PERILLUSTRI ET EXCELLENTISSIMO DOMINO, DN. JOACHIMO AB ALEFELD, HAEREDITARIO DOMINO IN BOCKHAGEN ET OLPENIZ, REVERENDISSIMI ET SERENISSIMI DUCIS REGENTIS SCHLESVICI ET HOLSATIAE CONSILIARIO PROVINCIALI, INTIMO, STATUS ET CAMERAE, SUPREMOQVE AULAE MINISTRO; UT ET PRAEFECTO IN TRITTOU ET REINBECK, etc. PATRONO SUO SUMME COLENDO.

QUamprimum et suasionibus amicorum et aliis quibusdam causis impulsus consilium cepide commentariis his in lucemedendis, Te, Perillustris et Excellentissime Domine, animo designavi, cujus, ut Herculis Musagetae nostri, splendidissimo Nomini primitias eorum offerrem. Cujus mei instituti ut causas gravissimas habeo, qvae mihi cum aliis sunt communes: ita ad operis hujus commendationem et meum decus interesse existimavi, si hoc meaeerga Te observantiae testimonium in luce atqve oculis orbis eruditi extaret, et his lucubrationibus à tua lucesplendor aliqvis conciliaretur. Ac primùm qvidem illo Tibi vinculo obstricti sumus, qvo tota se Tibi obstrictam Cimbria fatetur. Nam cum in Serenissimi Principis nostri consiliis primasteneas, illud maximis tuis virtutibus theatrum datum est, et celebritate refertissimum, et magnitudine amplissimum, ut in Teomnium oculi animiqve, in hac praesertim rerum perturbatione, convertantur. Ut enim clavum Reipublicae tenere etiam in rebus prosperis et ad voluntatem

Perillustris Excellentiae Tuae

Observantissimus DANIEL GEORGIUS MORHOFIUS, D. PR.

BENEVOLO LECTORI S. P.

UThunc tibisisterem Polyhistora, Benevole Lector, expug narunt amici: extorsit illum ipsa necessit as potius, quam ipse meo consilio publicae luci destinavi. Duode viginti anni sunt, ex quo privatis scholis Notitiam scriptorum, opttmorum juvenum rogatu proposui. Quem laborem, aliis urgentibus, post aliquot annos resumpsi, it a tamen, ut alia ratione commut arem et pertexerem Non credidi quidem fore, ut illa, quae mihi subit a et fortuitâ or atione è memoria excider ant (optimè enim id nôrunt, bui mihi tum auditores adfuerunt) ad quemquam extr a discipulorum subsellia emanarent. Verum contra volunt atem meam et praeter opinionem accidit, ut, quae ego ad privatos paucorum juvenum usus instituer am, nonin hac solum Academia, sed et alibi descript a per multorum manus it a impolita et inculta vagarentur: neque deessent, qui publicos de editione tergiversanti typos minarentur. Quod cum intelligerem, metueremque, ne vel mutilum mancumque opus, erroribus et glossis peregrinae manus praeterea foedum, in lucem meis ingr atiis protruderetur, vel in alienaincude à novo quod am fabro refingeretur; eò adductus sum, ut laborem, qui propemodum infinitus est, et nova ab annis incrementa capit, per partes recensens, praelo subjicerem. Quodut eòfelicius procederet, effecit Vir mihi amicissimus, D. ACHILLES D ANIEL LEOPOL DI, fctus apud Lubecenses nobilissimus, cujus hortatu consilioquepotissimum

Sabina qualis, aut perusta Solibus Pernicis uxor Appuli.

non displicuerit. Malim et ego in didactico argumento sermonem pulvere, sed erudito oblitum, quam cerussá et pigmentis incrustatum. Qui majorem hic à me ornatum desider averit, horrea me hîc struere meminerit, in quibus nemo marmoreas varioque opere elabor at as columnas, nemoperistylia et porticus, nemoparietes aulaeis superbos, sed pro congerendis frugibus aptaspatiarequir at. Excur sus inter du~ tentavi, nec ascopo alienos, neque viris doctis, ut puto, ingratos. Loca Scriptorum saepe integr a adduxi, nonut chartas implerem; sed iis subvenirem, qui libris deftituuntur, et pleniorem ex ipsorum Scriptorum verbis sensum excuterent lectores: Obser vavi, cum meahaec relegi, nonnulla, quae fugerem ipse vel carmen, vel orationem scripturus. Nunc in his subitis comment ationibus aestus medit antis et scribentis, addo et properantis, saepe abripuit verbis minus, quàm rebus intentum. Adeò inomnibus oculatum esse non licet; neque, ut essem, multum labor avi Velipsa libri inscriptio Manutii censur am non effugerit, qui auctoris vocem pro scriptore usurpatam non probat. Dubit anter quoqe ea de re censet diligentissimus castigalae latinitatis vindex cellarius, qui non nisi testis significationem admittit. Sed dubit are nos vetat Livii locus l. 2. c. 8. quiit a habet: Apud quosdam veteres Auctores noninvenio Lucretium Consule~: ubi nullo alio quam Scriptoris sensn vox illa accipipotest, Hugo Grotius (at quantus Vir!) cum carmenscriberet, omnium poetarum genium praeclarus imitator

INDEX CAPITUM Libri I. et II. Polyhistoris Literarii Liber I. Bibliothecarius.

CAPUT I. de Polymathia pag. 1.

CAPUT II. de Historia literaria pag. 9.

CAPUT III. de Re Bibliothecaria, et quidem I. de causis etigendarum Bibliothecarum pag. 21.

CAPUT IV. de Mediis erigendarum Bibliothecarum, deque earum ornatu. pag. 29.

CAPUT V. de Ordine Bibliothecarum, deque carum eversionibus. pag. 35.

CAPUT VI. de B bliothecariis, et notitia Bibliothecaria paranda. pag. 42.

CAPUT VII. de Manu scriptis. pag. 53.

CAPUT VIII. de Libris damnatis. pag. 70.

CAPUT IX. de Pseudonymis Anonymis etc. pag. 78.

CAPUT X. de Libris Mysticis et Secretis. pag. 87.

CAPUT XI. de Libris Physicis Secretioribus, praecipuè Chymicis. pag. 97.

CAPUT XII. de co, quod in disciplinis divinum est, excursus. pag. 113.

CAPUT XIII. de Collegiis Secretis. pag. 123.

CAPUT XIV. de aliis eruditorum Societatibus. pag. 137.

CAPUT XV. de Conversatione erudita. pag. 152.

CAPUT XVI. de Scriptoribus ad rem librariam et Historiam literariam pertinentibus. pag. 172.

CAPUT XVII. de Scriptoribus Bibliothecariis. pag. 189.

CAPUT XVIII. de Catalogorum Scriptoribus. pag. 198.

CAPUT XIX. de Vitarum Scriptoribus. pag. 215

CAPUT XX. de Fructu omnis Historiae Literariae. pag. 231.

CAPUT XXI. de Locorum Communium Scriptoribus. pag. 237.

CAPUT XXII. de eodem Argumento et de Polygraphis. pag. 260.

CAPUT XXIII. de Epistolarum Scriptoribus. pag. 272.

CAPUT XXIV. Continuatio prioris Argumenti. pag. 289.

CAPUT XXV. de Epistolis incditis eruditorum. pag. 312.

Liber II. Methodicus.

CAPUT I. de delectu Jngeniorum. 321.

CAPUT II. de Officinis Bonarum Mentium. 326.

CAPUT III. de Facultatum animi subsidiis. 333.

CAPUT IV. de Subsidiis dirigendi Judicii. 339.

CAPUT V. de Arte Lulliana similibusque Jnventis. 346

CAPUT VI. de Memoriae subsidiis. 362.

CAPUT VII. de Methodis Variis. 381

CAPUT VIII. de Variis in Doctrina paranda Compendiis. 402.

CAPUT IX. de Methodo in Linguis, Latina praecipuè et Graeca, Discendis tenenda. 415.

CAPUT X. de Curriculo Scholastico. 439.

CAPUT XI. de Curriculo Academico. 454.

CAPUT XII. de Paedagogia Regia. 460.

CAPUT XIII. de Exercitationibus in soluta oratione instituendis. 466.

CAPUT XIV. Exempla imitationum. 473.

CAPUT XV. Sylloge Exemplorum strictiore imitatione ex epistolis Ciceronianis queuas Melchior Junius secundùm omnia Genera collegit expressorum. 498.

CAPUT XVI. de Exercitationibus in oratione ligata instituendis. 527.

D. G. MORHOF I. POLYHISTOR LITERARIUS. LIB. I. BIBLIOTHECARIUS

CAP. I. DE POLYMATHIA.

CUm divinam et humanam sapientiam omnem veterum monumentis traditam ac ad posteros propagatam habeamus, quorum praeceptis ac doctrinâ intellectus noster imbutus rerum aliquam notitiam acprudentiae sibi vim acquirit: in id incumbendum omnibus est, ut natales ejus investigent altiùs: primos illius autores magistrosque, suis quosque aetatibus, suâ docendi ratione distinctos exquirant: in

Veniamus ad disciplinas elegantiores: ad quas junctim excolendas naturâ duce incitamur, ut extremo Viris pudori sit in unâ aliquâ consenescere. Autor non ignobilis Jo. Fortius Ringelbergius in Encyclopaediâ suâ illos in unâ tantùm arte excellere velle judicat, quibus major corporis quam animi cura. Nullae, inquit, soeminae tàm sunt à Musis alienae, quae non unam discere queant: imò picas id efficere posse intra annos viginti quos haee hominum monstra uni impendunt studio, arbitror. Verissimè sanè ille: nam revocat ab iis studiis corporis cura, quaestus et parandarum opum studium: cui qui sunt immersi, ad hunc omnia scopum dirigunt, et illos in se igniculos extinguunt Quam cum doctissimus vitae Pinellianae scriptor Gualdus causam adducit, quâ tàm multi à solidis verisque studiis avocentur, Vincentium illum Pinellum suum, at quem virum! immensis in Coelum extollit laudibus, quispretâ omni illâ nundinatione et inanibus titulis, iis se dederittotum studiis, unde immortalis illum gloria consecuta est. Illud scilicet est, quod Lactantius lib. 1. de falsâ religione cap. 1. notat: Magno et excellenti ingenio viri cùm se doctrinae penitus dedissent, quicquid laborum poterat impendi, contomptis omnibus et publicis et privatis actionibus, ad inquirendaeveritatis studium contulerunt: existimantes, multò esse praeclarius divinarum humanarumque rerum investigare ac scire rationem, quàm opibus aut honoribus cumislandis inhaerere.

Non dubium est, mediocribus etiam ingeniis hîc licere esse felicibus; multorum etiam conatus in ipsâ herbâ supprimi, vel paupertate vel invidiá: Sunt verò non rari, qui inter omnia illa obstacula lacertos tamen erigunt, suô quodam geniô incitati, suis abrepti alis. Inest scilicet illis [Griechischer Text] , qualis ingenio magno convenit, et quale nobis Plato lib. III. de Republicâ describit. Est an imorum nostrorum, si ita loqui liceat, [Griechischer Text] , quo illi vel per naturam vel assuefactionem apti sunt multa simul complecti, abstrahere à singularibus, seque ab illo humili statu in sublimem perducere. Itaque se exerit in illo, qvod [Griechischer Text] appellare possumus, aut ex Stoicorum disciplinâ [Griechischer Text] , regio quasi spiritu, et fulminis instar omnia penetrans, et suâ quâdam luce omnia perlustrans. Istam ad universalia propensionem Graecus Topicorum Interpres, qvi Alexander Aphrodisiensis vulgò habetur in lib. 8. vocat [Griechischer Text] . Optimè qvidem, sed malè illud: quod postponat propensioni ad certam disciplinam Quâ in re tamen [Griechischer Text] sibi Huartum habet, qui in Scrutinio illo suô ingeniorum, unum hominem ad unam disciplinam habere propensionem naturalem existimat: Cùm tamen et ratio ipsa totque exempla praeclarissimorum virorum ostendant, posse dari tales, qui ad omnes artes ex aequô excolendas pari fuerint ingenio. Quod enim Franciscus Bonnaeus in Tractatu de Ratione discendi causam hujus sententiae illam dederit: quasi scilicet in iis, qui sint [Griechischer Text] deficiat [Griechischer Text] , quod tamen planè necessarium, ne in varios errores labantur: id falsum esse demonstrari facilè potest. Qui enim

Neque tamen id volo, ut qui omni incubuit disciplinarum generi, in illis omnibus simul habitet; nam et tempore et negotiis, aliisque impedimentis excludimur, ut fieri à nobis non possit. Quare occupabimus quidem totum hunc fundum animo, affectu, impetu: sed convenientissimam ejus partem quasi limitibus quibusdam circums ribemus, quam excolamus, et in quâ industriam nostram exerceamus. Nam si Plutarchum [Griechischer Text] audimus, [Griechischer Text] . Pulchrum quidem est circa multas urbes navigaere, utile autem praestantissimam inhabitare. Cui geminum est, qvod habetur apud Nicolaum Damascenum in Excerptis Peiresclanis pag. 416. et apud Suidam in voce [Griechischer Text] : Disciplinarum orbem similem, ille ait, esse peregrinationi. Nam quemadmodum iis, qui longam peregrinationem susceperunt, usu venit, ut in quibusdam diversoriis prandendi causâ commorentur, in aliis pernoctent, et in nonnullis quidem locis plusculos dies consistant, alia verò obiter tantùm ac praetergredientes adspiciant, tandem autem reversi in suis penatibies degant: ita ctiam eos, qui literis operam navant, in quibusdam breviùs, in aliis immorari diutiùs oportere, et has quidem integras perdiscere, illas verò dunt axat delibare, tandem ad unam, tanquam ad patriam ac lares, reversos considere.

Vidimus magnos viros, qui magnos ex unâ scientiâ fructus referre potuissent, dum omnes sectantur, ne unam quidem ita assecutos, ut insignem sibi ex illá gloriam reportarint. Ut prudentiùs omninò faciant, qvi singulis exploratis et depromtis è communi pharetrâ telis, ad unum aliquem scopum contendant. Excludit ipsa scientiarum vastitas hospites suos: qvi nusquam habitabunt,

Mediocribus ingeniis, neque ad tàm magna natis, autor potiùs essem, ut secum habitent, neque ea sequantur, quae adsequi per imbecillitatem suam nequeunt. Meminerint illi, infeliciter cum Gigantibus contendere Pygmeos. Illis enim affectata [Griechischer Text] plerumque in inanem et stultam cedere loquacitatem solet. De illis verum est illud Benedicti Manzini Florentini viri doctissimi in libello de Iiteratorum hominum invidia c. 6 Ego, inquit ille, si de recentioribus, iisque, qui altero ab hoc seculo scriptores floruere, sententiam feram, adsirmare ausim, illos pauciora, sed meliùs; hos verò plura, sed dlteriùs nosse. Et verò sic se habere etiam comperi, cum congerrones novi scribunt tantùm farragines, quas variae literaturae nomine cohonestare didicerunt. Scribunt imò potiùs exscribunt, et Phorcidum is oculus est, quem mutuò accipiunt, atque omnes clarissimae aciei esse credunt, quos unius tantùm luminis usus aequis viribus et dispertito adjuvat benesicio. Quò pertinet Rolandi Maresii Clarissimi Viri in Epist. 46. lib. 1. et nonâ lib. 2. querela, ubi multa de [Griechischer Text] illo abusu stolidaque ostentatione disseruntur. Cujus doctae frugis plenae sunt Epistolae, et de omni re literariâ utilissima quaeque tradunt.

Accedit, quod qui [Griechischer Text] studio primum se dederunt, si cerebroliores paululum sunt et opiniosi, non facilè ad aliorum se consilia in discendis artibus accommodant, sed sibi plerumque semitam sapiunt. Accidit enim illis, quod Plantis spontè provenientibus, quae in sylvestrem naturam abeunt, cùm nullâ culturâ coërcentur. Qvò fit, ut dum aliorum contemnunt judicia [Griechischer Text] , è pervicaciâ erroribus patrocinium quaerant. Negare eqvidem nolim fuisse felicissimi adeò ingenii nonnullos, ut sine Duce viam ad summum

Nam et Heraclius Ephesius, narrante Plutarcho, philosophiam omnem, inter veteres, nullo doctore percepit; idemque de Manlio Equite Plinius, de se ipso Augustinus gloriatur. E recentioribus Cujacio in Jurisprudentiâ, Budaeo in humanioribus literis, Mureto in arte Oratoriâ, at quibus viris! summam sine praeceptoris operâ perfectionem obtigisse, referente in differtatione de studio literali Gabriele Naudaeo, miraculo propius est. De se ipso narrat Jovianus Pontanus magnus et Poëta et Philosophus, quod versus facere, coeli cursum metiri, destitutus Praeceptoribus didicerit, testante Paganino Gaudentio in suo Inst. Acad. Tit. de promptitudine Professoriâ. Guilielmum quoque Postellum in linguarum penèomnium cognitione, Petrum Ramum in Philosophiae studiis, sine Magistri adjumento rem omnem confecisse accepimus. Qui tamen et suâ quâdam intemperie acti fuerunt. Tanaquil Faber part. 1. Ep. 49. in Graecis se [Griechischer Text] esse, et ex eo curtam sibi esse Hellenismi suppellectilem queritur.

Haerere tamen plerumque illis [Griechischer Text] solet, in philosophicis praecipuè, inanis persuasio: dum veterum dogmata non satis assecuti [Griechischer Text] , pro unone nubem, amplectuntur. Solet et illud his plerumque obesse studiis, quod solidas integrasque disciplinas haurire molestum sibi ducentes [Griechischer Text] , amoenitates illarum, quod ligurientium est, quaerere tantùm consueverunt; de quo jam suô tempore Plinius. Ab illo enim amoenitates studiorum vocantur, quae ornant potius illa et comunt, qvàm qvae ad naturam constitutionemque eorum pertinent. In quibus qui haerent, illud potiùs, qvod delectat, qvàm qvod prodest, in disciplinis respiciunt, qvae tamen conjungenda esse ipsa ratio dictitat.

Ponamus ergò reprehendendos esse, qvi suo qvodam genio ducti haec [Griechischer Text] studia infeliciter tractant: non committendum tamen est, ut impunè convitiis suis grassentur homines barbari, inertes, ac fastum inanemque doctrinae speciem pro verâ solidâque sapientiâ ostentantes, in divina pulcherrimaque studia eorumqve cultores. Hi cum bonae menti optimisqve literis bellum indixerint, suae ruditatis conscii, non aequis oculis adspiciunt, quos variarum rerum cognitione interiore locupletatos esse vident. Quare et ipsum [Griechischer Text] nomen ipsis pro convicio est, pro Grammaticis raptantibus consummatissimae eruditionis Viros. Quod non facerent, si, qui sub amplissimis istis titulis latitant rerum thesauri, cognitum haberent.

Impugnabatur his calumniis illustris maximique ingenii Johannes Wouvverius, qui elegantissimo de Polymathia libro et suam famam ultus est, ejusque

Multa hic à nobis de vastitate [Griechischer Text] dici poterant, verùm cu~ illud toto libro à VVouvverio actum sit, illuc Lectorem remittimus. Legi et super hoc argumento potest, imò debet, Guilielmus Budaeus, Vir illustris, consiliarius regius, et libellorum supplicum Magister, in libris de Philologiâ, quos Henrico Aureliensi et Carolo Angolismensi, Regis filiis, inscribit: ubi de studii hujus amplitudine et dignitate multa agit, et instituto quasi cum Rege colloquio illum hortatur, ut studia haec, Regno suo splendorem conciliatura, ornanda suscipiat, Viros illa profitentes praemiis afficiat, magistratum, honores ac sacerdotia illis tribuat Non destituit facundum ac illustrem Patronum, ipsumque libellorum supplicum Magistrum, Philologiae causam agentem optatus successus Apud nullam enim nationem honoratiore loco illi fuere, qua exempla hodieque perdurant. Excitata hinc optima fuere semper ingenia, quorum tam uberem messem nulla gens alia dedit.

Agit hanc inter coeteros [Griechischer Text] causam Ludovicus Cresollius Jesuita, Vir alioquin doctissimus, in Gratiarum actione pro Collegio Societatis Jesu instaurato, qvae Vacationibus autumnalibus subnectitur; sed ita agit, ut insanam in Melanchthonem, ut [Griechischer Text] hostem, calumniam spargat. Qvâ nihil insulsius

Huc aliqvi etiam [Griechischer Text] scriptores referrent. Nam cùm illi complexum scientiarum uno libro proponant, [Griechischer Text] vel solo illo titulo sibi vindicare posse videbuntur. Magna illorum librorum seges est, ab Autoribus prosecta, qvibus, qvà principia, qvà ordinem, quot capita tot sensus sunt. De his in Polyhistore Philosophico agetur pluribus. Sed et illi in vasto, qvod moliuntur, regno nimis arctè habitant, à verâ [Griechischer Text] gloriâ omninò arcendi. Quemadmodum enim eorum, qui maria et terras spatiosis itineribus pervagati sunt, longè major est peritia, quàm eorum, qui in chartis delineatas conspexerunt: Ita qui verè [Griechischer Text] iis, qui non nisi ex illis scriptorculis sapiunt, minimè sunt comparandi.

Multô minùs nomen hoc merentur, qui in Academiis, pessimo more, invento ad quaestum et decipiendam juventutem titulô, [Griechischer Text] profitentur. [Griechischer Text] illi sunt, aliosqve [Griechischer Text] docere volunt, qui per tres quatuorve disciplinas (nam mathematicae scientiae, Eloquentia, poësis, historia, rerum naturalium accuratior notitia in hunc censum non referuntur) volaticâ aliquâ per cursatione stolidos tirones circumducunt: qui se totum sapientiae Oceanum his Doctoribus exhausisse opinantur Publicâ coërceri lege hominum ille furor deberet: quibus magist is patentissima ad ignorantiam via sternitur: omnis solida doctrina evertitur: in cathedras, in forum, cruda studia propelluntur: pro Philosophis jojuni et strigosi terminorum Nomenclatores; pro Mercuriis stipites et tranci ubique in seculi nostri infamiam triumphant.

CAP. II. DE HISTORIA LITERARIA.

VAstum Polymathiae nomen est, ac longè lateqve extenditur, suis tamen spatiis limitibusqve definitum: Latius verò patet Historia literaria, qvae non ipsam tantùm Polymathiam, sed et singularum scientiarum primos natales ac progressus ad nostra usqve tempora complectitur. Nemo est, qui Oceanum hunc transmiserit; non pauci, qui littus legerunt. Historiam Philosophicam è veteribus et recentioribus per partes aggressi sunt multi; sed omnem à natalibus suis Historiam literariam nemo. Queritur de tàm insigni defectu Cl. Bosius Introduct. in Notitiam Rerump. c. 30. §. 92. Rei literariae, quae magnam partem à religione pendet, historia justa adhuc desideratur. Facturusque operae pretium esset, qui in unum volumen colligeret, quae studia in quibus locis maximè floreant, quique viri doctrinâ et scriptis illustres singulas provincias hoc soculo exornarint, atque etiamnum exornent: tùm quibus praecipuè locis literarum studia eorumque cultores singulari adsectu foveantur, et magnis impensis sustententur. Non contemnenda sunt Historiae literariae illa argumenta, in qvorum enarratione exerceri nostram industriam cupit. Sed arctiora illa paululum sunt, et ad pauca capita reducta, in quibus jam tùm operam posuere laudabilem nonnulli, neqve multum tamen Historia locupletata est.

Majus animo opus conceperat maximi vir ingenii Baco Verulamius, qvi inter consilia de ampliandis scienuarum terminis, hujus qvoqve operis ideam proposuit, lib. 2. de Augm. Sc: cap. 4. Absqve hâc Historiam mundi statuae Polyphemi eruto oculo non absimilem facit, cùm ea pars imaginis desit, qvae ingenium et indolem personae maximè referat. Hujus verò Historiae argumenta sunt 1. Scientiarum antiquitates ad mundi aetates et regiones collatae. 2. Migrationes per diversas orbis partes. 3. Declinationes. 4. Jacturae. 5. Restaurationes.

Non facilè dixerim, an haec animo agitaverit olim consilia Christophorus Mylaeus, cujus extant quinqve libri de scribendâ universitatis rerum historiâ. In praefatione istius operis multa magnifica tibi promitti videas, et qvaedam his, qvae diximus, affinia. Sed longissimè ab illo abest instituto; nam nihil aliud, qvàm Encyclopaediam continuo orationis, elegantis tamen et concinnae, filo deductam velut in compendio proponit: nec tamen omnem illam, nec methodo illâ ordinatam, qvae capi à qvoqvam possit. In quinque libros illam dispescit historiam, qvorum 1. de Naturâ. 2. de Prudentiâ 3. de Principatu. 4. de Sapientiâ. 5. de Literaturâ agit: Sub qvibus qvasi summis capitibus omnium scientiarum et artium comprehendit argumenta. Non placet ista methodus, qvam ex suo Autor ingenio confinxit, ut quae nimis generalis ac confusa, et velut per lancem saturam omnia congerit, melius per series ac ordines regularum ac principiorum deducenda.

Tentavit et nostrâ aetate circa Historiam literariam aliqva Petrus Lambecius, cujus in lucem quoqve prodiit hoc titulo liber Hamburgi editus: Prodromus Historiae literariae, quâ continetur partim quidem generalis narratio, origo, incrementa, mutationes, interitus et instaurationes omnium linguarum, scientiarum, Facultatum et artium liberalium, secundum Chronologicam successionem seculorum omnis avi; partim autem specialis recensio virorum et foeminarum illustrium. Sed primordia istius operis procul dubio utilissimi tantum jacta sunt, quibus si opus plenum et perfectum superstruxisset, benè de re literariâ mereri potuisset: quanqvam tamen neqve ad omnia Verulamii placita respexerit, aut illo ordine methodoqve tractaturus fuisset. Promissi tamen sui memor, sub finem lib V. Commentariorum de Bibliothecâ Vindobonensi, denuò sperare nos jubet Syntagma

Vel ex solo illo ordine, qvem in libris collocandis observare jubet Gabriel Naudaeus in libro de instruondâ bibliothecâ Gallicè scripto, historia aliqva educi potest. Notari autem ista vult, ut 1. libri Facultatum et artium ponantur. 2. Veteres et novi autores in linguâ, qvâ scripsere, et hinc versiones omnes 3. Qvi partes scientiarum tractant. 4. Commentatores. 5. Scriptores particularium rerum. 6. Qvi adversus scientias scripserunt, ut Sextus Empiricus è veteribus, et Agrippa inter recentiores. 7. Novatores in artibus. 8. Primi certarum rerum scriptores. 9. Scriptores rerum variarum. 10. Praecipui Haeretici. 11. Collectores specialium voluminum et autorum. 12. Celeberrimorum virorum laciniae et fragmenta. 13. Locorum communium scriptores, Lexicographi etc. 14. Scriptores, qvi ex communi seculi genio scripsere. 15. Etiam minima, et qvae parvi aliis aestimantur. Ad has Classes redacti Autores notiones aliqvas animo suggerere possunt, ad qvas Idea alicujus Historiae concipi possit.

Sed perfectior illa longeqve ordinatior est series, quam in Philosophicâ Bibliothecâ concinnandâ sibi praefixit Lambecius; cujus ille typum operi secuturo praemisit. Quem ut hic proponam, quoniam in paucorum manibus liber est, non est fortè ab instituto nostro alienum. Primò enarrantur Philosophorum antiquissimorum Barbaricorum, Zoroastris, Hermetis etc. opuscula quaedam et fragmenta supposititia cum veterum et recentiorum translationibus et com~entariis 2. Philosophorum antiquissimorum Graecorum, Ionicorum et Italicorum, qui ante Platonem et Aristotelem floruerunt, et inprimis Pythagorae ac Pythagoraeorum opuscula et fragmenta, cum veterum et recentiorum translationibus et commentariis. 3. Philosophia Academica, Opera Platonis, editiones et translationes variae, Interpretes, Commentatores, Graeci, Latini, aliarumque linguarum, antiqui et novi. 4. Philosophia Peripatetica, Aristotelis operum editiones, translationes, interpretes, commentatores Graeci, Latini, aliorumque linguarum, antiqui et novi. 5. Philosophia Stoica Stoicorum Graecorum et Latinorum opera, cum variorum veterum et recentiorum translationibus et Commentariis

Atqve hic [Griechischer Text] est, ad qvem Philosophicam suam et Historicam Bibliothecam dispositurus erat Lambecius, in qvo tamen aliqva, si ordinem et argumenta spectes, vel mutari vel augeri possunt, praesertim in Historiâ Civili et Ecclesiasticâ: Facultatum enim Bibliotheca alibi proponitur, ac puto, ubi in rem ipsam venisset, multa ipsi nova [Griechischer Text] suggessissent. In hunc tamen campum immissis qvasi per [Griechischer Text] et velut in tabulâ patet Historiae literariae summa delineatio: Nam et [Griechischer Text] , qvae potuit, integra congeritur, nec illa tamen indigesta, sed suis locis sedibusqve distincta, unde per prudentiam aliquam [Griechischer Text] pulcherrimum illud, qvod volebat Verulamius, strui aedificium possit. Ex ipsa illâ congestione et repraesentatione simultaneâ nascitur illud [Griechischer Text] et [Griechischer Text] , ex qvo judicandi illa vis se exerit. Quae si in perpetuum continuumqve Historiae corpus compingerentur, maximi in

Tàm verò longèlateque se ejus prudentiae utilitas diffundit, ut nulla tàm sit exigua disciplina, cui illa non faces praeferat: ne quid dicam de ipso intellectu, qui in contemplatione [Griechischer Text] magis perficitur. Videmus hic quasi ante oculos positam illam per secula studiorum successionem. Nam, ut de temporibus post Christum natum dicam tantùm, regnavit in Philosophorum scholis Plato, ejusque Philosophia cum Christianâ Religione commista vel errores vel singulares quosdam sensus dogmatibus Theologicis invexit; Patres plerique huic scholae addicti, duravitque ille rei literariae et ecclesiasticae status, usque dum Alexander Aphrodisiensis doctrinam Peripateticam resuscitavit; quae per sex integra secula stetit, variè tamen ab interpretibus interpolata, ut sibi ipsi esset dissimillima, variis etiam casibus ac litibus agitata, de quo Lanovius videri potest in libro de variâ Aristotelis fortunâ. Traxit ex ejusetiam affinitate labem aliquam Theologie, quae Scholasticorum commentationibus in aliam planè formam speciemque mutata erat. Audiuntur passim virorum doctissimorum de his corruptelis querelae, de quibus legi possunt Erasmus passim, Ludovicus Vives in aureis de causis corruptarum disciplinarum libris: cujus Viri diligentia ad Historiam literariam recentioris temporis conferre non pauca possit. Adeò ad graecas literas et Aristotelis philosophiam tùm nauseabant omnes, ut, teste Alexandro Nekan libro de naturis rerum, Aristotelis libros à nemine, quàm ab Antichristo legendos et intelligendos crederent. Joann. Sarisber: lib. 1. Metalogic. cap. 3. ita de his terrporibus: Sufficiebat ad victoriam verbosus clamor, et qui undecunque aliquid inferebart, ad propositi perveniebant metam: Poëtae et Historiographi habebantur infames, et si quis incumbebat laboribus antiquorum, notabatur, et non modò asello Arcadiae tardion, sed obtusior plumbo omnibus er at invisus.

Latitabant tamen nonnunquam in Scriptoribus illis, horridi coeteroquin et inficeti styli, velut in sterquilinio quodam pretiosi uniones, quibus illi, qui è recentioribus magno supercilio multoque orationis suco rerum argumenta incrustant, sua illa commenta ornare didicerunt. Multi delicatuli nimis et fastidiosi,

Unius ille Richardi (qvem alii Johannem, ipse in Additionibus ad Hist. Lud. XI. Rogerium vocat) Suisset (qvod ex Anglic. Swinshead, os porci corruptum) cui cognomen Calculatoris datum erat, mentionem facit: cujus opera celeberrimis etiam Bibliothecis sunt ignota. In coelum propè extollunt illum hominem laudibus tùm Cardanus, tùm Scaliger. Et hic quidem Exercitat 324. Virum vocat, qui modum ingenii humani excesserit, et Exercitat. 340. tàm acutè scripsisse judicat, ut à paucis plenè ac pro meritis intelligatur. Tàm doctè, inquit, sibi ille visus est, ut cùm senex legeret, quae juvenis in literas retulisset, ubertim flevisse dicatur, sive, quod equidem puto, quia quasi recenter frueretur veteri diligentiâ, sive, quod paulò iniquius alii sunt interpretati, quia quae olim seripsisset in aetate florenti in effoetâ minus assequi possit intellige~do. Dignus profectò, quem neque senem senium faceret, neque naturae lex vita privaret, nisi meliorem vitam apparasset. Hec libentius scribo, quia viro illi maximò multa debeo: plura debiturus, si per ingenii mei imbecillitatem licuisset.

Cùm floreret jam pasim per Academias illa philosophandi ratio, et ad illius sensum tàm Theologia quàm Medicina temperaretur, reducta in lucem Jurisprudentum veterum fragmenta, eorumque doctores novam tàm Theologiae qvàm Philosophiae studia faciem circumposuerunt: Ex illo enim tempore eorum studium et dignitas quanquam non statim conciderit, paulatim tamen sequentibus temporibus evilescere coepit. Accidittamen postea, ut partim Jurisprudentiae beneficio, Legibus Romanis antiquitatum simul et historiae Romanae, cumque illis aliqua veteris elegantiae cura reduceretur; partim occasione litium, quae Theologiae tùm publicè receptae movebantur, et Biblia sacra legerentur, et Hebraeae ac Graecae linguae studia excitarentur, Patres è claustris Monachorum, ubi velut in sepulchris hactenus delituerant, in muséa doctorum velut in vitam et lucem revocarentur.

Accessit magnum novae huic literariae periodo momentum, restaurata in occidente è Graecorum exulum, captâ Constantinopoli, reliquiis Graecarum rerum notitia. Scholae tùm publicae illâ in linguâ habebantur. Vertebantur in Latinam Historici, Patres, Latini MS. codices è Bibliothecis promebantur, inusitatâ Mediceae familiae liberalitate, cui primos illa [Griechischer Text] literaria spiritus debet; Cui accedebat Alphonsus Rex Neapolitanus, Matthias Corvinus Rex Hungariae, Ludovicus XI. Rex Galliae, de cujus in literis promovendis studio legi Gabrielis Naudaei Additio ad Historiam Ludovici XI. potest; Obstetricias adhibebat manus, quod labores doctorum, Bibliopolarum [Griechischer Text] provocabat divinum Typographiae inv ntum. Hinc quasi genio quodam impellente intra paucos annos è veterno excitata sunt doctorum ingenia: Philosophia partim ex ipsis Aristotelis limpidis fontibus restaurata; partim nova à Novatoribus super Empedoclis, Epicuri, Philolai, Pythagorae, Democriti principiis exstructa: Jurisprudentia veteri splendori, per viros antiquis illis Papinianis, Modestinis comparandos, asserta; Philologia omnis Hebraea, Graeca, Latina superstitiosè et ad invidiam reliquarum disciplinarum exculta; Omnis denique divinaru~ humanarumque rerum sapientia sibi ipsi restituta. Quo beneficio utinam diu frui nobis contingat!

Sed Magnatum partim imperitiâ socordiâ et amentiâ; partim hominum pravâ indole, non nisi quaestum respicientium, culpâ factum est; ut de veteri illâ verâqve et solidâ doctrinae gloriâ excidant Academiae et Scholae, dum illa veteris doctrinae sensim subrepit oblivio; et ipsa tandem barbaries cum corruptissimis simul moribus et flagitiosa profanorum hominum sapientiâ reducitur. Qvo

Multa praeterea qvasi ex abdito subministrat veterum recentiorumque temporum parallelismus scientiarum arcana, quorum vix summa rudisque notitia ad [Griechischer Text] illos pervenit: quae si exsculpi èlatebris tota nequeunt, vel solâ suspicione industriam Philosophi juvant, et in memoriae larario reposita, [Griechischer Text] posteritatis [Griechischer Text] feliciori successu excitabunt Demonstravit elegantissimâ de Arcanis scientiarum dissertatione Erasmus Bartholinus, quantâ sollicitudine scientiarum sacra texerint, qui ex iis gloriam quaesiverunt populi, et quàm illa eviluerint propalata: Enarrat rerum deperditarum jacturam integro libro Pancirollus; Quorum omnium memoriam nobis historia conservat, ut residuas è tristi naufragio tabulas, quas tamen collegisse non jucundum tantum, sed et utilissimum est.

Patet ex historiâ literariâ, eundem esse artium, qui hominum, qui Imperiorum est, genium: Ortum illis adolescentiam esse, et denique occasum. Nascuntur artes interdum subitò, subitò extinguuntur. Elegantissimè hunc doctrinarum orbem depinxit Vellejus: Aliis aemulatio ingenia, et nunc invidia, nunc admiratio, incit at ionem accendit, naturaque quod summo studio petitum est ascendit in summum, difficilisque in perfecto mora est, natur aliterque quod procedere non potest, recedit. Et ut primò ad consequendum, quò priores ducimus, accendimur, ita ubi praeteriri aut aequari eos posse desperavimus, studium cum spe senescit, et quod assequi non potest, sequi desinit, et velut occupatam relinquens materiam quaerit novam: praeteritoque eo, in quo eminere non possumus, aliquid in quo nitamur, conquirimus, sequiturque ut frequens ac mobilis transitus maximum perfecti operis impedimentum sit. Dehis omnibus singulatim agere nimis hìc prolixum foret. Multa dici notarique possent, si recentiora cum veteribus illis in theatru~ et in contentionem deducamus. In historiâ literariâ velut in speculo utriusque temporis faciem ante oculos positam videre possumus. Observabimus, in quibus antiqui superent novorum temporum ingenia, in quibus illi ab his superentur. Sua est singulis aetatibus ingeniorum foetura, sunt artium temporarii proventus, quarum messem historia velut in horreo quodam congerit, ne spicilegium quidem illarum rerum omissura. Qui [Griechischer Text] illa cognoscere desiderat, adeat Alexandri Tassoni librum decimum, voluminis istius, quod Italicâ linguâ sub titulô Pensieri diversi s. diversarum cogitationum scriptum est: Ubi ille omnia disciplinarum genera pervagando, illarum antiqua novaque ostendit incrementa. Eorum autem onimum vel nulla superesset vel exigua cognitio, si libros et Bibliothecas tot thesaurorum promicondas non excusserimus. Non potuisset Plinius tàm divitem nobis rerum naturalium penum relinquere, nisi in subsidium Bibliothecas Romanas adhibuisset. Non ipse Aristoteles tàm multa, tàm diversa, in omni studiorum, in omni philosophiae genere, nobis reliquisset, nisi à veteribus Bibliothecis adjutus, quem primum è Graecis Bibliothecam instituisse et collegisse volunt. Cui

Multum scil. conducit vel sola veterum arcanorum nomenclatura: quae cum animo nostro objicitur, statim ad idearum talium contemplationes disponit, ut vel ead em vel alia ad eorum [Griechischer Text] velut ex semine quodam producat. Equidem existimo, multa illarum novitatum, in quibus secula nostra triumphant, jam tùm antiquitus cognita fuisse, iterumque deperdita. Infinita enim sunt, quae ex rerum mutuis applicationibus vel per ingenium vel per casum produci possunt. Saepè unius seculi, imò unius anni, diversis et gentibus et hominibus eadem in mentem venire possunt artificia, quae celata primum, vel ad alios devolvuntur possessores, vel ex ingeniorum simili quasi concentu et tacitâ conspiratione formantur. Vivebat seculo hoc ineunte Magnus Pegelius, Rostochiensis primùm, hinc Helmstadiensis Academiae Professor, cujus variorum experimentorum syllabus singulari libro prodiit hoc titulo: Thesaurus rerum selectarum, magnarum, dignarum, utilium, suavium, pro generis humani salute oblatus. Multa illic Autor notat ab se excogitata in omni studiorum genere, Mechanicis, Mathematicis, Naturalibus, arcana, quorum aliqua annis insequentibus magno cum apparatu et pompâ in lucem edita vidimus, et in quibus hodiè inveniendis laborat multorum industria. Non facilè tamen dixerim, qvomodo factum sit, ut à Pegelio ipso nil eorum artificiorum in effectum deductum fuerit, vel tàm exigua ac pene nulla ejus apud alios mentio fiat. Fortassis et ipsi, quae omnibus rerum novarum inventoribus, Invidia et Incredulitas obfuit.

Varia illic occurrunt memorabilia. Cum p. 111. proponitur ratio Chirurgica insignis et rara homini communicans extera, quae ipsi bona, et interna multa quae noxia avertens: cui non Chirurgiae alicujus infusoriae suspicio oriatur? Paginâ 125. de navigii aërei fabrica agit: de illo Franciscus Lana in prodomo all' arte maëstra operosè egit, et ante illum quoque Petrus Mormius in arcanis collegii Rosiani detectis pag. 14. et 15. quaedam proposuit. Paginâ 125. de machinâ aliquâ memorat, quam tempore quocunque quivis seu fortior seu debilior agitare possit: Simile quid in actis Anglicis et Gallicis deprehendimus. Ibidem de ratione, quâ ex vase uno liquores quotcunque diversi effundantur, habetur; ita ut quivis inde vinum, nunc rubrum nunc candidum, nunc aqvam, nunc aliud atque aliud liqvoris quodcunque velit genus, imò calidos et ferventes, si velit, liquores depromat. Cui verò non idem hoc artificium videbitur? quo aliquis ore evomere varii generis liquores potest, quod à circumforaneis quibusdam, ante annos non ita multos, cum maximâ omnium admiratione factum fuit. Quae pag. 126. proponuntur artificia Archimedaea, quibus liqvorum bonitas vel pravitas exploretur, illa nostrâ aetate spectata fuere, et à Kirchero in mundo subterraneo exhibentur. Navigium submaritimum, de qvo pag. 127. agit, et

Hos ac multò plures usus praestare poterit Historia literaria, ad quam diligentiùs excolendam meritò eruditorum studia conspirare debebant. Multa illo in genere Joh. Gerh. Vossius praestitit, ac plura praestare potuísset, si, quae affecta habuit, absolvere potuisset. Nostro tempore vel Conringio vel Boeclero labor ille demandari potuisset. Conringius certè jam tùm insignem ejus partem in antiquitatibus Academicis absolvit. Versatur et in nonnullorum manibus ejusdem liber [Griechischer Text] de scriptoribus; qvam tamen extemporalem ego operam crediderim. Boeclerus non attigit hoc doctrinae genus, nisi qvod exiguus ejus liber in commodum tironum de scriptoribus prodiit, qvi praeter Nomenclaturam Autorum et editionum nihil habet. Coeteri, qvi ad hoc argumentum accesserunt, non istâ [Griechischer Text] literariâ instructi, planè ineptè in hoc negotio versantur, et paupertinam eruditionem ostentant. Qvid enim efficiant, qui aliena negotia curant, Excussi propriis? Suscipi illa res debet ab ingenio non jejuno et imperito, sed operi huic soli intento, sed cujus magna sit judicandi solertia, qvodqve è [Griechischer Text] illo [Griechischer Text] indagare rerum occultarum nexum possit.

CAP. III. DE RE BIBLIOTHECARIA, Et quidem I. de Causis erigendarum Bibliothecarum.

Summaria.

QUi Historiae literariae penetralia perreptavit, verè qvod de Longino olim dicebatur [Griechischer Text] dici potest: Qvem nemo sibi titulum acqvirit, nisi è mortuis Bibliothecis se ipsum Bibliothecam vivam fecerit. Utriusqve Bibliothecae qvidam nexus est Bibliotheca [Griechischer Text] dici non potest, nisi qvi mortuas probè excusserit. Bibliotheca verò mortua erit, cujus rectioni non praeficiatur [Griechischer Text] aliqva [Griechischer Text] . Elegans ille lusus est Leonis de S. Joanne, qvi scripsit Ideam Bibliothecae viventis et mortuae ad Henricum Memmium, cujus libri vel titulo tàm praeclaram Memmii Bibliothecam, qvàm ipsum laudabat, teste Ludovico Jacob. Tr. de Biblioth. p. 544.

Ut ad Bibliothecariam rem tandem accedamus, sciendum est, Bibliothecae nomen esse [Griechischer Text] , nam vel numerum librorum significat, vel ipsum illum locum, in qvo libri ponuntur, qvi et Apotheca ICtis dicitur l. 12. §. 33. ff. de instructo vel instrumento legato. Solent et tituli librorum, uno aliqvo libro congesti, Bibliothecae nomine salutari, qvales Catalogi sunt, vel libri multarum rerum copiâ instructi, ut Diodori et Apollodori Bibliotheca; vel multi autores in unum aliqvod systema collecti, ut Bibliotheca Patrum. Huc referri debet, qvod à Monachis, aliisqve aevi infimi scriptoribus Bibliothecae nomine Vetus et Novum Testamentum vocetur. Ita Durandus lib. 6. Rational. cap. 1. n. 27. Bibliotheca à Graeco nomen accepit, et est nomen aequivocum, scil. locus, in quo libri reponuntur, et volumen ex omnibus libris V. et N. Testamenti ab Hieronymo compositum. Vid. du Fresne in Gloslario, hâc voce. Ridicula erat Calvisii Sabini è servis Bibliotheca, de qvo Scneca ep. 27.

Sed illa ad rem adeò non pertinent: Veniamus ad Bibliothecas ipsas, quales vel privatae sunt vel publicae. Illae, qvanqvam in molem tantam non excrescant ut publicae: sunt tamen etiam inter privatos viri illustres et opulenti, qvi in libris omnis generis coemendis nullis parcunt sumptibus Qvorum [Griechischer Text] reprehendit Seneca. Ep. 2. et 45. et de Tranquill: animi c. 9. ridet Lucianus in libello [Griechischer Text] , et Auson. eptgr, 43. Sunt ita animati nonnulli ut

cum vastioris bibliothecae minor interdum usus sit, qvàm ejus, qvae selectis paucioribus libris constat. Qvo de argumento legatur elegans Rolandi Marelii nona libri primi epistola. Ita ille eo in loco: Ad doctrinam quidem comparandam quin lectione opus sit, nemini dubium est: sed et attenta meditatio et accurata naturae et rerum, quae ob oculos versantur, quotidianorumque eventuum consideratio non minoris fortè est utilitatis: modò prima disciplinarum elementa hauseris, et

Ac prima qvidem et antiqvissima librorum colligendorum occasio fuit, ab actorum Reipublicae collectione ac conservatione, qvae certo qvodam in loco custodiri debebant. Etenim cùm publicè interesset conservari rerum gestarum memoriam, primum qvidem negligentius in gente adhuc rudi, majori deinde cura in illam incubuerunt. Nam sculpturis, picturis, saxorum inscriptionibus, antiqvissimâ illâ et primaevâ maximeqve naturali communicandi res suas viâ, omnia, vel deniqve rudibus qvibusdam elogiis et hymnis ad posteros transmiserunt: Qvod de Germanis nostris testatur Tacitus, qvorum carminum inqvisitionem diligentissimam promiserat in Germaniae Antiqvitatibus Aventinus, ut ex syllabo argumentorum operis prodromo patet. Sed nihil penè et valdè exigua eorum vestigia in Annalibus Bojaricis deprehendas, qvibus uberrima sperare nos vetat Cisnerus eorum editor. Apud Aegyptios Sacerdotibus hoc negotium dabatur, ut referrent omnia in literas. Apud Chaldaeos itidem hoc fiebat, imò apud ipsos Hebraeos, de qvo videatur Josephus libro contra Apionem, et Mascardus dill' arte historica trattato 1. cap. 1. et 2. Unica certè illa apud Chinensium populum et prima cura fuit: nam referente Martinio lib. 1 Fuit et est etiamnum genti huic usitatum, ut doctissimis aliquot Philosophis Imperatoris de functi res gestae conscribendae à successore mandentur: Quod munus apud ipsum cum primis est honorisicum, et à summis quibusque viris expetitum. Hinc Historia Sinica ita sibi semper similis continuatur, ut, quanquam ab alio sit atque alio succedentibus annis adaucta, unius tamen autoris esse opus videatur. Prima et antiquissima historia stylo ferreo foliis incisa: posteà verò chartis inscripta vel impressa typis. Lieupangus Imperator cum Ingum vicisset, referente eodem Martinio lib. 7. Siachous vir consultissimus, spretis divitiis omnibus, quae in manu ejus erant, museum summi magistratus ingressus, inde tabulas imperii geographicas et libros, in quibus particulatim omnia provinciarum peculiaria et munitiora loca, reditus et hominum numerus accuratissimè repraesentabantur, secum abstulit atque servavit. Ex his deinde Lieupangum omnem imperii statum adeò scienter edocuit, ut omnes, et praecipuè Lieupangus admiraretur, undè tanta rerum ei notitia: Quem proin Imperator honoribus ac divitiis auxit amplioribus, quam si civitatis unius gazam omnem solus acquisivisset, ditior è libris unus, quàm milites omnes à praedis. Vel ex hoc illustri videmus exemplo, his praecipuè scriptis, qvae ad Rempublicam pertinent, primùm fuisse instructas Bibliothecas, qvae Archivorum nomine posteà dictae fuerunt, cùm separarentur publica illa ab aliis rebus. Chartarium sequioribus temporibus dictum est, ubi servabantur Epistolae. Olim Athenaica, vel, ut Salmasio emendatori placet, Athenica dicebantur, in qvibus reponebantur literaria monumenta, ut Epistolae et orationes Ducum Imperatorumqve, Ephemerides Principum et

Post causam, qvae ex necessitate videtur nata, ad Bibliothecas erigendas incitarunt ipse studiorum mentisqve excolendae amor, et [Griechischer Text] , qvalis in Regibus nonnullis depraedicari satis neqvit. Inprimis verò Ptolomaeoru~ familiae proprium id studium fuit, et aliis qvoqve Imperatoribus, Regibus, Principibus nostri seculi, qvorum hic magnum dare Catalogum poteramus. Vel unius Augusti, gloriosae memoriae, Brunsuicensium Ducis, singularis ac incredibilis ille ardor depraedicari satis neqvit, qvi dignissimum virtutis praeconem nactus, [Griechischer Text] Conringium in Epistolâ de Bibliothecâ Augustâ ad Illustrissimum Boineburgium scripta, quâ ille nec sine ratione supra omnes Regum Principumqve similes impetus hos labores extollit. Septem enim illic argumenta recenset, qvae admiranda vocat, unde Bibliothecae illius dignitas et Autoris simul aestimari debeat. Verè ille Bibliotheca mortuae suae [Griechischer Text] , imò ipsa ejus anima; verusqve, qvod in magnâ laude ponendum est, Bibliothecarius. Ipse, qvod mireris, tot librorum indices, spissa volumina, ut eò cognitiora haberet omnia, suâ manu scripsit; ipse pulcherrimâ serie disposuit, qvae vel privati hominis fatigare patientiam possint. Continuos ejus pro Bibliothecâ augendâ labores, vigiles per omnia terrarum oculos, studia indefessa summis elata laudibus vide: neqve enim illa nobis recoqvenda. Ignosci privatis debet, si hâc discendi cupiditate abrepti cum rei suae familiaris jacturâ hîc insaniant. Etenim si unqvam, hoc cum ratione insanire est: Qvâ multos ita abductos vidimus, ut vel genium fraudarent, qvo animum his deliciis pascerent: Aliqui vel vitam sibi acerbam existimarunt, si libris sibi carendum foret, ut igne et aquâ sibi interdici tolerabilius habuerint, qvàm librorum facere jacturam. Qvod poenae genus non ignoravit Tiberius, qvi, referente Suetonio, in Tib. cap. 61. qvibusdam custodiae traditis, non modò sermonis et colloqvii usum, verùm etiam studendi sustulit potestatem. Alphonsus Rex, teste Sylvio in libro # dict. Alphonsi, solâ lectione recreatus è morbo convaluit. Corrafius ICtus magni nominis in Epist. quaest. cap. 18. omne vitae solamen, vivendi

Praeter haec utilitas quoqve publica est, qvae librorum collectionem suadet. Qvemadmodum enim proventus agrorum fructus congerere solemus; ita ingeniorum veluti messes in his custodire horreis debemus. Qui sunt tàm stolidi populi, ut patriae suae fruges reditusqve perire sinant, et ingeniorum opes rescindant, unde maxima genti gloria, civibus commoda? Atamplas aliqui possident Bibliothecas, publicae qvoque institutae sunt, sed non in aliorum usum. Nimirum qvasi scenae tot libri inserviunt, oculos tantùm moraturi, non animos saturaturi. Cui bono thesaurus absconditus? Ergò in tinearum et blattarum gratiam tot opes impenduntur, tot libri colliguntur. Galli in eo liberales, apud qvos vel privatae Bibliothecae ad publicos usus conceduntur. Bodleiana Oxoniensis singulis diebus patet. Qvae tamen secretiores sunt, commendatione Patronorum expugnari poslunt. Manuscriptorum non adeo facile copia dari solet. Est ubi invidia illam negat; est ubi furti metus peregrinos arcet. Nullos ea in re praeter Anglos difficiliores se sensisse qveritur in praefatione ad Polybium Gronovius. Solet verò usus tam Manuscriptorum, qvam impressorum, certis qvibusdam legibus concedi, qvae Bibliothecis singulis singulares esse solent: qvorum aliqvae à nonnullis notatae sunt. Utilitatem hanc commendatum iverunt viri doctissimi. Extat Sanderi dissertatio paraenetica pro instituendâ Bibliothecâ publicâ Gandavensi ad Magistratum et proceres ejusdem urbis, ubi argumentis omnibus rem agit. Qvibus cautelis legibusqve usus Bibliothecae sit circumscribendus, docuit Naud us in librô saepiùs laudatô, de Bibliotheca iustruenda cap. 9. Fructus verò hinc redundare uberrimi ad viros doctos possunt. Non potuisset tam varia, tam vasta opera

Ille qvanqvam semper respici usus debet, saepè tamen potius in pompam et magnificentiam ostendendam instituuntur bibliothecae. Domitianus ipse, hostis alias bonarum mentium et virorum sapientum, Bibliothecas tamen incendio absumptas impensissime reparari curavit, exemplaribus undiqve petitis, missisqve Alexandriam, qvi describerent emendarentqve. Eadem causa Cle opatram ad reparandam Bibliothecam Alexandrinam impulit. Sed ignoscendumhuic morbo est, per qvem aliorum saluti prospicitur. Longè enim honestius, si inserviendum est magnatibus, in Bibliothecarum instructionibus, qvam in magnificis substructionibus, spectaculis, epulis, et innumeris aliis perdendarum opum instrumentis, insanire. Qvidqvid hîc impenditur, in reipublicae bonum cedit, cum coetera, vel periturae voluptati, vel inutili vanitati, cum civium detrimento impendi soleant.

