , qvum universalia in rerum natura negat? qvibus sublatis, demonstrationis etiam magnam partem tolli neceslum est. Qvis ferret Logicam disciplinam Oratoriae, Metaphysicam Physicae subordinari? qvas separandas esse ratio ipsa dictitat. Verùm ille studio partium abreptus multa disputavit adversus ipsam veritatis rationem, per occasionem litis cum Majoragio institutae. Cum enim Majoragius adversus Ciceronem qvaedam scripsisset, Nizolius prolixam, sed acerbam, ad ipsum epistolam scripsit, qvam in Bibliothecâ Gudianâ MStam servari suprà dixi. Ergo Majoragius duos Reprehensionum libros in Nizolium scripsit, qvi hos de verâ philosophandi ratione Nizolio extorserunt. Maluit Nizolius elegantiorem aliqvam philosophandi rationem, abjectis terminis philosophicis ac barbaris, qvibus tamen major subest reru~ expressio. Et fuit in multis Nizolio [Griechischer Text] Ramus, magnus in re Dialecticâ non tantùm, sed et in omni philosophiae parte, Novator: Novam etenim, ut in singulis disciplinis, ita universam Methodum instituit, de qvo tamen ita judicat Verulamius de Augm. Scientiar. lib. 6. cap. 2. Methodus veluti scientiarum architectura est. Atque hac inparte melius meruit Ramus, in optimis illis regulis ( [Griechischer Text] etc.) renovandis, quam in unica sua Methodo et Dichotomiis obtrud#ndis. Veruntamen nescio qvo fato sit, ut humanis (sicut saepius singunt Poëtae) rebus pretiosissimis semper adhibeantur perniciosissimi quique custodes Certè conatus Rami, cirta illam propositionum limam, conjecit eum in epitomas illas et scientiarum vada, auspicato et felicis cujusdam genii ductu processerit oportet, qui Axiomata scientiarum Convertibilia facere attentaverit, et non simul ea reddiderit Circularia, aut in somet recurrentia. Conatum nihilo secius Rami in hac parte utilem fuisse non insiciamur. Ergo tamen, qvae bona in Ramo habentur, ab Aristotele potius transscripta, Verulamio judice, qvam ab ipso excogitata sunt. Methodum qvoqve Ramaeam perpetuis dichotomiis incedentem carpitibidem in initio capitis Verulamius: De unica Methodo et Dichotomiis nil attinet dicere: fuit enim nubecula quaedam doctrinae, quae cito transit; res certe simul et levis et scientiis damnosissima. Etenim hujusmodi homines, cum Methodi suae legibus res torqueant, et quaecunque in dichotomias illas non apte cadunt, aut omittant, aut praeter naturam instectant, hoc essiciunt, ut quasi nuclei et grana scientiarum exiliant, ipsi aridas tantùm et desertas siliquas stringant. Itaque inania compendia parit hoc genus Methodi,

Doctrinam de Methodo peculiari qvâdam curâ sibi explicandam sumpsit Cartesius, vir ad Philosophiam animo acerrimo instructus. Totam hanc artem ad quatuor Regulas vocavit, qvae tamen, si verum fateri velimus, Aristotelicis jam tum praeceptis continentur. In compendium traxit Autor Artis Cogitandi parte qvartá. Methodum duplicem facit: vel enim veritatem inqvirit, estque Analysis, sive Methodus resolutionis, qvae dici poterat methodus inventionis; vel inventam docet, et est Synthesis, sive methodus compositionis, qvae et appellari potest methodus doctrinae tradendae. Integrum corpus scientiae rarò analyticè tradi ait, cum analysis in usu tantum sit ad qvaestiones solvendas. Atque hîc varia qvaestionum exempla proponit, monstraturus, qvomodo in his procedendum: qvorum maximam partem excerpsit è schedis MStis Cartesianis, qvas à Dn. Clerceliero habuerat. Multa tumè mathematicis tum è physicis adducit pro illustratione hujus doctrinae, qvae ibi cum fructu legi possunt. Nam caeteri Autores Peripatetici, qvi de methodo tractarunt, parci admodum sunt in exemplis distinctè proponendis. Qvoniam enim plerique ex illis mathematicae artis et solidioris physicae, ac praecipuè [Griechischer Text] naturalis rudes fuere, qvae firmiorem [Griechischer Text] fundum huic doctrinae substernunt, mirum videri non debet, si mutilam illam et in multis erroneam dederint. Caeterùm nihil penè novi ab illis, qvi tamen nova se dixisse putant, dictum est, qvod non commodâ deductione è principiis Aristotelicis arcessi possit.

Nuperrimè eandem doctrinam Tschirnhausius, Academiae Scientiarum Parisiensis membrum, viá, qvoad fieri poterat, expeditâ et accuratâ proposuit, nisi qvod veterum praecepta planè seponat, suumqve omnino ductum seqvatur: cujus tamen Regulae Generales et cum Cartesianis et cum ipsis Aristotelicis, qvas Guntherus expressit, in multis conveniunt. Libri titulus est: Medicina mentis sive tentamen genuinae Logicae, in quâ disseritur de Methodo detegendi incognitas veritates. Editus vero est Amstelodami 1687. ac Regi Galliae inscriptus. Prima parte agit de causis, qvae nos in varios errores deducunt; qvid propriè nos delectet, et qvam variae sint circa illa, qvae delectant, deceptiones; qvod sit omnium constantissi ma delectatio veritatis detectio, atque hujus via per nos ipsos indagari possit. Parte secundâ artis inveniendi generalia praecepta proponit, qvibus adjuti nunqvam in falsa incidamus, sed potiùs veritatem sen per certò asseqvamur; adeo, ut hisce mediis absque ullo errore ulterius progredi possimus, continuò et qvantum nobis libuerit, semper nova detegendo, si modo adsit animus et satis temporis nobis supersit

In doctrinâ de Methodo multa qvoqve magnus scientiarum amplificator Baco Verulamius invenisse sibi nova visus est; sed non satis illa distincta atqve ad bene ordinatas regulas revocata. Qvare obscura pleraqvosunt, et planiorem explicationem requirunt. Distinguit ille lib. 6. de augm. Scient. cap. 2. Methodum in initiativam et magistralem: illam dicit, qvae ipsa scientiarum mysteria recludat et denudet; altera illi est, quae uti iis docet, et ulteriorem progressum sibi propositum habet, atqve telam à priori traditam pertexendam docet. Vocat eam Traditionem Lampadis, sive Methodum ad filios, qvam eleganter his verbis describit: Artibus idem usu venit qvod plantis: si plantâ aliquâ uti in animo habeas, de radice qvid fiat, nil refert; si vero transferre cupias in aliud solum, tutius est radicibus uti, qvam surculis. Sic imditio (qvaenunc in usu est) exhibet planè tanqvam truncos (pulchros illos quidem) scientiarum, sed tamen absqve mdicibus, fabro lignario certe commodos, at plantatori inutiles. Qvod si, Disciplinae ut crescant, tibi cordi sit, de truncis minus sis sollicitus; ad id curam adhibe, ut radices illaesae etiam cum aliqvantulo terrae adhaerentis extrahantur. Cujus quidem generis traditionis, Methodus Mathematicorum in eo subjecto similitudinem qvandam habet; genemtim autem non video qvidaut in usu sit, aut qvid qvis inqvisitioni ejus dederit opemm; proinde etiam inter desiderata numerabimus. Discrimen porro facit inter Traditionem per Aphorismos et Methodicam. Illam laudat, qvae multasaepe in recessu habeat. Aphorismi enim ex medullis et interioribus scientiarum conficiuntur, et magnam notitiam praesupponunt; nam abscinditur illustratio et excursio, deductio, connexio, varietas, exemplorum descriptio practicae. Traditio Methodica saepe specimen artis ostendit; sed sisolvantur segregentur et denudentur pleraque, ad nihilum recident. Narrat aliud Methodi discrimen, cum scientiae traduntur per assertiones adjectis probationibus, aut per qvaestiones una cum determinationibus

Illud è veterum instituto commodè notavit, esse qvandam Methodum Exotericam et Acroamaticam, ut illi libros scripserint alios Exotericos, alios Acroamaticos. Acroamatica Methodus sive Aenigmatica veteribus in usu fuit, cum secretiora selectis auditoribus proponerent, Illa Pythagorae, illa veterum Cabalistarum, informandi ratio fuit, qvi per numeros ac symbola occultarum scientiarum mysteria tradebant. Qvod Pythagoras numeris multas occultas doctrinas complexus fuerit, nunc eò minus dubitabimus, cum videamus hodie numerorum figuratorum beneficio intricatissima problemata solvi posse. Nihil enim refert, qvibus notis animi sensa explicentur, an literis, an aliis qvibusdam characteribus. Et fuit sanè teste Ghilino in Theatro hominum literatorum p. 219. Theodotus Osius, qvi librum scripsit, cui titulus: Meditationes Rhythmicae in duas partes distinctae, qvarum una theoricam, altera practicam facultatis sciendi per numtros, sive restitutum Pythagoraeorum doctrinam pollicetur; Qvi an editus liber nunc sit, ignoro: Nam ex praefatione libri ejusdem autoris, qvi inscribitur Novarum opinionum et Sententiarum Sylva, qvo multa continentur nova de rebus nonnullis et abstrusiora cogitata, apparet, tum, cum liberille ederetur, nondum fuisse publicatum. In isto verò libro aliqva hujus commatis saepe habentur, ut in capite 61. Autoris istius sensum et doctrinam Typographus in illa praefatione ad Lectorem pluribus exposuit: Observabit Loctor, eum in his scrutiniis non usum scholasticis argumentis, neqve vulgaribus ratiociniis, attamen nec etiam simpliciter opinatum fuisse, neque ex solo mentis discurrentis impulsu sensisse, sed mathematicis aliqvando, et saepe metaphysicis argutiis, qvae melius ad demonstrationes impellunt, si bene à sensibilibus abstractae transferuntur ad intellectualia sua. Ad qvaededit animum diuturnum ferme et longi temporis siudium, qvo indulgens appltcuit naturae et proprietati numerorum abstnactorum à corporibus, et qvi solo intellectu percipiuntur. Qvorum doctrinam habemus professos fuisse Pythagorcos, at non posteris tradidisse, sive exaltatione famae suae, sive potius veneratione doctrinae, qvam tanqvam super humanitatem excellentem ab aliis humanis studiis censerent separandam. Qvod tamen de hac rimatus autor scripturis consignavit, nondum prodiit in lucem; unde cum aliqva ab ipsa eruta leg antur in hoc libro pro fulero aliqvot sensuum suorum, poterit lector vel eis sidem impartiri, vel praeterire, judiciove suo probare reprobareve, dum unicuiqve homini qvodlibet sibi opinari licet.

Ab hâc Pythagoraeorum philolophandi ratione non aliena illa Chinensium videtur, qvi per lineas certo modo figuratas non physica tantùm, sed et moralia, politica et omnium superstitiolarum artium principia, complexi sunt, certâ et immotâ aliqvâ serie, in numeris tamen et proportionibus fundatâ. Proposuit illa Martinus Martinius in historiâ Sinensi libro 1. et nunc ex ipsis Confucii fontibus eam doctrinam in Europâ jussu Regis Galliae qvatuor Societatis Jesu Patres Anno 1687. publicarunt. Videatur Confucii istius Prooemialis declaratio. Part. 1. paragraph. 6. Omnium rerum duplex materiale constituunt; Perfectum, qvod notant lineâ longâ continuâ; Imperfectum, qvod lineâ interruptâ exprimitur, qvae ex Chao proveniunt, (agnosce hic formam et materiam). Haec principiorum qvasi duo maria in alia duo minora divisa cum eâdem secretione perfecti et imperfecti, qvae qvasi qvatuor elementa sunt. Ex his porrò octo pari modo divisa extitere, octo abiere in sedecim, illa in 32, haec in 64, et tandem in multa minuta qvasi fluentia rivulosqve, servatâ semper primae divisionis atqve secretionis normâ. Illa duo principia, qvatuor imagines ex duobus principiis natae; octo figurae ex qvatuor imaginibus promanantes; 64 figurae qvibus liber mutationum comprehenditur, illic in tabulâ exhibentur, adjectis nominibus subjectorum naturalium. In his figuris ac lineis ad Philosophicum sensum explicandis, mirum est, qvam solertes sint Chinensium philosophi. Moralis illa atqvepolitica explicatio Confucii, qvam illic adducunt hujus libri concinnatores, plena profecto pulcherrimorum sensuum est, qvaeperpetuâserie ex illarum ductu ac nexu evolvitur. Imaginibus illi et numeris [Griechischer Text] ante ipsum Pythagoram videntur. Mirum certè videri possit, qvomodo in illas speculationes primi devenerint Chinenses; nam Confucius, qvi annos 551. ante Christum natum vixit, haec ex antiqvissimis autoribusse consignasse scribit. In omni penè gente talia observes, cum rerum causas indagant, praecipuè in Orientalibus, qvibus omnis Philosophia aenigmatica est. Indagatione scilicet ducuntur ad nescio qvae abstracta, qvae vel per numeros vel figuras utcunque exprimunt. Cum enim videdeat mens humana, qvaeda~ esseillis corporeis altiora, ac potestates qvasda~ haec inferiora sub se continentes, nihilqve in naturâ norit magis abstractum à rebus, Spirituum vero nullam habeat notionem, ad numeros et figuras dilabitur, easque vel ut causas, vel ut signa qvaedam reru~ archetypa pro veris causis venditat. In qvibusomnibus non qvidem adeò certi qvid deprehendimus, ut pectus saturare possimus, aut aliqvasuper hoc fundamento exstruere; Sed arguunt tamen illud, ferri naturâ suâ animos ad generales qvosdam conceptus et naturas rerum spirituales seu aeternas; qvas etsi explicare conceptibus idoneis non possunt, sufficit tamen, eorum conceptuum umbras qvasi inhaerere menti. Laudari certè ex eo Chinensium ingenia debent, qvi dudum ante Pythagoram et Platonem nescio qvid illi Philosophiae simile animo speculati sunt. Pythagoraei enim et Platonici ab Aegyptiis, ut puto, edocti, ad efficentem causam potissimum respiciunt, et

Ad Aenigmaticam illam Methodum Cabalistarum Hebraeorum doctrina referenda est, de qvânos lib. 1. cap. 10. De tali Methodo universali Cabalistica, qvâ Picus Mirandula usus sit, et ad fastigium scientiarum omnium pervenerit, multa quoqve 'mirifica narrat Fichetus in libro de arcanâ studiorum methodo, p. 27. Hujus mysterii, inqvit, ea vis est, qvam in Cabala triginta et qvinqvaginta portis intelligentiae ex arcanis Hebraeorum eruit Reuchlinus, ut scientiam rerum omnium et mundum doctrinarum universum qvasi vivâ in tabellâ depictum subjiciat oculis, ordine planè admirabili. Deniqve continet omnia, et singula, singulaqve ut omnia et omnia ut singula ad amussim explicat, ssormatqve illum, qvem desideramus, hominem, ex omnibus constatum compositumqve disciplinis. An ad illam methodum qvoqve respexerit Agrippa, an subtiliorem et diviniorem velit, et qvae ex afflatu doctos formare possit, de qvâ nos lib. 1. cap. 12. p. 114, aliis conjiciendum relinqvo. De Cabala veteri notissimi sunt praeter ipsos Hebraeos, Reuchlini, Joannis Pici, Hacspanni, Buxtorffii, Hottingeri, aliorumqve labores. Gaffarellus Indicem Codicum MStorum. Cabalisticorum, qvibus usus est Picus, edidit Paris. 1651. Hujus Hebraicae methodi reliqvias se dare venditat Paulus Scalichius in Epistemonis Catholici libro 12, qvi inscribitur: de Revolutione Alphabetariâ, sive perfectissimâ ad omne genus scientiarum methodo, qvam ante 12. annos ad Carolum Austriae Archiducem scripserat, sed aliâ plané ratione institutam, ut conferenti patebit: etsi hanc posteriorem suam ipse ut perspicaciorem priori praeferat in recentiori illa editione; In qvâ per petuo dialogo omnia tractat, cum in priori per capita procedat,

Hujus Cabalisticae doctrinae recentiores scriptores aliqvot in folio voluminibus collectisunt; in qvibus est Ricii de Agriculturâ coelesti, Francisci Georgii Harmonia mundi, qvibus multa è naturâ sonorum ad philosophiam et Theologiam applicantur. Sed de iis verum est, qvod Verulamius ait loco suprà citato. Hoc Acroamaticum sive Aenigmaticum docendi genus posterioribus temporibus dehonestatum est àplurimis, qvi eo tunquam lumine ambiguo et fallaci abusi sunt ad merces suas adulterinas extrudendas. Intentio autem ejus videtur, ut traditionis involucro vulgus, profanum licet, à secretis scientiarum summoveretur, atqve illi tantùm admitterentur, qvi per manus Magistrorum parabolarum interpretationem nacti sint, aut proprii ingenii acumine et subtilitate intra velum penetrare possint. Qvandam ex Cabalâ Theo philosophicâ mistam doctrinam profitentur, qvae è Paracelsi, Weigelii, Guthmanni, Bohmii, Fratrum Roseae Crucis scholâ scripta prodierunt Est his qvoqve annumerandus Robertus Fluddius, Anglus, mirabilis ingenii homo: Multa enim è Cabalistis, ex numerorum doctrinâ, Tetragrammati admirabili potestate, atqve è sacris literis, ad rem naturalem applicat, et sui sensus qvoddam Systema Physicum ex illis conficit. In mathematicis multa egregia invenit, in qvibus admodum operosus fuit: Nulla enim Matheseos pars est, qvam ille non attigerit in libris suis, Mechanices peritissimus, superstitiosas etiam artes diligenter excoluit, qvarum Hyperaspistes est, qvas ipse etiam exercuit per omnia divinationum genera. E thermoscopio, seu vitro, ut vocat, Calendario omnium phaenomenorum naturalium rationes, et totius mundi constitutionem, explicare laborat; qvod instrumentum ex ipso Moyse deducere vult, aitqve se invenisse illud in Codice qvodam ante 500. annos scripto, graphicè delineatum. Spiritum huic vitro inclusum illi, qvi mundi magnâmachinâ concluditur, proportione respondere ait. Qvare et omnes circulos coelestes et plagas in illo praefigurat. Ex eo qvoqve de natura morborum judicat: hominem enim ut microcosmum cum macrocosmo et hoc instrumento, ac spiritum vitro inclusum cum spiritu corporis nostricomparat. Hieroglyphicum morborum corporis et animi typum eo in instrumento ob oculos ponit; similiter et urinarum borealium et australium scalamin eo repraesentat, uro scopiam co vertens in uranoscopiam. Qvare mirabiles morborum definitiones extruit in libro suo de essentia Morbi. Morbi autem illi inter meteora referuntur, atqve à ventis (qvos Spiritus et Angelos facit) ortum habere tradit. Qvam suam sententiam ut stabiliat, SS. literarum, Galeni et Hippocratis autoritate saepè abutitur. Ratione itaqve totius macrocosmi morbos dividit in empyreos,

Sed mittamus illam Methodum, qvae admirationi potius excitandae, qvam veritati inqvirendae inservit, ac procedamus ad methodos particulares scientiarum, in qvibus non convenire posse earum doctores, mirum non est, cum in universali non conveniant: qvâ semel rectè stabilita, non multum erat de particularibus laborandum. Certè Autor Medicinae Mentis ut rem inutilem habet ipsarum scientiarum et methodorum multiplicationem; cujus haec verba part. 2. p. 23. Veri Philosophi Philosophia sive unicum studium est ars inveniendi. Si haec, de quibus modo sum locutus, animadvertissent, simul vidissent non tot dari disciplinas, qvot ipsi prositendo enumerant, sed tantummodo unicam, unde omnia, qvae sciri datum est, derivantur; qvae est ars saepius memorata, inveniendi per nos ipsos. Hanc qvi sibi comparavit, omnes alias bonas scientias unà cumeâ sibi acqvisivit, aut ea absqve alterius adjumento semper sibi acquirendi potentiam babet: qvin omnes utiles scientiae, qvae ab aliis praeter hanc statuuntur, non nisi hujus artis specimina sunt. Ab hâc scientiâ vulgares philosophi longius remoti sunt, quam vulgus existimat. Qvi de scientiarum vanitate scripserunt, non in eo errarunt, qvod istorum philosophorum scientias ad catalogum vanarum sive inutilium relegarunt; sed in eo, qvod ex merâ ignorantiâ (uti perfacilè qvis videbit, modo eos autores vel paeululum porlustraverit) omnes omnium philosophorum scientias sine ullo discrimine eâdem censurâ notarunt. Verùm tantum abest, ut convenientia in methodis particularibus sit, ac eâdem viâ omnes incedant, ut penè singuli sibi semitam sapiant, et qvot capita penè tot sensus sint, magno argumento, etiam illâ ab Aristotele traditâ analyticâ parum instructos esse plerosqve. Non est hujus loci, omnes illos recensere autores, qvi diversâ in disciplinis methodo usi sunt; de eo enim in Polyhistore Philosophico pleniùs agetur. Qvidam Encyclopaediam uno complexu et sub unâ qvasi scientiâ generali tradiderunt, ut fecit Sorellus in libro Gallicâ linguâ scripto, cui titulum Scientiae universalis (Science universelle) fecit. Sub generali et corporalium et spiritualium rerum divisione omnem philosophiam comprehendit. In qvatuor tomos dividit. In primo agit de Terra, Aqva, Aere, Coelo et Astris: secundo de Meteoris, Lapidibus, Metallis, Plantis, Animalibus, Animâ hominis, Angelis et

Ad hanc classem qvoque pertinent illi scriptores, qvi consilia in singulis disciplinis addiscendis suppeditarunt. Fecit id Havemannus in Methodo suâ, Hamburgi Ann. 1673. editâ: Claude Fleury in libro Gallicè scripto, cui titulus: Traité du Choix et lamethode des etudes, i. e. de selectu et methodo studiorum, Bruxellis Ann. 1687. edito. Caeterùm Autorum, qvi consilia et methodos pro instituendis studiis, vel generatim vel speciatim, scripsere, vastus est numerus, qvorum aliqvi singularibus voluminibus collecti, de qvibus hoc libro cap. 2. egimus. Prodiere in Belgio qvoque aliqvot voluminibus tales dissertationes. Amsterodami An. 1645. prodiit libellus, ubi congeruntur H. Grotii Epistola de hoc argumento ad Benjaminum Maurerium; Gabrielis Naudaei Bibliographia Politica et Syntagma de Studio liberali; Clapmarii Nobilis Adolescentis Triennium; Coleride ordinando studio politico epistola; Addit amentumex Job. Caselii [Griechischer Text] ; Jacobi Focani dissertatio de Studiis; Joachimi Fortii de ratione studii liber; Erasmi Roterodami tractatus ejusd m argumenti; Casparis Barlaei Methodus studiorum praescripta Ducibus Megapolensibus; Ejusdem Methodus Morum, praescripta Ducibus Luneburgensibus; Thomae Campanellae de libris propriis et rectâ ratione studendi Syntagmae; Leonardus Aretinus de studio et literis; Scioppii Consultationes de Scholarum et studiorum ratione, prudentiae et eloquentiae parandae modis; Ludovici Croeii instructio deratione studii Theologici; Joannis Loccenii de studio Juris dissertatiuncula epistolica, cum excerpto ex Epistolâ Hugonis Grotii; Johannis Heurnii de studio Medicine bene instituendo dissertatio; M. Hortensii Dissertatio de studiis Mathematicis rectè instituendis; Sebastiani Foxii Morselii de studii philosophici ratione Epistola; Petri Angeli Bargaei, quo ordine scriptorum historiae Romanae monumenta sint legenda, libellus; Joannis Caselii Epistola de studio liberalis doctrinae decente equestriloco natos, de peregrinatione nobili, de or atione civili perspicua; Scioppii Diatribe de compendiosa et facili lingua~ Hebraeam condiscendi ratione; Joannis Alberti Bannii dissertatio epistolica de Musicae naturâ, origine, progressu et denique studio benè instituendo. Prodiit alter talium scriptorum tomus Trajecti ad Rhenum An. 1658. in qvo habentur Gerh. Joh. Vossii Dissertatio bipartita, cujus pars prior agit, quibus disciplinis perfecta constat eruditio, altera, quomodo variae disciplinae optime addiscuntur; Ejusdem Introductio in Chronologiam; Ejusdem appendix de imperiis, quae potissimum in historiis celebrantur; Ejusdem de ratione universam legendi Historiam dissertatio; Ejusdem de imitatione oratoriâ et poëtieâ; Lipsii de ratisne legendi Historiamepistola, de recitatione in conventu publico et privato

Inter tot tamen Methodos semper nova desideratur Methodus. Adeò nunquam nobis satisfacimus; ac justa sanè est Martini Schoockii in praefatione libri de Scepticismo qverela: Non insicias eundum, multos occurrere Viros egregios, qvos fatendum est, in ordinanda sive universali, sive particulari methodo, plurima cum ratione monuisse; qvae si observarentur, et labor compendiosier redderetur, nec periculum foret à variis erroribus, quos veritatis insignibus velatos, vix ipsi senes exuere possint, qvodà teneris eos imbiberint, diuqve in sinu suo qvam arctissimè foverint; sed dum adversa fronte inter se concurrunt, et unusqvisque ex asse suae methodo, licet aliorum qvoqve observationibus substructae, omnem laudem et gloriam vindicare contendit, ultra methodum vix

CAP. VIII. DE VARIIS INDOCTRINA PARANDA COMPENDIIS.

DE methodo superiore capite egimus, de qvâ multa dicenda superessent. Multos de eâ rectè ordinandâ sollicitissimos vidimus, sed nemo tamen hactenus ad illoru~ monita respexit. Qvi Aristotelis coctrina~ seqvuntur, ita ea~ amplexantur, ut neminem ex alia tribu vel hiscere adversus illam patiantur: Qvam praeter illos, qvos suprà enumeravimus, Altorffini qvondam, et in his Scherbius in variis scriptis, praecipuè dissertatione adversus Ramistas; apud Lipsiensis Neldelius libro de Usu organi Aristotelis; et hodie qvoque Regiomontani, et ex illis Zeidlerus singularilibro, cui titulus, Analysis Posterior, sive de variis sciendi generibus et mediis eo perveniendis, Regiomonti An. 1675. edito, plane ad mentem Magistri sui exposuerunt. Qvi viâ Mathematicâ incedunt, ita suo sensu ducuntur, ut Aristotelicam illam in consilium admittere nolint; Cum tamen id potiùs agendum, ut utraque Methodus, qvae convenire debent, si qvid veri habent, in consonantiam reducatur. Sed utrobique fortè peccatur. Hi, qvi mathematicâ viâ unicè incedunt, ad sensuum evidentiam omnia redigunt et mechanicam qvandam certitudinem, cui ita indulgent, ut in iis, qvae sensibus nullâ ratione subjacent, ne latum qvidem unguem ab illâ sibi discedendum existiment, similes, ut opinor, illis,

Subjungo nunc, qvae aliqvi speciatim consilia in studiis ac doctrinis discendis tradidere, qvae hîc qvoque referri debent. Qvalia praecepta etsi magno numero dari possunt, et inprimis è vitis virorum doctorum formari: nam ut regulae exempla producunt, ita ab exemplis regulae peti possunt: etsi qvoque in libroprimo, ubi de conversatione eruditâ agimus, non pauca adduximus, et ex ipso studiorum scopo consilia variant, tamen illa, qvae nunc occurrunt, praecipuè ex J. Fortio Ringelbergio et Alexandro Ficheto, qvorum ille in libro de ratione studiorum, hic in arcanâ studiorum methodo qvaedam notavit, apponemus. Primum Ficheti praeceptum est. Nosso facultates omnes, unam prositeri: Vir enim eruditus qvi ex omnibus artibus existit, nullâ in re hospes esse debet. Uni tamen et propriae incumbendum est facultati; de reliqvis, qvod in rem nostram facit, delibandum. Qvi simul et intempestivè adoriuntur omnia, Ardeliones vocantur, risuque et sibilo excipiuntur: qvi propositum mutant, qvotidie tirones sunt, nunquam Magistri. Summus non erit, inqvit Eortius, qui non ex unâquâque disciplinâ decerpserit, quod ad scopum suum conferat. Id citra laborem effeceris, si nihil attigeris, nisi locos communes; de quibus, cum dabitur occasio, libellum conscribemus. Secundum, qvod primo loco J. Fortio ponitur, est: Certum sibi scopum praefigi debere. Nam

In audiendo et percontando diligentissimum vult esse suum Tironem Fortius. Accedant, inqvit, ad Professorem, interrogent liberè, sed paucis qvaestionem absolvant: nam mora viris doctis semper infesta est. Si is dedignabitur respondere, currendum ad alios. Nihil refert, quisnam ille sit, cujus ope opes nostrae augeantur. Fioravantus in libro Italica lingua scripto Dello Specchio di scientia universale libr. 3. cap. 20. ad discenda omnia hoc secretum, qvod ipse summum habet, praescribit, ut virorum doctorum conversationem qvaeramus, atque in omnibus negativam sententiam arripiamus, ita hâc occasione à viris doctis elici omnem doctrinam sine nostro labore posse. Qvod tamen non ubique nec apud omnes bene procedit. Plerumque contradictionibus offenditur animus. Qvare nisi certâ moderatione id fiat, non probaverim. Fichetusdocet cap. 10. audiendos saepe esse viros doctos de pulpito dicentes. Uno, inqvit, momento temporis effundunt in sinum nostru~, qvod longissimo plur imorum annorum labore coacervarunt, atque hoc nullo nostro labore magnaque cum animi nostri voluptate contingit. Velint nolint, cum videri docti appetant, sua prodant arcana omnia necessum est, quae etiam necessitas ut Tantali saxum nobis incumbit: itaque mutui fures doctrinarum sumus, dum audimus et spectamus invicem: sunt enim oculi et auresscientiarum omnium administri et proxenetae. Est et aliud commodu~ in luero reponendum maximo, qvod ex hominum eruditae lectionis ore audiuntur autorum eitationes ignotorum, et discuntur pretiosa rerum reconditarum nomina. Idem judicium de consuetudine et conversatione doctissimorum esto. Eadem enim ab illis elicia familiaritate et arte blandissime suffuraberis, eadem disces et forte docebis. Mutua enim haec est

In scribendo tum Fortiustum Fichetus utilia praecepta suppeditarunt. Ille scribendo omnem operam impendere jubet, caetera omnia floccipendere: Ubi perveneris ad provectiora, puta te tantum profecisse, quantum quotidie scripseris. Etiam si natura facundus es, dedita opera loquaris incomposite. Nam fere fit, ut qui loquuntur accurate, minus erudite scribant. Dum enim rerum illarum voluptate afficiuntur, imporfectiores oportet sint in altero. Nemo pari curares duas unquam tractaverit. Nulla praelectio mihi tanti est, ut cogitationis aliquid illi velim tribuere. Id namque me à scopo meo averteret. Ea solum profero, quae primum veniunt in mentem, quae exercitatio long a mihi comparavit. Et si loquendum esset cum viris summis, etiam in coetu maximo, ne verbum quidem unum praemeditarer, tam libens ineptè, quam apte sententiam exprimerem. Quod si res majorem curam postularet, talem rem, talem coetum veluti pestem fugerem, ac stili amorem continerem in pectore, Certe neminem unquam vidi (nisi me memoria fallat) docte scribentem, cui valde in promptu fuit colloquendi disserendique ratio. In scribendo taedium hâc ratione evitare docet. Statue ac vove voluntate firma, te eo die non caenaturum, quo non tot paginas, non tot versus, ut decreveras scripseris. Quod si acciderit delinquere, tu tibi ignoscere noli, volo caena careas. Abstinere à cibo non parum quandoque ad corporis valetudinem facit, et alacriorem reddit animum. Si libru~ editurus es, hoc consilium suppeditat. Dic chalcographis parent sese, librum te dare velle excudendum, etia~si ne paginam quidem paraveris. Tum facile totam voluminis speciem animo concipere, inde singulas parteis leviter in comoediarum argumenti modum describere, denique quotidie, quantum illis satis erit, absolvere poteris. Cum sic inceperis aliquid, persicere debes, velis, nolis. Id ego in omnibus pene libris feci, ac etiam in isto. Qvod consilium autoris non sane in omnibus, qvae scribimus, placeret. Qvaedam levinegotio etiam ab otiosis scribi possunt; qvaeda~ attentiorem meditationem reqvirunt, qvalia sunt dogmatica, in qvibus certa principia ponenda, et è principiis multa deducenda sunt. Ac ipse Fortius non tanqvam praeceptum, sed tanqvam consilium commendat: nam in seqventibus ita: Non displicet editionem premi, quo commendatior liber exeat. Mora tamen aliquid habet incommodi, Hominem facit tranquillum, desidem, otiosum, ignavum,

Magnus hîc nobis panderetur campus, si doctrinae et methodi consilia pro ratione personau~r, et scopo eorum, qvi studiis incumbunt, expendere vellemus. Si qvis reipublicae aliqvando habenas tractabit, is ad suum finem omnia diriget, ac cuilibet sua facilè prudentia dictabit, qvos intra limites continere se debeat. Secerni hîc debent [Griechischer Text] âsupervacuis, rerum momenta ab ornatu et cultu, et hujus in pompam et decoram sui ostentationem multa assumi debent. Sapienter Baco Verulamius sermone fideli 52. Non volitabit alicujus fama per ora virûm, neqve benè alata erit sine plumis aliqvibus ostentationis: In actionibus magnis ingenia jactabunda vivacius negotia impellunt. In Ducibus et viris militaribus gloriosum esse non inutile est, Jactantia instar vernicis videtur esse, qvae ligna non solum splendere facit, verum etiam durare. In hunc scopum integri à multis libri scripti sunt, è qvibus nominabo nunc Alexandri Piccolomini librum Italicâ linguâ, della Institutione di tutta la vita de l' Huomo nato nobile et in Citta libera, in gratiam Alexandri Colombini scriptum, et loco muneris Lustrici donatum, editumqve Venet. Ann. 1552. in 8. Hîc è Peripateticâ et Platonicâ Philosophiâ traduntur omnia, qvae in moralibus, Politicis, Oeconomicis ad felicitatem Viri nobilis faciunt: de exercitiis qvoqve corporis rectè instituendis instituitur dissertatio. deqve caeteris disciplinis omnibus, qvatenus illis uti Juvenes nobiles debent. A tertio ad qvartum aetatis annum in matris sinu puerum nobilem bonis moribus, pietate et linguae rudimentis imbui jubet, à qvinto ad decimum institutione grammaticâ et humanioribus literis; à decimo ad decimum qvartum, Dialecticâ, Rhetorica, Poëticâ, Picturâ, exercitiis musicis et corporis informari vult, meo qvidem judicio immaturè nimis. Non enim illa aetas Dialectices et Rhetorices capax est. Post annum decimum qvartum ad Mathematica studia nobilem suum ablegat, qvorum vel ante Rhetoricam et Dialecticam puerile ingenium capax esse potest. Hincilli totum illum Ethices et Politices campum aperit. Verùm in iis ad ingenia respiciendum est: Neqve enim, ut non omnis fert omnia tellus, ita qvodlibet ingenium, qvâ qvis reqvirat aetate, his vel illis studiis aptum est. Conferri cum his Piccolominianis possunt, qvae Bloemertius in libro de Nobilis informatione, Pastorius in palaestrâ Nobilium et Schefferus in libello de Informatione Nobilis, consilia suppeditarunt; de qvibus capite de Paedagogia regiâ pluribus agemus. Ducis belli studia aliâ ratione debent esse comparata. In his utilissima consilia subministrat Gabriel Naudaeus, cujus extat eruditissimum Syntagma de studio militari, Romae in 4to An. 1637. editum, et Illustrissimo Juveni Ludovico ex Comitibus Guidiis à Balneo inscriptum. Nullam scientiarum partem, qvae qvidem prodesse Duci militari poterat, intactam in accuratissimo opere reliqvit, pulcherrimis praeterea digressionibus commentationem hanc ornans.