CAP. IV. DE MEDIIS ERIGENDARUM BIBLIOTHECARUM, deque earum ornatu.

Summaria.

VIdimus de causis, ob quas Bibliothecae institui solent: dispiciamus jam de modis, quibus ad earum exstructionem perveniri soleat. Comparantur Bibliothecae per emptionem, cum vel integrae emuntur, vel singulares libri. Praestat vero integras, ut fundamentum, substernere nostrae, quam sparsos hinc illinc libros colligere. His initiis illustrissimae Biblicthecae ad eam magnitudinem excreverunt. Ita Franciscus de Joyeuse ex tribus aliis, inter quas Pithaeana, suam collegit et confecit, teste Ludovico Jacobi p. 524. Idem de Bibl. Augustâ testatur Conringius. ESimeonis Bosii Bibliothecâ suam instauravit Cordesius. Ut vero cum lucro et commodo nostro cöemantur libri, variae artes observari debent: nam vel vilissimae tabernae visitandae interdum sunt; è quibus ipse saepe, quae non credideram, extraxi. Familiaritas contrahenda cum heredibushomi num doctoru~, praecipue indoctis; à quibus vellibri manuscripti, vel ab ipsis scripti, sed propter singulares causas suppressi, saepe comparari possunt. Tales libri multi notati sunt in vitis virorum illustrium, qui latitant passim apud haeredes, sed in lucem raro protrahuntur, ac saepe in rapaces alioru~ manus incidunt. Ubi jam nobilium exercitationum Libri. I. C. Scaligeri, quos Robertus Constantinus editurus erat, teste Michaële Neandro in praefatione luculentâ, Graecae Linguae

Notitia esto praecipuorum per totam Europam librariorum, aut hominum, qui nostri causa omnia bibliopolia et Typographéa perreptent; qua sagacitate nemo eundem Pinellum superavit, de qvo haec in vita ejus Gualdus: Instruxerat ille praeclaram hanc discendi cupiditatem, ope multorum, qui eadem voluptate afficerentur. Hos non in Italiae Europaeque urbibus modo, sed et in oppidis vicisque selegerat, quorum industria continenter uteretur, ad quos Epistolas schedulasque oportune missitaret: Catalogi omnium nationum, omnium Bibliopolarum, evolvendi et inquirendi. Dela Croix du Maine à primâ uventute vastissimos catalogos, ut librorum notitiam haberet, congessit, ut testatur ipse in praefatione Bibliothecae suae Gallicae, et Ludovicus Jacobi pag. 673 et 674. Ita de Pinello Gualdus: Nundinarum Franoofurtensium Venetorumque Bibliopolarum librarios, quotquot erant, indices sedulo perlustrabat, et ab amicis, qua Italicis, qva Transalpinis omnia diligenter in Bibliothecae ornamentum percunctabatur. Si quid Romae,

Non parum etiam juvare solet illum librorum cumulandorum ardorem, si significemus aliis nostra Bibliothecae erigendae consilia, praesertim, si in autoritate aliqva constituti ob munus publicum, vel officiis ac humanitate nostra multos nobis devinxerimus. Talibus soepe ultro offeruntur aut donantur, qvae aliis magno labore pretioqve constant, qvod exemplo Richardi de Bury probat Naudaeus. Is cum fuerit Cancellarius et Thesaurarius Angliae, brevi temporis spatio rarissimos sibi libros collegit. Ita ipse Richardus in Philobiblio, qvod appendicis loco epistolis philologicis Goldasti additum est, cap. 8. Succedentibus prosperis Regiae Majestatis consecuti notitiam, et in ipsius acceptati familiam, facultatem suscepimus ampliorem ubilibet visitandi pro lubitu et venandi quasi saltus quosdam luculentissimos, tum privatos, tum communes, tum regularium, tum secularium librarios. Praestabatur nobis aditus facilis, Regalis favoris intuitu, ad librorum latebras liberè perscrutandas; amoris quippe nostri fama volatilis jam ubique percrebuit, tantumque librorum et maxime veterum ferebamur cupiditate languescere, posse vero quemlibet per quaternos facilius, quam per pecuniam, adipisci favorem. Quam ob rem cum suprà dicti Principis autorit ate suffulti possemus et obesse et prodesse, proficere et officere; vehementer tam majoribus quam pusillis affluxerunt loco encaeniorum et munerum locoque donorum et jocalium coenulenti quaterni, ac decrepiti codices nostris tam aspectibus quam affectibus pretiosi; tunc nobilissimorum monasteriorum aperiebantur armaria, reserabantur scrinia et cistulae solvebantur. Operae pretium est legere, qvae illic plura habentur rei literariae strategemata, non nitido qvidem stylo, sed eruditè tamen scripta. Qvò spectat conversatio qvotidiana cum diversarum artium professoribus, qvos beneficio sibi devinxerat: Tales, inquit, in nostro tyrocinio commilitones elegimus: tales in thalamo collaterales habuimus: tales in itinere comites, tales in hospitio commensales: et tales penitùs in omni fortunâ sodales. Pinelli qvoqve Bibliotheca vehementer augebatur libris, qvos mittebant ii, qvibuscum amicitia illi intercedebat: Vidimus, inqvit Gualdus, doctorum hominum plerosque, egregios dico et nominis magni, ad suam dignitatem pertinere arbitràtos Muscum Pinelli exornari commentario quoquam è suis. Facilius qvoqve ementur libri, si detrahatur sumptibus non necessariis, qvi ad ornatum librorum spectant, et si libri rariores, qvales pretio immani solent vendi, non statim coëmantur, sed occasioni commodiori reserventur; ea qvoqve qvae minus utilia sunt relinqvantur, qvod pulchrè monet Naudaeus pag. 112. 113.

Ut non sine onere ad Bibliothecas pervenimus per emptionem, ita gratius et lucrosius est per legata et donationes bibliothecas obtinere; quomodo multae publicae creverunt. Bibliotheca Oxoniensis penè tota ex legatis et donationibus amplissimis congesta est, certatim liberalitatem suam testantibus

Atqve hi omnes parandorum librorum modi legitimi: luctuosi sunt aut inhonesti, cum è manibus hostium, vel spoliis, aut furtis illi comparantur, è qvibus non paucae Bibliothecae creverunt. Ipsa Vaticana Heidelbergensis Bibliothecae integrae, ut fama est, direptione aucta est. Qvanqvam aliqvi, qvi in notitiam secretiorum Bibliothecariorum penetrarunt, negant ejus qvicqvam ad Bibliothecam publicam pervenisse, sed per Cardinalium privatas Bibliothecas fuisse divisam; ac ostendi qvidem capsas clausas, in qvibus libri reconditi dicuntur, eas tamen esse vacuas. Non vacat recensere Bibliothecas, qvibello interierunt, vel ad alios Dominos pervenerunt. Sola illa Matthiae Hunniadis incomparabilis Bibliotheca, incomparabili universae Furopae damno, partim à Turcis distracta, partim ad Caesaream Vindobonensem et Augustam Guelferbytanam translata luctuosisiimum ejus exemplum praebet. Nisi fortè damnum hoc solantur Budae nuper recuperatae literaria spolia, de qvibus publicis relationibus

Ut Bibliothecae integrae in spolia cedunt, ita per furta insidiae MStis codibus strui solent, qvi vel planè subducuntur, vel mutilantur etiam â viris doctis. Quare prae coeteris â rapacibus unguibus secretius custodiri solent, nec facile ad eos admitti, nisi quorum explorata fides est. Onerat hoc crimine Didacum Mendozam, Caroli V. apud Venetos oratorem Schockius in oratione quartae de libris et bibliothecis, cujus illic ingeniosum furtum recenset: Ut ornare posset Bibliothecam, quam animo moliebatur, legatos à Bessarione Thesauros expilavit, et quidem tam subtiliter, ut jur are ausim, nunquam surem aliquem doctius furtum perpetrasse. Ad suos jam redierat gratus hospes, antequam aut persentisceret Respublica, aut quis ex Bibliothecae procuratoribus. Nam armaria, ex quibus MStos et membranaceos codices abstulerat, aliis vulgaribus et ejusdemprope molis libris replevit, ne ante deprehenderetur furtum, quam speciosa ejus ejurandi foret ratio. Haec ille, nescio cujus autoris fide, tradit: qvae tamen apud alios legere me non memini. Nescio, an et in nomine erratum sit: nam Didacum ille vocat, qvem alii Jacobum Hurtadum de Mendoza, qvi in Bessarionis illis MStis, Venetae Reipublicae donatis, describendis operam sumtusqve impendit, teste Claudio Clemente in Historia Bibliothecae Scoriacensis; cujus haec verba: Graecis Exemplaribus partim conquirendis in mediâ Graeciâ, partim è Bessarionis Cardinalis Nicaeni Bibliothecâ describendis, operam sumtusque impendit. Navem praeterea Graecis calamo exaratis libris onustam à Turcarum Imperatore obtinuit: moriens legavit Regi suam Bibliothecam, refertam plurimis et vetustis illis codicibus Graecis, Latinis, Arabicis, tàm impresis, quàm Manuscriptis. Franciscus tamen Schottus part. 2. Itinerarii Ital. cap. 10. Didacum Hurtadum Mendozam vocat, Caesaris olim apud Venetos Legatum, qvi nave qvâdam libris MStis plenâ Bibliothecam Scoriacensem auxit. Minùs reprehendendi tamen videntur, qvi publico bono interdum compilarunt Bibliothecas ab invidis celatas et ad usum denegatas. Fecit hoc Matthias Flacius Illyricus, qvi, teste Melchiore Adami in ejus vitâ, dissimulatâ personâ et habitu in Germaniâ Monasteriorum Bibliothecas perlustravit: qvos commodè potuit, historicos clam abstulit, atqve isto adminiculo librum, qvi Catalogus testium veritatis inscribitur, confecit.

Hactenus de modis, qvibus congeri Bibliothecae possunt, qvi nunc hoc seculo feliciores sunt et faciliores, qvam olim fuerunt. Magnis enim impensis pauca volumina describebantur: At nunc Typographiae beneficio vasta volumina, et numero longe majore, modicis etiam sumtibus, comparari possunt, si cum antiqvis illis comparentur. Nam qvanqvam librorum in veteribus Bibliothecis

Ut et de ornatu aliqva dicamus; qvandoqvidem et illa ad rem Bibliothecariam pertinent; notandum est, nimium vel loci, ubi conduntur libri, vel ipsorum librorum ornatum esse supervacuum; vel qvod inutiles impensae sint, meliùs in ipsos libros impendendae, vel qvod speciosior ille librorum habitus non sit ad durationem et perennitatem institutus. Qvod ad locum illum attinet, ubi conduntur libri, de ejus culturâ et ornatu apud veteres multa Lipsius et Conringius in laudatâ saepius Epistolâ pag. 141. et seqventibus. Optimus ille imaginum ornatus fuit: solebant enim virorum doctorum effigies vel sculptae, vel gypsatae, vel pictae in parietibus repraesentari, ut corporum simulacra in statuis et picturis, qvemadmodum animorum imagines in libris, oculis obversarentur: Qvod vel Marci Varronis vel Asinii Pollionis inventum meritò laudat Plinius l. 5. c. 2 Videri qvoque ad hanc rem Emundus Figrelius, de statuis in Bibiliothecis positis, potest cap. 24. libri de statuis. Inest vel imagini et umbrae aliqva ingenii superstitis lux, qvae excitare spectantium oculos et animos possit: Qvos sumptus aliqva ex parte levant, qvi hodie integra volumina talium imaginum aeri incisarum in lucem dederunt. Qvi vero aliis picturis ad rem literariam non pertinentibus ornatus impensas augent, inepti sunt; Qvod in Bibliothecá Vaticanâ factum videmus, in cujus picturis enarrandis et describendis Angelus Roccha et Mutius Pansa inanem operam posuere. Qvi ornatissimae externo illo cultu Bibliothecae ideam descriptam volet, legat luculentam illam Bibliothecae [Griechischer Text] omni apparatu instructae expressionem apud Cresollium Vacat. autum. lib. 1. cap. 6. ubi inter alia de lucernis Bibliothecariis agit. De librorum ornatu apud veteres legendus est Hermannus Hugo in librô de primâ scribendi origine, et Bartholinus libro de legendis libris dissertat. 4. Apud nos eorum elegantia vel à typo et chartis est, vel ab externo ornatu. Ac verum qvidem est, amplitudinem chartarum et elegantiam typorum multum facere ad comméndationem libri, qvod Erasmus qvoqve notavit Chrysostomi edens opera l. 28. Epist 4. Non parum conciliant gratiae, et lectorem alioqui fastidiosum ceu lenocinio quodam invitant. Externa sunt ista fateor, sed ea tùm demum fatebor pro nibilo ducenda, si sordida vestis, illota facies, impexus capillus, nihil obscurant bonae formae gratiam, sique nihil eam commendant cultus et honesta mundities.

In his Germania olim nostra curiosissima, qvae cum typos prima invenisset, eos dedit qvàm ornatissimos; cum hodie multis in locis adeo sordida excudat volumina, ut, si ad chartam spectes, sterqvilinio videantur effossa; si typos, non impressa, sed atro colore oblita credas. Dedit Italia, Belgium, et nunc Gallia, venustos admodum et concinnè formatos libros, qvorum etiam exterior species legentis oculos oblectat. Alioqvilibrorum nitor nimius possessori pudorem

CAP. V. DE ORDINE BIBLIOTHECARUM, deqve earum Eversionibus. Summaria.

NOn juvat Thesaurus temerè congestus. Nam quid habet pulchri constructus acervus? Non prodest libros cumulare, si illis idoneè uti non possumus. Plus è cumeris modicis multi, quàm è granariis alii, depromant. Rudis indigestaque moles corporum nec ad ornatum, nec ad usum

Qui Bibliothecam universalem in compendium trahere velint, duobus tribusque libris ex aliquorum Consilio illam absolverent. Mottaeus Vayerus, ut cap: praeced. diximus, centum librorum Bibliothecam Principi commendavit. At Agrippa non nisi duos commendat. Ita enim ille lib. 3. Epist. 32. Duos tibi praecipuè legendos dabo; unum Latinum Plinium, alterum Graecum Plutarchum. Hi duo (crede mihi) prae coeteris sufficiunt ad reddendum hominem in omni scientiarum genere utrâque linguâ doctissimum. Guido Patinus Vir lepidissimus simul et doctissimus duos adjungit: Ita enim in epistolarum Gallicâ linguâ scriptarum sextâ: l'Histoire de Pline est un des plus beaux livres du monde: c' est pourquoy il à estè nommé la Bibliotheque des pauvres. Si l' on met Aristote avec luy, c'est une Bibliotheque presque complete. Si l' on ajoute Plutarque et Seneque, toute la famille des bons livres y sera, pere et mere, ainé et cadet.

Causae evertentes Bibliothecas vel ex hominum malitiâ, vel ex simplicitate et barbarie, vel ex superstitione, vel ex casibus fortuitis proveniunt. Non facilè credat aliquis, adeò malitiosos esse nonnullos, ut in bibliothecas grassari velint. Qvod fieri tamen saepè vidimus vel ab hostium barbarie, vel militum inconsulto furore. Quot non ex antiquis bibliothecis profanorum manibus direptae perierunt? Quae non in ipsâ Germaniâ nostrâ passim librorum strages? Non alio fato Fuldensis monasterii amplissima veterumque librorum ad miraculum plenissima ac totius Europae celeberrima, ut Melchior Adamus illam in Vitâ Francisci Modii describit, periit. Fuit inter Chinenses tàm flagitiosae ambitionis Tyrannus Xius, qui ut sibi uni et soli laudem quaereret, omnes libros Sinicos exuri jussit, ut priorum Imperatorum omnium exstinguerentur memoriae. Hujus tamen infamis facti aliam causam praetexuit, quam scitè expressit Oratione Lisuas Minister ejus primarius, ut videre est apud Martinum Martini lib. 6. pag. 239. ubi historiam omnem recenset, et artificium, quo aliqui vetustissimorum librorum fuêre servati. Anus enim quaedam libros divisis paginis ad domus parietes agglutinavit, unde posteà, velut Hippolyti membra, laciniae illae in libros collectae,

CAP. VI. DE BIBLIOTHECARIIS ET NOTITIA Bibliothecariâ paranda.

SUbnectemus aliqva de Bibliothecariis, qui Bibliothecae vel curam habent, vel illi operâ suâ inserviunt: Quorum amplissima olim dignitas fuit. Destinabantur enim huic muneri rerum omnium interiore scientiâ praediti, qvi et ordinare et judicare bonos libros, et ex istis thesauris, velut è qvibusdam horreis in publica commoda multa depromere poterant, et sui etiam ingenii locupletare divitias, rei publicae feliciter impendendas. Apud Hebraeos Sacerdotibus librorum sacrorum cura commissa fuit. Erant in Synagogis [Griechischer Text] , qvi librum legis custodiebant, et ex eo praelegebant; qvod in Ecclesiâ Christianâ faciebant [Griechischer Text] , qvi erant è Diaconorum ordine, de qvibus Grotius ad Lucam cap. 4. vers. 20. Praefuit Alexandrinae Philadelphi Bibliothecae Demetrius Phalereus vir

Fuere apud Romanos, etiam antequam Bibliothecae struerentur, qvidam actorum publicorum et legum custodes; asservabantur in aede Cereris plebiscita ab Aedilibus plebis, à Qvaestoribus urbanis posteà in aerariô reposita. Librorum, tabularum censura committebatur Aedilibus Curulibus, Triumviris executio in libros damnatos data, censoribus qvoque arbitrium in libros erat. Duumviri à Tarqvinio creati libros Sibyllinos custodiebant. Mutatâ Republicâ M. Varroni à J. Caesare Bibliothecarum colligendarum negotium datum est, et Pompejus Macer ad ordinandas designatus. C. Julius Hyginus ob antiqvitatis notitiam Polyhistor vocatus ab Augusto Bibliothecae Palatinae praefectus. Videmus ergò jam ab omni aevo doctissimis, et qvierant [Griechischer Text] , Bibliothecas, ingeniorum, animorum et sapientiae thesauros fuisse commissos. Apud Reges Franciae dignitas illa non exigua erat, qvam sub Carolo M. obtinuit Gernandus. In Synodo Ticinensi Anno 876. subscribit Holduinus Abbas S. Dionysii et Bibliothecarius Caroli Calvi. Fuit et Ebo Archiepiscopus Remensis Bibliothecarius, ut patet ex Caroli C. Epistolâ ad Nicolaum PP. ubi ait, illum à Parente Ludovico Pio, adhuc Aqvitanico rege, fuisse constitutum.

Qvi in Ecclesiâ Romanâ Bibliothecae praeerat, teste Onuphrio Panvinio tractatu de Bibliothecâ Vaticanâ, Cancellarius vocabatur; cujus ille munus describit:

Fuere et sui Ecclesiis Cathedralibus Bibliothecarii, qvi libros Ecclesiasticos custodiebant, et literas et diplomata Episcoporum describebant. Extat Valentiniani, Valentis et Gratiani AAA. constitutio lib. 14. tit. 9. Cod. Theod. de studiis liberalibus Urbis et Romanae et Constantinopolitanae, qvâ Bibliothecae cura idoneis hominibus de Clero committitur. Sed fuit chartarum et publicarum literarum cura et olim et posteà distincta. Qvi Romae fuerint Actorum publicorum custodes, notum est. Legendus est Bonifacius de Archivis c. 8. Vocabantur in Ecclesiâ orientali Chartophylaces, qvi et Bibliothecae simul et Archivis praeerant, de qvibus legi possunt, qvae Carolus de Fresne in Glossario suo congessit.

Apud Gallos distinguebantur nomina illorum, qvi Bibliothecae praeera~t; Sunt enim in Regiâ Bibliothecâ Maistres de la librarie, et Magistri Bibliothecae, viri in illustri dignitate constituti, et Bibliothecarii minores, de qvibus Ludovicus

Solet qvoque Bibliothecariae curae addi nummorum, marmorum vetustiorum et rariorum naturae collectio, ut omnia illa, qvae ad ingenii culturam pertinent, uno loco congerantur. Qvicqvid enim vel rerum natura sinu suo recondit, quicqvid temporum et seculorum characterem exhibet, ut marmora et nummi, illud cum scientiarum arcanis, qvae libris continentur, rectè conjungitur. De nummis, cimeliis, naturae arcanis catalogi non pauci extant. Qvi naturae rariora collegerunt, sub nomine Museorum illa publicarunt, qvorum enarrationem universalem instituere voluit Croix de la Maine, teste Ludovico Jacobi, Tr. de Biblioth. p. 674. qvae ut puto unà cum ejus Bibliothecâ universali, qvam moliebatur, periit. Extant integri de naturae rarioribus libri Calceolarii, Septalii, Aldrovandi, de qvibus in physicis plura. Multa talia musèa notavit Ludovicus Jacobi in Tractatu de Bibliothecis et in Itinerario suo Monconisius. Est et Italus aliqvis, qvi Museorum et Cimeliothecarum integram historiam promisit. Sed de his suo loco.

Procedimus ad Bibliothecas ipsas, qvas accuratiùs nosse Bibliothecarius, id est literatus ac Polyhistor, debet. Cùm enim omnis doctrina vel per mortuos, vel per vivos magistros propagetur, vivi facilè intereant, mortui immortales sint, nec nisi per ipsos vivos magistros habeamus, necessaria illarum cognitio est Polyhistori. Tenenda ergo est omnis historia bibliothecaria, quae his praecipuè absolvitur capitibus (1.) Cognitione Bibliothecarum prisci novique temporis, qvae olim extiterunt, hodieque supersunt, publicarum, privatarum. (2.) Autorum, qvi libros recensent, collectione et collatione diligenti: Et qvidem qvod ad primum attinet, praemonendum est, insanire illos, qvi rei Bibliothecariae studium vituperant et dissvadent, è qvibus Claudium Verdierum nomino, Antonii filium, bominem propemodùm insanum, qvi in censione Autorum, audaci, ridiculâ et stultâ [pam in omnibus etiam optimis qvaerit, qvae notare possit] p. 168 miserâ planè et jejunâ declamatione, omnem curam Bibliothecariam, ut rem inutilem, stolidis ac ineptis rationibus damnat. Non est operae pretium nugis illis immorari: sunt enim non sani hominis verba, sed furentis [Griechischer Text] . Extremum dementiae argumentum est, omnia quae exqvisitioris judicii Viri aut invenerunt aut approbarunt, improbare. Ex hoc libro, ut ex ungue Leo, aestimari voluit, aestimanda ex unguiculis felis literaria.

Sed mittamus hominem, et qvod resest agamus. De Bibliothecis antiqvi novique temporis in universum aliqvi scripsere, sed ita scripsere, ut multa aliis post se com~emoranda relinqverent. Sumpsit sibi argumentum hoc tractandum Ludovicus Jacob. Carmelita, cujus jam saepiùs mentionem fecimus. Postillum Lomeierus, Gallesius, de qvibus singulis peculiari capite judicium nostrum exponemus. Proposuerat qvoque idem sibi argumentum Josephus Maria Suaresius, Vir doctissimus, cujus illa [Griechischer Text] notitia historica extat, referente Ludovico Jacobi. Tr. de Biblioth. c. 87. p. 613. cum qvo ille communicaturum se promiserat, qvaein opere illo affecta habebat. Verum negotiorum mole oppressus non potuit extremam huic labori manum admovere, neqve qvicqvam earum chartarum ad Ludovicum Jacobi pervenit.

Qvi ab ovo Bibliothecarum historiam ordiuntur, cum ipsis mundi natalibus, cum que ipso Adamo natam librorum scribendorum originem ajunt. Certùm est jam ante diluvium fuisse aliqvam rationem conservandae rerum memoriae. Nolo hic adducere, qvae de Adamicis literis ac monumentis nobis narrant Rabbini Columnas à Setho fuisse positas ajunt, qvibus artium principia fuerunt exsculpta, qvarum alteram suo tempore in Syriâ superstitem fuisse Josephus Autor est lib. 1. Antiqv: Judaic: c. 4. Qvod enim ab Adamo ipso duas tabulas confectas qvidam existimant, qvibus scripserit initia creationis, lasum hominum et promissionem divinam, atque has tabulas existiment tanqvam templum fuisse, et certi loci signum, in qvem solitus esset convocare suam Ecclesiam, et ubi sacrificia facta sunt, et recitata doctrina, illa cum nullo autore certo dicantur, meritò inter conjecturas refert Cl. Boclerus Exercitat: in Joseph. Antique Judaic. ubi de Inventoribus primis artium, qvarum apud Josephum mentio fit, disqviritur. Jam ante diluvium in Respublicas coaluerunt hominum societates: nam agnoverunt antediluviana Imperia Chaldaei vetustissimi, et recensentur eorum nomina à Beroso et Apollodoro, qvod fragmentum Eusebio inseruit Scaliger. Sunt et Aegyptiorum et Arabum Monarchae ante diluviani, de qvibus vide Rupert. Obs. in Besold. Synops. c. 2. p. 16. et Marsham. in Can. Chronologici [Griechischer Text] . Ac distinguitur totum illud tempus [Griechischer Text] , tempus sc. illud, qvo nulli erant Reges, cum inter familias adhuc subsisteret Imperium, et illud, qvo regnatum fuit. Non ergò verosimile est, per tantum temporis spatium, totque annorum decursum, sine memoriis rerum actarum fuisse homines. Fuisse libros vel ex Judâ Enochi librum citante discimus. Ideoqve et libri in unum collecti fuere.

Qvod ad Enochi librum attinet, varia sunt incertaque omnia, quae de eo memorant: nam qvae hodiè supersunt fragmenta, nemo facilè genuina credet, de qvibus legi possunt, quae habentur apud Bangium in Coelo Orientis Exerc: 1. Cun. lib. 3. de Republ. Hebr. cap. 1. Drusium in Henocho. Dorscheum in dissertatione de Prophetiâ Enochi. Hackspan. Disp: de Daemonum Angelorumque nominibus, Maderum

Sed relinqvamus sua cuique commenta. Post diluvium Pentateucho nihil antiqvius esse plerorumqve est sententia, qvanqvam de Abrahami qvodam libro, qvi Liber Creationis inscribatur, et fundamenta Cabalae obscurè doceat, Judaei multa tradunt. Unde de Abrahami in Aegypto et Indiâ Scholis, ex qvibus Bramines qvasi Abramines dicti, multa Postellus, qvi nescio qvâ fide cap. 15. lib. cit. pronunciat: Apud Indos latent infiniti historiarum et librorum antediluvianorum thesauri, qvos nos expectare unà cum Enochianis opus est, anteqvam claritatem absolutam rerum Mosaicarum cernamus. Et tamen in titulo libri origines suas se ex libris Noachi et Henochi eruisse venditat, qvae [Griechischer Text] esse nemo non videt. In Pentateucho libri allegantur nonnulli illo, ut videtur, antiqviores, ut liber bellorum Domini Num. 21. v. 14. Liber pacti Exod. 24. v 7. de qvibus variae adferuntur sententiae, qvas recenset Lomeierus, c. 2. Qvod in sceleratae calumniae occasionem trahit infamis Atheismi propugnator Spinosa in Tractatu Theologico-Politico cap. 8. ubi pluribus argumentis contendit, Pentateuchum non esse à Moyse scriptum, sed ab alio Autore, qvi laudat illic libros belloru~ Domini et Librum pacti à Moyse conscriptos, qvibus responderunt veritatis divinae Hyperaspistae. Videmus in sacri codicis libris multos alios passim laudari, qvorum memoria nunc planè ac ipsis Judaeis periit, de qvibus Lomeierus cap. 3. Neander in Praefat: Erot. Graec. linguae. Meminit et Benjamin Tudelensis in itinerario suo, Bibliothecae librorum primi et secundi templi, qvam extare in ripâ Euphratisapud sepulchrum Ezechielis Prophetae ait. Fabulosum hunc Autorem omnes habent. Sed tamen Petrus della Valle in Itinerario suo hujus sepulchri meminit, qvod adire, nescio qvibus obstaculis impeditus, neglexit; licet de Bibliothecâ nihil. Magnifica multa de numerosissimâ X millium librorum Bibliothecâ, apud Aethiopiae Imperatorem nonnullis narrantur. Sed Ludolphus in Historiâ suâ Aethiopicâ l. 4. cap.1. suaviter easomnia ridet, qvi familiari cum Gregorii Abyssini conversatione omnia ejus regni arcana perscrutatus est: Paucissimos illic libros nominat, èqvibus 1. Gloria Regum, in qvô historia Reginae Sabae aliaeqve plures leguntur. 2. Chronicon 3. Liber Philosophiae, cujus aliqvod in Aethiopiâ pretium est. 4. Scala vocabularium. Nulla verò ex illis mysteria speranda Ludolphus, ex insigni hominum in philosophiâ ac medicinâ ruditate probat, cujus aliqvot ille documenta adducit. Non eqvidem negaverim, omnia ignota pro magnificis saepè haberi, et â multis mysteria fingi, ut mirabilia dixisse videantur: sed tamen et multa in abscondito etiam ultrahominum suspiciones latere, certum est. De Salomonis libris alicubi eos extare fama est. Suidas in Ezechia illum librum [Griechischer Text] scripsisse perhibet. Joannes Picus Comes Mirandulanus testatur, scriptum esse à Salomone librum, cui titulus Sapientia sit, non qvi nunc in manibus sit, Philonis opus, sed alterum Hierosolymitanâ sacratiore linguâ compositum, in qvo

Apud Aegyptios, qvorum antiqvitates non cum Graecis tantum, sed et cum Hebraeis ipsis, ultra qvàm per religionem permitti poterat, contendit Marshamus in doctissimo Canone suo Chronologico, jam tùm ab omni aevo Bibliothecas fuisse non temerè aliqvis negaverit. Praeterqvam enim, qvod Josephi testimonio maximam semper curam actorum publicorum habuerint, qvibus cura librorum semper conjuncta fuit, illud non obscuro argumento est, qvod Graecorum Philosophi, qvi prae reliqvis sapuerunt, ex Aegypto, à sacerdotibus rei literariae ac librorum perpetuis custodibus, arcaniores hauserint scientias. Videndus de Aegyptiis Bibliothecis et re literariâ est Diodorus Siculus lib. 1. ubi de Osmandyae Bibliothecá et magnificâ operum structurâ, quae non immeritò Kircherum in Turri Babel. lib, 2. sect. 3. c. 3. in admirationem rapit: Haec ego opera, inqvit ille, si paulò penitius considero, ausim sanctè affirmare, hosce summi ingenii homines, uti nihil eos humanarum scientiarum latuit, ita earum ope humanis qvoque operibus majora praestitisse, cùm vel in unâ fabricâ efformandâ omnes artes et scientias Physicam et Mathematicam conspirasse videam. Quis hodiè simile quid attentare audeat, nisi totius naturae consultus, nisi totius Arithmeticae, Geometriae, Opticae, Astronomiae, Mechanicae, Staticae, coeter arumque artium doctrinis eruditus! Qvod si ergò tanta artis perfectio in illis operibus fuit; qvos non intàm splendido domicilio sapientiae thesauros latitasse credibile est? Opera enim de magistris et doctrinâ, qvae libris illis continebantur, testabantur.

Apud Chaldaeos qvoque, rerum omnium curiosissimos homines, magnam rei literariae et librariae, ac antiqvissimorum monumentorum curam fuisse, certius est qvàm ut à qvoqvam negari possit. Quae ex illis fragmenta habemus, coeterorum historicorum tempora longè antecedunt. Berosus Sacerdos Chaldaeus (cujus filiam Sibyllam, qvae postea Cumas venit, Justinus Martyr in Paraenes. ad Graecos pag. 34. lit. E. facit, qvo tamen insigni Anachronismo Montacutius in Analect, Ecclesiast. exercit. 4. illum liberat, ab Glossatore inepto illa

Redimus ad Bibliothecas nostras: Et qvidem apud Persas Bibliotheca Susiana magni nominis fuit, de qvâ legatur Diodor Sic. lib. 2. cap. 32. De recentiore illâ apud Persas Cosrois Regis legendus est Schickhardus in larich. pag. 146. De coeterarum gentium, Afrorum, Chinensium, Graecorum, Romanorum, antiqvis ac deperditis, ac de recentioribus Bibliothecis, integris libris egerunt Autores suprà memorati, etsi magna nobis spicilegia, penè dixerim messes, reliqverint. Qvoniam verò de Bibliothecis singulatim agere non est nostri instituti, ideoque illa praetermittimus. Id verò, anteqvam hoc de re Bibliothecariâ argumentum dimitramus, monemus, de notitiâ Bibliothecariâ singularibus excerptis Bibliothecariis parandâ, omnibus non Bibliothecariis tantùm, sed qvibusvis literatis, laborandum esse. Latiùs eorum patet utilitas, qvam excerptorum specialium, qvae sub illis continentur; eorumque defectum facile sarcire possunt.

Excerpta in Re Bibliothecariâ vel unô volumine vel diversis institui possunt. Hottingerus in Bibliothecario part. 1. c. 7. qvatuor indices pro Bibliothecis fieri jubet 1. Chronologicum, qvo Autores secundum seriem seculorum distinguuntur. 2. Logicum, qvi secundum materiarum sibi subordinatarum nexum disponendus. 3. Theologicum [nam ad Theologiam ille primariò respicit] qvi nominibus suis omnes Theologos cujuscunque religionis exhibeat 4. Gram~aticum s. Alphabeticum, qvem duplicem iterum esse voluit, realem et personalem, et illum qvidem latiorem vel strictiorem, latiorem pro integris tractatibus, strictiorem pro tractatuum partibus. In personali non nomina simpliciter, sed et vitam, personam, actiones etc. strictim describi vult. His indicibus adjungit ulterius Topographicum, qvi secundum orbis partes autores disponit et Syncriticum sive Comparativum autorum, editionum. Sed qvantus ille labor futurus, qvàm etiam in multis non necessarius! Mihï qvidem indices Hottingeriani non inutiles pro Bibliothecario, et qvi commentationes Bibliothecarias parat, videntur, sed pro Viro, qvi alia habet agenda, nimis operosi. Qvanqvam enim Chronologicus index sit utilissimus, eumque ordinem prae coeteris amplexus sit Vossius in libris suis, Topographicus etiam non exigui usus sit, qvô labore aliqvâ ex parte nos Qvenstedius levavit, existimo tamen, cùm propter res ipsas omnia discantur, consultius fore, si indices reales habeamus, non anxiè secundum rerum seriem, sed alphabetico ordine dispositas, in qvibus titulis

Omnium ut puto industriam facilè superare in hoc genere potuisset vir nunqvam satis laudandus Hieronymus Welschius Augustanus Medicus, verum Germaniae nostrae decus, si praeclara ista opera sua in lucem edere potuisset. Mihi certè ingenium hujus viri admirabile semper visum est Qvas enim ille non disciplinas, linguas, etiam Orientales, conatibus pene Herculeis exhausit? Qvod in illo judicium? qvam sanum et elegans? qvantus humanioris literaturae apparatus? Ego certè qvoties tristes illas è naufragio tabulas, affectorum operum Indicem, perspicio, toties sanè hanc eruditi orbis jacturam deploro, et nunc publicè omnes, qvi hujus viri suppellectilem literariam possident, obtestor, ne qvicqvam illarum chartarum perire sinant; typographos verò, ut tineis et blattis, qvicqvid earum superest, eripiant, neque publico bono invideant. Habuit ille affectum opus, ut Schrockius in vitâ ejus testatur, Notitiam Autorum Panglottam, qvo in singulis linguarum generibus veteres et probatos autores, in coeteris meliores, non tantum nominare, sed et praestantiores editiones indicare, et de scriptis ipsis judicia ferre voluit: Cujus facti initium ipsi Gerh. Joh. Vossius suggesserat, qvi tale qvid olim coeperat, amicisque et auditoribus distribuerat; A qvibus ipse acceptum plurimùm deinde auxit, Graecis nempe et latinis Orientales qvoqve addendo. Idem Historiam Literariam Turcarum ex MSto Constantinopolitano exhibiturus erat. Idem Lipsii Bibliothecam, Naudaei Bibliographiam Politicam, Dissertationem de studio liberali, Lindanum de scriptis Medicis notis auctiores, Bibliothecam Medici eruditi, Historiam Medicorum Orientalium et Ideam Chronologiae Medicorum edere voluit. Sed illorum omnium spes cum ipso exspiravit.

CAP. VII. DE MANUSCRIPTIS. Summaria.

IN Bibliothecis principem merito locum obtinent MSti codices, qvorum singularis haberi cura debet. Postqvam enim per typos vulgari coeperunt veterum scriptorum libri, illi qvidem qvi vulgati sunt, Typographiae beneficio, pretio suo aliqvatenus imminuti sunt: olim enim multo aere comparabantur veteres illi libri, Monachorum manu descripti, qvibus non exiguum inde lucrum accrevit; de qvo videri Naud. Add. ad Hist. Lud. XI. pag. 87. potest. Sed suo tamen etiamnum pretio censentur, qvi sunt antiqviores, ad qvos velut ad oracula confugiunt, qvi emendationes locorum in autoribus qvaerunt. Non enim elevandus etiam illorum MStorum usus est, ut Conringio in Epist. de Bibl. Aug. pag. 108. visum. Semper enim in vetustis codicibus aliqvid à Criticis sagacioribus observari potest, qvod illis, qvi primum ex iis libros typis promulgarunt, in mentem non venit, ut editione fabularum Phaedri mihi constat. Cum enim Rigaltius ex vetusto codice MSto has fabulas ediderat, innumera tamen in illis menda relicta sunt, qvae ex illo ipso codice, qvi in manus Marqvardi Gudii incidit, mirabili solertiâ vir summus restituit, modo exorari possit, ut limatissimas illas notas suas in publicam proferre lucem velit. Scilicet ut ingenio alii aliis feliciores sunt, ita et in [Griechischer Text] Critico alii aliis oculatiores, qui in apicum illo ductu et flexu aliqva velut diviná virgula deprehendunt, in qvo frustra alii sudarent.

Neque enim leve aliqvid et exiguum qvis existimet, cum è veteri codice MSt. emendatur autor. Plures sunt in illa re nodi, qvam qvis forte crediderit. MStorum codicum fides exantiqvitate, antiqvitas ex ipsâ ejus facie, characterum ductu, flexu, magnitudine, positu, colligenda est; ne qvid de mutatione, transpositione, omissione, interpositione literarum, abbreviatione verborum etc. dicam. Nam ut ipsae linguae gliscunt, singulisque pene seculis aliqvid in illis mutatur; ita necipsa scribendi ratio sibi constat. Hoc è Germanicâ, Gallica, Italica lingua patet. Qvanta hic in verbis, phrasi, accentu, dictione, scripturâ, diversitas successu seculorum fuit! Stulti plane sunt et pueriliter judicant, qvi coeterarum linguarum non eadem fuisse fata existimant. Subsistit illa res hactenus in solâ [Griechischer Text] neque ad artis regulas vocata est: nam paucula illa, qvae Robortellus et Scioppius de arte criticâ scripsere, tumultuaria sunt, et hujus rei fundum omnem non emetiuntur. De characterismis illis temporum in codicibus deprehendendis non satis accuratae praeceptiones habentur; cum certum tamen sit, ita de illarum aetate judicia institui posse, ut ex quibusdam signis de hominum et brutorum aetate judicare possumus. Qvi à Monachis et Graeculis fugitivis ab excidio Constantinopolitano lucelli gratiâ descripti, i lam fidem non merentur, qvam antiqvi. Plura nos fortassis docuisset omnium literarum vir, Hieronymus

Saepius ego miratus sum, adeo neminem ex omni Criticorum familiâ operi huic manus admovisse. Extat dehoc argumento Salmasii epistola ad Sarravium, inter Sarravianas illas Arausioni An. 1654. editas, p. 235. qvae aliqvid plenius meliusqve tradere videtur, qvanqvam ab illo aliis negotiis occupato scripta est. Rogarat illum Sarravius, ut notas antiqvitatis Codicum MStorum aliqvas sibi panderet. V. deo scribit ad illum, antiquissimos Codices Manuscriptos Latinos et Graecos, ita exaratos esse, ut nullo interstitio voces distinguantur, sed uno literarum ductu invicem cohaereant. Et haec est summae vetustatis nota. Velim autem scire, quo aevo distingui coeptum sit, quod antea confuse habebatur. Hoc enim [Griechischer Text] mirum in modum conduceret dijudicandae aetati Manuscriptorum. St quid juvare potes Tu, qui plures istiusmodi libros versavisti, quam mortalium quispiam, fer opem et insigni beneficio literas affeceris. Ergo rescribit illi Salmasius testis omni exceptione major, [Griechischer Text] . Nam qvi ejus elevare fidem hac in re velit, hunc ego insanire dixerim. Regnabat in his studiis Salmasius, ac praecipuas eruditi orbis Bibliothecas perreptaverat, libros manuscriptos descripserat, ex iis excerpserat, ut qvasi viva MStorum Bibliotheca videri posset. Qvam epistolam, cum in paucorum manibus sint Sarravianae, hic integram subjungere volui, cum magnam rei criticae facem accendat: Quod petis de distinctione librorum veterum, vellem tempore opportuniore eam mihi quaestionem proponere instituisses. Si otio quippe majori abundarem, neque angustis spatiis excluderer, plenius hac de re possem tibi satisfacere. Nunc quae in mentem venient huic chartae absque ullâ meditatione illinam. Quod ad Graeca exemplaria attinet, de quibus primum hic agendum est, ante Aristophanem, qui primus [Griechischer Text] excogitavit et accentus invenit, nulla fuit literarum distinctio, neque subdistinctio. Uno ac perpetuo ductu sine ullo interstitio voces omnes exarari solebant et sententiae etiam continuari nisi quod ubi perfecta fuerat, non in eadem lineâ alteram auspicabantur: sed principium alterius lineae, sive versus inchoabant. Inde nata distinctio per versus, qui majores aut minores erant, prout sententia pluribus aut paucioribus verbis absolvebatur. Interdum quippe duas, interdum tres aut plures lineas singuli versus occupabant.

Haecego plenius hic adducere volui, cum ad MStorum antiquitatem deprehendendam facerent. Fuit vero illa singularis MStorum indagandorum cura, tempore [Griechischer Text] literariae, ut nanciscerentur codices emendatissimos, è qvibus Typographiae beneficio in lucem ederent. Erasmus in his omnem lapidem movit, qvi in vetustis libris producendis, nec sumptui pepercit, nec studio. Qvare ad Collegium Canonicorum Metensium, qvi instructissimam tum omnis generis Manuscriptis Bibliothecam habuerunt. lib. 10. Epistolâ 4. scribit: Quoniam ex evangelicâ lege jubemur suum quisque talentum sic in usum publicum conferre, ut usuram approbet, qui sortem credidit, ego studium meum ad hoc appuli, ut vetustissimos autores aut in lucem eruam, et à blattis tineisque vindicem, aut de pravatos emendem. Etenim ut gravis est jactura nobis interire, quodtantis vigiliis summt viri prodiderunt: ita non exstare videtur, quod extat sic mendis undique conspurcatum, ut nec legi possit, nec intelligi. Nec dubito quin Vestra quoque Pietas publicae faveat utilitati, nihilque minus probet, quam canem illum praesepi incubantem, de quo est in Graecorum proverbiis, praesertim cumita liceat illam utilitatem aliis communem facere, ut nobis nihil deteratur. Extat et Leonardi Aretini ad Poggiu~ epistola qvâ illum invitat ad libros MStos indagandos. Hic cum Quintilianum illi integrum promisisset, exclamat: O lucrum ingens, insperatum gaudium! Ego Te Marce Fabi, totum integrum quando aspiciam! et quantus Tu mihi tunc eris! quem ego quamvis lacerum crudeliter ora, manusque ambas populataque tempora, raptis auribus et truncas inho

Utinam ad communem utilitatem conspirarent, qvi MSta possident, vel Principes et Respublicae, vel privati, et vel notitiam eorum publico bono non inviderent. Multae latitant ignoratae saepè ipsis possessoribus opes, qvarum obtinendarum nulla spes superest. Qvi in Bibliothecis publicis habentur codices, illi à qvibusdam singularibus libris notati sunt. Laudabilem eâ in re operam posuit Possevinus, qvi Catalogos MStorum Graecorum et Latinorum ad. res sacras pertinentium Apparatui sacro subjecit: utinam et coeterorum titulos consignasset. Labbeus simili ratione Novam Bibliothecam MStorum librorum, sive specimen antiqvarum lectionum Latinarum et Graecarum Parisiis An. 1653. edidit, qvâ non Theologi solùm, sed et aliarum disciplinarum scriptores inediti continentur. Sed ille Bibliothecam Regiam coeterasque Gallicas praecipuè in hunc usum adhibuit. Manuscriptorum historiam, qvatenus illa ex Catalogis patet, Theophilus Spitzelius in dissertatione praeliminari, qvam praemisit sacris Bibliothecarum illustrium arcanis retectis, libro Aug. Vindelic. An. 1668. edito, diligenter perseqvitur. Hic ostendit, qvomodo ex omnibus Catalogis cognitis Manuscripta Theologica, passim in Bibliothecis Europae latitantia, congerenda, ejusqve specimen aliqvod affert. Similem laborem in coeteris scientiis et Facultatibus promittit. Sed nec omnes Catalogos ad manum habuit, nec Bibliothecas vidit, qvod necessarium est illi, qvi tale opus molitur. Ludovicus qvoque Jacobus multos in Collegiis et Coenobiis restare MStos codices testatur, qvi omnes perlustrandi essent, et in hunc censum reserendi. Johannes Baptista Caponus referente

Laudandus inprimis est Senatus Augustanus, qvi Bibliothecae suae celebratissimae Catalogum non edi tantùm aliqvoties curavit; sed et MStos codices, praecipuè Theologicos, accuratè notari jussit, hâc ratione additâ, ut Codices in eâ contentos, vel cum viris doctis interpretandos, vel diligentibus Typographis conferendos (modò de iis sartis tectis suo tempore restituendis caveant) ad augenda rei literariae commoda communicaret. Edidit et eundem postea Catalogum auctiorem David Höschelius jussu Marci Velseri Reip. Augustanae Duum viri, qvi hanc ob causam ejus curari editionem voluit, ut tàm, qvae in Bibliothecâ hâc [Griechischer Text] , qvi notae probae autores, servarentur, constaret, qvàm qvicunqve Codex in rei literariae commodum petenti [Griechischer Text] daretur, aliique [Griechischer Text] ad idem bene de literis merendis studium incitarentur, ad cujus confirmationem haec charactere majusculo verba praefixa. Quisquis Reipublicae literariae faves, sive Lector, sive Typographe, horum omnium Codicum, sive interpretandi, sive conferendi, sive edendi, ita tibi futura est copia, si de iis incolumibus restituendis caveris. Edidit posteà et Antonius Reiserus hujus Bibliothecae Catalogum MStorum uberiorem, nam praeter Theologicos etiam aliarum scientiarum MStos Codices adjecit, ad exemplum et imitationem Bibliothecae Manuscriptorum Labbeanae; qvem postea indicemseqveretur Historia Literaria et Libraria Augustana. Sed et illa jam spes periit Neqve insigni suâ laude privandus Uldar. Fuggerus est, qvi Henric. Stephani annuo stipendio aluit, utlibros Graecos ederet.

In Bibliothecae Vindobonensis MStis recensendis sollicitissimus qvoqve fuit Petrus Lambecius, qvi in Commentariis suis praecipuè l. 3. et 4. accuratam eorum enarrationem ubiqve immiscet, sed abruptum hunc laborem utilissimum fato Autoris, dolendum sanè est. Bibliothecae Budensis MSta, qvae nuperâ expugnatione barbarorum unguibus erepta, indicem nuper in Francofurtensi Cataloge Julius Pflug promisit. Italicarum Bibliothecarum thesauros MStos prodidere Tomasinus in variis illis Bibliothecarum, tàm publicaru~ qvàm privatarum, Catalogis Angelicus Aprosiusde Vintimigliâ in Bibliothecâsuâ, qvae tamen nondum edita est, tùm et alii Vitarum et Elogiorum scriptores. De coeteris Europae Bibliothecis, qvae MStis abundant, legendus est Ludovicus Jacobus, Lomeierus et alii. Edidit superiore anno celeberrimae Academiae Lipsiensis Catalogum Codicum MStorum Cl. Fellerus, optimè hâc operâ de Academiâ non solùm, sed et orbe literato meritus, qvi in praefatione Catalogi singularia qvaedam et notabilia summatim exponit. Reperiuntur illic libri partim planè incogniti, partim perqvam rari, Patres et Historici Graeci. Habetur in illis Theophili Monachi liber de arte colorandi ac coqvendi vitra, qvem intercidisse planè nonnulli existimant, meritò conferendus

Hic ego hanc omnibus Bibliothecarum possessoribus mentem optem, qvam habuit Laurentius Pignorius, vir ingenio et scriptis illustris, qvi utipse in Bibliothecâ suâ multos habuit MStos Codices, qvos recenset Tomasinus Episcopus Aemoniensis in dissertatione de vitâ, Bibliothecâ et Museo Laur. Pignorii, ita omnibus illos obtulit, si qvis vellet proferre in publicum: Ita enim in Symbolarum Epistolicarum lib. 1. Epist. 33. ad Johannem Thuilium scribit: Non omninò inscitè hirundines olim cygnos arguebant, propterca quod canendi artem nollent in publicum proferre, sedpratis solùm fluminibus et Zephyro canerent. Occultae Musicae, vetus est dictum, nullum esse alicubi commodum, cujus ego praecepti memor, si quid in arculis meis pluteisve latet, id omne consilium est transscribere publico hono, ut docti homines quos editionis fortuna destituit, volitent aliquando per oravirûm, et postumâ hâc famâ perfruantur meritò jure. Utinamverò, quod ego tenuitati meae impero, id exequantur alii copiosi et locupletes, qui Bibliothecas (nisi Bibliotaphia malimus appellare) refertissimas habent ineditis bonorum autorum foetibus, eó consilió, ut incompedibus habeant immortalia monumenta ingeniorum, donec illa ignis fortuitus redigat in favillas, vel vis major hostilitatis aliò avertat. Hisce nos precamur bonam mentem.

MStis accenseri possunt veterum Autorum libri editi, manu virorum doctorum ac Criticorum illustrium notati. Cùm enim ideo in pretio sint MSti Codices, qvod illorum beneficio loca corruptaemendari possint, meritò aestimari et debent illi libri, in qvibus jam tùm illae emendationes à viris doctis sunt institutae: ac si verum fateri velimus, plus saepè in illis utilitatis est, cum labore illo taedioso inqvirendi et conferendi sublevemur, ac praeterea judicium Critici accedat, qvisuae censurae rem jam fecerit, qvod potissimum est. Si enim vel Scaliger vel Salmasius fuerit, non sunt à tali manu ineptiae expectandae. Ac suere in Belgio hoc consilio usi, ut sibi compararent autores, manu Scaligeri notatos, è qvibus adeo profecere, ut magnam sibi è scriptis Criticis famam, alieno tamen ingenio fulti, acqvisiverint: Qvorum ego nomina intacta relinqvo. Meritò ergò talibus libris

Tertium à veris illis Manuscriptis Codicibus locum occupant illi libri, qvi primum è MStis emendatis antiqvioribus, à peritissimis Typographis, curantibus viris doctis, sunt editi, qvi magnam proindefidem in variis lectionibus decidendis, et emendationibus corruptorum locorum habent. In his numerantur autores, qvi Romae ab Aldo Pio Manutio, Florentiae à Juntis, in Galliis à Stephanis, qvorum vitae et res à Johanne ab Ameloven descriptae, à Sebastiano Gryphio, cui Scaliger libros de causis latinae linguae dedicavit, in Germaniâ à Frobenio, Oporino, Commelino etc. in lucem dati sunt. Nam celebrium Typographorum eadem esse notitia debet, qvae Virorum doctorum. Diligentissimus in horum Typographorum notitiâ delineandâ fuit Bailletus in Judiciis doctorum part. 1. tom. 2. ubi multa de illis occurrunt, non adeo vulgo cognita.

Solent et à viris doctis scribi libri, qvibus illi per totum vitae suae spatium insudarunt, qvi, cum Editores nancisci non potuerint, saepè aliis foetus suos relinquunt, qvi suam alieno fundo famam inaedificant, modo non cum muribus et blattis illis certandum, aut ad salsamentarios et myropolas relegentur. MSta recentiora vocari possunt. Dici non potest, qvanta bonis literis calamitas ex eo nascatur, ac sunt profectò infelices vocandi illi viri docti, qvi non sibi serunt, sed aliis, ac nullos è suis laboribus fructus capiunt. Eorum aliqvi jam absoluti sunt, aliqvi imperfecti. Hiplerumqve, vel aliis in praedam cedunt, vel ut inutiles chartae abjiciuntur. Illi nonnunqvam hâc fortunâ fruuntur, ut Bibliothecis opulentiorum recepti, qvasi in tumulo recondantur, aut altero demum seculo in lucemmittantur. Qvi jam anteà famam scriptis editis occuparunt, in postumis qvoqve illam retinent, ut aliqvando Typographum ad editionem provocent, si in peritos heredes inciderint. Qvanqvam et, qvae praesidio fama est, interdum impedimento est: allicit enim praedones et plagiarios, vel saltem cupiditatem insani possessoris auget, ut suum sibi thesaurum sanctiùs servet. Habent et illi in MStis locum, et à rei Bibliothecariae peritis magno conqviri studio debent. Ac publicè sanè interesset, si ipse Magistratus [Griechischer Text] curam in viris doctis susciperet, ut orbae prolis: Ita non interciderent et ab oblivione vindicarentur praestantissimarum rerum thesauri, et plagiarii ab illis arcerentur. Legi de illis Vitarum et Elogiorum scriptores debent, qvi plerumque cum editis inedita qvoque notare solent. Excerpenda illa sunt et seorsim notanda: Fieri enim interdum potest, ut in heredes eorum primos, secundos, tertios, vel casu aliqvo, vel diligenti inqvisitione incidamus, unde acqvirere nobis illa possimus. Integram deperditorum librorum

Magnum hic texere Catalogum possem librorum ineditorum vel imperfectorum, qvorum memorialectoribus ingrata non esset: Sed paucos tantùm producam è vasto illo numero. Decesserat Hamburgi Martinus Fogelius Gymnasii ibidem Professor, vir doctissimusmihique amicus, qvi multa in lucem edere meditabatur, qvoru~ jamipse spem fecerat, sed nunc illa cum ipso tenebris demersa jacent, qvorum tamen titulos saltem in lucem nunc protraham, si ipsos libros non licet. Notabo verò, ut ipse, cùm viveret, ad me misit. In PHYSICIS erant. Historia Natur alis selecta et hactenus praeterita, cujusa pars agit de Similaribus. 2 de Plantis. 3. de Animalibus: Didactica Physicae, cujus pars est praecipua de Experientiâ Physicâ: Historia Physicorum: Attributae corporum natur alium. In MEDICINA Nososcopicae Observationes: de Simpliciorum operationibus, cujus [Griechischer Text] est, Commentarius editioni paratus de Turcarum Nepenthe: Diaeteticae observationes: Therapeuticae observationes: Didactica Medicinae, cujus pars praecipua jam essecta est, de experientia Medica: Historia Medicorum praeterita. In GEOGRAPHICIS Historia Geographorum, cujus parsa. fere absoluta est, de Geographis totalibus, qui totum fere orbem terrarum descripsere. Hujus etiampars est Historia Mapparum: Iter per Germaniam, Italiam,

Haec de Fogelio sperari poterant, in singulare historiae literariae commodum; qvorum nunc an spes ulla ad editionem supersit, vix dixerim. Sunt in illis eleganter excogitata et laboriosè collecta, pleraque jam ad praelum parata. Multa qvoque celeberrimus Andreas Bosius sibi edenda proposuit, qvae nunc cum ipso intercidere: Eorum Catalogus ab amico adme missus, è qvo, cum publicatum illum non meminerim, excerpam aliqva lectoris notitiâ non indigna. In his primum locum obtinent: Emendationes et notae in Josephum, quae, ut puto, cum editione Josephi Anglicâ conjungentur. Porro sunt: Thesauri Politici continuatio: Varia scripta ad historiam hujus et superioris seculi pertinentia: Georgii Syncelli et Theophanis Chronographica cum continuatione Genesii hactenus inedita, Graecè et Latinè cum notis Jac. Goar et J. Andr. Bosii: Nicephori Chronographia Graec. et Lat. è MStis Codicibus aucta et correcta, notisque illustrata: Nova editio Politicorum Aristotelis cum prolegomenis de comparandâ prudentiâ civili: Vigerii libellus de Idiotismis Graecae dictionis cum praefatione Bosii: Liber de naturâ et varietate historiae, seu Introductionis in historiam universalem liber primus: Introductio in Chronolegiam Historicam: Introductio in Geographtam Historicam: Accedit specimen Geographiae Historicae, continens descriptionem ditionum Historicam in Hispania et Italia, ita adornatum, ut supplementi loco esse possit ad Geographiam Cluvero-Bunonianam: Dissertatio de Historiae Ecclesiasticae studio, nostro praesertim tempore diligentiùs colendo, cum Scholiis: Dissertationes de prima librorum scribendique origine: de variis partitionibus temporis universi: de Rep. Theocratica: de Origine Imperiorum: de incrementis et decrementis imperiorum: de dignoscenda republicâ: de scriptoribus historiae universalis: de Historia pragmaticâ: de variis divisionibus librorum Biblicorum: de inventione crucis Dominicae: de vita, gestis et scriptis Moysis: de Numismatibus Hebraeorum cum brevi explicatione: de Numismatibus familiarum Romanaru~:

His virorum doctorum scriptis ineditis accenseri etiam possunt epistolae, qvae sollicitè custodiendae sunt. Continentur enim in illis plerumque arcaniora qvaedam reiliterariae, qvae frustra alibi qvaeras. Qvoniam enim commercia ista liberé exercentur, judicia in illis saepe ingenua de rebus eruditorum scribuntur: praecipue si non in eum finem scriptae sint, ut typis promulgentur. In Bibliothecâ Norimbergensi maltas viroru~ illustrium MStas epistolas asservari autor est Saubertus Orat 2. de Biblioth. Nor. Non desunt, inqvit, epistolae MStae virorum longè lateque celebrium, Principum, Comitum, Baronum, Pircameri, Baumgartneri, Lutheri, Philipps maximo numero, Spalatini, Camerarii, Scheurlii, Hectoris Pomeri, Hornburgii, Casp. Nüzelii, Ulrici Hutteni, Georgii Pesleri, Pauli Eberi, Viti Theodori, Johannis Matthesii totis fascibus, Cratonis, Lazari Spengleri, Andr. Osiandri, Bezae, Rudolphi Gvalteri, P. Meliss, Joh. Sturmii, Flacii Illyrici, Stigelii, Frischlini, Fr. Raphaëlis, Carlstadii, Joh. Agricolae Islebiensis, Thomae Müntzeri, Samuelis Huberi et plurium. Hottingerus Epistolarum à Theologis sub tempora reformationis scriptarum ingens volumen habuit, ut ipse in Bibliothecario suo memorat, qvod ille inter maximos thesauros suos literarios nume avit. Vidi ipse apud virum illustrem Marqvardum Gudium spissum talium literarum à viris doctissimis, et qvidem eorum manu scriptarum, volumen, inter pretiosa supellectilis literariae, qvam habet amplissimam, cimelia referendum. Sunt in illis Lutheri, Melanchthonis, Erasmi, si recte memini, 50. Casauboni, Sarravii, Wouvverii, Manutii etc. epistolae omnes ineditae. Hujus Manutii una in illis est prolixa, ipsius manu scripta, qvam Reginam epistolarum Manutianarum vocabat, qvae in editis non habetur. Epistolarum ineditarum Reinesianarum multos qvoqve fasciculos in Bibliothecâ suâ servavit Bosius: Habuit eas, qvas ad Bernh. Bertramum, Cancellarium in Aulá Altenburg. Theologos Jenenses scripserat: Epistolas Reinesii et Majoris, Vorstii, Medicorum Germanorum, Hofmanni, Sennerti, Moebii, Volcameri, Schneideri, Schenkii, Volckii, Horstii, tum aliorum Professorum, Birnstilii, Snellii, Löscheri, Frischmuthi, Henr. Gebhardi, Graevii, Bosii, Thomasii, Strauchii, Conringii, Slevogtii, tum aliorum virorum

Qvemadmodum hae in eruditorum usum epistolae colligi debent; ita scripta politica, qvae ad statum Reip. pertinent, meritò ad usum publicum servanda, suumque sibi in Bibliothecis, praecipuè publicis, locum vindicant. Magnopere commendat corum accuratam custodiam Conringius in Epistolâ de Bibliothecâ Augustâpag. 114. ac eo nomine Guelferbytanam praedicat, qvod in eamagnus illoru~ de statu Germanico MStorum numerus servetur. Excell. Dn. Rachelius cap. extremo Introduct. ad jus publicum Germanicum, de eâdem Bibliothecâ testatur, tantam in illa rerum Germanicarum omnis generis copiam exhiberi, qvantam vix ullum Germaniae totius Archivum. Praesertim postqvam MSti codices Joh. Schvvartzkopfii, Cancellarii, ejus partem constituerunt. Eodem in loco mentionem facit Bibliothecae Maximiliani zum Jungen, Patricii qvondam et viri consularis Francofurti ad Moenum, in qvâ CXVI. volumina rerum Germanicarum collecta fuerint: Qvo thesauro praecipue motum Cardinalem Mazarinium existimat, ut sedecim mille florenos pro illâ obtulerit, neque tamen pro illo pretio eam impetrare potuerit. De eorum scriptorum copiâ in Bibliothecâ Puteani et Pinellijam suprà diximus.

Enumeravimus hactenus scripta illa, qvae MStis veris accenseri solent, qvorum utilitas qvibusdam major esse videtur, qvam ipsorum Manuscriptorum. Conringius certè, ut jam supra diximus, non vultinter perfectissimae Bibliothecae notas haberi, si numero MStorum vincat. Neque negari sanè potest, ex cujusque scopo et fine spectandam Bibliothecam. Privatus sibi pro suo genio et indole eam format. Publica ad usum communem instrui debet. Etsi verò et editi libri optimi hic abesse non debent, tamen et facilior eorum copia, qvam MStorum est: et vero in eô maxime Bibliothecas publicas prospicere privatorum indigentiae aeqvum est, ut subministrent illa, qvae ipsi aliunde non facilè deproment. In his ergo rarioribus principem locum sibi vendicant Manuscripta, qvae, qvò antiqviora, eo suntmeliora, sive jam tum typis illa vulgata sint, sive hactenus [Griechischer Text] , qvae majoris pretii sunt. Sed tamen nec illorum nullus usus est, ut jam supra exemplo declaravimus. Etsi enim Conringius cum Toleto Fulvium Ursinum ridet im~ane pretium MSto antiqvissimo Terentii, sed tamen alicubi vitiosè scripto, statuentem, de qvo locum è Jan. Nic. Erythraeo producit: non tamen adeo absurdè hâc in re sensit Ursinus. Qvanqvam enim accuratiùs nunc in nonnulla Terentii loca inqvisitum sit, aliorum codicum collatione; tamen, si antiqvitas sua codici constat, plura è tali codice, tum, qvae ad intellectum Autoris, tum qvae ad scripturam pertinent, disci possunt, qvae in aliorum codicum lectione magnam nobis lucem accendent. Multum enim inse reconditi habet ille antiqvitatis genius, atque ubi minimè credis, ex ipsis suis tenebris lucem aliqvam spargit. Qvod si

Jam supra monui, excutiendas esse omnes Bibliothecas, publicas, privatas, ut MStorum notitiam, qvoad ejus fieri potest, uberrimam habeamus: Qvanqvam hic obstinatum Bibliothecarum silentium esse solet. Solent illa [Griechischer Text] nonnullis ita recondi, ut vix inspectioni locus relinqvatur: neque patientur, ut qvis de illis catalogus in lucem edatur, cujus qvidem taciturnitatis causas non omnino nullas habent. Solent enim thesauri incogniti ab ipsâ obscuritate aliqvod securitati suae praesidium petere. Qviin omnium oculis versantur, facile praedones belli tempore alliciunt, ut tristia ejus rei exempla supersunt in Germaniâ, ubi vel fama et suspicio cum periculo conjuncta fuit. Sed tamen cui bono thesaurus absconditus? In usum tamen hominum illi libri congestisunt, et, ut eorum notitiam nobis conqviramus, cum Bibliothecariis familiaritas contrahenda, ut ad secretiores Bibliothecae recessus nos admittant, qvo artificio Salmasius in Bibliothecâ Heidelbergen si usus est, cui plurimam in Criticis cognitionem debet.

Instructissima, sine dubio, omnis generis Manuscriptis Bibliotheca Vaticana est, praesertim postqvam Heidelbergensis Bibliothecae spolia accesserunt. Siulla unqvam accesserunt; sunt enim, qvi de eo dubitant. neque ipse etiam Joseph. Scaliger magnificè adeo deillâ sentit.) Aprosius Vaticanae Bibliothecae et Barbarinae MSta consignavit, teste Gregor. Let. Ital. regn. part. 4. pag. 399. Huic Vindobonensis subjungi debet, praesertim postqvam Budensis Bibliothecae reliqviae in illam collatae. Vixisset Lambecius, illius Bibliothecae MSta in publicam lucem protulisset. In Hispanicis Bibliothecis multa supersunt MSta; sed ut Dracones opibus suisincubant neque tamen iis uti vel possunt vel volunt. Incendio Bibliothecae Scorialensis

Privatarum qvoque Bibliothecarum magna est à MStis aestimatio. Isaaci Vossii, qvam ipse Hagae-Comitis vidi ac perlustravi, Bibliotheca laudari ob multos codices antiqvissimos meretur. Lucae Holstenii Bibliotheca multa habuit Graeca, praecipuè in Philosophiâ Pythagoricâ et Platonicâ, qvorum pleraqve in hunc diem sunt [Griechischer Text] . Eorum indicem, qvem ab amico habeo, hîc subjungam. Damascii Philosophi Platonici [Griechischer Text] , sive de principiis quaesi ionum et solutionum, magnum et preclarum opus fol. Graecè: Hormae Philosophi in Phaed. Platonis Scholiorum libri 3. Graecè, sol. Eadem Hermiae comment aria latinè Marsilio Ficino interprete, hactenus non edita, fol. Olympiodori Philosophi commentaria in Phaed. Platonis, qui est de immortalitate animae, Graecè fol. Platonis Comp ndium sive sclecta, Graecè fol. Procli lib. 6 de Theologia Platonis, Graecè fol. Ejusdem Procli [Griechischer Text] , sive Elementorum Platonicae Theologiae liber, CCXI propositiones continens, Graecè fol. Eadem Procli Elementatio Theologica latinè ex veteri versione Fr. Guilielmi de Morbeka, Archiepiscopi Corinthii cum ejusdem Demonstr ationibus. fol. Nicolai Episcopi Methonensis animadversiones in eadem Procli elementa Theologica, ne quis corum probabilitate ad Arrianismum seducatur fol. Procli Lycii Philosophi libri 3 singulares, sive [Griechischer Text] I. de decem dubitationibus circa providentiam. II de Providentia et fato, et eo, quod in nobis, ad Theodorum Mechanicum. III. de malorum subsistemiâ latinè interprete Guilielmo de Morbeka Archiep. Corinth. fol. Procli Commentarius in Alcibiadem priorem Platonis Graecè, et in eodem volumine Olympiodori Philosophi in Alcibiadem Platonis Scholia Graecè fol. Joann. Baptistae Camotit in Platonis Alcibiadem majorem Comm. libb. III. Latinè. fol. Procli Commentariorum in Parmenidem Platonis Libri VII. Graecè fol. Procli in Cratylum Platonis Scholia selecta. Graecè 4to. Procli Dissertationes aliquot in Remp. Platonis hactenus non editae Graecè fol. Procli vita, Autore Marino, integra Graecè, 8vo. Syrianus Platonicus in Metaphysica Aristotelis, cujus objectionibus contra Platonem et Pythagoram respondet: Graecè sol. Herenni Philosophi Metaphysica, quod est elegans Theologiae

Prodeat nuncultimo loco, sed principe profectò loco nominanda Illustris et Excellentissimi Viri MARQVARDI GUDII, Reg. Maj. Dan. Consiliarii Status, celebratissima Bibliotheca; qvam si privatarum omnium ego Reginam dixero, nihil ultra veritatem aut jactantiùs loqvi videbor. Tanta est in illa Manuscriptorum Codicum et antiqvissimorum et rarissimorum copia, is selectus, ut vel cum Regiis contendere Bibliothecis possit. Sunt in illa libri Graeci, Latini, nusqvam in luce visi, toto orbe literato, praecipuè in Italiâ, summo studio conqvisiti, qvos vel non extare amplius multi, aut jamdudum periisse crediderunt. Hosemaculatos in lucem edere non annorum aliqvot, sed seculi labor esset. Cum hoc primum mihi ingredi sacrarium daretur, in Latium et Athenas veteres reductus, et in ista rerum varietate totus mihi stupere videbar. Verum cum viderem, qvam ipsa illa copia votis eruditorum, et labori etiam Herculeo obsistat, nullos ex ubertate istâ fructus ad orbem literatum perventuros indolui, praesertim cum illustris ejus Bibliothecae possessor negotiis civilibus oppressus vacare eruditis curis non posset. Mihi tamen loco non alieno tantae rei commemoratio minimè praetermittenda videbatur; tum qvoniam publicè interest, non ignorari has Holsatiae nostrae opes; tum ut venerationem, qvâ singulare hoc seculi nostri decus proseqvor, publicè testarer, simulque illum obtestarer, ne, qvae habet in vetustis autoribus admirabili planè [Griechischer Text] observata, ne poëmata, qvae cum antiqvis de palmâ contendant, ne incomparabile illud Inscriptionum opus, tot annos illi perpolitum, luci publicae, posteritati, suaeque amplius invidere gloriae velit.

CAP. VIII. DE LIBRIS DAMNATIS.

QVemadmodum in officinis ea, qvae rariora et pretiosiora sunt, seponere solemus, ne vel furaci manu rapiantur aut contaminentur: ita venena qvoque suo loco custodiri solent, neilla, cum incautiùs tractantur, nocere possint. Similiter in re literariâ libri MSti ut cimelia asservantur, libri damnati peculiari censura notantur, neque omnium oculis manibusque exponuntur: Qvanqvam fieri saepe solet, ut, qvi arctius custodiuntur libri, cupiditatem et desideria curiosorum provocent, qvi majore attentione et curâ malos tum libros legunt; cum obvii et à viris doctis refutati vilescerent. Nunc verò cum illi anxiâ diligentiâ in secreto tenentur, desperatae causae suspicio qvibusdam pravis ingeniis suboriri solet.

Inter damnatos primo loco numerantur scriptores Athei, qvi doctrinam de Deo, de Christo, de immortalitate animae exstirpatum eunt. Princeps in his liber ille famosus est de tribus Impostoribus. Illum Grotius nunqvam scriptum esse existimat, qvod ego nunc suo loco relinqvo. Novi ego viros, qvorum fides minimè suspecta est, qvi se vidisse testantur. Dicitur et in Germanicam linguam conversus, impressusque in folio latitare apud scelestos Atheismi propugnatores. Autor Religionis Medici Bernardinum Ochinum autorem libri hujus habet, de cujus vitâ et moribus legatur Antonius Maria Gratianus in vitâ Cardinalis Commendoni. l. 2. cap. 9. Thomas Campanella, referente Ernstio, Muretum ejus autorem habuit. Mersennus Comm. in Genesin, Petrum Aretinum. Videantur V. Placcii annotata in Joh. Rhodii Autores supposititios n. 50. Hunc librum legisse, et ex eo qvaedam excerpsisse videtur Claudius Berigardus in Circ. Pisani, part. 3. Circ. 3. p. 230. ubi de calumniis in Mosen agit, ad qvas ita respondet: Tot viri sancti et Christus ipse Mosen secuti satis cum vindicant ab hac calumniâ, quicquid effutiat contrà liber impius de tribus impostoribus, omnia refundens in daemonem potentiorem, cujus ope Magi alii aliis videntur praestantiores: quò etiam refertur illud sictum à Boccacio de tribus annulis. Fuere et Augustini tempore, qvi circumferrent librum de Christi magia, de qvibus Augustinus, de consensu Evang. c. 8. Utinam ejus farinae libri extarent, et legi ab omnibus possent! Certus sum, ex ipsis tela, qvibus eorum calumnia juguletur, nos deprompturos.

Argumento certè hoc non exiguo est, extitisse similes olim libros, sive Aretinus sive Ochinus illorum Autor sit, cum Cardanus in lib. 11. de Subtilitate recitet qvaedam variarum sectarum pro se pugnantium argumenta, qvae ex his lacunis hausta videntur. Introducit in illo loco Pagani, Judaei, Mahumetani et Christiani argumenta, atque ita proponit singula, ut Christianismi partes segniùs agantur Planè illâ ratione Bodinus postea librum scripsit de sublimibus et admirandis rerum arcanis, ubi perpetuo inter sectas et religiones dialogo instituto eadem argumenta atque eandem cramben recoxisse videtur; Qvod indicio est, utrumque ex iisdem fontibus sua deprompsisse. Mersennus certè commentario in Genesin Cardanum ut Athoum reprehendit, monetqve in vetustis editionibus librorum de Subtilitate, eo in loco multa haberi, qvae postea sint in seqventibus editionibus vel omissa, vel immutata. Atqve ita se rem habere è Scaligeri Exercitationibus probari potest, qvi Exercitatione 258. praeeuntem Cardanum secutus, haec ejus ulcera tangit, non sine mordaci, ut debebat, [Griechischer Text] . Arguunt praeterea illa verba, qvae formulam transitionis constituunt in veteri editione: Igitur his arbitrio victoriae relictis etc. qvasi dubitaret Cardanus, cui parti victoria adsignanda sit. pro qvibus verbis in posteriori editione legitur: Sed haec parum Philosophos attinent, pro quibus institutus est sermo: qvae et ipsa aliqvid profani sensus habere videntur. Sed omnia illa arguunt, discrepare vetera exemplaria à recentioribus.

Ut ad Bodini librum revertar, ille in ipsâ olim Galliâ rarus, nunc tamen etiam in Germaniâ in qvorundam Bibliothecis latitat. Levis ejus libri hactenus fuit notitia et subobscura. In Grotii et Sarravii epistolis passim ejus mentio fit. Illius extat deeo judicium in epistolâ ad Gallos 146. et in altera 170. Hic omnem lapidem movit, ut, sollicitante Isaaco Vossio, pro Reginâ Christinâ exemplar aliqvod obtineret. Legi loca illa in Epistolis ejus possunt, p. 322. 325. 326. 335. 50. Nunc verò pleniorem ejus libri notitia~ orbi erudito suppeditavit Vir reverendâ dignitate et variâ eruditione conspicuus, Johannes Diecmannus, per Ducatus Bremensem et Verdensem Superintendens generalis, qvi in hac Kiloniensi Academiâ elegans hoc et eruditum disputationis suae inauguralis argumentum extare voluit. de Naturalismo cum aliorum, tum maximè Joh. Bodini, ex opere ejus MSto et usque adhuc [Griechischer Text] de abditis rerum sublimium arcanis. Ille hanc [Griechischer Text] habuit, ut, qvod alii tot laboribus et sumptibus qvaesiverunt, illi ultrò in manus incideret. Nam duplex horum Dialogorum exemplar obtigit; qvorum alterum eas antiqvitatis notas habuit, utex primis Bodiniani operis apographis esse nullus ipse ambigat, olim ex Bibliothecâ Guliemi Laud Archiepiscopi Cantuariensis magno aere redemptum; Alterum vero recentius ante XX. cum haec scriberet, annos è codice Patini festinanti manu descriptum: qvod tamen non rarò lacunis Anglici codicis supplendis, et emaculandis librarii vitiis utiliter adhiberi potuit. Liber autem ita inscribitur: Colloquium Hept aplomeres de abditis rerum sublimium arcanis. [Griechischer Text] inscriptum est, non, qvod in septem libros distributus esset, ut Sarravius existimavit;

Memorabile et hocest, qvod ipse notavit ex schedâ qvâdam manuscriptâ, qvae Guidonem Patinum ex Gabr. Naudaeo audivisse commemorabat, fuisse Venetiis qvatuor homines, qvi singulis hebdomadis instituendarum super variis religionibus dissertationum philosophicarum causâhîc convenerint; in iis Coronaeum Rothomagensem, et Gulielmum Postellum Notariivices sustinentem, cujus chartae postea ad manus Bodini pervenerint, et huic scripto conficiendo fuerint adhibitae. De Postello Henr. Stephani narrat in Introductione tractatus de conformitate mir aculorum antiquorum et novorum cap. 14. p. 100. illum publicè dixisse, qvod, qvi bonae religionis speciem efformare velit, eam ex tribus istis, Christianâ, Judaicâ et Turcicâ, conflare debeat. Henric. Ernstius Observat. variar. lib. 2. c. 36. Postellum à qvibusdam libri de tribus Impostoribus autorem haberi air. Sed summa ipsi hâc impatatione injuria infertur: Ego enim hunc inter Atheos vel Deistas referre nolim, qvod et Theophilus Rainaudus facit, qvi Deistarum parentem vocat, qvi Deum unum admittere contenti caetera Christiana mysteria pro fabulis haberent. Nam omnia alia testatur liber ejus de Nativitate Mediatoris ultimâ, qvem inter anonymosrelatum miror apud V. Paccium, cum ejus nomen in fronte libelli exstet. Hunc qvi legerit, illum à Christo et Christianis mysteriis universam rerum naturam qvasi suspendisse deprehendet. Multa alioqvin habet, qvae cum receptis in Ecclesiâ sententiis pugnant, errores qvoque multos in religione; paradoxae in illo multae sunt doctrinae, qvarum intuitu potius ad haereticos et Enthusiastas, qvàm ad Atheos referendus videbatur. Qvod deformandâ religione ex Christianismo Turcismo et Judaismo dixit, forte cò pertinet, qvod multa Christianorum monumentorum [Griechischer Text] in ipso Alcorano aliisque, qvi apud Orientales et Judaeos extant, libris deprehenderet. In Judaeorum qvoque vetustioribus libris, qvos supposititios aliqvi existimant, multa ille mysteria venatur, non ad infringendam, sed potius stabiliendam religionem Christianam. Ille, qvem de Etruriae originibus scripsit, liber integra capita pro veritate Religionis Christianae inserta habet; ut mirari satis non possim, qvid in mentem venerit Rainaudo, qvi illum Christianae religioni adversum faciat. Sed multa sunt in Rainaudo inepta et falsa de scriptoribus judicia, de qvo suo loco. De Postello legi amplius potest Popeliniere in libro Gallico l' Histoire des Histoires libr. 8. p. 443.

Fuereqvidem tales libri inter [Griechischer Text] et [Griechischer Text] publicâ censura relati, neque in publicum prodierunt; sed nunc libriaeqvè mali, pene dixerim pejores, impunè in publicâ luce comparent, et ab omnibus leguntur. Qvid est Benedicti Spinosae libris pestilentius? et hi tamen ubique triumphant. Annon Tractatus ejus Theologico-Politicus omnem elevat librorum sacrorum divinam fidem? annon miracula omnia explodit et exsibilat? Ejus Ethica illa Atheismi principia tam nudè exponit, qvanqvam subtiliter et argutè, ut imbecillos animos facilè capere possit: Duobus enim fulcris Religionis et providentiae divinae sublatis universum cultum divinum evertit. Tollit libertatem agendi, inductâ Mathematicâ aliqvâ necessitate: Qvâ positâ nullam esse, qvae de rebus nostris disponat, providentiam, necesse est, omniaque mutuâ causalitate à se invicem dependente agunt. Tollit praeterea causam finalem, ut humani ingenii commentum: qvâ sublatâ, nihil nobis amplius sperandum metuendumve est. Plus ergo in illo neqvitiae et insaniae est, qvàm in ipso illo de tribus Impostoribus libro, qvi tamen non omnem divinitatem evertit. In Christum Salvatorem ejusque historiam, etsi timidiusculè, multa tamen effundit, qvae illam labefactent: Qvae illi è Judaismo fortè adhuchaeserunt, in qvo multa ejus generis sunt, ut ex iis libris, qvos sub titulo Telorum igneorum Satanae in lucem edidit Cl. Wagenseilius, apparet. Non defuere tamon, qvi hujus hominis insana dogmata retuderint, Henricus Morus, Mansveldus, et, qvi caeteris praeferendi videntur, Blyenbergius et Pojeretus, eâdem, qvâ ipse triumphos ducere voluit, mathematica methodo usi. Cuperus in arcanis Atheismi retectis paullum langvidior est.

Hujus generis plures alii sunt libri, ut: Ars nihil credendi, qvi adscribitur Gothofredo à Valle, cujus mentio fit apud Voëtium Disp. de Atheismo: et alius, cui titulus, Gymbalum mundi, cujus itidem Voëtius mentionem facit, et autorem ejus nominat Bonaventuram de Periers. Henricus Stephani in Tract. praeparatorio ad Apol. Herod. cap. 26. Mersennus Commentario in Genesin pag. 689. vocat eum de Perez. Qvi ipse Mersennus suo illo in Genesin Commentario omnia illa, qvae ab Atheis et Naturalistis proponi argumenta solent, sum~â diligentiâ, collatis etiam amicorum aliorumque virorum doctorum operis, coacervavit. Pandectas hunc librum

Pertinere et ad hunc Atheorum et Naturalistarum tribum videtur, qvisqvis est, Autor libri, qvi primum Anglicâ, hinc Gallicâ, postremùm Belgicâ lingvâ prodiit, de populis Terrae australis incognitae, qvos Severambes nominat. Titulus Belgicus ita habet: Historie der Severambes behelzende een Beschryving van het onbekend Zuidland. Elegantissimè confictus est liber, eaque, specie, ut primâ fronte incautis imponat. Ingenium Autori illi fuit, qvem [Griechischer Text] qvaedam [Griechischer Text] facilè produnt. Toto verò hoc libro nihil ille aliud agit, qvàm ut ostendat, unam esse Religionem naturae rerum conformem, qvae Deum supremum, atque ejus qvasi vices in orbe hoc inferiori repraesentantem Solem, veneretur: Qvare datâ occasione adversus Trinitatem et Christianismum disputat. In administratione Reipublicae Ideam qvandam non contemnendam exhibet, qvâ, sublato pecuniae usu, unde omnia in Rempublicam vitia, Cives per magnas qvasi familias distincti, è publico alantur et vestiantur. Illud verò ingenium hominis in extremâ parte prodit, qvod strategemata sacerdotum gentis ejus, qvam Stroukaros vocat, ad miraculorum, qvae in Pentateucho habentur, formam confinxerit: Qvo manifestè patet, illum historiae sacrae illudere. Caeterum ille liber doctus est, et magnâ curâ scriptus.

Solent et inter damnatos libros Magici referri: Qvi qvidem omnino atro carbone notandi sunt, si pactum illud cum Daemone ac malis angelis profiteantur. Sed multa hîc ab ignorantiâ peccari certum est Gravissima saepe viris optimis

Damnari quoque sacrâ censurâ solent Haereticorum libri, aut quae in libris heterodoxa et haeretica videntur. Inprimishîc Romanis addicti sacris operosi sunt: Tot enim indices expurgatorios et librorum prohibitorum Catalogos habent, ut sibi ipsis obstent tricasque nectant; Nam et in suos animadvertu~t sine causâ, si qui fortè Pontificiae potestatis praerogativam, aut ejus infallibitatem leviter tangant, aut Ecclesiae Gallicanae libertatemtueantur, de quo praecipuè Bailletus in Judic. Doctor. tom. 2. part. 1. n. 77. queritur: Ubi Catalogos illos, qui jam à Concilio, jam à Pontificibus, jam à Rege Hispaniae aliisque, confecti sunt, ordine recenset. Scilicet, ut partium studiaubique regnant, ita et in his rebus, in quibus non eadem omnibus mens et sensus est, prout affectu aliquo ducuntur Censores, decretoria aliqua sententia pronunciatur. Ipse tamen Bailletus non multum hâc suâ operâ proficere Censores fatetur. E nostris errores et defectus horum catalogorum nuper singulari libro detexit Daniel Francus, quem super hoc argumento legere operae pretium erit.

Postilla, quae adversus fidem sunt, meritò censurae subjiciuntur, quae contra bonos mores. In his primò sunt obscoena, quae laedere teneros animos ac veneno inficere possunt: Qvo nomine omnes illi flagitiosi libri praecipuè notantur, qui sacra Aphrodisia impudico calamo depingunt, quales Graecia olim libros magno numero dedit, quorum tamen facilis felixque jactura est. Inter obscoenos nostri temporis familiam ducit Satyra Sotadica Aloysiae Sygaeae adscripta. Pessimus et flam~is dignus liber, nisi quod elegantiâ latinae linguae sordes suas ornet. Moneo hîc, nequam fuisse hominem, qui Aloysiae Sygaeae et Meursio illum librum adscripsit: omnia illa conficta esse puto. Liber ille, me judice, planè novus est, et ab impuro homine scriptus, qui ut à se amoliretur crimen, feminae innocentissimae et castissimae illud imposuit, et Meursium hominem doctum in criminis societatem perduxit. Aloysia Sygaea nobilis fuit femina, et illustri ex gente apud Hispanos, cujus cum singulari castitatis laude meminit Nicolaus Antonius in pulcherrimo opere Bibliothecae Hispanicae: ubi cum omnia diligentissimè recenset, ne [Griechischer Text] quidem de hoc scripto memorat, ut certè memorare debuisset, si extitisset tum libeilus ille, seu vero seu falso ejus nomine cognitus: Famam enim ejus procul dubio vindicasset; et perqairuntur ab ipso MSti libri omnes Autorum Hispanorum magnâ diligentiâ. Eruditissima illa fuit, ac amplissimum ejus elogium habet

Joannes Merulus nobilis Toletanus vocat seculi sui Minervam. Scripsit Epistolas Latinas: Dialogum de differentia vitae rusticae et urbanae: Poëtica quaedam, de quibus nihil editum. Prolixè illa omnia recenset Antonius sed de infami hoc scripto nec vola nec vestigium apparet. Alfonsus Madritensis Archidiaconus de Alcor in Palentinâ ecclesiâ, magnae existimationis fideique scriptor, in Historiá Palentinae urbis summum honorificentissimumque Sygaeae elogium scripsit, qvod Hispanicâ linguâ producit Antonius: ubi omnes illas lingvas peregrinas tam promptè, ut Castellanam, tenuisse, easque expeditissimè et loqvi et scribere potuisse refert. Nupsit illa Alphonso à Cuevas. Immaturè obiit, hocque illi epitaphium positum: Loisiae Sygaeae Feminae incomparabili, cujus pudicitia cum eruditione linguarum, quae in eâ ad miraculum usque fuit, ex aequo certabat etc. Qvae omnia satis arguunt, injuriam magnam optimae feminae illatam à nebulone illo, qvi infame hoc scriptum illi adscribere voluit. Sed nec de Meursio fando auditum est, convertisse illum ex Hispanicâ linguâ tale aliqvod scriptum in Latinam. Sed ipse sermonis textus habitusque totus ostendit, in Latio potius qvam Hispaniâ natum esse hunc foetum. Talia ut ipsa honestas proscribere aut flammis addicere jubet; ita non probo morosulos illos censores, qvi in latinae linguae autoribus castrandis malè seduli sunt, bonosque autores mutilant, si qvae in illis paulo liberiora aut parum pudica deprehenduntur: Qvae in conversatione ipsâ evitari non possunt. Arceri ab illorum qvidem lectione pueri possunt, sed ubi bonis moribus satis firmati fuerint, parum ab illis periculi est. Homines sumus, atque in humanâ societate vivimus, ubi talia qvotidie occurrunt. Sed scholam istarum neqvitiarum, qvalis in Satyrâ Sotadica aperitur, nemo bonus feret. Sunt, qvi Terentii Comoedias, librum optimum, juventuti è manibus excutiunt, et, nelcio qvem, illi Terentium Christianum supponunt: Qvi cum illo suo consilio explodendi sunt. Satis castus est Terentius, nisi, cum ex ingenio et moribus hominum qvaedam ipsi dicenda sunt; qvos nosse characteres juventuti summè utile est. Caeterum omnium obscoenorum librorum hîc inire numerum nolumus. Sudet in illo sterqvilinio

Sunt et Satyrici scriptores in bonos mores injurii; qvo nomine hic non intelligo, qvi innocentes illas in vitia Satyras scribunt, sed qvi libellos famosos. Non patitur nostri instituti ratio, ut eorum hic indicem texamus. Qvi se adversus tela et arma munire possunt Principes, à calami tamen insultu saepe non sunt immunes. Habent certè, qvos Reges metuant, cum vivunt, Satyricos; cum fatis concesserunt, Historicos. Utrique accerrimi vitiorum observatores sunt: qvi velut Censores publici impunè in illos sententiam dicunt. Pasqvini statua saepe plusqvam Dodonaea fudit oracula. Qvae non in potentissimos Reges Satyrae scriptae sunt! Non potuit Satyricorum manus effugere Jacobus Britanniae Rex, utut doctissimus et laudatissimus Princeps: Cui sub specie Panegyrici Postumià Casaubono scripti, cujus qvasi fragmenta inter schedas ejus reperta, per insignem neqvitiam, continuo mycterismo horrenda flagitia objiciuntur. Lepidè alioqvin scriptus liber est; cui titulus: Casauboni Corona Regia i. e. Panegyrici cujusdam verè aurei, qvem Jacobo I. Magnae Britanniae etc. Regi, Fidei defensori, de linearat, Fragmenta ab Euphormione inter schedas [Griechischer Text] inventa, collecta, et in lucem edita: Refertur in Georgii Richteri vitâ Epistolis ejus praefixâ pag. 21. è Colloqvio cum Erycio Putaneo accepisse Richterum, qvod Puteanus ejus libelli autor habitus fuerit: cujus rei verò famam ille enixè declinans velut Apologiae loco scriptum qvoddam exhibuerit, cui nomen, Perjurium RUFFI et GIBBOSI, praefatus, qvo delatorum suorum virulentiae ac sinisteritati satis fuisse obviatum existimaverit. Sed nos de Satyris alibi plura.

CAP. IX. DE PSEUDONYMIS, ANONYMIS, etc.

SUnt et in re literariâ Falsarii, quos nosse é re literariâ est, ne illi falsâ specie imponant. Pseudonymi sunt, qui nomen mentiuntur; sive suos foetus aliis vel mortuis vel vivis supponant; sive, ut lateant, aliud nomen vel verum, vel fictum, vel suum aliter immutatum, assumant; sive, quod per errorem nomina sint turbata; sive quod aliorum nominibus abolitis sua substituant, aut alienos foetus non invitis autoribus pro suis venditent. Ac primò quidem multi sunt, qui libros suos aliis supposuerunt, vel ut fidem aliquam scriptis suis conciliarent, vel ut sententiam suam stabilirent, vel ut vanam gloriam aliquam affectarent, aliosque fallerent. Multi circumferuntur tales libri supposititii, qvi sub nomine antiquorum Historicorum, Philosophorum, Patrum, comparent, quorum aliquem catalogum dedit Rhodius, ac notis suis illustravit Vinc. Placcius. Defragmentis illis Berosii, Manethonis, aliorumque antiqvorum historicorum, quae in lucem edidit Annïus Viterbiensis, jam suprà egimus, ac plura de illis judicia Vincent. Placcius notavit in Rhod. Aut. supposit. n. 18. Antiquitates Etruscae, quae Prospero cuidam adscribuntur, et in quas Paganinus Gaudentius observationes scripsit, ab H. Ernstio editas, suspectae etiam eruditis sunt, de quibus videri potest Vossius de Historicis Latinis, lib. 1. c. 9. Scripsit et Leo Allatius doctissimas ad has antiquitates annotationes, Paris. 1640. et deinde Romae iterum excusas: quibus de notis falsitatis in adulteratâ scripturâ etiam generatim agit, estque liber ille utilissimus ad Codicum scripturam vitiatam deprehendendam. Protulit vero Curtius Inghiramus haec fragmenta è terrâ effossa primus in lucem, quem hujus suppositi figmenti parentem esse prolixè Leo Allatius probat. Habemus Aristoteli, Platoni, Hippocrati, Galeno, aliisque supposita scripta. Multa etiam Homero supposita; in quibus dignoscendis olim Criticorum versabatur industria: ac fuere, qui ex stylo, dictione, phrasi, certis quibusdam idiotismis, accuratum de autoribus judicium inire poterant, ut vel [Griechischer Text] , vel [Griechischer Text] decretoriâ suâ sententiâ confirmarent.

Accedunt nomina multis communia, unde saepe permutati scriptorum tituli. Aristoteles fuereplures, quorum vel triginta ac duos numeravit Jonssius. Quam facile est hîc in errorem incidere, praesertim si post tot secula demum scripta in lucem protrahuntur, et pluribus ejus nominis quaedam supersint monumenta. Sunt in antiquâ historiâ 28 Pythagorae, 20 Hippocrates, totidemque Socrates, 16 Platones, 50 Dionysii. Quo fine inter antiquos Demetrius Magnus peculiari opere [Griechischer Text] de scriptoribus homonymis agere voluit, quo opere usum Laertium putat Jonssius lib. 1. cap. 2. qui plerumque homonymos notare solet. Laudatur et eo nomine Meursius, quod diligenter homonymos recenseat. Magnam quoque occasionem falsi dederunt corrupta nomina, cognomina nominis

Fuit non nemo, quod mireris, qvi Q. Curtii Rufi historiam Alexandri M. à tot oculatissimis Criticis pro genuinâ habitam, à nemine unquam in suspicionem vel minimam vocatam, pro suppositâ et ante CCC annos ab ingenioso qvodam Italo confictâ habuerit. Indicium ejus fecit Guido Patinus Epist. 27. cujus ipsa verba, ut Gallicâ linguâ sonant, producam: Il disoit, que son livre n etoit qu' un Romain, que le Latin veritablement en etoit beau: mais qu ily avoit de grandes fautes de Geographie. Il y en a une enorme entr' autres, dans le 7 Livre, lors qu' il parle de ces Scythes, qui vinrent prier Alexandre le Grand de ne point passer le Tanais, qui vient de la Moscovie Occidentale, se jetter dans le marais Meotide, separant l' Europe de l' Asie, et la Scythie Europeenne de l' Asiatique. Pour pronver cette conjecture, Alexandre le Grand n' ayant pas trouvé son compte aprés avoir passe cette riviere, revint incontinent in REGIONEM SACARUM, et de la entra dans les Indes, et tout cela est trés-éloigné du vray Tanäis. Le meme Maitre nous disoit, que l' Auteur de ce Livre étoit un savant Italien, qui le sit, il y a environ 300 ans. Que nul Ancien n' avoit civé Quinte Curce, et que c' etoit un nom supposé. Qu' il etoit là-dedans parlé du fleuve Indus du Gange, et autres parties des Indes, qui etoint inconnuës à ces Ancien, qui ont vecu devant. Ptolomée, qui est le premier et le plus ancien Auteur, qui ait fait mention de la Chine sous le nom de SINAE. Juvenal qui vivoit tant soit peu derant, a diti QUID SERES, QUID THRACES AGANT; et Pline parle de l'Ocean Serique, Ces SERES sont les habitans du Cathay, qui est une tres grande Province de l' Asie dans la Tartarie au dessus de la Chine. An jam ex his argumentis confici [Griechischer Text] illud possit, Critici viderint: Nos eâ de re amplius videbimus, ubi de Autoribus Linguae Latinae agemus. Fuere, qvi ipsi Eloqventiae Parenti suos foetus supposuerunt. Inter eos est Consolatio illa, qvae Sigonium autorem habet, censuris eruditorum multùm vexata. Multae extant super hoc negotio Epistolae in Riccoboni Historiâ Gymnasii Patavini. Aliqvi Vianello adscribunt. Videantur notae Placeii in Rhodii Autor. supposit. num. 22. Hofman. in Apol. pro Gal. l. 1. c. 16. de Hofmanno ICto, teste Scherbio refert, eum, cum ofterretur illi consolatio illa, lectis pauculis statim indignabundum his verbis abjecisse: Non est Ciceronis. Adeò statim illis, qvi lectioni Autoris adsveti sunt, subolet qvod non genuinum est. Sollicet ut è vestigiis judicare de seris Venatores solent: ita vel è paucis versiculis rerum Autorem Critici agnoscunt. Certum tamen est, hâc voluptate mirificè affici nonnullos, qvi sua veteribus supponunt. De hac ipsa Sigonii consolatione Mancinus libr. de invid. erudit. c. 9. Nec laude caruit, inqvit, Sigonius, qui, dum consolationem exhibet suam, illud assecutus est, ut brevi in opusculo,

In sacris et olim haec fabula acta fuit. Nunqvam defuere haeretici, qvi, ut fidem erroribus suis facerent, sub antiqvorum Patrum nomine sua commenta publicarent. Ipsae qvoque piae fraudes bonorum hominum accesserunt, qvi scripta qvaedam antiqvis nominibus incrustarunt, ut simpliciores in suas sententias pertraherent: Qvi malè profecto de re Christianâ meriti bonam causam in suspicionem falsi adduxerunt. Versatur qvadantenus in hoc argumento Joannes Dallaeus, qvi de Pseudepigraphis Apo olicis libros tres conscripsit. Notum est, qvid versibus Sibyllinis factum sit, qvibustam praeclara de Christi vaticinia continentur, qvae supposititia viri sagaces habent; etsi non desunt viri docti, qvi eorum autoritatem tuentur, atqve Sibyllinis illis de Christo oraculis penè eandem, qvam ipsi Sacro codici, fidem adstruunt. Multus est hoc in argumento Isaacus Vossius, cujus extat praeclarus de ibyllinis Oraculis liber.

Non desunt, qvi datâ operâ libros suos sub aliorum nomine exire in vulgus patiuntur, ut vel latere possint, si periculosa scriptio sit, vel aliorum judicia securiùs scrutari possint. De Trajani Boccalini relationibus hoc aliqvi affirmant: Nam Cardinalem Cajetanum earum autorem venditant, qvi Traja#i Boccalini nomine abusus fuerit, ne sibi fraudi esset, qvod scriberet; Testaturque Laurent. Crass. Elog. Hom. literat. part. 1. p 160. ac pag. 162. librum hunc mortem Boccalino paravisse: nam à quatuor armatis hominibus saccis arenâ repletis vulneratus est, usque dum animam efflavit. Refert et Erythr. Pinac III. p. 131. J. Franciscum Perandam ejus adjutorem fuisse. Ac facile apparet è commentario Boccalini, in Tacitum Italicâ linguá scripto, ab ingenio humiliore illum esse profectum. Circumferuntur nunc libri, qvi interiora status in Regnis qvibusdam et Rebuspublicis describunt, à multis in pretio habiti, qvibus nomen tantùm et fortasse etiam stylum commodavit, qvi in titulo libri legitur, Autor; aliis materiam suggerentibus, qvi periculoso hoc labore defungi nolunt. Aliqvi opulentioribus, qvi scripti alicujus famâ celebritatem nominis sibi parare gestiunt, ingenii sui foetus non rarò vendunt, cujus multa produci possent exempla. Saepe fictum nomen, vel aliqvâ ratione immutatum, vendibiliorem et gratiorem librum facit, qvàm si verum nomen adscriptum esset. Qvomodo Philippi de Terra nera Locicommunes Theologici omnium plausus abstulerunt, rejecti, cum Melanchthonis sub illo nomen agnosceretur. Odia enim, qvibus autores proseqvimur, ipsius libri, utut optimi, pretium imminuunt.

Non dissimulandum etiam hoc loco est, fictos tum autores, tum libros in

Pseudonvmis annumerandi et illi sunt, qvi aliena sibi per plagium attribuunt. Sunt in illis adeo impudentes qvidam, ut excusso veri Autoris nomine suum reponant; qvod in Roberti Stephani Thesauro Latinae Linguae factum, ad qvem plagiarii velut ad cadaver aliqvod vultures convolârunt. Toties hoc opus sub peregrinis nominibus recusum est. Doletus subtiliore furto in aliam formam opus redegitin commentariis suis Latinae Linguae': Qvemadmodum et Scapula Henrici Stephani thesaurum Graecum in aliam formam redigens à plagii et doli crimine non potest absolvi, etsi utilem Scholis aliqvâ ex parte operam praestitit. Sed omnia illa perseqvi exempla infinitum esset; qvorum magnam partem jamtum collegit Thomasius in libro de plagio literario, moralitatem qvoque ejus ad minutias usque pervestigans.

Cautiores illi plagiarii sunt, qui postumis virorum doctorum scriptis insidias struunt. Saepè enim contingit, ut praematurâ illorum morte vel non edi vel non absolvi possint eorum opera: Ad quorum pabula fucialieni qui accedunt, non sibi facta mella depraedantur. Vix credi potest, quam frequens illa fallendi ratio sit. Vidi non ita pridem ipse editum alieno nomine librum, quem Vir doctissimus privatis scholis olim proposuerat. Pertinet huc, quod de Barbosa notavit Erythraeus Pinacoth. II. num. 18 Scripsit is de jure Ecclesiastico universo volumen, quod opus magno alieno labore partum in se ille transtulit, cujus historia ita habet: Die quodam Barbosae famulus salsa quaedammuriatica in prandium coëmerat, quae ne manus digitosque inficerent tetroque odore imbuerent, cetarius chartis quibusdam, ut moris est, amiciebat: quem postea amictum famulus, domum reversus, cum praesente Domino ac vidente muriatica illa exuisset, quò in aquam injecta macerarentur, et in terram abjecisset, Dominus, curiosus inspiciendi, quid chartis illis contineretur, eas sustulit ac lustrare oculis coepit; viditque elegantissimi doctissimique cujusdam operis initium esse; statimque suspicatus est, id quod erat, autore, antequam potuisset illud impressum typis emittere, è vivis erepto, heredes, ignaros quantum in eo boni esset, tanquam in eptas, nescio quas, chartas et inutiles, cetario vendidisse; et statim magnam in spem venit, autore è medio sublato, si librum illum quoquo modo nactus esset, prosuo edendo, maximam sibi ex eo gloriam posse

Alii ex variis scriptoribus quaedam furantur, ne statim deprehendi in furto posfint, quorum maxima quidem pars est. Non possum, quin insigne hic exemplum afferam Thomasio non notatum, ut multa quidem adjungi possent. Edidit P. Stephanus Lambertus Villafanus Burgundo-Seqvanus è Soc. Jesu, et in Caesareo Madritensi collegio Eloquentiae Professor opera poëtica, in quibus pleraque ex aliis optimae notae poëtis sunt congesta, sed ita, ut per lacinias hinc illinc petitas carmina sua quasi consueret. Ex levi eorum inspectione statim apparuit illa fraus. Nam ex Augustini Mascardi, elegantissimi Poëtae, sylvis, Passeratii poëmatibus et Emanuelis Thesauri Inscriptionibus pleraque compilata notavi: Quod argumento est, etiam caetera, quorum non illa notitia nunc est, furto alicunde subrepta. In epicediis Reg. Isabellae Borboniae pleraque excerpta sunt è Mascardi Sylvarum lib. 3. de Rebus tristibus et è Deliciis Poëtarum Gallorum. Epicedia in funere Principis Hispaniae Balthasaris Caroli pleraque, imò omnia, è Mascardo consarcinata. Illud verò Epitaphium elegans, quod in Villafano p. 289 legitur, totidem verbis in Mascardo p. 135 legitur; nisi quod unam vocem mutaverit:

Quae p. 286. 287. apud Villafanum leguntur, è Passeratii poëmatibus, quae in Deliciis Poëtarum Gallorum habentur, part. 3. p. 156. et. p. 171. aliquâ ex parte transscripta. Vafrities hujus hominis ex eo etiam apparet, quod in titulo libri impressionis annum non apposuerit, quem tamen Censores libri produnt. Confuso enim tempore incertum, quis verè plagiarius. Inscriptiones in Principem suum ex Emanuelis Thelauri Inscriptionibus compilavit: In J. Bapt. Lauri, viri docti et poëtae quoque elegantis, quem magni fecit Urbanus VIII, epistolis, cent. 1. Ep. 75. legitur totidem verbis Strena illa Passeratii de Nihilo, quae habetur in ejusdem poëmatibus, part. 3. Delic. Gall. Poët. p. 31. Quod mirum mihi semper visum est, cum Laurus ipse non contemnendus poëta fuerit, ut patet ex poëmate ejus de fabricatione calcis libris tribus scripto, et elogio, quod illi suspendit Erythr. Pinac. I. n. 141. Scripsit et Theatri Romani Orchestram de Viris illustribus. Extant orationes cujusdam

Non accensendi sunt Pseudonymis, qvi vel fictum vel immutatum nomen assumunt, si forte sua interesse existiment illud celari, cum à dolo absint. Illud plerumque faciunt, qvi arcaniora scribunt, vel in rebus civilibus, vel naturalibus, vel qvi novas sententias defendunt, et sibi ipsis diffidunt, judicia hominum doctorum, ut stantes post tabulam Apelles, exploraturi. In Politicis argumentis qvotidie videmus larvatos in scenam procedere. In rebus naturalibus, arcanis scilicet, chimicis praecipuè, pleraque ficta habemus nomina, paucis exceptis. Ut enim mysteria illa Harpocratis sigillo recondi volunt, ita eorum scriptores, qvi [Griechischer Text] omnia proponunt, ipsi latitare qvam in publicum prodire malunt. In his Basilius Valentinus, magnus hujus artis antistes, (ut hoc [Griechischer Text] moneam) qvibusdam numeratur. Ego ipse qvondam in illâ fui sententiâ, ac confirmat Raschii testimonio Placcius in Pseudonymorum Catalogo p. 159. qvi nec in Catalogo Benedictinorum Provinciali Erfurti, neque in Generali Romae nomen hoc invenerit. Raschius aliqvem ex familiâ Johann. Tholdeni Hessi sub hoc nomine latitare voluisse existimavit. Sed in aliam nunc sententiam penè impellit Gudenus ipse Erfurdiensis, qvi in Histor. Erfurdensi lib. 2. pag. 129. ita scribit: Eadem aetate, sc. An. 1413. Basilius Valentinus in Divi Petri monasterio vixit, arte medicâ et naturali indagatione admirabilis. Addit qvidem Gudenius, ipse ab his sacris alienior: Insuper iis accensetur, quos in augmentum spei nominant aurum confecisse. Sie alienâ dementiâ post secula fallit, ideo minus culpabilis, quod non nisi decipi amantes facultatibus ex#at. Verùm

Multo minùs inter Pseudonymos referendi sunt, qvì certa qvaedam nomina è Collegiis, qvalia in Italia, nunc qvoque in Germania plura sunt, sortiti. Turbat tamen illa res et nebulas lectoribus offundit, qvibus illa cognomina incognita sunt: Multi sunt à membris societatis fructiferae scripti libri, qvorum Autores sub adscititiis illis titulis ignorantur. Cuiautem vacat in illos adeò anxiè inqvirere? Certè illi Collegiorum tituli vehementer displicuerunt Vincentio Pinello, de quo in ejus vitâ refertur: Cum Patavii plures clarorum virorum coetus cogerentur, quas Academias appellamus, Elevatorum, Occultorum, Aethereorum, nulliunquam nomen dedit, ab ambitione et theatraliquâdam ostentatione procul abhorrens. Rolandus qvoque Maresius lib. 2. Ep. 43. Collegia ipsa qvidem laudat, sed displicent ipsi cognomina planè absurda et ridicula. Apud Graecos tamen cognomina qvoque peregrina ab autoribus usurpata videmus, qvae res historiam literariam intricatiorem reddit. Nostro tempore qvoque videmus Germanica Gallica in Latina et Graecamutata, qvod molestum saepe est, et ipsis autoribus officit. Multum in Historiâ Thuanâ Gallicorum nominum in Latina commutatio turbat. Et in omni Historiâ illa res tricas et nodos nectit.