In omni tamen studiorum genere velocitas et nimia festinatio vitanda est, qvicqvid etiam qvibusdam volaticis ingeniis videatur. Canes festinantes, ut in veteri verbo est, coecos pariunt catulos, nihilqve solidi in scientiis disci potest, ubi omnia superficiariâ operâ tractantur. Nisi forte qvis ad pompam uti studiorum qvorundam simulachris malit, ut solent qvidam genere nobiles, qvi ad summa in Republica munia gerenda non satis apti, solis titulorum phaleris existimationem apud plebem sustentant. Legenda est super hoc argumento elegans, omnibus eloqventiae luminibus picta, Dionysii Petavii de discendi ratione, oratio, qvae inter caeteras ejus nona est, ubi Crassi dictum lib. 3. de Oratore: Nisi qvod qvisqve cito potuerit, nunqvam omnino posse perdiscere, solidissimis optimisque rationibus refutat. Omnem ergo ille praecipitatam discendi rationem ut studiorum pestem à bonarum mentium officinis eliminat. Stultum enim esse ostendit, cum in corporis illis exercitiis non nisi diuturnitate temporis ac multo usu proficiamus, in literarum studiis, ac operosissima eloqventiae doctrinâ, subitò nos velle uno qvasi spiritu haurire omnia, cui totam vitam optimi qvoque oratotes impenderunt. Sorellus itidem in scientiâ suâ Universali circa finem singulari capite de magnâ et perfectâ methodo agit; Ubi omnem illam docendi rationem, qvae exiguo tempore fit, damnat, enumeratque varia exempla talis institutionis, qvae malè cesserunt. Ac sanè rarissimè adeò felicibus esse ingeniis licet, ut exiguo tempore, ac primâ statim aetate, multa magnaque comprehendant. Fuere interdum lingulari qvodam fato ad res magnas destinati, qvi maturè admirabilia in literis specimina dederunt. Talia in Torquato Tasso, Mazonio, exempla recenset Erythraeus. Nostro seculo Grotium et Heinsium habuimus, in ipsâ puerili aetate et libris et carminibus editis celebres. Prodigio similia sunt, qvae de Marta Marchina, virgine Neapolitana, penè infante, memorat Erythr. Pinac. III. n. 75. qvae à nemine, nisi fortassis divinitus, edocta egregiè Graecam, Latinam et Hebraicam linguam noverat, tum Philosophicis, Philologicis ac Liberalibus omnibus disciplinis non leviter erat, sed literatè, perita; deinde Epigrammata Graeca, sed Latina inprimis, eleganter arguteque conclusa fundebat ex tempore. Singulare qvoqve de Jacobo Martino Modonesio exemplum ibi memoratur, qvi septennis puer à Joh. Bapt. Mezetto Servita omnibus scientiis imbutus, adversus omnes accuratè disputare potuit. Sed infelix hujus rei eventus fuit, testaturqve Athanasius Kircherus in epistolâ ad Quirinum Kuhlmannum, Modonesium illum ab omni postea ingenio destitutum, stupidumque et nulli rei aptum fuisse. Qvod et Jacobo Marchisetto Pisaurensi contigit, qvi tredecim annos natus totam Aristotelis Philosophiam complexus est, ut omnes in examen provocare ausus sit, postea tamen illam

CAP. IX. DEMETHODO IN LINGUIS, LATINA PRAECIPUE ET GRAECA, DISCENDIS TENENDA.

PRima, qvae disci debent, Linguae sunt, scientiaru~ vehicula, in qvibus multum temporis consumimus, anteqvam eò perfectionis perveniamus, ut nostro Marte qvicqvam agere possimus. Vernaculae sine magno negotio addisci possunt, modò parentes, praeceptores, famuli, et alii, cum qvibus conversamur, incorruptè loqvantur. Qvod si Graeca ac Latina lingua eâ etiamnum

Non omittenda hîc videbantur memorabilia eorum exempla, qvi à primâ infantiâ solo usu et colloqvio mirabilem loqvendi latinè promptitudinem nacti fuerunt. In his est Montanus, vir apud Gallos celebratissimus, qvi in dissertationibus (Essays) qvas Gallicâ linguâ scripsit, lib. 1. cap. 25. suo hoc exemplo

Aliud exemplum ante hos 19. annos Parisiis Regi ipsi propositum fuit, qvod fidem superare videtur; sed tamen tot testibus confirmatum dubitare de rei veritate nos non sinit. Erat infans 4. annoru~, qvi adeò expeditè loqvebatur Latinam linguam, ut Regi omnibusqve prodigio propemodum fuerit. Illam intra duos annos, ex qvo à matris uberibus primùm amotus fuit, apprehenderat. Nullum committebat errorem vel in inflexione, vel in Syntaxi, adeo ut qvosdam de industria soloecizantes correxerit. Cum aliqvi dicerent: Ubi ibis à prandio? ille emendavit: Qvo ibis. Aliis dicentibus, conscendere in eqvo; ille regessit: conscendere in eqvum. Ejus historiae relatio, cum ratione istius informationis, singulari libello Gallicâ linguâ tradita est, atqve ex eâ in Anglicam conversa prodiit Londini An. 1669. hoc titulo: An Examen of the Way of teaching the latin tongue to little children by use alone, London. 1669. in 120. Operae pretium profectò est, ejus libri summam hoc in loco recensere, cum libellus ille fortè in paucorum manibus sit. Pater hujus infantis duos habuit amicos, latinè accuratè doctos, qvibus in hâc informatione usus est, qvorum praecipua cura fuit, ut, qvae cum puero fabularentur, selecta essent, tumqvà voces, tum qvà argumenta, eosque reprehenderent, qvi minus rectè loqverentur; Adeòut non tam promiscua collocutio, qvàm methodus colloqvendi, illi intellectum habiliorem redderet, qvàm aliàs est in pueris ejus aetatis: Poterat enim puer aptè de rebus plurimis judicare, atque eandem rem variatis verbis et phrasibus efferre Cum aliqvi illum, qvi eqvis praeest, Agasonem vocarent, ille Eqmsonem substituit. Hanc informandi methodum Autor ejus libelli, qvicunque ille est, antiqvam et infallibilem esse

Non omittit idem Autor incommoda, qvae comitari hanc methodum videntur; sed qvae leviuscula sunt. 1. Qvod Matres à consuetudine filiorum per aliqvot annos removeantur. 2. qvod peregrinam linguam rectius norint ipst vernaculâ. 3. qvod tempus â 7 usque ad 16 annum vacuum sterile ac otiosum videatur. Sed facilè illa removet obstacula autor. Primum vix attendendum est. Qvae enim mater duorum annorum jacturâ nolit totius vitae commoda redimere? Secundum facilè tollitur: nam vernacula lingua, postqvam Latinam didicerit puer, se ipsam non advertendo ingerit. Tertium planè ridiculum est. Qvae enim causa otiosum intra illud tempus esse jubeat puerum? Qvot sunt Autores, Historici, Oratores, Poëtae, in qvibus legendis occupabitur ejus industria. Machematicae multae artes etiam in illâ pueritiâ rectè addisci possent, ac aliae etiâ scientiae, qvâ de re fusè Autor noster agit cap. 11. Ostendit enim, Grammatices praecepta, qvae primùm proponi solent, aeque difficilia esse, qvam ullam aliam vel artem vel scientiam. Qvâ ille sententiâ planè non fallitur. Abstractiones in Grammaticis aeqvè sunt ut in Metaphysicis. Infinitivum importat abstractionem ab omnibus personis. Modi, Casus etiam sub abstractione et qvasi in ideâ aliqvâ intelligendi. Regula aliqva Syntaxeos plus difficultatis interdum habet, qvam Theorema Mathematicum. Genealogiae Principum eâdem facilitate addiscuntur, qvam derivationes nominum. Porrò sunt et Mechanicae artes, qvarum principia nosse valdè acuit puerorum ingenium, qvarum demonstrationes jam suprà inter consilia acuendi ingenii proposui. Neque enim ineptè Socrates judicavit, cum solos artifices et mechanicos, ut Hortulanos, Textores, Statuarios, Pictores, Pistores, Piscatores, Tinctores etc. veram rerum cognitionem habere dixit: hi enim homines Philosophiae fundamenta jaciunt.

Illa ex Autore hoc anonymo copiosiùs adducere volui. Res enim attentâ consideratione ac imitatione digna est. Ac velim ipse autor esse iis, qvi de emendandâ juventutis informatione curas suscipiunt, ut seriò de hâc methodo cogitent. Non ineptè Autor ille Regi Galliae suadet, ut talem aliquam Civitatem Latinam instituat, qvâ solâ conversatione Latinam linguam doceantur pueri;

Non facilè dixerim, an huc fortè etiam respexerit Magnus Pegelius, cujus saepe mentionem fecimus, qvi in Thesauro rerum selectarum statim in principio nova~ Scholarum institutione~ proponit. Ejus designatione~ hîc adducere non inconveniens erit. Schola sive docendi et discendi ratio puerilis, qvajuniores inprimis et alii qvicunque etia~ adultiores linguas quascunque, Latinam, Graecam, Hebraicam, et quasvis alias hodie in mundo usurpatas, seu populares et vernaculas, imò binas vel ternas simul, et, qvantu~ rerum humanarum f#rt conditio, integrè addiscunt; Sic ut linguis hujusmodi et audita et lecta mox et plenè percipiant, et quicquid obvenorit seu conceptum fuerit, expeditè cloquantur. Id quod communiter hactenus, praesertim in Graeca et Hebraea lingua, cum aliis, tum ipsis etiam haec docentibus, et in hisce consenescentibus denegatum fuit; qvi qvasi scri. bendo tantùm hinc inde haec compilant, et sic soetum aliquem undique tandem efformant. Qua item ratione rerum omnis generis in Philosophicis et Politicis occurrentium optimarum et selectarum, earum presertim, quae usui communi sine jutilibus et phant asticis sigmentis sunt accommodae, et scientia, et prudentia, et usus acquiritur. Idque cum linguis, sive dum de rebus hisce sermo confirtur, eodem planè et modo et tempore. Insuper hinc vita communis, assectio et animus hominis, et interea dum sic discit et deinceps, suavior, moderatior, et ad omnià quaecunque obeunda habilior et excitatior redditur. Praeterea ad perspicuam, claram et expeditam rerum undecunque occurrentium Enunciationem, ad Assabilitatem et ad corporis totius et vultus convenientes, et rebuqvibuscunque ex proposito accommodatos, gestus et mores, qvotidiana auditione. #tuitu et usuproprio discentes perducuntur. Zuin etiam praeter verba in sese ipsa. # in sese com.

Proposuimus hactenuslinguarum cognitionem viâ Conversationis parandam; cui jam subnectimus alteram illam Institutionis viam: Neque enim credibile est, viâ aliqua extraordinariâ derepente alicui linguae intelligentiam oriri posse, nisi modo fortè miraculoso, qualem nemo sibi nunc facilè promittere poterit. Nisi forte etiam naturali aliquâ dispositione ad linguarum notitiam repentinam aliqvos ferri posse credamus, quod de quibusdam maniacis affirmare non veretur Huartus, qui linguam incognitam neque antea notam loquuntur, cujus ille exempla aliqva, et Pomponatius in libro de Incantationibus adducit, qui astrorum dispositionem hîc quoque in subsidium vocat. Non possum hocloco praeterire insigne ac memorabile exemplum hominis Galli, cujus mentionem facit Mottaeus Vayerus tomo 2. Operum Gallicorum, epist. 61. p. 657. qui quacunque linguâ interrogatus, eâdem in somnis respondere potuit, cum praeter Gallicam non nisi rudem Italicae et Hispanicae notitiam haberet. Vocabatur is le Fevre, habitabatque Rotomagi. Vino adusto aut Hippocratico plenus felicior in linguis per somnum loquendis fuit, quàm aliàs. Fuit, qvi illum appellavit Candanensi linguâ, cui eadem ille respondit. Alius Anglico sermone aggressus est, et eodem respondere audivit. Fuit qui Tupinambarum voces, quas in itinerario legerat, recitabat, cum ille peregrinas voces regereret, quas adstans forte nauta Tupinambicas esse intellexit. Recitavit aliqua Graeca verba ex oratione Dominica, Thema natalitium. Praefecto navis in somno clarâ voce designavit praedixitque morte violentâ obiturum, quod caput Algol in ascendente haberet, qui et postea duello periit. Vigilans ille dormire videbatur, nam obtusi aliqvid et stupidi prae se ferebat, cum dormiens multo alacrior ac vigilantior videretur. Cum evigilaret, nihil de actis suis reminisci poterat, nisi quod ex intenso capitis dolore ipse judicaret, multis se quaestionibus et responsionibus vexatum fuisse. Monstrosum hoc omninò videtur ac altioris indaginis. Sollicitissimus illo loco in causis hujus rei indagandis est Vayerus. Sed non solvit omnes nodos, neque nos hîc iis recensendis immorabimur.

Ad viam Institutionis in Linguis procedimus. Eam oportet esse qvam brevissimam. Non enim probo illos, qui multitudine Regularum et Exceptionum onerant animos juveniles. Verum ego deprehendo, quod Fichetus in Arcanâ suâ Methodo cap. 12. monere voluit: Unum admoneo in linguis perdiscendis, quas eruditas vocamus, Hebraicis, Arabicis, Graecis, omissis tricis minutarum observationum, tribus lectionibus tradenda legendi, declinandi atque conjugandi principia; quartam, rationem investigandi Thematis ac Radicis: tum ad legendos et interpretandos autores progrediendum et componendum; hoc probavi in viris ingeniosis: pueri diuturniore paulo indigent labore et studio. Vornaculae porrò linguae, Italica, Hispanica, Germanica

Invidendum est elogium, qvod ipsi tribuit p. 184, atqve his verbis concludit:

Sorellus libro de Scientia Universali, capite de perfecta methodo tom. 4. p. 539. non multum favet methodis illis, qvibus infantes celerem Latinae linguae cognitionem acqvirunt, etsi non negat, compendia qvaedam adhiberi posse. Qvare Montani illam informationem elevare videtur, qvod ipse Montanus non multum se ex eâ fructum habuisse qveratur, loco supra citato: qvodque linguae vernaculae usus plus ad vitam civilem conferat. Methodum illam porrò air potius Ludimagistro formando inservire, qvam homini eleganti, et ad vitae civilis usum admovendo. Sed frivolum hoc esse judicium qvis non videt? Nam

Illustre exemplum similis penè informationis in linguâ Graecâ et Latinâ, ac in praecipuis ejus linguae autoribus praelegendis dedit Tanaqvil Faber, qui filium suum ab anno 10 ad 14, qvo ille immaturâ morte sibi ereptus, utrâqve linguâ planè expolivit, ut cum viris certare posset. Edidit Gallicâ linguâ hanc methodum suam exiguo libello, cui titulus: Methode pour commencer les humanités Grecqves et Latines à Saumur 1672. in 120. Ipse in epistolâ ad illustrissimum virum de Morangy Consiliar. Regium de hâc suâ methodo testatur. Hoc certè liqvido assirmem, intra pauculorum annorum spatium ita institui et informari posse, ut, qvi viâ pervulgatâ deducti suerint, puerulos dicas, illos autem viros esse, et ad splendorem literarum natos dejeres. Eò magis autem prodesse haec methodus aliis poterit, cum non inanem ideam Autor ille exhibuerit, sed ipsâ illa praxi deduxerit, ut eô major fides historiam recitanti, qvam consilium suppeditanti, haberi debeat. Scripserat ille jam Anno 1652. ad Claudium Sarravium epistolam, qvâ de pueris humanioribus literis imbuendis agit, qvae operi Epistolarum Sarraviano additur;

Primùm filium suum ante decimum aetatis annum non nisi legendo et pingendis literis dare operam voluit; neqve calligraphiam multum qvaesivit, qvoniam illa, si à teneris ingeniis affectatur, sollicitos magis qvam incitatos ostendat, neglectior verò scriptura plus ardoris et Phantasiae arguat: Qvo qvidem judicio ab Huarto discedit, qvi calligraphiam ad vim imaginationis nimiam referebat, qvam ille à puero abesse volebat. Ante sextum annum frustraneam in scribendo operam impendi judicat: Primùm, ut legat accurate, curandum est. Decimo anno (Pater autem duodecimo demum anno rudimentis studiorum admotus est) Latinae linguae elementa ingressus est, statimqve cum Latinis nominibus Graeca qvoque legere incepit, qvem laborem per qvinqve dies continuavit, ob illas, qvas vocant, in Graecâ linguâ abbreviaturas. Eum in finem illi magnum Alphabetum Roberti Stephani dedit, unde singulis diebus paginam descripsit, ac postea, cum ab hâc operâ cessaret, singulis tum hebdomadibus, qvae semel didicerat, repetiit. In Latinâ linguâ ita rem instituit. Descripsit illi primùm Nomina, Pronomina, Verba, Praepositiones, et magnum numerum Adverbiorum, unà cum eorum significationibus, chartâ grandiusculâ in 4to complicatâ. Et sic ille omnes Grammatices libellos adornari vellet, cum imaginativam puerorum vim et memoriam adjuvent. Paradigmata qvoqve non in alteram lineam, si fieri possit, trahi volebat, Qvare et Autorum editiones majusculas, grandiore typo impressas, minutis illis praefert, seqve ex illis citius centum, qvam ex his sexaginta, versus memoriae mandare eodem temporis spatio potuisse testatur.

Ante nomina ipsa clarò et accuratè explicabat rationem Generis, Casus, Numeri et Declinationis, qvae repetenda ipsi crebrò fuere, ita tamen, ut paucis verbis ad interrogata responderet. Damnat enim magistrorum morem, qvi multa ac inordinatâ loqva citate aures et animos puerorum obtundunt. Idem in Pronominibus et Verbis fecit, atqve ei sedulò inculcavit, si primum verbum accuratè sciret, etiam reliqva intra 5. dies non ignoraturum, qvod et res ipsa comprobavit. Ne vero, dum Verba tractat, memoriam fugiant Nomina, singulis diebus illa, cum cubitum it, ac lecto surgit repetenda. Ex omnibus vero Orationis partibus mobilibus nulla difficilior est, qvàm Verbum. Ideoqve diutius se in his, qvam in Nominibus tenere voluit, usque dum accuratè ad has qvaestiunculas responderet: Qvid est #et? Qvid Gallicè significat? Audire, an non pluribus locis reperitur? Qvid amatumiri etc. In singulis Conjugationibus tria paradigmata dari vult, ut Activum amo, Passivum amor, Deponens contemplor. Nam deponentia qvodammodo turbabunt, anteqvam continuo exercitio usum et differentiam deprehendat. Et hoc qvidem modo plus effici unâ hebdomade posse, Faber ait, qvam ab aliis qvatuor mensibus.

Mense uno et dimidio exacto, singulis diebus tres qvatuorve lineas Latinâ linguâ exhibuit, e. g. Neqve enim datum est cuilibet homini, imperare cupiditaetibus suis, et virtutum Christianarum exempla constanter seqvi. Ex his bene instructus respondet: Datum est, est praeteritum passivum neutrum; cuilibet est dativus singularis pronominis compositi; et sic in caereris; in Verbis numeros, tempora, modos; in nominibus casus nominavit, etsi Syntaxeos nondum peritus. Objicit hîc sibi Faber, puerum, qvi vocum significationem non nosset, in flexionibus illarum haesitaturum: cui verò ille experientiam contrariam opponit: Hic enim non agi ait, nisi de terminationibus Nominum et Verborum, qvod accuratè memorià comprehensurus sit puer, si rectè interrogationes durante illo Declinationum et Conjugationum cursu instituantur. Ejusdem rei se in Graecâ linguâ periculum ait fecisse: Cum enim eam doceret aliqvando adolescentem, perfectè illam didicisse, licet significationem ignoraverit: qvaesitum enim, utrum nomen, an verbum; cujus casus nomen; cujus modi, temporis, verbum sit, in nullo errasse. Idem in Hebraeâ, Italicâ, Hispanicâ et omnibus linguis fieri posse, neqve qvenqvam linguarum informationem hactenus recte in stituisse existimat.

Intereà ne taedium, ut aliqvando fieri solet, suboriretur puero, fabulas de Diis Deabusqve gentilium narravit, totaqve hebdomade in his narratiunculis detinuit; qvae ita oblectarunt pueri animum, ut qvatuor integras horas de die interdum impenderit; Qvas postridie manè repetens firmiter memoriae inhaesisse Pater comperit: Qvoniam enim ludicra in his multa sunt, ea per se tenaciùs haeserunt, ut postea Aeneida, Metamorphosium libros, et Iliada praelegenti illa denuò explicanda non fuerint.

In conjugationibus satis exercitato doctrinam praeteritorum è Grammaticâ alterâ Vossii, qvae in margine significationes cujusqve verbi cum casu, qvem regit, adscriptas habet, proposuit. Omisit hîc composita, exceptis iis, qvoru~ significatio remotior erat; qvod multum temporis et laboris imminuit. Paululum ultra mensem durabat hoc exercitiu~, et interrogabat puerum simul de regimine verborum, cum de praeteritis et Supinis illum interrogaret, magno sane emolumento: Nam eâ ratione ne advertens qvidem prolixam et difficilem Grammatices partem didicit, Syntaxin scilicet, qvae vehementer fatigare solet puerorum animos. Qvare nec tempus illi peculiare destinavit. Et qvoniam magna verborum copia in linguâ Latinâ est, qvorum significatio cum Gallicâ linguâ convenit, in his leviter, in caeteris accuratius versatus est. Qvo consilio numerum verborum qvartâ parte, magno informationis compendio, imminuit. Praeterea singulis diebus, cum cubitum iret, has interrogatiunculas suas repetiit: Qvod ille vehementer ad memoiam exercendam omniaqve firmius illi imprimenda commendat. Miscebat illis laudes et blandimenta, qvae animum pueri erigebant, ut ad qvaevis subeunda promptissimus esset.

His Gram~aticae rudimentis noluit praxin et ipsam compositionem subjun gere. Absurdum enim existimat à compositione initiu~ in linguâ addiscendâ facere. Cum enim tres gradus linguae constituat, primum intelligere, secundum componere, tertium loqvi, qvos gradus etiam natura ipsa servet; eam nos seqvi debere existimat. Qvemadmodum enim ad aedificium exstruendum materiâ indigemus, sine qvâ nec ipse Archimedes qvicqvam effecerit: ita verbis eorumqve sensu nos primùm vult esse instructos. Ad lectionem ergo puerum suum ducit, proponendo ipsi librum, cujus dictio et facilis et perspicua sit, materia historica vel fabulosa. Ubi usus illum paululum firmaverit, in vernaculam linguam convertere jubet, qvam primùm ipsi magister suppeditet puram et simplicem, sine ullis circumlocutionibus, qvae pueri intellectum turbant. Initium hîc factum parvis lineis, qvae singulis diebus augebantur; taliqve progressu plus praestabatur tribus mensibus, qvàm tribus annis vulgari viâ: Qvod suâ experientiâ se dedidicisse Faber fatetur.

Seligiergo vult primò librum, cujus constructio sit facilis, minimè implicata et figurata, voces et meditationes non abstrusae, argumenta fabulosa vel historica. Moralibus enim meditationibus fatigari pueros, neqve illis delectari existimat. Phaedri fabulas difficiliores pro tironibus habet. Qvoniam verò non sit talis historicus, qvi respondeat primo puerorum captui, duo vel tria capita historica è S. Johanne secundum versionem vulgatam, qvae summè simplex est, ut omnis Syrorum et caeterorum Orientaliu~ stilus, atque ideo huic scopo maximè conveniens delegit: cum praeterea notitiam argumenti è lectione qvatuor Evangelistarum in Gallicâ linguâ haberet. Qvae singulis diebus lecta fuerunt (fuere autem paucissima) accuratè fueruntexplicata, et vespertino ac matutino

Haec inter, ut ad ulteriorem autorum cognitionem puerum manu duceret, mappas illi Geographicas explicuit, sine qvibus Historici intelligi non possunt. Hîc primùm docuit situm partium principalium, plagarum et ventorum nomina in linguâ Latinâ, hinc partes Europae antiqvae, nihil de urbibus, fluviis et montibus monens. Monstravit promontoria, sinus, freta et similia. Monstravit postea partes Europae antiqvae secundu~ qvatuor plagas. Qvaerebat de situ Hispaniae, Galliae, Germaniae, Italiae. Ubi erraverat, in mappâ errores ostendebat: Qvi labor adeò benè successit, ut in chartâ inani notare situs locorum potuerit. Europae subjungebat Asiam et Africam notando tantumloca generaliora.

Postea Eutropium legendum dedit; et primum qvidem exiguam epistolam ad Imperatorem Valentem, et primam libri periodum: Quae, etsi initio difficiliora visa sunt, iteratâ lectione et vespertinâ ac matutinâ repetitione firmas in animo radices egerunt. Interposuit his rudem cognitionem mapparum Italiae, Graeciae et Siciliae; ut sciret tantùm praecipuos populos, urbes, fontes, montes etc. Sed repetitâ Eutropii lectione monstravit Hetruriam et Latium antiqvum Ortelii et circuitum maris Mediterranei, ab Aegypto ad Pontum Euxinum etc. qvaetenuis cognitio Geographica vehementer postea profuit Historicos, Homerum, Virgilium explicanti. Hoc institutum, ut sanè aeqvum est, mirificè Faber commendat.

Eutropio subjunxit Aurelii Victoris libellum de Viris illustribus, ejusdem cum Eutropio argumenti, sed styli cultioris; qvem exiguo tempore absolvit. Commendat ejus usum Faber pro adolescentibus, sed seriem temporum à magistro vult ostendi, qvo qvisqve tempore vixerit. Laudat sententiam Scaligeri, qvi minutos illos historicos plus utilitatis ad historiam Reipublicae, qvàm majores illos, afferre judicavit. Hinc Justinum aggressus est, qvi valde placuit puero ad magnam eventuum varietatem et novitatem argumenti; in qvo ille tres de die paginas editionis Elzevirianae absolvit, praeteritis locis difficilioribus e. g. de antiqvitate Scytharum et Aegyptiorum, de Sicilia, oratione~ Mithridatis, qvae postea tamen reassumpsit. Adhibitae fuere semper in subsidium mappae Geographicae. Hanc Justini lectionem ter magna cum voluptate absolvit.

His hactenus ita absolutis, ad Graecam linguam accessit, cujus Grammaticam eâdem ratione, ut antea Latinam, concepit. Habebantur in illa tantum paradigmata simplicia Nominum et Verborum, et copia Adverbiorum usitatorum cum numeris; qvi primo omnium in lingua aliqvâ addisci debent: qvod et antea in linguâ Latinâ factum. His enim non rectè apprehensis, semper in versionibus ad dictionaria cum magno dispendio temporis recurrendum est. Addidit exiguum diagramma praepositionum, cum earum regimine et significationibus

Restabant jam verba in Mi, qvae negotium facessere videbantur, neqve sine causâ. Hanc terminationem, ut plures alias, è Scythicâ linguâ descendere observat Faber; cujus rei veritas è Scholiastis, qvi supersint, pateat. Ille haec verba à sextâ conjugatione descendere ostendit, qvodqve Perfectum, Plusqvamperfectum, Aoristus primus et Futurum câdem ratione conjugentur. Tria ergo tempora restant in Indicativo, scilicet Praesens, Imperfectum et Aoristus secundus. Jam Imperfectum et Aoristus secundus eandem terminationem et flexionem habent. De tribus temporibus non nisi duo supersunt, qvae facilis sunt conjugationis, praeterqvam quod Aoristi passivi Verborum Barytonorum omnem illam difficultatem tollant. Probat hoc exemplo verbi [Griechischer Text] ; non enim nisi figurativam vel terminationem cujuscunqve Aoristi respicere nosjubet. Quando enim Aorist. 2. Passiv. ita conjugatur, [Griechischer Text] , annon eâdem ratione in primo verbo Anomalo, Aoristus 2. Indicativ. conjugatur [Griechischer Text] ; et in secundo verbo [Griechischer Text] ; et in tertio [Griechischer Text] . Nulla hîc mutatio nisi figurativae. In quarto [Griechischer Text] eadem ratio conjugationis est, qvae in primo; nisi qvod figurativa qvartae conjugationis appareat loco figurativae primi verbi. Qvae cum non ita distinctè et secundum analogiam vulgo doceantur, frustra haec memoriae inculcari qveritur Faber. Cum haec memoriâ firmiter teneret filius, in diversis reduplicationis generibus exercuit; vespertino ac matutino tempore verba in Mi et contracta, omnemqve Grammaticam repet it, qvae adeò ad unguem nôrat omnia, ut saepè inter lusus cantillando

Magno ducebatur desiderio legendi Puer Graecos autores. Pater ut exploraret ejus profectus, librum Graecum impressum ostendit, cujus ne unicam qvidem vocem intellexit, nisi qvod ad has interrogationes: Estne hoc nomen, verbum? qvis casus? qvod tempus? mediocriter respondit. In terea Ovidii Metamorphoseon librum, ut fabulis recrearet, osrendit, seqve praelecturum promisit, postqvam Graecum S. Matthaei Evangelium inceperit. Qvâ spe ille animatus, in Graecis lectionibus diligentiorem se praestitit. Pater primùm pauca proposuit, ac verba difficiliora ad marginem notare jussit, statimqve Metamorphoses incepit, qvarum liber primus et secundus difficiliores ob argumentigravitatem illi visi sunt. Sed, cum ad illa, qvae captui ejus accommodatiora erant, accederet, adeò lectione Methamorphoseon delectari visus est, ut illis absolutis, novos sibi Metamorphoseon libros posceret. Cui Pater: faciemus ex uno repetendo duos, qvod ipsi statim placuit. Interim Matthaeum et Marcum in Graecâ linguâ levi opera percurrit, simul Latinae linguae fundamenta repetens. Haec lectio Evangelistarum adeò benè cessit puero, ut, cum non difficilis visa sit, ad alia alacrior redderetur. A Verborum conjugationibus repetendis nunqvam tamen cessavit, adeò ut taedium puero è freqventi repetitione rerum, qvas optimè nosset, suboriretur. Postea S. Lucam, et S. Johannem opinione celeriùs absolvit.

His absolutis, Dialectorum doctrinam proposuit, ita ut ad duas reduceret, Ionicam et Doricam: cum plerumqve horrere hanc doctrinam soleant Tirones ob prolixitatem. Sed facilem illam fore promittit, si qvis rectè rem instituat: Caeteris enim Grammaticis rudimentis cognitis, non multum hanc doctrinam pueros turbaturam judicat. Ut hoc filio ob oculos poneret, declinare jussit nomina Graeca secundum duas Dialectos, et ad marginem nominis notavit casus dialecti capaces. Idem in Verbis fecit; atqve hoc exercitium per sex dies repetendo semper continuavit, Nam totum hoc dialectorum negotium pro nudâ repetitione habet; qvae varietas non tam molesta, qvàm grata puero visa est.

Dum his intentus erat puer, aliqvas Aesopi fabulas Graecas interposuit, repetitis semper Dialectis; Ovarum praxin ut ostenderet, duo exigua poëmata Graeca, alterum de pugnâ murium et ranarum, alterum de Leandri amoribus, explicuit. Fabulas et historias modo, qvàm potuit, ridiculo exposuit, ut ei firmiùs in memoriâ haererent. In Mappâ Hellespontum ac urbes Sestum et Abydum ostendit, ac interea Metamorphoseon libros levi percursatione iterum absolvit. Postea Homeri lliada puero non sine autoris elogio, qvod semper fecit, proposuit. Hîc Faber [Griechischer Text] , sed rem observatione dignissimam, commendat, Homeri lectionem puerili aetati prae caeteris convenire. Provocat ad suam experientiam et virorum illustrium exempla. Ipse anno aetatis 14. Homerum legere incepit, cum anno 120. primum Musae nomen declinare incepisset. Josephus Scaliger studium Graecae linguae in Homero et tribus Tragicis Poëtis incepit. Idem fecere antiqvi Graeci: Se tamen ideo â Novo Testamento initium fecisse ait, qvod Communis Grammaticae lineamenta primùm sibi ducenda videbantur, anteqvam ad Poëtas accederet, qvae in antiqvis cum materno lacte imbibebantur. Rationes, qvare Homerum vel Historicis vel Oratoribus praeferat, has affert: Prosaici sermonum circuitus vastiores esse pro pueris, multas esse in illis inversiones, trajectiones, hyperbata, verba à suo regimine nimis remota, adeò ut, qvanqvam pueri omnem periodi compositionem intelligant, hîc tamen se expedire neqveant. Multa qvidem in Homero sublimia, sed compositionem facilem ac perspicuam, et rationem ejus conciplendi maximè naturae conformem. His addit alias rationes, non minoris momenti, 1. qvod Homerus qvasi Commentarii instar sit pro omnibus Poëtis, Oratoribus, Philosophis, Epicuro excepto. 2. qvod ex illo verum particularum usum, unde elegantissima Hellenismi pars dependet, discere possimus, in qvibus regnat Homerus; nisi fortè Herodotum illi jungere velimus. Ejus rei rationem discere nos jubet è Rhetore Cassio Longino. Praeterea Puer citius versus Homeri 50. memoriâ tenebit, qvam 15. lineas elegantis orationis Prosaicae. Ac si versus benè memoriae mandaverit, non facilè animo illi excident: mensurae enim et numerorum ratio voces semper in memoriam revocabit, qvae sine labore insigni puerorum animis ultro se ingerit. Ego, inqvit Faber, unâ horâ citius 100. versus Homeri memoriâ comprehendam sine haesitatione, qvam sex majores periodos Ciceronis, qvin alicubi impingam. Hanc Homeri Iliada usqve ad 12. librum continuavit, ac interea, ne exercitium Latinum deesset, Salustium explicuit, in qvo primò bellum Jugurthinum prae Catilinario, nec sine causâ, placuit.

Duodecimo Iliados libro absoluto satietas puerum ejus ceperat; Ideoqve statim Pater: Qviescat ille per quinque hebdomadas, postea ejus nova cupido incesset; ac Phaedri fabulas praelegit magnâ cum pueri voluptate. Vehementer

Jam libros Aeneidos Virgilianae illi ostendit, argumenta singulorum librorum strictim priùs enarrans, et in mappa Geographica Aeneae iter ostendens. Adjunxit etiam mappam Italiae antiqvae, repetiitqve Eutropium et Victorem usqve ad Tiberium, qvoniam nominum multorum 6. Aeneidos mentio recurrit. Qvae cum qvasi per ludum jocumqve fierent, et Aristophanis Fabula Plutus absoluta, Fabulam Nubes incepit omnemqve Theatri veteris faciem illi ante oculos posuit. Hinc ad Virgilii Aeneida accessit, qvae puero longè difficilior Iliade visa est; nam versus Homerici fluere ipsi naturali qvâdam facilitate prae Virgilianis videbantur. Qvod pueri judicium Pater miratus, exhortabatur tamen illum ad lectionem Virgilianae Aeneidos, cujus versus duriores tantùm ob duritiem linguae Latinae viderentur. In praelectione ipsâ se notaturum loca promisit, qvae magis minusve placerent, unde postea ipse judicium formaret, quare Virgilius difficilior videretur. Post lectam Aristophanis Comoediam Nomina et Verba Graeca secundum dialectos repetiit: Qvâ repetitione semperopus esse ait, ne memoriâ excidant, qvae semel didicimus. Interea Iliada Homeri ad librum vigesimum sine ullâ notabili difficultate continuavit.