Procedimus ad Anonymos libros, qui vel autorem certum non habent, vel nullum profitentur. Copiosè hîc de causis celandi nominis agit Bailletus in Judic. Doctor. Tom 1. part. 2. cap. 12. qui super illo argumento legi potest. Eorum indicem dedit Vir Cl. Vincentius Placcius, quem supplementis porro augebit. Deckerus quoque in libello de scriptis adespotis quaedam hujus argumenti tangir. Ac velle~ sane majore studio in rem illam in cumbere~t eruditi: Nam utilissimus profectò labor est, non tam in recentiorum Autorum scriptis, quam vetustis. Idem, ut puto, argumentum in Commentario de Autoribus dubiis tractavit Vir vastissimi ingenii Caspar Barthius, quem aliquoties ipse in Adversariis suis citat. Sed nusquam ille post mortem autoris, etsi jam absolutus, comparuit; Quod argumento est, ab improbâ manu surreptum. De Joh. Gerh. Vossii simili libro deperdito dolet qvoque Placcius libri sui praefatione.

De Autorum versionibus quaedam adderem, nisi in veterum Autorum

CAP. X. DE LIBRIS MYSTICIS ET SECRETIS.

MYsticos et secretos libros dicimus, qvi de rebus sublimibus, arcanis, mirabilibus scripti, suos sibi lectores postulant, neqve omnibus ad lectionem concedi solent, neqve ab omnibus intelligi possunt. Non idem omnibus est horum librorum gustus: laudantur ab his, culpantur ab illis.

Mysticorum librorum tres vasi constituere possumus classes, Theosophicos, Propheticos, et Magicos. Theosophicos nunc eos vocant, qvi de rebus divinis abstrusiora qvaedam docent, qvales apud Gentiles Theurgici dicebantur, qvibus Doctrina de Deo, Daemonibus, geniis, deque ceremoniis, qvibus illi colendi, tradebatur. Alii Magiam divinam hanc Theurgiam vocant. Haec veterum Methaphysica fuit. De Gentilium religione etsi magna volumina conscripta sunt, tamen dicere non vereor, è tam vasto numero paucos esse, qvi istius [Griechischer Text] et [Griechischer Text] ethnicae fundum rectè penetrarint. Non existimandum est, adeo stolidos et ineptos fuisse sagacissimos populos, ut, qvae vulgo de eorum sacris traduntur, eo sensu accipi velint, qvo se nobis exhibent, ii praecipuè, qvi eorum fingendorum autoresfuere. Alii sub hoc aenigmate sensus latent, mysteria scilicet naturae secretioris, qvod, ut suspicione attigerunt multi, ita fuit inter tot interpretes Davos, unus alterque hodie Oedipus, qvi aliqvid de iis prodiderit: De qvibus in seqventibus plura.

Theurgiae gentilium arcana, non volaticis narrationibus sparsa, sed suis rationibus

Inter antiqvissimos in hoc genere Gentilium scriptores Zoroaster recensetur. Ejus historiam ex Abulfeda aliisque collegit Edoardus Pocockius, ubi inter alia nominatur ejus liber, qvo religionis praecepta Magis tradiderit, ac XII. voluminibus

Indorum, et in his Philosophorum Braminum, quasi Abraminum ab Abrahamo oriundorum, ut Postellus judicat, Theologia et Philosophia ab illis Chaldaeorum dogmatibus non multum diversa fuit. Sed nulli de iis supersunt libri, nisi exigua Palladii relatio, et nos infra de his plura dicemus. Orpheus Thracius antiquissimae sapientiae dogmata tradidit, è qvo Graeci Astrologiam acceperunt, ut testatur Lucianus in Dialogo de Astrologia. Illum ajunt primum Deorum initia, universamque Theologiam reclusisse, nefariorum facinorum expiationes ac plurima morborum remedia docuisse. Scripsisse dicitur de elementorum transmutatione, de rerum naturalium amoris essicaciâ, de Gigantum cum Jove pugnâ, de raptu et luctu Proserpinae, de erroribus Cereris, de laboribus Herculis, de ritibus sacrorum Idaeorum et Corybantum, de gemmis, de occult is oraculorum responsis, de Veneris et Minervae sacrificiis, de Aegyptiorum luctu ob mortem Osiridis, illorumque lustrationibus, de vaticiniis, do auspiciis, de sibrarum situ, de somniorum interpretatione eorumque averruncatione, de expiatione inferorum, de ratione et motu astrorum; Qvae tamen omnia perierunt. Nam, qvae ejus nomine etiam olim circumlata, fortè ex reliqviis ejus ab aliis concinnata, unde et Aristoteles non Orphei, sed Orphica scripta vocavit. Qvi et Ciceroni liber Orphei titulo tribuitur, sine dubio fictus est. Vide de illo, aliisque ejus nominis plura apud Gyrald. Dial. 2. de Poëtis Latinis, p. m. 52. et seqq.

Qvae veteris Theologiae in Europam ac primùm in Italiam venerunt, caeteris omnium gentium sacris praeferenda essent, si veritate niterentur, qvae Postellus libro de Etruriae originibus magno apparatu proposuit. Noam enim in Italiam primùm venisse, ibique orbis antedilaviani sacra ritus et scientias restaurasse ait. Fuisse autem illi, ut apud omnes populos, popularem institutionem, et inter sapientiae alumnos secretiorem qvandam et ab usu vulgarium remotissimam, à qvâ vis praedictionum Magiae et divinioris sapientiae pendebat. Ab eo, ait, constitutos illos Razi Hinuos (qvod nomen Halicarnasseus conservavit) id est, ut interpretatur, secretorum propagatores, qvi sint iidem, qvi Ethrusci, seu Eturi Tusci, qvorum idem officium fuerit, qvod Etruriae sacerdotibus Cicero adscribit. Ii praeerant instituendae juventuti, principum potissimùm, ii habebantscientiam secretiorem evocandorum geniorum, alligandorumque prodigiorum et signorum coelestium interpretandorum, qvam scientiam nostro desiderari seculo ait. De qvibus omnibus multa illic nova, et qvae [Griechischer Text] plurimis habebuntur, sed tamen non ineptè deducta, legi possunt. Laudantur et ab Ammiano Marcellino lib. 25. cap. 2. Tarqvitiani libri, inque iis titulus de rebus divinis Nam Plinio et Macrobio in lib. 3. Sat. c. 7. testibus, Tarqvitius libros tres de Etruscâ disciplinâ et Ostentarium Tuscum conscri psit: ut inde appareat, plures ejus generis libros fuisse. An ex Noachi disciplina Sibyllina illa Romae custodita carmina fluxerint, non est adeò certum. Postellus in libro de Originibus sive de variâ, et potissimum orbi latino ad hanc diem incognitâ aut inconsiderata

Hebraeorum Theosophici libri, qvos illi Cabalae nomine vocarunt, longè plurimi fuerunt, qvorum Esdras ultra 70. collegit, non nisi sapientibus legendos. Hos Joann. Picus se habuisse ait, unde conclusiones illas Cabalisticas suas excerpsit. Nescio, an ex illis libris sit, velalius qvispiam, qvô se Postellus usum profitetur. Ita enim ille libro de Etruriae origine p. 82. Apud Hebraeos sic fuit usitatum interpretationis genus, ut altissimis referta mystertis non nisi ore in aures transfunderentur discipult, quamdiu res eorum floruerunt; paulo post in unum volumen, quod ad manus nostras pervenit, secreta illa disciplina, quam eò quod recipiatur auditu, et non lectione, Cabalam vocarunt, summum genus sapientiae divinae. Circumfertur et apud Judaeos, Abrahami Patriarchae, cui tribuitur, liber S. pher jetzira, id est, Liber formationis. Bartoloccius, qvi Romae Bibliothecam magnam Rabbinicam edidit, ex illo ait, qvotqvot de Cabala scripserunt, tanqvam ex turbido fonte bibisse et hausiste totam illam tam sublimem et reconditam Judaeorum Theologiam, qvam mysticam vocant, et de qva mira jactitant. Editus est ille cum notis Rittangelii: extant et aliorum in illum Rabbinorum commentarii, ac clavis in illum librum à Schephtel Horwitz Pragensi Judaeo edita, sub titulo Schepha Tal, Abundantia Roris; neque in hunc solum librum, sed in Torah, Tikkunim et Pardes rimmonim, qvi libri fundamentum universae Cabalae continent. Hanov. 1612 Extat et Maajen hachochma, Fons sapientiae, liber antiqvissimus, Amstelod. 4. 1651 editus. Legendi de Caballisticis Libri III. Reuchlini, et illi omnes, qvos aliqvot voluminibus in folio J. Pistorius Basileae 1587. edidit. Conferri qvoqve Henrici Mori Cabala Philosophica potest, cujus examen Sam. Andreae scripsit.

Christianorum jam à primis temporibus mystici qvidam in Theosophiâ libri fuerunt. Principem in his locum sibi vendicant decantata illa Dionysii Areopagitae opera de Hierarchia Ecclesiastica, de divinis nominibus, de Theologiâ mysticâ, qvem S. Pauli discipulum esse volunt, multoqve rationum conqvisitarum apparatu, ut genuinum, defendit Petr. Halloix in vitâ S. Dionysii, et qvaestionibus de vitâ et operibus ejus. Nos illam aliis litem dirimendam relinqvimus. Liber verò ille, à qvocunqve demum scriptus sit, rerum divinarum profundissimis meditationibus plenus est. Fuere omni tempore, qvi hujus generis libros scripsere; nullum verò eorum scriptorum feracius est, qvàm hoc et superius seculum. Inter illos numerari prae aliis debet Vir summi ingenii et maximorum

Propheticos libros dico, qvi Rerumpubl. mutationes variosque casus praedicunt, qvales in praecipuis Rebuspublicis qvidam servari solent. Sunt enimhomines, qvi vel ex artis Astrologicae arcanis, vel singulari ingenii impulsu, talia praedicere solent. Custodiuntur qvaedam imperii pignora, è qvibus conjici futurasolent. De Urim et Thumim apud Hebraeos è sacris constar. Apud Romanos erant libri Sibyllini, et illi Etrusci aruspices; apud Chinenses vasa cuprea novem, pro numero provinciarum, tremore suo varios Reip. casus significantia, de qvibus Martinus Martin. lib. 2. Sin. Historiae pag. 50. Cui similia sunt duodecim vasa pro totidem anni mensium numero; qvorum unumqvodqve aliqvo pulvere oppletum, ejus indolis, ut sub finem mensis vasi suo atributi in ipsâ luminarium conjunctione sponte suâ in nihilum vanescerent. Ex motu ejus pulveris de futurâ totius anni tempestate vaticinabantur, de qvo Mart. Martin. lib. 1. Sed talia perseqvi infinitum esset. In Gallia celebre nomen Nostradami est, cujus mirabiles fuere non de Galliâ tantùm, sed caeterorum qvoqve regnorum fatis praedictiones, quae sub forma tetrastichorum editae. Scripsit autem illas Anno 1555. Nominat in illis monachum, qvi Henricum III. et carnificem, qvi Momorancium sub Ludovico XIII. percussurus sit: qvae vix ulla arte divinatrice indagari possunt, et intelligentiae alicujus afflatum reqvirere videntur. De incendio Londinensi, de Regis Caroli I. supplicio in illis qvoque vaticinatus est. Multae fuerunt virorum doctoru~ super eo disputationes: Qvidam enim pro Impostore,

alterum Septentrioni:

Cum haec scriberet Borrichius, nulla de Calvinianismi exstirpatione suspicio erat. Sed pr Oximi anni veritatem hujus oraculi abundè confirmarunt. Ac concepta jam sanguinaria, ut quidam narrarunt, in Calvinianos fuerat sententia, quae postea ita immutata, ut qvâvis caede esset atrocior. Quid de altero futurum sit, Deus novit. Multa ille in epist. ad Henr. II. praedicit, magnasque imperiorum revolutiones usque ad septimum millenarium, ubi universalis in Ecclesia et omnibus regnis pax futura sit. Multa de amplificatione Imperii Gallici, ejusque victoriis in Oriente. Habet his similia Postellus in libro de vera consiguratione signorum coelestium, ubi ex illis imperium orbis Galliae suae promittit. Multa etiam in Germaniâ talia de futuris prognostica secreto asservantar, de quibus hîc non est dicendi locus.

CAP. XI. DE LIBRIS PHYSICIS SECRETIORIBUS, PRAECIPUE CHEMICIS.

VEnio ad libros, qvos Magicos appellavi, non eos, qvi de Daemoniacis artibus scripti sunt, de quibus alio loco dicetur; sed, qui de Magiâ naturali, et arcanas naturae operationes tradunt. His quasi viam sternunt Cabalistici autores, de quibus supra egi; nam amicè conspirant, mutuasque operas

In occultis naturae operibus, quae in Magnetilmis, Sympathiis et Antipathiis consistunt, arcani sunt quorundam libri. Ex antiquioribus est liber ille Hermeti adscriptus, cujus meminit Barthius Adversar. lib. #. cap. 17. Hunc Gerhardus Medicus, quem Johannes Trithemius Gerardum Fulginatem, Raphael Volaterranus Gerardum Suclonetam, Gesnerus et Simlerus Gerardum Cremonensem vocat, ante quadringentos propemodu~ annosè Graeco in Linguam Latinam convertit, cui titulus: Liber physicalium virtutum compassionum et certationum collectus ex libris duobus, experientiâ videlicet Kyranidarum, Kyranni Regis Persarum, et ex libro Harpocrationis Alexandrini ad propriam filiam. Addit, pleraque ejus libri, qui Kyranni illius fuerat, esse Hermetis Trismegisti, et Syriacis characteribus sculptum fuisse in columná ferreâ. Graecus libri titulus à Gaulmino notis ad Theodorum Prodromum. c. 15. producitur: [Griechischer Text] . Liber Latinus MStus extat in Bibliothecâ Paulinâ Academiae Lipsiensis, quem, referente Fellero in praefat. Catalogi MStorum Lipsiensium, illustrissima Dn. Eleonora Hassiae Landgravia Henric Ellenbergero, Med. D. Anno 1609. dono dederat, quemque Rivinusab Ellenbergeri filio acceptum Paulinae intulit, et Lipsiae An. 1637. excudi fecit. Hanc ego non vidi editionem sed aliam, quae Francofurti Anno 1681. in 12. et, ut titulus habet, iterata vice è membranis Latinis edita est. Nulla illic prioris editionis mentio, quae velignoratur, vel dissimulatur. Qvod ad Graecum codicem attinet, fortè idem ille est, qvem in Vaticana [Griechischer Text] extare è Pamelio Barthiusait. In eo tamen et Gerhardus Cremonensis et Barthius ipse falluntur: ille, qvod A. C. 1168. Constantinopoli ex Arabicâ et Persicâ linguain Graecam conversam ait. hic, qvod à Graeculo qvodam Monacho compilatore congestam existimat, qvi, ut fidem aliqvam libro conciliaret, nomina Arabum Aegyptiorum Persarumque accersiverit, Regemqve Kyrannum opusculo autorem dederit. Verumlongè antiqviorem esse librum Graecum ex eo patet, qvod Olympiodorus, scriptor Chimicus, cujus aetatem ultra Constantini M. tempora producitin Vindic. Hermet. Borrichius, in commentario suo, super Zosimiscripta chimica Hermetem [Griechischer Text] , ac Zosimus ipso Olympiodoro antiqvior l. 9. de Chymiâ ad Theosebiam Hermetem in Physicis, qvi idem liber est, alleget. Titulus libri qvid sibi velit nonsatis vel Graecus, vel Latinus interpres cepit. Nullus enim vel Kyranides vel Kyrannus Rex fuit, à qvo liber ille scriptus. Verùm, qvod Reinesius in variis lectionibus suis alicubi satis demonstrat, [Griechischer Text] vox, qvam ex Arabico, vel Persico, retinuitinterpres Graecus, nihil aliud significat, qvam collectionem, [Griechischer Text] . Qvoniam enim Persae et Arabes ex suorum aliorumque Philosophorum magiâ haec collegerunt,

Est inter recentiores Petri Arlensis de Scudalupis opus de sympathiâ septem metallorum, septem lapidum et septem planetarum, Madriti primùm, hinc Romae in folio sub initium hujus seculi editum: qvo singularia continentur secreta, à filio per incogitantiam publicata; Qvi postea exemplaria omnia coe~misse dicitur, ut nullum jam ampliùs compareat. Est qvidem in Galliâ illud recusum minori formâ, sed totum mutilum, nulliusque pretii. Exiit tamen Parisiis P. Constantii Albinii Villanovensis Magia Astrologica, sive clavis Sympathiae septem Metallorum et septem selectorum lapidum ad Planetas pro majore illius elucidatione editum Anno 1611. in 8. Sed sine arca ipsâ clavis illa nulli usui est. Qui legerunt, affirmarunt mihi, tot tantaqve libro illo contineri, ut omni auro sit praestantior. Inter caetera unum succurrit, qvod ille in eo legerat, de vitro è cineribus cadaverum strangulatorum certiqve mineralis conflando, cui lotium aegri immissum affectas corporis partes in ipsâ urina ostendat Aliud ex eo libro adduxit Joh. Petr. Faber in suo Palladio Chimico cap. 5. de certo pulvere tormentario. Ejus haec verba sunt. Vidi aurum naturâ ipsâ incombusi ibile in pulverem pulvere ipso tormentario seu bellico combustibiliorem redactum, spiritu sulphurco combustibili, terrâ ipsius auri foetâ, qvô nefanda scelera committi possunt, in hominum inevitabile malum: terrae motus praegrandes effici qveunt, qvo domus, imò civitas integra, etsi populosa sit, susque deqve subverti possint. Arcanum certè pulveris bellici inventi multò pejus et crudelius, cujus proclamatorem in superiorem mundum beatumiri non existimo, tanqvam inexhausti malorum fontis demonstratorem. Unde hîc Harpocratis silentium commendatum haberelicet. Et hunc qvidem ego pulverem pyrium Sympatheticum esse existimo, qvi in remoto etiam loco positus altero similis generis accenso simul accendatur. Multa alia sparsim à

De Chemiae scriptoribus, qvandoqvidem Chemiae scientia qvasi solum aliqvod omnibus occultioribus naturae substernit, nunc aliqva adnectenda videbantur: De qvibus, cum singulari olim dissertatione egerimus, nunc paucula [Griechischer Text] tangemus. Sunt, qvi totam hanc artem ideo suspectam habent, qvod vel nulli sint antiqvi autores, vel plerique Pseudonymi. Fuit illa jam ab antiqvislimo tempore per sapientes non tam scriptis, qvam vivâ informatione, propagata, et ipsius rei sublimitas facilè à nominis sui professione autores excusat. Tota illa gentilium Mythologia hunc sibi scopum praefixum habet, qvod à viris doctissimis Michaële Mejero in Arcanis arcanissimis, Blasii Vigenerii Commentario in Philostrati tabulas, Joh. Petr. Fabro in Panchimico ostensum est. Commendat Nicolaus Antonius Autor Bibliothecae Hispanicae eo in genere Johannis Baptistae Suarez de Salazar Gaditani Mythistoricum Astronomicum, sive de Mythologia terrestri et coelesti, librum, qvo arcana omnia Physiologiae mysteria confictis numinum appellationibus olim apud Ethnicos adumbrata revelavit. Sed imperfectum illud opus relictum est. Nuper verò egregium ejus specimen Jacobus Tollius, elegantis vir ingenii omniumqve literarum, in Fortuitis suis Criticis dedit: Qui si pleniorem illam Mythologiae explicationem adornaverit, omnes illi concedant necesse est, qvò pleniorem ad physicam experientiam eruditionem affert. Falsum est, deesse huic arti antiquos autores. Nam pro Hermetis aliorumqve scriptis ita militavit Borrichius, ut superior ex illâ pugnâ discesserit. Supersunt Graeci qvidem autores [Griechischer Text] , qvorum Salmasius aliqvoties suis in Solinum exercitationibus mentionem facit, et Casaubonus ad B - ron. Annal. Exc. l. c. 10. de qvibus aliqua hic notabimus. Extat Codex ille in Bibliothecâ Regiâ, unde sna excerpsit Salmasius. Delrius tom. 1. disq. Magic. c. 5. p. 1. sect. 1. in Bibliothecâ Fontis belli haberi testatur. Dicitur et Johannes Dec, qui

Qvod in codice Altenburgensi habetur, fragmentum Ostanis Philosophi ad Petasium de eâdem divinâ arte, supposititium Lambecio et Reinesio videtur, si Ostanem primum Magum, aut Ostanem secundum, eo intelligere velimus. Tertium ergo qvendam nobis Ostanem fingit Reinesius, cum Ostanis nomen omnibus Magis Persarum com~une factum Scaliger fateatur: qvi circa A. C. 300 in Aegypto vixerit, alterius etiam Democriti, non Abderitae istius praeceptorem. Nam Democritum ab Ostane edoctum etiam antiqvi scriptores testantur. Ad hanc sententiam ipsum impellit primùm, qvod tempore Regis Persici Saporis, qvi A. C. 270 imperavit, in Persiam iverit Democritus, artis addiscendae causâ, qvod ex Synesio aliisqve locis hujus codicis probare vult; cum tamen illic nullius Regis, sed philosophi Sophar mentio fiat, cujus cum Rege Sapore confundendi causam nullam video: Deinde qvod tamen Graeca illa tum Ostanis tum Democriti antiqviorem indolem, qvam caetera ejus libri, spirent, licet ad aetatem Democriti Abderitae non ascendant. Eadem est Salmasii sententia, qvi comm. in Solin. p. 1162. ita: Democritus qvamvis subdititius sit, antiquum tamen esse oportet; qvippeqvem citari videam Synesio, Stephano, ac Zosimo, scriptoribus Chimicis, ac inter principes et veteres artis illius autores laudari. Haec, ut verum fatear, pro Democrito et Ostane vindicando, magis militare videntur. Nam, si simili licentiâ in aliis autoribus uti velimus, novos Amphitruones et Sosias in scenâ criticâ formabimus. Esto verò, non esse haec Graeca Ostanis temporescripta, potuerunt illa longo tempore post in Graecam linguam esse conversa; ac fortè illa ultima verba, unde non ab antiqvo Ostane, sed à Christiano aliqvo scriptum hoc fragmentum conjiciebat Reinesius, qvibus gloria Deo Patri et Filio et Spiritui sancto acclamatur, Christiani cujusdam manu prioribus pietatis causâ adjecta. Rectè vero Reinesius Scaligerum reprehendit, qvi Ostanem Democriti Mystagogam ex eo neget, qvod Ostanem Xerxes in Graeciam comitem, [de qvo Plin. l. 30. c. 1.] noscere per aetatem non potuerit, cum ex Herodoto Laërtius testetur, Xerxem in Graeciam transeunten cum exercitu apud Democriti Patrem divertisse. Caeterum ad Persas victores illam in Aegypto custoditam Smaragdi tabulam, qvae ignoratam universi orbis concordiam desc ripsit et maximam Magiae partem absolyit, transiisse qveritur Gaulminus praefatione ad Theodorum

Seqvuntur Ostanis fragmentum in codice illo Democriti Physica et mystica seu arcana, Reinesio, ut vidimus, pro supposititiis habita. Nolo hic post Roscium saltare: nam, qvae Reinesius hic pro [Griechischer Text] affert argumenta, qvae omnia cum plurimis aliis à Conringio in libro de Hermeticâ medicina allata sunt, à doctissimo Borrichio ingeniosissimis rationibus in Vindicatione Hermetis eliduntur. In scriptorum Democriti titulis colligendis sollicitissimi fuere Borrichius d.l. et in suâ Historia Philosophicâ Abr. Gravius lib. 3. cap. 1. qvi illic legatur. Memorabilis praeterea ille locus è Cedreni Comp. Hist. pag. 121. Ed. Paris. adduci de Democrito meretur, qvi ex antiqvioribus scriptoribus omnia accepit, si qvis fortè de Cedreno cavillari velit. [Griechischer Text] . Vertit ita Xylander: Eâ aetate Democritus innotuit, Philosophus: qui praeter alia docuit, eum, qui velit philosophari, debere omnibus abstinere vitiis, temper antiae studere, omnia recte agere et facere: ita demumlicere cognitione eorum, quaenovem literis notata sunt, potiri. Sic (inquit) videbis filium Dei verbum omnis perpessionis expers, quod ipsum denuò perpessionibus obnoxium apparuit. Hîc verba illa [Griechischer Text] Xylander, aliqvid mystici continere videntur, ut postema illa de filio Dei denuo perpessionibus obnoxio, velà Cedreno vel aliunde, assuta videntur: qvod inter Democriti dogmata fuisse nemo credit, nisi per mirabilem vel [Griechischer Text] , vel [Griechischer Text] . Alludit verò nomen illud [Griechischer Text] ad illud naturale corpus, qvod, qvanqvam metaphorico sensu, caput [Griechischer Text] habetur, versibus Sibyllinis expressum: qvarum initium est, [Griechischer Text] etc. Novem literas habeo, quatuor syllabas: intellige me. etc. Sunt autem sex versus, et habentur lib. 2. Carm. Sibyll. p. 171. edit. Obsopaei. Aymarus Ranconetus non malè exposuit de Arsenico. Norunt enim artis ejus vel tirones, qvàm venerabile Arsenici, neque sine causâ, apud Chimicos nomen sit, sed suo tamen sensu. De hoc [Griechischer Text] egit qvoque Olympiodorus, fol. 167. Cod. Alt. et Stephanus Philosophus in [Griechischer Text] . V. qvi vocat [Griechischer Text] , et super hoc aenigmate longam commentationem instituit. Discrepat Graecum exemplar in multis à Latinâ versione Dominici Pizimentii: multa etiam in Graeco trajecta et mutilata. Historiola, qvam Democritus ipse de se narrat, qvomodo Magistrum suum jam mortuum consuluerit, in Graeco codice non suo, ac valde alieno, loco posita est, ut qvasi adsuta videatur. In Latiná versione planè omissa est. In lectione verborum Graecorum magna est discrepantiaiis in fragmentis, qvae passim adducit Lambecius, ut vel inde pateat, multum hic laboris istis esse relictum, qvi hos autores fortè aliqvando emendaturi sint: et qvid de Latinâ

Sed et ipsis illis Synesii Scholiis, frivolis ductus, ut ego existimo, argumentis, litem movit Reinesius. Quidni enim Synesius, qvem an~os aliqvot juniore~ facit, Episcopus Cyrenaeus, autor horu~ scholioru~ sit? Primò enim puerilis ille, qvem vocat, error de Ostane et Democrito, qvique illi praecipuum [Griechischer Text] argumentu~ facit, ne error qvidem est, neque in dubium vocari debet ob argumenta, tam à Borrichio qvam à me hîc adducta. Deinde telum imbelle sine ictu est, cum ita coiligit: In toto opere Synesii, neque in Epistola 57, qvâ omnem vitae historiam, genus, familiam, variosque casus describit, ulla fit mentio vel Dioscori, vel hujus artis: ergo falsum est, ejus scripti autorem esse Synesium. Qvasi verò, qvi illa sacra tractant, nomen suum omnes furno redeuntes scire lacuque gestiant. Videmus in Villanovani scriptis medicis, in Alberti M. operibus, Chimica omnia ab editoribus secludi, qvod stultis qvibusdam hominibus etiam ad [Griechischer Text] horum scriptorum magnum argumentum est, cum tamen nihil certius sit, ab ipsis esse scripta, sed dum vixerunt, dissimulata. Ita enim plerumque fieri solet, ut viventes autores illa celent, nec, nifi paucis qvibusdam amicis, scribant: qvae post mortem editores, ne scilicet contagium aliqvod cetera ab iis scripta trahant, omittunt, vel etiam ut [Griechischer Text] seponunt. Non desunt tamen aliqva hujus artis vestigia in Epistolis Synesii, ut in epistolâ 142 ad Herculeanum, cui qvaedam propalata Philosophiae mysteria exprobrat. Extat et in Gallicâ et nuper in Germanicâ linguâ tractatus nomen Synesii Abbatis praepositum habens, qvique è Caesareâ Bibliothecâ editus fuerit. Sed Lambecius nullum alium Abbatem, qvam hunc Episcopum, novit, ac praeterea

De Zosimi scriptis Chemicis, qvae non Salmasius, ac neipse qvidem Conringius, in dubium vocat, Reinesius tamen scrupulos aliqvos injecit. Dicit, non omnes illi libros adscribi posse, qvia in illis mentio qvorundam simplicium fiat, qvae veteribus Graecis ignota, et à Persis et Arabibus demum inventa, ut [Griechischer Text] etc. Unde colligit, demum post Persarum et Arabum tempora, 900. annis circiter à nato Christo, cum Graeci artem perditam à Persis et Arabibus reducere in Graeciam vellent, hos libros esse scriptos: qvod si attendisset Salmasius, caput illud [Griechischer Text] , qvod in codice Altenburgensi [Griechischer Text] inscribitur, Zosimo non adscripsisset. Verum unde novit Reinesius, illa simplicium nomina Graecis fuisse ignota ante haec tempora? Metallica illa pleraque nomina sunt, de qvibus Graecorum Medici vulgares parum solliciti: Unde novit à Persis et Arabibus illa esse profecta? In studiis peregrinis peregrinae etiam voces frequentari solent. Quomodo tempus perditae et recuperatae apud Graecos artis definiet? Quomodo caputunum ex toto libro alii autori adscriberet Salmasius? Nam qvod illic allegatur Zosimi nomen, non insolitum in illis libris est, quorum celari autores solent. Ne quid dicam de glossis marginalibus, quae in textum ipsum librariorum culpâ transire solent. Majoris momenti objectio illa est, quod capitulo hujus libri, quod [Griechischer Text] inscribitur, ac Zosimo Salmasius tribuit, Arabici et Muhammedici Philosophi [Griechischer Text] laudentur: Unde appareat, non veteris Zosimi, sed junioris alicujus opus esse: Cum Saraceni primum A. C. 640. Aegyptum subjugarint, ac per Caliphas suos 600 annis sub imperio tenuerint, urbemque opulentam Alcair circa A. C. 970 aedificarint. Hi Medicinam, Astronomiam, Chimiam, postqvam Persicas opes omnes in se derivarunt, multis impensis, magnaque industriâ excoluerunt: praecipuè illi potentissimi Dynastae, Almansor, Hazon, Raschydus, Alaminus, et Almaimon, ipsi doctissimi, qvique doctos viros è Judaeis, Christianis, omnibusque gentibus evocarunt, Graecorumque libros praecipuos in Arabicam linguam converti curarunt: ut florerent tum in Aegypto omnes doctrinae, cum crassissima barbaries Graeciam, Italiam, Galliam, Germaniam obsideret. Neque tamen tunc perdita apud Graecos Chimica studia, ut fortè Reinesius existimat, fuerunt: sed, quod in Germaniâ, Italiâ, Galliâ vidimus, sub ipsa barbarie clanculum illa disseminata. Neque enim ex eo, quod scriptores deficiunt, artis interitus inferri debet, quae ab antiquissimis temporibus, non scriptis, sed potiùs per institutionem vivi praeceptoris, propagata fuit. Latuerunt illa in monasteriis apud Christianos studia, unde, si qua in publicum prodierunt scripta, ut sanè non pauca etiamnum ex iis supersunt, ob barbariem et impolitiem dictionis contempta fuerunt. Verùm, ut ad objectionem Reinesianam revertamur, non illa adeo firmo talo stat, quin elidi possit. Illud Ismaelitarum nomen nontum demum,

Fuit ergo horum librorum scriptor Zosimus, ex Reinesii sententia, Comes et Exadvocatus Fisci, et Historicus, qvi Theodosiorum tempore vixit; ut Borrichius verò opinatur, aetatem Constantini M. longè superat. Reinesii verò sententia vel ex eo rejicienda est, qvod historiae scriptor Ethnicus, hic vero Christianus sit, qvem antea Philosophum Alexandrinum dixerat, qvem à caeteris ejus nominis distinguere Suidas videtur. Et Pelagius, qui Zosimum citat, vocat [Griechischer Text] . Magnam hîc disputationide Christianismo Zosimi ansam praebet Photius, qvi Cod. 98. in recensione Historiae Zosimi illum paganorum religionem secutum ait; et in recensione codicis 170 librorum sc. 15. quibus proponuntur ab Anonymo testimonia de Christianâ religione è gentium scriptis, eum Autorem [Griechischer Text] (è frigidis Zosimi libris, vertit Andreas Schottus) multa desumsisse ait. Hîc vero intelliguntur nulli alii Zosimi libri, qvam [Griechischer Text] , Chimici sermones: de qvibus Suidas. Malè enim vertit illa Schottus, qvae non intellexit, et vitiosa apud Photium lectio est. Ex eo tamen apparet, Zosimum [Griechischer Text] autorem et historiarum pro uno eodemqve Photio habitum esse: nisi fortè et ille in eo erraverit. Lambecius, ut haec conciliet, ait, Platonicis Philosophis [Griechischer Text] arti deditis in multis convenisse cum Christianis. Sed ista frigida conciliatio dubium omne non tollit. Ego tarnen in illâ persevero sententiâ, ut hunc Zosimum Chimicum Alexandrinum à Thebano Panopolita distinguendum existimem. Anonymum verò illum, cujus codicem recensuit Photius, ego qvoqve Chimicae arti addictum fuisse existimaverim, et hujus ductu praecipuè ad illa de Christianâ è Gentilibus religione testimonia colligenda impulsum fuisse: qvae Photius, ut hujus rei omnino ignarus, pro fabulis et superstitiosis habuit. Nam et hodie sunt, qui [Griechischer Text] rerum divinarum in his naturae mysteriis qvaerunt. Fuere in his libris, Photio memorante, testimonia locaqve integrorum etiam librorum, non modo Graeca verum etiam Persica, Thracica, Aegyptia, Babylonica, Chaldaica, qvin et Italica, ex iis, qvi apud singulas harum gentium doctrinâ clari

In Zosimi scripta Olympiodorus commentatus est, cujus liber etiam in codice Altenburgensi habetur; in cujus tamen aetate definiendâ magna sententiarum varietas est. Salmasius hunc extremis Graeciae temporibus vixisse ait, quem ex eo refellit Reinesius, qvia nullam Stephani, scriptoris anno 620. florentis, sed Zosimi et Synesii, qvi proximè illum praecesserint, mentionem faciat, more illorum

Nihil ergo certi definiri potest, qvo tempore vixerit Olympiodorus. Certum tamen est, non vixisse extremis Graeciae temporibus, qvod volebat Salmasius: post Zosimum tamen, Chimicum scilicet illum. Nam, qvod attinet ad illum locum, qvem Philippus Labbeus, notis ad Eclogas Photii de Olympiodoro, qvae Corpori Historiae Bizantinae insertae sunt, è Zosimi historiarum libro 5. profert, qvo Zosimus Olympiodori historiam citat, is satis benè expediri potest. Locusita habet, Leunclavio interprete: Hinc ad Ravennam (ea metropolis est Flaminiae, prisca sanè civitas, colonia Thessalorum, Rhene dicta, qvod eam aqvae ab omni parte circumfluant; non autem propterea, velut Olympiodorus ille Thebanus ait, qvod Remus Romuli frater hujus urbis conditor fuerit: Hoc enim Qvadrato relinqvere debuerat, qvi de hâc urbe in historiâ Imper atoris Marci id commemoravit) ad Ravennam igitur hanc etc. Non probo Lambecii sententiam, qvi non solvit hunc nodum, sed Alexandri gladio secat. Operosè enim probare nititur, totam

Quae Cleopatrae tribuuntur, ars auri faciendi, aenigmaticis characteribus scripta, et de ponderibus et mensuris excerpta, incertae fidei visa sunt: cetera libri hujus postremi è Geoponicorum veterum libro descripta: extremum ejus schediasmatis à recentiori aliquo Graeculo assutum, ut ostendunt voculae illae [Griechischer Text] , quas vetus Graecia ignorat. Stephanus tamen Cleopatrae cum Ostane colloquium adducit: Quae per temporum rationem consistere non possunt; nisi fortè quemvis alium ejus nominis, quam Ostanem, vel primum vel secundum, fingamus, aut fortè Ostanes secundus arte suâ tam longaevum se fecerit. Extat tamen in Regia Bibliotheca Paris. liber Comarii Philosophi Sacerdotis, qui docuit Cleopatram divinam artem Dequo nihil omnino dicere possumus, genuinus, an supposititius liber sit. Similis farinae sunt, quas è Bibliotheca Goldasti in insigne Priapejorum suorum ornamentum, dignissimum sanè hac patellâ operculum, Scioppius producit; Cleopatrae, Antonii, et Q. Sorani Medici epistolae mutuae, quibus de libidine Cleopatrae, eâque per artem medicam frenandâ, agitur. Franciscus Philadelphus lib. 6. Epist. ad Philippum Medium, easdem subinnuere epistolas videtur, cum scribit: Memini, cum nuper esses Mediolani, vidisse apud te vetustissimum quendam codicem, qui Medicorum plurium scripta complecteretur, ut Cornelii Celsi, et utriusque Sorani, et Apulei et Democriti, et quarundam etiam mulierum. Extat et Heraclii Imperatoris epistola, quâ ad Sophoclem vel Saphoclum Philosophum scribit pro expositione libri inventi ad caput Cleopatrae Reginae in suo sepulchro. Haec enim elegans est Epistolae inscriptio, ab homine barbaro fortassis addita; ac respondet illi Sophocles Sophista, characteres occultae scripturae interpretans de foecunditate parandâ: nisi fefellerit Heraclium Chemicos Characteres de rebus vulgaribus exponens; modo vera sint, quae in epistolâ illâ scribuntur. Habet et Morisotus Cent. 1. Ep. 34. illas epistolas, qui tamen alias hic affert explicationes. Antonii epistolae adeo nihil aetatis illius sapiunt: Commendat tamen Scioppius, neque invidere tam egregium [Griechischer Text] viris doctis voluit, Fictitiorum licet sint illa, ait, autorum, multum tamen facere ad veterum quorundum loca intelligenda, Petronii, Martialis et aliorum, domi doctus, didici. Ille scilicet magister didicit, discant jam virtutem ex illo pueri verumque laborem.

Extat in codice Altenburgensi amplius Michaelis Pselli notissimi Philosophi, qvi A. C. 1080. vixit, epistola ad Patriarcham Xipl ilinum de eodem argumento, qvae et in Latinam linguam conversa extat. Fuit vir doctissimus Psellus, ejusque multa sunt [Griechischer Text] , notavitqve in Bibliothecis passim latitantia Possevinus.

Anonymi plures sunt tum in codice Altenburgensi, tum Vindobonensi et Parisiensi, ut, de aquâ divinâ dealbationis, Anonymi Christiani experimenta Chimica, Anonymi Christiani varia capita Chimica: Anonymi capita duo de aquâ divinâ. Anonymi Christiani My#eria Chimica: Anonymi veteris arcana duo Chimica. Anonymi varia secreta Chimica: Anonymi Christiani liber Chimicus ad Sergium de aquâ divinâ. Ubi notandum est, nulla scripta magis esse mutilata, quam quae de divinâ aqvâ agunt, cum illa inter [Griechischer Text] hujus artis sit. In Parisiensi codice, quae notavit Labbeus in Novâ Bibliothecâ MStorum librorum, haec sunt. In codice Altenburgensi non exstantia sunt, Comarii de Lap. Phil. ad Cleopatram, Orphei fragmenta quaedam, Cosmae Hieromonachi de Chrysopoeia, Nicephori Blemmidae de auro conficiendo, Petri Theodorici demethodo alchymiae, Joannis Archisacerdotis liber Sopharis in Perside Tractatus, Platonis, Aristotelis, Porphyrii, Claudiani, Sergii libelli. Eos libros omnes edere in animo habuit Leo Allatius, una cum suis eâ de re tractatulis, referente Labbeo, votumqve hoc addente: Utinam tandem aliquando, tam saepe promissus, tamdiu exspectatus, nobilissimus tanti viri foetus faventem sentiat alicubi Lucinam! Lexicon quoque Chimicum codici Altenburgensi additur, sed recentius, ante 270 circiter annos scriptu~, in quo multa corrupta et confusa. Sed de his omnibus scriptis ita Labbeus part. 4. MStorum, p, 129. Eorum operum pleraque perierunt, nonnulla adhuc cum blattis tineisque in situ ac pulvere luctantur in veteribus membranis Francicarum It alicarumque Bibliothecarum, quemadmodum de Parisiensibus ipsi nos oculati testes sumus. Hoc est, quod Heraclitus et Theophrastus dixerunt, per [Griechischer Text] , arrogantiam et contemptum multas res praeclaras ignorari. Annon satius esset, his potius naturae thesauris operam impendere, qvam rebus frivolis? Justa haec est Borrichii qverela: Si mediam partem illius temporis, quod Solino impendit Salmasius, scriptori in pluribus fabuloso, ut qvo sine jacturâ insigni carere res literaria potuit, impendisset restituendis omendandisqve Chemicis antiqvis Graecis; si Scioppius bonas horas Priapejis corrigendis insumptas; si alii otium, qvod in neqvitiis Martialis Petroniique expiscandis collocavere, huc vortissent, jam Graeca illa Chemicorum dictio venustâ et à maculis liberâ facie #rbem

Longum ac propemodum infinitum esset, si ejus generis scriptores recentiores hic recenseremus. De multis in dissertatione peculiari egi, quae super hoc argumento legi potest. Vidi apud amicum ultra 1500 Autores veteres et recentiores. Extant in Bibliothecâ Isaaci Vossii multa ejus argumenti. In Bibliothecâ Caesarea libri Chimici à Lullio scripti [Griechischer Text] ultra C latitant. Rogeri Baconis in Bibliothecis Franciscanis per Angliam multi [Griechischer Text] Chimici et mathematici, teste Antonio Wood in Hist. Acad. Oxon. incomparabili naturalis scientiae damno perierunt. Rabbinorum antiquorum magnum in his rebus studium fuit, quorum praeclara monumenta Illustris Cabalae denudatae Editor, Vir in omni non civili tantùm doctrina, quam non in umbra, sed inluce ipsa consiliis et actionibus profitetur; sed et humaniori et solidissima rerum naturalium scientiâ subactus et exercitatissimus nuper publicavit. Venit et ad manus meas Collegae honoratissimi I. L. Hannemanni beneficio Mezahab Epistola de variis auri generibus, ex sensu artis scripta. Imaginum Hieroglyphicarum, per varia Orbis Europaei monasteria, Templa, magna est copia. Et quis haec omnia aliquot pagellis percenseat? Erit fortassis plenior alibi de his dicendi locus.

CAP. XII. DE EO, QVOD IN DISCIPLINIS DIVINUM EST, EXCURSUS.

CUm haec scriberemus de Philosophiae mysteriis, celebrabamus ejus diei in Ecclesiâ anniversaria sacra, quo supremus omnis sapientiae dispensator, optimus maximus artium Magister Spiritus S., ut semper per totum terrarum orbem opes suas disseminavit, ita tunc visibili specie universas in Apostolos effudit. Unde in sacram hanc meditationem abrepti sumus: ut nulla est, quae non ex hoc fonte inexhausto promanat scientia, ita nullam esse ex toto disciplinarum orbe, quae non divinum illum characterem circumferat. Quare [Griechischer Text] , quod in disciplinis est, [Griechischer Text] hoc loco non indignum, hîc proponemus. Nemo paulum sagacior est, cui illud non suboleat; qui non suspicione saltem et conjectura aliquâ attingat. Scilicet, ut Vulpes in fabulis, scientias tractamus. Illa pultem vitro inclusam cum ligurire non posset, superficiem tamen lambit. Pellucet illud, quod in scientiis divinum est: sed quoniam in superficie semper haeremus; quoniam inani illo ac vitreo opinionu~ splendore nos oblectamus, nunquam pectus saturamus, nunquam ad fundum rerum penetrare possumus. Nimis im~ersi sumus nobis ipsis, et turbae opinionum variarum. Quod si animum paululùm in se revocaremus, Deoque permitteremus, et simplicissimos naturae intueremur progressus, expeditior esset ad veritatem via, et divinae menti nostram arctius jungeremus.

In ipso illo [Griechischer Text] , in rerum apprehensione, quae non divina saepe animadvertimus vestigia! Sunt qui fulmineâ ingenii vi omnia perrumpant, quorum animus in specula positus uno quasi intuitu omnia simul comprehendit: Quasi non sensuum ministerio, non Syllogismorum apparatu ad intelligendas res indigerent, sed geniorum instar omnia pervaderent quasi et absorberent. Ita quae tardiùs assequuntur alii, longisque praeceptionibus circumducti, illi quasi volatu uno transmittunt, omniaque praecipere ipsi videntur. Vidimus ad certas disciplinas quosdam quasi divinitus incitatos, ea in his confecisse spatia, ut in prodigium illa res traheretur. Fuere ad varias artes liberales, mechanicas, statuariam, graphicam, poësin, mathesin, chirurgiam, quasi à natura facti: ut nullis usi doctoriribus, ipsi aliàs simplices, plebeji, rustici, non rarò etiam oculorum ac linguae usu destituti, ipsos in illis rebus artifices superarent. Quin et vaticinandi quibusdam instinctum adeò efficacem fuisse accepimus, ut mera oracula fundere viderentur: Quae omnia potestatem humanâ majorem et [Griechischer Text] in ipsa etiam discendi methodo declarant. Testatur quidem alicubi Cornelius Agrippa: esse artem quandam sed paucissimis cognitam, ita informandi exornandi et illustrandi fidelem et purum hominis animum, ut ex ignor antiae tenebris repentè ad sapientiae et doctrinarum lumen evehatur: è contrario vero aliam facultatem immundos atque incredulos, reconditis quibusdam arcanis, eodem sapientiae et doctrinarum dono rursus exuendi, et pristinae suae ignor antiae restituendi. Quam si ille alios artem docere potuisset, magnus ille nobis Apollo fuisset. Nos eam rectiùs ab ipso illo artium omnium Parente Pansopho, Sancto Spiritu, quisuper Apostolorum capita se effudit, veri illo Duce, [Griechischer Text] et [Griechischer Text] ,

Veniamus ad ipsas artes et scientias, et quid in illis [Griechischer Text] videri possit rimemur. Consideamus primùm in puerorum subselliis, atque inter ipsos [Griechischer Text] nos teneamus, ibique literas syllabasque aucupemur. Magnum in his miraculum est. Quot habemus artes, disciplinas, volumina, ex paucis his elementis nata omnia videmus. Est praeterea philosophia quaedam Alphabetaria, quae non pueros, sed magnos profectò doctores exerceat. Notas literarum singulis gentibus familiares videamus, scribendi rationem modumque perpendamus; et primas illis animi, indolis, ideas impressas deprehendemus. Ac optandum sanè esset, omnium populorum nobis characteres fuisse servatos: ita vel ex corum collatione mutuâ multa abstrusa investigaremus. Quemadmodum ex punctis, lineis, circulis omnis producitur quantitas, atqve ipsa corporum habitudo in iis fundatur: ita ex his characteribus, eorum simplicitate, positu, ductu, animi quaedam indoles, è convenientia quaedam quasi migrationes elucent. Prima mentis porta verbum et scriptura est, quâ se in aurium oculorumque sensus ingerit. In ipsis literis divinum quid latere vel exeo agnoscimus, quod accessione literae He Abramo divina virtus inspirata videbatur. Quanta sunt in nomine Tetragrammato mysteria! quae integris libris non evolvunt Cabalistae. Multa de sacris nominibus Judaei nobis narrant, quibus mirificam illi potentiam tribuunt. Ipse Dei Filius, aeternus ille [Griechischer Text] , verbi nomine vocatur, de quo Reuchlinus mira è Cabalisticis libris nos docet. Quanta cabalae illius literariae mysteria sint, ii norunt, qui sacris illis sunt initiati: Quibus magna volumina quidam impleverunt. Longa est Jamblichi in libro de mysteriis Aegyptioru~ sect. 7. c. 4. et 5. de divinis nominibus, eorum significationibus, disputatio. Mentionem facit Jacobus Sponius in accuratissimo suo Itinerario lib. 2. pag. 53. cujus dam Aegyptii Check-Bouni, qui de virtute Verbi divini et humani mirabilem librum scripserit, in quo per varias linearum vocumque figuras, perque literarum [Griechischer Text] multa curiosa deducat. Sunt qui è nominibus et literarum numeris ita vaticinantur, ut rarò fallant. Notarunt nonnulli infaustorum nominum impositione fortunam hominum labefactari, eorum im~utatione qvoque im~utari. Qvidam è tetricis nominibus, qvos reos criminis suspicatisunt, tales qvaestione instituta deprehenderunt. Ne qvid de iis dicamus, qui verbis morbos curant, Salutatores dicti. Qvae omnia cum ad superstitionem spectare videantur, procul ab his sacris abesse jubemus. Mirabilis est ille linguarum diversarum concentus, per qvas sparsa primae linguae vestigia, ut [Griechischer Text] aliqvid, non vanâ hariolatione venari possumus. Vidimus spiritu aliqvo agitatos ignotas sibi linguas loqvi: qvod qvanqvam Huartus ad singulare temperamentum; alii ad morbum melancholicum; Pomponatius, ne qvid potentiae ultra naturam debere

E Grammaticorum Ludo ad Oratores transeamus. Quis non in illis aliqvid divini agnoscat? Neqve enim artem hanc é Sophistarum palaestris natam existimemus. Majus qvid in illâ elucet, erectum, gloriosum, qvod ipsos animos expugnet, praeclarumqve rebus divinis suppeditet instrumentum. Non sunt è Magistris hominibus aestimandae artes: divinae illae sunt, aeternae, atqve ex eodem fonte derivatae, unde olim in Apostoloru~ animos effundebantur: etsi hae omnibus numeris absolutae. Praecepta quae à Magistris successu seculorum congesta sunt, veritati et naturae conformia, hos natales loqvuntur. Qvare ad divinos usus adhibeamus, qvae divina sunt, et qvae è veritatis qvasi utero obstetricias manus admoventes Magistri in lucem protulere. Verum illud eloqventiae [Griechischer Text] in spiritu et impetu est. Agnovit hoc è gentilibus philosophis Seneca, qvi in libro de tranqvillitate cap. ult. Non potest grande aliqvid et supra caeteros loqvi, nisi mota, mens. Cum vulgaria et solita contempsit, instinctuqve sacro surrexit excelsior; tunc demum aliquid cecinit grandius ore mortali. Non potest sublime qvicqvam et in arduo positum contingere, qvam diu apud se est. Desciscat oportet à solito, et efferatur, et mordeat frenos et rectorem rapiat suum, eoque ferat, qvo per se timuisset escendere. Hoc est illud in Oratione, qvod Aristides vocat [Griechischer Text] . Hippocrates, cui Deus ipse [Griechischer Text] , illud qvod in homine [Griechischer Text] est, vocat [Griechischer Text] . Cicero sic latinè exprimit. Nulla me ingenii, sed magna vis animi inflammat, ut me ipse non teneam. Istud in Joanne [Griechischer Text] , istud [Griechischer Text] antiqvi Theologi observarunt: qvibus ille [Griechischer Text] et [Griechischer Text] , ob incomparabilem et sublimem eloqventiam, dictus fuit. Ex hoc impetu visi sunt Oratores, citra ullam meditationem, ad dicendum profilire, in extremis periculis, in Reipublicae necessitatibus. Vidimus Oratores sacros, divino qvasi spiritu ductos, extemporali eloqventiâ plus praestitisse, qvàm elaboratis orationibus alios. Talem nobis Franciscanum illum Erasmus lib. 14. Epist. 15. depingit, cujus memorabile exemplum ab omnibus legi meretur. Rogatus, inqvit Erasmus, à me familiariter, qvibus modis praepararet animum suum iturus ad concionandum; Respondit, se solitum in manus sumere Paulum, et in ejus lectione tam diu commorari, donec sentiret incalescere pectus. Illic haerobat addens igneas ad Deum preces, donec admoneretur esse tempus incipiendi Nonnunqvam septies concionabatur uno die, nec unqvam illi deerat sermonis eruditi copia. Dignissima lectu est tota haec de illo Viro Epistola, qvae Ideam prudentis piique Theologi in ejus vitâ depingit. Miraculum aliqvod istius temporis dixeris.