Varietatis gratiâ Terentii Fabulas his subjunxit, omissis Prologis, qvi difficiliores sunt; et paulisper sepositis Graecis autoribus, ut adeò brevi temporis spatio absolverit Terentium et Amphitruonem Plauti: ex qvâ unâ Comoediâ plus se voluptatis, qvam ex omnibus Terentii, accepisse ajebat. Brevem qvoqve Chronologiam à Trojae expugnatione ad finem Imperii Tiberiani in ejus usum delineavit, unde qvaestiunculas minutas ad Eutropium et Justinum ipse formavit, Paterqve illi proposuit: e. g. Qvot anni intercedunt inter Darium et pugnam Marathonicam, usqve ad natum Christum? Qvot â pugnae navali Salaminiâ ad Alexandrum? Qvot ab Epaminonda ad Jul. Caesarem? Prae caeteris memoriam illi fixam esse voluit in sextâ Olympiade et Urbe conditâ, primo, secundo, tertio bello Punico, tribus magnis bellis Civilibus, Nativitate Christi. Proposuit seriem Regum Persicorum et Aegyptiorum, cujus magnum in Historiâusum esse ait.

Voluit his subnectere Livii Historiam, qvem in finem illi ostendit Chartam Urbis Romae à Pyrrho Ligorio delineatam; sed autorem hunc difficiliorem pro

Mihi ab hoc loco non alienum visum est, si insigne hoc specimen, qvod feliciter in rem ipsam deductum est, fusiùs hìc exponerem: nam qvi consilia scholastica aliàs suppeditant, magno se offerunt numero. Sed intra ideam plerique subsistunt. Hìc vivo exemplo plus docetur. Non miror praestare hoc in puero decenni Patrem potuisse, et credo sane, vel citius hoc fieri potuisse. Benè successit illa informatio, qvia Pater fuit, qui seriò atqve ex animo omnia egit, qvi ipsum urgere continuis exhortationibus potuit, qvalem operam à conductis magistris nunqvam exspectes. Unus fuit, atqve in unum omnem suam industriam convertit. In Methodo nihil magnoperè desidero, nisi qvod omnem ab hac aetate praxin in componendo sermone cessare voluit, cujus leve exercitium, et velut [Griechischer Text] , tam in prosâ qvam in ligatâ, instituendum arbitror. Pro lectione primâ vulgatae versionis Latinae Biblicae ego elegissem minuta qvaedam colloqvia, qvalia à multis scripta habemus: Est enim Vulgatae dictio qvodammodo à genio emendatae latinitatis alienior. Poëtarum lectionem caeteris autoribus praeferendam non improbo, qvin potius multis ex causis suadeo, praecipuè qvod animus sublimiore quodam spiritu excitetur et numeroso dicendi

CAP. X. DE CURRICULO SCHOLASTICO.

IN privatâ institutione feliciùs qvidem citiusque omnia procedunt ad praecoeem aliqvam maturitatem; qvemadmodum arbores, qvas singulari curâ ab aëris injuriâ custodire ac curare culturâ nostrâ solemus, caeteras, qvae è communi fundo succumtrahunt, tempore vincunt. Sed securior in scholis benè institutis via est, in qvibus etsi tardiores sint progressus, firmiora tamen illic ponuntur vestigia, et cum ipso judicio practico, qvod cum annis accrescit, qvasi solidatur doctrina. Rara est praecocium ingeniorum felicitas, geminique scopuli sunt, ad qvos naufragium faceresolent, capitales scilicet animi corporisque pestes: illa philautia; haec voluptates. Debet cupidine laudis accendi animus puerilis; sed oritur hinc qvaedam primùm ambitio, qvae extinguenda non est, nisi à cursu ipso revocare properantes velimus. Sed succedit hinc contemptus aliorum, qvos infra se positos vident, et vana qvaedam persuasio, qvâ se plus praestare posse, qvam per aetatem licet, existimant. Linguis, historiis, scientiis ad miraculum excoli multi possunt, judicio tamen practico, qvod demum ab annis et usu venit, destituuntur. Hinc fit, ut sibi sapere contenti seniorum monita negligant, neque fructum ex conversatione eruditâ, qvi maximus est, reportent. Ab alterâ parte voluptatum stimuli illos sollicitant, ad qvas eò ingeniosiores, qvò doctiores sunt, unde facile in ignaviam et socordiam prolapsi, à pristinâ illâ virtute degenerare videntur, ut à testudinibus saepe iplae Aqvilae vincantur. Qvi in his vel per naturae ductum modum tenere norunt, aut prudentis magistri monita seqvuntur, illi ad maxima eluctari possunt.

Verùm cum paucorum tantùm, quos aeqvus amavit Jupiter, illa fort ina sit, communi potius viá ad studia cum aliis contendamus. Nam et in societate puerili et juvenili semina qvaedam sparguntur officiorum civilium, qvorum in

Curriculum Scholasticum non aeqvis intervallis definitur. Ac sunt sanè ejus laxiores et ampliores termini constituendi, qvoniam ingeniorum non est aeqvalis conditio. Tempora ergo ita ponenda sunt, ut tardiora ingenia cum caeteris eodem stadio ad metam pertingere possint. Sunt, qvi nimis ampla spatia; sunt qvi brevia nimis et angusta praescribunt. Ramus, Freigio teste, Philosophiam cum Eloqventiâ ita conjungendam censuit, ut cum puerum septimo anno acceperit, anno decimo qvinto aetatis perfectus Philosophus sit, et jam aptus ad Rempublicam: Qvod nec privatâ nec publicâ informatione effici potest. Etsi enim id scientiis addiscendis tempus sufficere videatur in ingenio excellentiore, non erit tamen ad rempublicam et publicam functionem aptus, judicio practico, qvod in illam aetatem non cadit, destitutus, nisi forte in speciem et pompam aliqva suscipiantur. Qvod si enim moralis et civilis doctrinae non est idoneus auditor Juvenis, è sententia Aristotelis, qvomodo ille in vitâ exercebit?

Michaël Neander, Vir doctissimus, et multae in informandâ juventute [Griechischer Text] , Germanicâ linguâ consilium de informandâ juventute edidit, Islebi Ann. 1583. in octavo editum, in qvo ille monstrat, qvomodo puer à sexto aetatis anno ad 18. pietate, linguâ Latina, Graecâ, Hebraicâ, Artibus et universâ philosophiâ institui possit. A sexto anno usque, ad initium noni puerum exerceri vult legendo in utrâque linguâ, Germanicâ et Latinâ: cui usui adhibendum suadet Compendium Grammaticae Philippi, ut simul cum literis ejus libri usum familiarem sibi faciat. Anno nono ad compendium Grammatices et regularum ac exemplorum

Jeremias Höltzlin, cujus suprà mentio facta est, curriculum paululum angustius discipulo suo definivit, sex scilicet annos, à septimo aetatis anno usque ad decimum tertium, unde et Hexaëtica Scholica inscripsit. Ac qvoniam tota informatio tribus actibus continetur, qvorum primo via ad Grammaticam munitur; secundo ipsa Grammatica cum orationis illius autoribus traditur; tertio his Graeci sermonis, nec non Dialecticae et Rhetorices studium adjungitur; id circò de his ipsis ordine agit, praemittens tres qvasi canones generales, qvorum primus est in tradendis artibus progressum esse instituendum à facilioribus et notioribus, ita ut semper priora posterioribus facem praeferant: Secundus est, Plus diligentiae et temporis conferendum ad finem, quam ad ea, qvae ad finem: Tertius, cum finis sit mensura eorum, qvae ad finem, qvicqvid ad eum non pertinet, omittendum esse. Posterius verò cum priore comparatum semper finis rationem induere, atqve ita non solùm artes totas alias aliis effe [Griechischer Text] , ue tradidit Aristoteles, sed artium etiam partes alias aliis inservire, et proinde alies

Verùm praestat, ut jam ante dixi, in Scholis publicis non tam breve spatium praestituere, qvò pertingere omnes scopum sibi praefixum possint: Nam Höltzlini consilium privatae, qvam publicae informationi, aptius videtur. In tota hâc Scholarum Oeconomiâ adornandâ miram industriam, ut jam suprà diximus, Johannes Sturmius ostendit, cujus consiliis pleraeque per Germaniam Scholae institutae. Scripsit is primo librum de Ludo literario rectè aperiendo, quo generatim de re scholasticâ egit, et in certos ordines labores scholasticos distinguit. Incipit à postremo ordine, qvi ipsi nonus est. Ad illum sub quintum sextumve annum duci jubet puerulum, ut legere scribereque discat, breviore catechismo, flexionibus nominum et verborum exerceatur, et breviores Ciceronis epistolas, ad Terentiam et Tironem, exponere incipiat. Qvod uno anno melioris ingenii puerum absolvere posse existimat: de qvo tamen ego dubitaverim. In ordine octavo, anno scilicet septimo, primis sex mensibus tradit duabus qvotidie horis Grammaticam breviorem, et reliqvum temporis duas itidem horas, Eclogis Virgilii et Epistolis Ciceronis tribuit. Dissolvere jubet Epistolas, flectere ac variure verba singula, eaque rursus conjungere. Rationem construendae orationis in posteriores sex menses differt, jungendo Epistolas Ciceronis et Virgilii Eclogas, ut alternatim hae tractentur, et quatuor horae lectionibus de die impendantur. Proponere tum Magistrum jubet sententias germanicâ linguâ, qvas puer formis Latinis commutet: carminum qvoqve modulationem, sed exercitio potiusqvam regulis, suscipiendam suadet. In septimo ordine Anno octavo et singula prioris anni actasemper repetenda, et versuum modos et syllabarum qvantitates perdiscendas monet; cui una de die hora suffecerit. Ciceronis libris de Amicitiâ et senectute aliam horam tribuit. Tertiam Aeneidi Virgilianae, vel Catullianis et Tibullianis carminibus castioribus in hunc usum selectis. Qvartam horam stylo, propositis ex explicatis Ciceronis locis thematibus, et versibus in ordinem redigendis assignat. Interim et memoriam exercere, et semel memoriae mandata repetere jubet. Atqve ita tribus annis conseqvi posse putat puerum, ut Latinae atqve dilucidae orationis praecepta teneat. In sexto ordine, anno scilicet nono vel decimo praecepta primum in memoriam revocanda, qvam tradenda nova. Hic horam unam destinat Aeneidos et Carullianorum Horatianorumque carminum lectioni; secundam explicationi insignium locorum com~unium, argumentationum, periodorum benè ordinatarum, figuratorum exemplorum, è Cicerone depromptorum, qvae memoriaeetiam mandanda, et ad imitationem proponenda, tribuit. Nam breves illas et argutas sententias ideo damnat, qvod memoriam vastent, aciem styli distrahant, saepèque illae ineptè scriptis interponantur. Qvod sapienter sanè ab illo monitum est. Ex Terentio postea et Plauto, interpositâ his Caesaris historiâ, qvi qvotidiani sermonis verbis historiam conscribere maluit, qvaedam proponit. Tertia horâ iterare jubet, et ad stylum accommodare, qvod est utilius; sive in prosâ, sive in

Sturmianis consiliis meritò accenseri debent Caseliana. Nam in variis scriptis rem scholasticam Caselius, qvâ potuit diligentiâ, emendandam ornandamque suscepit. Extat ejus libellus similis cum Sturmiano tituli de ludo literariae rectè aperiendo, in qvo pleraque cum Sturmianis conveniunt, nisi qvod Sturmius majori [Griechischer Text] in operarum scholasticarum partitionibus usus sit. Primùm in infantibus pronunciationem literaru~ et calligraphiam majori, qvàm fieri solet, curâ tractandam suadet. Grammaticam ille simplicem, qvae in solis nominum et verborum inflexionibus et exiguis regulis syntacticis consistat, reqvirit, caetera ab usu et lectione discenda suadet, adhibitis tum in consilium uberioribus commentariis Grammaticis. Interpretationem planam et perspicuam praescribit, sermone germanico Latino, pro puerorum capacitate, citra commentariorum prolixitatem, qvos tamen veteres et novos perspectos Magister ipse habeat. In interpretatione moralia immisceri vult, ut eorum idea animis teneris maturè haereat: Qvam ad rem Terentium, ac praecipuè Horatium laudat. A Cicerone prima sermonis lineamenta potius, qvam à qvopiam alio ducenda praecipit, à loqvendo tamen abstinere tirones jubet, ne purum sermonem corrumpant. Sermones qvosdam et Dialogos, sed ductu praeceptoris, Latinâ linguâ instituendos; Declamationes intempestivas fugiendos suadet. Carminum modulatio ex usu potius et lectione, qvam praeceptis operosis, illo judice, discitur. Ad Graecam linguam hinc tironem suum vocat, è lectione potiùs, qvam praeceptis multis, hauriendam. Scriptionem non suadet, ob magistrorum imperitiam et nullum ejus linguae usum publicum: Tanti enim non esse, ut qvis impuro sermone Graeco scribere discat, cum de puro desperandum sit. Hebraeam ad Academias rejicit, Logices et Dialectices praecepta vel ad Academias differt, vel summa tantùm eorum rudimenta proponi vult. Neque enim in hoc suo ludo Disputatores vel Sophistas formabit discipulos, neque vitio hoc magistris vertendum esse judicat, si non magnam Logices scientiam habeant, qvae maturius judicium reqvirat. Eventurum ut vel, qvae prima jacta sunt in his fundamenta, hinc in Academiis sint abjicienda, et mejore molestiâ dediscenda, vel nunc humanitatis studia segniùs tractentur. In Rhetoricis compendia primùm proponit, et ex Aphthonii progymnasmatibus aliqvid. In Musicis exerceri pueros vult; in Mathematicis qvoque qvibusdam, ut Arithmeticâ et Geometriâ, primâ statim aetate, etiam linguâ Germanicâ, si haberi possit, qvi pueros illa doceat. Nam his studiis qvoque apud veteres pueri exercebantur.

Est et Nicodemi Frischlini consilium non spernendum de ratione instituendi puerum ab anno aetatis sexto et septimo ad annum usqve decimum qvartum; ita

Minori annorum numero Caspar Scioppius contentus est. Is enim in Consult. 3. de Scholar. et Studiorum ratione quatuor tantùm annos requirit, qvibus non modò Latinam linguam probè intelligant, et cum Grammaticae regulis tum doctoru~ consuetudini congruenter Latinè scribant, sed etiam Logicam, Rhetoricam, Physicam, Metaphysicam, hoc amplius autem Ethicae et Politicae elementa addiscant; sic, ut idonei sint, qvi Professoribus Academicis, Philosophia~, Theologiam Jurisprudentiam et Medicinam docentibus, multò, quam alii, melius et fructuosius operam dare possint. Verùm ista in homine provectioris aetatis vel saltem adolescente effici quodammodo posse non negaverim; in pueris, qvorum ingenium iis studiis aptum non est, ut fieri possit, vix concesserim. Ut enim in linguis forte compendia quaedam cum pueris institui possint, in scientiis verò maturiore judicio opus est; praesertim in Ethicis et Politicis, quorum idoneos auditores esse juvenes negavit Aristoteles.

In linguâ Latinâ addiscendâ compendiosiorem sibi viam invenisse visus est Wolffgangus Ratichius, qvae non contemnenda qvidem videtur, modo ejus peritiae et patientiae Praeceptorem qvis nancisci possit, qvam ille reqvirit. Primum vernaculam aliqvam Linguam praesupponit, qvâ animi sui sensa commodè exprimere puer possit, hinc in linguâ Latinâ puerum informaturus literas docet tum scriptione, tum vivâ voce, earumque potestatem explicat, pronunciationemqve exprimit, earum postea connexionem et Syllabisationem tum vivâ voce, tum scripto ostendit: Qvibus peractis, statim in manum autorem idoneum sumit, sed unicum, e. g. Terentii Comoedias. Ab initio 4 vel 5 lectionibus voce tardissimâ

Sed erunt fortassis, qvi leve qvid existimabunt, intra anni tempus eò usque in Latinâ linguâ progredi: praesertim cum Scioppius in Praefat. Grammaticae Philosophicae tantùm post nominum verborumque declinationes memoriae mandatas, se è qvotidianâ Latinè loqventium consuetudine, sex mensium intervallo profecisse dicat, ut, qvicqvid usus ejus aetatis posceret, enunciaverit; cum hi Terentiani auditores latinè tamen loqvi toto anno non didicerint. Qvi hoc objiciunt, meminerint, plus esse in qvotidianis colloqviis ad linguam discendam efficaciae, qvàm in qvâcunque informatione aliâ: secundas tamen à primâ hâc maximèqve naturali methodo tenet illa, qvae è lectione autorum procedit. Et in Ratichianâ tamen illâ methodo, primis illis lineamentis benè è Terentio ductis, juncta simul arte Gram~aticâ, facillimus deinde ad caetera progressus fuit. Illi certè longè praeferenda est, qvae vel è Januâ Com~enii, Patrum Hibernorum, Mercurio Scioppii, Portulis, Atriis simile qvid promittit. Nihil solidi è scopis illis dissolutis discitur, in qvibus nulla est compositio, plena barbarismis omnia. Sermoni studendum est, qvi non meris enunciationibus, sed nexu periodico decurrere debet: qui, etsi à puero primùm non capitur, per consuetudinem tamen animo auribusque inhaeret. Esermone ergo simplici qvidem, sed rectè suis particulis juncto; potiùs nomina verbaque discenda sunt, si illa sic nuda pueris proponere nolumus, quod primâ aetate sufficere possit. Quâcunque ergo ratione emendentur vel Comenii vel alterius Januae (nam in illius Januâ multa talia emendari voluit V. Cl. et amicus noster optimus J. P. Titius) non possum à me impetrare, ut earum usum in Scholis probare possim. Quorsum enim opus, ad lacunas confugere, cum purissimos habeamus fontes? Si vocabulorum res agitur, illorum cognitio vel ultrò è lectione nobis occurret, ut non sit magnopere de iis laborandum. Deniqve ut vel culinae, vel opificiorum gratiâ istâ farragine pueros maceremus, nulla nos necessitas jubet. Talium rarus in sermone civili usus est. Legatur tamen eâ de re Vir Clariss. J. P. Titius in Dissertatione de Adminiculis Linguae

Simile quidpiam Ephemeridibus illis ante ipsum commentus videtur Clonardus, ad cujus ego imitationem Vogelium instituisse suas existimo, sed longè dissimili profectò ingenii acumine, industriâ et judicio. Ille pueros analphabetos, postqvàm primò literas ostendit, et publicâ voce pronunciavit, omnia docet minutis dialogis, sed Latina linguá factis, quibus Grammatica, et quaecunque alia quotidiana, argumenta comprehendit, sententias etiam et adagia, secundum Alphabetum ordinata, vocis alicujus occasione, quae legat semper relegatque puer. Ille tamen, qvod mireris, ipse Grammatica rudimenta non nisi Latinâ linguâ proponit, unde qvotidiano isto sono et Grammaticam, et linguam ipsam discunt pueri. Instituit ille aliqvando ludum talem Braccarae, qvem ipse festivè, ut valdè facetae sunt omnes ejus epistolae, describit. Non puto ingratum Lectoribus erit, si qvaedam de illis, sunt enim rariores hae epistolae, adducam. Ita verò ille lib. 2. sub finem prolixae illius et elegantissimae epistolae, qvam ad Christianos de professione Arabicâ militiâque constituendâ adversus Mahometum scripsit; Periculum facturus de ingenio puerorum, civium aliqvot liberos publico dono docere coepi, tam expertes linguae Latinae, ut ante eum diem ne literam qvidem audissent. Et primâ statim horâ, cum res jam vulgata fuisset, concurrebant complurimi, commoti, ut fit, novitate, adeò, ut crescente indies multitudine locus auditores non caperet. Nulla enim aetas in novo Gymnasio desiderabatur, et omne genus mortalium confluebat. Non deerant, qvi vix annum qvintum agerent, non sacerdotes, non servi etiam Aethiopes, et quidem natu grandes. Qvin et parentes unà ludum freqventabant cum filiis, nec minus praeceptori morem gerebant, quam obedientes discipuli. Cumque solus versarer in tam disparibus ingeniis, et apud rudes ne verbulum qvidem sonarem nisi Latinum, sie sensim assiduo usu processit negotium, ut intra paucos menses, et loquentem satis omnes intelligerent, et minimi etiam utcunque Latine balbutirent, cum vix nossent Alphabetum. Neque enim tenellam aetatem eo trahebam, quod aliquid haberet molestiae, nec per antiphrasin interpretabar ludum, sed revera ludebam in Scholis. Erant mihi servuli tres; qvos suprà nominavi, non sanè periti Grammaticae, verum domestica consuetudine tantum consecuti, ut me perciperent, quicquid dicerem, et contra Latinè responderent, licet identidem

Qvi novam methodum, de qvâ nos qvoque suprà, excogitavit Joh. Joachimus Beccherus, ab isto invento suo non tam amplos sperare fructus potest. Etsi enim ingenium illi non deest, et ad linguae notitiam grammaticam, ac dissertationes extemporales instituendas, non inutilis labor est, latinè tamen, nec grammaticè solùm sed et eleganter, dicere scribereque cupientibus parum proderit. Non juvat sola verborum et rerum copia, nisi adsit prudentia, qvae delectum instituere doceat, qvod ex istâ vocabulorum farragine, ut ut bellè ordinatâ, non facilè disci potest, nisi maturè ex Autoribus idoneis illam facultatem hauriamus. Qvin potiùs dato pignore certare ausim, puorum methodo Beccherianâ informatum, totum siccum et enervem in omni compositione suâ fore, plusque ex illo invento utilitatis ad viros vel juvenes jam tum omni genere scholasticarum exercitationum subactos perventurum, qvam ad pueros hâc primùm arte erudiendos. Vocabula per derivationem et terminationes disci citius posse, uti Beccherus vult, nemo qvidem negaverit. Sed ego potius Oratorem qvam Grammaticum formare malim. Consultius ergo erit, vocabula sub locis generalibus, qvales Benzius praescribit, disposita secundum cognationem, differentiam, contrarietatem, adjuncta etc. puerum discere, magno posteà usui in amplificatione futura, ubi qvaedam scribenda sunt; ductu tamen antiqvi autoris. Etsi enim hunc usum in phrasibus bonis, alphabetico ordine congestis, qvaerat Marc. Frid. Wendelinus in memoriâ Rudolphi filii, neque ejus causae nullae sint; tamen à boni autoris verbis benè ordinatis solidiora ejus rei ponuntur fundamenta. Ex ipsis tamen vocabulis et phrasibus feliciùs ego rem illam, quàm è clavibus et januis confici posse, Wendelino libens concesserim. Neqve malè judicat Wendelinus, cum ait: Vocabulorum sylvam citius ego totam memoriae et ingenii mediocris adolescentulo me impressurum puto singulari qvodam puerili, et penè ridiculo, memoriae adminiculo (qvod velim prodidisset) quam clavis integrae partem mediam assiduo soloque interpretationis labore Ausim deposito pignore cum qvovis contendere, et hoc addo, vocabulorum notitiam è Lexico paratam longè certiorem et expeditiorem fore alterâ, quam assidua clavis dederit interpretatio. Et nihil sanè Beccheriana Praxis Anni secundi et tertii in opere isto tironem juvabit, conjuncturum isto suo artificio nomina et verba, qvae Latinae linguae indoli refragantur: qvod è solâ et assiduâ autorum antiqvorum lectione et imitatione demum observandum est; ne qvid de numero et concinno positu dicam, qvi aliunde, qvàm ex iisdem fontibus, disci non potest.

Amplius studiis Scholasticis spatium indulsit Vir, dum viveret, harum rerum peritissimus optimusqve Mercuriorum sculptor, Mechovius. Nam in doctissimâ suâ Hermathenâ tractat. 3. cap. 2. 3. 4. 5. hoc argumentum copiosissimè tractavit, ut nil qvicquam addi posse videatur. Primos ille septem annos Antescholanis concedit, qvi intra contubernium parentum educati nondum ad publicas scholas accedunt; Scholasticis totos 14. annos, ut itaque ante annum 21. è Scholis non exeant, suae sententiae suffragantem laudans Sturmium, qvi tamen anno 15 scholastica studia absolvit, et altero loco sub illo annorum numero Academica fortè studia comprehendit. In Antescholanorum informatione veterum mores â nostris discrepant; quibus, cum in linguis non multùm laborandum, statim ad rerum cognitionem convertere se potuerunt. De his multa Qvintilianus, qvi ne infantiam qvidem ipsam cessare à literis vult. Nostri in formandâ voce, segendo, scribendo, primis pietatis rudimentis, vocabulis Donati, quae vocant, tirociniis tempus hoc consumunt, qvibus rectè qvidem Mechovius Tabulas Geographicas jungi posse existimat. Vossius historiam sacram et civilem per imagines illis qvoqve inculcari suadet. In Scholasticis primum septennium in [Griechischer Text] , alterum in humanitatis, Dialecticae studio ac initiis Philosophiae transigi vult. Hîc primùm de Grammaticae informationis ratione tenendâ, de exercitiis Grammaticis, de Graecae linguae rudimentis, Musicâ, Geographiâ, Poeticâ, Historiâ universali, Chronologiâ, quantum satis est, posterioribus annis discenda praecipit. In altero septennio Grammaticae elegantioris cultum, Terentii et Epistolarum Ciceronis lectionem, exercitia tam Latina quàm Graeca ex autoribus optimis Latinis et Graecis, Poe~tarum non lectionem solum, sed et imitationem accuratiorem, per varias metaphrases aliaqve exercitia, Eloqventiaethemata ad orationum Ciceronis ductum adornanda, Historiae plenioris studium, Mathematicarum disciplinarum elementa, denique Dialecticam compendiariam commendat; atque sic è ludo suo emancipatum Academiae tradit. Qvàm benè cum Republicâ ageretur, si lentis illis modestisque gradibus primùm ad Academias, et ab illis ad cathedras, tribunalia et subsellia procederemus. Sed volatica hodie omnia sunt et superficiaria, cum plurima pars juvenum solam ostentare speciem, quam solidam praestare eruditionem, malit; Qvò fit, ut propediem barbaries omnia occupet, et ubique improbitas et ignorantia triumphet.

Si qvis in his rebus paululum curiosior est, is caeteros, qvi super hoc argumento scripti sunt, libros adeat, diligenterque, in quibus conveniant vel discrepent, notet. Sua enim cuique inventa et cogitata sunt; qvae inter se comparata, utilitatem non exiguam afferent. Legi possunt, qvae aliquot tomis cum Sturmianis illis junctim prodierunt, aliique seorsim editi, de quibus jam suprà plura diximus. Hîc de studiorum non solùm, sed et morum regimine, de legibus scholasticae societatis, pluribusque aliis explicatè agitur, quae ab instituto nostro sunt aliena.

CAP. XI. DE CURRICULO ACADEMICO.

EScholis in Academias tironem nostrum, velut in alterum orbem, deducimus. Miserè jam cum illo agitur, nisi doctrinam illo ordine dignam moresqve idoneos afferat. Hîc enim prima et ingenii et judicii ipsi experimenta capienda; qvibus ubi succubuerit, et fortuna et salus ejus periclitabitur. Non desunt, qvi integris libris malos, qvi in Academiis vigent, juvenum mores acerbiùs insectantur. Horum ego censuram eqvidem non reprehendo: sunt enim eorum qverelae verissimae, et qvotidianâ experientiâ confirmantur. Verùm meminerint tamen illi, non generari in Academiâ pravos mores, sed propagari. Si in puerorum rectâ educatione domi officium facerent Parentes, in Republicâ Magistratus, in Scholis Magistri; non esset fortè, qvare Academias accusaremus. Nunc verò, cumè primâ officinâ, tùm qvâ eruditionem tum qvâ mores, mala lineamenta ducta sunt, an sperari potest, ut ex alterâ illâ officinâ novi et rectiùs formati Mercurii prodeant? praesertim cum libertas, quam durioribus coe~rcere legibus non licet nec expedit, plenius aliqvod bonae mentis arbitrium reqvirat. Valethîc, si usqvam, illud Lucretii:

Multo rectius ergo sibi suisque consulunt, qvi vel domi suae sub bono magistro, vel in Scholis publicis benè institutis ad eos aetatis annos adolescentes detinent, ut et eruditione et judicio firmati, non facilè vel pravis malorum suggestionibus vel

Adeat ergò Academiam Adolescens, sed tum demum, ubi studium Scholasticum feliciter emensus fuerit. Nisi enim haec studia in Academiam intulerit, rudis hinc stipesque redibit, qvibuscunque etiam phaleris titulisque ornatus. Nam sanè, qvi

nunc non repentèfiet Mercurius. Et verò ipsa studia scholastica ne nunc qvidem seponere debet, sed summâ perficere diligentiâ, cum iis per totam vitam praesidiis qvocunque in genere niti possit. Nemo enim unqvam fuit, qvem his studiis operam dedisse poenituerit; plures fuere, qvi neglectum eorum nimis serò doluerunt. Ac videmus sanè omnes illos, qvi philosophiae humanitatisque studia in Facultates intulerunt, maximos fecisse in iis progressus, atque primas occupasse, cum eorum rudes ne qvidem in tertiis subsisterent. Est qvoque per se stultum ad metam tendere sine viâ, qvam illa studia currenti substernunt: neque qvicqvam sani verique vel in Jurisprudentiâ, vel in Medicina, addo et in Theologiâ, qvatenus rationi subjicitur, sciri potest, nisi ex iis fontibus, è qvibus illi rivi defluunt, hauriamus.

Primùm qvidem Graecae Latinaeque linguae diligentior cultura, sine qvibus muta ac elinguis penè est omnis doctrina, cum primo anno institui in Academias deberet, nemo est, vel paucissimi, qvi ad eas respiciat. Ethis tamen fulcris niti, his qvasi pedibus ingredi, plus dicam, his alis volare debemus. Qverebatur jam suo tempore Johannes Caselius, magnus in solidâ doctrinâ suo tempore Hercules, de hâc in Academiis socordiâ et negligentiâ: Nam in eleganti illo libello, qvi [Griechischer Text] ab illo inscribitur, narrat, qvomodo se Juvene in Wittebergensi Academia Vitus Vinsemius, Georgius Cracovius, Philippus Melanchthon; in Lipsiensi Joachimus Camerarius, Gregorius Bersmannus Historicos ac Poëtas Graecos magnâ ingenii ubertate interpretati fuerint. Viveret ille et veniret nunc in Germaniae Academias, et in Graecâ linguâ plerosque obmutuisse, in Latinâ balbutire, seculine dicam an magistrorum vitio, deprehenderet. Donarem Graecam; sed in Latinâ linguâ et eloqventiâ tantam passim regnare ignorantiam, qvis non indignetur? Et verò omnis illa Eloqventiae facultas saltem ex Latinis Autoribus, si Graecos fastidias, haurienda est. Qvid enim vel Germanicâ linguâ loqvetur Orator sacer? qvid in subselliis Senator? in aulis Legatus? nisi eloqventiae lineamenta ex optimo magistro disertissimo illo Romuli nepotum duxerit. Consultus aliqvando, qvâ viâ ad eloqventiam sacram iretur; rectius respondi, si qvis Ciceronis Orationes legeret relegeretque saepius: Illi me albis dentibus riserunt, utindigna et absurda locutum; Sed viri docti satis intelligunt, qvid ego senserim: non posse scilicet artificia etiam in oratione

Qvod alumno suo nutricula vovet, et sapere et sari rectè, qvae sentiat, id alumno qvoque Academico nostro nos voveamus. Qvomodo fari rectè debeat vidimus; nunc etiam ut sapere discat monemus. Ad sapientiam verò omnem viam sternit [Griechischer Text] doctrina, qvae [Griechischer Text] dicitur et [Griechischer Text] , sine qvâ minus efficere possumus, qvam sine malleo et incude faber ferrarius, sine amussi et norma architectus, sine serrâ et dolabrâ scriniarius, sine penicillo pictor. Ideò scilicet in Academiis vivimus, ideò studiis incumbimus, ut rationem excolamus; et rationis tamen ac ratiocinationis artem plerique aspernantur: Qvo qvid stultius fingi possit non video. Fundum benè subactum volumus, semina illi inspergemus, neqve vomere et aratro, neque marculo usuri. Nil sciri in scientiis solidi potest, nisi hâc duce, digitumque intendente. Haec illa divina virgula est, qvae thesauros scientiarum indagat: hâc bolide profundum doctrinae Oceanum exploramus: hâc acu magneticâ incognitas [Griechischer Text] terras venamur. Latè patet divinae hujus scientiae usus; neque categoriaru~ numero, vel nudâ syllogismorum fabricâ tantum definitur. Sine illâ enervis omnis oratio, veritatis lux in opaco est, scientiarum definitiones claudicant, methodus omnis à viâ regiâ aberrat. Saepius suprà dixi, et nunc repetens iterum iterumque monebo, non esse superficiariam huic disciplinae opera~ impendendam. Neque sententiae meae refragabitur, qvi perpendet qvanta Analyticae, qvanta Hermeneuticae utilitas sit, qvae geminae Logicae propagines per omnem disciplinarum fundum grassantur, et individuae scientiis omnibus comites adhaerent; In qvibus hodicque, quae desiderent, docti habent. Nam ars Hermeneutica, quam singulari libro se deducturum promiserat Conringius, et ante illum Caselius in libro suprà laudato, nondum exculta est. Neuter verò promissa sua explevit. Caselius in [Griechischer Text] suo quidem se testatur jam dudum EPMHNEYTHN suum animo designasse, ac debere juventae, qui alios erudiet, alios confirmabit. Sed ejus nec vola nec vestigium in Catalogis Operum Caselianorum vel editorum vel ineditorum reperitur.

Ne verò quis existimet, dum Logicam adeò Tironi Academico commendo, me illum in Cathedras novum Sophistam detrudere, qui perverso nunc in Academiis more, puris de rebus disputationes miseras et jejunas instituat, quarum ille ignarissimus est. Pestis illa juventutis est, et tamen ille mos nunc ita invaluit, ut suum officium facere non credantur Doctores, nisi disputatiunculis nugatoriis omnia subselsia perstrepant. Sunt, qui loco lectionum, quibus principia ipsa explicari debebant, disputationes instituant inter tirones, ridiculo profectò ac inutili consilio. Qui mihi fidem non habebunt, habeant Caselio,

Debet et inter studia [Griechischer Text] suus mathematicis nonnullis disciplinis locus assignari, praecipuè Arithmeticae et Geometriae, quae ingenium ita acuunt, ut cos ferrum: Logicae doctrinae vel ideo subsidio est, quod ars demonstrandi nullis aliis exemplis quam geometricis pleniùs declarari atque ob oculos poni possit. Animum quoque in rebus apprehendendis certiore viâ ducit, ut non facilè ad falsa declinet. Sunt enim in multis rebus nescio quomodo [Griechischer Text] et [Griechischer Text] , qui planè [Griechischer Text] sunt, ut pueriles saepe errores et cuivis palpabiles prodant. Quantam haec studia efficaciam in ingeniis excitandis habeant, testatur Caselius in libro modo laudato: Vidi, inquit, quos stupidos diceres, tanquam è profundâ voragine emersisse, praesidio Geometriae. Numeris quantum tribuerint veteres, nemini incognitum est, et eo in loco pluribus persequitur Caselius.

Historiae tanta ad omnem doctrinam utilitas est, ut sine illâ nihil planè effici possit. Ejus plenior cognitio habenda est, non tam illius, quae Politicae fundamenta substernit, sed et illius, quae ad Theologiam, et ad omnes scientias mantiducit. Historiae omnia penè debemus, quae sciri possunt: nam qui [Griechischer Text] cujus cunqve doctrinae accurate novit, plus omnibus in illa magistris sapit. Eâ de re pluribus egimus lib. 1. ubi de fructu Historiae literariae disseruimus. In his se disciplinis exerceant juvenes, his illi studiis incumbant, atqve ita incumbant,

Non possum probare illum, qui passim in Academiis viget, morem, qvo tres quatuorve disciplinae intra anni tempus levi aliquâ percursatione absolvuntur, specioso Pansophiae titulo. In quibus suscepta tumultuaria opera sufficere videtur ad Facultates, ad qvas illico transitus fit. Et hi qvidem omnino praemeditati ad eas accedere sibi videntur, satis se jam Philosophiae praesidiis instructos rati, cum aliquot in singulis disciplinis vocabula memoriâ comprehenderint. Nam sunt, qvi et hanc operam nimis sibi molesta~ aspernantur, et statim supervacaneo hoc ac inutili studio relicto ad metam properant, ne qvid temporis sibi pereat, vel cathedram sacram vel Reipublicae subsellia occupaturis. Quo fit, ut, cum imperiti vel semidocti ubique primas teneant, verè doctis ac prudentibus vix in tertiis subsistere liceat, aut illi aeternùm exulare jubeantur. Qvid hinc Scholis, qvid. Ecclesiis, qvid aulis expectandum sit, facilè prudentes intelligunt: nam barbaries tandem, exclusa in perpetuum verâ sapientiâ, dominabitur.

Paulatim etiam in hos mores publicâ et regiâ via itur, dum honorum gradus, quondam adeò sanctè habiti, et in eos tantum collati, quos ardens ad aethera virtus evexerat, nunc quibusvis, qui vix prioribus labris degustarunt doctrinam, quam profitentur, ut has ostentent ad populum phaleras, suspenduntur. De Gallicarum Academiarum moribus vide, qvae Menagius scribat epistolâ illâ, quam Amoenitatibus suis Juris praemisit: Bene hodie, inquit ille, cum Jurisprudentiâ ageretur, si ejus studio triennium, ut aetate Cujacii, impenderetur. Sed, ô tempora! ô mores! non triennium, non trimestre tempus, vix triduum ei impenditur. Citatis equis uno die urbem Aureliam petunt Juris Candidati: altero, Licentiatus, qvod vocant, ibi gradum sumunt: tertio, Juris Consulti Lutetiam redeunt; ut, qvod joco olim de se Marcus Tullius, triduo se Jurisconsultos profiteri seriò velle videantur: Advocati quarto die siunt: quinto, veniâ aetatis à Principe impetratâ, (quâ indulgentiâ nihil perniciosius esse contendo) Judices sine legitimo examine facti, de fortunis, de vitis hominum judicant. Reipublicae tam noxium morem à Petro Seguerio, Franciae Cancellario, Guillelmo Lamonione Senatus Principe, Dionysio Talonio, Achille Harlaeo, Hieronymo Bignonio, Regiis Triumviris, pro eo, qvo in Rempublicam flagrant, amore, brevi emendatum iri speramus, quotquot sumus, qui notitiam boni et aequi profitemur. Imo emendare jam coeperunt: Audio enim Principis decreto et consulto Senatus statutum nuper fuisse, ne quis in posterum ad Licentiatus gradum, sine qvo nemo Advocatus fieri potest, certè non debet, pervenire possit; nisi qvi annum integrum in Academia celebri Juris studio posuerit: utque nemo,

Benè fecerit Tiro noster, si aliâ ac securiori viâ incesserit, si studia illa [Griechischer Text] majore diligentiâ tractaverit: in qvibus et ipsis saepe inveniet qvod vitae civili magis idoneum reddat, et expeditius ad gloriam, honores, nominisque immortalitatem iter sternat: ad Facultates verò se applicans dimidium facti, qvi tam benè coeperit, habebit; cumque alii in luto pulvereque repent, hi alis per sublime ferri videbuntur. De Doctorum officiis hîc solliciti non erimus. Si praeficiuntur muneri Professorio Viri omni doctrinâ instructi, omnibusque eo nomine spectati satis, illi videbunt, ne qvid detrimenti capiat res literaria. Qvae sint in Academiis professiones constituendae, qvid in singulis publicè privatimque docendum, de eo prolixè egit Joannes Sturmius in Epistolis suis Academicis, qvas Classicis suis subjunxit. Sed in illis et locorum et auditorum ratio habenda est.

Non parum et hoc in Academiis viventi proderit, qvod et Fortius Ringelbergius praecepit, ut, qui aliquos in disciplinâ progressus fecerit, alios suorum commilitonum, hâc parte philosophiae minus exercitatorum, erudiat, numerato etiam pretio, ut habeat, qvibus praelegere possit. Oratores, Historicos, Poetas, (Caselii idem hoc consilium est) vicissim legant, ita ut qui quo die interpretis munus gerat, meditatus accedat, caeteri ejus diligentiâ erudiantur. Sapienter tamen idem addit: Hic adolescentulos moneo, ut non temerè, nec de aequalium puerili suasu aut insusurratione, sed de consilio docti viri audiant, quem audituri cunque sunt. Si qui ab iis, quae publicè docentur, abhorrentia, sive cum iis pugnantia promittunt, ad eos ne se applicent, ac perplexis et insulsis opinionibus, quam veritate imbui, et apud imperitos videri quam esse docti malint. Hoc enim agunt Sophistae, ut ex inanibus doctrinae umbris et sapientes videantur, et compendiis suis consulant. Id verò eò diligentius cavendum est, quò proniores in [Griechischer Text] esse juvenes solent, qui solâ novitatis specie inducti nubem pro Junone saepe amplectuntur. Qvanta è talium magistrorum, quanta è studiosorum [Griechischer Text] mala in Ecclesiam, Rempublicam totamque rem literariam incommoda promanarint saepe, dici vix potest. Vide Voglerum in dissertatione de studiorum ho diernis corruptelis. Qvare mihi potius placeret, salutaribus legibus huic obviam ire licentiae, omnemque illam novaturiendi libidinem ense resecare, ne pars sincera in eundem pruritum trahatur. Convenit enim doctoribus prudentibus, ut omnes in partes vigiles oculos circumserant, ne qvid stolidioris vel pestiferae doctrinae serpat ac paulatim animos inficiat. Neque Magistratus hîc cessare officium debet. Non malè suis rebus quaedam Academiae consuluerunt, quae veteres Peripateticae Philosophiae terminos movere prudenti instituto prohibuerunt. Qvod etsi quibusdam asperum nimis et durum videtur, qvi libertatem philosophicam semper crepant, sciant tamen illi, publicam philosophandi formam necessariò tenendam esse, qvae in praecipuis partibus ita ab Aristotele adaptata est in Logicis, Ethicis, Politicis, Rhetoricis, ut

CAP. XII. DE PAEDAGOGIA REGIA.

ACommuni didacticâ sejungenda est illa, quae cum Principibus instituitur. Nam, cum illi, qui studiis operam dant, singuli certos sibi fines propositos habeant, ita in Principibus maximè ille spectandus, qui studia omnia eò dirigere debent, ut populo suo benè imperent, ut suam non solum salutem, sed et populi curent et attendant. Cum ergo privati eas studiorem partes sectantur, quibus sibi benè sit, et se in statu privato felices fore existimant, Principes [Griechischer Text] illud, quod in sapientiâ omni est, et [Griechischer Text] sibi servare debent, quo illi omnia, etiam civium studia, in Reipublicae bonum ordinent. Ideoque ita omnibus imbutus esse literis debet Princeps, ut non quidem ad omnes minutias descendat, ut illi faciunt, qui haec in Republicâ particularia tractanda suscipiunt; sed generatim tamen atque universè de iis judicare, et ex sapientiorum ingenio illa ordinare possit. Inepti sunt et stolidi, qvi infra Principis dignitatem esse existimant, linguis et disciplinis applicare animum: Ii enim non Principes se formare meminerunt. Si qui sunt in Republicâ cives caeteris et doctiores et moratiores, ut esse sanè debent; nam incondita turba regitur à prudentioribus; omnium et prudentissimum, et si fieri potest, doctissimum esse Principem, qui caeteris etiam doctioribus et melioribus imperet, necesse est: si non in minutissimis doctrinarum partibus, saltem in eo, qvod ad [Griechischer Text] propiùs pertinet. Graviter in illorum opinionem invehitur, qui à Principibus abesse omnem doctrinam

Magnus est eorum numerus, qui de Principe instituendo scripserunt, tam inter veteres, qvàm inter recentiores, qvorum plerique mutuò se exscribunt. Xenophontis Cyri paedia nemini ignota est, et Plutarchi libelli de eo argumento. E recentioribus multi sunt, qui dum de institutione principum agerent, omnia penè Philosophiae moralis et civilis praecepta in eo argumento exhauserunt. Conradi Heresbachii extat liber de educandis erudiendisque principum liberis, Francof. ad Moen. 1592. editus; qvem Joannes Sturmius in libello de Educatione principis ad Illustrissimum Principem Gulielmum, Ducem Juliacensem scripto, à pietate, prudentiâ doctrinâ commendat. Erat verò illi Principi à Consiliis Heresbachius. Marci Antonii Nattae de Principum doctrinâ extant libri novem, sub forma dialogi scripti, Francofurti recensente Zacharia Palthemio Ann. 1603 editi. Erasmi quoque Roterodami eâ de re extat epistola: Caselii etiam Oratio Xenophontis Cyri paediae à se editae addita. Sunt porrò Hier. Cagnoli liber de rectâ Principis Institutione, Colon. 1577. in octavo editus: Farnesii Diphthera Jovis, seu de antiquâ principis gloriâ et institutione libri tres, Mediolani An. 1607. in 4. editi: Heroaldus de Institutione Principis, Paris. Ann. 1617. Marnixii de eodem argumento libellus: Leonis Bacovii Delphinus seu de primâ Principis institutione, Paris. 1671. in 4to editi. Est et Regum Principumque Institutio ab incerto autore Gentis Sueticae, ante secula non nulla Svetico sermone conscripta, quam ex mandato Illustrissimi Regii Cancellarii Comitis Magni Gabrielis de la Gardie in sermonem Latinum convertit, notisque accessoriis illustravit Johannes Schefferus, ediditque Holmiae Svecorum Ann. 1669. in folio. Pleriqve tamen et penè omnes ad mores potius hîc, qvam ad doctrinam, respiciunt, de quâ nos hoc loco potiùs sumus solliciti.

Negari id quidem nequit, esse in principum disciplinâ prae caeteris omnibus mores et officia consideranda, et judicium practicum omni curâ excolendum: Hoc enim illi, qui imperio praeest, praecipuè exercendum est. Debet tamen et intellectus perficibonis literis, qvarum usus et existimatio in Republicâ à Principis judicio practico dependere debet. Earum cognitio praecedere in aetate Principis puerili debet, ut semper fieri aeqvum est. Major tamen in virtutum lineamentis maturè ducendis etiam hîc diligentia impendi debet et potest: Etsi enim privatae sortis homines talia ad maturiorem aetatem referunt, Principes tamen, qui in juventute saepè Reipublicae clavo admoventur, earum simulacra animo infixa habere debent; Qvi qvanquam per aetatem absolutam moralium cognitionem habere vix possint, eorum tamen semina è conversatione Virorum sapientum in tenerrimâ etiam aetate non infeliciter sparguntur. Operosus est in ejus rei declaratione Anonymus quidam Gallus, qui elegantem scripsit hoc titulo librum, Amstelodami apud Danielem Elzevirium Ann. 1679. in 8 editum. de l' education des enfans et particulierement de celle des princes où il est montrè de quelle

Ut ad doctrinam veniamus, eam ego Principis dignitati et genio attemperandam omnino svaserim. Praecipua hîc cura est in Viro et doctrinâ et virtutibus etiam civilibus ornatissimo, tenerae Principum aetati praeficiendo: Nisi forte alium informationi, alium moribus Parentes praefectum velint. Sed tamen et in illo, qui studiis praeest, omnia illa morum reqvisita abesse minimè debent: Amicè enim illa conspirant, et mutuas sibi operas tradunt. Characterem talis Ephori optimè describit Joannes Schefferus in libello de Generosi nobilisque informatione literariâ. Diligentissimè hîc discernenda sunt Principum ingenia, sintne [Griechischer Text] , tardiora vel obstinata. Singulorum indoli attemperandae sunt doctrinae methodi. Pernicia enim et agilia summariâ cognitione per intervalla sine morosâ assiduitate informanda et velut in cursu per lusum jocumque propellenda sunt; tardiora et moderatiora pleniore viâ per doctrinarum adyta circumduci possunt, ita tamen, ut taedium omne evitetur.

Primum est linguarum studium. Hîc si velint Principes, cum deesse illis opes et subsidia non possint, compendiosiore viâ quam privatae sortis homines procedere possunt. Conversatio et colloqvia crebra hîc facilè, qvam velint, linguam qvam commodissimè illis instillaverint. Equidem, inqvit J. Pastorius in Palaestrâ Nobilium cap. 2. quod de collegiis, in quibus domestici omnes non aliâ linguâ quam Latinâ uterentur, et ego alibi, et alii ante me monuere, id à nemine citius, quam à nobilibus (quanto magis à Principibus?) dari posset effectui: quippe qui facillimè omnium sumptum eum facere ac sustinere queant. Et miror de tali instituto in locis ad rem eam oportunis non cogitari diligentius, neque inter tot viros magnificos, et ad pia alioquin opera propensos, reperiri aliquos, qui tale velut Latium extra Italiam fundare, si non pro vulgo, saltem pro nobilibus pueris, aggrediantur. Disseruimus eâ de re suprà cap. 9. è mente Gallici autoris prolixiùs. Nunc verò ubi illa desunt subsidia, vulgari viâ etiam principibus incedendum est: Qvâ vix tamen tantum proficient, ut vel loqui vel scribere expeditè Latinam linguam possint. Neque ego id valde reqviram, cum et temporis multum hîc impendendum sit, et Principi sufficere possint, si liguam accuratè intelligat, quod multâ autorum lectione impetrari

Fortassis et hîc audiendos quis existimet, qui linguam et scientiam simul disci volunt, quo sibi invento plaudere prae aliis Comenius visus est: Compendia enim, si usquam, in principibus sectari volent, non per multas ambages circumducendis. Verùm Comeniana illa methodus non praestat, quae illa magno hiatu promittit. Mallem ego in nudis nominibus et verbis, secundum ordinem rerum dispositis quamcunque [Griechischer Text] , qualem Beccherus instituit, quàm istam Comenianam farraginem: etsi illo consilio parum in tenerâ illâ aetate proficeretur. Nugantur, qvi per chartularum lusum vel bella gram~aticalia regularum Syntacticarum usum efformari posse credunt, nam laborem potius duplicant, animosque novis imaginibus onerant. Non alia, quàm per usum, lectionem et colloqvia, compendia linguae etiam hîc haberi possunt. Grammaticis enim praeceptis qui macerare Principem velit, aliàs in tenerâ istâ aetate inutilibus, nae is delirus esset: Neque enim Grammaticus è Principe formandus est, quem neque privatae sortis hominem esse necesse est, satis et absque minutiis regularum, etiam ipsâ in linguâ doctum et disertum. Linguae vulgares, Gallica, Italica, per lusum jocumque, sola disci conversatione Magistrorum possunt.

In Autorum lectione ac interpretatione, sed eorum, qui Principi conveniunt, multum poni diligentiae debet. Procul hinc esse debent Gram~aticorum et Criticorum tricae. Ne in puerili qvidem aetate negligenda sunt, quae virtutem prudentiamque augere possunt. Seligendae e. g. sunt fabellae Aesopicae, Apologi civilis usus, qvales multi sunt, eorumque usus in vitâ civili declarandus. Jungi possunt adagia [Griechischer Text] , Emblemata, symbola, sententiae breves et acutae, quaru~ omnium exempla quaedam collegit, et velut in gustum dedit, Joachimus Pastorius in suâ Palaestrâ Nobilium cap. 5. 6. Si styli exercitium placuerit, moralia, civilia argumenta et historica, quibus [Griechischer Text] ali juid subsit, seligenda. Si epistolas malis, fingantur occasiones scribendi super negotio aliquo morali vel civili. Continua earum rerum tractatio, accedente splendore illo externo, animos puerorum etiam in sublimem quendam statum extollit, ut ideas sibi earum rerum formare incipiant, qvae in humiliore fortunâ constitutis, et angustiâ rerum pressis, non facilè etiam per operosa praecepta se ingerunt. Historici omne punctum ferant, praecipuè illi, qui Principum ac Imperatorum vitas scripsere, ac Reipublicae Romanae originem et progressum. In his Praeceptoris industria omnes se in partes versabit ut illud, quod verè [Griechischer Text] est, ex iis exprimat, Principique instillet. Si quae non satis plana videntur et obscura, neque vald: ad rem pertinent, ea praeterire securè potest. Memini, inquit Sturmius, me hoc consilium dedisse meis, ut in hujusmodi scopulis facerent, quod boni aratores in semente et messe faciunt, qui spineta et radices arborum altas, et saxa praerupta, arando et metendo praetereunt, si impensa fructum superet: sic etiam illi notent ea loca, quae utiliter in

In scientiis et disciplinis non omnia cum pulvisculo converrenda sunt. Neque enim ad minutias singulas, in quibus Professores earum satis, quod agant, habent, descendendum est. Seligenda sunt compendia breviora, quale fortassis non spernendum est, quod Joachimus Fortius Ringelbergius dedit: nam mira brevitate multa complexus est, nec sordido sermone: Continuus enim ille sermo hîc magis arriserit, quam schematismi tabularum, quibus res minutatim discerpuntur. Quod si verò eô ingenio praediti sint principes, eamque adhibere diligentiam velint, circumducantur per ampliora scientiarum spatia. Neque enim dedecori illis erit ad fundum usque haurire omnia, modò in uno studio immodici intemperantesqve non fuerint. Abstrusior eruditio non obtundit civilem prudentiam, ut multi existimant. Ac fuere olim et nostro tempore Principes eruditissimi, qvi felicissimè imperarunt: Fuere qui pro usu Principum singulas penè disciplinas in compendium traxerint, ut Mottaeus Vayerus et Philippus Labbeus, quorum extant, Geographia, Logica, Rhetorica, Physica etc. Principum. de qvibus viderint quibus ea conferendi otium est. Mathematicas disciplinas ita tractari velim, ut nullius rudis sit; militarem verò accuratiùs intelligat, et navalem: Magnus enim earum usus in republicâ est. Physicam potius ex ipsâ naturâ, qvam è libris, discat. Si Musea et Gazophylacia rariorum naturaliu~, naturali serie ordinatorum, illi exhibeantur, si domus illi Salomonia, qvalem optabat

In Practicis habitare totus debet. Moralis philosophia potius per exempla quam subtilia praecepta inculcanda est: Nam qvi illam sub castelli specie repraesentavit, inque eo munimenta singula virtutum nomine signavit, contrario vitiorum castello oppugnata, nescio qvam scenicam doctrinae speciem ostendere voluit, qvae mihi sanè probari non potest. Videatur de eâ Sorellus in scientia Universali Tom. 4. cap. ultimo. In Politicis Loci Communes, qvi apud historicos occurrunt illustriores, qualesqve notavit Pastorius cap. 15. proponi vel ad exercitia Rhetorica, si eò usque descendere velit Princeps, vel ad lectiones possunt. Nam excerpta minutiora Principi non conveniunt. Lectionem Poëtarum, Comicorum, Tragicorum, Satyricorum, Principi quoque commendat Caselius. In his vitae omnis character ob oculos ponitur, et plenior qvaeda~ vel Ethica vel Politica, quàm in Chrysippi et Crantoris praeceptis, continetur. Corporis exercitia, qvia ad rem literariam non pertinent, mittimus. Illa non segniter Principi tractanda. Quae ad Theologiam pertinent, ita sunt exhibenda, ut, qvantum illi satis ad salutem, fidem ac civilem directionem sit nôrit. Rectè enim Caselius: Ut exquisita linguae ratio ad Grammaticum, ut causae forenses ad Jurisconsultum: ita qvae in Ecclesia moventur de religione ad Collegia Sacerdotum referenda sunt. Denique in tot Viris doctis, qvorum consortio pro lubitu uti potest, scientias vivas habet Princeps. Horum ex conversatione plus, qvam multâ lectione, discitur. Non parum etiam hoc juvabit, si ejusdem disciplinae socios excellentis ingenii pueros habeat, qvorum exemplo ille incitetur, ac simul erudiatur.

Multa praeterea Principibus subsidia sunt ad scientias et bonas artes, modò ipsi intelligant, et opibus suis parare sibi longè meliores thesauros non omittant. Possunt illi Anagnostas alere, qvorum oculis legant, qvorum manibus excerpant,

Qui è nobilium ordine literis operam dant, siquidem ex illis se commendare Principi et Reip. velint, ultra privatorum diligentiam procedere debent. Etsi enim in Principe modica interdum doctrina sufficere videtur, horum tamen industria supplere debet, quod illic deficit. Cum privati iis se disciplinis mancipant, quibus vitam sustentent, hi complecti omnes debent, ut de iis judicare saltem possint, cum idonei sunt muneribus homines praeficiendi. Juris scientia accuratior in illis requiritur, quam in Principe quis non adeo desideraverit. Architectonicam denique Politices scientiam totam in usus suos verterint necesse est. Et haec tamen studia, quibus Reip prodesse possunt, intra nobile illud triennium facile absolvent, quod illis Joannes Sturmius in libro de Nobilitate literatâ ad Werteros fratres praescripsit. Ac mihi sanè principum subselliis dignus videbitur, qvique in Reip. gubernaculis secundas teneat, si hoc ille curriculum bene confecerit. Ab illis sejungendi sunt omnes, qui studiis in speciem et pompam abutuntur, et si inter imperitos docti tueri nomen possint, satis se officio suo functos existimant; Quales ad summa in Republica munera sustinenda inepti sunt. Ne milites qvidem carere literarum praesidiis velim; Mathematicis enim ac historicis studiis militaris peritia verè perficitur, de quo doctissimus Naudaeus in libro de Studio militari omnino legendus est.

CAP. XIII. DE EXERCITATIONIBUS IN SOLUTA ORATIONE INSTITUENDIS.

PArum consiliis omnibus efficitur, nisi ad rem ipsam accedamus, et fabricando fabri fieri discamus. Exercitatio omne in stylo punctum feret. Nisi manum admoveamus operi, mentem in partes omnes versemus, et ad certum quoddam exemplar sermonem nostrum exigamus, nunquam vel ad mediocre loqvendi genus perveniemus. Quemadmodum Pictores primum rudia lineamenta signant, et imagines ante oculos habent, quas intueantur, et earum ductu suas formant, hinc corpora ipsa sibi delineanda proponunt, ac coloribus ornant; ita orationi post prima illa Gram~atices lineamenta plenior quida~ habitus ex optimo aliquo autore circumponendus. Non desunt, qui omnem compositionem sermonis Latini in puero damnant, et ad maturiores annos seponunt; quibus ego nunquam assentire potui: Eveniet enim, ut, qvod primis annis neglexere, serò discant, et vel viri titubent. Cum enim jam tum accuratè autores intelligunt discipuli, nescio quae socordia et ignavia imitationem corrumpit. Nam alterâ parte tarditas quaedam detinet, et fastidium ex morâ illâ, quam intellectus in compositione habere debet, cui gratior accedit è lectione novorum autorum oblectatio; alterâ parte, dum rigor exigentis magistri abest, remissio quaedam obstat. Ac novi sane viros, in omnium Autorum lectione, in disciplinis omnibus versatissimos, cum ad scriptionem ventum est, asperos, hiulcos, omnique elegantiâ destitutos. Adeò etiam in compositione à teneris assuescere multum est. Frustra hîc aliqvi imbecille puerorum judicium causantur, compositionem, quae sine judicio institui nequeat, naturâ ipsâ intelligentiâ posteriorem esse. Nam sanè non statim ad Epistolas vel orationes scribendas accedimus. Per gradus procedendum est. Primùm per simplices propositiones Regulis Syntacticis accommodandas, ut in Tyrocinio suo fecit Rhenius. Ubi lectione firmatus puer est, quis tam stupidus esset, ut non unam alteramque periodum suis membris et particulis nexam capere possit, praesertim si è phrasibus Epistolae

Primum tamen inter haec exercitamenta locum tenet versio è Latinâ in vulgarem linguam, atque ubi maturius judicium est, reciproco labore in Latinam linguam repetita conversio. Praeterquam enim, quod in memoriam ipsa autoris verba revocat, diversitatem utriusque linguae evidentiùs ob oculos ponit, et ad concinnum verborum positum Romanis atque Latinis auribus familiarem manu ducit. Sed tamen aliquo judicio opus hïc est, ac difficilior labor ille est, quam si periodos aliquas Germanicas in Latinam linguam tiro converterit. Versionem Thematis Germanici in Latinam ego pro lubitu non instituendam suaserim. Non probo illos, qui Historias quascunque vertendas proponit, inter quos est, qui universalem aliquam historiam, per certas pericopas distinctam, phrasibus in margine adjectis, huic fini publicavit. Nunquam aliquod Thema detur, nisi quod è quadam Ciceronis Epistolâ, vel Terentii scenâ, per imitationem confictum. Imitatio illa prima puerilis vel epistolam vel historiolam fingat, è phrasibus Ciceronianis vel Terentianis totam concinnatam: cujus exempla suppeditavit Schorus in aureolo suo libello de Methodo docendae discendaeque Latinae et Graecae linguae; cujus vestigia Magistrum nostrum sequi velim; Eo enim modo phrases in usum converti primum debent. Suadet Maresius Epistolâ Philologicâ 29. lib. 2. ediscendos autores Classicos nonnullos, Terentium, aliqua Ciceronis. Nam, inquit, si exempli causâ quinque aut sex Ciceronis libros firmiter in mente habeant, nullibi in eo deinceps haerebunt: raroqve qvid in Latinis scriptoribus occurret, qvod non intelligant; nec forte qvicquam erit, qvod Latino sermone purè et eleganter exprimere non possint. De qvo postremò tamen, si usus et exercitium non accesserit, ego dubitaverim. Autor est Sturmius in libro de Exercitationibus Rhetoricis, ut Ciceronis Orationes per discipulos dividantur, publicèqve è cathedrâ memoriter recitentur. Ita aliqvos memoriâ comprehensuros, aliqvos ex ipsâ recitatione et continuâ auditione fructum ex omnibus illis orationibus habituros.

Scripsit post multos alios, qvos suprà laudavimus, Germanicâ linguâ consiliu~ de Institutione pueroru~ Vir nunqvam satis laudatus, et maximu~ Germaniae nostrae decus Böclerus, qvod editum est Argentorati An. 1679. in 12, et sequente anno 1680, alius liber ibidem editus est, cum titulo: Minervae Tyrocinium, sive Praxis Böclerianae Institutionis. Multi in his libellis de Autorum explicatione, interpretatione, Regulis Grammaticis, elegantiis, deteguntur vulgarium Magistrorum errores. Comeniana qvoque sub examen vocantur, ac meritò è Schosis relegantur. Verùm in styli exercitiis ipsi assentire non possum. Qvae ille vult ex Historiâ desumi, collatis

neque ullá arte postea eluentur sordes, qvas semel oratio contraxit. Non dicam de varietate numeri, periodorum, positu verborum, quae et ratione autorum, characteris et aetatum vehementer discrepat; in qvâ positus tiro, qvid seqvi, quid fugere debeat, omnino ignorat, et inaeqvalem stylum, asperum, confragosum formabit. Qvantum in dictione ipsâ discriminis sit, facile discerni potest, siquis illa inter se contulerit. Lege apud Virgilium historiam de Trojae [Griechischer Text] . Huic si qvis Petronii, non multum aetate minoris, de eâdem historiâ jambos jungi atque in unu~ chaos confundi imitatione posse existimaverit, nae ille vehementer falletur: Etsi non deerunt fortè, cui Petroniana satis pulehra et minimè contemnenda videbuntur. Sed aliter judicabit, cui naris non obesa est, si legerit. qvae doctissimâ illa censione suâ in iis notavit elegantis ingenii Vir Jacobus Tollius, Cap. 3. Fortuitorum Criticorum.

Argumenta ergo pro Thematibus seligi velim, non ex scientiis et Historicis, ut vult Sorellus; nisi fortè imitatio quaedam è Ciceronislibris philosophicis, aut è Caesaris ac Nepotis historiis instituatur sed praecipuè ex Epistolis Ciceronis similes fingendo, ita tamen, ut et Themata Historica vel potiùs narratoria eis jungi velim. Discat formare Tiro periodum, qvalis in narratione abhiberi solet, et Enthymematicam, qvali in epistolâ et oratione utimur: Haec enim praecipua sunt, in qvibus dictio exercenda; Decurrit enim vel per narrationes oratio, ut in stylo Historico; vel per enthymemata, ut in Epistola et in elaboratâ Oratione. Habet illa narrantis dictio suos qvosdam particularum nexusmembrorum locationem et proportionem, sermonem pendulum, à reliquâ oratione distinctum. Oratoria per particulas illativas, conditionales, exceptivas, adversativas semper in orbem redit, et magis se succiplenam et copiosam ostendit. Utriusque dictionis exemplar in antiqvis autoribus qvaerendum.

Omne ergo punctu~, me quidem judice, in exercitatione omni Rhetorica feret IMITATIO, sive illa puerilis sit, sive virilis et oratoria. Quicquid sapimus, quicquid discimus, qvicqvid agimus, omne ab imitatione est, et excellens sibi archetypu~ proponit. Qvidni ergo in et Oratione formandâ eâde~ methodo ducamur: De imitatione

Consistit imitandi ratio non in eo, ut consuantur passim è Cicerone sententiae, qvod Itali nonnulli [Griechischer Text] fecere; sed ut similitudine aliqva omnis autoris dictionem, formam, phrasin, sententiam, numeros exprimas; Quae non nisi à perfecto Oratore demum praestari possunt. Nobis hîc suffecerit, si dictionem aliquâ ratione expresserimus. Primum inter imitandi exercitia hoc nobis est, si periodos dilatatione membrorum et variatione sententiarum, figurarum quoque adjectione, in aliam formam compegerimns; Qvam imitandi rationem Manutius secutus, eos in oratione Latinâ progressus fecit, ut ab hâc unâ exercitatione omnem sibi eloqventiam profluxisse fateatur. Ita vero ille lib. 1. ep. 4. Exquisitas sententias de Cicerone excerptas, aut de Terentio, tacitus in animo versabam, eas ornabam verbis quam poteram lectissimis, ut quasi vestitu orationis mutato, cum eaedem essent, aliae tamen viderentur. Erat non dissimilis in verborum figuris commentatio. Si quas notaveram illustriores, ad alias sententias ita traducebam, ut interdum eandem locutionem ad res propè innumer abiles accommodans, quasi ex unâ cerâ plures imagines, nec tamen ejusdem generis, effingerem. In hac exercitatione quantum esset utinam aut mature cognovissem, aut serò cognitum avideque arreptum vis occupationum non extorsisset. Equidem, si quis me neget in scribendo quicquam esse, non pugnabo: sed si quid sum, ab hac una esse contendam. Non video causam, quare Aschamus eam Manutii rationem in epistola suprà laudatâ insectetur; Hac enim ratione imitatio institui praecipuè debet: ac sanè juvenis, qvi hác viâ ductus fuerit, ad caeteras quoque orationis virtutes exprimendas non ineptus invenietur. Neque sanè in multorum praeceptorum subtilitate illa res consistit; continua exercitatio, qvae periti Doctoris auspiciis instituitur, omnia efficiet. Non nego quidem

CAP. XIV. EXEMPLA IMITATIONUM.

QUoniam superiore capite exempla qvaedam imitationum nos daturos promisimus, ideo illa hîc apponere voluimus, qvae vel discipulis, vel etiam Magistris speciminis loco esse possint, qvo in illâ palaestra modo exerceri debeant. Ego certè, quoties privatis illa exercitia Scholis institui, magnum ex iis fructum deprehendi.

Exemplum dilatationis periodicae I. ex periodo 1. Ep. 11. lib. 5. Fam. Cic.

GRata tibi esse officia mea non miror: cognovi enim te gratissimum omnium; idque nunquam destiti praedicare. nec enim tu mihi gratiam modo habuisti, verùm etiam cumulatissimè retulisti. Quamobrem reliqvis tuis rebus omnibus pari me studio erga te et eadem voluntate cognosces. Resolvitur in has propositiones. 1. Grata tibi fuerunt officia mea. 2. Id ego non miror. 3. Es enim homo gratus. 4. Qvod multis rebus cognovi. 5. Illud semper praedicavi. 6. Non enim tantùm gratiam habuisti. 7. Sed et retulisti. 8. Invenies me eundem ergate. 9. In officiis atque rebus omnibus.

Deductio. 1. Tam effusa in me tua est humanitas, longèque excelsior, quam in te mea, ut omnia, quae à me proficiscuntur officia, utut parva sint et exigua, non modo verbis in majus extollas, sed omni genere officiorum non exaequare tantùm, sed omni opera superare contendas.

2. Tu quidem illud solenne tuum servas, qui, quos induisti à tenerâ aetate ab optimis Doctoribus mores, ita semper excoluisti, ut nunquam ab illis descisieres: qvo minus mirum mihi visum est nunc, cum planè non exspectarem, et nulla mea in te tanti essent merita, tantum gratiarum reponi.

3. Tantum apud te grati animi fidelis memoria valet, ut vitam tibi ipsam acerbam putes, nisi pietate, comitate, fide studiisque omnibus erga amicos, notos, ignotos illustraveris.

4. Annales qvosdam virtutum rerumque tuarum texere mihi viderer, si, qvae tu dedisti grati animi documenta maxima, percensere numerando velim: Nam profecto infinitum hoc esset, neque exiguâ posset epistola comprehendi.

5. Nulla mihi dies abit, qvin ob oculos illa mihi versentur, in animis haereant; idque beneficiorum tuorum memoria efficit, ut cum te in oculis etiam absentem feram, illa mihi semper in ore sint et sermonibus, et erga omnes illa depraedicem et extollam.

6. Longè tu semper abfuisti ab illorum moribus, qvi cum opere ipso strigosi sunt et parci, verbis tamen copiosi gratias, qvas re ipsâ non praestant, linguâ semper circumferunt, vel etiam mussitant illa et silentio sepulta conservant.

7. Tantum verò abest, ut in amicorum officiis qvicqvam tibi existimes dissimulandum, ut potius non verbis tantùm illa omnia mirifice ornes et augeas, Jed pro plumbeis et aeneis beneficiis plus qvam Diomedaea permutatione aurea reponas.

8. Qvae tua tam praeclara et aurea beneficia si ferreâ fronte exciperem,

9. Qvare ne minimam qvidem causam et occasionem praetermittam, qvá tibi inserviam, omnemque vel officii umbram et speciem, qvae mihi ostenditur, arripiam: imò omnia, qvae in potestate meâ sunt, et me ipsum cum omnibus, quae à me proficisci possunt, officiis, studiis, beneficiis tibi tradam.

Exemplum II. ex periodo ultima Epistolae 4. libri 6. Fam.

Verba sic habent: Ego, quae te velle, quaeqve ad te et ad tuos pertinere arbitrabor, omnia studiosè diligenterque curabo: quae cum faciam, benevolentiam tuam erga me imitabor, merita non asseqvar. Periodus haec in seqventes propositiones resolvi potest. 1. Ego omnia studiosè diligenterqve curabo 2. Qvae te velle intellexero. 3. Qvae ad te et tuos pertinere arbitrabor. 4. Qvod, cum facio, parum tamen mihi fecisse videor. 5. Nam benevolentiam tuam tantùm imitor. 6 Merita non asseqvor.

Deductio 1. Cum tot obsidearis negotiis, ut earum te penè moles opprimat, me autem strenua nunc exerceat inertia, nihil tam grave arduumqve mihi erit, qvod tuâ causa non confecturus sim, qui otia negotiaqve mea tuis utilitatibus postpono.

2. Quicqvid enim tu voles, legis mihi instar erit, qvi omnes tuos nutus observo: quicquid mo rogabis, imperatum mihi existimabo: qvicqvid jusseris, velut ex Apollinis tripode prolatum oraculum venerabor.

3. Nihil erit, qvod ego in tuam gratiam non suscepturus sum: nullae me revocabunt molestiae, --- neqve fervidus aestus Dimoveat studio, neqve hiems, ignis, mare, ferrum: Nil obstet mihi, dummodo tuis commodis inserviam, et ex meá operâ tu aliquem fructum persentiscas.