Poëtas qvinon humanâ, sed Deorum lingua, loqvi dixit, aliqvid homine

Philosophia, qvae in contemplatione rerum consistit, eo ipso nomine divini qvid inferre videtur: qvid enim est [Griechischer Text] , nisi à sensibilibus animum ad [Griechischer Text] abducere? Hic principem locum naturalis philosophia tenet; In qvâ omnia à sublimiore principio arcessenda sunt, qvam vulgò fit. Pecora sunt et fungi, qvi in naturae operibus ubiqve praesentem DEI manum non sentiunt. Stupida est atque iners natura, si ab illo discesserit. Nullo vinculo illa continetur, nisi ille nodos strinxerit. Quod cum agnoscerent gentium Philosophi et Poëtae, qui Jovis omnia plena ajebant; qvis credat nunc reperiri homines, qvi rectore destitutam sibi ipsi hanc machinam permittant? Plus est miraculorum in naturâ

Nihil nunc de iis dicemus, qvi corporum [Griechischer Text] , qvi infinitas propemodum multiplicationes instituunt; qvod in metallis à naturae mystis factum est; nihil de corporum magnetismis et sympathicis affectionibus, qvae innumerae in naturâ sunt, unde omnis illa magia oritur. Sed arcanior illa scientia, in omnibus penè gentibus, à sapientioribus qvibusdam custodita est, nein vulgus efferretur. Huc omnis illa Mythologia, omnia Aegyptiorum Hieroglyphica, tendunt. His enim involucris divini illi thesauri teguntur.

In Mathematicis porro scientiis qvid non divini est? Hic Numerorum doctrina primam se offert, tota merito divina vocanda. Qvantae, qvam arcanae numerorum potestates sint, ne in hunc qvidem diem satis cognitum est. Qvod cum bene nosset Pythagoras, non invenit commodiorem rationem, qvâ Philosophiae suae secreta celaret, et intelligentibus tamen omnia panderet, qvam si numeris suis, qvos formales recte dixeris, absconderet. Cum enim Numeri nominantur, non intelliguntur nisi naturae occultae proportiones, progressus, operationes, revolutiones à Deo ipso definitae. Qvomodo non difficile admodum est omnia divinae humanaeque sapientiae mysteria illis adumbrare. Non credat qvis temerè fieri, sonos septenario, numeros novenario absolvi; Atqve hinc per easdem [Griechischer Text] in centenariis et millenariis reduci. Illic abstrusarum rerum typi latent, atque iis qvasi praefigurantur. In qvibus, velut in tenebris palpitant, qvi tamen qvasi per nebulasvident, Autores, qvorum denumeroru~ mysteriis integra extant volumina, [Griechischer Text] tantum illa sunt, non [Griechischer Text] . Radix et qvasi Pater omnium numerorum Monas est. Prima ex illa surgit Dyas, qvae per Triada qvasi in consonantiam et unitatem reducitur. Hinc illa [Griechischer Text] per qvam, ut rem sacram, non sine causâ jurabant Pythagoraei. Qvinarius iisdem [Griechischer Text] , item [Griechischer Text] dicitur, qvod ex binario et ternario, qvasi ex femina et mare conflatus sit. Divinus aliis dicitur. Hinc illa [Griechischer Text] Aristoteli, imo et Platoni et Platonicis celebrata. Alii [Griechischer Text] appellant. Septenarium omnium [Griechischer Text] esse nemo nescit. Mirabile est, qvod de ejus virtute Fluddius in libro de Microcosmi

Qvi Medieam artem profitentur, qvotidie illud sibi [Griechischer Text] propositum habent. Sive enim corporis structuram oculis rimantur; nihil in illâ est, qvod non opisicis sapientiam loqvatur: sive cum morbis illis res est; tot sunt illorum formae et figurae, tot in illorum causis recessus, ut saepè illis in [Griechischer Text] subsistendum: Qvod et Hippocrates vidit, et integro libro Jordanus exposuit. Testantur hoc

Procedimus ad moralem et Civilem doctrinam: Qvae qvanqvam in negotiis, ab arbitrio hominum pendentibus, consistere videntur, inque eorum principiis nunc adeò fluctuant nonnulli, ut pleraque [Griechischer Text] illis sint, qvae sancta omnibus esse debebant: sunt tamen in illis aeterna, divina, inconcussa, ad qvae hominum actiones ordinandae sunt, vel si illae evagantur, in ordinem rediguntur, aut eò diriguntur, potentiore manu, qvo divina tendit providentia. Qvoniam verò non nisi agendo virtutes nobis paramus, in ipsa illa actione [Griechischer Text] se maximè ostendit. Virtus quae Heroica dicitur, divino impulso excitatur; ac fato saepe fieri solet, ut ad res magnas gerendas, ad regna firmanda, ad imperia amplificanda, hostes subigendos, divinitus animentur homines, incredibilia viribusque humanis majora tentantes. Hinc illae apud Historicos, cum memorabilia facta describunt, voces: Deo quodam assiduè incitante: quodam quasi instinctu Deorum coneitatus fecit: [Griechischer Text] , non sine Deo. Ipsas in nobis inclinationes qvas sentimus, bono aliqvo genio nobis incussas credere possumus: Qvare nee obniti illis debemus, sed illorum ductum seqvi. Eleganter in hanc rem Plutarchus in vitâ Coriolani: Homerus in arduis inusitatisque rebus, et ad quas impetu quodam animi ac furore quasi divino opus est, Deum proponit: non qui consilium nostrum tollat, sed moveat, neque impetus animo indat, sed visa et imaginationes objieiat, quae impetuum duces sint: atque ita sanè non involunt ariam essicit actionem, sed voluntati initium praebet, eamque spe et considentiâ confirmat: Aut enim omnino excludendus est ab omni principio causaque actionum nostrarum Deus: aut quisnam tandem alius sit modus, quo hominum ille actiones adjuvet? non enim corpora nostra effingit, manusque ad id, quod facto opus est, aut pedes applicat: sed eam animi partem, quae ad agendum est deligendumque nata, principiis quibusdam et visis, cogitationibusque objectis excitat, aut contra avertit et inhibet. Has in Socrate occultas propensiones, qvas ille in rerum agendarum consilium adhibuit, genium illu~, de qvo multa Plato aliique nobis narrant, fuisse Cartesius part. 1. ep. 15. existimat. Quae non malè

CAP. XIII. DE COLLEGIIS SECRETIS.

POst Bibliothecas et libros de Collegiis et Museis qvaedam differtabimus. Illa enim Bibliothecis celebrioribus plerumque juncta fuere. Cui bono horrea et messes sinecolonis? Collegia Bibliothecis indigent. Hae qvoque sine lectoribus inutiles. Fuere in omnibus gentibus moratioribus publici virorum sapientum conventus, qvi in commune de rebus naturalibus, artibus, omnique studiorum genere, conferrent. Ac qvoniam in doctrinis qvaedamad popularem usum referenda, qvaedam etiam secretiora sunt, non omnibus, ob eorum abusum aliasque rationes, propalanda, ideoque et publica et secreta qvaedam Collegia fuere. De his primum dicemus.

Secretior Philosophia in nationibus plerisque moratioribus suas sibireshabuit, magnâque sollicitudine hînc profanum vulgus arcebatur: Qvare aenigmatibus, fabulis, hieroglyphicis, Deorum nominibus tota involuta est, unde postea Idololatria ad populum derivata, qvirerum sacrarum non intelligens in superficie haerebat. Michaël Meierus, Holsatus, Vir doctissimus, in Tractatu Apologetico pro Fratribus Roseae Crucis, c. 5. variarum nationum Collegia secreta recenset, inque his primum locum meritò Aegyptiis tribuit: Hîcenim omnium fabularum patria fuit, qvibus Graeci [Griechischer Text] , ut pueri nucibus lusitantes, se delectabant; nucleum verò pauci invenerunt. Major verò hîc antiqvioribus Collegiis reverentia, ubi in naturae secreta magis inqvisitum est, qvam in recentioribus illis. Qvanqvam tamen et illi de iis rebus solliciti fuerunt. Antiqvissima illa fuere, qvibus Moises ad omnem sapientiam imbutus fuit. Celeberrimum et antiqvissimum collegium fuit Thebis, ubi Strabo observat, Sacerdotes plurimùm vacasse Astronomiae et Philosophiae. Habuit et Memphis collegium. Qvi in his rei literariae praeerant, vocabantur [Griechischer Text] , qvi et libros Mercurii interpretabantur, et Hieroglyphicas literas, Cosmographiam, Geographiam, res coelestes. De his sacerdotibus legendus est Clemens Alexandrinus Strom. l. 6. Chaeremon apud Porphyr. l. 4. de abstinentiâ ait, [Griechischer Text] . De occultis Aegyptiorum doctrinae sub fabulis et hieroglyphicis reconditae, legendus est libro citato Meierus, et in altero de arcanis arcanissimis. Illa Mensae Isiacae symbola aliaque hieroglyphica satis testantur de occultis sensibus, etsi, qvi hactenus immanibus libris indagare voluerunt, operae pretium non fecerunt. De Privilegiis Collegii Sacerdotum

Ex Aegypto Orpheus mysteria in Graeciam intulit, ut Diodorus Sic. lib. 4. testatur: Orphcus in Aegyptum profectus multa ibi didicit, ita ut tam initiationibus et Theologia, qvam Poësi et Melodia esset Graecorum praestantissimus. Idem lib. 1. refert, qvod ex Aegypto asportarit plerosqve mysteriorum ritus, et Orgia Bacchi, et Mythologiam de inferis. Et, ut ex ipso Diodoro discimus, Initia Osiridis eadem sunt, qvae Bacchi; et Isidis simillima sunt istis Cereris, nominibus tantum differentibus. Circa Orphei operationes magicas, qvae de illo circumferuntur, in ferarum et arborum tractu per cantum, mihi incidit, qvod apud Balbin. in Miscellaneis Historicis regni Bohemiae l. 13. c. 12. §. 3. legi; Jacobum Typotium, dum in Finlandiâ versaretur, comperisse: incantationibus Lapponum feras cicurari, terram et arbusta moveri, rerum naturam universam percelli. Qvae qvidem de Lapponibus in hujus gentis historia legere me non memini: etsi non negem, multas esse apud hanc gentem etiam Magiae Orientalis reliqvias. De Orphei antiqvissima Philosophiâ et Theologiâ Johannes Franciscus Grandis Vir eruditissimus integrum tractatum conscripsit, qvo accuratissimè veterum illam doctrinam complexum se esse dicit: Franciscum Patricium et Augustinum Steuchum primoribus tantum labris degustasse ait, in Praefatione Dissertationum suarum Philologicarum. Sed librum illum non editum fuisse suspicor: Hactenus enim videre non licuit. Verùm et ante Orphei adventum in Graeciam fuere coloniae Aegyptiorum in Graecos deductae. Venit Athenas Erechtheus, Aegyptius, qvem regem fecerunt Athenienses ob frugum copiam famis tempore illatam. Atqve ab illo Eleusinia sacra instituta, in honorem Cereris, ut illa apud Aegyptios in honorem Isidis, qvae non differre ritibus ait Diodorus Siculus lib. 1. c. 29. Nam, referente Pausania in Arcad. cum Eumolpus Thrax Eleusiniis auxilia attulit contra Erichtheum, pax tandem inita, ut Eumolpus sacra faceret Cereri et Proserpinae. Hinc Eumolpidae postea sacrorum praesides fuere. Sed Androtion Scholiastes in Sophocl. Oedip. scripsit, Eumolpum tertium primùm mysteria obivisse et fuisse antistitem: cui tamen contrarium tradit Homerus et marmor antiqvum à Marshamo in Can. Chron. Aegypt. p. 252. et p. 261. productum. Hoc illud Eumolpidarum celeberrimum Collegium; de cujus Mysteriis Clem. Alexandr. Strom. l. 5. Naturae arcana hîc doceri testatur Seneca, Nat. qvaestion. lib. 7. c. 31. Eleusis servat, qvod ostendat vevisentibus. Rerum Natura sacrasua non simultradit. et Epist. 90. Haec ejus initiamenta sunt, per quae non municipale sacrum, sed ingens omnium Deorum templum Mundus iste, reseratur: cujus vera simulacr a verasqve facies cernendas mentibus protulit. Nam ad spectacula tam magna hebes visus est. Multa per autores sparsa de hujus collegii sacris in unum collegit Marshamus, libro laudato, pag.

Nominatur inter sacra illa collegia à Meiero qvoqve Samothracum Collegium, qvi Cabirorum Deorum mysteriis celeberrimi fuerunt, de qvibus Diodorus Sic. lib. 5, qvi ipsum Cadmum Samothraciam appulisse refert, et perceptis mysteriis uxorem duxisse Harmoniam, Jasionis sororem. Initiati ex illis credebantur Deos habere in periculis praesentissimos, et ipsos fieri sanctiores et justiores. Ideo Heroes veteres et Semidei illustrissimi ritibus istis imbuti sunt, Jason, Castor et Pollux, Hercules, Orpheus. Tarqvinus Demarathi Corinthii filius Samothraciis religionibus mysticè imbutus est, teste Macrobio Saturnal. l. 3. c. 4. Cabiros, ut Meierus hoc explicat, abstrusum sonat, et Sathrax seu Samothrax Deum incognitum apud Hebraeos. Deorum nomina, qvos initiatis nominare nefas erat, haec fuere, Axioerus, Axiocersa, Axiocersus. Axioerus autem Ceres, Axiocersa Proserpina, Axiocersus Pluto dicebatur; qvibus qvartus addebatur, Casmilus, qvi Mercurius erat: Qvae omnia, qvomodo ad sacrum opus applicari debeant, ostendit Meierus.

Collegium Magorum in Persia per omnem antiqvitatem celebratissimum est. Ab illis Magiae nomen omnis occulta sapientia adepta est: Ad qvam cognoscendam Pythagoras, Empedocles, Plato et alii navigarunt; qvam reversi, ut Plin. lib. 30. ait, in arcanis habuere. Ejus autor Zoroaster habetur, de qvo jam antea ejusque scriptis aliqva dicta sunt. De Zoroastri nomine eleganter Menagius in Laertii prooemium commentatur. Significat Astrorum contemplatorem. Ester enim Persis significat astrum; Schur Hebraeis est contemplari: unde Zoroaster componitur. Illud verò Persarum Ester nihil aliud est, qvam Germanorum, Belgarum, Anglorum, Stern, Sterr, Starr. Diogenes [Griechischer Text] astrorum sacrificulum interpretatus est; Bochartus Geograph. sacr. lib. 4. c. 1. ingeniosè [Griechischer Text] legendum esse suspicatur. Illa

Fuit et apud Indos Brachmanum Collegium toto orbe decantatissimum. De Brachmanibus, vel Braminibus, qvos ab Abrahamo deducit Postellus, suprà plura diximus. Eos occultae doctrinae custodes fuisse, omnia, qvae de illis dicuntur, declarant. In his, qvanqvam multa fabulosa habentur, non sunt tamen omnia illa mendaciis accensenda. Ita fieri in rebus arcanis solet, ut, qvae ignota sunt, multis additamentis à credulis exaggerentur, à contemptoribus aliis commentis ultra fidem in risum vertantur. In his media via semper tenenda sapientioribus est: semper cogitandum, multa esse naturae arcana, qvae vel sapientissimis incredibilia videbtmtur. Sola illa Appollonii Thyanéi vita, qvam Philostratus reliqvit, multa nobis mirabilia de his Indiae sapientibus tradidit. Qvae etsi sciam à Gabriele Naudaeo in Apologia hominum Magiae insimulatorum pro confictis haberi, neqve adeò in omnibus ab illo dissentiam, non satis tamen ab illo probari putaverim, in invidiam Salvatori nostro conflandam haec excogitata. Supersunt Patrum ipsorum testimonia, qvi honorificè de Appollonio sentiunt; et è simili olim scholâ venisse primos illos Christi cultores novimus, occulto impulsu motos, et tanti mysterii, si fas ita loqvi est, conscios. Qvod si aliqvi calumniatores his similibusqve exemplis abusi fuerunt, ad divinam Christi majestatem im~inuendam, id ad illorum potius malitiam, qvam ad innocentes referendum est. Mirificè in Appollonii laudes effunditur Flavius Vopiscus in vitâ Divi Aureliani cap. 24 ubi de apparitione Apollonii Aureliano civitatem Thyanam eversuro factâ narrat: Vocat eum celeberrimae famae autoritatisqve sapientem, veterem philosophum, amicum verum Deorum, subjicitqve haec suae narrationi. Haec ego à gravibus viris comperi, et in Ulpiae bibliothecae libris relegi, et pro majestate Apollonii magis credidi. Qvid enim illo viro sanctius, vener abilius, antiqvius, divimusque inter homines fuit? Ille mortuis vitam reddidit: ille multa ultra homines et fecit dixit: qvae qvivelit nosse, Graecos legat libros, qvi de ejus vitá conscripti sunt. Ipse autem, si vita suppetat, atqve ipsius viri favori usque qvaqve placuerit, breviter saltem tanta viri sacta in literas mittam: non, qvo illius viri gesta munere mei sermonis indigeant; sed ut ea, qvae miranda sunt, omnium voce praedicentur. De Alexandro Severo Lampridius memorat, illum in larario privato coluisse sanctiores animas, Christum, Abrahamum, Orphea, Apollonium. Photius vitam ejus à Philostrato descriptam recenser Cod. 44. et uberiùs Cod. 241. Philostratus ipse moratam ipsi vitam tribuit. Miriscum ait fuisse contemptorem divitiarum, ut et suas ipse possessiones germano fratri aliisqve sponte concesserit, et à nemine potentiorum pecunias acceperit, qvantumvis illi multa merenti obtruderent. Negat Philostratus fuisse praestigiatorem, sed per vitae puritatem et per philosophiam

Collegium Gymnosophistarum qvoque arcanum in Aethiopia fuit, qvi ultra Memnonis regionem in eminentiore colle habitabant. Etiam hos adiit Apollonius, cum illis de rerum natura et arcanis disputans, qvibus tamen Indos potiores in omni philosophiae genere habuit. Caetera, qvae fortè fuere Collegia, Aegyptiis tamen et Persis vel Chaldaeis suam doctrinam debent: Ab Aegptiis enim propagata omnia fuere. Collegium Pythagoraeorum in magnâ Graeciâ, sive Italiâ ulteriore, fuit, de cujus philosophia in hunc usque diem non omnia satis explorata. Qvantum tamen ex reliqviis ejus constat, qvas collegit Jamblichus in libro de vita Pythagorae, cujus aliqvos libros, sed vitiose, edidit Arcerius; plures libri in Bibliothecâ Holstenianâ restabant, utsuprà memoravimus: Omnium, si rectè memini, plenam et emendatam editionem, cumque notis, pollicitus est Thomas Gale. Illud Pythagorae aureum femur, silentium qvinqvennale, mysteria singularia hic latuisse ostendunt, Verum de illis plura dicemus in Polyhistore Philosophico, qvae nunc praetermittimus. Collegia Arabum, qvae antiqvitus fuerint, non satis constat. Illud ex confessione Fratrum Roseae Crucis constat, civitatem apud Arabas Damear fuisse, solis sapientibus habitatam; à qvibus primus autor fraternitatis Roseae Crucis honorificè acceptus fuerit. Ibidem qvoque de Collegio Maurorum, qvod Fessae est, mentio fit, ubi diligentissima instituatur arcanoru~ naturae indagatio. Legi de eo potest Joannes Leo Africanusin descriptione Africae: cujus et de scriptoribus Arabicis manuscriptus liber est, unde aliqva excerpsit Hottingerus in Bibliothecar. qvadripartito.

Qvae modò enumeravimus secretiora collegia, etiam à Michaële Meiero in libro suprà notato recensentur; miror tamen, ab eo praetermissum Druidum collegium, qvod ad Germanos propius pertinet, et caeteros etiam, si Postellum audimus, antiqvitate vincit. Non hîc rem omnem proponemus, sed potiora ad Dissertationem de Germanorum meritis literariis reseremus. Illud tantum dicturi sumus, ejusdem generis fuisse doctrinas, qvas docuerunt Druides, et qvas veteres Aegyptii, Magi, Chaldaei. Pari certè cum illis aetate sunt, si non majori. Postello sunè judice libr. de Etrur. Origine pag. 233. Druidarum doctrina in toto Occidente floruit, ante ullam inter Babylonios ac Graecos publicam literarum memoriam. Multa hanc antiqvitatem confirmare videntur, de qvibus in dictâ dissertatione plenius. Fuere Druides Celtarum, qvibus tam Galli qvam Germani continebantur, Philosophi, unde qvasi coloniae etiam in alias gentes missae.

Fuere non priscis tantum seculis collegia talia occulta; sed et superiori seculo de Fraternitate Roseae crucis fama percrebuit. Editi sunt de illorum dogmatibus et doctrinâ Theologica libelli Germanicâ linguâ, qvi multum scristrepitus ubique excitarunt. Fuere, qvi totam rem pro imposturâ habuere, aliqvi ptis Apologeticis in lucem missis defenderunt. Literae à multis ad illos scriptae, publicisque, typis impressae, sub spe arcani alicujus indagandi. In Germaniâ Vir doctissimus Michaël Meierus causam illorum publico scripto egit, cui titulus: Silentium post clamores, h. e. Tractatus Apologeticus, quo causae non solum clamorum seu Revelationum Fraternitatis Germanicae de R. C. sed et silentii, seu non redditae ad singulorum vota responsionis, unâ cum malevolorum resutatione, traduntur et demonstr antur. Ubi multa etiam historica de hac societate occurrunt. Scripsit et Robertus Fluddius defensionem hujus societatis, et Johannes Heidon Anglicâ linguâ varios de Fratrum Roseae Crucis doctrinâ tractatus edidit, inter qvos hoc titulo unus est: Infallibilia axiomata Fratrum Roseae Crucis, cognoscendi praeterita, praesentia et futura. Non agitur hoc libro, nisi de mirabili vi et potestate Numerorum, qvibus evocentur genii, et alia occulta in naturâ perficiantur. Sed pleraque ex illis sunt è scriptoribus demysteriis numerorum congesta.

Anno hujus seculi trigesimo Fama qvoqve Collegii cujusdem Rosiani, per qvendam Petrum Mormium divulgata, libello Lugd. Batav. impresso, cui titulus:

Seqvuntur jam arcana minora, è qvibus praecipua hic memorabimus. Possunt Rosiani ex omnibus corporibus lapideis, mineralibus, vegetabilibus, eliceretria elementa, id est, corpora; qvorum unum respondet terrae, alterum aqvae, tertium aëri: ex illis ternis singulis ulterius alia terna, ut fiant jam novem; et ex illis novenis singulis alia terna, ut finat viginti-septem: miro ordine, arteqve nova, qvae singula etiam suis maxime differentibus proprietatibus constant. ut v. g. ex rosâ viginti-septem corpora distincta separentur. qvo evidentissime trinitatem elementorum probare volunt: Elementum enim ignis,

Pergit Mormius ad arcana Mathematica; ubi primò motum perpetuum terreum, cujus antea mentionem fecerat, describit, qvem hic apponam: Lamina longior decuplo qvàm lata, plumbea, tenuissima, stylo transverso, in formam novaculae acutae, pro axe, transfixa in duarum rotularum circumferentiam, pendula constituatur; ut minimo tactu agitari valeat; brachium ejus, tam supernum, qvàm infernum, in duas partes aeqvales notatum, exipiat in medio laminulam tenuem, longam digitum, itidem transversam; sic tamen ut dexterum latus laminae muniatur una, sinistrum altera. Illis ex opposito in extremis brachiorum similes eodemqve ordine affigantur aliae. Item decuplices qvatuor fabricentur arcus; ita, ut arcus simplex alligetur medio funi alterius; et ipse alter alteri priori; ut ex decem arcubus fiat unicus. Unusqvisqve horum figatur affabrè è regione alicujus dictarum laminularum digitalium: hinc fit, ut lamina suspensa agitata semel, infringens in duos eorundem arcuum, supernum et infernum, eâdem et majori violentiâ resringatur in alios arcus oppositos. Qvapropter et ab eisdem remissa velocitate eâdem redit

CAP. XIV. DE ALIIS ERUDIT ORUM SOCIETATIBUS.

UBique gentium sua fuere studiis qvasi emporia, Muséa, Collegia, ubi convenirent eruditi, deque variis rebus literariis inter se conferrent, unde divinarum humanarumque rerum scientia in populos mitteretur, ac in Reipublicae utilitatem praeclara ingenia educarentur. Fuit illa Principum jamab omni aevo cura, esseque in omne aevum debet, ut artes liberales foveant, earum doctoribus et cultoribus omniope consilioque subveniant, coetus virorum doctorum publicos cogant. Haec sunt vera illa opera [Griechischer Text] in longum tempus duratura, qvalia esse volebat Aristoteles munificentiae opera. Eumenius Rhetor in Panegyrico rectè vocat talia Collegia ac Gymnasia templa Imperatoriarum gloriarum: In eo enim verè Deum imitantur Principes, cum bonorum fontes populis suis recludunt. Ab illis, si ipsi boni, docti, pii, virorum eruditorum amantes sunt, nascitur illa seculorum felicitas; excoluntur artes humano generi utiles; ipsique immortales erunt, cum instrumenta immortalitatis tuentur. In hunc usque diem fruimur maximorum Heroum, Caroli Magni, Fridericorum, beneficiis; neque ulla unqvam aetas illorum memoriam obliterabit. Durat illa literarum et Collegiorum per Italiam, Galliam, Germaniam, restauratoribus gloria, qvorum munificentiâ fructus ad omnem posteritatem propagantur. Hi sunt illi portus, in qvos se referunt fluctibus negotiorum agitati, nunqvam minus otiosi, qvam cumsic otíosi.

Antiqvissima illa Collegiorum cura est, et cum ipsa humanitate nata. In Hebraeorum politia à Prophetis scholae sunt divino instinctu constitutae. Illae qvadraginta urbes, domicilio acusui Levitarum concessae, Numeror. c. 35. et Jos. c. 2. scholae fuere populi Israëlitici, in qvibus juventutem diligenter educatam, ex eo colligi potest, qvod Nabuchodonosor è captivis filiis Israël deligi jubet pueros omni sapientia eruditos. Erat Ierosolymae in monte Sion nobilissimum Gymnasium, à primis Regibus magnificè ornatum. Chrysostomus illud vocat [Griechischer Text] , scholam communem orbis terrarum, qvae diu floruit, usque dum superstitionibusgentium ejus gloria contaminaretur. In historiâ Regummentio sit scholae, qvam aperuit Heli Sacerdos, cujus disciplinâ primogeniti Deo consecrati erudiebantur. Schola Samuelis Prophetae in Galgala, Ramatha, Najoth. Schola Helisei formata ab Heliâ. Synagogae apud Judaeos, post labefactatam disciplinam Levitaruminstitutae, qvibus praeerant Pharisaei et scribae in varias sectas distincti, in qvibus Paulus Apostolus ad pedes Gamalielis profecit. Erant in illis

In Graeciâ, ut omnium artium qvasi patria erat, ita varia in honorem artium et virorum literatorum Muséa instituta. Ipsae Athenae apud Athenaeum lib. V. cap. 2. [Griechischer Text] , Graeciae Museum dicitur. Fuit et Athenis [Griechischer Text] , teste Pausan. in Att. et Lacon. de qvo videatur Meursius. Athen. Att. II. 9. Troezene itidem erat Museum, teste Pausaniâ in Corinth. et Stagiris, teste Plin. Hist. Nat. l. 16. cap. 32. De Muséo in Helicone egit Amphion, teste Atheneo lib. XIV. cap. 6. Magno scil. in honore apud Graecos erant non solum viri docti, sed et benè de Republicâ meriti. Hi in Prytanéis publico victu alebantur, qvod praecipuum qvidem Athenis fuit, sed et in caeteris omnibus Graecorum urbibus Prytanéa fuerunt. Habebant Tarentini, Corinthii, Rhodii, Milesii, Tenedii, Argivi, Thasii, Eresii, Mitylenaei, Cyziceni, Elei, Naxii, Ephesii, Naueratitae, sua Prytanéa. In his Vesta culta fuit, perpetuique ignes magnâ religione custoditi, cujus occulta qvaedam ratio fuit. Sed Athenarum fama fecit, ut ejus urbis prytaneum caetera omnia splendore suo obfuscaret. Vide de his Prytaneis Casaub. Animadversion. in Athenaeum, lib. 15. cap. 19.

Prae caeteris omnibus toto orbe suo tempore celeberrimum fuit Museum Alexandrinum. Describit illud Strabo lib. 17. Pars Basilicarum sive aedisieiorum regiorum est Museum, quod ambulacrum et exedram habet, magnamque insuper domum, in quâ coenaculum est sive convictorium iis commune, qui ad Museum pertinent, et literis humanioribus oper ans navant. Hoc collegium publicas pecunias habet, et sacerdotem, qui Museo praeest, olim à Regibus, nunc à Caesare, constitutum. Floruisse hoc Museum jam tum Ptolomaei Philadelphi tempore, docet Athenaeus lib. 5. cap. 8. Non leve erat hoc honore dignum haberi: Nam inter eqvestres dignitates referebatur, ait Philostratus lib. 1. de Sophistis in Dionysio. Adrianus Dionysium Satrapam designavit, non humilium gentium, sed inter viros ordinis equestris censeri voluit et eos, qui in Museo alebantur. Museum autem erat Mensa Aegyptia, quae ex omni terrarum orbe celeberrimos quosque convocabat. Illorum honorum praecipua qvasi capita fuere [Griechischer Text] . Ita in Adriano Tyrio Philostratus: Marcus, inqvit, Imperator Sophistam Adrianum miratus eum magnis affecit [Griechischer Text] . Tum subjungit: Voco autem [Griechischer Text] , publici victus honorarium, praerogativas, immunitates, Pontisicatus et caetera, quae viros illustrant; [Griechischer Text] verò aurum, argentum, eqvos, mancipia, et quaecunque divitiarum nomine censentur. Qvibus addere possumus liberam et im~unem terra marique vehiculationem, qvam donavit Polemoni Trajanus Imperator, ut in ejus vitâ habet Philostratus. Ipsi illi maximi Imperatores Sophistarum auditorium praesentiâ suâ et muneribus cohonestabant. Pompejus, teste Plutarch, in ejus vitâ, cum Rhodum venisset, singulis Sophistis talentum largitus est. Ad Hermogenem, 15. annos natum, facundiâ celebrem, Marcus Imperator sum~a cupiditate accessit; et ut Suidas ait, [Griechischer Text] . Erant vero omnis generis

Ut de verbis rixari nunquam cessent. De hoc Museo ejusque viris illustribus scripsit Aristonicus teste Strabone lib. 1. Scripsit et Callimachus [Griechischer Text] , teste Suida. Erat inter honoris titulos, Alexandrinos dici, qvi aliâ gente erant oriundi. Qvi enim Alexandriae literas docuerant, vel jus civitatis erant adepti, Alexandrini dicebantur. Vide plura ejus appellationis exempla apud Jonssium, Histor. Phil. l. 1. cap. 2. Multa hic de Byzantino, Antiocheno, Berytensi etc. Collegiis dici possent, qvae consulto omittimus. Vetustissima Canonicorum collegia, nihil nisi scholae fuerunt, et in hunc finem institutae, ut arguunt, qvae hodieque mutato et profanato eorum usu supersunt, officiorum nomina.

Successerunt, mutato per Carolum Magnum publico statu, omnique re sacrâ et literariâ restaurata, Academiae, de qvarum origine, juribus, multa dici possent. Sed occupavit illud argumentum Conringius in praeclaro de Antiqvitatibus Academicis libro. Moliebatur etiam Leo Allatius opus de totius orbis Academiis, sed illud velaffectum tantum, vel [Griechischer Text] est. Scripsit et Joh. Bapt. Alberti tractatum Italicâ linguâ: Discorso dcll' origine delle Academie publiche et private, teste Ghilino. in Theatr. Hominum liter ator. volum. 2. pag. 137. qvem tamen non vidi. In his etsi unversa doctrina et rerum humanarum divinarumque scientia proponitur, nam in illum finem sunt institutae, ac Universitatum nomen sunt adeptae; parum tamen hactenus in rerum naturalium studiis ac mathematicis effectum est: Cujus rei causam Franciscus Baco Verulamius indagat in Cogitatis et Visis suis de inventione naturae, sive Inventione rerum et operum: Cogitavit et illud, inqvit, in moribus et institutis Academiarum, Collegiorum et similium Conventuum, quae ad doctorum hominum sedes et operas mutuas destinata sunt, omnia progressui scientiarum in ulterius adversa inveniri. Frequentiam enim multò maximam professoriam primò, ac subinde meritoriam esse. Lectiones autem et exercitia ita disposita, ut aliud à consuetis non facilè cuiquam in mentem veniat cogitare. Sin autem alicui inquisitionis et judicii libertate uticontigerit, is se in magnâ sollicitudine versari, statim sentiet. Sin et hoc toleraverit, tamen in capessendâ fortuna industriam hanc et magnanimitatem sibi non levi impedimento fore experietur. Studia enim hominum in ejusmodi locis in quorundam Autorum scripta veluti relegata esse: à quibus, si quis dissentiat, aut controversiam moveat, continuò ut homo turbidus et rerum novarum cupidus corripitur: cum tamen, (si quis verus aestimator sit) magnum discrimen inter rerum civilium ac artium administrationem reperiatur. In artibus autem et scientiis,

Hos defectus utevitarent, in Collegia hberiora viri docti coivere, opes et subsidia suppeditantibus viris Principibus et Magnatibus, praecipuè in Italiâ. Magnus illic pro omni genere studiorum, Collegiorum et Academiarum, qvas vocant, numerus, inque praecipuis Italiae urbibus, qvae, ut certo fine fuere institutae, ita variis titulis nominibusque insignitae fuerunt. Sunt verò ex his qvaedam celebriores, qvaedam Autoribus suis superfuerunt; qvaedam cum ipsis, et ante ipsos, exstinctae. Nos Academiarum Academicorumque nomina hic, qvoad notitia eorum haberi potest, congeremus, qvam partim Gregorio Leti, in Italiae regnantis part. 3. lib. 1. partim Joanni Ferro in Theatro Emblematum#, Italicâ linguâ scripto, debemus. Si Conringium in Antiquitat. Academ. supplemento t. audimus, primò omnium in Italia Romae videtur Academiae vox reducta in usum Paulo II. Pontifice, ita tamen, ut non significaret scholam ipsam, sed collegium illo tempore Romae commorantium, et priscae doctrinae collapsae restitutionem aliqvam instituentium; probatque hoc loco ex Bartholomaeo Platina in vitâ hujus Pontificis adducto, ubi memoratur, Paulum haereticos eos pronunciasle, qvi nomen Academiae, vel serio veljoco, deinceps commemorarent. Sed post illa tempora et freqventius et gratius talium Academiarum nomen fuit: de qvibus nunc agemus.

Romae (ut ab illa incipiamus) celebres Academiae fuerunt, 1. Humoristarum,

In Venetorum urbe multae institutae fuere Academiae: ubi primum occurrunt Academia veneta et Vinitiana [Griechischer Text] ita dictae, qvae voces non unum idemqve significant. Testis Joh. Ferrus Theatr. d'Imprese part. 1. cap. 31. Ne creda il Lettore essere la medesima la Veneta # la Vinitiana. Percioche se bene qveste due voci in altro signisicando sono sinonime e significano l' istesso, qvi però prese in significatione d' Academia fanno diversità: poiche la Veneta hàper corpo una Palisicata à modo di qvelle che si fanro in Vinegia, qvando si vuol fabricare col motto. Hinc attollere moles, et la Venitiana ha lafamacol verso: Cosi dal basso me ne voloal cielo. Fuit illic Academia Incognitorum, qvam instituisse dicitur Joh. Franciscus Loredanus, Senator Venetus, variis scriptis celebratissimus. Ejusdem Academiae Collega fuit Angelicus Aprosius Vintimiliensis Augustinianus, cujus multi sunt elegantissimi, pleriqve tamen [Griechischer Text] , libri, qvorum catalogum recenset Gregor. Leti Ital. regnant. part. 4. l. 3. à p. 358. ad p. 410. ubi et multa in illum cumulat elogia. Ejus viri Athenas Italicas, Bibliothecam Aprosianam, ita exspectant viri docti, ut desiderium ampliùs non ferant. Horum Academicorum vitae sunt peculiari libro Italico congestae, cui titulus: Le glorie de gli Incogniti, overe gli huomini illustri dell' Academia dei Signori Incogniti di Venetia. Venet. 1647. in 4to. cujus tamen libri verus autor ignoratur. Sunt, qvi Loredanum ipsum autorem volunt, ut Philippus Labbe in Bibliotheca Bibliothecarum:

Florentiae Furfurariorum s. della Crusca Academiae fama orbi literato innotuit, eruditissimis ex ea societate libris. Nomen et symbolum à furfure ideò datum, qvod disputationibus suis farinam puriorem, animorum cibum, à furfuribus, erroribus scilicet, secernerent. Praecipuè verò ad puritatem linguae Italicae illa instituta fuit. Prodiit ex illa vocabularium Italicum della Crusca, cui simile hactenus nulla vulgarium linguarum habet. Collegium hoc describit Monionisius in Itinerario part. 1. p. 125. Elle est (inqvit) toute pleine de divises fuisant allusion an mot et chasque escolier prend un nom aussi respondant au suiet. Les sieges sont faits en hottes on l' on porte le pain, le dossier en péles dont on remiie le bled, leschaises enfacon de grandes cuves d' oscer ou paille, où l' on tient le bled, les coussins des chaises des Princes, sont de satin gris en forme de sacs, et l' on met les flambeaux dans des estuis, qui semblent des sacs de farine. Academia Florentiae qvoque fuit in Joh. Baptistae Strozzae aedibus, qvi omnes suas opes in literas impendit, qvod ut illustre exemplum praedicat Erythraeus Pinacoth. II. n. 2 ac meritò hic commemorari debet. Praeclara, inqvit, adolescentum ingenta, quae naetura ad omnes egregias artes tanquam inchoaverat atque dolaverat, extipiebat, ut expoliret atque persiceret. Erat ille Philosophicis ac Theologicis doctrinis instructus, Graecis ac Latinis literis doctus, poëticae facultatis ita peritus, ut non cum aequalibus suis solùm, sed cum majoribus etiam natu poëtis, compararetur. Has ille disciplinas, in instituendo doccn loque prudentissimus, juventutem edocebat, et quotidianis domi suae disputationibus exercebat, ac saepius, quod umbratili illâ institutione didicerat, in pulverem et solem cogebat educere: cujus rei magnam illi facultatem dabat insignis Academia, quaesuis in aedibus, magno literatorum omnium, qui essent Florentiae, concursa celebrabatur. Quae verò ingenia fortunae culpâ, ne emergerent, oppressa cernebat, suis ipse opibus ac facultatibus, quibus erat affluens, subievabat; libros, vestem, cibos, habitationem, omniaque ad necessarium usum

Neapoli Academici Otiosi à Joh. Baptista Manso Villae marchione instituti, qvi generis splendore et artium studiis clarissimus summam laudem in eo ponebat, ut honestis adolescentibus se ducem praeberet, qvem proinde cum Strozza comparat Erythraeus, Pinacoth. III. n. 13. ita tamen, ut hunc longè praeferat. Strozzae institutio, teste illo, iis tantum disciplinis continebatur, quae animum adolescentis quadam humanit ate expoliunt; at Mansi in juventute erudienda industria multò progressa est longius: etenim non solum iis excultos disciplinis efficiebat, quas diximus, eos, qui se ipsi commiserant, verum etiam aliis prope centum artibus instructos ornatosque reddebat; eqvos frenis regere, sibi dicto audientes facere, in gyrum compellere, in cursus cogere; tum ad ludondum arma suscipere, ut, ludiera illa armorum tractatione edocti, discerent, quemadmodum iis uti deberent, cum ea ad pugnandum essent sumpturi; tum, saltare, citharizare, ad chordarum sonum psallere, atque ea omnia facere, quae sine reprehensione à viri nobilis persona abesse non possunt: et ideo praecipuus fuit autor, Neapoli collegium Nobilium instituendi, ubi adolescentes nobiles iis studiis operam darent, quibus eos aequum erat impertiri: praeterea, in eadem urbe, Otiosorum Academiae unà cum aliquot aliis initium dedit. Erat praeterea vitae integer, voluptatum et illecebrarum fugiens, humilis, officiosus. Qvibusdam ad rem attentior visus est, sed honesto tamen fine: nam heredem omnium bonorum suorum Seminarium Nobilium reliqvit, ac qvantum in se fuit, cavit, ne inopiâ qvis à studiis avocaretur. De hâc Otiosorum Academia legendus et Crass. Elog. Hominum literatorum part. 1. p. 310. Fuere hîc Ardentes, Errantes, Sirenes, Intronati, Assetati, Svegliati.

Fuere et caeteris Italiae partibus suae Academiae. SENAE: Accesi, Auvalorati, Cortefii, Desidiosi, Intronati, Travagliati. VERONAE: Constantes, Olympici, Refloridi, Temperati, Filarmonici. RAVENNAE: Excitati, Informes. BONONIAE: Indomiti, Nobiles, Obtusi, de la Notte, Gelati, Sonnachiosi. FERRARIAE: Intrepidi, Elevati. In aliis Italiae locis: Illustres, Uniti, Invaghiti, Occulti, della Penna, Solliciti, Freddi, Addormentati, Innominati, Adagiati, Offuscati, Caliginosi, Insensati, Ostinati, Raffrontati, Catenati, Immobili, Assorditi. Filoponi, Nascofti, Assilati, Aggiustati, Agitati, Arisophi, Auvolti, Concordi, Consusi, Cospiranti, della Chiave, Estravaganti, Fenici, Filareti, Filomati, Filomeli, Gjoviali, Grandi, Hortolani, Illuminati, Incitati, Industriosi, Ingenui, Intenti, Intricati, Partenii, Pianigiani, Puliti, Secreti, Racchiusi, Riposti, Rischiarati, Risvegliati, Rozzi, Sabei, Schiumati, Sicuri, Spensierati, Sventati, Trapassati, Transformati, Unanimi, Uniformi, Uranii. Instituit qvoqve Mediolani Academiam, exqvitissimâ Bibliothecâ Ambrosianâ instructam Cardinalis Fridericus Borromeus, de qva Stephan. Menoch. Trattenement. erudite. part 3. c. 5. Refert etiam inter Italiae et qvidem Florentinas

Deistis Italiae Collegiis porrò tenendum est, idem eorum, qvod vocabulorum ait Horatius, fatum esse:

Bononiae è 24 Academiis non nisi tres hodie supersunt. Academicorum numerus alibi certus, alibi pro arbitrio. Sunt, in qvibus non admittuntur, nisi Nobiles. Electiones instituuntur suffragiis secretis. Admittuntur Cardinales, et Exteri qvoqve interdum invitantur, qvi meritis illustres. Qvaelibet Academia Directorem habet, principemqve suum, simulque Protectorem, qvi vel fundator ejus est, vel ex illius familiâ. Locus certus solet assignari pro conventibus, vel in aedibus fundatorum, vel alibi. Etiam matronae larvatae interdum accedunt: nam et illae in poësi se exercent, scripsitqve Laurentius Legatus Museum Poëtriarum cum Iconibus, teste Gregor. Leti, Ital. regn. part. 3. lib. 2. p. 185. Admittuntur auditores acceptâ certâ tesserâ. Unus Academicus in multis Academiis admitti potest. Suntque, qvi vel 15. Academiarum membra sunt, solentqve viri doctrinâ insignesad hos honores invitari: Qvo enim doctiores socii sunt, eo majoris famae est Academia.

Excitarunt haec Italorum exempla etiam Gallos, ut et ipsi Academias erigerent. Capellanus Richelio earum autor fuit. Ipso ergo dirigente instituta est hoc titulo: Academie Fran, oise. Caeteri enim tituli, qvi aliis placuerant, l' Academie des beaux esprits, l' Academie de l' Eloqvence, l' Academie Eminente, per allusionemad Cardinalitiam Richelii dignitatem, à Richelio ipso rejectisunt. Displicuit illa titulorum affectatio, qvae Italis familiaris est, qvod et innuit, qvi ejus Academiae historiam scripsit, Dn. de Pelisson. Ita enim de hoc titulo: Au choix de ce nom qvi n' a rien ni de superbe, ni d' etrange, elle à témoigné peut-estre moins de galanterie; mais peut-estre aussi plus de jugement et plus de solidité qve les academies de delà les monts, qvi se sont piquées d' en prendre ou de mysterieux, ou d' ambitieux, ou de bisarres, tels q' on les prendroit en un carrousel, ou en une mascarade: comme si ces exercices d' esprit estoient plûtost des debauches et des jeux, qve des occupations serieuses. Laudat proinde Academiam Florentinam, qvae caeteris omnibus antiqvior est ac simplex, qvod sine ullâ affectatione nomen assumpserit. Idem autor eodem in loco promittit, se aliqvando de Italiae Academiis earumque cognominibus

Magnus ex his Collegiis speratus semper fuit pro augendis scientiis fructus, qvod qvidem verum est; neque enim credi potest, qvis ex sermonibus ultro citroque habitis, et ex conversatione eruditâ fructus redundet. Verùm, qvoniam non unius auspiciis res illa agitur, sed omnia in commune conferuntur, ex ipsâ tamen illâ collatione [Griechischer Text] qvaedam oritur, qvae magis implicat opiniones et judicia de rebus: ne qvid dicam de disputationibus, qvae per se veriti indagandae obsistunt. Eqvidem non nego, magnam lucem in veritate explorandâ suboriri posse illi, qvi profundo ingenio eoque perspicace et [Griechischer Text] praeditus est, si multorum ille cogitata et experimenta solus audiat, illa ad judicii normam exigat, atque ex illis conclusiones sibi formet. Ille per [Griechischer Text] et combinationem rerum et experimentorum ad illa perveniet ingenii sui [Griechischer Text] , in qvibus alii stupebunt. Officit enim in Collegiis illa multitudo sententiarum uniformi conceptui, neque ad certam adeò metam dirigi potest, nisi fortè id sagaciorum auditorum vel lectorum singulari tacitoque judicio relinqvatur; Qvi sibi solis sapient, neque in publicum illa conferent. Nunqvam, ubi communibus suffragiis res agetur, aliqvid boni solidique extundetur; unius viri non cerebrosi ac opinatoris aut pervicacis ingenium qvasi lumine qvodam omnia pervadet.

Qvare aliter rem in Physiologiae et Matheseos studiis instituerunt Angli, qvi novam Societatem pro excolendâ philosophiâ naturali instituerunt auspiciis Regiis, certis qvibusdam rationibus et legibus, qvae apud Thomam Spraat in Historiâ ejus societatis Regiae habentur, Anglicâ et Gallicâ linguâ edita. Jamdudum talis Collegii ideam aliqvam dederat Baco Verulamius, in elegantissimâ illâ fabulâ novi Atlantis, ac historiae naturalis certam methodum in novo organo aliisqve suis libris praescripserat. Origo societatis ejus ex eo est, qvod in Academiâ Oxoniensi primùm viri qvidam ingeniosi privatum aliqvod experimentale studium susceperunt; inter qvos fuere Sethus Wardus, Boylius, Wilkins, Christophorus et Matthaeus Wrenii, Wallisius, Willisius etc.

Multorum etiam extant de variis Collegiis consilia. Collegium Psychosophicum proposuit singulari libro de Psychosophiâ Johannes Joachimus Beccherus, ad commodam et tranqvillam vitam agendam. Collegium Hierosophicum Spizelius in suo Felice Literato pro piâ et beatâ vita delineavit. Academiam Universalem Philadelphicam seu Collegium Samaritanorum pro officiis charitatis erga pauperes et afflictos praestandis adornare voluit Justinianus Traulou, in qvod consilium annotationes qvasdam paratas habuit Hieronymus Welschius. Ad veritatis in Philosophiâ naturali et mathesi inqvisitionem ut multa Ehrenfried Walter von Tschirnhaus proponit, ita Collegium aliqvod pro indaganda veritate singuiari modo instituendu~ svadet, in Medicinâ mentis part. 2. p. 203. qvem huc ex illo adducam. Si quinqvaginta pluresve curiosorum veritatis amatorum, initâ concordiâ contribuerent, haud magni singulis eorum annuatim constaret, ut tantum conferant, qvantum sufficeret, ut qvis, qvi sibi habitum seu facilitatem acqvirendi veritatem, nova et nova semper inveniendi comparavit, plus brevi tempore praestet, qvam multis seculis alii: prosiant qvippe doctorum virorum exempla, qvi à nemine adjutitanta etiampropri marte ediderunt specimina, qvantae de nostris antecessoribus frustra per multa retro secula huc usqve fuerunt sperata. Atqveita alii vitae suae negotia possent proseqvi, et sibi absqve labore veritatem acqvirere, ac summâ frui voluptate, qvâ mens in ejus asqvisitione afficitur. Qvo vero

CAP. XV. DE CONVERSATIONE ERUDITA.

Muséa et Collegia, de quibus superiore capite egimus, eam ob causam institui solent, ut ex conversatione eruditorum mutuâ res literaria augmentum capiat. Conversandi ergo ratio qvaedam habenda est, quae utin omni hominum societate, ita et literatorum illa, omnia moderatur, et ut in rebus civilibus indigentiam, ita in doctrinis ignorantiam nostram solatur. Operae sane pretium fecerit, optiméque de orbe erudito mereretur, qvi artem conversandi cum hominibus ad certas regulas revocaret, et in quoddam suis vinculis connexum systema conpingeret: Hactenus enim inter desiderata referendus est ille labor. Etsi enim habemus, qvi de officiis scripsere, tamen non tamlatè patet illa tractatio, et ad justitiam actionum tantùm refertur, non vel ad utile, vel ad decorum. In his conversandi ars consistit, prudentiaeque civili ad latus jungi debet, qvae sine illâ rudis futura est acingrata, et nonnunqvam fine suo frustrabitur. Sed illa in solo [Griechischer Text] consistere plerisque creditur, ac infinitè vagari, ut in ordinem redigi non possit. Qui tamen errare mihi videntur; cum ipsa negotia civilia accuratè satis praeceptis comprehendi possint. Quam diligentissimè hic excutiendum [Griechischer Text] et [Griechischer Text] Morum ac Affectuum, in qvibus omnis rerum cardo versatur, ex qvorum affectionibus ad personas, negotia, loca, tempora, applicatis, illae conclusiones formandae sunt. In consilium adhibendi Physiognomici scriptores, Porta, Camillus Baldus in Physiognomica Aristotelis, libro de propensionibus hominum, libro Italico de Conversatione, Scipio Claramontius de conjectandis latentibus animi affectionibus, et plures alii, qvi vel incertis, vel fugitivis dissertationibus de hoc argumento scripsere. ita feliciori pede hâc in re progredi possemus, et tandem artem certis constantem principiis hinc efformare. Qvae cum saepe mecum perpenderem, non inglorium aut inutile opus credidi, si qvis, qvae in universum de conversatione dicuntur, ad rem literariam applicet; in qvâ post meditationem nostram omne punctum fert Conversatio, quae et ipsa novis meditationibus viam stornit. Pro mente excolenda laboramus; illi ut benè sit, etsi divinâ gratiâ et nobis ipsis praecipuè indigeamus; tamen alioru~

Primùm qvasi solum omni huic contemplationi substernendum est, quod sum~us rerum civilium Magister Aristoteles libro secundo Rhetoricorum nos docuit, qvi Oratorem civilem formaturus ea ipsi praecepta in moribus et affectibus hominum explorandis dedit, ut non auditoribus suis tantùm, sed omnibus, cum qvibus conversatur, placere, eorumque qvod in societate civili potissimum est, gratiam sibi conciliare possit. Inprimenda ergo sunt animo penitus, et altis qvasi radicibus defigi debent, illa de moribus et affectibus axiomata: qvae qvasi [Griechischer Text] sunt, unde omnis haec tractatio velut in ramos suos dispescitur. Elegantissimam in summâ brevitate horum axiomatum [Griechischer Text] dedit Vir Cl. Vincentius Placcius in Excerpto suo Rhetorico de Inventione Affectuosae probationis Oratoriae; Cujus ille pleniorem [Griechischer Text] pollicitus est. Addi his possunt Theophrasti characteres, et quicqvid in Historicis, Comicis, Satyricis [Griechischer Text] est, et ad mores vel affectus pertinet. Praeterea et ii, qvi vitas eruditorum scripserunt, sedulò legendi, quaeque in illis occurrunt exempla, cum his praeceptis conferenda sunt. Quorum aliqua in suo Felice literato aliisque scriptis collegit Spitzelius. Cui jungi possunt, qvae de Infelicitate literatorum Tollius, Valerianus, Canonherrius scripserunt. Nam ex conversatione non rectè institutâ omnis illa eruditorum infelicitas oritur, ut proinde ex alieno periculo praecepta et regulas, ut saepe fieri solet, nobis ipsis formare possimus.