4. Qvae etsi omni conatu agam, etsi Herculeos tibi labores impendam, tanti tamen illi mihi non erunt, ut illis virtuti tuae satisfactum existimem.

5. Qvoties enim tuum intueor exemplum (ejus autem species qvotidie mihi ob oculos versatur) toties in me omnem illam facultatem exstinguit; ut, dum te in officiorum certamine superior esse laboro, vix paribus asseqvi passibus praeeuntem possim.

6. Qvare te potius à tergo seqvar, tuisque vestigiis insistam, cui umbra haec Amici circumducenda est: beneficiorum enim tuorum luce mea exigua officia ita absorbentur, ut non nisi vel umbris vel obscuris coloribus illustrari à me possint.

Exemplum III. ex fine Epist. 21. lib. 10. ad Fam.

Verba Autoris sunt: Meam dignitatem com~endatam habeas rogo. Concupiscere me hihil oportet: habeo te et amantissimum mei, et qvod optavi, summae autoritatis. Tu videris, qvantum et qvando tuum munus apud me velis esse. Resolvuntur haec in has propositiones: 1. Meam dignitatem tibi com~endatam habeas, rogo. 2. Nihil ego nimium desidero. 3. Tu es mei amantissimus. 4. Tu es summae autoritatis. 5. Qvod ego semper optavi. 6. Qvantum mihi inservire possis et qvando. 7. Hoc tuae prudentiae committo.

Deductio. I. (1.) Ea inter nos semper viguit, quae ab ineuntibus annis excrevit, amicitia, ut subrustici pudoris sit, si in le rogando cunctari velim. Meam enim dignitatem cum tibi commendatum ivero, tu timidiusculum me et in amicitia nimium verecundum reprehendere jure possis.

(2.) Id tamen nunc facio, et quoniam mos ita rogandi est, te rogo, ut, qvae ad honorem ac fortunam meam tuendam pertinent, tibi curae cordique esse patiaris.

II. (1.) Non ego ex illis sum, qvi et multa et vehementer desiderant, ut facere pueri et mulierculae solent, qvi rerum obtinendarum cupiditate ita flagrant, ut nullum sibi modum finemque statuant.

(2.) Ego verò ita cupio, ut non insaniam; neque qvicqvam ambitiosius facere consuevi, ut voti mei composfiam; nihil à te, qvam qvod communia amicitiae jura postulant, reqviro.

III. (1.) Jam dudum illam tibi legem ipse dixisti, ut in amore non solùm amisis respondeas, sed etiam desideria illorum antevertas.

(2.) Etsi enim multi sunt, quibus ego utor familiariter; etsi non desunt, qvi officia mibi sua et studia non sine pompa et apparatu obtrudunt; nemo tamen unus est, qvi te affectu vincat, adeò omnibus tu palmam praeripis, ut de principatu certamen qvoddam iniise videaris.

IV. (1.) Nec tantùm inane amicitiae nomen mihi ostendis, sed magnum illi autoritas tua robur circumponit; qva cum illa munita est, omnia mea causa perrumpit obstacula, ut nihil in fortunis negotiisque meis curandis impervium et inexpugnabile esse videatur.

(2.) Pendet ab ore et consiliis tuis Senatus, omnes te vener antur et suspiciunt; officiis te sibi conciliant, ut in omnium, superiorum, mediorum, inferiorum animis regnum aliqvod tibi exstruxeris.

V. (1) Quam in possessionem cum te ipsum jam dudum virtute, prudentia, affabilitate miseris, ita evenit, et evenisse gaudeo, ut semper animo meopraecepi.

(2) Qvae ut diuturna tibi sint propriaque bona, eo nunc magis omnibus votis exopto, qvo majores ex illis amicitiae fructus persentisco.

VI. (1) Itaque tui arbitrii res erit (tibi enim me totum et trado et debeo) qvid velis possisve in me meisque fortunis augendis, qvem ego ut voluntate et propensione mihi addictum, ita facultate suâ omnia exhausturum consido.

(2) Nulla in re tibi molestus ero neque tempora modosque praesigam; qvod importuni facere flagitatores solent; à qvorum ego moribus planè abborreo.

VII. (1.) Ego modestia tibi mea probari malo, quàm obtundendo injucundus videri; ut gratiam favoremqun tuum, ne in fastidium degeneret, integrum conservem.

(2.) Meum est providere, ne imprudentia mea prudentiam tuam, quam in rebus meis semper ostendisti, intervertam. plus enim tu mihi sapis atque prospicis, quam ego ipse intelligo, aut à me poterat exspectari.

Exemplum IV. ex initio Epist. 29. lib. 10. ad Fam.

De meo studio erga salutem et incolumitatem tuam, credo te cognoscere ex literis tuorum, quibus me cumulatissime satisfecisse certò scio: nec his concedo, qvanqvam sunt singulari in te benevolentia, ut te salvum malint, qvam ego. Resolvitur in has propositiones. 1. Vehementer faveo saluti incolumitatiqve tuae. 2. Id cognosces ex literis amicorum. 3. Illi contenti erunt meis erga re officiis. 4. Illi qvidem vehementer tibi favent. 5. Sed ego operam dabo, ut illos studiis meis vincam.

Deductio. 1. Adeò mihi salus tua semper cordi fuit, ut in rebus atque negotiis tuis curandis hanc mihi legem dixerim, ne qua in re vel segnis vel minus officiosus viderer.

2. Quae cum mea quotidiana studia fuerint, semper enim tu in animo haesisti, semper tua mihi imago ob oculos versari visa est, non defuisse existimo quotidianos observatores amicos tuos, qvi haec ad te accuratè perscriberent.

3. Ideoque vel illorum testimonio vincam, qui de officiis meis testari possunt; atque ut puto etiam volent; nam et illorum utilitatibus non modo defui, sed et omnia eorum causa, qvae potui, seci; tam officiis operosus, quam opere officiosus.

4. Certum est, te illos habere tibi amicos, quos meritis reddidisti tibi obnoxios. qvis enim tam vecordis esset animi, quis adeo bonae mentis boniqve sensus expers, ut beneficia sibi praestita non agnoscat, ea apud alios commemoret, atque suis compensare allaboret.

5. (1.) Verùm sint illi amici tui; praedicent illi te, atque in coelum efferant; officiis te proseqvantur, colant, observent; ut illi te unum sibi vindicent, non patiar. nam descendam cum illis in pulchrum de principatis inter amicos tuos certamen; qui (quae Dei Termini formula fuit) nemini concedo. (2.) Non ego quidem fidem illorum in dubium voco: Qvam enim verbis promittunt, credere nolle summa esset diffidentia. Ego tamenre ipsâ praestabo verborum parcum quidem, sed opere effusum, ut majores meos in salute tuâ curanda conatus, quam illorum, deprehendas:

Exemplum V.

Formula Ciceronis haec est ex Epist. 17. lib. 12. F. Grata vehementer est memoria nostri tua, quam literis significasti; qvam ut conserves, non qvod de tua constantia dubitem, sed quia mos est ita rogandi, rogo.

Variatio. 1. Nihil est nostri memoriâ jucundius, quam literae tuae nuper mihi declararunt; illam ut propriam perpetuamque esse velis, penitus te rogo, non qvod de voluntate constantiaque tua dubitandum mihi esse existimem, sed quia solenne illud nostrum in Epistolis servandum est.

Variatio 2. Invaluit illa increbuitque scribendi consuetudo, ut amicis nostrimemoriam ubiqve cantemus: hunc itaque morem potius secutus, à te contendo, ut, qui fuisti, noster esse velis; non ut fidem tuam ac amorem, quem literis tuis mihi repraesentatum esse gaudeo, inexploratum aut incognitum mihi credam.

Variatio. 3, Multum te ob literas tuas amo, qvibus te nominis mei cupidissimum studiosissimumque cognovi: hunc ut animum mihi serves, à te majorem in modum peto; non qvod te tam volaticum mobilemque in affectibus esse existimem, sed qvoniam ille mos est, ut mutuis verboru~ lenociniis, qvi literas scribunt, se invitent.

Variatio 4. Eo libentiùs tuas complexus sum literas, quo illae in memoria nostri pleniores uberionesque fuere. Huic amori tuo ut constantiam adderes, rogarem, si ullam in te inconstantiam dissimilitudinemque rerum et consiliorum unqvam deprehenderem. Hanc cum de te vel cogitasse piaculum foret, quo verborum tamen pompae satisfiat, ut me porro ames, rogatum volo.

Variatio 5. Magna affectus tui vis ex epistola tua elucet; multa illic est nostri memoria, ut nihil fieri potuerit honoratius, nihil mihi acciderit jucundius. Non levi fortassis te affecerim injuriâ, si rogarim, ut in isto amore perseveres: levitatem enim in te amantissimo mei viro accusari viderer. Rogo te tamen, atque ideo rogo, ne qvicqvam ab amore consueto alienum admisisse videar.

Variatio 6. Mirificam è literis tuis accepi voluptatem, qvod in memoria ma penitus nomen nostrum insedisse intelligam. Nihil igitur tota cogitatione

Variatio 7. Onos felices, qvi literis tuis non solùm honorati, sed studiis officiisque tuis ornati sumus! Quod si ad hunc officiorum cumulum perennitas accesserit, omnia à te habebo: sed parum circumspectè habiturum me dico, qvi jamdudum in plenissimam animi tui possessionem missus, nunqvam, nisi temeritatis te accusem, inde ejici possim. Dabis tamen veniam, si ex more literarum iterum iterumque te, ut in amore perseveres, rogaverim. Paulo enim meticulosior et [Griechischer Text] amor esse solet.

Variatio 8. Si qvid rerum mearum gratum mihi unquam fuit, ut [Griechischer Text] esse solet, nihil sanè magis me movit, qvam honorifica ista nostri memoria, qvae in literis tuis paginam utramque facit. Qvid mihi optabilius, qvid suavius, quam ut firmissimam hanc habeam tuam benevolentiam. Rogarem te, ut hanc mihi serves, nisi levitatis suspicione tam praeclaram opinionem tuam ferirem. Qvoniam verò vulgo ita fieri solet, ut, qvi officiis certant, etiam verborum prodigi esse soleant, te, ut favere mihi porrò velis, non rogo solùm, verum etiam obsecro.

Variatio 9. Vide qvanta in te sit suavitas, qvi non literas tantùm humanissimas mihi dedisti, sed tot laudibus praeterea ignobile nomen nostrum cumulas, ut mihi nunc ipsi placere incipiam, postqvam apud te tam gratiosum me esse intelligo. Serva mihi hunc animum sartum integrumque, vir maximè. Sed parum ego catus orator ad te venio, qvi, cum ita rogo, laesae amicitiae reus videri poteram, dum suspicioni levitatis aut inconstantiae locum apud me reliqvum esse ostendo. Eris tu vel non rogatus noster. Neque tamen has preces nostras, si te rogavero, in sinistram partem rapies: Facio enim, qvod ii, qvi amicitias ambiunt, facere solent, ut precibus verbisque obtundant, studiisque omnibus amorem eblandiantur.

Variatio 10. Non mediocrem animo voluptatem cepi, cum tuas legi, tot amicitiae tuae cumulatus documentis. Quam his favoris tui tropaeis triumpho? Rogarem te denuò, nehunc favorem nostri ulla obliterari oblivione sinas, neque te aliorum insusurrationes mihi auferant, si propensissimam voluntatem tuam ulla diffidentis specie tentare fas videretur. Scio mememorem monere et currenti calcar addere; Nam vel suspiciones meas tuis officiis vinces: Oro tamen ut amare nos pergas, potius ut officioso meo pudori consulam, quam ut fidem tuam ulla suspicione adspergam.

Exemplum VI. Variatio Formulae per Figuras.

1. Est Cognitio. Quod rerum tuarum major mihi cura sit, qvàm mearum, id tibi puto certis speciminibus esse cognitissimum. Dubitare certè te nunquam sinam.

2. Ignoratio. Quanti tibi mea fides sit, ignoro equidem. Eam mihi esse scias velim, ut vehementiùs de salute tua laborem, quàm mea.

3. Ostensio. En dextram cum hoc calamo! En fidem cum hoc animo, quinon tam suus, quam tuus est! et qvem nullae tangunt curae nisi tuae.

4. Narratio. Qvid alii de fide sua tibi narrent aut jactent, parum tu adanimum revoca. Id scio, surdis saepe narrari fabulas, cum amicorum fidem imploramus. At haec ego tibi narro, non fabulas, sed amici oracula: Nihil mihi amicitia tua esse jucundius, qui fortunas tuas inter meas reputo: salute tua meam contineri existimo, cujus ego majorem, quàm meae ipsius, rationem sum habiturus.

5. Didascalia. Qui nihil nescis, id unum à me docebere, vel reclamantibus Philosophorum Scholis, ne numero qvidem differre amicos, ac nos praecipuè; cum te in mei velut possessionem dudum vocaverim. Qvicqvid tu volueris, id ita volo, ut nec mea voluisse cupidius; qvicqvid jusseris, ita exequar, ut nec mea exeqvi promptius possim.

6. Affirmatio. Crede mihi, nihil est, quod tuâ causâ non velim. Velme ipsum, si jusseris, odero, ut amem tua.

7. Negatio. Nunquam fiet, ut à meo animo tuus vel latum unguem dimoveatur. Pereant, qvi inter nos divortium volunt. An unquam per me desertae jacuerunt res tuae? Nunquam. Citius mihi oculos, os, manus negaverim, qvàm ut illos ad nutus tuos caecutire, hoc ad jussa tua obmutescere, has tibi compressas atque desides esse patiar, qvi tuo spiritu magis vivo, qvàm meo; tuis oculis magis mihi prospicio, qvàm meis; tuo ab ore pendeo; tuis manibus fulcior atqve sustentor.

8. Ironia. Qvi suis utilitatibus ducuntur, suis in rebus gerendis, opibus corradendis, centimani Briari, in aliorum auxiliis vix Scaevolae, eos amicos appelles, iis committas, si qvid rectè curatum velis. Sint procul à nobis istae virtutum et amicitiae pestes! Ame nihil eorum metues. Patet tibi cum animo fides, hominis magis tibi qvàm sibi obnoxii, magis tuis rebus, quàm suis rebusinvigilantis.

9. Reticentîa. De rebus tuis angeris? Me vide; in me recipio. Sapienti satis.

10. Praeteritio. Non dicam jam, qvanta in me tua semper fuerint merita: vivunt tamen illa, ob oculos versantur, manibus palpantur, aures vellicant, animo insident, ut mearum citiùs rerum, adeoque mei ipsius, quam tui tuarumque rerum, me capiat oblivio.

11. Jusjur andum. Ne vivam, nisi vivo tuus. Hos ego oculos tango, quibus #e fero. Hanc ego dextram testor, fidei mei pignus, nihil me omissurum diligentiae,

12. Tesiatio. Qvid tui causa fecerim, tuae magis depraedicant, quàm testantur literae. Qvid porrò facturus sim, faxo, ut re potius ipsâ qvam meo tibi testimonio constet. Ubi enim in rem praesentem venero, ita ad ea, quae sunt è re tuâ, animum advertam, acsi nullo in momento res meas sim positurus.

13. Animadversio seu Epitasis. Accedam ad res tuas curandas. Nam meae sunt: meae sunt, qvia tuae. Tu amicum me habeas, sed inertem, sed suarum rerum satagentem, sed amici rebus securum? Adeone tua tibi vel diffidentia vel modestia imponit, ut sidei amici nihil com~ittas, nullum humeris onus ejus imponas?

14. Parenthesis. Si me amas, (amas autem, qvàm qui maximè) non committes, ut ab alio (alii enim alia magis et sua, quàm tua curabunt) res tuae curentur; qui non ut alienas (nihil enim inter amicos alienum est) sed ut meas, et plus quam meas, planeque ut tuas curabo.

15. Correctio. Tantum mihi non est à rebus meis otii, aliena ut curem; sed curo tamen tua. Imo haec non sunt aliena, sed mea. Sed ego illa curo, plus, qvàm mea, quo tu plus oculis istis acme ipso mihi charior.

16. Repotitic. Qvoties tuas mihi literas mittis, toties praeconis cujusdam voces audire vidcor, qvi mihi suum hoc age inculcet. Hoc scilicet age, non quod tuum est, sed amici tui negotium. Qvod ideo magis tuum est, qvia non est tuum, sed amici negotium.

17. Admiratio. Papae quàmtu mirabilis homo! Novum hoc mihi monstrum est; nova in amico, in familiari, verecundia, tam intempestiva modestia. Non audes in me rejicere tuanegotia, cui nihil magis est in votis, quam tuaut impleat vota, et in tuis sua?

18. Exclamatio. O fortunatum illum selicemque diem qvo negotiorum tuorum me facis participem. Jam demum te verè amo, quia te me amare video, ut fidei meae aliqvod specimen reqviras, quam ita tibi totam cum animo ipso addico, ut nec ipse in aliquam ejus partem admitti velim.

19. Exaggeratio. Quis credit, tanti tibi nomen meum esse, ut negotio tuo arduo conficiendo homuncionem huncpraeficere non dedigneris. Ego verò tanti beneficii memor, omnem ei rei curam, operam, diligentiam, nervos, Vires, vitam spiritumqve ipsum impendam.

20. Extenuatio. Res tuas benè ut curem rogas. Qvàm hoc rogare ridiculum est. Hominem tui amatissimum studiosissimum te, qui qvâ polles autoritate, imperare potes, quo flagras amore, debes. Jube, impera, tuus sum, mancupii tibi jureacquisitus: quanquam et tuae mihi preces, quemadmodum magnatum, sunt imperia. Nunc cum me rogas, currentem incitas; qui, tui ut maximam habeo reverentiam, ita majorem rerum tuarum curam gero, quàm mearum.

21. Memoratio. Memorem mones amice. Et nunc haerent mihi in animo

22. Praesagitio. Qvae mihi in mandatis dedisti, eâ, quâ debeo, side exsequor: et jam nescio quid mihi animus praesagit boni, fore, ut qvam primum ad vota tua, imò supra illa, expediantur. In me, qvod accredas mihi velim, mora non erit ulla: Id enim praedico tibi, habiturum te quidem aliqvos, qui res tuas eâ, quâ suas, diligentiâ, neminem, qui majori quàm suis impendit, curaturus sit.

23. Dubitatio: Tene audiam potius, an me, dubito. Tu rebus tuis rectè curandis me praeficere vel non vis, vel non audes. Ego verò volo, et si me audis, tibi, ut mihi, quae vis, imperes, impero. Res enim tuas diligentiùs, qvam meas, curabo. Amici non sumus, si tu, an imperes, ego, an faciam, dubitemus. Neqve tu fidem meam in dubium, scio, vocabis, nectuam ego fiduciam.

24. Inquisitio. Nunc ego qvaero abs te, qvare alii potius, qvàm mihi res tuas curandas com~iseris: qvando me vel infidum vel negligentem in rebus tuis inveneris, qvi plerumque à meis, qvàm à tuis, sum omissior. Justas certe conqverendi adversus te cansas habeo, Actio constituetur. Tumihi et reus et judex eris, nisi te ipsum condemnaveris, cave ne te condemnem. Centum enim epistolarum numerum solves, anteqvam te absolvam.

25. Interrogatio. Ain vero? Non te mihi gravem rore tuis negotiis? An hae amico, an te, an me dignae voces sunt? Quâ tu mihi fronte id occinis? quo animo: an mea tibi fides suspecta? An tua ego unquam segniùs curavi? An meae sunt tot occupationes, ut tuis excludar? fuitne semper major apud me in tuis, qvàm in meis rebus, sollicitudo? Qvis obseqvio, officiis, industria promtior? responde, si vir es; defende te, si amicus.

26. Responsio. Visne ut in me negotii hujus moles recumbat? En Atlantem, qui ferat animo intrepido, nec latere infirmo. Vis hominem industrium, diligentem? En tibi, qui tua omnia ita geret, reget, gubernabit, ut nihil à te ipso amplius expectes.

27. Interpretatio. Amicus tuus sum, id est, res tua, Utere illâ, prout libet: verbo innue, occultos interpretabor sensus. Optimus amicus amici interpres est, i. e. omnia quae vult, ille volet alter. Manus alter alteri com~odabit; ora, animos, res amici curabit, plus quam suas.

28. Occupatio. Ergone nullum fuit è tot negotiis, qvae inter amicos qvasi dividis, cui me admoveres. Jam scio, iterum veterem mihi cantilenam occines: Totnegotiis circumsideris, ac penè opprimeris, ac nova qvaeris. Nolo tuâ facilitate abuti, nolo publicis detrahi, quae meis impendis tempora. Tu verò aufer mihi istas excusatiunculas. Non ita aulae servio, ut inservireamicis vel nolim, vel non possim. Totas citiùs dies, omnes, qvaesupersunt, horas, omnia momenta aulae et mihi eripiam, ut tibi tuisque rebus impendam. Aulam denique ressuas sibi habere malim, quam, ut à tuarum mihi rerum cura sit discedendum.

29. Fictio. Qvod rerum tuarum curam mihi imponis, gaudeo: committe

30. Imaginatio. Jam videor mihi te videre morosum, metitabundum, circumspicientem omnes angulos, circumcursitantem omnes plateas, prensantem amicos, quos in negotio tuo expediendo consulas. Ad me non respicis. Qvin dic, quid velis. Illud mihi Pythagoreum: [Griechischer Text] , tibi erit [Griechischer Text] . Ni enim ego, qvicquid tu dixeris, ita effectum dederim, ut ipsenon possis accuratiùs, omnem apud te fidem decoxero.

31. Expressio. Ego tuas res non curem? Plus quam meas. Si Jovis qvadrigas inscenderis, aut Diogenis accenderis lucernam, parem in alio fidem frustra qvaeras. Manibus pedibusque saxum hoc tuum volvo. Si mihi centum linguae essent, centies haec tibi inculcarem; nihil esse, qvod non tui causa cupiam. Si centimanus essem Briareus, vel centies effecta darem, qvae semel tu facta cupis.

32. Prosopopoeia. Si charta haec consiliorum meorum particeps loqvi tecum posset, qvae vellem, candorem tibi nostrum vel ipso coloresuo confessa desideria nostra panderet, quibus in obsequia tua rapimur. Si ipsa fides haec scriberet, me puto rebus tuis unicè commendaret.

33. Apostrophe. Agite ergo. Ite literae nostrae ad virum nostri amantissimu~. Ite atque haec ei in aurem: Heus tu, si quid curatum velis, huic homini curandum da.

34. Ratiocinatio. Nulla mei tibi cura est. Quid ita? Rogas? Qvia nullam mihi vis esse tui tuarumque rerum curam. Ego vero rogo te non solùm, sed et pro jure meo contendo, ut in earum partem me admittas. Debes enim, quia amicus: velle debes, qvia fidei meae certus. Ejus puto non pauca habes specicimina. Qvid enim? Annon semper ita curavi res tuas, ut nec tu ipse diligentiùs?

35. Conclusio. Amicus meus es. Ergo fac, ut te videam, non nomine, sed opere ipso talem. Feci, inquies, juvi, qvibus potui, re, opera, consilio. Sed tuo bono, mutuus amicorum amor est. Ergo et reciproca sunt officia. Nisi enim respondere officiis me velis (cupio certè, quam qui maxime) cum omnia mei causa agis, nihil agis, ac ipso beneficio es ingratus.

36. Epiphonema. Cum in omnibus et consilia et operam tuam reqviro, ita omnia agis mea, ut nec ipse diligentiam meam reqviram. Ego vero cum tui causa omnia agere velim, ne minimâ qvidem in re nostrum desideras officium. Ista qvidem vis, aut, ut mollius dicam, fraus est. Heu qvàm est miserum, ita vivere, ut, si vel maxime nolis, vivas tamen ingratus! Quam est hoc in amicitia ambitiosum! addo, quam callidum! Ut solus bene mereri videaris, amici excludere officia.

37. Compendium. Nihil est, qvod tibi tuarumque rerum com~odo impendere nolim: Nihil adeò mihi dulce est et suave, qvorum ego jacturam non facere malim, quam ut tuae amicitiae per negligentiam meam vim inferam. Plenum tibi in operas, res, consilia, fortunas, salutem, vitam deniqve meam, jus transscribo, atque ut paucis multa dicam, tibi toti me totum.

38. Perplexitas. Qvid agam? Hinc animum timor distrahit: hinc amor: illinc mea etiam comoda. Hujus ego Jovis in me fulmina temerè concitare nolim. Te utiratum mihi habeam! Sancta amicitiae lex prohibet. Com~oda mea ut negligam? Amici, uxor, liberi intercedunt. Qvid velim ego nolimve nescio. At certae tui causâ vel cum salutis meae dispendio velle omnia debeo.

39. Approbatio. Hem istud est amicum esse! O factum bene! Beasti me tuis literis, quibus rerum tuarum curam mihi imponis. Jam te amicum esse sentio, tuque me eum esse, faxo sentias, cui statutum est omnia ferre atque pati, quam ut in te aut in fortunas tuas iniquius aliqvid constituatur.

40. Imperium. Hoc tibi edico, severitate plus quam praetoria, ne cuiqua~ alii, quam mihires tuas com~endes. Eam tibi legem jus amicitiae ponit, sanctum, inviolabile: ut parendi mihi necessitatem imposuit, plus in rebus tuis, quàm meis laboraturo.

41. Admonitio. Qvidvis impera. Dictum factum. Visne curem res tuas? Meae erunt.

ne mihi magis, quam tibi ipsi diffidas.

42. Obsequium. Non ero, ut ille in fabulâ ad mandata claudus, caecus, mutus, mancus, debilis. Quae enim apud Maronem ventorum Deus, mihi tibi liceat, non fumos vel ventos vendenti.

43. Blanditiae. Nunc amo te, anime mi, ocelle jucundissime, cum in negotiorum tuorum confortium me admittis, qui tuis im~ori malim, quàm meis immorari.

44. Salutatio. Salvete mihi vel centies, quae salvum mihi nunciastis amicu~ nostrique memorem: ut vos exosculor: ut lego lubens! Nihil enim ista memoriâ mihi accidit suavius: praesertim, cum ea obseqviis officiisque mutuis fovetur. Quaecunque etiam jussa feratis, ferte, mea semper reportaturae obsequia.

45. Apprecatio. Dii te ament, Amicorum optime, pro amore in me tuo. Jam enim (qvod bonum faustumque tibi mihique sit.) totum expedivi negotium: tam benè processisse primum hujus amicitiae specimen, tui causa gaudeo, mei causa triumpho, qvi omnia moliturus sum, ne paenitere te amicitiae meae possit.

46. Venoratio. Gravissimum est, qvod fidei meae commisisti, negotium, ac

47. Abominatio. O factum male! Annon pluris tibi sum, quam homo ille mercenarius, cujus tu fidei res tam arduas commisisti? Aufer lucellum illi, et aberit fides, quae non excedit loculorum amplitudinem. Certiora à me, quam ab illo homine, rei tuae praesidia expectare potuisses, debuisses. Ut tuas enim erigerem res, vel meas paterer desertas.

48. Objurgatio. Verberavi te hactenus cogitationis tacito duntaxat convitio, nunc te palàm objurgo, Euclionem temporum, praedonem literarium, helluonem librorum, amicitiae desertorem, caulae tuae proditorem: qui in tam arduo tuo negotio non tantum tibi otii sumis, ut amico res tuas commendes, qvi certè diligentius qvam suas, aut tu ipse tuas, gesturus esset. Dicam ego hanc tuam vel socordiam, velsuperbiam, vel astutiam? Nam certe vel salutis tuae curam abjecisti, vel me huic rei ineptum existimas, vel denique hoc tam pertinaci silentio artes quasdam, qvibus dissui amicitia solet, alere mihi videris. Vel mores tuos muta, vel amici nomen abjice.

49. Irrisio. Vis scire qvid agam: Albis, qvod ajunt, dentibus te rideo, qui dignum abstulisti diffidentiae tuae proemium: cum amicum haberes, cui securè crederes omnia, quaesivisti alios, qvorum vel malitia, vel negligentiâ res in summum discrimen tuae deductae. Nunc, cum nemini obtrudi possunt, ad me itur.

I nunc, et impone illis negotia, qui tam pulchrè tibi imponunt.

50. Execratio. Malè sit morbo illi, qui me hactenus rebus et meis et tuis subtraxit. Nunc postqvam ille à me recessit, ad me redeo, et ad te, et ad tua negotia, qvantus quantus sum, omni fide, officio, servitio, tuus.

51. Optatio. En erit unquam

Totos ego menses compressis manibus sedeo, totos ego annos expecto, nec quicqvam in literis tuis comparet, in quo fidem periclitari velis, quam tibi propriam perpetuamque spondet amicus.

52. Vocatio. Ubi jam sunt illi Aretalogi, philosophâ suâ sententiâ, ignavâ operâ? Jam veniant, et virosse praestent, verbis adeò splendidi. Nunc illi delitescunt, nec quisquam eorum domi est. Tu, si sapis, veteribus amicis, quorum tibi spectata fides est, utere. Inter eos me habes semper tuum, et [Griechischer Text] . In tua sum potestate, et quae de tuis in mea esse vis, in tua esse non desinent.

53. Votum. Si qvid habes, in quo amici fidem reqviris; en! tuus sum; ad aram enim fidei me tibi nunc sisto. Tibi victimam me voveo: Tibi me totum omniaque mea confecro.

54. Obsecratio. Non desinam te ratigare precibus, ut meâ tandem utaris amicitiâ, nisi ipse habeas inutilem: quâ ne me afficias injuriâ, tibi supplico. Quanquam vulgus, ut vetus habet verbum, amicitias utilitate probet; vinculo tamen aliqvo amicitiae illae contineri debent, ne collabascant.

55. Commendatio. Quimultos commendare tibi soleo, nova apud te commendatione ipse apud te egere mihi videor. Adeò enim oblitus mei es, ut operam nostram nullà in re desiderare videaris; cum nullis libentius quam tuis rebus curam intendam.

56. Concessio. Scribe modo: tuis ego desideriis subscribam. Nihil ita meae potestatis erit, ut non ipse velim tuae. Omnibus, quibus potero, officiis tibi commodaturus.

57. Gratiarum Actio. Gratias tibi ago, qvod magno me beaveris beneficio. Quod enim majus contingere amico beneficium possit, qvam ad officia benehciaque invitari? Utinam eorum aliquam partem implere possem, qvae ad Te ornandum pertinent.

58. Recusatio. Odi aulicos illos verborum apparatus, qvibus adversus Amicum uteris. Annon nosti Graecum illud: [Griechischer Text] . Nolo blanditias, jussa volo; qvae, quo severiora, eò mihi blandiora: qvò tu me minus rogas, eo promptiora tibi mea erunt officia.

59. Exultatio. Cum meâ diligentiâ effectum tibi viderem, qvod tu efflagitabas cupidissime, exultare laetitiâ et triumphare gaudio coepi. Et hunc egoà negotiis tuis fructum primus capio, primum hoc mihi quod sit gaudium, tuum vero secundum. Qvam affectui meo praerogativam non invidebis, ut, qvi studio acefficiendi desiderio me ipsum et industria praeveni, tua qvoqve gaudia praevenirem.

60. Jactantia. Nunc ego de rebus tuis benè à me gestis gaudeo: Hanc enim mihi gloriola~ in hocamicitiae certamine vindico; nulli fide, diligentiâ concessurus. Tu modò cave, netua vel diffidentiâ vel socordiâ gloriae huic nostrae quicqvam detrahatur; qvam ita custodire cupio, ut, si idem mecum velis, res tuae jaceant nunquam.

61, Gratulatio. Jam licet acclamem tibi feliciter et mihi, de feliciter expedito negotio; nec potes tam tibi ipsi, aut alii tibi ita gratulari, ut ego mihi gratulor, atque in sinu de hac felicitate tua, qvae et mea est, gaudeo. Nihil enim mihi gratius unquam accidet, quàm si per meam operam grati aliquid tibi accidere possit.

62. Plausus. Plaude, jam peracta tua est fabula. Ego Roscius in hâc scenâ personam tuam perbellè tractavi. Successit è voto res. Qvid vis amplius? Tibi plaudo.

quos tibi industria mea extorsit. Plura tui causâ, si velles, vellem.

63. Ejulatio. Heu mihi! Adeone me à bonâ fortunâ derelictum, ut tui causa efficere nihil valeam, qvi velim omnia. Non eqvidem omnia possumus omnes, in aulis praesertim, in qvibus ab unius Jovis nutu pendent omnia. Sed et hîc interdum Semideis et Diis Tutelaribus et Satyris aliqvid licet.

64. Exprobratio. Satisne tibi causae esse ingrato putas, qvod omne inter nos amicitiae com~ercium sublatum velis Nam certè amicitiam sustulisse mihi videris, qvi fomenta ejus tollis, ac ista mutuorum officiorum solatia. Qvaenam haec satietas est? qvod fastidium te à nobis abalienavit? Omnes alii etiam, quos non satis nosti, à Tehabent, qvod agant; ego nihil, qvi et animo tibi sum conjunctissimus, et rerum tuarum gerendarum cupidissimus.

65. Poenitentia. Jam penè promissorum meorum me poenitet, cum tam segniter res tuae mihi procedant; non mea qvidem, sed unius moratoris culpa. Haec mihi penè qvotidiana sunt supplicia Ipsa itaque necessitas mihi manum injecit. Ubi removero haec obstacula, ita res expeditas dabo, ut nec mepoeni ere laboris, et hujus ipsius taedii possit, nec te meae amicitiae.

66. Spes. Benè te sperare jubeo: In portu enim tua causa navigat, jamqve ad optatum finem res omnes spectant. Jam gaudeo impletas Tibi esse à me spes tuas, quas de me conceperis. Atque ut ita semper speres, rogo. Ego illud operam dabo, nespes tuas fides nostra destituat.

67. Desperatio. Qvanta spe decidi! Actum de amicitia nostra est! animam agit, nisi tu succurras. Ne qvid enim dissimulem, non mediocriter animi angor, qvod ab alio quam à me, cujus tamen fidei olim credebas omnia, negotia tua velis curari. Ego vero ad insaniam cupio. Tu vide, ne hoc moerore et desiderio contabescam. Jam istae resmeae mihi sordent, ipse mihi displiceo, cum displicere tibi studia mea video.

68. Timor. Metue, ô bone, quem non metuis. Habemus interdum amicos, qui blandi sunt oris, amari verò pectoris. Ego profecto non parum tibi tuaeqve causae metuo, qvi parum adeo tibi ipsi metuis. Mira alacritate omnia observo, omnia etiam tuta timens. Notae enim mihi sunt hominum insidiae. Atqvi ita, spero, lento et suspenso gradu ipsam causae arcem invadam.

69. Verecundia. Pudore confectus penè sum, cum à rerum tuarum curâ exclusum me esse sentio, qvem unum atque unicum amicum appellare toties conluevisti; qvituis rebus eam semper adhibuit diligentiam, qvam non adhiberet vel suis vel aliorum negotiis. Nunc itaque verecundia deterritus, pluribus te verbis non rogabo, ut qvicqvam mihi oneris imponas: Metuo enim, ne si repulsam feram, secundo pudori animus ipse succumbat.

7. Audacia. Magnum in me facinus tui causa suscepi: jacta jam est alea. Atqve utinam videre posses, quo vultu, qva confidentia, qvibus cervicibus, qvospiritu, negotia tua subeam. Nulli cedereparatus, nec ipsos equuleos formida

71. Impudentia. Jam ergo os ferreum et perfrictam tibi frontem opponam, qvi nullis moveri precibus potes. Ingeram me negotiis tuis vel te invito. Velis, nolis, morem te mihi gerere oportet, homini, qui eâdem, quâ haec à te audacia petit, (animos enim addit amicitia) effecta daturus est. Si me importunius haec flagitare miraberis, cogita non erubescere amici literas.

72. Eccandescintia. Totus in fermento sum, neque cui succenseam scio. Non mihi: Nihil enim eorum, qvae ad rerum tuarum curam spectant, è manibus dimitto. Indignor tamen, ac propemodum ringor, me nihil adeo promovere. An itaqve cum fato meo expostulem? Sed et hoc stultum est, et homine prudenti indignum tibi videbitur. Ego potius in patienti desiderio tempus illud, qvo tua mihi vota implere liceat, expectabo.

73. Minae. Qvae (malum!) ista cunctatio? Haec tua mihi verba aures circumsonant: Vae illi, qvi has mihi moras nectit, et cujus ego culpâ istam apud te suspicionem incurro! Si non fecero ignavo huic homini mala aliqvo pacto, me esse dicito ignavissimum. Habebis etiam in me vel Fabium aliqvem, qvi cunctando etiam res tuas sit restituturus.

74. Nemesis. Non ergo impunè tibi abiit ista nunc injuria. Jam par ego pari. Tu me à tuis exclusisti negotiis, ego te à meis. Jam disce inposterum, suo pretio amici aestimare fidem.

75. Miseratio. Miseret me tui, qvi adeò cum difficultatibus rerum tuarum conflictaris, nec ex iis eluctari angustiis potes. Ergone amici tui ita tibi excidit memoria, utin earum partem eum admittere nolis, qui eâ fide tua curat, ut fideliùs non possit sua?

76. Confessio. Nullae mihi magis curae, quàm res tuae, sunt. Eâ enim me, fateor, ambitione teneri, ut inter amicos tuos, et qvi plurimum tui causa cupiunt, principatum quendam affectem.

77 Deprecatio. Parce, precor, ô Amice: satis poenarum jam luimus. Citiùs enim aquâ et igni mihi inter dixeris, quàm officiorum communioni, quae ex amicitiâ oritur; sine qvâ vel ipsa mihi vita acerba est.

qvàm iis carere utilitatibus, quas tua mihi parit amicitia, qvaeque in eo praecipuè consistunt, si tibi ullâ ratione utilis esse obsequio ac operâ meâ possim. Quâ in re omnem pono diligentiam.

Exemplum VII. exhibet Imitationem quandam Epistolae 17. lib. 11.

Amplificatio prioris exempli. Periodus. 1.

1. Tantis ego à Te beneficiis ornatus auctusqve sum, ut nulla mihi dies eorum memoriam exstinguere possit, nullo qvantocunqve officio vel partem tuorum meritorum assequi me posse confidam.

2. Nam quanquam diu multumque in omnes occasiones intentus, omnibus votis qvaesiverim, qvâ in re parem, non dicam, gratiam tibi referrem, sed gratum saltem animum et beneficii memorem ostenderem; de spe tamen illa conatuque adhuc sum depulsus.

3. Itaqve tot meritis tuis obrutus, tet nominibus tibi obstrictus, verecundè dubitanterque tibi scribo, cum grave sit viro prudenti, novum nomen facere, qui in veteri penè conturbet.

4. Persricabo tamen frontem, neqve nunc humanitate tuâ abuti grave mihi erit, postqvam semel verecundiae finessum transgressus.

II.

1. Non, ut arbitror, animo tuo excidit, cui nihil mearum rerum ignotum est, et cujus in sinu omnia deponere consuevi: quibus me beneficiis ornarit Agapetus, quibus praesidiis, consihis, opibus, cum fortunae iniquitate colluctanti subvenerit, qvam fidenti animo partes ille meas semper susceperit.

2. Accedit com~une omnium hominum suffragium, qvi ut integritate spectatum, civilis officii non ignarum, notaeque et expertae fidei hominem, in coelum laudibus extollunt, omnibusque in exemplum proponunt.

III.

1. Senatoris locum fato affinis tui non ita pridem vacuum cum multi affectent, nemo unus, me qvidem judice, est praeter Agapetum, qvi in locum demortui surrogari mereatur.

2. In amplissimum hunc ordinem ut cooptetur ille, cupiditate ardet incredibili; etsi nihil amititiosius more prensatorum facturus sit, qvi satis in virtute suâ praesidii ad Spartam illam ornandam se habere existimet; nisi fortè futuri sint, qvi modestiam ejus suam putârint occasionem.

3. Quare amicis illi opus est, qvi dextram porrigant, qvi suis nervis rem agant, suis consiliis viam muniant, ut totum ex sententiâ ejus negotium conficiatur.

4. Qvod nisi fiat, ne ille cum omni solertiâ suâ jaceat vereor, et nunc qvidem illa sine exitu deliberatio futura sit.

5. Qvâ in re si juvare ipsum, ut sane potes, volueris, omni observantiâ, omnibusque officiis te prosequetur, et ut parem referre gratiam possit, omni conatu enitetur.

IV.

1. Nam si per ordinem vestrum oculos circumfero, singulorumque rationes et consilia perpendo, Tu solus eris, qvi et me et illius cogitationes officiis vicerit, atque adeò omne desiderium nostrum exhauserit.

2. Novi enim tuum ingenium, qui, qvicqvid facere statuisti, prolixè cumulateque facis, proque amicis omni contentione tibi dimicandum existimas.

3. Multum praeterea in Senatu nomen tuum est, qvi omnia prudentiâ tuâ gubernas et moderaris, ut gravius futurum sit verbum tuum ad illam rem unum, qvàm aliorum sexcenta.

4. Nec metus nobis ullus erit, ne te aemulorum auferant consilia: amas enim hominem, atque ita amas, ut omnia, dum~odo cupiditati illius satisfacias, sis postpositurus.

V.

1. Quare, etsi in hoc negotio apud Te Virum prudentissimum proficere possumus suadendo, gratia tamen nunc contendimus et rogando ut Agapeti nostri causam omnem suscipias, et ad eam voluntatem, qvâ ipsi cupis, meâ qvoqve com~endatione tantus cumulus accedat, qvantum me abs te amari mihi perspectu~ exploratumque est.

2. Sic enim tibi persuadeas velim, si ex nostrâ sententiâ rem conseceris, omnium tuorum officiorum, qvae et multa et magna sunt, unum hoc optimum maximumqve me existimaturum.

VI.

1. Verùm de me, ut tibi videbitur: tacita enim haec relinqvam; tametsi officium necessitudinis minime videtur repudiandum.

2. Neque enim in Reip. negotiis amicitiae jura vel planè abjicienda vel dissimulanda sunt: neque omnino peccabimus, si utriusque rationes, cum à decoro et honestate non discedunt, cum doli utilitatisqve nostrae abest suspicio, conjunctas habeamus.

3. Magni verò hoc ad Remp. interest, si ad gravissima consilia hoc praecipuè tempore accesserit, et amplissimo ordini adjungatur homo non opibus tantùm et amicitiis florens, sed peritiâ et usu rerum insigni ad omnia instructus, ut qvi in qvascunque partes versatus semper [Griechischer Text] sibiqve similis existat.

4. Non dissimulabo et illud, qvam ob privatas rationes te in eo esse consilio expediat, qvi publicam utilitatem, cum oportunissimam se tibi jam occasio praebeat, in tuum com~odum convertes.

5. Magnus quoqve ad honorem gloriamque tuam cumulus accedet, quem omnes Reipublicae bono invigilantem, de salute civium sollicitissimum, in oculis ferent, et in coelum laudibus extollent.

6. Quare è manibus tibi tam splendidam occasionem labi non patieris: In qvamcunqve enim partem agitaveris negotium, omnes Viri, amici boni, addo et Senatoris numeros implebis. Senatus in te fidem et honestatem, Agapetus noster favorem, ego amorem, omnes in Te officium studiumque praedicabimus.

Exemplum VIII. ex Epist. 4. lib. 10. ad Famil.

1. Etsi rarus ad nos hospes venit Agapetus, ita tamen attemperatè hodiè venit, ut quasi Deus è machina advolasse videretur. Magnae mihi voluptati fuit, variis de rebus miscuisse sermones, qui ne momentum quidem horae perire mihi passus sum, qvo non ab ore ejus pependerim. Erat enim vel eam ob causam jucundior haec confabulatio, qvod consilia, animum, mores, atque adeo vultum mihi tuum in suavissimis sermonibus suis qvodammodo repraesentaret: nam vel ex oculis ejus legere poteram, quae literis tuis com~ittere non es ausus.

2. Mirificè ille mihi tuam in re bellicâ peritiam singularem praedicavit, qvae qvotidie magis enitescit, et nunc majoribus qvasi theatris proponitur. Nihil dicam de justitiâ tuâ, qvâ provinciam tuam gubernas, sagacissimus consiliorum omnium moderator, in qvâ ille efferenda copiosus et frequens fuit. In rebus verò gerendis neminem te consideratiorem, et ad omnia momenta circumspectissimum, et praesenti animo esse affirmabat. Accedunt virtutibus tuis tam variis tot rerum experimentis spectatis mira consuetudinis suavitas, facillimi mores, aditus mollis, minimè triste ingenium, quo quasi coagulo et vinculo familiaritares

3. Qvod vinculum, qvae res deest nostrae conjunctioni? Nam à pueris et à majoribus vetustus amor, consuetudo, studia paria, excreverunt, et quantum memoriâ praeterita repetere possum, mutuis semper officiis parentes, filii, assines, cognati, certavimus. Te jam inde à puero delegi, quem amarem, qvem in sinu foverem omnibusqve deliciis provocarem, et coaluit cum ipsis annis nostra familiaritas; ut ab aetate, ita à virtute qvotidiana sumens incrementa, cum studio meo, tum judicio tuo confirmata.

4. Hinc est, qvod mirabiliter tibi favemus, te tuâ virtute frui cupimus, dignitatis tuae amplificatores. Cujus eò majorem rationem habere debemus, quo arctior mei tuique honoris est conjunctio, ut de salute meâ sollicitus mihi esse videar, cum in tua laboro.

5. Vide verò, qvantum tibi decoris, qvantum dignitatis adjunxeris, qui summis ornatus honoribus in illud ascendisti fastigium, qvo abjecti aliorum animi non pertingunt. Ipsa tibi virtus hanc gloriae viam patefecit, illa facem praetulit, illa signum sustulit, illa solida honoribus tuis fundamenta subjecit. Comitata verò res tuas est in usitata qvaedam selicitas, et quaedam com~oditas, prosperitasque vitae. Nam cum omnibus opibus circumflueres, facilè molestias omnes avertisti, contentiones malevolorum superasti, ut nullae jam amplius tempestates tibi sint metuendae. Atque illa omnia consecutus primo aetatis tuae gradu, eaqve adolescens ornamenta habuisti, quae viri demum magnis laboribus molitionibusque vel exblandiri solent, vel extorquere. Expugnasti aemulorum machinationes, qvas velingenii tui acie praevisas summovisti, vel animi tui constantia oppressisti.

6. Nihil equidem cogitatione complecti possum, qvod tuae dignitati accedere possit, nisi unum illud, qvo per omnium annalium memoriam triumphare poteris, ac immortalem tibi lauream suspendere. Vides misera haec et calamitosa Reip, tempora, quae jam aliqvot procellis submersa penè fuit, Illi tetotum impende, ruituram et propemodum jacentem erige, libertatem exstinctam in vitam revoca, cives sibi ipsis redde, consiliis, ope, omnibus illis praesidiis, quae vel prudentia tibi luggessit, vel fortuna com~odavit. Nam si quis mihi rerum illarum sensus est, hanc ego palaestram nulli, nisi tibi, designare possum, in quâ ingenii robur exerccas. Hanc viam ut ineas, ipsa te Reip. luctuosa facies invitare videtur: ipse svadeo, hortor, impello, vel socius, vel minister consiliorum tuorum futurus; ne sit, qvo mihi diffidas. Cujus tantum abest ut causam vel suspicionem habeas, ut de nullius hominis amore certior esse possis: qvi, ut tuâ causâ

7. Solet tibi etiamnum, ut puto, in mentem venire illius temporis (neque enim ulla te praereritarum rerum cepit oblivio) cum occuliae quaedam de te jactarentur voculae, ad temporum genium et indolem composuisse te mores animique sententiam, et timidiorem in nutibus aliorum observandis fuisse: Ac penè mihi persuasum fuisset, quod populi rumore spargebatur, nisi Te animumque tuum et mores rectiùs novissem, ut rumorem hunc, qui jam per se raucus factus est, contemnendum arbitrarer. Multa saepe silentio transmittimus et dissimulamus, autoritate et potentiâ aemulorum territi ac suppressi, cum alia omnia intus sentiamus, neqve in publicum consilia nostra proferamus, ne quid diffensione nostra et immaturo conatu turbetur, qvod idoneo tempore prolatam rem feliciùs ad exitum perducet. Idem te fecisse nulla dubitandi causa est, praesertim cum posteriorum temporum eventis mihi constet, non fuisse illum animi tui sensum, quem frons, vultus, verba atqve externa illa species tua, prae se ferebat.

8. Qvandoqvidem verò facta nunc est aliqva rerum com~utatio, nihilque jam obstat, qvominus publicae tuae voces audiantur, illaque in luce omnium proponantur, qvae mussitanda tibi antea fuerunt, nunc vel me non monente, qvae tua prudentia est, intelligis, quid tuorum sit nervorum, qvidve tua autoritate accedere rebus nostris momenti possit. Qvi aliorum vereri judicia antea debebas, et timidiusculè in nonnullorum voluntatibus haerebas, nunc non singula digitis dimetiri opus habes, cum tuum ad arbitrium caeteri libentissimè omnia conferant, dissensionesque malevolorum obmutescant. Exspectat te celsissima dignitatis sedes, qvi ad consulatum propediem vocaberis. Vivis in illâ aetate, qvae vires, nervos, efficacitatem, animum vigilem et ad omnia momenta circumspectum, com~odare rebus gerendis potest. Tanta praeterea sunt in te naturae et doctrinae praesidia, tanta virtutis ornamenta, ut nemo lingua, nemo manu promptior in senatu habeatur, et ad eloquentiam tuam Respublica tota qvasi attonita videatur. Circumspice senatum omnem, et quam habeamus Reipublicae speciem, animis oculisqve versa, nemo est, qvi ruenti libertati lacertos lateraqve supponat: unus solus inventus es, in cujus prudentia positas omnes nostras spes habemus.

9. Qvare nisi in te ipsum velis esse injurius, tuamque dignitatem vilipendere, qvae ut rectè factorum comes à viris bonis repudianda non est, et cujus amor honestis ingenitus animis essesolet: Illa tibi cura nunc unicè suscipienda est, ut gloria tibi cumulatior veniat, omniumque annalium memoria celebretur.

10. Ac sanè, si qvid ego rectè judico, nulla tibi firmiora esse possunt ad famam parandam subsidia, hoc tempore, qvo Resp. undique tempestatibus obsessa praesens exspectat naufragium, qvam si tu peritus gubernator à scopulis, syrtibus in qvietum libertatis portum deduxeris.

11. Scribo haec ad Te, sed verecundè et dubitanter: vehementer enim animi

12. In eodem prudentiae civilis ludo instituti sumus, atque eò uterqve consilia nostra dirigimus, ut salus populi suprema Reip. lex, ejusqve gloria et libertas integra sit et illibata. Finem itaque scribendi faciam, ne, qvae epistola mihi scribi caepta est, in librum exire videatur.

13. Tu verò ita existimes velim, solo amore, non inani aliqvâ in rebus civilibus [Griechischer Text] me inductum haec scribere. Interea persuasissimum habe, nullam in animum altiùs curam descensuram, quam quae in salutem dignitatemque tuam impenditur: Qvantum enim me ipsum diligo, tantum in te adhibeo diligentiae, qvi pro amici rebus tanqvam meis, omni, non modo contentione, sed et dimicatione, elaborabo.

Exemplum IX. ex Epistola 74. lib. 13. Cic. ad Fam.

Non puto te fugere, qvae et praesens tecum egerim, et per literas de Lucii Oppii familiaris mei et L. Egnatii negotiis. Et novi sanè tuum in me amorem et observantiam, ut non facilè crediderim, te rerum mearum et amicorum oblivisci velle, nisi et mei ipsius obliviscaris. Ne vero ipse et literis in te parcior, et in causis amicorum sequior videri possim, iterum de amicorum salute ago per literas; qvorum tu causam agas, etiam atqve etiam rogo; cavebisque qvantum in te erit, ne mihi iterata hac com~endatione acta sint agenda. De L. Egnatii negotiis inprimis velim cogites: nosti enim, qvanti hominemamem, qvanta sit nostra familiaritas; ut veleo solo, si me ames, ad desideria mea implenda possis debeasque permoveri. Puta eundem esse eum, qvi petit, et eum pro qvo petit: nec tam illi tu hoc officium crede, qvam mihi, exhibiturum; qvi in re meâ non magis laborarem, dum laboro in re amici, qvae etiam est é re meâ. Fac ergo, ne inter solos nos dispereatamor noster et illaudato perimatur silentio, qvod profectò fiet, nisi etiam aliis amoris nostri constantia sum~usqve animorum consensus innotescat. Sit ergo L. Egnatius quoque inter illos, qvi è facili tuo assensu cognoscat, qvanti tu me aestimes: ne ille dubitet, se à me aestimari. Triplicem itaqve amicitiam uno qvasi solidabis et conservabis officio, tuam erga me, meam erga te, tuam atqve meam erga L. Egnatium. Vide ne tam splendidam bene merendi occasionem praetermittas; qvod te vehementer rogo.

Excmplum X. ex epist. 75. lib. ejusdem.

Perscripsiante hos octo dies ad te de negotio amici, qvod multis tibinominibus ivi com~endatum: qvamvis propter silentium hactenus tuum vix, qvid sperare habeam, constet. Peccare in amicitiam nostram qvodam~odo viderer, si bis peterem à te, qvi vel ad nutum solebas esse promptus. Cum vero sciam, tantis te distineri implicariqve negotiis, ut facilè non quidem amicitiae officia, sed illorum maturationem, memoriae possint subripere, iterum mitto has meas, qvae aurem tibi vellicent, praesertim cum C. Aviani Flacci amor me ad scribendum adegerit, cujus causa #il non tentaverim, et mehercule debeo. Qvod si in memoriam haec tibi revocare attinet, qvae nescire te recens tempus non sinit, nosti qvid praesens ego non solum tecum egerim, sed et qvàm tu mihi humanissime responderis. Nec poteram facilè credere, abilfse tibi ex animo argumentum Epistolae, quam de eo accuratè scripseram. Sed putavi tamen, me ejus com~odis non vigilaturum, si aliquam scribendi occassonem praetermitterem, freqventiam literarum vocans in subsidium com~endationis. Non poteram deesse amico, cujus preces mihi sunt imperia: quamvis in suspicionem me à te adduci posse videar, qvasi indubium vocem eam, qvam semper hactenustam erga me, quam erga alios, exhibuisti, constantiam. lgnoscas tamen, si desideriis amici occupatus, vehementius flagitem; qvae et semper aeqvissima esse credidi, et tibi non ingrata.

Exemplum XI. Dilatationis Periodicae ex Ep. 3. lib 13. ad Fam.

In hâc multa ethymemata et argumenta coarctantur, ob qvae com~endari debeat Fusius Memmio. Epistola ita habet: A. Fusium, unum ex meis intimis, observantissimum studiosissimumqve nostri, eruditum hominem et summa humanitate tuaque amicitia dignissimum, velim ita tractes #ut mihi coram recepisti. Tam mihi gratum id erit, quam quod gratissimum. Ipsum praeterea summo officio et summa observantiatibi in perpetuum devinxeris.

Habet illa Epistola octo argumenta, duo à persona Ciceronis, duo à persona Fusii, qvatuor à personâ Mem~ii desumpta. Illa si singula Syllogisticâ formâ proponantur, magnus apparatus argumentoru~ nascetur: si per suaspartes, quas Rhetores tradunt, dilatetur, longe major apparatus erit. Primum argumentum est, quod sit unus ex intimis Ciceronis. Hinc talis Syllogismus: Qvicunque ex intimis meis est, illu~ prae caeteris debeo commendare. Atqui Fusius etc. E. Majori propositioni potest addi alia ratio: Nam amicoru~ com~oda sunt mutua. Minori addatur ratio per comparationem: nemo est inter amicos meos, cui plus fidam. Illustretur aliâ similitudine vel proverbio. Conclusio hîc omitti potest, et caeteris omnibus argumentis

Etsi non temerè amicorum negotia turbare soleo, nunc tamen hanc mihi epistolam imperavit amor, quim virorum optimo, uni ex meis intimis, debeo, qui me parario tuam se exorare posse amicitiam sperat. Et sunt sanè multa, quae me inducunt, ut hoc ipsi officium deneg andum non esse existimem. Nam cum meâ causâ ipsi cupio, tum tuâ; neqve ipsius virtus contemptim habenda est, quae vel majoribus theatris proponenda videbatur. Ac primo quidem ipso intimo amico fruor, quales tenerrimè amare solemus, inter quos prae caeteris mutua illa florere debent ossicia. Unus inter omnes amicos meos est, quem consiliorum socium omnique in cogitatione conjunctum habeo. Ac nosti, etiam inier amicos valere, quod vulgatoverbo dicitur: Multos esse laurigeros, paucos Phoebos: multos thyrsigeros, paucos Bacchos. Multos quidem habui et nunc habeo, qui mecum loquuntur suavissimè, quotidianas apudme salutes deponunt, verbis magnisici, linguâ sactiosi, inertes operâ: Neminem unquam, qui majori me observatione coluit, plusque benesiciorum in me cumulavit. Cui sane nisi memorem animum praeslitero (provocat enim amorem amor, et trabuntur benesicia benesiciis) ingratum me hominem ac inossiciosum omnes, tuque ipse, cum tibi illa von sint incognita, dixeris. Verùm non meo solum nomine ejusque in me meritiis

Exemplum XII. qvoè ligato in sermonem solutum convertitur Epistola.

Est et hoc dignum Tirone exercitium, ut poëticam orationem vinculis solvat, et ad orationis liberae habitum efformet. Facillimè hoc fit in epistolis Horatianis, qvae versu qvidem scriptae, ita tamen, ut sermonibus videantur propiores. Si enim periodos aliter formes, atque illa im~utes, qvae quodam~odo numerum et dictionem poëticam sapiunt, nullo negotio elegantem epistolam in soluta lingua conficies: cui usui accom~odatius erit, si aliqvando formulas ex Cicerone parallelas congeras, qvibus sensum eorum, qvae in Ciceronis epistolis occurrunt, eleganter varies. Idem qvoque tentare potoris in Ovidianis Epistolis, qvae plus habent poëtici, formularum tamen elegantiâ etiam cum Cicerone certant: quem

Quantitume facias, Claudi Nero, Septimius unus intelligit. Vehementer enim rogavit, precibusque suis quasi coëgit, ut commendare se tibi ac tradere vellem, hominem nec ingenio tuo, nec domo tuâ, qui optimos eligere soles, indignum. Nam quoniam me propiori tibi junctum amicitiae censet, facile quid apud te efficere valeam, ac me ipso quidem novit accuratius. Multa quidem causabar; sedcum verendum mihi esset, ne data me opera extenuare amicitiam nostram putaret, tui favoris meaeque potentiae dissimulatorem, aut utilitatum amici incuriosum, ut sequi meas rectius possem, atque ita apud amicum in culpam incurrerem; perfricare frontem apudte malui, urbanorum more hominum, per impudentiam extorquens à te, quod modestiâ vel non poteram, vel non audebam. Quod si apud te violatae modestiae, amici causâ, reus non tamen vituperor, rogatum te peramanter velim, ut in domesticorum tuorum numerum hominem bonum tibique, ut spero, ad omnia obsequia promptissimum recipere ne dedigneris.

CAP. XV. SYLLOGE EXEMPLORUM, Strictiore imitatione ex Epistolis Ciceronianis, quas Melchior Junius secundum omnia genera collegit, expressorum.

Epistola Commendatoria ex Epist. 9. libr. 6.

NIhil potest Agapeto nostro fieri jucundius, nihil nostri amantius. Quare ab ineunte aetate illum omnibus horis in oculis fero, complexu teneo, non ipsius tantùm, sed et patris favore officiisque ad hominem illum arctiùs mihi jungendum incitatus. Mira in illo est eloqventiae vis; abundat praeterea doctrinae incredibili varietate et copia; ut non tam meâ commendatione, qvam suis niti virtutibus possit, ac animis non irrepere tantùm, sed et blanditiis studiisque suis rapere posse videatur. Nihil ergo attinet, argumenta

Alia commendatoria ex Epistola 16. lib. 11. Cic. ad F.

Adeò te qvidem impeditum tenent civilia officia, perpetuisqve clientum incursationibus, studiis, sermonibusqve obsideris, ut non nisi per cuniculos obrepere tibi aufit haec epistola. Quare negotium hoc dedi fratri meo, ut molles aditus et mollia fandi tempora observans, attemperatè tibi traderet has literas. Quemadmodum enim salutatores crebri et importuni obturbare solent; ita epistolae non loco redditae vires, oculos, voluntatemqve hominum occupatorum violant. Si vero ab rebus tuis gravissimis tantum est otii tibi, ut epistolam hanc legere non dedigneris, si frater meus te nunc inficientem et vacuum deprehendit, facilè me animum tuum expugnaturum confido. Agapetus noster sacro ordini initiari cupit, et Spartam Sacerdotis ambit; In ejus consuetudinem me penitus immersi, non blanditiis affentationibusqve illectus, sed virtute, doctrinâ, optimisqve moribus. Qvare illum in familial issimis meis esse volui, ac multos jam eo utor annos. Nihil ergo mirum, si ejus causa et cupio et volo, qvem existimationis meae studiosissimum cupidissimumqve esse scio. Illud etiam me non parum commovet, qvod homo ad omnia officia factus, difficillimo plane rerum nostrarum statu, eis sibi me beneficiis obstrinxit, ut, nisi apud me grati animi et fidelis memoria superesset, [Griechischer Text] mihi crimen subeundum sit, quod ego toto animo detestor et abhorreo. Quae, cum in civium nostrorum sermonibus ac mentibus haereant, an unquam ex animo meo discedat illorum memoria? Ita ergo existimes velim, me petere munus sacrum. Qvanqvam enim Agapetum nostrum virtus sua commendat, et divinae humanaeqve scientiae cognitio profundior, tamen, qvasi haec non ita essent, meo potissimum impulsu, hoc negotiu~ gerendum suscepi; ut si fortasse ipsi non est, à mea procuratione aliqvod causae

Eadem variata.

Cum tu semper sis occupatissimus, diesque omnes et lioras in Reip. ne gotia impendas, in Reipublicae commoda peccare videbor, si te gravioribus intentum rebus literis meis avocare ausus fuerim. Ideo in mandatis illi dedi, qui has tibi traditurus est literas, ne te ex improviso aggrediatur, sed mollia fanditempora dispiciat, quibus te et alloquatur, et literas legendas exhibeat. Si enim rectè te novi, non committes, ut conqueri de studiis officiisque tuis amici possint, qui totus ad officia factus, nullâ in re illorum desideriis deesse soles. Non fallar ergo spe et opinione meâ, si literas meas attentè perlegeris, atqve omnia illa, quae à te peto, facillimè im petraturum me confido. Spartam Sacordotis ambit atque petit noster. Habes rem totam, quae me ad scribendum impulit, cujus mihi causae necleves, nec paucae sunt. Non ignoras ipse, quam sanctum amici nomen sit, cujus causa cupere velleque omnia debemus, quae qvidem nostrae facultatis sunt. Fuit mihi verò cum hoc homine atque per longum usum quasi inveterata amicitia atque familiaritas, ut injuriam ille gravem inter pretari possit, si in re, qvae maxime ad illum pertinet, destituerem. Conversatio mihi cum illo penè qvotidiana est, qvâ ita oblector, ut omae mihi tempus acerbum existimem, qvod sine illo transigendum est. Non attinet nunc memorare, quàm ille in rebus meis curandis, ornandis ac juvandis, fuerit sollicitus, ut beneficiis ejus obstrictus, atque illi propemodum obnoxius vivam. Qvae me causa prae caeteris omnibus impellit, ut, quibus possum officiis, ipsi voluntatem meam declarem, ne tantorum beneficiorum memoriam planè exuisle videar, ac ingratorum hominum numero, qvi rectè de rebus judicant, me adscribant. Tu ergo tibi non rem ipsam tantùm, non Agapetum nostrum, sed et me ipsum Tibi propone, qvasi ipse Spartam illam ambirem, teque ut mei causâ sollicitus sis, rogarem. Nam, quanquam Agapetus noster aliena com~endatione non indiget, iis ornatus virtutibus, qvae omnium facilè ferire oculos possunt, quaeque à nemine ignorantur: tamen, ut nunc sunt tempora, qvibus ipsa quoque probitas patrono indiget, ego omnem rem auspiciis meis agendam esse decrevi. Qvod si ergo meus tibi amor cordi est, de qvo ego qvoque minimè dubitandum esse existimo, illum nunc erga me affectum ostende,

Alia commendatoria, ex Ep. 17. lib. 13. quâ Principi erudito Studiosus ad munus Scholasticum ab Academiâ commendatur.

Philomusum optimae indolis, praeclarae spei, singularis industriae juvenem, sinu nostro fovimus, atque omni operâ nostrâ, monitis, consiliis, praeceptis ita percoluimus et expolivimus, ut neque nos laboris nostri, neqve illum poenitere fructuum possit, qvos ex conversatione ac samiliaritate nostra percepit. Quare ò multis, quos Academia haec alit, civibus unum hunc designavimus, qvem amore nostro complecteremur, et consiliis commendationeque nostrâ ornaremus. Itaque cum spes illum teneret, fore, ut et apud Te, Princeps Serenissime, aliquo numero esset, si nobis in pretio fuisse intelligeres, sinceris virtutum in officinâ nostrâ educatarum testibus, ad Te viam affectavit, et tuâ motus clementia et suo ductus consilio, quod ipsi probatur maximè, cum nobis non displicere intelligeret; qui ita ipsi cupimus, ut rem literariam in patriâ ab ipsius eruditione ornari magis cupiamus. Non ergo sollicitiùs argumenta circumspicimus, quae apud Te in gratiam illum ponant, cum ipsum per tot annos spectata probitas et eruditio ostendat omnibus, neque Virtus ejus tam sit obscura, ut nostrâ illâ declaratione demum illucescat. Non ipsi hederam suspendimus, non laudibusillum cumulamus, qvod assentatorum est, aut qui gratiam aliquam blanditiis s#is aucupari volunt: sed, qvod virorum bonorum est, et à nobis requiri poterat, vitae eruditionisque luculentissimum ipsi testimonium perhibemus: Qvo plus apud Te prudentissimum rerum aestimatorem perficiet, quàm elogiorum emendicatis lenociniis. Cupit ille palaestrae Scholasticae admoveri, non impar huic congreslui Achilles: imo, si rem rectè putare velimus, [Griechischer Text] suam ipse causam aget suis virtutibus. Quam nos de eo opinionem habeamus, quod judicium, his literis testamur. Nonille majora viribus affectat, magna in illo ingenii vis, lacertos affert et latera, jam pridem ad hoc studiorum genus praeparata. Tu verò, Princeps maxime, pro ingenii tui perspicacitate summâ ita haec definies, ut non tam nostro, quàm tuo stetisse judicio videaris: Qui, quod in Principe rarum est, penetrare ista animi tui solertiâ potes. Cui si ille causam suam probaverit (probaturum autem auguramur) nulla#lle vel rigidissimi censoris de se sententiam subter fugiet.

Aliacommendatoria ex lib. 2. Epistolâ 6.

Nondum constante famâ atque omnium sermone celebratum erat, te iter tuum ad urbem directurum, cum negotium villico dedi, ut has ad te perferret literas: sed tamen, cum propiùs te abesse ab urbe non incertis rumoribus spargeretur,

Responsoria ad commendatoriam Studiosi ex Ep. 11. lib. 5.

Mirificus tu semper officiorum meorum praeco es, atqve in ipsis ornandis adeo effusus, ut jam placere mihi ista incipiant, postqvam tuâ interpretatione studioqve semper fiunt ampliora. Itaqve nihil miror, pro nuperrimo bene cio meo, qvantulum illud etiam est, tantum mihi gratiarum reponi. Gratissimum enim te semper fuisse comperi, eamqve animi virtutem, quam tu cumulatissimè semper praestitisti, qvibus possum, laudibus efferre non desistam. Ferream mihi frontem oportet esse, nisi amoris illius stimulis moverer, animumqve in te pronum summisqve studiis propensum ostenderem. Qvod ut faciam, nullam patiar elabi è manibus occasionem, omnes ipse circumspiciam. Quare [Griechischer Text]

Responsoria ad Commendatoriam, sub primarii Senatoris personâ, modestè se excusantis, qvod in petitione magistratus juvare illum nequeat, ex Ep. 2. lib. 10. ad F.

Malè sit morbo illi, qvi me lecto affixum tenuit, prohibuitque, ne in Senatum venirem, cum tua ageretur causa: Cui ego me totum impendere ut voluerim, ita non liculsle, aegrè fero: neque tam malè habuit ipse morbus meus, qvam qvod segnior nunc in amici negotiis tractandis videor. Neque sanè res vel me praesente omnino confecta fuisset: scis enim, quam suspectae aemulis voces meae, qvam illi mea judicia non tacitè tantum convellant, ac libidine qvadam in transversum rapti, vim veritatis negligant; modo in alia omnia abeant, et aegrè mihi faciant, cujus honestior videri poterat oratio. Nemo secum reputat, qvid tua vel aliorum virtus mereatur; vel favoribus omnia patent, vel nummis; virtus omnis post favorem et num~os est. Et religio mihi fortè fuisset, tot hominum perversè sentientium judicio te exponere; à qvibus si repulsus fuisses, existimationi tuae labes meo jumento adducta fuisset. Vitio itaqve mihi non vertes, si in tuâ re expediunda omnia abjecerim consilia, vel ad publica consilia vocatus. Si qvae res sunt privatae, quibus operam meam destinasti, impera qvidvis, in tuâ me potestate fore confirmo. Neque in publicis tibi unqvam deero, modo ipse non turbem negotium, cujus conficiendi securior per alios via est: Ad tuam enim utilitatem omnia refero, eoque consilia mea dirigo, ne saluti tuae obsistant, cum tu profutura esse existimas, de meâ vel dignitate vel com~odo parum sollicitus. Rectius itaque, me judice, facies, si cogitationem omnem de Spartâ hâc obtinendâ abjeceris, et in aliam, qvae ultrò tibi offertur, animum tuum converteris. Vale.

Petitoria, quâ à Patrono commendationem petimus ad Principem, pro Spartâ aliquâ obtinendâ, ex Ep. 30. lib. 7.

Ut nullam diem sine linea abire Apelles volebat; ita tu nullum sine literis

Alia petitoria, ex Epist. 20. lib. 15. quâ quis Amicum per Galliam et Italiam peregrinantem petit, ut saepius scribat.

Etsi juxta cum ignarissimis scio, qvo in loco te deprehensurae sint meae literae, jam [Griechischer Text] , totoqve coelo, totqve terris à me disjunctum, dedi tamen Agapeto nostro, ut non illas tantùm tibi afferret, sed et librum, quem nuper in lucem misimus. Qvod si ergo ipsi tam felici esse licet, ut in te incidat, habe hoc amoris nostri monumentum, lege, cense, et quid tibi super hoc argumento videbitur, rescribe. Tuas enim literas, ut diuturnam expleresitim cupiens, exspecto, quas cum tu promiseris frequentissimas, adeò malum nunc nomen es, ut totus obmutescas. Sunt vero causae et graves et multae, quae te potiùs ad scribendum lacessant, quam me, qvi excusatus ero, si frequentiùs etiam scribenti tardius respondeam. Nusqvam tu certo Ioco consistis, atqve eò, qvorsum te impellunt vel repentina vota et desideria, vel occasiones temporum et Iocorum, itinera tua dirigis; cum hîc ego patriae, domui, imo parietibus affixus et libris, exspectare semper possim, unde unde tuae ad me advolent literae. Qvod si hoc tibi contemnendum videtur, tantine apud te patriae amor est et cognatorum tuorum, ut eorum memoria tibi obverseturanimo, ut aurem vellicet; de qvibus omnibus certior fieri non nisi literis meis potes? Accedunt denique tua negotia, qvae fidei meae com~endasti; de iis certè explorare te convenit, utrum feliciter curentur, an segniùs expediantur, si molestum

Eadem Epistola variata.