Ut aliqvam hujus HOMILETICES ERUDITAE delineationem demus, prima ac praecipua in Notitiâ sui opera poni debet. Nunquam cum aliis rectè conversabitur, qvi se ipsum non satis exploraverit. qvod, ut difficultatis plenissimum est; ita, ne hac in parte nos ipsos fallamus, omni studio providendum est. Omnis inter duos minimum conversatio vertitur, qvorum alter ita comparatus esse debet, ut gratiae aliorum capax esse possit; ne qvid sit, quod animos avertat; sed qvod alliciat, et in favorem nostrum rapere videatur. Qvare non solum virtutibus omnibus instructus esse debet, qvi familiaritatem virorum doctorum qvaerit; sed illos naturae in se in stinctus ita temperabit, ut nemini molestus, omnibus suavis deprehendatur. Omnes ergo ingeniorum morbos et defectus illum priùs exploratos habere oportet, ne suâ culpâ impingat; et sicubi in aliis deprehendat, moderatiùs ferat, iisque bonis obviam irerationibus in se ipso discat. Ingeniorum ut vultuum variae sunt figurae, quae, nisi frenis coërceantur, ac judicii censurâ in ordines redigantur, in sylvestrem naturam abeunt, ut arbores sibi relictae, si cultura

Est sanè qvidem magna ingenii vis, si singulares qvosdam instinctus, qvos natura nobis inseminavit, seqvamur. Illa qvibusdam intelligentiae amplitudo est, ut nihiltam excelsum et eximium sit, qvò non pertingat. Sed rara admodum in illâ selicitate constantia est: nam vel malè subductas vitae rationes habent, vel in scopulum aliqvem ex improviso impingent ingeniosi homines, qvi illos fortunis omnibus evertet, aut per totam vitam miseros reddet. Qvare nisi prudentia ad clavum ingenii sedeat, [Griechischer Text] omnia erunt et evanida. Aliqvi, qvi ineptae Polymathiae morbo laborant, in sylvas et in horrida tesqva dilapsi, semper in labyrinthis haerebunt, nunqvam in viam [Griechischer Text] , nunquam ad metam pervenient, similes illis, qvi ingurgitando negotium qvidem ventriculo facessunt, nihil verò in succum sanguinemque convertunt. Aliqvi ad abstrusa et recondita feruntur magno qvidem conatu, sed robore impari, in qvibus postea fatiscunt et hebetantur. Alii nimis vasta moliuntur, de qvibus illud Horatianum dixeris: Conantur tenues grandia, coelum ipsum stultitiâ petunt, cum vel ipso animi, vel fortunae pondere in terram deprimantur, aut Phaetontaeo supplicio insanas spes luant. Nulla est tetrior ingenii pestis, qvam si philautiâ vitiosâ inficiatur. Illa in omnes vertigines et scopulos abripiet, ac ipsum exitium struet. Etsi enim honesta sui fiducia non improbanda est, neque sine illâ qvicqvam praeclari suscipi potest; tamen esse in illâ modus debet, et ne infinitè vagetur, coercenda est. Eò nonnullorum excrescit è fiducia nimiâ ambitio, ut sinistro aliorum judicio in extremam incidant insaniam: Qvod Barlaeo accidit, qvi ob praelatum sibi Spanhemium in maniam incidit, seque ipsum in puteo suffocavit, qvod de eo Sorbierius refert epist. 64. extatque apud Duportum Musarum Subsecivarum lib. 1. de eo epigramma. Spectat et huc Vincentii Gramignae exemplum, qvi ex pudore et verecundia, qvod ad difficile argumentum non respondisset, totius triennii silentium sibi ipsi indixit, teste Erythraeo, Pinacoth. I. n. 44. Infelicissima semper ingenia existimavi, qvae sibi solis sapere volunt, atque omnia antiqva, tot seculorum et sapientum suffragiis probata, è sedibus suis convellunt: Qvae qvidem strepitus movent, sed perennes famae plausus non referunt: Qvemadmodum Cometae oculos qvidem omnium in se convertunt, sed post aliqvot dies. vel menses corporum suorum lumen absumunt. Illis accenseas, qvi non nisi peraliorum contemptum emergere laborant; cum magna nomina impugnant, atque ex Herostrataeis conatibus palmam sibi acqvirunt. Qvidam ita animati sunt, ut non Junonem, sed nubem, amplecti malint, qvorum studium omne non in disciplinas ipsas earumque verum [Griechischer Text] , sed in [Griechischer Text] fertur. Qvicqvid illi vel in maximè seriis rebus suscipiunt, omne ludicrum et

Notitiam sui Notitia aliorum seqvitur. Nam qvise ipsum rectè exploraverit, et ad Lydium lapidem virtutum et decori examinaverit, rectiùs de aliis judicare poterit. Considerari ergo illi Eruditi, cum qvibus conversari cupimus, debent, 1. ratione temperamenti, sunt enim Melancholici, sanguinei, biliosi, phlegmatici. 2. Ratione aetatis, ut juvenes, senes. 3. Ratione sexus, ut viri, virgines, feminae. 4. Ratione fortunae ut Divites, nobiles, potentes, scriptis clari, pauperes, miseri, exules, inventores novarum rerum, secretorum possessores. 5. Ratione gentis et patriae ut, Galli, Itali, Germani, Septentrionales etc. 6. Ratione conditionis, status, officiorum ut Eruditi, Principes, in autoritate positi, Heroës, Literarii, Politiei, Aulici, Academici, Milites, Privati, Mercatores, Eremitae literarii et solitarii, Sacri Ordinis homines, Monachi, ICti, Advocati, Medici, Philosophi, [Griechischer Text] , Peregrini, Cives. 7. Ratione virtutum, vitiorumque his oppositorum, Morum, item Affectuum; ubi Aristotelis illa tria capita spectari debent: Qvi, erga qvos, qvibus ex causis. Spectabimus hîc Religiosos, Atheos, superstitiosos, hypocritas, ambitiosos, magnificos, superbos, maledicos, contemptores, adversarios, feroces et ingenii tyrannici, Luxuriosos, Voluptuarios, Affabiles, Urbanos, Morosos, Tristes, Avaros, liberales, veraces, mendaces, dolosos, assentatores, severos, crudeles, injustos, invidos, calumniatores, imprudentes, intempestivos, garrulos, inconstantes, molestos, credulos, suspiciosos, diffidentes, temerarios, vindictae cupidos, meticulosos, obstinatos, pusillanimes, curiosos, extemporales,

Summum hoc in omni conversatione tenendum est, ut aliqvam de nobis opinionem excitemus, et nemini molesti simus: qvorum alterum animos erga nos inelinat, alterum impedimenta tollit; Unde tandem favor et amor conseqvitur, cujus excitandi varii qvoque aliàs modi sunt generales, qvi ad omnem, non solius eruditi, conversationem pertinent, et hîc qvasi praesupponi debent. Ut opinionem aliorum nobis excitemus, haec praecepta observanda sunt. I. HONESTATEM VULTU, VERBIS, FACTO, EXPRIME. Nihil magis allicit animos, qvam bona mens, qvaeper se virtute suâ, qvasi qvodam magnetismo, trahitur. Qvi versutisunt, callidi, simulatores, tricatores, litium seminatores, qvorum vitae genus in istis rebus versatur, qvae multum fallaciae conjunctum habent, eos suspectos plerumque habemus, cum semper ab illis insidias metuamus. Praeterea homines omnes ad sucum et ad speciem compositi, ad qvaestum intenti, pessimae vitae et morum, abalienant à se omnium bonorum hominum animos; qvibus accensendi sunt Athei, qvi cum Deum non venerantur, nihil in humanis sanctum habebunt, atque ab omni conversatione meritò removendi sunt. Pietas verò et honestas contrà mirificè hominum favorem excitant, et amplissima saepe beneficia etiam ab ignotis extorqvent. Qvi magnorum arcanorum possessores sunt, ad familiaritatem non admittent, nisi homines probos. Amabunt tales Discipulos Praeceptores, promptioresque illi in erudiendis bonis erunt, qvâm in distortis et pravis ingeniis. Qvis non laudat illam in Salmasio generositatem, qvi vel amplissimi stipendii spe adduci non potuit, ut Richelii historiam scriberet, qvod ipsi multa essent adversus animi sententiam et in veritatis praejudicium scribenda, de qvo apud Patin. Epist. 2. Honestas illa non ex factis tantùm, sed ex ipso etiam vultu, gestu et verbis elucere debet: ex his en im statim de animo judicatur. Non possumus nisi cum fastidio excipere illos homines, qvos [Griechischer Text] Graeci appellant. Autor est Aelian. l. 3. var. hist. Platonem cavillationem et irrisionem qvandam in vultu Aristotelis notasse, unde ad impudentiam natum censuit. Eam vultus honestatem velab oratore suo Rhetores requirunt, Cic. l. 2. de Orat. Ad conciliandam benevolentiam haec adjuvant in Oratore, tenitas

II Axioma nobis sit: ERUDITI FAMAM AUCUPARE, ET ESTO. Qvi eruditorum amicitiam ambit, ipse eruditus esse debet: Qvemadmodum enim, ut Graeco proverbio dicitur, [Griechischer Text] , ita sua qvoque sunt eruditis commercia et consortia, qvae non nisi vario doctrinae sapientiaeque coagulo coalescunt. Non sufficit inanis aliqva eruditionis species, qvibus imperitis qvidem imponipotest, viris prudentibus et doctis non item. Ipsa qvoque eruditio thesauro abscondito similis; qvae nisi in publicum proferatur, ut aliis qvoque de eruditione nostrâ constet, nos ipsi ab eruditorum orbe qvasi divisi vivemus. Ac sunt nonnunqvam homines, qvi vel sui diffidentiâ vel generositate qvâdam nimiâque fiduciâ et aliorum contemptu, secessus qvosdam amant, ut sibi sapere possint; sive vanâ aliqvâ philautiâ inducti id faciant, sive qvod ad arcanorum sapientiam admissi caetera vulgaria aspernentur. Qvos ego Eremitas literatos dicere soleo, qvi cum se ipsos ab omni hominum vel eruditorum socie tate sejungent, ad conversationem eruditam animum nunqvam applicabunt, neque aliis, qvi amicitiam eorum ambiunt, facilè aures dabunt; nisi forte iisdem moribus sint, et ad easdem artes et scientias eodem instinctu ferantur. Ut ergo constet esse te eruditum, vel specimine aliqvo, qvod alii tibi potius extorqveant, qvam tu aliis obtrudas, vel erudito colloqvio ostende. Saepe uno arguto et eleganti epigrammate plus famae qvidam sibi pararunt, qvam vastis alii libris, in qvibus multum laboris, parum ingenii est et judicii.

III Praeceptum est: VIROS MAGNOS ET DOCTRINA ILLUSTRES VENERARE. Non de vivis tantum, sed et de mortuis hoc dictum puta. Infelicissimi ingenii signum est, si qvis viros totius orbis eruditi et multorum seculorum suffragio probatos suo judicio de famae possessione deturbare velit. Sunt, qvi, ut famam aliqvam aucupentur, magnis et illustribus viris bellum indicant. Gigantum fraterculi, vel potius Pygmaei. Aversabuntur omnes hominem talem, licet interdum eruditionem non damnent, perpetuaque infamiae macula

IV Axioma hoc est: OSTENTATOR MODESTUS ESTO. Quemadmodum superbia et fastus nos ab aliis lejungit, ut consortium nostrum sugiant, ita cum nimis abjectè de nobis sentimus, per nostram negligentiam aliis qvoque negligimur. Quare non adeò improbanda est decora ostentatio, sed quae ab omni jactantia, ab ineptiis remota ac plena modestiâ sit. Quod si famam expertus faventem fueris, eamque fueris promeritus, non tuo tantum, sed et virorum bonorum judicio, secundum Horatii sententiam, quaesitam meritis sume superbiam. Est eniw quaedam honesta philautia, quae in sui fiduciâ consistit. Magna vero famae in alliciendis animis praerogativa est: Quare famam non tantùm honestè aucupari debet, ut praecepto primo diximus, sed et modestè ostentare. Est qvaedam in omnibus negotiis, civilibus inprimis, oftentatio, quam ut in Mutiano laudavit Tacitus, et ab illo reqviritur, ita et erudito quaedam sui ostentatio necessaria erit. Egregia planè sunt, qvae de omni etiam virtutis ostentatione agit Verulamius l. 8. de Augm. scient. c. 2. etiam nobis hocin loco profutura; quae illic legi possunt. Abesse verò omnis fastus et ineptiae debent, ne vel odiosi fiamus vel ridiculi. Fastum talem cum asperitate conjunctum in Mottaeo Vayero deprehendit Patinus, qui de eo epist. 15. aut ant Stoique que homme du monde, homme qui veut étre loiié et ne loiie jamais personne, fantasque et capricieux, et soupçonné d' esprit dont etojent atteints Diagoras et Protagoras. Ineptam illam [Griechischer Text] aliquot exemplis nobis Erythraeus optimus characterum in viris literatis observator depinxit. In eorum genere qui esse primiomnium rerum volunt, nec sunt, Belinontes Cagnolus fuit, de quo ille Pinacoth. I. num. 8. ridiculam plane historiam recenset. Homo gloriarum plenissimus sibi persuadebat, in toto orbe terrarum celebratum suum nomen esse; ac si liter atus qui spiam ipsi advente~ti continuo non assurrexisset, elatus iracundiâ, hisce hominem verbis accipiebat: Itane? Abbas Cagnolas eversae Aquilejae et tantorum carminum au tor, tuam potuit notitiam effugere? non sit verosimile. Et quo tempore Cardinalis à Balneo aulae ludus erat, cum die quodam in Humor istarum coetum se intulisset, et amatoria quaedam carmina ab aliis, ut ipse dicebat, confecta, qui in ejus disciplina educatus esset, senex candidissimus recitasset, omnium inse risus excitavit. Quamobrem ille inflammatus irâ: Quiaridetis, inquit, insani? ego sum ille Abbas Cagnolus, omnium qui sunt ex hoc numero multò antiquissimus, quique ex dirutae Aquilejae poëmate tantam mihi gloriam

V Axioma est: DEFECTUS TUOS ABSCONDE. Ut ostentare

VI Axioma est: ARCANA STUDIORUM TUORUM TIBI SERVA. Etiam hoc ad prudentiam in conversatione literatorum necessarium maximè est. Majori admirationisunt, qvorum modi et caussae ignorantur. In omnibus negotiis, commcrciis, artibus, aliqva arcana sunt et recondita, qvae sibi servant, qvi ista tractant: propalatis enim illis evilescit illorum pretium, et simul vel lucrum, velhonos, vel qvodcunque illis commodum decedit. Qvare si tibi singulares in aliqvá scientiâ profectus sint, et occultâ qvadam arte parati, qvam alii ignorent, eveniet, ut eâ manifestatâ levem rem aestiment, qui antea mirati sunt, cum se eâdemid essicere ratione posse credant. Huc pertinet illud Alexandri Ficheti praeceptum

VII Axioma est CAVE CONTEMNI. Generalissimum hoc est praeceptum, qvod priora continet, et si qvae alia sunt, qvae superioribus non comprehenduntur. Qvi enim opinionem de se excitaturus est, is omnia illa fugere debet, qvae in contemptum adducere possunt. Contemptibiles autem nos reddunt omnia illa vitia, qvae in oculos incurrunt; sive illa ab animo, siveà corpore, sive à Fortuna, aut ipsâ conversatione oriantur. Qvi intellectu peceant et ideo contemni solent, sunt homines simplices et stulti: Reperiuntur enim etiam in eruditis, qvi non in ipsa rerum luce et actione versantur, caetera non indocti, multi homines imprudentes et simplices, qvalis ille fuit Marcellus Marchesius, apud Erythraeum Pinac. I. n. 69. Cui nauta qvidam de campanis è templo Franciscanorum furto sublatis imposuerat. Ubi tamen id notandum, homines simplices usui interdum sagacioribus esse in rebus curandis, qvibus ipsi operam commodare nolunt. Contemptum etiam provocant illi, qvi omnia admirantur, in sermone affectatores, imprudentes, rerum suarum imperiti, homines in nugis occupati, voluptuarii, ridiculè ambitiosi, rusticè verecundi, audaces et temerarii, homines gloriosi, assentatores, superciliosè graves, in diem viventes et his similes, de qvibus videatur

Ad alterum caput procedimus, qvo impedimenta opinionis de nobis excitandae removemus: cujus summa haec est: NE SIS, VEL VERBIS VEL FACTIS, MOLESTUS. Molestiae verò cum multae possint esse causae, qvas enucleatè satis proposuit V. Placcius Excerpt. I. Rhetor. Tit. 14. nos illa praecipuè nostro scopo applicabimus. I Canon sit. UT HOMO EST, ITA MOREM GERAS. Explorandi sunt omnium animi, cum qvibus conversari cupimus, ne illis dissimilitudine morum molesti simus, sed nostros ad eorum genium temperemus. Qvemadmodum in sonis non concinunt chordae, nisi certis proportionibus sint temperatae; ita et in animis fieri solet. Nihil dici, nihil fieri debet, ex qvo offendatur, qvisqvis ille sit, cum qvo conversationem qvaerimus. Id verò artis est, ut modestâ qvâdam et circumspectâ colloqvendi ratione animum tuis moribus adversum paulatim inclines. Rectè praecepit Verulamius: animum occasionibus et oportunitatibus obseqvi debere. Ingenium versatile, ut politico ita et erudito, esse debet. Si cum ambitioso et superbo homine tibi res est, acerbis reprehensionibus in furorem conjicies, sed molliore sermonis circumductione paulatim ejus animum compones. Memorabile est illud Socratis exemplum, qvi Glauconem juvenem tumidum, ad civitatis regimen aspirantem, multis argumentis et tricis et interrogationibus eò tandem redegit, ut suam in illa re imperitiam agnosceret: describitur à Xenophonte lib. 3. Memorab. p 133. et à Schradero Comm. in Aristot. Rhet. lib. 1. cap 4. ut insigne artificii Oratorii specimen proponitur. Cum Politico et qvidem in rebus civilium negotiorum conversaberis? alia sumenda persona est. Hic [Griechischer Text] interdum opus est: Ceremoniis et ritibus indulgendum, de qvibus alii solliciti non sunt. Elegantia enim moris civilis et aulici, de qva Boclerus singularem dissertationem scripsit, hîc omne fert punctum. Qvomodo cum invidis agendum, id eleganti libello nos docet Benedictus Menzinus Florentinus libro de literatorum hominum invidiâ. Praeclarum extat Budaei exemplum in ejus vitâ à Ludovico Regio scriptâ, qvomodo is cum adversario suo Leonardo Portio aliisque rem suam instituerit. Ferocium hominum mores utcunque ferendi, ac illi sibi ipsis relinqvendi sunt. Erit, cum sui illos mores ulciscentur. Habent et populi suos mores, ad qvos peregrinus se componere debet, si illorum velit gratiam aucupari. Ita Italorum et Gallorum

II Praeceptum est: OBSEQVIOSUS ESTO. Obseqvium semper amicos parit. Pulchrè describit hominem obseqviosum Terentius Andriâ Act. I. Sc. 1. v. 35. Homo com~odus ille aliàs dicitur. Respuit conversatio omnes qvi sunt contentioso et disputaci ingenio, et qvi censuram sibi in alios sumunt. Pulchrè Qvintilianus lib. II. cap. 1. Habet mens nostra sublime qviddam et erectum et impatiens superioris: ideoque abjectos aut submittentes se libenter allevamus, qvia hoc facere tanqvam majores videmur, et quoties discessit emulatio, succedit humanitas. At qvi se supra modum extollit, premere ac despicere creditur, nec tam se majorem, quam minores caeteros facere. Qvàm sit in rebus civilibus necessarium obseqvium minorum erga majores, et qvidnam illâ arte obseqvii effici possit, pulchrè docet Boclerus dissertat. polit. 3. Institutionibus politicis additâ, et commentar. ad libr. I. Annal. Taciti ad cap. 2. annotat. 11. Fichetus inter arcana sua etiam hoc proponit cap. 10. Adsit comitas et ingenuitas, blanda conciliatrix animorum, quae tamen vulneri non pateat, neque latus nudet aliorum simulationi et calliditati, horum pesti temporum venenoque conversationis. Sit silentium sermone potius, nisi de ignor antiae suspicione periclitemur. Sit in audiendo patiens animus, auris benevola, laus liber alissima; nec vultu aut nutu laedatur amicitia, quae etiam pietate condiri debet. Morosa non sit, neque contentiosa conversatio, sed blanda veritati assentiens: molestissimi sunt enim odiosissimique mort alium, qvi contradicunt semper, ut Aristoteles est effatus. Hanc in Petavio disputacitatem damnat Patinus Epist. 2. qvem molestum, maledicum et mordacem hominem vocat, qvi nunqvam scripserit, nisi alium refutaturus. Campanellae cum Theologo disputatio acrior omne malum accersivit, ut prolixè recenset Erythraeus, Pinacoth. I. n. 21. Absit à literatis omnis ferocia, qvae Musas earumque cultores non decet. Singulare hujus ferociae exemplum in Thoma Dempstero fuit, cujus mores graphicè Erythraeus Pinacoth. I. num. 9. describit. Sunt etiam in eruditorum genere, qvi metui malint, qvam amari. Adversus hos feroces, opiniosos, morosos, disputatores, qvi contendet, ex insanis plerumque insaniores reddet. Sed sunt

III Praeceptum est. AFFABILIS ESTO. Nihil magis animos allicit, qvàm si qvis se omnibus placidum exhibuerit. Qvi in Graecis epigrammatis [Griechischer Text] appellatur, h. e. ferae et flexijugae frontis, ut Themistius Orat. 9. Procopium describit [Griechischer Text] , demisso semper in terram vultu, semper tetricus, et contr actum supercilium habens, is ut ab omni conversatione, ita et ab eruditâ, removendus. Sunt tamen interdum homines, praesertim profundis speculationibusim~ersi, Theologi severiores, Poedagogi, morosiores et superciliosi. Qvidam etsi per se tristioris ingenii, adscititiam tamen humanitatem in conversatione habent. Qvidam tristiores videntur, qvàm re verâ sunt, qvod de Vincentio Gramigna notat Erythraeus Pinacoth. I. n. 44. Tristitia atque severitas, qvam praese ferebat in vultu, dabat iis, qvi non essent experti, occasionem suspicandi, eum esse amicum minus suavem et commodum; sed expertis nihileo videbatur humaniùs et jucundiùs: atque amicitias, quas semel cum aliqvo susceperat, qvippe qvas non lucrum, non ambitio, non vitiorum societas conciliaverat, sed virtutis amor studiumque conjunxerat, usque ad extremum spiritum integras illibatasque conservavit. Singulare morositatis, imò stultitiae, exemplum Cardanus dedit; de qvo Hilarius Pyrckhaimerus in libro de ratione peregrinandi refert, cum illum salutandi gratiâ adiret, interrogatum ab illo fuisse, num pecuniam afferret; Cum ille se praeter necessarios ad iter nummos qvicqvam attulisse negaret, respondit Cardanus; se non curare transalpinos, nisi nummos adferrent. Ex eo tempore, inqvit ille, non Cardanum ampliùs, sed [Griechischer Text] , vocabam. Sed condonandum hujus hominis ingenio qvicqvam fuit, qvi, utut doctissimus, multa tamen alia stultitiae suae specimina dedit. Summa contrà fuit Pinelli humanitas, qvâ ille viros doctos excepit: Ita enim vitae ejus scriptor Gualdus de illo: Moris ipsius fuit, omnes, qvi eum vener ant salutatum, ad infimos usque scalarum gradus comitari, domesticos ut libet atque familiares. Irascebatur quippe ineptis qvibusdam, qvi, nescio cujus existimationis magis qvàm amicorum rationem habentes, sanctissimum amicittae nomen inani verborum gesticulationumque observatione polluunt. Addi huic debet Jani Gruteri exemplum, cujus singularis humanitas atque hospitalitas à Balthasare Venatore in Panegyrico illi scripto omnibus in exemplum proponitur. De Budaei facilitate, qvi ne injurias qvidem ad animum admisit, videndus est Ludovicus Regius in ejus vitâ.

IV Praeceptum est: GARRULUS NE ESTO. Qvam gravis in conversatione garrulitas sit, Horatius Satyra lib. 1. secundâ festivissime depinxit. Molestissima est viro docto temporis jactura, qvod cum sine fructu sibi per garruli alicujus ineptias perire videt, indignè illud feret. Adscribam hic hominis garrulitate, qvamvis non indoctâ, molesti imaginem ex Pinacothecâ Erythraei primâ, num. 158. Erat is Angelus Angelotus ita loqvax, ut, qvibuscum una esset, nullam sermonis partem relinqveret. Imitabatur, inqvit Erythraeus, homo Camers

V Praeceptum est: CURIOSIOR, QVAM DECET, NE ESTO, Oderunt nimis curiosos viri prudentes, obest qvoque conversationi, et fructu, qvem ex illâ percipere poteramus, nos defraudat. Qvo enim curiosius qvis in omnia inqvirit, eò magis animi sensa celat alter, qvi sibi insidias strui videt. Occultis hoc rationibus, non apertis, agendum est. Describit hoc hominum genus Phaedras lib. 2. cap. 5.

VI Praeceptum est: IN JUDICANDO PRAECEPS NE ESTO. Qvàm multi in hunc scopulum impingunt! Censurâ nihil odiosius est, qvâ maximè, etiam cum non putamus, offendimus. Si qvae sunt inter viros doctos lites, rectius faciet, qvi in neutram partem inclinet, aut omnibus denique rerum momentis benè perpensis, judicium aliqvod modestè et dubitanter interponat. Accidit saepe, ut liberum ac temerarium de re aliqvâ vel homine judicium injuriam suam alius interpretetur. Etiam à laudatione qvorundam nobis temperabimus; et à reprehensione, nisi accuratè nobis de ejus judicio constet, cujus conversationem qvaerimus. Atque haec de altero capite dictasunto: Verùm rerum magister usus plura nobis suppeditabit.

Procedimus nunc ad Conversandi modum, qvâ ratione scilicet conversatio instituenda. Conversamur verò cum praesentibus per colloqvia, cum absentibus per epistolas. Nihil verò ad informationem commodius est, qvam freqvens cum viris doctis conversatio, qvae est disciplina omnium optima, et in sensus magis incurrit, qvam taediosa illa per lectiones et meditationes via. Consilium illud praeclarum Ficheti est in Arcanâ studiorum methodô cap. 3. Compendium scientiae unicum est Vir aliquis eruditus ad unguem, qvem subinde consulas ut magistrum, qvi viam velit compendiosam, qvam serò invenit, ut ait Seneca, tibi demonstrare, pretiosos indicare libros, fontes aperire: sed rarus est, qvi hoc velit, qvia plena fastidii opera est; aut qvi possit, magnis enim impensis sit. Certè si qvem offenderemus hujusmodi meliore met allo formatum mystam, qvi sores templi clausas aperire velit, nae paucis mensium flexibus multorum annorum spatia consiceremus. Hoc de maximis arcanis est unum. Hunc tu hominem demeridie vel accensâ face quaere et pervestiga; hunc eme velaureo mundo, si potes. Verissimè haec Fichetus; nam, ut demonstrat Campanella Metaphys. part. 3. lib. 17. cap. 1. homines eam conseqvuntur vitam, qvam per educationem habent; et ostendit Tschirnhausius in Medicinâ Mentis part. 2. pag.

Colloqvia et [Griechischer Text] literatorum ad scientiam multum conferunt. Ac possunt illae per interrogationes bene ordinatas ita institui, ut arcana interdum explorentur. Verulamius hîc prudens temperamentum et mediocritatem qvandam praescribit, in libertate sermonis et in taciturnitate. Freqventiùs libertatem usurpabimus, at, cum res postulat, silentium: Libertas siqvidem in sermone etiam alios invitat et provocat, ut pari libertate erga nos utantur; ut taciturnitas fidem conciliat efficitqve, ut velint homines secreta sua apud nos tanqvam in sinu deponere. Nonnunqvam praeter libertatem oportuna qvaedam importunitas aliqva extorqvet, si nimirum vel contentione nostra, vel simulatione et fictione, perturbationem in alterius animo moveamus. Ipsa testatur experientia, inqvit Verulamius, paucos admodum reperiri, qvi erga arcana sua tam sidi sint, qvin interdum ex iracundiâ, interdum ex jactantia, interdum ex intimâ erga amicum benevolentiâ, interdum ex animi imbecillitate, qvi se mole cogitationum onerari ampliùs non sustineat, interdum deniqve ex alio qvopiam affectu intimas animi cogitationes revelent et communicent. Ac ante omnia sinus animi excutit, si simulatio simulationem impulerit, juxta adagium illud Hispanorum: Dic mendacium et erues veritatem. Ille toties nobis laudatus Vincentius Pinellus singularem habuit modum indagandi hominum inclinationes ex variatione narrationis. Si qvid novi accidisset, refert Gualdus, rei seriem amabat ab omnibus, quotquot cum invisebant, cognoscere, quasi tum primùm inaudivisset. Afficiebatur enim varietate illâ narrationis, qvam ipse callidus verborum aestimator in sermonis autore, cui amoris odiive caussae adessent, deprehendebat. Neqve hoc sinc sructu. Eruobat namqve latitantem saepenumero veritatem, eventusqve causas acu, solerti scil. ratione, tangebat. Eodem consilio rumorum, si qui percrebuissent, autores investigare consueverat, qvod hâc ratione disqvirere se posse confideret, verine an falsi quidquam continerent. Idem Pinellus, ne fructus, qvos ex amicorum congressu perceperat, ulla abriperet oblivio, cum illi abiissent, secedebat in cubiculum interius, ubi, qvae praeclara in colloqvendo animadverterat, in commentarium manu sua referebat. Imò et

Cum absentibus conversamur per epistolas. Illa homines conversatio sola ingenii similitudine conjungit, cum se nunqvam viderint, qvo affectus saepe plus qvam praesentium conversatione incendi solet. Tegit epistola et ceìat omnes illos defectus, qvi fortè in moribus aut formâ colloqventis apparent; solus hic animus loqvitur, seque nudum exhibet. Fuit Scaligero et Casaubono Heroibus literariis freqventissimum literarum commercium, neque tamen unqvam sed viderunt. Narrat Patinus Epist. 136. Casaubonum saepius iter Batavum meditatum, jamque ducentos aureos huic itineri destinasse; verùm semper impedimenta qvaedam objecta fuisse. Scaliger illum saepè exspectavit, atque haec ad illum scribit: Tui erit arbitrii in mediâ hyeme venire, quam luculento foco expugnabimus, qvi nunquam desiciet in cubiculo, quod tibi adornabo: quodtamen nullum praeter te ornamentu~ habebit. Diligentissimus in hoc commercio literarum fuit Pinellus, cujus insigne studium, qvod exemplo omnibus esse possit, ipsis illius autoris verbis, qvi vitam ejus scripsit, apponam: Instruxerat ille praeclarum hanc discendi cupiditatem ope multorum, qvi eâdem voluptate assicerentur. Hos non in Italiae Europaeque urbibus modò, sed et in oppidis vicisque selegerat, quorum industriâ continenter uteretur, ad quos epistolas schedulasve oportunè missitaret. Illud sanè in Pinello mirandum, quânamratione ipsi per imbecillam valetudinem liceret tot rerum meminisse, tot negotiis sufficere. Et verò hanc ille sibi praeter caeteras methodum praescripscrat, ut perlectis amicorum lite; is earum capita compendiaria via in codicem referret. Hunc sibi proponebat responsurus

CAP. XVI. DE SCRIPTORIBUS AD REM LIBRARIAM ET HISTORIAM LITERARIAM PERTINENTIBUS.

QUae hactenus dissertavimus, qvasi vestibula et aditus ad totam hanc tractationem faciunt. Nunc ad Autores ipsos perveniemus, qvorum recensionem non magnô apparatu et pompâ instituemus; sed praecipua qvaedam de iis monebimus, qvae [Griechischer Text] studiosis in primis prosutura existimamus. Neque enim Nomenclatoris hîc partibus fungimur, qvi et vitas, et tempora, et libros autorum justâ serie recenseat, qvô labore alii defunguntur; sed ad solum nos usum respicimus, qvem in cognitione rerum sibi praefixum habere bonarum literarum cultores debent. Cum primùm scholis privatis illa proponeremus, pleraque, qvae in seqventibus de autoribus dicemus, ex memoriâ, sine ullo libro commentario aut operosâ meditatione, nobis depromptasunt, ut optimè norunt, qvi tum illis intersuere. Non displicuit ille viris eruditis, utut extemporalis, labor, qvi ejus editionem saepissimè ursere, et nunc qvidem juventutis praecipuè commodo illa publici juris facimus; interjectis nonnullis, qvae sub manu, cum illa concinnaremus, nata sunt. Praecipuos igitur. tantùm autores enumerabimus, neglectis illis, qvi levioris momenti visi sunt

VALENTINUM HENRICUM VOGLERUM, Professorem Medicum Helmstadiensem, cujus extat universalis in notitiam cujusque generis bonorum Scriptorum Introductio, Helmstadii An. 1670. in 4. edita. Vir fuit ille doctissimus, et vastum hoc argumentum [Griechischer Text] proposuit. Rudimentum ergo non spernendum est, et qvasi ichnographia magni operis. Generatim agit de modis, qvibus scriptorum notitia possit acqviri, et omnes inde autores illos recenset, qvi de scriptoribus certarum disciplinarum, nationum, summariam recensionem instituerunt. Sed multa tamen in illo desideres. Nam in generali illâ Synopsi non o nnia complexus est, qvae dici poterant. Ejus supplementu~ meditatur Vincentius Placcius, Gymnasii Hamburgensis Professor, vir clarissimus. Id qvoqve è Voglero discimusè cap. 5. istius libri, extare Herman~i Conringii Opus eruditum de universâ eruditionis à nato Christo propagatione, ejusdemque de scriptoribus com~entarium privatis lectionibus ab illo conceptum, qvi multorum com~oda adjuturus esset, eô judice, silucem viderit. Verùm compendiarius planè libellus ejus est, qvem vidi, de eruditionis propagatione, com~entariolus Chronologicus, in qvo per singula secula qvinque illa capita proponit. 1. De scriptoribus Ecclesiasticis et Judaicis. 2. De scriptoribus Philosophicis. 3. De Jurisconsultis. 4. De Medicis. 5. De Historicis, Oratoribus et Poetis: Qvem ego qvidem extemporalibus ipsi dissertationibus natum suspicor, multis accessionibus augendum, ut est ipse Vogleri liber longè locupletior. Verum de Scriptoribus com~entarium nullum hactenus vidi.

THOMAS BARTHOLINUS alterum ab illo locum occupet, magni vir nominis, non inter Medicos tantùm, sed inter Polyhistoras et Philologos. Is sub extremam aetatem Bibliothecae Academicae Hafniensi admotus occasionem nactus est, com~entarium de libris legendis scribendi, editum Hafniae An. 1676. in 8vo, Dissertationibus septem. Parvae qvidem molis liber est, sed in qvo qvasi constipata sunt utilissima de libris monita et notitiae ad multas disciplinas utiles. Dissertatione primâ multa habet de Academiae et Bibliothecarum Hafniensium incrementis: secundâ de autoribus supposititiis, anonymis, plagiariis, de autorum patriâ et aetate, singularum nationum et autorum genio, vitis autorum: tertiâ, de linguis scriptorum, scriptoribus Milessorum et versionibus:

AUTOR GALLICUS ANONYMUS, de la connoissance des bons livres, ou examen de plusieurs Auteurs. Liber ille sine autoris nomine prodiit in 12mo. Amstelodami 1672. Magnifica multa promittit titulus, cum pompâ et apparatu institutus; sed exigua sunt, qvae in illo libro tractantur, et in censuram qvorundam Autorum Gallicorum desinunt; cui fini destinatus ille liber videtur, eamqve ob causam nomen Autoris omissum, ut invidiam à se declinaret. Prolixus est in judiciis de fabulis et Romantiis Gallorum: qvae potissimam libri partem occupant. Regulae, qvas ponit de bonis Autoribus cognoscendis, admodum sunt generales. Judicium ille de libris in stituendum dicit, ratione autorum, tituli, argumenti: eâqve occasione de qvibusdam Gallicis scriptoribus, eorumqve virtutibus et vitiis agit. De Comoediis, de Poësi Gallicâ, de eloqventiâ Gallicanâ in stylo soluto et ligato. Qvibus totus ille liber absolvitur, atque ita in urceum exit, cum amphoram titulus promiserit. Qvare rectè de eo judicat Bailletus in Judic. Doctor. tom. 2. part. 1. p. 169, cet ouvrage n' a point augmente l' estime, qve le Public a concüe de son habiletè, ce ne sont quae des discours vagues, dans lesqvels il semble battre l' air, sans sçavoir à qvoy s' en tenir. Autorem hujus scripti nominant Memoriae Gallicae, à Dionysio Medico scriptae, Sorellum, qvi Bibliothecam Gallicam scripsit, de qvo in seqventibus; et verosimile videtur. Videor enim mihi in utroqve scripto parem judicandi solertiam deprehendere, et ipse liber statim in initio mentionem Bibliothecae Gallicae facit.

Praemissis autoribus illis, qvi generatim de judicio circa libros instituendo agunt, ad ipsos illos procedimus, qvi judicia de autoribus scripserunt. Hic qvidem ex antiqvioribus occurrunt Cicero, Dionysius Halicarnassaeus, Qvintilianus, Longinus, qvi datâ occasione autorum veterum nomina recensent, deqve iis judicant. Periculosae plenum opus aleae suspiciunt, Qvintiliano judice, qvi de Autoribus judicia in publicum edunt, qvod et Rolando Maresio lib. 1. ep. 41. visum est. Meminit illic Erasmi, qvi in Ciceroniano de sui et superioris aevi scriptoribus judicia dedit, non sine summâ sui invidiâ: Item Justi Lipsii, qvi Bembum aliosqve severo examine expendit. Hoc deniqve ejus de his censuris judicium est: Omni certè laude hoc proseqvendum est, modò cum modestia fiat et in pridem functis, sine odio et gratia: qvorum causae procul habentur, cum de iis judicatur, qvos videre, qvibusqve proinde invidere non licuit. Sed id in justo opere et ex professo facere, fortasse nimis

PHOTIUS, Patriarcha Constantinopolitanus. Hujus viri magna fuit eruditio. Vixit seculô post Christum natum nonô. Ejus extat Bibliotheca [Griechischer Text] , sive lectorum à Photiô librorum recensio; sed non supersunt, nisi 279. codices, qvos recensuit. Casaubonus tamen epist. 164. meminit, MStum integru~ extare apud Henricum Stephani. Habentur in hôc opere Excerpta ex autoribus illustria, inter qvae sunt multa deperditorum autorum fragmenta. Adjicit qvoque judicium de autoribus, qvod genus scribendi primus ille suo tempore instituisse videtur. In Latinam linguam conversum est hoc opus ab Andreâ Schotto, editumque Augustae Vindelicorum 1606 in fol. Graecus Textus solus cum Emendationibus Hosschelii 1607. prodierat, suasu Marci Velseri; Graecè verò ac Latinè excusum fuit Genevae apud Paulum Stephanum An. 1611. tum deinde Rotomagi. Utraque editio in folio. Fuisse virum hunc suo tempore doctissimum nemo Historiarum peritus ignorat: qvanqvam ab Henrico Spondanô, aliisque Pontificiis scriptoribus, ut homo sacrarum literarum rudis traducatur, qvod ab invidia profectum est Antonius Possevinus in Bibliothecâ suá selectâ lib 5. cap. 16. contemptim de Photio judicat: De Bibliotheca Photii, quam multi, et ii etiam perdocti, aut Graecam aut Latinam optarunt, nolim quenquam admodum angi, et in Apparatu Sacro sub voce Photii multos in illo errores notat. Notum enim est ex Historiâ Ecclesiasticâ, qvaetum lites fuerint inter Ecclesiam Orientalem et Occidentalem agitatae. Qvoties librum illum legimus, toties insignes periisse libros, qvorum

JACOBUM GADDIUM, Florentinum, virum Nobilissimum, è Familiâ illustri Italicâ. Is opus edidit de scriptoribus non-Ecclesiasticis, Tomis duobus comprehensum, sed qvi non unô tempore, nec integri, prodierunt. Tomus enim primus Florentiae 1648. in fol. editus; Tomus II. à litera L. ad literam S. Lugduni Ann 1649. eâdem formâ editus, unde difficulter illi libri junctim poslunt comparari. Magnificus librorum illorum titulus est, ut solent plerumque esse verborum prodigi, qvi rerum sunt parci. Judicia interponit de autoribus saepè temeraria et futilia, ne qvid de maledicentiâ ejus dicam, qvâ viros doctissimos saepè im pugnat, praecipuè Germanos; ipsi qvoque Photio non parcit, in qvo taxat nimiam Plutarchi recensionem, cum illud studio fecerit autor ille. Qvae enim non sunt in Plutarcho notatu digna? in qvibus prolixitatem ejus nunc qvidem damnari ineptum est: nam siperiisset ille Autor, ut multi alii, nemo non ipsi egisset magnas gratias. Abbas Ghilinus in Theatro suo hominum literatorum, invidenda illi Elogia suspendit: sed Philippus Labbaeus rectius de eo format judicium, vocando Sciolum Florentinum in libro ejus de scriptoribus non-Ecclesiasticis

ANTONII POSSEVINI è Soc. Jesu Bibliotheca selecta et Apparatus sacer: cujus viri non estaeqva apud doctos aestimatio. Sunt, qvi illum in coelum ferunt laudibus; sunt, qvi illum compilatore~, non multae curae et judicii habent. Bibliotheca selecta 18. libris constat. Multa hîc pertinentia ad rationem studiorum, et rei literariae in universum, interponit judicia, in qvibus multa reprehendit Jacobus Gaddius: Sed non magni faciendum est ejus judicium, ut qvi saepissime ineptus autorum censor est. Verum tamen est, vagis et longè qvaesitis excursibus fatigare illum lectores. Sixti Senensis Bibliothecam sanctam passim vellicat, qvae tamen viris doctissimis in pretio est, de qvo nos alio loco. Apparatus ejus sacer majore in pretio nonnullis habetur, multaque habet de scriptoribus veteribus et novis judicia, ex aliorum saepe sensu formata. Utilissimum tamen ille laborem suscepit, in qvo aliqva condonari debent. Bailletus suadet, ut correctio errorum ab aliqvo viro docto suscipiatur. Annectit Catalogos MStorum, qvae ad res Ecclesiasticas pertinent, magno studio ex omnibus eruditi orbis Bibliothecis conqvisitos; cui si similes in caeteris disciplinis collectiones haberemus, magno profectò usui esset. Judicia ejus de Machiavello magnam ipsius oscitantiam et imprudentiam arguunt, ut ostendit in Praefatione Principis Machiavellici Conringius. Ultima editio Bibliothecae selectae prodiit An. 1607. Coloniae, in folio. Apparatus sacer ibidem 1608. Referendus itaque hic autor est ad scriptores rei literariae criticos, qvalis Photius est, et qvi è recentioribus Photii methodum seqvuntur Ephemeridum scriptores. Inter illos criticos nomen qvoque, sed invitá planè Minervâ, profiteri voluit

CLAUDIUS VERDIERIUS, Filius Antonii Verdierii, cujus extat supplementum in Bibliothecam Gesneri, et plurima alia lingvâ Gallicâ. Is librum scripsit exiguum magnificô hôc Titulo: Censio autorum omnium veterum et recentiorum. Qvis non de locuplete penu hujus Pantosophistae praeclara omnia, et tanti promissoris hiatu digna, sibi sponderet? Sed miserè ille corvos deludit hiantes: Nam ubi censuram suam exercet, manifestam hominis phrenesin facilè deprehendas. Vel ex ipsâ libelli fronte non falsam metoposcopiâ conjeceris

THEOPHILUS RAYNAUDUS, Vir multae lectionis et scriptionis, Jesuita: nam omnes ejus libri 20 tomos in fol. complent, qvi ante aliqvor annos junctim

Eandem materiam ante ipsum tractavit Gabriel Puhtherbeus, cujus extat libet Theotimi titulo, seu, de tollendis et expurgandis malis libris, Parisiis An. 1549. in 8vo editus. Sed noster ille pleniùs tractat hoc Argumentum. Instituit certas librorum classes, ut Haereticorum, Atheorum, Magicorum, superstitiosorum, obscoenorum, infamium, supposititiorum, furtivorum. De singulis multa habet, qvae disqvirat. Sed ille, dum suâ in alios libertate censendi utitur, ipse in censuram Ecclesiasticam incurrit, atqve in Indicem illum Prohibitorum qvaedam ejus opera relata sunt. Et fuit sanè intolerabilis illa audacia, qvâ referente Bailleto in Judic. Doctor. tom. 1. part. 1. cap. 13. p. 102. censuram libertinam et impiam in Symbolum Apostolorum scripsit, aliosque in religionem Christianam injurios plane libros: Qvam inter illos, qvos Gallicâ voce Chicaneurs dicimus, refert. Guido Patinus magnis illum elogiis ornat. In Epistola 92. vocat illum hominem prodigiosae scientiae, qvi omnia norit: nunqvam se, ait, aperire ejus libros, qvin aliqvid ex eo discat. Epistolâ 122. Rainaudum cum Martino Schoockio et Hermannno Conringio confert, ita tamen, ut utrumqve à Rainaudo eruditione vinci contendat: Qva in re Viri ejus judicium minimè amplecti possum. Longè enim profundior eruditio et limatius in Conringio, qvàm in Rainaudo, judicium. Qvod qvi discernere non novit, nae is vel parum judicandi solertiâ valet, vel partium studio ducitur. Parum qvoqve aptè cum Schoockio confertur Conringius in hâc trigâ principe loco nominandus.

Referendi huc qvoqve sunt SCRIPTORES EPHEMERIDUM LITERARIARUM in variis Nationibus, quatenus non nudos tantum Nomenclatores, sed et enarratores et judices se exhibent. Jam XX propemodum anni sunt, cum consilium non nemini suppeditarem, ut singulis saltem mensibus, (ut in rebus politicis fieri solet) varias de rebus literariis ex totâ Europâ conqvisitas relationes publicaret, usus eorum operâ, qvibus magnum est cum Viris celebribus literarum commercium: Qvod non ad libros tantùm, sed et ad omnia cogitata et inventa aliasqve historias literarias extendi vellem. Ac factum nunc est, ut singulari qvodam impulsu animi eruditorum in hoc rei literariae studium acti fuerint. Sed scopos sibi diversos proposuerunt. Angli enim ad res Physicas se totos converterunt, nova experimenta et Autores Philosophiae moralis

Egimus de iis, qvi idsibi proposuerunt, ut judicia de autoribus scriberent. Sunt, qvi nonnunqvam judicia de autoribus scriptis suis immiscent, è qvibus alii excerpsere. E scriptis Melanchthonis GEORGIUS RICHTERUS, Sacerdos Gorlicensis collectionem talium judiciorum instituit, libro Islebiae 1597. in 8. edito, cui titulus: Crises Melanchthonianae de eligendis optimis qvibusqve in omni disciplinarum genere autoribus. Eratsuo tempore Melanchthon communis Germaniae Praeceptor, ejusqve doctrinae longè latèqve diffeminabantur. Qvare qvae in illius scriptis de Autoribus bonis habentur judicia, magno usui esse discentibus poterunt: nam non solùm de Oratoribus, Poêtis, Historicis, sed et omnium qvoqve disciplinarum scriptoribus sana et solida hîc colliguntur judicia, tironibus non solùm, sed et Doctoribus ipsis profutura. Vener abile merito Melanchthonis omnibus eruditis nomen esse debet, in qvo uno viro plus doctrinae et sapientiae fuit, qvam in toto sciolorum multa et magna crepantium grege.

Habentur in THUANI historia, ducente ita temporum ac annorum serie, varia de viris doctis judicia et elogia, qvae in unum aliqvod volumen cum caeteris memorabilibus Gerhardus von Stöcken in Thuano suo enucleato collegit. Illa qvoqve de viris doctis judicia seorsim sub titulo Elogiorum Thuanaeorum Londini 1671. in 8. edita. Multum illis tribui debet ob singularem hujus viri candorem, qvi procul ab omni partium studio fuit, et perspicacissimam ejus in judicando solertiam. Novissimè haec judicia in Gallicam linguam convertit Teissierus, suaque additamenta adjecit, qvibus de vitis virorum doctorum multa monentur, et aliorum etiam de scriptis judicia, è variis hujus generis autoribus, colliguntur. Editus est liber ille duobus tomis in 120 Genevae An. 1683. sed idoneis indicibus destitutus.

TOBIAE MAGIRI Professoris Francofurtani, viri docti, extat qvoque Eponymologium criticum, ut vocat, qvô habentur Elogia et Censurae virorum celebriu~ è variis autoribus collectae. Tenuis primùm is labor erat, et qvasi rudimentum qvoddam, Polymnemoni ejus, libro optimo, praemissum, postea seorsim in 4 to editum auctumve Francof. An. 1644. Novissimè Anno scilicet 1687. cura Christiani Wilhelmi Eybenii duplo, qvam antè, auctius in lucem missum est. Hoc qvasi Indice uti possumus, ad qvem plura ejus generis, qvae sparsim apud viros doctos legimus, judicia conferri possunt: sed separanda sunt Encomiastica à veris judiciis.

Talia cum apud omnes Autores de Viris doctis judicia magno studio collegisset BAILLETUS, Bibliothecae Lamonianae praefectus, in vastum aliqvod opus labor ille ipsi succrevit: nam aliqvot jam tomi prodierunt operis

Enarravimus judicia de viris doctis ab aliis collecta, subjungemus his judicia virorum doctorum illis sublecta: inter quae referri debent EXCERPTA SCALIGERIANA ET PERRONIANA. Libelli hi prodierunt è Bibliothecâ Isaaci Vossii: fuerunt verò illa olim consignata à fratribus Puteanis, cum in Belgio apud Scaligerum viverent, in bonos viros ac integras nationes saepe injuriosa.

DANIEL BARTOLUS, Italus, Vir ingeniosissimus, varios libellos scripsit Italicâ linguâ, cultu orationis penè nimios. Inter illos est liber de Literatis eorumqve virtutibus, et vitiis, qvi in Germanicam linguam qvoqve translatus est. Conversus est etiam in Linguam latinam, cum hôc titulô: Character hominis literati. Multa in illo arguta sunt de scriptis Satyricis obscoenis, plagiis etc. sed ad eloqventiam magis, qvam ad Historiam spectant: nam belli elegantisqve ingenii lusus circa singula capita apud illum habentur. Scripsit et alios libros, qvorum in eloquentiâ Ecclesiasticâ usus est, de qvibus infrà plura. De eodem argumento THEOPHILUS SPITZELIUS egit: aliqvot

VINCENTIUS PLACCIUS de scriptoribus Anonymis et Pseudonymis egit; optimum fuit consilium Viri doctissimi, cum hoc sibi eligeret argumentum, qvod ante eum nemo occupaverat. Extabat tenuis qvaedam scheda Gaisleri de mutatione nominis, cujus posterior pars agit de scriptis Anonymis, sed parum est pro hujus argumenti vastitate. Suscepit idem consilium jamdudum Bibliothecarius Bibliothecae Oxoniensis HIDE, à qvo tamen nihil hactenus in lucem editum est. Nemo igitur operae pretium fecit, praeter Placcium; qvanqva~, ut ipse non diffitetur, festinatus ille labor sit et imperfectus, nam ipse nunc Supplementum altero tanto majus promisit. Augeri sanè ille labor multis modis potest, et magnum habet in totâ Historiâ literariâ fructum. Multa latent sub larvâ falsi autoris volumina, qvorum interdum tenuis notitia est. Admittuntur enim qvandoqve libri in lucem, qvorum Autores longè alii sunt. Referendus qvoqve hîc est DECKERI liber de scriptis adespotis jam tertiùm An. 1686. Amsterodami editus.