Qvae ego nuper edidi Schediasmata, ad te jam recta tendunt, ipsâ in viâ, anteqvam Lutetiam devenies, deprehensura, nisi, qvod non crediderim, nimis sestines. Nactus hom~inem idoneum, cui rectè dare poteram, volui te qvoqve participem rerum mearum facere, si qvid in illis esset, qvod tibi non ingratum vel qvo alios mihi conciliare amicos posses. Fateor enim, hâc me duci gloriolâ, ut tenentur plerique, qvi in literario hoc pulvere desudant, ut innotescere cupiam viris doctis, qvod fieri nunc te parario potest, qui in Galliis, velut in patentissimo totius orbis literati theatro nunc versaris. Sed illa rerum mearum cura levior est, quàm ut earum gratiâ te interpellem: majus est, quod nunc excruciat sollicitumqve habet, tui scilicet desiderium; cujus igniculi tantum abest ut absentiâ tuâ sint exstincti, ut potiùs in flammas erumpant, tuiqve memorem semper animum consumant, nisi literis tuis subinde refocilletur: qvas freqventiores ad me ut mittas, peto. Multae etenim causae sunt, qvae ad scribendum te impellere debent, meque excusent, si paulatim ab hoc officio sim remissior. Tu itinera semper lenta et minuta conficis, incertumque est, in istá percursatione terrarum, ubi literae te meae sint deprehensurae. Ne itaque inanis mihi labor sumendus sit, rectiùs facies, si de rerum tuarum statu me feceris certiorem, qvocunque in loco vixeris. Neque enim fallere possunt t#bellarii, ac tenet me mira rerum novarum cupiditas, cum tibi qvotidie se offerant, tam in re civili, quàm in literaria, qvae scire meâ intersit. Sunt praeterea multa alia, qvae domi tibi praestare possum officia, qvibus cum ego occupor, ita urgeor, ut parum mihi ad literas scribendas temporis supersit; qvod deesse tibi in istis peregrinationibus nequit. Qvid enim facilius, qvid honestius, qvam otia sua amicis impendere, qvae ne qvidem laboriosa tibi esse possunt, etiam cum integros epistolarum libros ad me miseris. Ut enim indefesso nunqvam deest discendi argumentum, ita scribendi occasio nunquam potest esse injucunda. Nunc haec primò ex te cupio cognoscere, qvid novi moliatur Rex Galliae, quorsum fulmina sua missurus sit ille Jupiter. Nos enim,

Responsoria ad petitoriam amici, qui opeem nostram atque auxilium implor aver at in lite de honore suo cum aliquo susceptâ, ex Ep. 6. lib. 11.

Venit ad nos Agapetus noster, homo diligentissimus tuique studiosissimus, ac tuas mihi literas obtulit, qvibus negotium tuum forense mihi commendas, opemque meam eâ in re sollicitas. Arriput ego hanc benè merendi de te occasionem, ambabus, qvod ajunt, manibus. Neqve enim qvicquam gratius accidere potest, quam si rebus tuis utilem praestare operam possum; qvas ita ad me pertinere persuadeas tibi velim, quàm si meum in illis commodum unicè versetur. Ideoqve cum causas haberem et graves et multas, ne in Senatum venirem, cum tuâ causâ disceptaretur: scis enim, qvae mihi cum nonnullis adversaria sit; tamen mutavi consilium, cum tuâ causâ quidvis me cupere et debere fas esset, ne per meam absentiam tuae existimationi periculum aliqvod excitaretur, si in lite tuâ dirimendâ aliqvid temerè cupidèqve à nonnullis decerneretur. Nosti enim, qvanta sit animorum immoderatio apud homines, qvi vel jura sibi esse nata negant, vel eorum rudes sunt et ignari: quo hominum genere nihil est injustius. Maturè ergo, et veluti [Griechischer Text] consiliis qvorundam interveni, tuisqve partibus adjunxi homines prudentissimos tuiqve amantes: qvorum solertia factum est, ut in causâ hâc superior esses. Verum nolo haec tibi in os ingerere, aut mea praedicare beneficia: ipse, qvi literas tuas reddidit Agapetus, cum viderit, quae tuâ causâ egerim, omnia narrabit. Neque deerunt alii tibi amici, qvi haec ad te perscribant. Illud exploratum habeas velim, me totum in tuâ potestate esse, omniaqve facere, et porrò facturum, qvae ad decus et fortunas tuas augendas pertinere intellexero. Quo studio, etsi plures tibi habes addictos, id tamen operam dabo, ut summum et dignitatis et gratiae inter amicos tuos tenere gradum possim. Vale.

Adhortatoria, quâ aliquis ex Ordinibus Status Belgici Collegam hortatur ad Remp. masculè defendendam, ex Ep. 3. lib. 10. cujus fusior amplificatio cap. 14. data est.

Nullae me magis recreant deliciae, qvam tuae literae; qvae rarius ad nos veniunt, cum mittisubinde soleant. Forsitan in luto haerent cum suis tabellariis, qvo

Responsoria ad priorem epistolam, ex Ep. 4. lib. 10.

Ita plane est, ut scribis; viae omnes interclusae sunt, neqve qvisqvam ad vos excurrere tabellarius per has viarum molestias potest, qvo factum est, ut sileat

Suasoria ad aliquem Reip. causâ absentem, ut reditum in patriam maturet. ex Ep. 10. lib. 4.

Qvandoqvidem apud nos silent omnia, dum ubique regnat armorum strepitus, atque adeò omnibus bonis hominibus obturatum os est, qvas à me literas exspectes, nisi miseriarum plenas, et qvotidianae calamitatis com~emoratione querulas? Sed ne has quidem opus esset scribere, cum propediem oculatum te hujus scenae spectatorem fore inaudivimus. Qvoniam verò ad te noster proficiscitur Theophilus, non sine literis meis dimittere volui, ut has tanqua~ monitrices haberes, quae de reditu in patriam maturando injicere cogitationes possent. Nemo in totâ urbe est, qui desiderium tui ampliùs ferat: implorat opem tuam ipsa Resp. atque ipsa haec senatus subsellia altâ voce te inclamare videntur. Venies ergo, si

Responsoria ad Suasoriam de reditu, ex Ep. 4. lib. 11.

Frustra sim, si, qvod alii facere solent, fucatis verborum lenociniis tua in me officia collaudem: faciant, qvi per cuniculos et blandimenta favorem tuum ambiunt. Res ipsa certe loqvitur, qvo me amore semper complexus fueris, qvae propria tibi perpetuaqve fucrint adversus me studia. Imò, si recte te novi, ingrata auribus tuis accidet illa beneficiorum tuorum com~emoratio: qvae etsi sunt cumulatissima, et mihi quotidie ante oculos versantur, tu tamen tegi illa mavis, qvàm in publicum produci. Ostendisti sanè non ita pridem singularem in me monendo affectum, pro salute meâ excubans, etiam cum ipse non animadverto, et negotiis peregrinis immergor. Suades reditum in patriam iis argumentis, à quibus discrepare mea consilia neutiquam poterunt Certe si aliter sentirem, reprimere me tua admonitio deberet; si dubitarem, hortatio impellere. Tu scilicet unus es, qui mihi cupiat, unice inter tot meos propinqvos et necessarios, qvi vix ad animum admittunt mea negotia, suisque potiùs commodis intenti, à me meisque fortunis oculos dejiciunt. Rara profectò illa fidei et benevolentiae exempla sunt, eoque gratiore animo recolenda. Nihil itaque cunctatus, arripui monitu tuo itineris consilia, et quamprimum coelo sicciore viae complanabuntur, hinc discedam, propediem, ut spero, vos firmos valentesque visurus. Me interim, usque dum veniam, meritorum ac virtutum tuarum pascet memoria; quas, utanimo meo propositas semper habeo, ita tacitus nunc quidem veneror; sed dabitur, quod spero, aliquando occasio, quâ affectum tibi meum fortunae felicitatisque tuae sitientissimum declarem.

Consultatoria, quâ consilium damus amico, quid tempore belli in summâ rerum perturbatione faciendum: ex Epist. 14. lib. 14. Cic. ad F.

Tot tantisque documentis animus tibi constat meus, ut nulla in re dubitare de fide ac amore meo possis: Neque enim mihi tam ipsa salus cordi est, quam mihi est vestra, hoc praecipuè tempore; quo summa vobis imminent atqve extrema

Responsoria ad Consultaloriam, ex Epist. 2. lib. 4.

Ut nunquam mihi tuae literae sunt ingratae, ita difficillimo hoc tempore, ut diuturnam explere sitim cupienti, venerunt. Verebar enim, ne rebus tuis jam fluctuantibus animo concideres, et quid consilii tibi capiendum sit, ignorares. Dum de his cogitamus, mutuosque cum amicis sermones caedimus, tanquam lupus in fabula venit epistola tua, quae tein his difficultatibus lupum tenere auribus nunciabat. A me itaque consilium expetis? sed qvod? nam et me ipsa mens in his turbis destituit, atque omnia etiam pejora veretur. Certe vel cum gladiatoribus in arena illud capere vix licet: major enim et proprior vis mali est, quam ut locum relinquat humanae prudentiae. Qvod enim illis contingit, qui medio in mari ab immani et subitâ procellâ deprehensi, non velum maturè complicare aut ventis subducere possunt, non clavum aliò flectere; sed irruente aquarum et turbinum impetu in naufragium praecipitantur: idem nobis in hâc calamitate evenire videmus. Sola itaque in Deo et in animo forti spes posita erit; vel si in fugâ praesidium esse potest, è vestigio vobis discedendum est et evolandum in loca vicina et munita. Qvod etsi sine magnâ bonorum jacturâ non sit, tamen nihili haec habenda sunt, et in lucro deputandum, si vitam, si salutem, si conjugem liberosqve salvos exportare possis. Noli itaque moras nectere, sed id primum tibi nunc esse puta, abire in tempore. Si

Officiosa, ex Epistola 29. lib. 10. Cic. ad F.

Cum'de fortunae tuae iniquitatead me perlatum esset, amice suavissime, ita tuo ego malo percussus fui, ut meo non potuerim magis moveri. Sumpsi itaque in manus calamum, et has amoris mei testes literas ad te exaravi, quibus animum tuae salutis cupidissimum tibi declararem, et me non secundis tantùm rebus tuis, sed et adversis, et penè eversis, amicum ostenderem. Nihil mihi erit tam carum è fortunae beneficiis, qvin partiri illud cum amico in extrema necessitate velim: depromentur tuae saluti omnia, erogabuntur pecuniae, quot quantasque jusseris; quicquid literis, officiis, studiis denique meis, com~endatione apud alios amicos, efficere potero, id in tui gratiam à me fiet omnino. Nam etsi non desunt, qvi de officiorum gloria mecum contendunt: habuisti enim (an nunc habeas, ipse noveris) amicos et plurimos et necessitate tibi conjunctos; me tamen hâc laborare laudabili ambitione credas velim, ut in iis appetam principatum, neque à quoquam me vinci patiar, ad utriusqve fortunae vultus idem semper et [Griechischer Text] . Quam animi constantiam si exspectare etiam ab aliis potes, ut solent pauci admodum esse fortunae iniquioris comites; in hac tamen calamitate felicem te praedicabo, qui, opibus ereptis, quas largior fortunae manus tribuerat, in amicorum praesidio nunc potes confidere, et in sinu eorum conquiescere. Me certè quam cumulatissimè amici partes impleturum, neque unquam à veteri illo animo, quem adversus te tuosque habui, discessurum promitto. Vale.

Responsoria ad Officiosam, ex lib. 10. Epist. 11.

Obruor tuorum officiorum cumulo, ut, quid primum postremumve laudem, non inveniam. Singulis enim me reddidisti tibi obnoxium, atque ita tuum, ut et possessione et usu tibi videar mancipandus. Falleris, si gratias à me exlpectas: tanta enim tua sunt beneficia, ut me elinguem reddant, et in eorum cogitatione tantùm, cum verba mihi haereant, defixum. Qvid enim ad beneficium tuum hoc addi potest? Cum enim à me fugerent amici, trepidarent omnes, qvi mihi erant conjunctissimi, tu solus te saluti meae impendisti, et cum timidè in medium consulerent nonnulli, tu tamen in me juvando principatum tenuisti. De fortunis, de vita, de dignitate meâ decernendum erat, iis tuo beneficio fruor intactis atqve intemeratis. Intervenisti enim, ut è machina Deus, eo tempore, qvo minimè exspectabam, eo loco, qvo tua autoritas unico mihi fuit praesidio. Qvae si mecum reputo omnia, parum ego fecisse videbor, si vel vitam ipsam pro te profudero. Nihil est meorum officiorum, qvanta etiam illa sint, qvibus ullam meritorum tuorum parrem

Conciliatoria, ex Epist. 17. lib. 6. Cic. ad Famil.

Nulla mihi dies abit, qvin de te cogitem; ita animum meum occupastí nominis tui memoriâ, ut tum demum suaviter me vivere putem, si tua mihi obversetur imago, ut sum~è humani, ita sum~e docti hominis, et paternâ etiam necessitudine mihi conjuncti. Sed ego propioribus malo causis tuam ambire amicitiam et favorem, quam longinquis illis, et quae mihi cum pluribus esse possunt com~unes. Scilicet ut praestantissima forma per se allicit amatores, et sui venerationem incutit omnibus, ita pulcherrima illa virtutum tuarum imago facilè in animo meo quotidianas illas formas delet; certè non tam efficaciter illae me movent. Accedo itaque ad te, quasi Herculis cujusdam Gallici catenis raptus, atque tuis me tibi compedibus obstrictum sisto, te tuaque consilia, qvo me traxeris, secuturum. Qvod si et illam, qvae tibi cum parente intercessit, conjunctionem aliqvo habere loco velis, etiam haec te causa impellet, ut et filium in ejusdem amieitiae haereditatem admittas. Hâc itaque fretus fiducia te mihi patronum delegi, imò in te colendo patriam mihi constitui sanctitatem: tibi res meas dirigendas ornandasqve trado; tibi, ut studia mea consiliis juves, ut cursum exitumqve illorum designes, supplico. Quâ in animi fluctuatione si tu tanquam beneficum sidus mihi auffulseris, portum ac metam votorum meorum mihi videor assecutus. Ac videor mihi videre tempus, qvo in hoc virtutis et bonarum artium certamine, te hortatore, triumphos agam. Totus interim ego tuus ero, et si qvid ab homuncione hoc proficisci officiorum potest, tuo nomini tuaeque gloriae omne consecrabitur. Vale.

Responsoria ad Conciliatoriam, ex Epist. 18. lib. 6.

Mirificè gratulatus mihi fui, cum tuas legerem literas, de accessione amici, qvi mea, qualia etiam sunt, provocare officia voluit. Non est, crede mihi, tam gratum, insigni aliqvo augeri thesauro, qvam si amicum inveniam novum. Sed qvid dico novu~? cum inter veteres censeri mereatur, cujus à parente ad nos qvasi per manus tradita familiaritas est. Enimvero com~odè tu mihi in memoria~ revocas paternam illam necessitudinem, quâ me nunc etiam post fata parentis obstrictum esse sentio, ut in amicitiam tuam sponte me im~ergere velim, si tu in mea arripienda esses segnior. Excute itaque omnem animo trepidationem, et

Consolatoria in adversa fortuna atque exilic, ex Ep. 18. lib. 5. Cic. ad Fam.

Si quis unquam ex amicorum calamitatibus doloris mihi sensus fuit coortus, est sane maximus, quem ex incom~odo tuo, quod à pessimorum hominum insidiis tibi illatum est, persentisco. Quare cum hoc malo te quasi subito fulmine consternatum existimarem, mearum esse partium duxi, ut vel literis meis erigerem animum tuum, et, si possem, reipsâ juvarem; Etsi ipse eo loco sum, ut aliorum indigere potiùs consolatione videar, qvem amicorum suorum calamitates aeqve ut suae affligunt. Verum ut virtutis et sapientiae praesidia in omnibus meis casibus robur animo meo subjecerunt, ita tu quoque nunc locum illis relinques, et ad haec fortunae tela te Achillem quasi [Griechischer Text] ostendes, vel Antaei instar è casu ipso novas vires resumes. Qvid enim est, quod te angere magnopere possit? qvi meminisse potes et sane debes, hominem te esse natum, eaqve conditione vivere, ut fortunae vicissitudines, qvas in hac vita sustinemus, subterfugere non possis. Imò, si recte rem putare velis, non est, qvod fortunae magnopere succenseas, qvae plura in te bonalargissimâ manu cumulavit, ut leviote hoc malo illorum redimere invidiam posse videaris. Cum enim plerumqve aliorum exemplo vel felices nos faciamus, vel infelices (nam felicitate illa, qvam animo suo possidet sapiens, nemo est contentus) ab utraqve parte ejusdem vitae fortunaeqve homines circumspice: et te prae caeteris illis ornatum commodis videbis, qvalia ne votis qvidem suis homines tibi similes promittere sibi potuerunt. Florent illa virtutumtuarum proemia, et ita qvidem florent, ut fructus earum nulla tibi invidia eripiat, nulla temporum calamitas intervertat. Hâc itaque parte securus, si jacturam tuam bonorum tuorum cumulo appenderis, ut illis supra omnes te constitutum, ita hac omnibus te inferiorem esse deprehendes. Percense enim modò animo, qvot qvantaeqve strages nobilissimorum hominum in Republica fuerint, quam illivita, fama, salute, fortunis omnibus eversi, ne minimam quidem, si vita ipsis salva est, spem sibi reliquam sentiant. Rempublicam ipsam vide, nihil profecto est in illa, quod tenere bonos homines tuique similes possit; omnia flagitiis et sceleribus sunt oppressa; animam agit libertas, judicia et leges

Eadem Epistola ampliùs deducta.

Quemadmodu~ aliorum morbis difficulter medentur, qvi ipsi totius corporis doloribus oppressi sunt; ita parum mihi consideratè agere videor, qvite erigere afflictum et excitare abjectum cupio, cui ipsi aptandum erat mali sui levamentum. Acerbissimum enim dolorem hausi extuo incom~odo, tuique causa intimis sensibus angor. Tu tamen mihi ita haeres in medullis, ita te fero oculis, ut, qvicqvid est in pectore meo reliquum consilii et opis, id omne tibi cupiam impendi. Singulari itaque studio à te contendo, ut te ipsum adhorteris et indures, ac dolori tuo manum injicias, ne ille te virum, et qvidem sapientem virum, prosternat. Nosti vetus illud, homines nos esse, et nihil humani à nobis alienum. Qvod si te parum consolatur, vide in qvo motu temporum, qvanta in conversione rerum et perturbatione versemur, qvi non modò succum omnem et sanguinem amisimus, sed etiam colorem et speciem pristinam civitatis. Quae si recte apud animum reputaveris, moderatiore animo malum mum feres, et molestias parvas ac leves facilesque toleranter experieris. Plura virtutis et industriae ornamenta in te sunt: elucet vel caeteris exstinctis sola tua sanctitas et prudentia: habes, qvae qvidem in homine dicuntur bona, parentes, patriam incolumem, amicos, genus, cognatos, divitias. His tuis tam excellentibus bonis gaudere jure potes, qvae in unum collata sunt. Et nunc te mordet, unico et levissimo bono fraudari, et in tanta rerum omnium spoliatione levi aliqvâ deminutione multari.

Alia Consolatoria ex Epist. 14. lib. 5.

Nihil ad me literarum hactenus datum fuisse miror eqvidem, cum te freqventem in hoc officio invenerimus semper; nisi forte in museum tuum te abdidisti, atque ibi Musis vacans, aliquid literis mandas, qvod nomini tuo im~ortalitatem pariat, et doctis sit in pretio. Qvod si ita est, vehementer laudo consilium, quod his fontibus exstinguere dolorem tuum velis, qvos sapientia ipsa tibi propinat. Sin, qvod vereor, doloriste vehementia ab hominum consuetudine avocat, luctui tuo qvasi im~oriturum, ex lege familiaritatis nostrae acerbam in te sententiam pronuncio, ut qui magnâ te, magnâ alios, injuriâ afficias, cum te Reipublicae, cum te amicorum utilitatibus subtrahis; quibus, nisi fallor, plus debemus, quam ut nos ipsos inutiliter affligamus. Ego verô non solum

Responsoria ad Consolatoriam ex Ep. 15. lib. 5.

Nihil nisi amorem tuae spirant literae: adeò, ut in fronte animum geris, ita in his affectum tuum prolixè exponis: de qvo mihi gratulor qvidem, sed ut ad animum admittam, à me vix impetrare possum, istis doloribus afflictus, ut nulla mei erigendi spes superesse videatur; tuque qui amici qvidem partes agis, planeque tuas, frustra omnino labores. Qvid enim in hac calamitate, quae subito nec opinantem oppressit, in qua nec consilii locus est, nec spei, saciendum existimas? ad amicos ut fugiam, suades? sed qvos? quam enim rarum hoc miseris nomen est! Neque enim nescire potes indolem hominum, qvi rebus nostris secundis secundos se ostendunt, adversis se avertunt, et qvasi contagio qvodam infectos fugiunt. Pauci fuerunt, et tu fortè solus, qui malis nostris indoluisse visus es, eò majoris mihi nunc aestimandus, qvo te promptiorem propioremqve mihi in his angustiis ostendis. Unum hoc est, qvod animum mihi prostratum refocillat,

Gratulatoria de Consulatu, ex Epistola 8. lib. 15.

Etsi, quae à te veniuntliterae, semper mihi sunt exoptatissimae, nuper tamen me mirifice delectarunt, et magnam mihi laetitiam attulerunt, qvod sum~is te in Rep. honoribus ornatum esse intelligam. Qvoniam itaque etiam ad meam utilitatem pertinere existimo, si qua nova salutis dignitatisque tuae lux effulserit, affectus gaudii in hanc epistolam erupit, quâ tibi de honoribus tuis gratularer, qvos proprios perpetuosque tibi et Reip. salutares esse volo. Ingratissimus essem omnium, nisi et me istius tui gaudii sensus percuteret, qvem ego in oculis tuli semper, in qvo ego colendo patriam constitui sanctitatem: cujus ego beneficiis propemodum obrutus vivo, ut nullam meritorum partem mihi videar assecutus, si vel vitam pro salute tuâ profudero. Accedit parentis tui voluntas in me propensissima, qui in me ornando, et adversus omnes fortunae insultus tuendo, nullam unqvam occasionem praetermisit. Quae cum animo reputo, totum me vobis debitorem profiteor, et, qvoad spiritum duxero, profitebor. Quare cum haec mihi quasi haereditaria â vobis bona sint et perpetua, ineptus ego sim, qvi

Eadem Epistola variata.

Etsi quotidiana mihi de te est cogitatio, nihilque rebus tuis gratius; majore tamen non facilè laetitiâ elatus fui, quàm cum primum in Rep locum nuper tibi oblatum, rumore publico intelligerem. Quare statim exarsit mihi animus, et aurem amor ipse vellicavit, ut ad te scriberem, et eum, quem in sinu meo foveo, affectum, quia coram non licet, eminus et per epistolam declararem. Neque enim aliter fieriaequum erat, praesertim, cum te amarim semper; et nunc etiam in illa honoris accessione te mihi omni officiorum genere, observantia, studio prosequendum existimem. Non excidit animo superiorum temporum memoria, cum ego adversa cum fortuna confsictatus, tuam tanqua~ Herculis alicujus opem sensi, qui mihi praesidio esset, et ab omni injuriâ defenderet: nam de secundis meis rebus non dicam, quibus etiam alii promptos facilesque amicos habuere. Accedunt à Patre tuo tot tantaque beneficia, qvorum etiam nomine ego tibi obstrictussum, atque aete nùm me tibi obnoxium profitebor. Totum me ergo tibi trado, tuis tuorumqve vinculis tibi obligatum; neqve qvoad vivam, ab isto qvasi mancipii jure, qvod tibi in me acqvisitum est, discedam. Nunc tantùm à te etiam atqve etiam contendo, ne in illo honoris fastigio constitutus, me clientem tuum averseris; sed eò majorem in me ornando tuendoqve operam ostendas, qvo major tibi bene de me merendi occasio nunc subministratur.

Responsoria ad gratulatoriam de dignitate recuperata, ex Epist. 14. lib. 4.

Venerunt ad me literae tuae humanitatis tuae amorisque plenissimae, qvibus de honoribus in me collatis gratulabaris, omniaque fausta et felicia apprecatus, iis me laudibus ornasti, qvas ego si agnoscerem, nimis de me magnificè sentirem. Ego vero voluntatis tuae in me declarationem omni elogio potiorem habeo, cum amici partes impleas: nam caetera etiam assentatoribus tecum poterunt esse com~unia; a qvoru~ specie tantum tu abes, ut tibi in laudibus meis largiori credere malim, qvam te in aliqvod fucatae amicitiae crime~ adducere. Gratias itaque tibi ago, qvales ab amico exspectaveris; animo quidem prompto, sed non satis sereno, si ad horu~ temporum difficultaem respexerim. Dubitare enim profectò possis, utrum

Dabo tamen operam, ut mihi adversus fortunae insultus praesidia circumponam, ut dignitatem hanc, qvâ possum arte et virtute, sustentem. Ego vero tuum, qvo me prosecutus es, officium agnosco, atque eo nomine me obstrictum tibi sentio: et si qvid hoc tempore studio operaque mea prodesse tibi potero, nihil earum rerum omittam, qvae ad te juvandum ornandumque pertinere videbuntur. Vale.

Responsio ad gratulatoriam de novis nuptiis, ex eadem Epistola.

Intervenit nuptiis meis, velut capra ad festum, tua epistola, qva amores meos feliciter evenire vis votisque uberrimis proseqveris Itaque feliciores fortioresque amores meos esse necesse est, tui accessione amoris votisque munitos. Nam certe parum hoc tempore in amoribus gratum est, quo nihil nisi caedes, rapinas, bella, calamitas publica ostendit. Quam jucundos ergo Veneris amplexus putas, cum mala nos udique incurrunt. Scilicet nunc res domestica curanda est et firmanda, cum Resp. ruinam minatur. Novus ego ad hanc navem vector accessi, quam tempestates undiqve circumsistunt, cui in pro ximo est naufragium. Haec cum animo meo revolvo, penè est, ut ipsemeam damnem stultitiam, meque in publico malo delicias sectaturum, et, ne solus peream, uxorem tanqvam alteram fato victimam oblaturum. Verùm sumere ex ipsa audacia animos oportet, et ferream non solùm frontem, sed et cataphractum pectus seculo ostendere; cui etiam haec est una salus misero nullam sperare salutem. Ego amori tuo totum me trado, tuo hoc officio fatorum acerbitatem solaturus; meis autem studiis, obseqviis, officiis omnibus, voluntatem in te propensissimam testaturus. Vale.

Eucharistica, ad aliqvem, qvi commendatos à nobis benigne tractaverat, ex Epist. 12. lib. 13.

Cum multa sunt argumenta, qvibus propensissimam tuam erga me voluntatem collegi; tum illud praecipuè est, qvod Agapetum nostrum, qvem tibi literis meis commendaveram, omni officiorum genere es prosecutus. Neqve enim is solùm mirificè humanitatem tuam laudat; sed et alii commemorant, qvibus et tu et ille usus est familiariter. Qvantâ verò ipse voluptate perfusus fuerim, non satis literis exprimere possum; cum hominem illum ob virtutem et optimos mores tenerrime amem, atqve ita amem, ut è necessariis meis vix aliqvem ardentiùs

Responsoria ad gratiarum-actoriam, ex Epist. 19. lib. 10. sub personâ Patroni ad Studiosum.

Adeò sunt exigua mea in te beneficia, ut magnificam illam gratiarum actionem non mereantur: tamen, qvando ita voluisti, ut extaret haec voluntatis tuae erga me declaratio; velideo gratum mihi hoc tuum fuit officium, qvod amoris tui non esset evidentius argumentum. Accessit novum huic affectui tuo argumentum, eâ, qvam nomini meo inscripsisti, dissertatione, doctâ sanè et eleganti: qvâ ut ingenii tui promptitudinem ostendisti, ita et aliis significare voluisti, qvanti me faceres, et quo loco haberes. Qvare meae potius partes sunt, ut gratias tibi largiore manu metiar, novisque officiis, cum vetera nomina jamdudum tibi expuncta, obnoxius tibi fiam. Id sanè operam dabo, ut nihil in me patiar desiderari eorum, qvae ad te juvandum ornandumque pertinere videbuntur. Fallam interim otia mea tuae Dissertationis assidua lectione, atque ita fallam, ut plus ab illa ingenio meo contemplationis relinquatur. Qvandoqvidem igitur tam benè tibi tempora in studiis posita apparet, omnes tuos nervos, spiritus, operam diligentiamque omnem in haec impendes: ut digna laborum tuorum proemia aliqvando reportes, et Reipublicae administrandae promptiorem aliqvando manum adhibere possis. Vale.

Laudatoria ex Epist. 15. lib. 11.

Nihil me magis hoc tempore delectat, qvam qvod tuis nonnunqvam literis animu~ pasco, qvae nuper oportunae venerunt, et qvid in literis nunc moliaris novi, significarunt. Qvid ego hîc in te laudem? an officium? an propensam in me voluntatem? an divinum tuum ingenium, qvod tot novas erudito orbi delicias extundit? an denique ipsos illos ingenii foetus, assiduo labore perpolitos, qvos, ut Phidiae signum, statim ubi aspexerint, probant viri docti? Qvare nihil jam amplius, qvod scribam, est, nisi ut currenti stimulos novos addam, teque horter, ut orbem eruditum porro scriptis tuis doctissimis beare velis; quos ita avidè exspectant omnes, ut qui diuturnam explere sitim cupiunt. Vale et nos ama.

Reprehensoria ex Epist. 17. lib. 16. Cic. ad Fam.

Vix oculis meis credere potui, cum in tuâ, qvam mihi inscripseras, dissertatione aliqua offenderem, qvae non è tuo promptuario, sed aliunde, desumpta videbantur. Laudo qvidem officium, atqve eo me nomine tibi obstrictum esse profiteor: Verùm, ut dicam, qvod res est, non placuerunt mihi plumae illae, qvibus te corniculam Aesopicam ostendisti: ideoque non parum tibi succenseo, qvi in partem hujus praedae me qvoque vocare voluisti, cum nominis mei titulum non tuo, sed alieno, fundo praefigis. Et nosti verò, liberales non esse, qvi de alieno largiuntur: qvid verò putas ad haec dicturos, ubi viderint, homines doctiores, et in literis benè exercitatos, qvi hîc nasu rhinocerotis habent, et vel è longinqvo Caci raptoris vestigia odorantur: Qvare te etiam atque etiam hortor, ut, si qva tibi supersunt hujus scripti exemplaria, in publicum evolare non sinas, ne dedecus tuum, qvocunqve illae tandem chartae pervenerint, circumferant. Non succensebis amico bene monenti, ut qvi tuum honorem ad se quoqve pertinere putat, eoque labefactato, ut suâ quadam injuria afficitur. Tu interim et studia tua omniaque negotia ita tractes velim, ne qvid valetudo tua detrimenti capiat. Vale.

Expostulatoria ex Epist. 5. lib. 5. Cic. ad F.

Etsi nihil ad te literarum dare constitueram, à quo bene longo tempore nihil ad me perscriptum fuit, precibus tamen Agapeti nostri permotus fui, ut literas has ad te mitterem, ejusque negotium tibi com~endarem: si fortassis, cum non meâ, sed aliorum causâ, scribo, aliquas à te literas exsculpere possim, qvarum adeò parcus es; nescio utrum scribendi taedio, an mei odio. Illud certè vix crediderim, cum qvotidianum te in literis ad alios scribendis esse sciam; in dandis recipiendisque salutationibus solennem; etiam, cum nihil opus est, pollicentem, imo obtrudentem officia. Hoc itaqve potiùs videtur, simultatibus te nescio qvibus inductum, abalienasse à me animum. Accepi enim, nescio quibus rumusculis occultis, te famam meam lacessere conviciis, et quibus potes artibus, luminibus meis obstruere. Qvod, ut improbum non solum est et hominis parum officiosi, ita [Griechischer Text] qvoque notam tibi inurit. Quid? an jam adeò priorum temporum oblitus es? cum à meo consilio, ore, praeceptis, penderes totus, eaque haberes ad studia adjumenta, absque quibus si fuisset, nunc non haberes tela, quae in me jaceres, meo mihi exitio excitatus. Quod si harum rerum memoriam deposuisti, saltem id animo reputa, ut haec omnia non essent, qua fronte ausus sis lacessere senem juvenis, praeceptorem discipulus, civem civis. Quam insignis impudentiae notam si non agnoscis, frons tibi omnis periit, et cum fronte bona mens, quarum mutua esse solet conspiratio. Has ut devorarem et concoquerem injurias, à me impetrare non potui, neque certè silere ad illas debui, ne

Responsoria ad expostulatoriam, ex Ep. 28. lib. 7.

Scripsisti ad me literas; qvid dico literas? quot verba, tot convicia: Nihi enim ad illam acerbitatem addi potest, qvâ me non innocentem modò, sed et bene de te merentem, excipere non es veritus. Enimvero mitius tractari debebam, et ea aeqvitatis lege, qvam tu tibi ipsi simili in casu dixeris. Qvis enim probet, damnari aliqvem inauditum? laesae amicitiae sententiam pronunciari in hominem, qvi se nunqvam vel dicto vel facto gravem fuisse, meminisse potest? Rogari priùs debebam, neque tam facilè aures falsis rumoribus fuissent accom~odandae; Qvibus qvi duci se patitur, impingit, ubi minimè cogitat. Si tu hîc esses, tantum abest, ut reprehenderes levitatem vel perfidiam, ut potiùs industriam et fidem et studia mea laudares, quae tibi etiam ignoranti et non advertenti sanctè à me custodita fuerunt. Ejus rei documentum non contemnendum est, quod, cum famam tuam roderent clandestini hostes, ego solus te defendendum susceperim, tacentibus illis, qvos tu primicerios tuos salutas. Etsi verò de te querendi causae sunt et justae et graves, homini tam atroci injuriâ affecto, eam tamen ad animum nunc admittere nolui, vel hoc ipso amicitiae meae constantiam testaturus, qvae te etiam vacillante persistat et tibi etiam renuncianti et repugnanti fidem suam sartam tectam integraque officia conservet. Cum enim sciam, animi vehementiam semper esse cum amicitiâ conjunctam, et qvò flàgrantior ea sit, eò magis suspicionibus et rumusculis esse obnoxiam, in benigniorem partem ego animum tuum interpretabor, atque id ipsum vehementiae amoris adscribam, quod inconsulto illo calore peccatum est. Qvo magis me spes illa tenet, fore, ut sopito hoc frigusculo, ad ferventiora redituri simus officia. Nosti enim vetus illud Comici: amantium ira amoris est redintegratio. Quare etiam atque etiam te rogo, ut hanc animo tuo suspicionem ejicias, ne tibi ab illis, qvi divortium inter nos volunt, imponi patiaris. Altioribus fixa radicibus nostra consuetudo est, qvam ut levibus illis susurris et volaticis conjectiunculis exstirpetur. Ero semper, quem habuisti, amicus tetragonus; neqve ab officio meo dejiciam oculos, si tu veri amici partes non deposueris. Vale.

Querula, ex Epist. 16. lib. 14. Cic. ad Fam.

Scribo ad te literas; non qvod causas scribendi habeam, sed ne literarum illud com~ercium, qvod inter nos mutuum est, rumpere primus, aut officiorum

Responsoria ad Querulam, ex Epist. 25. lib. 7.