Ad historiam literariam pertinent et illi, qvi de Academiis scripsere. Hic primô locô mei itò poni debet HERMANNUS CONRINGIUS, vir [Griechischer Text] , qvi, ut jam suprà indicavi: de Antiqvitatibus Academicis librum singularem scripsit. Ejus postrema editio multa habet additamenta, qvae penc altero tanto superant priorem editionem. Liber est doctus, et in hôc argumentô penè unicus: nam, qvi aliàs in hoc negotio versati sunt, jejunam tantùm opera~ praestiterunt, et in generalioribus occupati, aut in iis, qvae ad jura Academica spectant, praecipua tamen Historica, primasque originesne attigerunt qvidem. Hornius qvidem in dissertationum suarum Historicarum et politicarum 31. agit de Academiarum per occidentem instauratione: sed levia illa sunt et superficiaria. Conringius qvoque ipsein specialioribus deficit: Historia enim specialior Academiaru~ ab aliqvo deducenda hactenus desideratur: Nam, qvanqvam Franciscus Junius, Muddendorpius de Academiis Germaniae, alii de Academiis specialibus, e. g. de Parisiensi, Oxoniensi, Patavina, singularibus libris egerint; qvanqvam et Gregorius Leti de Academiis Italiae in Italia sua regn. non modica inspergat, reverà tamen omnis ille labor mancus est et sterilis. Optandum esset, ut hanc operam sibi leposceret Vir prudens et doctus, et qvemadmodum Conringius generalia Academiarum, ita specialiora tum è variis de hoc Argumento Scriptoribus, tum ex suâ experientiâ concinnaret. Et sanè, qvemadmodum olim Aristoteles Rerump. historiam contexuit; qvid ni simili ratione liceret Academiaru~, qvae sunt literatoru~ Resp. Historiam tum è Politicis, tum ex historia literaria, principia contexere? Praeclarum sanè hoc et illustre Argumentum, de qvô nemini hactenus

ANTONIUS WOOD, Anglus, scripsit Historiam et Antiqvitates Universitatis Oxoniensis. Liber editus est in folio 1674. Oxoniae. Qvi cum diligentissimè recenset antiqvissimae Academiae Oxoniensis originem et progressum, operosus estin Theologiae et Philosophiae scholasticae historiâ percensenda. Cum enim in antiqvissima Academiâ Parisiensi haec caput extulerit, indeque in Academias Britannicas propagata, ejus hîc historia pleniùs proponitur. Magni itaque usus ad hunc scopum liber ille est, ex qvo praeterea cognoscas Academiarum tum temporis in Europâ statum, qvae ad Parisiensis Britannicarumque Academiarum formam institutae videntur. Insignis ex illo notitia haberi potest virorum doctorum, qvi vel in hâc Academiâ vixerunt, vel ex illâ prodierunt, qvorum aliàs notitia haberi non potest. Magna potuisset Conringii libro ex hoc opere accessio fieri; sed ille librum isto tempore nondum impressum ad hos usus applicare non potuit. Potest et his addi Boeclerus in Commentario de seculi 9. et 10. rebus, qvi sub singulis imperatoribus brevissimè recenset statum literarium.

PETRUS LAMBECIUS, vir doctus et Polyhistor clarissimus, Hamburgensis olim Gymnasii Rector, postea Consiliarius et Bibliothecarius Imperatoris, ad historiam literariam non parum subsidii attulit; de qvo jam suprà multa diximus. Prodromum ille qvidem Historiae literariae scripsit, sed vel ex titulo ipso apparet, non nisi partem ab ipso tractari: neque enim sufficiebat Vir unus tam im~enso operi, cujus concinnatio non unum aut alterum annum, sed totam ferè hominis vitam, reqvirit, ideoque post primam illam Prodromi editionem nihil ulteriùs edidit; sed ad Bibliothecae Vindobonensis historiam, et Catalogos scribendos, vastos et laboriosos, accessit; cujus operis magna jam tum prodierunt volumina, docta qvidem et operosa, sed multis illuc non pertinentibus rebus referta, cum in excursus abit Autor, non qvidem inutiles et indoctos, sed alii loco et

GABRIEL NAUDAEUS, Gallus, Vir doctissimus, Bibliothecarius Cardinalis Mazarini, inter scriptores Historiae literariae recensendus est, cujus extant sctipta, magnô ingeniô et doctrinâ elaborata. Is Gallicâ linguâ librum scripsit, cui titulus: Addition a l' Histoire de Louys XI. Parisiis editum Ann. 1630 in 8 vo, oppidò rarum, quô continetur praecipua pars historiae literariae illorum temporum, non per Galliam solùm, sed et per alias Europae partes. Vocat additionem, quoniam illic pertractat partem à reliqvis Historicis intactam. Incidit autem hujus Regis historia in illa tempora, qvibus incepit [Griechischer Text] literarum per totam Europam: occasione illâ disquirit in originem artis Typographicae, candidèque Germanis vindicat divinam artem, qvam Batavi sibi tribuere voluere, per sum~am erga Germanos invidiam; qvorum argumenta illic refutat: legendus est cap. 7. Frustra itaque est Boxhornius cum omnibus suis argumentis, qvi peculiarem de artis Typographicae origine librum pro Batavis suis scripsit. Idem Vir clarissimus Bibliographiam Politicam scripsit; ubi de politicis scriptoribus judicat; aliumque, cui titulus Mascurat, ubi de iis scriptis judicat, quae sub Cardinali Mazarino edita sunt.

CAP. XVII. DE SCRIPTORIBUS BIBLIOTHECARIIS.

CUm supra cap. 3. de Re Bibliothecaria egerimus, ac plurima ejus argumenti tetigerimus; nunc hoc loco Scriptores Bibliothecarios recensebimus: Nam, qvoniam Bibliothecae locupletis ordinata cognitio non parum facit ad historiam literariam cognoscendam; non immeritò scriptores Bibliothecarios iis, qvi ad historiam literariam pertinent, subjungimus. Qvidam ex illis scriptoribus vel de methodo instituendae Bibliothecae agunt, vel historiam Bibliothecarum, seu universalem seu particularem, proponunt. De illis primùm agemus, etsi jam tum cap. 3. eorum quoque mentionem fecerimus.

RICHARDUS à BURI, Episcopus Dunelmensis, et Eduardi III. Anglorum Regis Cancellarius, et Thesaurarius Regni, librum scripsit, cui titulum fecit: Philobiblion, qvi rarissimus est, et in paucorum manibus versatur; inquô ille rem Bibliothecariam commendat, et modos ostendit, qvibus adornari Bibliotheca possit. Seorsum ille editus non facilè comparet in Bibliothecis; sed iteravit editionem ejus Melchior Goldastus, addiditque centurias epistolarum Philologicarum, qvas ille collectas junctim edidit Francofurti in 8 vo Ann. 1610. qvibus multa continentur notabilia. Additur qvoque Bessarionis Patriarchae Constantinopolitani et Cardinalis Tusculani Epistola, ad Principem Senatumque Venetorum missa An. 1469. qva Bibliothecam suam omnis generis libris instructissimam eidem Senatui defert ac donat. Richardi verò illius liber, etsi dictio genium istorum temporum sapit, tamen eleganter scriptus est, ac multa proponit rei Bibliothecariae arcana.

GABRIELE NAUDAEO nemo vixit suo tempore [Griechischer Text] Bibliothecariae peritior; cujus extat libellus ad Praesidem Memmium, scriptus hôc titulô: Advis pour dresser une Bibliotheque. Multa sunt in hoc tenui libello notabilia, tum quod ad erectionem, tum qvod ad conservationem Bibliothecae attinet. Richardum de Buri saepissimè in exemplum proponit. Multa illic de officio Bibliothecariorum, qvalitate librorum, et similia, quae recentiores qvidam de hoc argumento scriptores strenuè exscribunt. Prolixus in ejus laudes est Maresius lib. 2. Epist. 32.

JOHANNES HENRICUS HOTTINGERUS, Theologus Reformatorum [Griechischer Text] ; Orientali literaturâ praecipuè celebris, librum scripsit titulo Bibliothecarii quadripartiti. Qvatuor partes hujus operis fecit: prima agit de Bibliothecarum instructione, et officio Bibliothecarii, aliisque nonnullis, quae spectant ad modum contexendi Catalogos Bibliothecarios, qvorum potissima pars excerpta ex Nau laei scripto suprà dicto. Notanda sunt inprimis, qvae de Locis communibus Bibliothecariis instruendis proponit. Ita enim Bibliothecam suam

CLAUDIUS CLEMENS, Jesuita, scripsit librum', cui titulus est: Museum s. Instructio Bibliothecae, tam publicae, qvam privatae. Editus est Lugduni Ann. 1636 in 4 to. Multa coacervat hic Autor ad hoc argumentum: est in alienis potiùs occupatus et generalibus, in externis', qvae spectant ad ornatum Bibliothecae, in picturis et similibus. Scilicet ille phaleras tantùm, non Pegasum ipsum curat: Rectè de illo Bailletus tom. 2. p. 273. Ily a quelque erudition, mais il y a trop de babil et trop de ce qve nous appellons fatras et s' il avoit eu plus de jugement, il auroit renfermè tout ce qu' ily a de bon danscet ouvrage, en unfort petit livre. Additur qvoqve descriptio Bibliothecae Hispanicae Scorialensis, et ad studia lectionemqve librorum paraenesis.

JUSTI LIPSII primô locô debebat fieri mentio, sed qvoniam in re Bibliothecariâ potiùs ungues et reduviam curat, qvàm caput, vel plané etiam omitti poterat, et ad Scriptores antiqvarios rejici. Scripsit Syntagma de Bibliothecis, in qvô de ritibus variis et antiqvitatibas circa rem Bibliothecariam agitur. Hunc librum postea unà cum aliis ejusdem argumenti excerptis antiqvariis edidit Maderus, praemissâ de ante-diluvianis Bibliothecis Dissertatione. Eundem Lipsii librum cum insigni auctario editurus erat maximinominis Medicus Hieronymus Welschius, ut testatur in ejus vitâ Schrockius. Sed hujus et multorum aliorum spes praematurâ hujus viri morte intercidit.

LUDOVICUS JACOBUS primus est, qvantum memini, qvi de Bibliothecis, antiqvi noviqve temporis, aliqvid scripsit. Fuit Carmelita: Gallicâ linguâ librum, Parisiis Ann. 1644. editum, scripsit, cui titulus: Traictè de plus belles Bibliotheqves publiqves et particulieres, qvi ont esté, et qvi sont à present dans le monde, id est, Tractatio de optimis Bibliothecis, publicis, privatis, quae fuerunt, hodieque supersunt in orbe. Magnam hîc rem agi credideris: sed si, quod res est, dicendum, amphoram titulus instituit, liber exit in urceum. Qvod ad veteres attinet Bibliothecas, plura ab aliis jam tum dicta sunt; In Novis recensendis ultra notitias, qvas è paucis autoribus hausit, nihil novi affert. In Italicis Thomasini, in Anglicis Pitsei, in Belgicis Sanderi, in Germanicis Melchioris Adami vinetacaedit. Quiautores,

Post illum de Bibliothecis in universum singularem librum publicavit, jam secundùm editum, JOHANNES LOMEIER, Ecclesiae Deutechomiensis Pastor, Vir doctus qvidem, sed cui tamen non iste ad manum fuit apparatus, qvo opus erat de hoc tam vasto argumento aliqva scripturo; qvod ille limatius ornatiusqve nobis, qvam Carmelita ille, dedisset, si sylvam operi educendo instructiorem habuisset. Nam et in summa illius percursatione etiam curam qvandam et [Griechischer Text] ostendit, ne Ludovici qvidem Jacobi subsidiis adjutus, cujus ille librum apud Bibliopolas

GALLESIUS, Autor Gallicus, An. 1680. librum edidit, cui titulus: Traite de plus belles Bibliotheques du monde. Magnos ille titulus strepitus facit; sed pro thesauris carbones. Exiguus liber est, novem scilicet foliis constans in 120. Pleraque exscripsit è Lomeiero, quem vix nominat: quo in judicio [Griechischer Text] mihi video Bailletum, qvierrores quoque Lomeieri retinuisse notat. Ludovici Jacobi nomen in illo non deprehendi. Historia de impressis primis libris jejuna est et tenuis, ac

THEOPHILI SPITZELII extat liber, cui titulus: Sacra Bibliothecarum illustrium arcana detecta: editus Augustae Vindelicorum An. 1668. in 8 vo. De hujus consilio alibi pluradico: Hôc locô tantum ejus mentio fit, qvia Dissertationem praeliminarem libro suo praemisit, qvâ in universum de Bibliothecis agit, quae continet notabiliora quaedam, ex suprà memoratis autoribus excerpta; quibus addidit nonnulla, quae ipse vel in peregrinationibus observavit, vel aliàs notavit.

Ex Nicolai Antonii Bibliothecâ Hispanicâ discimus: Johannem Baptistam Cardonam, Valentinum, multiplici divinarum et humanarum rerum prudentiâ celebrem, in Patribus ope manuscriptorum restituendis occupatum, libellum de regia Sancti Laurentii Bibliothecâ scripsisse, ubi consilium cogendi omnis generis utiles libros, et per idoneos ministros fuctuosè callidèque custodiendi proponit: cui adnexa sunt qvaedam de Bibliothecis ex Fulvio Ursino, deque Vaticanâ ex Onuphrii schedis: Qvilibellus junctus est ejus de expurg andis haereticorum propriis nominibus, et de Dipthycis, Commentariolis, qui omnes simul editi Tarracone 1587. apud Philipp. Mey in 4 to. Scripsit et Puteanus librum de usu Bibliothecae, et qvidem speciatim Bibliothecae Ambrosinae, Mediol. in 8. 1606. editum, aliumque cui titulus: Auspicia Bibliothecae Lovaniensis An. 1639. in 4 to. De Petri Blanchot ideâ Bibliothecae Universalis jam suprà diximus. Habentur apud Majoragium et Heinsium Orationes hujus argumenti. Extat et hujus generis epistola á P. Bertio scrita, et Catalogo Leidensi addita.

Subjicimus generalibus illis de Bibliothecis Scriptoribus speciales aliqvos, qui scilicet singularium Bibliothecarum Historiam scripserunt. Inter Bibliothecas Christiani orbis principatum obtinet Vaticana, cujus historia à Scriptoribus aliquot tradita est; sed secretiora ejus et MSti codices nunquam patuerunt. Josephus Scaliger, tum in epistolâ ad Gruterum scriptâ, tum in Excerptis illis, quae Fratres Puteani congesserunt, non magnoperè aestimat Bibliothecam Vaticanam, illique praefert Florentinam Parisinam Regiam: quâ de re plenius agit Conringius in Biblioth. Aug. p. 37. 38. 39. Illius opes crevisse dicuntur è spoliis Bibliothecae Electoralis Palatinae: sed alii hoc in dubium vocant, qui existimant, inter Cardinales quosdam direpta fuisse arcaniora ejus Bibliothecae.

MUTIUS PANSA, cujus jam supra mentionem fecimus, Italicâ linguâ librum scripsit, cui titulus: Ragionamenti Della Libraria Vaticana, quô in libro agitur de Origine et renovatione Bibliothecae Vaticanae: ubi et vetus illa fabula recoquitur de Bibliothecae primordiis à D. Petrô institutis, quam operosè refutavit Conringius in libro de Bibliothecâ Augustâ. Qvod ad ipsam Bibliothecam attinet, parum ab Autore illo adfertur, quod memoratu dignum: nam in Digressionibus

Alterum à Vaticanâ locum meritò VINDOBONENSIS BIBLIOTHECA tenet, cujus magna olim fama fuit; et major nunc excitata est à LAMBECIO, laboriosis de illâ Bibliothecâ commentariis. Nam ipse penè Bibliothecam de Bibliothecâ scripsit, ac jam tum prodiit, si rectè memini, Tomus vel 8. vel 9. et vix ad mediam ejus partem pervenit, cum fata ipsius laboribus injecerunt manus. Quousque hactenus Lambecius pervenerit, compendio recitat Spizelius in Dissertatione praeliminari Sacr. Bibl. arcan. §. 13. Prolixus nimis est in Digressionibus, in Delineationibus rerum supervacanearum, in alienis multis ingerendis; quae, ut molem, ita pretium libri citra necessitatem augent. Caeterùm de MStis codicibus multorum autorum longa illic est disquisitio, quae prodesse interdum possunt ad notitias autorum; interdum lectorem ultrà, quàm par est, fatigant.

BIBLIOTHECA OXONIENSIS, sive Bodleana, à primô ejus fundatore ita dicta, magni nominis est, et merito quidem, libris quà impressis quà MStis opulenta. Ejus Historia cum aliis nonnullis hujus Academiae Bibliothecis tradita est ab Antonio Wood lib. 2. de Historiâ et Antiquit atibus Bibliothecae Oxoniensis, p. 45. Ejus Catalogum dedit Thomas Jamcsius geminum, alterum secundum seriem Bibliothecae, alterum secundum seriem rerum dispositum. Sed magnis postea accensionibus locupletata, ultra veteres suos indices excrevit; nam praeter alias Seldeniana Bibliotheca, Orientalibus scriptis et Manuscriptis referta, addita est. Quare novus nunc Anno 1674. prodiit Catalogus in folio â Thomae Hide, Bibliothecario, confectus, novem annorum opus; sed in illô nulli habentur MSti Codices, et praeterea Catalogus tantùm secundum seriem autorum, non secundum seriem materiarum, formatus, ut erat vetus ille Jamesii. Restaret itaque altera haec pars Indicis materialis, qui mole aequaret priorem illum Catalogum; sed tamen magni usus esset. Rectè judicat Bailletus in Praesatione Indicis Bibliothecae Lamonianae:

BIBLIOTHECAE GVELFERBYTANAE Historiam singulari libro persecutus est HERMANNUS CONRINGIUS, ad illustrem Boineburgium seripto, sub titulo Bibliothecae Augustae. Scripserat ad Augustum Ducem Boineburgius, petieratque editionem Catalogi, et ad hoc negotium Hermannum Conringium deposcebat. Hâc occasione inductus libellum hunc ad ipsum misit Conringius, in quô ostendit Bibliothecae illius singularia, ac septem ejus, ut vocat, admiranda, de quibus legi ipse potest. Bis mille in eâ adservantur MSti Codices, et centena sedecim millia aliorum voluminum. Illi è ruderibus Bibliothecae Budensis collecti. Multa admiscentur ad rem Bibliothecariam in universum pertinentia, tam vetera quam recentiora.

Sperare nos Bailletus tom. 2. pag. 251. jubet pleniorem aliquam Regiae Bibliothecae historiam, quae è Bibliotheca Medicéa in Galliam translata primùm crevit, de quô Conring Biblioth. August. pag. 24. Primùm enim novus Catalogus MStorum Codicum conficietur, longè Labbeano plenior et accuratior, atque singulorum exactum rigidumque examen criticum instituetur. Addentur brevia eorum summaria, cum recensione historicâ de cujuscunque MSti codicis fortunâ et conditione. Spondet ille maximum ex hoc labore fructum, cum nullus hactenus illi similis labor ullâ in gente visus fuerit, sive magnitudinem operis, sive excellentiam ejus spectemus. Quod cum ab unô perfici opus non possit, duodecim vel tredecim viris doctrinâ et judicio singulari praeditis totum committetur negotium, ut illi partitis inter se operis agant. In tria illi dispescentur Collegia, quorum unum in Manuscriptis Hebraicis aliisque Orientalibus; alterum in MStis Graecis,

Bibliothecarum aliarum publicarum integrae non prodierunt, quod sciam, historiae, nisi quòd à scriptoribus alia tractantibus [Griechischer Text] inspergantur aliqua, quae ad Historiam liujus vel illius Bibliothecae pertinent. Ita de Bibliothecâ Vaticanâ in Itinerariô suô parte secundâ, capite 10. agit Franciscus Schottus. Est et Onuphrii Panvinii de eâdem Bibliothecâ Fragmentum. Item Antonii Cicarellae de eâdem Bibliothecâ descriptio, quae habetur in vitâ Sixti V. historiae Platinae subnexa, editionis Coloniensis 1662. De Bibliothecâ Regiâ Hispanicâ S. Laurentii extant Balthasaris Corderi Epistolae duae praefixae Cyrilli Alexandrini Homiliae XIX in Jeremiam Prophetam, Antverpiae editae An. 1648. Est et Claudii Clementis ejusdem Bibliothecae descriptio addita ejusdem Museo in 4to, Ann 1635. edito Lugduni. Extat ejusdem Bibliothecae Catalogus scriptorum ineditorum, et Manuscriptorum Alexandri Barvoetii: qui cum rarior sit, Labbeus in Novae suae MStorum Bibliothecae supplemento tertio inseruit, cum aliarum Bibliothecarum Catalogis Manuscriptis. Recudi quoque Maderus cum caeteris curavit Bibliothecae ipsius structuram, ac omnia ornamenta graphicè describit Monconisius Itinerarii sui parte 3. pag. 46. De libris tenuiter judicat Scaliger in Excerptis, pag. 61. Videri quoque de eâ potest Spizelius in Dissertatione praeliminari Sacr. Biblioth. Arcan. §. 14. et Conring. Bibl. Aug. pag. 140. Alexandri Brassicani de Regiâ Budensi Bibliothecâ MStis locupletissimâ, miserè à Turcis direptâ, extat Epistola, praefixa Salviano ab ipsô edito. Sed nuperá Budae recuperatione aliquae ejus reliquiae receptae, quarum Catalogum Pflugius promisit. De Bibliothecâ Florentiná Monconisius Itinerar. part. 2. pag. 480. Idem Ibid. pag. 443. de Bibliothecâ Vaticanâ et pag. 291. de Bibliothecâ Electoris Palatini, ubi de cimeliis et nummis, qui in istâ Bibliothecâ asserventur, Bibliothecâ Mediceâ à Sigismundo Regali, à Sylverio Florentino et Petro Francisco Minozzio epigrammatibus celebrata, qvae Lugduni prodierunt 1673. Privatarum Bibliothecarum historiae, qvod sciam, non extant: referas fortè huc Epistolam Naudaei, quam scripsit, dehortatoriam, de non distrahendâ Bibliothecâ Mazerinianâ, cujus singularia recenset Conring. Bibl. Aug. pag. 118. Extat Collegii Parisiensis Societatis Jesu Bibliothecae Systema, quô traditur Bibliothecae ejus historia, ortus, et incrementum; est dispositio elegantissima, ut ideae loco esse possit Bibliothecam aliquam adornaturo, vel Historiam literariam [Griechischer Text] et per Synopsin consideranti. Certè sola Bibliotheca illum in modum disposita Locorum Communium instar esse possit. Quem in usum Bailletus quoque commendat, tom. 2. pag. 275. qui illic Garnierum ejus Systematis autorem vocat.

CAP. XVIII. DE CATALOGORUM SCRIPTORIBUS.

POst Bibliothecarios scriptores veniunt Catalogorum scriptores, qvorum accuratior notitia ita necessaria est Polyhistori, ut mapparum Geographicarum cognitio peregrinaturo. De eorum utilitate et jucunditate multa Conringius sub initium epistolae de Bibliothecâ Augustâ disserit, qvibus hoc argumentum praecipuè illustratur: et Spizelius Diss. praeliminari Sacr. Biblioth. §. 11. 12. 13.

Vestibulum ante ipsum nobis hîc qvasi Hodegeta et Janus Patulcius excubat PHI LIPP US LABBEUS, vir, qvi in texendis Catalogis totam penè vitam consumpsit. Is Bibliothecam Bibliothecarum, cujus ideam ad calcem novae Bibliothecae Manuscriptorum adjecerat, scripsit, librum olim rarum, Parisiis 1664. in 8. editum, deinde auctiorem Rotomagi, novissimè Anno 1682. Lipsiae in 12. recusu~, editione qvartâ, ut titulus habet, juxta exemplar Rotomagense. Vocat autem Bibliothecam Bibliothecarum, qvod recenseat omnes autores, qvi Catalogos Catologorum ediderunt, et de Bibliothecis, vitis et elogiis scripserunt. Adjecit Bibliothecam nummariam et Mantissam antiqvariae supellectilis, qvae continet autores antiqvarios et nummarios. Huic postremae editioni additus est Seldeni liber exiguus de nummis. Primùm autores omnes confuse ponit, hinc subjicit indices distinctiores eâ serie; Primus repraesentat Autores secundum artes et scientias dispositus: Secundus autores, qvi de libris per nationes distributis scripsere: Tertius enumerat Bibliothecas sodalitatum et collegiorum: Qvartus Miscellaneos de variis argumentis: Qvintus scriptores de homonymis: Sextus Polygraphos enumerat: Septimus recenset nomina et cognomina Bibliopolarum et Typographorum: Octavus agit de Bibliothecis secundum varia cognomina. Adduntur Indices Nominum et Cognominum. Imperfectus ille labor est, et augeri multis modis potest. Illum altero tanto auctioremse editurum Vincentius Placcius jamdudum promisit. Nunc verò Antonius Teissierus, idem scilicet, qvi Elogia Thuanaea cum commentario edidit, auctiorem hunc librum dedit sub titulo Catalogiautorum, qvi librorum Catalogos, Indices, Bibliothecas, Elogia, Vitas, Orationes funebres, scriptis consignarunt, Genevae An. 1686. in 4to. impressum, cui seqventianno aliud auctarium accessit. Ille verò, cum Labbeus autores plusqvam 800. non recenseat, autores plusqvam 2050. et Vitarum et Orationum funebrium scriptores 1200. enumeravit: patriam et professionem, ubi Labbeus omiserat, addidit; ac duos praeterea indices, omissis tantùm injuriis, qvibus ille optimis autoribus insultat.

CONRADUS GESNERUS inter universales et perpetuos Catalogorum Scriptores principatum obtinet, Vir maximis suis laboribus optimè de Rep. literariâ meritus. Fuit enim et vertendo et colligendo omnium diligentissimus. Injurii sunt et ingrati in bonum virum exteri qvidam, qvi ejus scripta passim tr#ducunt

MICHAEL NEANDER, Vir doctissimus, et communis Germaniae Praeceptor, Philippo Melanchthoni coaevus, qvimulta tum in linguis tum in artibus scripsit, in catalogo lucrubrationum suarum Erotematibus linguae Graecae addito promisit Pandectas variorum Autorum et Scriptorum, qvod opus ab illo editum non est. Ipse argumentum illorum hoc recenset: Referuntur primò Bibliothecae insigniores ac instructiores, qva ab initio in mundo fuerunt, et si qvae adhuc hodie maximè celebratae sunt, omneqve genus scriptorum publicatorum, ac in Bibliothecis etiam num ubicunqve terrarum latentium, temporis etiam injuria deperditorum; eorum etiam, qvorum vel nomina solummodo apud veteres reperiuntur. Horum omnium scripta ac libri reseruntur secundum materias ac argumenta, qvae tractarunt secundum artes, scientias, professiones ac faculiates: indicato etiam tempore, quando floruerint: simul etiam, qvando et ubi locorum cujusqve scripta sint excusa: numero qvoqve chartarum in plerisque indicato, quo faciliùs de pretio siat judicium; Censuris etiam doctorum virorum additis, ut sciatur, quo loco cujusque scripta sint habenda, omnibus ordine suoque loco posit is ac distributis, ut in quacunque arte ac quacunque materia scriptorem requiras, mox quaesito loco pro uno innumeros reperias, ut ad hibito judicio potiorem, ac quem seu ipse maxime probes, seu aliis praecipuè probatum fuisse intelligas, postea deligas. Vel ex illa recensione apparet, qva~ praeclaro opere, qvod ipso Gesneriano praestantius fuisset, exciderimus. Rudimentu~ tamen ejus videtur doctissima illa et prolixa Praefatio editioni Erotematum Graecae linguaeposteriori praemissa, ubi per Synopsin et perpetuam dissertationem omnium artium et scientiarum scriptores, qvà antiqvos, qvà sui temporis, recenset. In hac enim, ut ipse autor in titulo promittit, tum multa alia copiosè dicuntur, tumpraecipuè narratio copiosae ac longa instituitur de Bibliothecis vetustis, temporumvaria injuria vastatis et consumptis: de libris deperditis innumeris ac optimis, in omnibus linguis, artibus, disciplinis ac sacultatibus. Commemorantur etiam Bibliothecae, hac etiamnum aetate rara libronum MStorum supellectile in variis orbis terrae locis instr#ctae, ac hoc nomine celebratae: cum indicatione autorum et librorum praecipuoru~ Graecorum et Latinorum, veterum acrecentium, extantium adhuc et publicatorum, distributis

Post Gesnerum non adeò feliciter hanc telam pertexuere nonnulli. BOL. DUANUS, Pastor aliqvis Pomeranus, Bibliothecam librorum, suô tempore editorum, confecit; sed destitutus ad illam rem necessariis subsidiis, habitans qvoque loco incom~odo, et ad notitiam libroru~ sibi comparanda~ non satis apto. E Catalogis Francofurtensibus excerpsit, qvi nonnunqva~ mendaces, et non nisi titulos ostentant. Prae caeteris tamen eminet ejus autoris Bibliotheca Historica, bono ordine digesta, cujus ordinis et digestionis ratio ab ipso autore in Praefatione prolixè proponitur. Rudimentu~ non sanè spernendum notitiae Historicae praebere poterit, qvod suppleri è Bibliothecae Thuanae et Cordesianae Catalogo potest, de qvibus infrà dicetur.

Ejusdem commatis Autor GEORGIUS DRAUDIUS est censendus, cujus extat Bibliotheca classica per omnes Facultates, itidem è Catalogis Francofurtensibus congesta. Solum ille Nomenclatorem, et ne qvidem fide dignum, agit, in qvô reperias nonnulla planè falsa; libros, qvi nunqvam editi, et in ipso conceptu parturientis cerebri suffocati. Inepti sunt, qvi libroru~ Catalogos scribunt è Catalogis. Oculata hîc fides et judicium praesens reqviritur. Laudanda tamen methodus est, quâ utitur: qvam ob causam majori esse usui potest, qvam caeteri indices, etsi accuratiùs instituti.

KONIGII Bibliotheca Vetus et Recens edita est Norimbergae ab Enteris in folio Ann. 1678. Non facile memini, majori apparatu venditatum esse ullum librum, qvam hunc; qvia, ut tit ulus praefert, totius orbis literati opes, ab ipsis incunabilis ad nostra usqvetempora, pollicetur. Sed totus ille liber exiguâ plane industriá congestus, è Catalogis variis undiqvaque et undiqve corrasus. Historia, qvae breviter annectitur, nonnunqvam de viris doctis falsa est: libri affinguntur qvibusdam, de qvibus nunqvam fortè illi cogitarunt: Omnia manca sunt et mutila. Nam de viris celeberrimis, qvi hodiè vivunt, vel nuper desierunt vivere, leviora qvaedam scripta referuntur, praeteritis dignioribus.

MARTINUS LIPENIUS, Scholae Lubecensis Conrector, scriptis qvibusdam in lucem editis clarus, Catalogos librorum in Jurisprudentiâ, Medicinâ, Theologia, Philosophia, congessit, secundum materias distinctos, qv od à multis hactenus desideratun. Libri omnes per intervalla in folio editi, typoque grandiore, unde moles et pretium qvidem librorum augetur, sed com~oditas notandi praetermissa relinqvitur. Reliqvis tamen praestare Biblioth. Philosophica et Theologica videntur Indices Autoru~ Alphabetici adjecti. Utilissimus labor esset, si omnes autores veteres et novos secundu~ materiarum titulos accuratè dispositos haberemus. Sed fieri vix potest, ut in istis argumentis omnibus absolutu~ numeris haberi opus possit: nam [Griechischer Text] novique labores semper hîc locu~ in veniunt.

Haec de scriptoribus universalium Catalogorum dicta sunto. Veniamus

Incipiemus à Gallis, qvae gens, ut prae caeteris ad ostentationem facta est, non omisit hanc qvoque nominis sui gloriam, exemplo Graecorum et Romanorum, apud qvos non defuerunt, qvi gentis suae scriptorum elogium editis libris celebrarint. Valde enim ad existimationem nationis pertinet ingenii gloria, qvae libris et inventis aestimaeur, ut patriae specimina victoriis et factorum historiis. Provincialium Poëtarum Gallorum Historiam Claudius Fauchetus, Vir illustris, recensuit peculiari libro. Nam po#tic# gloria# prae caeteris nationibus, penè in ipsa barbarie, excelluerunt Galli; unde didicerunt et exemplum sumpserunt Itali. Certè apud Gallos singulares ludi poëtici suerunt instituti, qvibus ipse Rex praesidebat, et victores in hoc certamine coronabat. Horum ludorum memoriam ex ipsis Antiqvitatis ruderibus produxit Dominus de Casa nova, Vir illustris et doctissimus, cujus extat singularis de hoc argumento liber, in 4to editus: De qvibus pluribus etiam egimus in Dissertatione nostrâ de Germanicâ Poësi, capite de Galloru~ Poësi. Franciscus Petrarcha, argutissimus Italorum Poe#ta, multum Provincialibus istis debet. Hujus Faucheti Historiam suo libro inseruit ANTONIUS VERDIERIUS, Claudii Verdierii, de qvo nos suprà, Pater. Summâ hiccurâ recensentur libri, Gallico non solum idiomate scripti, sed et Latino à Gallis: qvanqvam parcior in his fuerit, et diligentiorem tractationem labor ille reqvirat. Editus est ille liber, titulo Bibliothecae, Gallicâ linguâ, Lugduni Anno 1585. in folio. Praefatio libripleniùs consilium ejusexponit. Est omnino in pretio habendus; qvanqvam Bailletus multos in illo defectus notet.

FRANCISCUS GRUDAEUS CRUCIMANIUS, ut illum Nicolaus Antonius vocat, sive SIEUR DE LA CROIX DU MAINE, idem argumentum tractavit post Verdierium, cui tamennihil se debere profitetur. Habuit qvidem in animo hic autor vastum opus Bibliothecae universalis condere, ut patet ex Epistolâ ad Regem scriptâ, qvâ ideam proponit perfectae alicujus Bibliothecae, per pluteos suos instar Locorum Communium disponendae; sed methodus ejus est planè [Griechischer Text] , neque certa scientiarum capita seqvitur: titulos enim variè inter se miscet. Habuit qvoque affectos alios libros Bibliothecarios de Gallicis scriptoribus aliisque; sed qvi nunqvam sunt editi, et post mortem ejus distracti fuerunt, teste Ludovico Jacobi in Tractatu suo de Bibliothecis; ubi de Bibliothecis Gallicis agit. Fuit verò inter duos illos controversia, de sublectis sibi per plagium notatis suis: nam uno penè eodemque tempore libri illi prodierunt. Crucimanius tantùm

ANDREAS DU CHESNE, sive QVERCETANUS, scripsit Gallicâ linguâ Bibliothecam Autorum, qvi scripserunt Historiam et Topographiam Franciae secundum ordinem temporum et materiarum. Editus est ille liber in 8vo Parisiis Anno 1627. et, si rectè memini, post illud tempus auctior in lucem venit. Sed apud illum nihil invenias praeter Gallicos autores, et qvidem Historicos et Geographos: Poterit tamen inservire Historiam Gallicam secundum tempora et autores nosse cupientibus.

SORELLUS, Historiographus Regius, Vir doctus, cujus extant multi libelli ab ipso editi, Gallicâ omnes linguá, ut Scientia Universalis, de qvâ infrà dicemus, et alius liber de perfectione hominis, qvi in linguam Germanicam conversus est à Barone de Stubenberg: scripsit librum, cui titulus: La Bibliotheque Françoise, qvo comprehendit Autores, qvi Gallicâ linguâ scripserunt, aut è Latinâ et Graecâ in Gallicam linguam verterunt varios autores. Sed eorum, qvi linguâ Latinâ scripserunt, nulla hîc sit mentio, nec omnium, qvi lingvâ Gallicâ. Praecipuè illos tantum Scriptores recenset, qvi agunt de Eloqventiâ, Philosophiâ morali, Poëtas, Oratores, Grammaticos et Historicos Gallicos. Ita autem versatur in illorum Autorum recensione, ut judicia sua passim interponat. Habuit vero ille in animo, ut ex Bailleto tom. 2. pag. 168. patet, Encyclopaediam aliqvam ex Gallicis tantùm autoribus concinnatam dare, cum sine Graecae Latinaeqve linguae subsidiis ad perfectam rerum cognitionem pervenire nos posse crediderit, qvod vanum ejus merito consilium Bailletus vocat. Ejus characterem describit Patinus epistolâ 45. ubi multa ejus scripta recenset, et pene 20 habere inedita volumina narrat. Caeterùm, qvi inter Gallos de omnibus Autoribus scripserit, nemo hactenus repertus est. In animo hoc habuit Ludovicus

Gallos excipiant Itali; magna apud illos Virorum doctorum semper copia, tum praecipuè, cum evigilarent iterum ex profundô multorum seculorum lethargô. Multae apud illos à praecipuis Viris institutae Academiae et Collegia, de qvibus supra# cap. 14. Singulis Collegiis certae erant leges. Scribuntur à singulis membris libri, qvorum omnium Historiam si haberemus, non parum prodesset ad rem literariam. Solam Lynceorum historiam adornabat Martinus Fogelius, Professor Hamburgensis, vir doctissimus; sed ille im~aturâ morte abreptus ineditum opus reliqvit. Multi è Collegiis illis prodierunt egregii libri, qvorum exigua, et plane nulla, apud nos est notitia. Extant nihilominus particulares singularium urbium Bibliothecae vel Catalogi, qui si conserantur omnes, integrum fortassis aliqvod corpus constituere possint. Nolo in illis recensendis prolixus esse, praesertim cum Labbeus in suâ Bibliothecâ Bibliothecarum et Teissierus plurimos jam tum recensuerint, ubi illorum nomina et librorum tituli legi possunt: nam singularia, qvae in illis moneamus, non habemus. Videndus qvoqve de iis est Bailletus Tom. II. à pag. 138. ad pag. 146. ubi nonnulla virorum doctorum de iis judicia habentur. Facit et Academiarum illarum et Academicorum mentionem Gregorius Letus, in 3. part. Italiae suae regnantis, non qvidem perfectam planè et absolutam, sed tamen, qvod ad nostra tempora spectat, sic satis accuratam. Ipse verò, ut videtur, potiùs aliunde doctus qvam suâ experientiâ omnia scribit, ac pleraque excerpit è notitiis privatis. Neque enim omnia Italiae loca eâ, qvâ fieri debebat, curâ indagavit, in qvibusdam locupletior, in plerisqve strictior

Veniemus ad Hispanos, apud qvos olim exigua fuit scribendorum libroru~ cura, nisi qvod Andreas Schottus in librode Bibliothecis, et claris Hispaniae viris, Francofurti in 4to An. 1608. edito; et Valerius Andreas Taxander in Catalogo clarorum Hispaniae scriptorum, Moguntiae An. 1607. in 4to editô, aliqvam in illô argumentô operam posuerunt, sed minus accuratam. De illis videatur Bailletus tom. 2. pag. 150. 151. 152. Post illos tandem prodiit NICOL AUS ANTONIUS, Hispalensis, JCtus, Ordinis S. Jacobi Eqves, Canonicus, Regiorum negotiorum in urbe et curiâ Romanâ Procurator generalis. Is maximis laboribus congessit, tum è Catalogorum universalium scriptoribus, tum è gentis suae Nomenclatoribus, qvi tamen perpauci sunt et planè non accurati, Bibliothecam, cui titulum facit. Bibliotheca Hispana, sive, Hispanorum, qui usquam unquamve, sive Latinô, sive populari, sive aliâ quâvis linguâ scripto aliquid consignarunt, notitia, his, quae praecesserunt, locupletior et certior, brevia elogia, editorum atque ineditorum librorum Catalogum duabus partibus continens, quarum haecordine quidem rei posterior, conceptu vero prior, duobus Tomis de his agit, qui post annum secularem 1500. usque ad praesentem diem floruere; prodiit Romae, Anno 1672. in folio. Praemissa est luculentissima Praefatio, qvae agit de totô hôc colligendi autores negotiô, exponit sua et aliorum consilia, et qvasi per lancem saturam recenset magnâ diligentiâ autores omnium nationum Bibliothecarios. Liber ille omnes, qvotqvot sunt hujus argumenti, scriptores accuratione et diligentia# vincit; nam et elogia addit, et libros editos adsignatô tempore et loco, unà cum ineditis, sollicitè recenset. Multa enim in illô librô invenias maximè memorabilia, ex ipsis Bibliothecarum recessibus producta. Adjecit Indices, pulcherrimô ordine, secundum disciplinas congestos. Primus est Index cognominum. II. Patriarum. III. Ordinum Ecclesiasticorum. IV. Munerum Ecclesiasticorum. V. Munerum Secularium. VI. Materiarum, qvi caeteris amplior, et in XXIII. Classes dividitur. Liber ille Ideam subministrare potest omnibus in aliis gentibus simile qvippiam tentaturis. Antiqviores Hispaniae scriptores peculiari libro reservavit.

Dolendum est, adeò incuriosos esle in rerum suarum notitiâ Batavos, cum apud illos plurima lucem videant, tam Latinâ qvam Belgicâ linguâ scripta, qvoru~ Catalogum locupletiorem texi, interesset publicè SANDERUS de scriptoribus Flandriae 3. libros, de scriptoribus Gandavensibus alios tres, duos de Brugensibus scripsit. Idem de MStis qvoque egit. Elogia uberiora virorum doctorum sunt in Flandriâ ejus illustratâ, vasto opere. VALERII ANDREAE DESSELII Bibliotheca caeteris omnibus in hoc genere scriptoribus praeferenda est, etsi in multis deficit; ac FRANCISCUS SWERTIUS in Athenis suis Belgicis, qvaedam sibisubrepta qveritur: qvi hoc suo libro de Academiis et Bibliothecis Belgii agit.

Anglica gens Batavis longè fuit negligentior in consignandis ingeniorum monumentis; nihil enim ab illis prodiit, qvod mereatur nominari, cum tamen sint extentqve penè innumera ingeniosissimae gentis in omnibus doctrinis scripta, prodeantque qvotidie, tam Latinâ qvam vernaculâ linguâ, plura. Qvod ad vetera attinet, praeter BALEUM, cujus extant Centuriae Virorum illustrium Anglicorum; et compilatorem ejus PITSEUM, qvi de simili argumento et de iisdem autoribusscripsit, pleraque describendo et interpolando; et qvendam Eduardum LEIGH, qvi populari linguâ de recentioribus autoribus aliqva scripsit; neminem habemus, nisi paucula illa velimus his addere, qvae in Actis Philosophicis habentur. Sed ea tantùm Physica sunt et Mathematica. Baleum pleriqve non bonâ fide in recensione suâ versatum judicant. In Pitseo compilatore multi notantur errores: Burtonus in Graecae linguae historiâ p. 55. impudentem plagiarium nominat. Qvae GEORGIUS LILIUS elogia Anglica scripsit, exigua sunt, et memoratu vix digna. Fuit ille filius Guilhelmi Lilii, qvi teste Burtono p. 56, ut Graecis literis commodiùs operam daret, in Rhodo insulâ qvinqve annos degit. Prodeunt et singulis mensibus Mercurii officinales, qvi defectu aliorum colligi et notari possunt. Extat etiam Catalogus librorum, qvi incendio Londinensi perierunt, ex qvo hunc defectum utcunqve resarcire possumus. Subsidio etiam esse potest ANTONIUS WOOD, qvi in Historiâ Oxoniensi commemorat libros à Professoribus Oxoniensibus, omnibusqve hujus Academiae alumnis, qvi postea ad celebritatem nominis pervenerunt, editos. Catalogus qvoqve Oxoniensis Bibliothecae jungi his potest: Sed nulla tamen in omnibus est plena et ordinata Autorum Anglicorum recensio. Qvi doctorum Scoticae gentis historiam descripsit in Historiâ Ecclesiasticâ Scotiae THOMAS DEMPSTERUS, non satis bonâ fide eâ in re versari existimatur à multis, qvorum judicia collegit Bailletus tom 2. pag. 188. Et sanè hominem fuisse praeferocis et perversi animi, ex iis apparet, qvae de ipso narrat Erythraeus Pinacoth. I. num. 9.

Danorum scripta, sed per catalogum tantùm digesta, breviter consignavit ALBERTUS BARTHOLINUS, cui auctarium accessit à THOMA fratre. Rudes sunt illi labores, qvi per catalogos tantùm ordinati sunt. Meliùs mererentur

Nunc qvoqve Holsatorum, Hamburgensium et Lubecensium scriptorum historiam laudabili profectò conatu molitur JOHANNES MOLLERUS, Flensburgensis, cujus operis designatio habetur in Cimbriae literatae prodromo, qvi Ann. 1687 Slesvvigae editus est. Opus autem ipsi in 4. partes dividetur. I. serie Chronologica exhibebit Elogia fusiora Scriptorum indigenarum. II. elogia Scriptorum exterorum, qvi apud Cimbros inclaruerunt. III. Alphaberico ordine recensebit scriptores minorum meritorum. IV. aliqvot sectionibus complectetur 1. Scriptores anonymos et pseudonymos, 2. Viros doctos, sed nullis libris editis claros, caeteris tamen nihilo inferiores. 3. Indicem exterorum muneribus publicis non admotorum, qvorum monumentis Historia Cimbrica est illustrata. Praemittet V. Prolegomena, quibus continebunturtum Scriptores Historiae particularis literariae, singularum totius orbis nationum, ordine Geographico, qvorum jam numerus octuplo superat Labbeanum et Voglerianum, tum Cimbrorum in rem literariam merita insignia [Griechischer Text] adumbrata. Subjicientur VI. Indices, ex qvibus primus Alphabotico; secundus vero Chronologico ordine nomina scriptorum sistet; tertius Topographicus suis regionibus exteris singulos viros doctos assignabit; qvartus Tacticus autores ratione munerum et scientiarum distinguet: qvintus Realis, sub materiarum classes scripta Cimbrorum revocabit, non generalibus tantùm titulis contentus, sed et partes scientiarum complexus: sextus memorabilia qvaevis continebit. Eâ vero [Griechischer Text] , fide, industriâ, in hoc opere versabitur, ut caeteris in hoc genere scriptoribus palmam facilè praerepturus sit.

Sueci qvoque nuper suas opes in publicum produxerunt, qvorum scripta hactenus ignorata fuerunt. Fuerunt tamen apud illos nonnulla edita, qvae magnam sanè laudem merentur. Prodiit Anno 1680. Holmiae JOHANNIS SCHEFFERI Svecia literata, sive de scriptis et scriptoribus gentis Svecicae liber, cui accedit Appendix de scriptoribus Finnicae gentis, opus posthumum: sed facilè apparet, autoris ultimam manum operi non accessisse. Novi enim Svecos, qvi ipsi hunc vilipenduntlaborem. Qvae praemittitur ad Lectorem, Praefatio, affert non pauca, qvae ad notitiam rei literariae Svecanae pertinent, qveriturque de iniqvitate hujus loci in libris coe~mendis et imprimendis. SIMON STARAVOLSCIUS qvoque illustrium Polonorum Centuriam edidit.

Utinam in Germanâ gente esset, qvi hoc patriae suae pietatis officium praestaret, colligeretque accuratam scriptorum et autorum suae gentis historiam; certè numero vinceremus omnes, non aeqvè dicam pretio. Scribunt enim multi, imò vomunt libros; qvibus ut excuteretur è manu calamus, publicâ autoritate provideri deberet. Hinc contemptus nostrae gentis apud gentes nasutiores, qvae tamen, si rem accuratiùs pensitaveris, multum Germanorum diligentiae debent. Id certè vel ipse livor fatebitur, absque Germanis vix tantos in re literariâ progressus

Vidimus de Bibliothecarum scriptoribus secundum nationes consideratis; locum ab his occupent, qvi agunt de Bibliothecarum scriptoribus respectu certi ordinis. Eorum posset vastus Catalogus texi; sed nolumus operosi esse, cum jam tum illos recensuerit Philippus Labbeus in Bibliotheca Bibliothecarum, Indice tertio, et Teissierius. Legendus est Bailletus tom. 2. à pag. 118. ad pag. 138. Prae caeteris omnibus laudanda est ordinis Jesuitici Bibliotheca, qvae plenè et copiose scripta est post Petrum Ribadeneira, à Philippo Alegambe Bruxellensi, qvae edita est Antverpiae in folio Anno 1653. Prodiit denuò auctior illa Bibliotheca Nathanaelis Sotwelli operâ, ante aliqvot annos Romae: plura de illo libro singularia notavit Bailletus, qvae hîc non repetam. Com~endari qvoque debet Bibliotheca Scriptorum sacri ordinis Cisterciensis, à Carolo de Visch adornata, cujus editio secunda plenior Coloniae Agrippinae 1656. in 4to prodiit. In hac memorabilis omnino est illa Johannis Caramuelis Lobkowitz operum, tam editorum qvam ineditorum, recensio, ab ipso autore consignata, et hîc inserta à pag. 178. ad p. 200. ubi multa occurrunt notatu dignissima. Incredibile est, qvantum autor ille librorum scripserit unus in omni scientiarum genere: in qvibus lecretiora etiam qvaedam, et vulgo non animadversa, et singularia qvaedam cogitata continentur. De caeteris legi Bailletus potest.

Certi nominis scriptores, nescio qva minutâ diligentiâ, in unum corpus collecti à multis. In Graecorum Historiâ tum Johannes Meursius, tum Leo Allatius diligentes fuerunt. Ille de Alypiis, Antigonis, Aristoxenis, Philostratis, Ptolemaeis, Pythagoris scripsit: hic de Simeonibus, Psellis, Philonibus, Nicétis, Methodiis, et Georgiis: qvi ultimus liber in corpore Bizantinae Historiae Georgii Acropolitae additur, continetque multa memorabilia de libris ab iis autoribus scriptis,

Inter Catalogorum particularium scriptores recensendi et hi sunt, qvi de scriptoribus, respectu ad scientias habito, scripserunt. Inter eos primô locô numerabimus ISRAELEM SPACHIUM. Ejus extat Nomenclator scriptorum Philosophicorum atque Philologicorum, qvo habetur succincta recensio eorum, qvi Philosophiam omnesque ejus partes qvôvis tempore aut idiomate usque ad annu~ 1597. descripserunt et illustrarunt, methodo secundum locos com~unes ipsius Philosophiae institutâ, cum duplici indice, unô rerum alterô autorum, collectus et digestus Laudanda est viri hujus industria, qvam in seqventibus temporibus adhibuit nemo. Ordo secundum Philosophiae partes com~odus est, et magni usus. Idem autor scripsit et Nomenclatorem Medicum, simili ratione digestum; qvi rudimentum praebuit illis, qvi posteà majores de re Medicâ Catalogos scripserunt.

GERHARDI JOHANNIS VOSSII indefessa diligentia in his argumentis praeferri omnibus debet. Extant ejus opera de Historicis Graecis et Latinis, nunc mendosè recusa, qvem diligenter exscripsit Martinus Zeilerus, qvi secundum Alphabeti ordinem autores disposuit, et aliqva de recentioribus historicis addidit. Supplementa Vossiana scripsit Malincrotius, qvi praetermissos à Vossio Historicos Graecos singulari dissertatione adjecit: sed in alterâ editione Vossii pleraque qvae notaverat Malincrotius, addita fuerunt. Scripsit et supplementum Hallervordius, et novissimè Christophorus Sandius, libellô in Bataviâ editô in 12. Reinesius qvoque supplementa ad historicos Graecos molitus est, ut tradit Rupertus in Epistolis Richterianis, pag. 424. Testis qvoque est Sarravius in epistolis pag. 267. Ludovicum Jacobi tale supplementum scripsisse: nam in epistolâ ad Isaacum Vossium scribit, se ipsi partem eorum transmississe, et nunc reliqva, qvae ad Historicos Graecos spectent, transmittere; librum enim ad umbilicum vergere: Sed nihil eorum publicè comparuit. Idem Vossius de Poëtis Graecis et Latinis libellum edidit, sed ad recentiores se non demittit; editus est Amstelodami Anno 1654. in 4to. Poëtas recentiorum temporum Gyraldus Dialogis duobus persecutus est. De scientiis Mathematicis ac autoribus veteribus et recentioribus idem Vossius scripsit. Voluit scribere de scientiis et artibus, cujus [Griechischer Text] est liber de 4. artibus popularibus. Qvae, ut omnia doctissima sunt, ita optandum fuisset, ultimam iis accessisse manum. Non pauca praetervidit: recentiorum illi et exoticorum cura parcior, qvae verò ab illô scripta memorantur, sollicitè satis examinantur.

Astrologorum Elenchum specialem et secundum Chronologiam institutum dedit Ricciolus in Almagestô suô novô. Qvi perfectas singularum Facultatum et scientiarum Bibliothecas et Catalogos scripserint, non habemus: qvanqvam multi qvidpiam tentarint penè in omnibus disciplinarum generibus. Qvod ad Theologiam

JCtorum libros qvi in ordinem redegerit accuratum, ab ipsâ Jurisprudentiae [Griechischer Text] nullum habemus. Sunt qvidem, qvi vitas nonnullorum descripserunt, et libros qvoque recensent, ut Baldus, Rutilius, Pancerollus, Fichardus, Bechtholdus, qvi secundum materias juris autores disposuit, qvibus ultimò Martini Lipenii Bibl. Juridica Realis accessit; sed nondum satis factum est huic negotio. Bibliothecam universalem Juridicam molitur CASPARUS THURMANNUS, qvi multâ cum curâ et industriâ hoc in argumento versatus est: nam secundum materias et partes Juris generaliores eam instruet: Bibliothecam processualem, criminalem, testamentariam, contractuum etc. singularibus voluminibus comprehendet, in qvibus ordinem rerum seqvetur. Qvi, si aliqvando prodierit, liber omnium superabit labores. Promisit et Cornelius à Beughem Bibliothecam Universalem Juridicam, sed recentiorum scriptorum, cujus ille specimen dedit, publicata hoc anno Bibliographiâ Juridicâ et Politicâ, qvo continentur JCti et Politici, qvi ab anno 51. usque ad annum 78. in omnibus linguis scripserunt. Prodiit Amstelodami Anno 78. in 120. dispositus est secundum autores liber; huncille laborem per seqventia tempora continuabit, et aliqvâ parte juvabitur res Bibliothecaria hujus viri studiô, si aliqvando in lucem producet, qvos editioni se paratos habere libros scribit. Habebimus ab illo B#bliographiam Universalem omnium Facultatum et artium, Bibliothecam Belgicam omnium scriptorum, qvi unqvam prodierunt in Belgio, Bibliothecam materiarum universalem, Bibliothecam Mathematicam, Historicam, et Chronologiam, Bibliothecam Chalcographicam orbis imperantis et literati, et praeterea plurima alia. Videatur Syllabus libro ejus praefixus.