Nihil est, quod magis animum recreat difficillimis his temporibus, qvam tuarum suavitas literarum: qvae, ut officiis sunt plenissimae, ut rerum, qvae geruntur, memoriam mihi exhibent; ita nullo non tempore possunt mihi esse gratae. Utinam his paribus officiis respondere possem: sed nihil est, qvod tuâ notitiâ dignum sit. Celare tetamen ut amicum non possum, qvae mihi nuper cum Agapeto contentio orta sit, quem ex amico mihi inimicu~ reddidi, qvod pecuniam reposcerem, qvam ipsi mutuò dederam. Nam cum tricas è tricis necteret, diesque solutioni constitutos semper falleret, pulsandus tandem actione apud judicem mihi fuit, ne aere meo exciderem eo tempore, qvo maxima me urgebat necessitas, et à me solvenda erat sum~a pecuniae non exigua. Rupto itaque amicitiae nostrae vinculo, calumniis et conviciis incessit non im~eritum tantùm, sed et bene hactenus de ipsomerentem. Vides, qvae ab amicis exspectandae sint gratiae. Qvos enim beneficiis tibi reddidisti obstrictos, eosdem tibi inimicos et hostes paras. Neqve sanè ipsi vitio verterem has in solvendo debito tricas, si ipsum egestate pressum in angustias aliquas redactum iri nossem: Nam florere ipsum opibus et pecuniâ, exploratissimum habeo; ut itaque fraudulentus ejus animus ubique perluceat. Qvare cum videam, malo consilio ipsum exuisse amici animum, et omni se adversus me armasse neqvitiâ, dignis hominem hunc excipiam modis, atqve ita tractabo, ut et mihi satis domi consilii adversus homines scelestos esse sentiat. Has apud te querelas depromere atque in sinum tuum effundere volui, si fortassis,

Nunciatoria de adventu, ex Epist. 23. lib. 9.

Cum multae solent esse scribendi causae, tum praecipuè una novitatis princeps et palmaria multis est; qvod in amicorum literis narrationes rerum novarum potiùs, qvam alia argumenta, respiciant. Qvae vero exspectes ab amico vetere, nisi vetera, mores antiqvos, priscam fidem, qvae apud novaturientes amicos rarò esse solet. Hâc parte tibi specteri maximè cupio; et nisi me omnia fallunt, tot annis jam spectatus fui; et nihil tu fortè ipse hoc novi anni tempore, qvo maia nostra tot qvotidie nova nascuntur, à vetere amico exspectaveris. Illud tamen novi narro tibi, me intra octo proximos dies iter ad vos meditari, qvod [Griechischer Text] tibi fore, minimè dubito. Jam enim videre mihi videor, qvâ fronte excepturus sis, qvo ore, qvibus amplexibus hominem tui amantissimum. Integram hebdomadem destinavi tuis colloqviis. Vivemus itaqve unà, confabulabimur, non tam cibis corpus, qvam deliciis literariis animum, refocillaturi. Placuit enim maturare iter, qvod in vernum tempus differre cogitaveram, cum te pedibus laborare intelligerem; si fortassis dulci illo Musarum balsamo, è confabulationibus nostris stillante, mitigari doloris tui acerbitas possit. Exspecta itaqve hospitem, et cum ipso facetias omnes, jocos, veneres, lepores. Nam Saturnalia apud te agere, et urbanitates meas deponere constitui. Tu interim omnem operam dabis, ut pedes paulatim tibi officium facere discant, ac animo praesentiore esse possis. Vale.

Responsoria ad nunciatoriam de adventu, ex lib. 16. Epist. 12.

Magnopere me tuae exhilararunt literae, variis molestiis et aegritudinibus ex temporum nostrorum difficultate conflictantem: Oportunè enim adventum tuum mihi significabant; quod mihi tam gratum fuit [Griechischer Text] ,

Sed nolim tamen, ut mei causâ te in valetudinis periculum conjicias atroci hâc hyeme, quae et exstinxit multos per saevitiam frigoris, et ad gravissimos morbos fomitem subministravit. Sed tamen et ab instituto tuo revocare te nolo ne videar renuere hospitem jucundissimum, cujus ego saluti ut consultum cupiam, amor impellit, qui in varias partes nunc discinditur. Idem enim et jungi tecum, et à te disjungi cupit. Qvod si vincere hujus tempestatis saevitiam idoneo vestium apparatu potes; si valetudinis constantia permiserit; tantum abest, ut dissuadere tibi iter velim, ut et alas tibi aptari, et Cyllaros et Pegasos currui tuo

Haec sunt, quae in juventutis usum hîc producere volui, ut his exemplis viam sibi sternerent. Ut ad eum modum imitatio instituatur, apparatu aliquo et copia verborum opus est. Non enim hîc tam Ciceronis verba et periodi, quam ipsa enthymemata, attenduntur. Triplex ergo imitatio est: 1. puerilis, quâ è phrasibus Autoris Classici sermo compingitur. 2. Amplificatoria, quâ periodi ex Autore Classico in multas diffunduntur, eodem argumento retento. 3. Oratoria, qvâ variato argumento eadem enthymemata aliis verbis ac periodis efferuntur. Ejus exempla in hâc Sylloge exhibentur. In primâ illâ multum curae industriaeqve insumendum est. Etli enim puerilis illa dicitur, virum tamen maturo judicio requirit, qui dextra applicatione phrases omnes in bene compositum sermonem compingere nórit; qvalis sub epistolae formâ qvam com~odissimè institui potest. Ego ante multos annos pro usu isto omnes Terentianas elegantias, quae in Comoediis ejus habentur, epistolis complexus fui, quibus in exercendâ juventute feliciter quidam usi sunt. Sed perierunt mihi chartae, ab aliquo subreptae. Neque sanè indignus Viro docto labor esset, ac optimè de juventute mereretur, si quis talia Themata Epistolaria concinnaret: neqve tamen nullum ingenium et judicium in eo reqviritur. Haec linguâ Germanic â proponi pueris possent, ut in Latinam convertant. Ad eundem modum olim ego è phrasium libellis epistolas pro tali usu concinnavi. Verùm cum Phrases illae solutae et vagae sint, neque verborum cursu connexae, non habebunt illum ex eo labore fructum pueri, quem è verbis ac phrasibus recte ordinatis habere possunt. Ejus tamen exemplum hîc apponam epistolam exprobratoriam, è phrasibus illis extantioribus, quae in primis septem foliis Medullae Latinitatis Wendelini habentur, concinnatam: Quanquam abalienandus tibi planè jure amicorum videar, volens tamen ego nunquam ab eo jure abii, vel abibo. Abhorret et animus et auris tua à nobis; sed sac tamen, ne abhorreat à fide et â vero: Tantum enim abest, ut ego aliquid amicitiâ tuâ indignum admiserim, ut potius absit ab hoc omnis mea culpa, et nunqvam me abduci ad hoc crimen passus sim, vellevissimis malevolorum hominum rumusculis. Et quî tu abis ad istas ineptias et suspiciones illas, ab recenti memoria praesentissimi amoris, quem paucis abhinc diebus à me tibi exhibitum esse ignorare non potes, dum à me integram illamsummam persolvi,

CAP. XVI. DE EXERCITATIONIBUS IN ORATIONE LIGATA INSTITUENDIS.

HAbitus Orationis ligatae à solutâ in omnibus diversus est, dictione, compositione, periodo, numeris, inventione. Habenda est Epithetorum, caeterorumque ornamentoru~, comparationum, Exemplorum, fabularum, iconographiarum, ratio. Et in ipsis Poematibus suo singulari quodam genio singula carminum genera constant, tam ratione dictionis, quam ratione numeri

Qvandoquidem verò is, qui carmen scripturus est, apparatu aliquo opus habet, praesupponimus hîc prima rudimenta prosodiae, mediocrem linguae latinae cultum. Institutiones poëticas non pauci scripsere, in quibus tamen cum judicio versandum est, ne ingenium vel praeceptorum subtilitate extenuemus, vel eorum mole obruamus. Utrâque ratione obtunditur ingenium, et ad exercitium ineptum redditur: et novi ego plures, qui in arte hâc excelluerunt, lectione potiùs Poe~tarum et exercitio eò pervenisse, quo prolixis praeceptis tardiùs pervenitur. Praecipuum in illo negotium versatur, si quis, praesuppositis Rhetoricae et Prosodiae adminiculis, id qvod in carmine ejusque generibus artificium latet, multa observatione didicerit: qvod peritus Magister longè expeditiùs exemplo praestabit, quam multis praeceptis. E veteribus Aristoteles est, ut Philosophiae omnis, ita hujus qvoqve magister: sed dolendum, ejus de Poëtica librum non pervenisse ad nos integrum: quae illic habentur, ad Dramaticam poe~sin tantum pertinent, utpote quae cum Epica seu Heroica principem locum obtinet: Consistit enim in imitatione actionum. Reliqua Poëmatia breviora sua quaedam singularia praecepta habent, quae fundamentum tamen in illâ primâ habent. Quamvis enim Colossus Rhodius majori apparatu et accuratiore [Griechischer Text] partium spectatur; tamen et minora sigilla suâ proportione gaudent; estque etiam in minuto carmine sua quaedam imitatio, tum morum, tum affectuum, aliarumqve rerum, quae sunt cum actionibus hominis connexae. In Aristotelis Poëticam commentatores habemus bene multos, è quibus Heinsium nostro usui seponerem. Caeteri Com~entatores non tam Poëtae, quam Rhetores in carmine scribendo, sunt, id est, nimiâ et anxiâ Aristotelicorum praeceptorum explicatione animos lectorum fatigant.

Imitatio universae Poëseos quasi anima est. Consideratur autem illa duplici ratione: primùm, quatenus illa ad exemplum rerum et actionum instituenda est; secundò, quatenus ad exemplum alicujus Poëtae componi debet. Priori modo considerata versatur [Griechischer Text] actionum exprimendo; posteriori modo ad generales illas imitationis, tam oratoriae qua~ poëticae, leges dirigitnr, quae in ipso poëtandi exercitio consistit. Primus imitandi modus proponit perfectissima~ imitandi ideam in ipsa rerum natura formata~ alter praeceptoris et poëmatis vetusti exemplo agerenos jubet. De hoc itaque posteriore modo tantu~ agemus: ille enim praemitti debet, cujus beneficio primu~ illum et praecipuu~ imitandi modu~ obtineamus. Non debet verò haec imitatio ita institui, ut versus hinc illinc è Poëtis congestas,

Illustre Virgilianae imitationis exemplum est in loco illo libro IV. Aeneidos à versu 305. ubi interjectis aliquot dialogismis locum apud Catullum de Ariadnâà Theseo desertâ, qvi invenitur in Epithalamio Pelei et Thetidos, omnem transtulit, ita ut Enthymemata, sententias et figuras, ordinem qvoque verba et periodos mutaret. Querela Didonis ab Aenea desertae planè conveniebat cum hoc argumento; et eleganter eam imitationem delineavit Bartholomaeus Riccius lib. Il. de Imitat. p. 42. seqq. Ariadna apud Catull. statim ab effectu iracundiae incipit, v. 132.

Respondet versus Virgilianus 305. 306. Ariadne huic indignationi insistit, v. 135. ad 140. Virgilius paucioribus versibus idem objicit Aeneae v. 307. 308. Addit autem

Patetex illis, qvae adduximus, qvalis Virgilio in imitando fuerit ratio. Adeò presso enim pede secutus est Catullum, ut harum literarum imperitum esse oporteat, qui haec non sentiat. Mutavit interim ordinem, qvem Catullus observavit, et dialogismis cum Anna sorore interjectis fusiùs traxit orationem Didonis. In historia quoque recensenda longior est Virgilius; sed ita ille expressit Catullum, ut, qui Catulliana post haec Virgiliana leget, jam non inveniat, qvod ipsi magnopere placeat. Ille enim adjectione figurarum vivacium, argumentorum patheticorum, dictione quoque ipsa, quae horridior paulum est apud Catullum, adeo omnes numeros absolvit, ut vix ab humano ingenio aliquid addi posse videatur.

Aliud illustre imitationis exemplum, quo Horatius Virgilium expressit, notavit Bernardinus Parthenius in eleganti libro Italica lingua scripto Del-la Imitatione Poëtica lib. 1. p. 18. seqq. ubi monstrat, quomodo Horatius jam dilatârit, jam contraxerit Virgilii locum Georg. II. libro extremo in Epod. 2. de laudibus vitae rusticae. Quod exemplum idem Autor repetiit in elegantissimo Comment ario suo super Horatium, illo loco, quo nemo accuratiùs ostendit artificium Poëticum. Initum plane idem est. Virgilius sic:

Horatius: Beatus ille, qui procul negotiis etc.

Virgilius significaturus, solutum esse omni cupiditate, omni ambirione, omni metu et periculo, agricolas, sic scripsit:

et inferiùs:

His addantur illa:

Hos versus breviùs ita extulit Horatius:

Seqvitur apud Horatium:

Locus hic amplior est, quam Virgilii, eoqve felicior. Virgilius unicum tantùm artificium rustici meminit, cum dicitur illi:

Horatius dilatatione hîc usus est per enumerationem. Seqvitur apud Horat.

Virgilius sic:

Qvod Virgilius contraxerat, Horatius ad species deduxit. Pergit Horatius:

qvod prius ita Virgilius dixerat:

Virgilius porrò:

Illa verba eleganter Horatius illustravit dilatatione sententiaru~ et membrorum:

Virg. Venit hiems, teritur Sicyonia bacca trapetis.

Vid. Horat. illo loco: Aut cum tonantis annus hibernus Jovis.

et qvae seqvuntur, usqve ad illa verba: Jucunda captant proemia.

Confer illa cum loco Virgilii, ubi describit opera hiberna rusticorum:

Apud Virgil. haec porrò habentur:

Haec splendidissimè dilatavit Horat, his Versibus:

Reperiuntur in Virgil. et illi versus:

Qvo respexit Horat. in secundo illo verso suo:

Si quis jam conferat paraphrases illas soluti sermonis hujus loci apud Frischlinum, cujus extant in Virgilium paraphrases; et Lubinum, cujus extant in Horat. paraphrases, videbit varietatem dilatationum. Nos hîc aliud exemplum paraphraseos poëticae ejusdem Odae Horatianae dabimus, quae insignis admodum est, ex Jac. Waellii, Poêtae nitidissimi, Poëmatibus, ex qua patebit mira illa foecunditas locorum ex adjunctis, genere et specie, ex toto et partibus, quibus prae caeteris utuntur Poetae; ut multis exemplis demonstravit Bern. Parthenius in libro suo de imitatione Poëtica. Primus versus apud Horat. est:

Vide, quàm eleganter primum illum versum Wallius ampliavit ex loco generis et speciei, adjectis poëtismis. Secundum autem versum in parenthesi positum, rejicit ad alium locum. Sic verò ille:

E# commatibus facit 2 periodos, additione praedicatorum,

Horatius. Paterna rura bobus exercet suis.

Dilatat haec verba Wallius per [Griechischer Text] et descriptionem ex adjunctis, et per divisionem verborum, et additionem novorum praedicatorum.

Dilatat haec verba Wallius per partitionem illarum rerum, qvae ad foenus spectant, et per comparationem cum foenore rustico.

Nunc adjicit dilatationem secundi versus per exergasiam et descriptionem ex adjunctis, et dilatationem periodicam.

Haec Wallius dilatat per augmentum Sententiarum, additâ sigurâ comparationis, dilatatione periodicâ et descriptione ex adjunctis:

Wallius haec iterum periodicè dilatat, subjectum et praedicatum novis adjunctis illustrando, additis ex loco causarum sideribus, tempestatem cientibus.

Prolixè haec verba dilatat Wallius per enumerationem rerum forensium:

Wallius haec dilatat 1. perfig. Permissionis et comparationem aulicorum, qvorum officia prolixè ab adjunctis describit, et comparat cum scopulis marinis.

Wallius haec dilatat praemittendo generales sententias et confusas: unde procedit ad distinctam de laboribus circa vites, qvam dilatatione circumstantiarum et adjunctorum describit:

Wallius haec dilatat per [Griechischer Text] verborum in integras sententias conversorum:

Mirè haec dilatat et exornat Wallius exloco adjunctorum et consequentium in varia membra illa partiendo et elegantibus metaphoris illustrando.

Dilatat haec Wallius per simplicem exergasiam, additione qvarundam circumstantiarum:

Dilatat haec Wall. Sententiarum augmento, epithetis et periphrasticâ dictione poëtica.

Late haec exlicat Wallius, addendo sententias aetiologicas, et enumerando officia rustica, qvae beneficio Numinum rusticorum bene cesserint. Describit et ritum ipsum.

Dilatat haec multiplicando sententias et periodos, incipiens figurâ occupationis, cui respondet. Describit aestum Solis à conjunctis Soli sideribus, addendo epitheta sua, et adjuncta nova cumulando.

Haec simplici conversione metrica et membrorum multiplicatione dilatat.

Haec mirificè explanat per prolixam venationis [Griechischer Text] , cui mixtae descriptiones elegantissimae ex adjunctis apri et canum, coloribus Virgilianis illustratae: Enumerantur antecedentia, conjuncta et conseqventia venationis; qvae cum non attigerit Horatius, magna cum voluptate leguntur.

Amplificathaec verba Wallius per descriptionem hujus venationis uberiorem: instrumenta enim, et qvae cum illis conjuncta sunt, ad extensionem sententiarum, adducit.

Extendit illa Wallius per [Griechischer Text] poëticam, et enumerationém curarum, qvas simpliciter et indistincte hic ponit Horatius.

Haec Wallius per simplicem conversionem metricam uno vel altero epitheto addito dilatat:

Dilatat haec Wallius per figuram Permissionis et additionem epithetorum aliorumqve verborum, vel actiones vel adjuncta significantium.

Dilatat haec Wallius per immutationem membrorum, additionem verborum, epithetorum, descriptionem Terminalium, sed succinctam:

Dilatantur haec per descriptionem ex adjunctis.

Dilatat haec per simplicem conversionem metricam et immutationem verborum.

Iterum haec dilatat simplici conversione metrica.

Eleganter haec dilatat Wall. descriptionibus luculentis, enumeratione partium et adjunctorum (1) circa foenus, omnemque rem collybisticam. (2) circa agriculturam, variaque ejus officia et instrumenta.

Atque hoc illustre est exemplum paraphraseos poëticae. Ex quo patet mira illa foecunditas locorum, quae sunt è conjunctis, adjunctis, antecedentibus, consequentibus, toto, partibus, genere et speciebus, indefiniti et definiti. Quibus omnibus si quis jungat phrasin elegantem poeticam, metaphoras vivaces, poetismos, fabularum allusiones, nunquam in talibus argumentis sterilis deprehendetur. Et hoc sibi exercitium continuum quis velit, si in carmine proficeie velit; imo et ad solutam orationem labor iste proderit, modo quis differentiam poeticae et oratoriae dictionis probe observet. Pluta sunt exempla apud eundem Auctorem tam nitidarum paraphrasium. Reperiuntur et apud Car: de la Rue Poetam Gallum inter ldyllia ejus paraphrases plane his similes, ac elegantissimae omnino, quales in exemplum poni debent Poetices tironibus.

Subjungemus huic paraphrasi longiori strictiorem nostram, quâ eandem in Elegiam transfudimus.

Huic Metaphrasi nostrae alia Metaphrasium nostrarum subjiciemus exempla.

Ex Horatii Oda I. lib. I.

EX Od. XXII. lib. I.

Ex Od. XIV. lib. II.

EX Od. II. lib. I. Carm.

Ex Od. II. Lib. II. Carm: Horat.

Hae imitationes, ut in majoribus carminibus, ita et in carminum partibus locum habent, et in carminum variis generibus. Ita ex oda facies

Exemplum talis imitationis in Epigrammate invenias apud Laurentium Niendatium in Poëmatibus suis. Scripserat Muretus in Poëmatibus suis juvenlibus hoc Epigramma:

Retinuit Niendalius, dissimulato tamenautore, inventionem et vim acuminis; sed antecedens seu protasin hujus Epigrammatis Niendalius per [Griechischer Text] multarum specierum dilatat, ut pene nimius illa in re sit.

Eâdem ratione, siquis Egigtammaillud breve Martialis: Omnia castor emis: Sic fiet, ut omnia vendas, In Epigramma circum scriptum mutare velit, hoc modo instituet, ut Antecedens: Omnia Castoremis, per figuram enumerationis dilatarit:

Ita Consequens, in quo acumen consistit, eleganter Antecedens prolixiu deductum terminabit, dum lectoris animus, per ambages illas suspensus, inexspectato brevi acumine vehementer delectatur.

Inter exercitia Metaphrasium ac Paraphrasium, aliarumque imitationum referri possunt etiam descriptiones variae, Temporum, Locorum, utveris, Aestatis, Sylvatum, Montium, Iconogtaphiae; item comparationes, quae inter ornamenta carminum sunt. Hîc ad ductum veterum se exerceat Tyro, jam contrahendo, jam dilatando. Sic apud Ovid. lib. 1. Fastor. à vers. 152. ad v. 156. deseribitur. Id imitatione per 12. versus ita extendes:

Ex illis, quae prolixe adduximus, facile patet, quae in conscribendo carmine praxis institui possit. Prout jam igitur varia carminum genera sunt, ita varie instituenda inventio, dispositio et elocutio. Integri Poematis Epici dispositio eleganter à Mambruno in Epopoeia, et Masenio in Palaestra Eloquentiae ligatae praefigurata est; qui de eo legi possunt. Nos huic rei hic immorandum non putamus, cum nemo facileintegra poemata scripturus sit. Quare in minora illa carmina potius industriam nostram convertemus. Et in Heroico genere habemus primo Eclogas, deinde carmina encomiastica minora, in varias occasiones concepta. Quod ad Eclogas attinet, etiam illae super certo

In reliquis carminibus eodem more procedes. In his argumentorum Rhetoricorum loci sunt manifestiores, ut in equo Domitiani quem Statius laudat, et in pluribus aliis. Plerumque enim Demonstrativo geneti subjiciuntur Eucharistica, Soteria, Epinicia, Propemtica, Valedictoria, Salutatoria, Prosphonetica etc. in quibus unde argumenta primaria desumantur, Rhetorici libri suppeditant. In his delectus instituendus est, et argumenta vestienda ornatu poetico. Si quis autem carmen cujus cunque generis scribere velit, hanc sequatur methodum, ut, ubi necessaria argumenta circumspexerit, totum illum sermonem nudum et enthymematicum tesolvat in sententias breves seu lemmata, quarum sententiarum in prolixiori carmine forte 20 vel 30. erunt. Has sententias enthymematicè vel syllogisticè se exhibentes, connectat certis quibusdam figutis, formulis, Poetis usitatis: amplificet, illustret vel per expolitiones, vel per assumtiones, finiti ad infinitum, partium ad totum, specietum ad genus, distincti ad confusum, causarum, ad effecta, adjunctorum ad subjecta et vice vetsâ: vel per comparationes et exempla fabulosa. Huic methodo, si quis insistat, facili negotio carmen concinnabit. Hâc methodo, quam ipsi antiqui Rhetores suppeditarunt, plerumque ipse usus fui; et vidi postea eandem institutam à Bernh. Parthenio in Comment. Horatiano, ubi per omnes odas Horatianas ostendit primò sententias carminis, et deinde ornamenta Rhetorica et Poetica.

Utcarmen eâ ratione scribere discas, exemplum tibi praefigas alterius cujusdam Poetae, vel antiqui, vel recentioris, notesque, quâ ratione ille in scribendo carmine versatus fuerit. Resolve in sententias, atqueillis sententiis ornamenta subjice: ita statim prodibit catminis artificium, et facile animadvertes ingenium Poetae. Ubi hiant illa, neque satis sibi respondent, ut

Laudaturus erat Augustum Virgilius ob agrum, bello amissum, ejus beneficio reddi tum. Ergo duos de sorte suâ colloquentes inducit. E quibus infelicior sic orditur. Melib. Tu Tityre in securo laetoquae otio vivis. (illustratur exergasia et adjunctis otiosorum hominum rusticorum, et [Griechischer Text] suae sortis.) Tit. Haec ego otia Principi debeo. (Illustratur perpetuâ allegoriâ et applicatione rituum sacrificii ad cultum Principis. Gratiarum actio per ritus illos sacros, quibus Dii coluntur, explicatur.) Melib. Non invideo. Ego vero deteriore loco sum, cujustristia ego omina habui. Amplificatur per hypotyposin suae sortis, quae consistit in damno agtorum et pecorum. Adjiciuntur omina per enumerationem. Id enim familiare rusticis et simplicibus hominibus esse solet. Quis est ille Deus, qui tot otia tibi fecit, simpliciter: quo transitus fit ad catera) Tit. Roma praeclarissima urbs est. (Non directe respondetur statim ad quaestionem, et nartatio quasi è longinquo incipit. Laudatur Roma per comparationes rusticas et per figuram correctionis et contentionis cum Mantua) Mel. Quidin Romam? (per simplicem quaestionem.) Tit. Spes libertatis me eò vocavit, quam sperare alibi non licebat, etsi plurima ejus causa tentavi (Tres sententiae amplificantur 1. per Chronographiam et enumerationem circumstantiatum. enumerantur enim rustica opera; quae libertatis gratia fecerant.) Mel Mirabar ego, cum tui desiderium hic omnes teneret (Illustratur hoc desiderium per enumerationem votorum, et pet figuram imaginis.) Tit. Eundum mihi illic fuit etc. Vidi illic juvenem etc. Ille libertatem, ille agros reddidit. (Prima sen tentia amplificatur per interrogationem et responsionem, et per illustrem Metaphoram

Secundum exemplum, è Statii Carm. 1. Lib. 1. Sylv. quod est encomiasticum in Equum Domitiani.

Equum hunc Poeta laudat 1. à causa efficiente. Unde haec moles in forum pervenit? Amplificatur per enumerationem variorum operum, quae sub figura dubitationis et interrogationis proponitur: an è coelo venit? an è siculis caminis? an manu Palladis perfectum, per contentionem cum aliis operibus: ubinotentur formulae connectendi: nunc, age fama prior miretur etc. Hunc non cepisset; ipse nec Aeneas etc. Adde quod ille nocens. Martem non amplior portat. Nec veris majora putes: Adduntur variae exergasiae et aliquae hypotyposes, sed breviores. Laudat 2. hunc equum ab adjuncto circumst antiarum, etloci, et à quatuor positionibus. Hinc limina pandit Tiberius; cum quo domitianum comparat, ita ut hunc illo praeferat. et tu mitior illo. A latere Julia tem pla. Hinc regia Pauli. A tergo templum concordiae. Amplificantur haec expolitionibus et prosopographiis et topographiis brevioribus. Connexio membri: Par operi sedes. Laudat 3. ab adjuncto proprio, equite scilicet, quem describit per partes. (1) àfacie et capite. Ipse autem puero celsum caput et tribuit capiti statuae, quae alias ipsi im peratori tribuenda. (2) à manibus, ubi describuntur adjuncta manus, imago scil. Palladis. (3) àpectore et latere gladioque aed latus pendente, quem comparat cum gladio Orionis. Ubi semper statuae tribuit, quae attribuenda personae. Laudat 4. equu~ à forma externa. Amplificatur per descriptionem partium, et ab effectu velactidentalibus consequentibus, contentione cum aliis instituta, Atsonipes etc. Perpetuae hîc sunt Methaphorae

His exemplis insistere possumus in caeteris quoque carminum generibus. Nam et Elegiae et Odae codem modo ordinari possunt. Quod si quis jam Ovidii Elegias, inprimis Heroidum Epistolas prae manibus sumat, et in suas sententias atque ornamenta resolvat, statim artificium deprehendet, quod in illis summum est. Ovidius enim, ut erat cultissimo ingenio, ita nihil quicquam omisit in ornando carmine, Elegiâ praesertim; adeò, ut quibusdam nimius videretur, qui declamatorias in illo argutias notarunt. Sed non est, ut illorum judicia moremur.

In Lyrico carmine eandem rationem sequi possumus. Nam, si Horatium nobis praefigamus, singulas odas eadem methodo resolvit Parthenius. Si enim e. g. primam Odam resolveris, his sententiis continetur: Quidam agonibus Olympicis student: quidam agriculturae opetam impendunt: quidam navigationibus et mercaturae student: quidam voluptuariam vitam sequuntur: aliqui militiâ, alii venationibus se exercent. Ego verò poetica studia amo, quae me celebrem reddent. singulae sententiae ornantur variis descriptionibus. Metaphoris

Exemplum nobis erit elegans illa Oda, quae reperitur apud Cominium, Poetam Gallum, ad Principem Condaeum, lacte victitantem. Hâc Oda Poeta elegantissimus Principi gratulatur de lactis cibo, illudque consilium laudat; vatiisque exemplis, fabulosis praecipuè, ostendit, lac esse Heroum eibum. Pulcherrimae in illo sunt descriptiones et ornamenta: è fabulis comprehendi potest his sententiis. 1. Ne pudeat lacte vesci (per amplificationem à contrario et exergasiam.)

2. Ille fuit cibus aurei seculi. (dilatatur per descriptionem prolixiorem à vatiis adjunicts, quae respondent simplici cibo ab effectis.)

5. Tunc Jupiter ubera capellae junxit, eamque coelo transtulit (per Phraseologiam elegantiorem.)

4. Apollo pastor factus, ut lacte vesceretur (per Phraseologiam et [Griechischer Text] .

5. Hercules lac bibens coelo viam lacteam fudit, (pet Phraseologiam et descriptionem viae lacteae breviorem.)

6. Qui lacte vescuntur, fortes sunt. (Transitus fit per prolepsin. dilatatur per Phraseologiam ex effectis synonymicam.)

7. Constat hoc exemplo Herculis, Davidis (per descriptiones profopographicas et amplificationes actionum à circumstantiis.

8. Tua facta testantur à lacte magnos tibi triumphos excitatos. (Hic se torum effundit Poeta, et per enumerationem praelia et res gestas Ducis Condaei

9, Tibi bibito lacte, vigor redit. (Simpliciter.)

10. Nuperi triumphite juvenem ostenderunt. (per brevem descriptionem.)

11. Nunc tuo exemplo lac Heroum cibum facis (per Synonymiam phrasium)

12. Jam Galli omnes lac vino praeferent. (per synonymiam phrasium, et allusiones ad nomen et insignia.

13. Felix illa juvenca, quaeliquorem hunc regali alumno fundit. (Hic singulari artificio Poeta Apostrophen facit ad juvencam, comparando illam cum 10. et spondendo illi sidera, quae omnia Poetismum sapiunt. Talia, enim mirificè ornant catmen, et colores poeticos addunt. Descriptiones breviores illustrant sententias.)

His lententiis elegans illa oda comprehendi potest. Quae ad ornatum pertinent, seorsim observ entur: elegantes phrases, significantia epitheta, variationes pulchrae. Vel unum lactis nomen saepe [Griechischer Text] . Jam enim vocat pocula innocentia, laticem candidum, bonum liquorem, dulcem torem nectar, molle poculum, succum vividum, rorem vitalem, delicatum nectar, imbrem divinum, liquores almos. Methaphorae illustriores, fictiones, comparationes notari itidem debent. Quod si in reliquis Poematibus majoribus concinnandis eadem ratione usus fueris, facili negotio ad carmen scribendum te praeparabis. Exemplis enim aliotum nos ipsos instruimus.

Errata, quae fugitiva lectione occurrerunt, ita corrigantur.

Pag. 4. lin. 9. pullutantes, lege pullulantes. p. 5. l. 19. illi, legeilla. p. 5. l. 21. Manzini, lege Menzini. p. 23 l. 25. Matthaeus, lege Mottaeus. p. 24. l. 15. ubertima, l. uberiora. p. 25. l. 17. Apellione, lege Apellicone. p. 26. l. 8. dele vocem cujusdam. p. 27. l. 19. post vocem proventus adde et. ibid. l. 34. quorum, lege quarum. p. 28. l. 1. Patavianam, lege Petavianam. ibid. l. 29. post verba pompam et adde ad. p. 30. l. 18. literales, lege liberales. p. 32. l. 11. Sekeldonianum, lege Sheldonianum. p. 33. l. 7. codibus, lege codicibus. p. 36. l. 8. veliti, lege velut. ibid. l. 10. comparavit, lege compareret. p. 39. l. 6. post verbum librariam adde sed patriam. p. 40. l. 1. flamma, lege flammae. p. 44. l. 21. Leonadus, leg. Leonardus. p. 46. l. 19. lasum, lege lapsum. p. 47. l. 3. perduxit, lege produxit. ibid. l. 17. Markapha, lege Mazapha. p. 49. l. 9. Bartoloceius, lege Bartoloccius. p. 52. l. 12. Eponymologico lege Eponymologio 62. l. 18. illos, lege illa. ibid. l. 19. pulchriores, lege pulchriora. p. 66. l. 18. latinitate, lege Patavinitate p. 79. l. 33. post verba protrahuntur adde de p. 80. l. 37. rerum lege verum. ibid l. 39. Mancinus, lege Menzinus. p. 94. l. 13. argunt, lege arguunt. p. 95. l. 10. Pelitus. lege Petitus. p. 101. l. 12. Stegnagraphicum lege Steganographicum. ibid. l. 40. Dec lege. Dee p. 105. l. 21. postema, lege postrema. p. 106. l. 11. Synello lege Syncello. p. 108. l. 25. [Griechischer Text] lege [Griechischer Text] . ibid. l. 27. [Griechischer Text] , l. ge [Griechischer Text] . p. 119 l. 39. [Griechischer Text] , lege [Griechischer Text] . p. 127. l. 12. Appollonii, lege Apollonii. p. 130. l. 15. dele vocem quas. ibid. l. 23. damear lege Damcar. 131. l. 27. vox scriptis divulsa est. ibid. l. 42. cujusdem l. cujusdam. 137. l. 11. escandis l. assandis. 145. l. 22. Montonisius, l. Monconisius 147. l. 13. Ridulum, l. Ridiculum. 156. l. 10. cumsi uno solo l. cum siin uno solo. 168. l. 8. capite l. fabula. 171. l. 26. sed l. se. 172. l. 17. dele vocem super. 177. l. ult. dele vocem non. 178. l. ult. falsam l. falsâ. 180. l. 20. Quam l. Quare. 182. l. 25. fuit l. fuerunt. 184. l. 32. caeteris l. caeteri. 209. l. 15. REISERUS l. SPITZELIUS. 228. l. 25. qui à seculis l. quialiquot à seculis. 240. l. 2. patribus l. partibus. 241. l. 7. post verba modus in illâ adde re. ibid. l. 8. alteretur l. atteratur. 245. l. 15. collatas l. collectas 253. l. 10. quovis l. quove. 256. l. 36. Persquetus l. Pesquetus. 257. l. 27. Romains l. Remains 264 l. 9. Malebianche l. Malebranche 272. l. 6. cieo l. cieco. 273. l. 19. Christophori l. Christiani. 284. l. 12. plura l. plures. 286. l. 12. DUNELLI l. BUNELLI. 287. l. 21. Christophorus l. Christianus. 297. l. 40. percipienti l. praecipienti. 308. l. 5. edita l. publicata 377. l. 30 dissimulationem l. dissimilitudinem. 393. l. 34. sún l. súnt. 413. l. 40 dele vocem tamen. 424. l. 14. tolerabiliores l. tolerabilius. 440. l. 13. illud l. illa. 448. l. 12. dele vocem poterit 456. l 35. puris l. prius 465. l. 9. rem l. rempublicam. 468 l. 15. proponit l. proponunt 469. l. 15. discrepat l. discrepant. ibid l. 17. dele vocem illa. 474. l. 31. illa l. illas. ibid. sepulta l. sepultas. 478. l. 28. uberiones l. uberiores 481. l. 1. quae ad pertinent l. quae ad te pertinent. ibid l. 29. credit. l. credat. ibid l. 34. amatissimum l. amantissimum