Medicorum scriptorum itidem accuratum Catalogum non habemus De vitis antiqvorum Medicorum in animo habebat scribere Clarissimus vir Johannes Heinricus Meibomius, et eandem telam texere dicitur Aegidius Menagius. Meibomii liber apud filium ejus, Profeslorem Helmstadiensem, Virum Clarissimum,

Catalogi Bibliothecarum publicarum aliqvot publicati sunt, ut Bibliothecae Oxoniensis, de qvâ suprà. In Belgiô qvoque prodierunt Bibliothecarum qvarundam Catalogi, ut Ultrajectinae, qvi in folio editus est, et Lugdunensis, qvi in qvarto; qvales vix haberi possunt in Bibliopoliis. In hoc MSta Orientalia enumerantur. In Germaniâ extat Catalogus Bavaricae et Augustanae, qvi rariores sunt. Catalogi Augustanae Bibliothecae non nisi centum exemplaria impressa sunt. In illa Bibliothecâ latent multi MSti Codices, adhuc inediti, qvorum non pauci prodierunt, curante Marco Velsero, ejus Reip. Duumviro, cujus magna apud eruditos est celebritas. De his et Bavaricis Monachii ac Ingolstadiae Bibliothecis videatur Bailletus tom. 2. pag. 243. 244. 245. De Vindobonensi Bibliothecâ Lambecius non Catalogos, sed commentarios scripsit. Gvelferbytanus Catalogus ut ederetur, ursit olim Boineburgius, sed frustra; cujus causas tradit Conringius in Epistolâ de Bibliothecâ Augustâ, ubi multa de Catalogis Bibliothecae ipsius Principis manu, singulari planè curâ et indultriâ, conscriptis. Non memini plures unqvam prodiisse publicarum Bibliothecarum Catalogos. Prodierunt qvidem Excerpta Catalogorum de MStis Codicibus, à Bibliothecariis vel aliis autoribus publicata. Habemus à Thomasino editos Catalogos MStorum, qvi reperiuntur in Bibliothecis Patavinis,

Haec de publicis Bibliothecis earumque Catalogis in hâc summariâ recensione sufficiant. Venimus ad Bibliothecas privatas: Earum Catalogi plures sunt, qvam ut recenseri possint, neque omnes ad manus meas pervenerunt: ex iis tamen celebriores primùm enarrabo, reliqvos qvasi per lancem saturam exhibiturus. Praecipuus inter illos est Catalogus Bibliothecae Cordesianae, qvam instituerat Johannes Cordesius, Canonicus Ecclesiae Lemovicensis, qvi omnes suas opes, et qvicqvid corradere poterat, in Bibliothecam hanc impenderat, vir doctissimus et humanissimus; cujus plenius elogium descripsit Gabriel Naudaeus, qvi Bibliothecae hujus Catalogum ipse confecit, et accurato ordine digessit autores, secundum materias et formam librorum illos dispescens. Praecipuè hic commendari Catalogus debet ob insignem Historicorum, praesertim exoticorum, copiam, qvorum rarior apud nos est notitia; editus est Parisiis in 4to, An. 1643. Hinc commendo Catalogum Bibliothecae Thuanae, cujus jam suprà cap. 5. facta mentio est; et mirificé mihi placet ordo: non enim contentus summis tantum capitibus autor sub specialibus titulis locavit autores, ut statim occurrant, qvi de eodem argumento scripserunt, qvod Locorum Communium instar esse potest: et hujus ideam, notante Bailleto, Draudio debet. Additi qvoque sunt MSti Codices, tam antiqvi qvam recentiores. Qvâ diligentiâ Bibliotheca haec composita sit, Praefatio ejus libri docebit. Addendus qvoque melioribus Catalogis est Raphaëlis Tricheti du Fresne Bibliothecae Catalogus Paris. 1662. in 4to. editus, ob librorum raritatem et selectum praecipuè commendandus. Observavi in illo Catalogo scriptores frustra in aliis qvaesitos. Sed infinita sunt in illo menda Typographica. Theologorum JCtorum Medicorum parcior hîc numerus, sed in omni historiâ, antiqvitate, varia literaturâ, rebus naturalibus, libris qvorum nomina nunqvam penè audita instructissimus ille est, libri interdum non conveniente loco positi Bibliothecae ipsa Regiae accessit pretio 24000. librarum Gallicarum vendita, postqvam ab alio 33000. libras oblatas vidua recusavisset. Anni impressionis diligenter notati magnum habent

Qvi jam seqvuntur Catalogi, sine ordine nobis recensebuntur. Plerique illorum formati sunt de Bibliothecis, qvae publicè per auctionem distracti sunt; eorum magnus est numerus, seligendi tamen sunt meliores de Bibliothecis, qvas possederunt Viri celebres, Scaliger, Salmasius, Heinsius et alii, si haberi possunt. Ex inspectione enim talis catalogi statim patet Viri industria et judicium in bonorum autorum selectu instituendo. Deinde vel eam ob causam asservandi sunt catalogi isti, ut sciamus, ubi lateant Autores, qvos Viri illi manu suâ notarint. Saepe enim notulae optimis autoribus â Viris istis in margine adjectae, multum lucis ad autorum sensum adferunt. Hinc in Bataviâ tales libri Scaligeri, Salmasii, aut alterius Viri docti manu notati, magno pretio coemuntur. In Amstelodamensi Bibliothecâ habentur Baronii Annales, manu Davidis Blondelli notati, qvos Resp. illa magnis sumptibus emit; Qvae notae, si rectè memini, nuper sunt publicatae. Vidi ipse olim in Bibliopolio Sansonii Geographiam sacram Capelli cum ejusdem Blondelli notis MStis. Bibliothecae Scriverianae Catalogus, qvi Amstelodami Ann 1663 in 4to prodiit, exqvisitissimus est: constat enim selectissimis omnium facultatum et artium autoribus. Scavenianae Bibliothecae Catalogus, qvi Hafniae prodiit, itidem commendandus est; ut et Mulenianae. Scaveniana Bibliotheca Regiae accessit, Muleniana Academicae: Hujus catalogum cum Praefatione et Oratione edidit Bartholinus, Hafniae 1670. ubi multos Catalogos recenset. Optimi autores Graecae et Latinae linguae, optimaeqve ejus editiones habentur in catalogo Pauli Junii, qvi publicatus est Lugduni Batav. 1670. Com~endo ideo hunc catalogum, quod tantùm autoribus illis constet, et paucos alios admistos habeat. Si qvi Chimicorum, Theosophicorum, Mysticorum, imò et fanaticorum qvoqve scriptorum acervum velit, is inveniet in catalogo librorum Serrarii et Bahnsii, qvi prodiit Amstelodami 1670. Non vacat nunc omnes recensere catalogos. In solâ Bataviâ penè integram Catalogorum Bibliothecam reperies, qvos omnes coacervare, superstitiosa esset diligentia et crambe millies cocta. Ad id tamen prodest catalogoru~ multitudo, ut in vastâ aliqvâ sylvâ deprehendantur nonnunqvam aliqva, qvae vel in instructissimis Bibliothecis non habentur. An. 1682 Nicolai Heinsii Bibliothecae catalogus prodiit, Viris doctis in pretio habendus, ob exqvisitos, qvi illic recensentur, libros, tam editos qvam ineditos et MStos, acmanibus Scaligeri, Salmasii aliorumqve Criticorum notatos: Cui jungi potest Bibliothecae Goësianae catalogus Anno 1687 Leidae editus; in quo non rariorum tantùm librorum, sed et magnus nummorum apparatus est. Notariqvoqve possunt et comparari, ubi incideris in illos, Calixti, Reineccii, Pawii, Gothofredi JCti etc Catalogi. Adriani Pavven Catalogus Hagae Comitis Anno. 1654 et ibidem Anno 1656 editus: in qvo multitudo librorum cum selectu certat.

Etiam Catalogi officinales non spernendi, ut Catalogus Bibliopolii Elzeveriani, qvi Amstelodami prodiit Anno 1681, in qvo multi exotici autores. Sunt et ab aliis Typographis et Bibliopolis alii publicati catalogi, in qvibus recensendis non ero prolixus. Ii qvoqve, qvi libros impresserunt, typographi certos consignare librorum à se editorum catalogos solent. Extant Catalogi librorum, qvi à proelo Manuciorum, Stephanorum, Plantinorum, Morelli, Cramoisii etc. prodierunt.

Sunt praeterea, qvi certi temporis Bibliothecas scripserunt, qvo referendus est Leo Allatius in apibus urbanis, librô, qvô describit Viros eruditos, Romae tempore Urbani viventes, et eorum scripta recenset. Pertinent et huc Ephemeridum scriptores apud variasnationes, de qvibus suprà diximus. Sunt, qui suorum librorum Catalogos scripserunt, ut Campanella, Gaddius, Cardanus aliiqve.

Sunt, qvi laborem susceperunt colligendi libros qvoscunqve rariores, sine te mpore certo et ordine, prout se inter peregrinandum vel in Bibliothecis obtulerunt. Aliud institutum fuit Johannis Cinelli, qvi ex consilio Viri illustris Magliabechi congerere coepit libellos et schedas singulares, in qvibus nonnulla rariora continentur, varii argumenti, qvorum facilis aliàs jactura est. Ejus specimen unum prodiit Florentiae 1677 in 8vo, sub titulo, Della Bibliotheca Volante, qvi titulus ingeniosus est, per qvem intelligit minutos et hinc illinc errantes libros. Continuavit illum laborem seqventibus temporibus Cinellus. Non est spernenda haec opera, nec nullius usus: Saepè enim excidunt è memoria eruditorum, pereuntque vulgò non animadversa. Velim tamen de contentis et summariis librorum accuratiùs egisset. Retulit et illic nonnullas disputationes de materiis rarioribus, in Germaniae Academiis scriptas. Referri huc qvòqve debent Catalogi Francofurtensessemestres, sed qvi multis imaginariis titulis referti; Mercurii Anglorum, Gallorum et Belgarum menstrui. Qvod optimum certè inventum est ad librorum notitiam parandam: Tales ego Mercurios institui velim in praecipuis Europae urbibus et Academiis, in qvibus libri non tantùm editi re censeantur, sed omnia nova, vel inventa vel cogitata, in re literariâ: Eorum enim collectio vehementer prodesset ad omnis doctrinae incrementum.

CAP. XIX. DE VITARUM SCRIPTORIBUS.

PRaecipuam Historiae literariae partem Vitarum Scriptores constituunt: Cum enim duplex proficiendi in literis via sit, altera per praecepta, altera per exempla; haec posterior priori praeferenda omnino est, qvo magis ipse usus in rem praesentem deducit. Prout enim incidimus in vitam vel Philosophi, vel JCti, vel Medici, vel Politici; ita multa discimus, qvae ad scientias illas spectant, è [Griechischer Text] illo [Griechischer Text] , singularia, de qvibus nunqvam cogitarunt, qvi praecepta tantùm proponunt. Ex illis arcana qvaedam colligi possunt, qvae non scientiam tantùm, sed et prudentiam hominis literati augent. Ut enim in Vitâ Civili, ita qvoqve in vitâ hominis literati, prudentiâ qvâdam opus est in omni negotio. Conversationis sanè eruditae ratio è vitis Virorum doctorum formari qvam maximè potest: Qvam ob causam ego vitas Virorum doctorum et illustrium, qvi vel ad literas vel ad Rempublicam adhibentur, non superficiariâ aliqvâ et jejunâ operâ, sed qvam plenissimè, describi velim, ut vel ipsa [Griechischer Text] in his mihi placeat. Nam vel ex minimis rerum circumstantiis aliqva, qvae in usum tuum erunt, capies. Non placet sententia Maresii, qvi lib. 2. Epist. 5. in Historicis minimorum recensionem indulget, in Vitarum scriptione illam

Fuere jam tum apud antiqvos, qvi in hoc genere laudabilem opera~ posuere; qvorum pauci adnostra tempora pervenerunt. Philosophorum vitas aliqvi, aliqvi dogmata. aliqui cum vitis simul dogmata scripsere: ac fuere plures saepe, qvi unius Philosophi Historiam tradidere. Ita Gellius Noct. Atticar. lib. 14. cap 3. multos nominat, qvi de Xenophontis Platonisque vitâ et moribus exquisitissimè scripserunt. Justinus Matyr in [Griechischer Text] scriptores Pythagoricae vitae et Historiae citat. Philo Byblius Grammaticus triginta libros [Griechischer Text] , de urbibus, et quos earum quaeque celebres genuerit, teste Suida, de quo Jonssius Histor. Philos. lib. 3. cap. 7. qvi, si hodie extarent, illo judice, multis jam rixis de patria virorum illustrium facile remedium foret. Plures è veteribus Biographis,

Primo hîc loco à nobis ponetur VITA PEIRESCII à GASSENDO scripta. Magnâ diligentiâ conscriptus est liber iste, continetqve varia memorabilia antiqvaria, philologica, Physica, Politica, qvasi per cumulum congesta. Dum enim perseqvitur omnes viri istius labores, occasione istâ ad multa curiosa,

JOHANNISVINCENTIIPINELLIVITA, scripta est per Paulum Gvaldum Patricium Vicetinum. Fuit vero Pinellus Patricius Genuensis, Vir maximi nominis, Philologus, Polyhistor eximius, magnorum in literas et literatos meritorum, qvos fovit, ornavit, ope consilioqve juvit. Continentur in ejus vitae descriptione multa memorabilia et rara. Magnam habuit Vir ille supellectilem antiqvariam, ut propemodum factus fuerit ad rem librariam et literariam. Multa sunt in illo libro arcana de parandis libris et MStis. Multa habuit Vir ille instrumenta publica et collectanea, qvae ad statum Venetorum spectabant. Qvare post mortem Pinelli [nam vivebat Patavii] Senatus Venetus manum injecit MStis Politicis, arcana status sui continentibus, Bibliothecaeque suae publicae addixit, ne in manus peregrinas devenirent. Prodiit Vita haec Augustae Vindelicorum in 4to Anno 1607, postea recusa est in Angliâ, curante Gulielmo Bathesio, inter caeteras Virorum aliqvot illustrium vitas, pag. 314. Qvod opus Londini prodiit Ann 1681, et praeter Pinelli hanc vitam, Budaei, Hugonis Grotii, Pithaei, Camdeni, Walaei, Petavii, Sirmondi, Petri Molinaei, Henrici Valesit, Jacobi Usserii, Armachani aliorumqve continet.

VITA PAULI SARPII à Patre Fulgentio scripta hîc nominari meretur. Qvantus Vir Paulus Sarpius fuerit, non ignotum esse potest illis, qvi interiorem rei literariae notitiam habent. Fuit ille sacri ordinis homo, Monachus, Minorita, sed summi ingenii. Ejus extat Historia Concilii Tridentini, magnâ prudentiâ et ingenuitate scripta, sub nomine Suavis Polani qvaminter absolutissima historiae specimina numorat Guido Patinus Epist. 170. Totum Reip. Venetae statum moderatus fuit consiliis suis. Vindicavit jura ejus adversus Pontificem, qvâ de causâ summe invisus fuit Pontificiis, et in mortem ejus aliqvoties conspiratum, ut sicariorum manibus per vim vix extorqueretur. Illum enim omnibus haereticis pejorem habuerunt, ut qvi arcanorum Pontificii status proditor erat. Spargebatur de ipso fama, qvod abitum ad Reformatos meditaretur, qvae non omnino de nihilo est: scio enim superesse epistolas manu ejus scriptas, ad Isaacum Casaubonum, qvibus sollicitat ipsum de gratiâ Regis Angliae sibi conciliandâ; si

VITA PETRIPUTEANI à RIGALTIO scripta, multa habet praeclara. Magna fuit Puteanoru~ olim celebritas. Illi sunt, per qvos Excerpta Scaligeriana congesta sunt. Petrus Puteanus fuit Regi Galliae à consiliis et Bibliothecis. Qvi ejus vitam descripsit Rigaltius, ad multa respexit, tum quae ad rem literaria~ spectant, tum qvae ad res civiles; quanquam intimioribus adeò consiliis admotus ille non fuerit. Non fuit tamenfacilè illo peritior Juris publici Gallicani aliorumque Statuu~. Praecipuè magna ejus cura fuit in colligendis actis publicis. Gallica sola quinquaginta vastis libris collegit, quoru~ titulos hic recenset Rigaltius, unde exemplu~ capere Politicus possit, qvid ipsi agendum sit in scriptis talibus colligendis. Si qvis enim illo modo disposita habeat Imperii Romani Principum jura, qvantum ille thesaurum possideret! Maturè itaqve, atqve adeò ab ipsâ juventute instituendi sunt tales libri Politices Studioso, in qvos velacta ipsa referat, vel si haberi non possunt, ex ipsis potiora excerpat. Pinellus, de qvô suprà mentionem fecimus, Status Veneti arcana penetravit: Puteanus noster Gallicana. Ita omnium aliorum statuu~ res et jura exqviri possunt, si quis cum curâ illud agat. Ille labor praecipuè in Germanis Conringium exercuit, quibus ille initiis, vel ipso non diffitente, tantam sibi experientiam et prudentiam conciliavit. Recusa est hujus vitae historia, inveniturque inter caeteros Vitarum scriptores à Bathesio collectos p. 660.

VITA DUCIS VALENTINI descripta est à Thomaso Thomasi linguâ Italicâ, editaqve Anno 1655, Claramontii in 4to. Panditur hîc scelerum et nequitiarum officina: continentur enim in hôc librô omnes illae fraudes et artes, qvibus usus est Caesar Borgias, Dux Valentinus, Alexandri VI Pontificis patris nequior filius, homo astutissimus et tyrannicus, ad imperium Galliae Cisalpinae sibi parandum, quo tamen ille consilio excidit, fatis obstantibus. Hujus Principis ideam Machiavellus descripsit. Liber enim ejus de Principe eo sine scriptus, ut hoc exemplo illum depingeret omnibusque ob oculos poneret. Prodiit et in Gallicam linguam conversus ille liber ante novem annos, editus in Batavis in 120. Inspicere et in malorum hominum vitas, tanqvam in speculum, possumus: non ut discamus ab illis fraudes; sed ut evitare illas sciamus, ne planè simus in technis illis hospites. Videas hîc machinationes machinationibus, dolos dolis oppositos, et variè inter se mistos pro scopô obtinendô. Hoc legenti jucundum erit, characteres causarum et ingeniorum nosse, unde regulas sibi qvisqve suas pro prudentiâ formare poterit, et vitae rationes subducere, qvi in aulâ consiliis praeest, et aliorum evertere dolos, qvi res novas moliuntur, et tyrannidem affectant. Sunt qvidam, qvi malorum hominum vitas non putant scribendas, eoque nomine reprehendunt Tacitum, quod narrando facta malorum Principum parum absit à docente: cum bonorum exempla non solum cognitione boni nos instruant, sed etiam ad imitandum excitent. Verùm cum major hominum pars mala sit, etiam eorum ingenium nosse debent boni.

VITAM HENRICI VII, REGIS ANGLIAE à Bacone Verulamio scriptam, priori subjungimus. Ut enim pessimi tyranni vitam descriptam dedimus sub personâ Caesaris Borgiae, ita optimi Principis historiam [Griechischer Text] libro complexus est Verulamius; qvam ideo seribendam suscepit, ut responderet calumniatoribussuis, qui scholae illum et contemplationibus aptiorem existimabant, qvàm rebus gerendis, ac ut singularem etiam in his peritiam ostenderet. Plenum hoc omnis civilis et architectonicae artis opus; qvô interiora tum regni ipsius Angliae, tum omnis in universum prudentiae continentur. Invenies hîc pacis et belli artes, in praxin ipsam deductas: nam è typo illô [Griechischer Text] plus intelligitur, qvàm ex infinitis praeceptis. Maximi facit hunc librum passim in scriptis suis Boclerus, omnibusque commendat, ut sanè commendari hi libri omnibus debent, in qvibus quisque describitur, qualis in imperio fuerit, et qualis interior ac familiarior vita. Nam [Griechischer Text] et [Griechischer Text] hîc utrumque spectandum est.

VITA PHILIPPI MELANCHTHONIS scripta à Joachimo Camerario, in re Ecclesiasticâ et literariâ non exigui momenti est. Qvantus Vir fuerit Philippus Melanchthon, nemo ignorat; pluris sanè aestimandus, qvam vulgò fit. Primus ille in Germaniâ disciplinarum omnium et purioris Theologiae cum Luthero restitutor, nullum eruditionis genus intactum reliqvit, ut in singulis habitare,

Ad res illorum temporum sacras et literarias pleniùs noscendas omnino JOHANNIS REUCHLINI, Phorcensis Legg. D. qui se Capnionem vocabat, quique Melanchthonis Praeceptor fuit, VITA pertinet. Ille enim, excitatis Hebraicis et Graecis literis, adversus rabiosam Monachorum pertinaciam et Judaeorum quorundam perfidiam januam aperire elegantioribus et purioribus studiis visus est. Ab hoc quasi aurora eruditionis illucescere coepit, unde potiùs à luce Phosphorus, quam à fumo Capnio dicendus. Ejus vitam Georgius Pflugerus, Joannes Murmelius, Paulus Merula, scripsisse dicuntur Teissiero, quos tamen non vidi. Strictim enarravit Melchior Adami: sed nunc plenissimam et uberrimam dedit Joannes Henricus Majus, itidem Phorcensis, et in Gymnasio Durlacensi Profess. P. et in templo primario Pastor: qui primum orationem inauguralem de eo habuit, sed postea prolixis et utilissimis notis illustravit, optimè de cive suo bonisque literis meritus. Editus est liber Durlaci Anno 1687. in 8. ac multa memorabilia continet.

VITA JOHANNIS LOTICHII SECUNDI per Johannem Hagium scripta, non pauca erudita continet. Fuit Phoenix Poëtarum Germaniae Lotichius, omnibus exteris si non superior, certè aequalis. Hujus tamen vel ipsis Germanis penè ignotum nomen est: exteri nullam ejus mentionem faciunt. J. C. Scaliger, cum censuram Poëtarum Germanorum instituit in Hypercriticô suô, ne verbulum qvidem de hôc nostrô, qui tamen omnibus caeteris erat anteferendus. Mi a in illo suavitas et concinnitas carminis, et vix imitabilis, ut mihi superare interdum ipsu~ Ovidium, ac Virgilianam in Eclogis suavitatem unus exprimere videatur. Multa

Non satis pro dignitate viri judicavit Thuanus, qui illi Eobanum Hessum proponit; qvo ille non solùm, sed et omnibus caeteris est superior: Qvod ostendit cognatus ejus Johannes Petrus Lotichius in Promulside Criticâ, sive censurâ super Poëtisnovantiquis, Francofurti Anno 1645. editâ: ubi multis argumentis ostendit, non Eobano tantum Hesso, sed et caeteris omnibus superiorem esse Lotichiu~ Secundum. Qvâ in re, etsi nihil à vero alienum dixit, non deerunt tamen, qui vel immodestiam, vel affectum ejus nimium, hic reprehendant. Videndum etiam est Lipsii de Lotichio elogium, quod legitur tom. 2. operump. 74. lit. B. Illud singulare in hoc viro et propemodu~ divinum est, ac plus quam Poëticum [Griechischer Text] arguit, quod in Elegia 4. libr. 2. ad Joachimum Camerarium scriptâ tristissima obsidionis et expugnationis Magdeburgensis fata integro seculo praedixerit. Res omnino notatu digna, acelegia illa pulcherrima est. Haec ille aurea carmina, quod mireris, inter armorum strepitus ipse miles scribebat.

CHRISTOPHORI FORSTNERI VITAM, vel potius Elogium, scripsit Bo~#lerus. Dignus certè tanto viro Panegyristes. Nam non tantùm in elegantissimissuis in Tacitum com~entariis, quantus vir fuerit, ostendit; sed et in luce ipsâ atque actione prudentiam suam declaravit. Malignè de tanto viro judicat Amelot de Hussaje in judiciis de Taciti commentatoribus, quae Moralibus suispraemisit, cum dicit, familiari illo in Germanos convicio Forstneri Commentarium nihil esse, nisi locos communes, exempla malè saepe adduci, neque quicquam conferre ad politicam. Longè sanius Bo~cleri de eo judicium est, peritioris in isto negotio arbitri, quam est iste Amelotius. Ex hâc ejus vitâ unum hoc memorabile de Thomâ Campanellâ hîc adducam. Non praetereundum est, inquit Bo~clerus, quod in Italia, cum Campanellam inviseret, ei usu venit. Tenebatur ille in custodia, nec ad videndum nisicustodibus arbitris quisquam admittebatur. Plures unà accesserant, et de more aevi libellos colligendis illustribus nominibus destinatos Campanellae in cubiculo tradi jusserant. Postquam inscripserat is, quae voluit, admissos contemplatus, sine haesitatione Forstnerum nunquam antea visum nomine compellavit, manuque prehensum de futuris honoribus et quibusdam

WALLENSTEINII VITA à GUALDO scripta lingua Italica, et postea in Latinam conversa à Josua Arndio, ejusque notis politicis illustrata, multa continet praeter historiam, quae ad officium Ducis bellici pertinent. BEMBI Cardinalis et CONTARENI VITA à JOHANNE CASA scripta, praeter singularem latinae linguae nitorem, quâ ejus monumenta latina commendantur, multa ad rem literariam et civilem pertinentia tradit. ANTONIAE MARIAE GRATIANI libri de Casibus Virorum illustrium et de Vitá Commendoni ad res civiles commendari debent, quorum singularis etiam in linguâ latiná nitor est.

Multa possent de vitis singularibus, quos autores certi scripsere, dici; sed omnes illas recensere et operosum nimis esset et supervacuum: sufficiet potiores aliquas notasse. Si quis nomina aliorum, qui vitas scripserunt, nosse velit, adeat Bibliothecam Thuanam, Cordesianam, et Teissierii Indicem. Seqvuntur jam illi, qui vitas multorum autorum scripserunt, uno volumine comprehensas, qui plerumque in Elogiis subsistunt, et rarò ad specialia descendunt. Habemus collectas à Joh. Jacobo Boissardo vitas virorum illustrium cum iconibus, qui liber editus est qvatuor partibus Francof An. 1597. Imagines adjecit Theodorus de Bry. Breviter omnia et satis nervosè inde excerpsit Melchior Adami, ut carere, quantum ad Germanos, hóc Boissardô possint, qvi Melchioris Adami vitas habent; nisi quis iconibus delectetur, quae tamen planè nonsunt ad vivum factae.

MARTINUS HANCKIUS scripsit libros duos de Romanaru~ rerum Scriptoribus, tam veteribus quam novis; atque ita ordinavit, ut primò vitam recenseat, secundòscripta, tertiò judicia variorum autoru~. Idem de Byzantinaru~ rerum scriptoribus librum eâdem methodô confecit, Lipsiae editum Ann. 1677. Multa quidem debet Vossio; sed labor tamen non inutilis est, cum sic ordinatè procedat, et varia tamen alia misceat. Indices adjecti secundum seriem temporum et nominum.

JOHANNES IMPERIALIS scripsit Muleum Historicum et Physicum, sive Elogia Virorum literis illustrium in 4to Venetiis apud Juntas 1640 impresla. Bonus ille liber est; multa continet de viris doctis memorabilia, quoru~ Elogia non solùm descripsit, sed et singularia saepe im~iscet. Alioquin Elogiorum Scriptores non tam plenam sidem merentur, quam vitarum scriptores: aliquid hîc interdum affectibus datur; sed si citra partium studium scripta sint, breviter et velut in typô characterem viri literati ob oculum ponunt.

LAURENTIUS CRASSUS scripsit Elogia hominum literatorum Italicâ linguâ in 4to. Editus ille liber Venetiis est, duabus partibus 1668. in 4. continetque varios per orbem terrarum literatos, de quibus ille interdum nonnulla refert, quae alibi non facilè invenias. Nescio tamen, an sincerá omnia fide: credo

GALEAZIUS GUALDUS PRIORATUS scripsit linguâ Italicâ librum cui titulus: Scena d'buomini illustri d Italia, qui editus est Venetiis 1659. in 4to quô continentur varii viri illustres ex Italicâ gente, et doctrinâ et fortibus factis celebres: Hos enim viris doctis miscet.

HIERONYMUS GHILINUS scripsit Theatrum hominum literatorum Italicâ linguá, quod Venet. Ann. 1647. in 4. editum est; ac penè eôdem modô ac formâ, quâ Nic. Crassussuos Viros doctos descripsit, libros editos ac ineditos diligenter recenset. Hujus rei magnus usus est in notitia exoticorum Autorum, qui rariores sunt apud nos.

ANDREAS THEVETUS scripsit imagines et vitas virorum illustrium Gallorum in fol. Paris. An. 1648. Gallicâlinguâ. Longè plenior est illic narratio, quàmapud caeteros autores Gallos, qui vitas popularium suorum descripserunt: Quorum omnium Elenchum vide apud Sorellum in Bibliothecâ Gallicâ p. 150. ubi et judicia deiis. Simili ratione ISAACUS BULLART librum scripsit Gallicâ linguâ, magnifico titulo: Academia Scientiarum, quâ Vitae, Elogia, Historica et imagines hominum illustrium, qui à seculis inclaruerunt, continentur. Liber editus est Amstelodami in folio Ann. 1683. duobus voluminibus.

JOHANNES PAPIRIUS MASSONIUS in Senatu Parisiensi et in regiâ Advocatus, edidit Paris. 1656. in 8. Elogia sua, inscripta Petro Segvierio, Franciae Cancellario. Partes duas elogiorum fecit: prima Regum, Ducum et Heroum vitas recenset; altera virorum eruditorum, sed quos Gallia protulit; breviter omnia, nec sine panegyricis coloribus. Invenies tamen nonnunquam, quae ad rem seu notitiam literariam prodesse possunt.

JULIUS CAESAR CAPACCIUS scripsit elogia illustrium mulierum ac Virorum in 4to Neapoli 1608. Ne mulierum qvidem laudes celari debent, qvas et olim habuimus et nunc habemus doctissimas. Non invidiosum Viris esset, hassibi adjungi Veneres. Habuimus Philosophas, Poëtrias. Ante aliqvot annos in Academiâ Patavinâ publicam facultatis philosophicae lauream reportavit cujusdam Procuratoris S. Marci filia Elena Cornara Piscopia: De illâ habetur in Ephemeridibus Gallicis, et apud Gregorium Letum in Ital. regnant. part. 4. lib. 1. pag. 43. et seqq. In Theologiâ eandem petitura erat, nisi obstitisset

JANI NICII ERYTHRAEI fictum nomen est; verum, Johannes Victorius Rossius, sive Johannes Vincentius de Rubris. Magnae dignitatis Virin aulâ Romanâ Pinacothecas Virorum illustrium scripsit in 8. qvae nomen qvidem Coloniae praeferunt; sed in Batavis impressae sunt An. 1643. et 1645. Exqvisitus Latinae lingvae nitor in hôc opere est. Multa memorabilia habet circa rationes vivendi et studendi viris eruditis singulares. Multa de eorum controversiis et disputationibus, artibus, technis, libris; qvae omnia illic magnâ cum utilitate et voluptate legi possunt. Ut enim erat Vir et doctus et prudens, ita multa observat in vitis doctorum virorum, qvae non observarunt alii. De illo videtur loqvi Maresius Ep. 27. lib. 2. Nuper Italus tres libros de viris illustribus edidit, fermè omnibus Italis, qui his 50 annis vixerunt. Inter hos vix quinque sunt in literis latinis toler abiles. Sed maligna haec censura est: Est enim optimus labor, et, qvod potissimum est, characteres [Griechischer Text] virorum doctorum magnâ curâ proponit. Qvod si omnes aeqvè fama celebres non sunt, tamen et vulgo ignoratos nosse interest, in qvibus plus interdum sapientiae, qvam in aliis, latitat.

SCAEVOLAE seu GAUCHERII SAMMARTHANI et ABELII illius filii extant Elogia Vitae et alia opera edita in 4. Paris. An. 1653. Fuere viri eruditissimi, judicio solido, et ab omni adulatione remoti. Verùm Oratoris potiùs qvam Historici partibus funguntur. Nihil enim de scriptis illorum habent, qvod tamen potissimu~ hic erat. Characteres et lineamenta potiùs ducunt. Scaevolaob Poëmata sua Virgilianum aliqvid spirantia notissimus eruditis. Qvidam illum omnibus sui seculi Poëtis praeferunt. Varia de iis et Abelii Sam~arthani Poëmatibus judicia collegit Bailletus part. 3. tom. 4. de Poëtis p. 166. et seqq. De his Elogiis ita Maresius lib. 2. Epist. 25. Nostrorumvitas Sammarthanus scripsit versu, quam prosâ, melior, cujus soluta oratio etiampoësin redolet. Eae fere sunt uniusmodi, et in doctorum Catalogum multosè Senatu et alios refert: qui multa scripta reliquerunt, quique alioquin non magni fuerunt in literis nominis. Laudat eo loco Michaëlem Marolium Villa-Lupenlem Abbatem, qvi vitas scribendas susceperit, de qvo nihil hactenus vidi. Promisit et Guido Patinus Epist 133. ad imitationem Sam~arthani, Elogia Gallica: J' ay autresois ramassé bien de mèmoires pour saire des Eloges Latins des François illustres

VITAE JURECONSULTORUM non sunt plenè tractatae. Si veterum haberemus vitas diligenter descriptas, multum hinc lucis accederet Jurisprudentiae: inprimis si commentationes illorum ad leges cum curâ recenserentur, qvantum de iis haberi possit è fragmentis JCtorum, qvae in Pandectis habentur, et ex Oratoribus et Historicis. Si non omnibus numeris absolutum, saltem non inutilem praestitit laborem Johannes Bertrandus, Praeses Tolosanus, cujus extant de Jurisperitis libri duo, Lugduni Batav. recusi An. 1675. in 8vo. Promisit plenius de JCtis veteribus opus Vir doctissimus Aegidius Menagius, ut videre est in Praefatione illâ, qvam praemisit amoenitatibus Juris civilis, qvae nunc auctiores editae sunt. Qvod si illud opus ad finem perducturus sit, gratulabimur orbi erudito. Cura circa recentiores JCtos qvorundam exigua est, ut Joh. Fichardi, Rutilii, et Guidonis Pancirolli, qvi postremus diligentiùs rem suam instituit Ejus de claris legum interpretibus libri quatuor prodierunt Venetiis in 4to An. 1637. et denuo ibidem An. 1655. Germanorum JCtorum vitas usque ad sua tempora dedit Melchior Adami. Speciales qvorundam JCtorum vitas descripserunt Cujacius et Balduing: qvanqvam hic Antonio Matthaei ut plagiarius vapulet: nam elogio Massonii indignatur, qvi ipsum Cujacio comparaverat. Sed de his plura aliô locô. Nuper adeò laudabile consilium suscepit Fridericus Jacobus Leickherus, qvi Lipsiae Anno 1686. Decadem Vitarum integrarum, non in Compendium contractarum, edidit, ut N. Boërii, A. Augustini, F. Hotomanni, B. Brissonii, Pithoei, G. Budaei, A. Goveani, J. Cujacii, J. Bertrandi, G. Pancirolli, qvae à viris doctis scriptae et ab illo notis eruditis illustratae sunt. Promisit plures se ita junctim editurum, qvo non Jurisconsultos tantum, sed viros doctos omnes, sibi obstringet. In Theologorum qvoqve Medicorum et Philosophorum vitis nihil perfectum et absolutum est.

Enarravit qvoque PELISSONIUS vitas eorum et scriptà, qvi Academiae Gallicae interfuerunt, de qvâ singularem ille librum scripsit supra nobis memoratum De hujus Academiae consiliis et censendi ratione multa monet Bailletus Tom. II. p. 163. 164. 165. Idem cujusdam du Saussay Episcopi mentionem facit, qvi collectionem Scriptorum Mysticorum, qvi primo seculo vixerunt, instituerit. Vocat multae lectionis virum, sed simpliciorem et exigui judicii. Eodem loco pag. 171. recensetur Lanovii Historia Collegii Navarraei. Bonciario delata fuit provincia scribendi de viris illustribus Perusinis, teste Eryth. Pinacoth. I. pag. 99. Anglorum, virorum tam illustrium qvam doctorum, aliqvot vitas descripsit Willi am: Winstanleus libro, cui titulus: England's Worthies. Proponuntur hic vitae à

Non omittendi qvoqve sunt insignes artifices, Statuarii, Pictores, Musici, Architecti, qvorum vitae etiam notandae sunt. Disputatur qvidem à nonnullis, an eorum Vitae scribi mereantur, praecipuè à Patricio dialogo de Historiâ octavo. Sed rectè contrariam sententiam defendit Vossius de arte historicâ Cap. 17. GEORGIUS VASARUS, tam penná qvam penicillo celebris, scripsit Italicâ linguâ tomis aliqvot vitas pictorum et statuariorum, et architectoru~ illustrium: qviliber editus est Florentiae apud Juntas An. 1568. in 4to. De illo videatur Ghilin. Theatr. part. 2. p. 117. Adeò solliciti etiam Itali fuerunt, ut excellentium artificum vitas descriptione dignas judicarint: Qvod utinam aliis qvoqve gentibus persvaderi posset. Facit enim hoc ad conservationem ipsarum artium et inventorum singularium. Habent enim plerumqve singuli artifices aliqva, qvae ipsorum ingenio debentur: qvae si cum delectu et bonâ fide notarentur, magnum in vitâ civili usum haberent. Ne qvid dicam de commodis, qvae inde ad Mathematica et Physica studia perveniunt. Turpe est, Germanos nostros non esse eâ de re sollicitos, inter qvos magna est artificum industriorum et solertissimorum copia, qvorum ipsa saepe cum autoribus pereunt inventa. De pictoribus qvibusdam in Germanicâlinguâ memoriae qvaedam apud Sandratum extant: sed infinita alia possent colligi. Ingens aliqvod corpus et Systema, qvô omnium pictorum, vet erum et recentioru~, vitas comprehendit, moliebatur Franciscus Junius, qvi olim ipse de picturâ librum edidit. Ostendit mihi ipsi, cum essem in Batavis, librum à se scriptum, satis copiosum et vastum; qvi an unqvam edendus sit, ambigo: Typographum enim, qvi sumptus erogare vellet, invenire non potuit. Nunc fortè vivere desiit vir ille tum temporis octogenarius. Nostrâ aetate Carolus Dati scripsit Vitas Pictorum antiqvorum, Florent. editas Anno 1667 in 4to.

CAP. XX. DE FRUCTU OMNIS HISTORIAE BIBLIOTHECARIAE.

PErcensuimus hactenus Autores Bibliothecarios, qvi vel de Bibliothecis in universum, vel de Bibliothecis singularum Facultatum ac omni re literariâ egerunt; ita tamen, ut non omnes minutias persecuti simus, indicium tamen dederimus, unde illae petendae: Nunc dicemus aliqvid de fructu hujus laboris, ne qvis existimet, intra solam nomenclaturam rem illam consistere. Monuimus jam in ingressu operis, qvantum momenti sit in historiâ literariâ, et qvam difficile sit illius fundum emetiri, qvam difficultatem utilitas infinita solari poterit; Qvare fuerunt non pauci, qvi conatus qvosdam ad rem illam attulerunt, sed irritos hactenus et spe suá destitutos. Non verò adeò desperata res esset, si certô ordine et probè dispertitis operis institueretur. Fuerunt, qvi universales scientias methodô secretâ et singulari excogitarunt, cum crederent, se sum~as omnium rerum rationes animô complecti posse, atque ita universali qvôdam typò omnis doctrinae abdita se comprehensuros. Sed steriles fuisse hos labores jamdudum compertum est: Sola perfectae omnium rerum cognitioni viam sternit Bibliothecaria notitia; qvae, qvamdiu non est tota exculta, non sperari poterit perfecta et universalis omnium seculorum et artium doctrina. At verò rem infinitam postulas, dixerit aliqvis: Imò non est infinita, et satis com~odè finibus suis coercebitur, modò in promptu sint subsidia ad illam rem idonea, Sunt verò ad illa sumptus necessarii à Magnatibus subministrandi, qvod palmarium in hôc negotiô est; Privatorum enim sortem et conditionem conatus illi excedunt: deinde Doctorum ad eundem scopum conspirantium aeqvalis propensio, unius prudentis et docti viriauspiciis ordinata; qvi si laborem illum per disciplinas distinctum susceperint, à pluribus aliqvot annorum cursu faciliùs hoc expedietur negotium, qvam ab unô homine integrô seculô.

Seligantur ergò homines singuli in arte suà et disciplinâ, qvam prositentur, excellentissimi, qvilaborem hunc aggrediantur. Distinguantur primum disciplinae notionales à realibus; in illis intricatior proficiendi ratio est, ob multitudinem sectarum et opinionum, nontamen omnino impossibilis: in realibus disciplinis, ut Physica et Mathesi, qvaeqve illis subordinantur, promptiùs procedere possumus; in singulis verò peculiares qvaedam rationes incundae sunt, secundum qvas institui haec tractatio debeat. Fuit ante aliqvot annos Qvirinus Kulmannus, juvenis ingenio non destitutus, qvi in Prodromô suô qvinqvennii mirabilis, et in epistolis de arte magnâ sciendi, seu de combinatoria, magnô apparatu promisit artes magnas, ut vocat, artem nempe magnam eloqventiae solutae et ligatae, artem

Ut itaque rectiore viâ incedatur, conficiatur Catalogus omnium autorum in singulis disciplinis, atque ille exhibeat Synopsin omnium librorum ejus disciplinae, qvi vel jam publicati sunt, vel adhuc MSti in Bibliothecis delitescunt. De MStis publicâ Magistratus curâ indagandis jam suprà cap. 7. dixi, et nunc denuo moneo: multae enim sunt de surreptis per plagium ineditis libris virorum doctorum qverelae. Legatur de hoc argumento Rittershusii ad Richterum Epistola, qvae habetur in Richterianis pag. 204. Equidem mirari satis non potui, ille ait, tam apud veteres Graecos et Latinos, quàm superioris seculi, viros magni nominis alienae scripta tota transscripsisse, et sine ulla immutatione aut mentione autorum pro suis edidisse. Bodinus lectiones Turnebi in Oppianum pro suis vulgavit. Quid Scioppius Giphanio harpagârit, notum est doctis. Hoc non aeque omnibus, Davidem Origanum Mathematicum libros Georgii Rollenhagii de Prognostico Calendariorum et Nativitatum pro suis edidisse. Arnoldus Clapmarius hoc nomine accusatur ab Eberhardo à Weibe. Optimi Piccarti nostri p. m. scripta in furaces hujusmodi manus incidisse, nemini hîc ignoratur: ut nec illud, ejus lectiones in Tragoed. Senecae hanc ipsam ob causam publicam lucem fugere. Iidem autores secundum tempora et ordinem annorum, qvibus opera eorum primùm excusa, dispescantur; tertiò Catalogus exhibeatur ipsorum operum, Ca talogus secundum ordinem annorum, atque in singulis sum~aria et lem~ata non capitum tantùm, sed et eorum, qvae in capitibus continentur, annotentur. Tales Catalogi si instituantur, exempli gratia in Physicis, primùm autores veteres secundum ordinem et seriem annorum essent numerandi: si illorum integra extent opera, ea in compendium contrahenda brevissimum; si fragmenta, illa etiam suô locô ponenda. Hinc ad generalem physicam progressus fieri deberet, et secundum ordinem rerum notandae essent variorum autorum sententiae qvi veteres consentiunt cum recentioribus, ad unum ordinem referendi. In speciali Physicâ notari ista deberent singula, qvae ad praxin ipsam sunt deducta, qvaeque in naturâ ipsâ ita inveniuntur, notatis semper autoribus et annis, qvo singuli vel libri,

Hinc statim pateret, si nova dogmata ab aliqvo protrudantur in publicum, an illa recocta sint, vel per plagium alicui surrepta, vel novâ qvâdam ratione interpolata. Specialia qvoque inventa unà innotescerent, siqve illa simul proponerentur, ex illô analogismô homini solerti plura inveniendi subministraretur occasio: Dici enim non potest, qvanta sit conceptuum fertilitas. Sola enim com~emoratio illorum experimentorum, et perpetua è principiis deductio similia moliendi, et ex iisdem principiis deducendi, occasionem suppeditat. Fuere nunc, cum haec scribo, qvi Machinae alicujus inventionem proposuere, qvâ non unus tantum homo, sed integri exercitus, sine pontibus impunè per aqvas ambulare, gladiis pugnare, ignes et tela jaculari possent. Publicis relationibus in omnium notitiam res illa venit, ferebaturque Cl. Dn. Wagenseilius hujus inventi artifex, de qvo tame~ alii ante ipsum jam dudum cogitarunt. Qvod clarissimo huic Viro forte ignotum: neque enim illius inventum in dubium voco, et possunt pluribus eadem saepe in mentem incidere. Idem tamen, qvod nemo animadvertit, jam sub hujus seculi initiu~ Principibus et Rebuspublicis, inter caetera sua arcana obtulit Magnus Pegelius, cujus jam suprà mentionem fecimus. Ex enarratione autem circumstantiarum utrinque collatarum idem patet esse inventum. Unde manifesto exemplo videre possumus, qvam multa in seculis prioribus per socordiam hominum neglecta, qvae alio tempore iterum in conspectum producuntur. Ita verò apud Pegelium verba habent pag. 126. Quomodo in Naufragio quocunque submersionis seu interitus discrimen omne semper et ubique certo vitare liceat. Qui item sine sanitatis seu valetudinis aut alio notabili corporis incommodo, adeoque sine aquarum, stuctuu~, procellarum, pluviarum, frigoris pernicioso aliquo impe dimento seu noxa ibidem interea dormire, jacere, sedere, stare, cibum capere, et quocunque velis, te ipsum promovere seu viam dirigere valeas. Res etiam tuas, quae mole seu quantitate non nimia fuerint, vel ex his, quae tibi cariora sunt, unà tecum salvare poteris: imò hominem, quem velis, alium velplures etiam, sisic efformaveris, absque ullo ullius hinc incommodo, simul tibi cohaerentes gratos et suaves sic socios, tibique vitam suam et quicquid una salvarint debentes, aeque liberabis. Praeterea medio hoc eodem, quocunque etiam extra naufragium, pro rerum tuarum firma et tuta conservatione, et pro quietenoctu et aliàs et in navi et in curru et domi uti et frui licebit, seu conjunctim toto simul, seuparte illius una; duabus velquotcunque volueris. Haec omnia et singula omnino sunt et perdurantia et sumptuum faciliorum. Alias si capite seu ore solo aquarum immunis esse cupis, media occurrunt exigua et levia. Illa Anno 1604. scribebat Pegelius, surdis narrans fabulas, neque qvisqvam ad illius oblata arcana, ut fieri plerumque solet, respexit.

Anno 1630. Petrus Mormius in arcanis. Collegii Rosiani detectis p. 42. Ordinibus

Magna profectò haec est Principum et opulentorum hominum ignavia, qvi pulcherrima inventa, solâ avaritiâ ducti, perire sinunt; cum tamen, si vel maximè illa non succederent, comparari tamen qvolibet pretio et in publicos usus reponi deberent. Haberent fortè secula futura, qvod sibi elaborarent, si nostrorum stupor illa non caperet. In tam multisunum experimentum multis congerendis opibus forteinserviret, et impensas largissimo foenore resarciret. Qvam multi in res voluptuarias et vanas exhauriuntur thesauri, unde mera in Rempublica~ et cives damna redundant, cum modicis sumptibus immensae parari utilitates possint. Non exiguum profectò hoc Reipublicae arcanum eslet, si qvis Princeps, vel aliqva Respublica, certos pro novis inventorum praemiis reditus constituerer, qvod et ingenia excitaret, et magno fructu Rempublicam bearet. Qvanta hujus, de qvo agimus, inventi utilitas sit, qvis non videt? Sed nemo tamen hactenus, qvod sciam, inventus est, qviinventorem allicere aliqvo praemio velit. Deniqve et hoc utile erit, inventorum historiam consignare, qvod olim multi fecerunt: nam de inventis scripsere exantiqvis Scamon, Cydippus Mantinensis, Antiphanes, Aristodemus, Aristoteles, Philostephanus, Strato peripateticus, Heraclides Ponticus, Ephorus, Theophrastus, Philochorus etc. de qvibus Jonss. Histor. Philos. lib. 1. cap. 12.

Hoc Joannis Joachimi Beccheri consilium fuit, qvi in libello Germanico variorum inventorum historiam recensuit. Titulus est Stulta Sapientia, et Sapiens Stultitia: duas ergo libri partes facit, qvarum prima, cui Stultae Sapientiae titul#, ea continet nostri temporis inventa, qvae stulta visa omnibus fuere, et felicitertamen successerunt; altera pars, cui Sapientis Stultitiae titulus, de illis in ventis agit, qvae magno molimine et consilio excogitata, in irritum ceciderunt. Elegans liber est, multaque scitu digna continet, aliosque invitare potest, ut similem inventorum recensum instituant. Nunqvam expeditior ad illa perveniendi via est, qvam in peregrinationibus. Si qvis ergo in itineribus diligenter observationes instituat,

In Mathematicis idem consilium dari potest, et dedit jampridem Joh. Pellius, Anglus, in suâ Matheseos ideâ, epistolâ scilicet de meliorando studio Mathematico, qvae reperitur in collectionum philosophicarum Anglicarum qvintâ, qvae Anno 1682. prodiit. Consilia illic suppeditat, qvomodo Pandectae universales Mathematicae confici possint, qvibus colligantur ex Mathematicis libris et inventis, qvae ante nos fuere, et veluti consectaria inde deducantur, citatis sub finem cujusque periodi aut propositionis autoribus antiqvissimis seqventibusque; omnibus nota inusta, ubi velin furtô deprehensi fuerint, vel mutuati suppresso autoris nomine fuerint, velaliorum in venta sibi audacter arrogaverint. His Pandectis ita concinnatis pateret omnibus, qvantum ordinis, soliditatis et perspicuitatis singulis inesset, qvid artifex artifici praestaret. Magno porrò lucro cederet notitia autorum in unum conspectum producta, neque anxiâ esset circa libros inqvisitione opus: tolleretur qvoqve inordinata illorum lectio: qvicqvid peccatur diversis methodis, confusionibus, tautologiis, paralogismis, id simul omne pateret, et constaret omnibus, in qvos lapides offendereqvis possit. Verum enim est, qvod Autor ille ait, etiam paralogilmorum debere esse notitiam, et errorum, qvi à Viris celeberrimis non solum, sed et hominibus ineptis et indoctis commissisunt. Nam et ex errorum notitia veritatis patet via, et plus interdum

CAP. XXI. DE LOCORUM COMMUNIUM SCRIPTORIBUS.

INter praecipuos Historiae Bibliothecariae fructus est, qvod jam supra diximus, ut habeamus qvasi universales qvosdam locos communes: atqve ita optimae et à praestantissimis autoribus congestae Bibliothecae instructae sunt, ut locorum communium qvasi imaginem qvandam exhibeant. Qvales jam suprà Bibliothecas plures commendavimus, atqve inter illas praecipuè Thuanamillam. Fuit in illa ingens MStorum indubiae vetustatis copia, et in magnâ Autorum sylvâ operosus selectus, ad cujus solam librorum compactionem viginti millia scutatorum nummorum et amplius consumpta sunt. Collecta haec Bibliotheca est Scaligeri, Casauboni, Puteanorum fratrum, Salmasii, Grotii, Sam~arthanorum fratrum, Sirmondi consilio. In peregrinationibus suis Thuanus apud omnes gentes Bibliopolarum angulos excussit, ut optimos secum libros adduceret, qvod à Josepho Qvesnel in praefatione hujus indicis prolixiùs recensetur. Id enim in peregrinationibus eruditus praecipuè attendere debet, ut Viros doctos eorumqve opera inqvirat. Ita Theophilus Dassiliander in Commentario suo Itinerario an. 1585. edito urbes Italiae non describit tantùm, sed et viros doctos eorumqve opera recenset. Ita Johannis Ray in Itinere per Germaniam, Italiam, Galliam, cujus historia Londini An. 1673. Anglica lingua edita est, praeter Observationes Topographicas, morales et Physiologicas, qvicqvid ad Viros doctos, rem literariam, scripta doctorum pertinet, diligentissimè recensuit. Qvoniam ergo ipsae Bibliothecae locos communes praestant, ideoqve et locorum communium scriptores ac collectores Bibliothecariis à nobis accensebuntur. Sunt enim variae doctrinae qvasi promi-condi, neqvetam comtemtim habendi, ut vulgo à sciolis qvibusdam habentur; qvi, nisi ipsi ex aliorum Locis communibus profecissent, arctè profectò secum habitarent.

Sunt inter Gallos aliqvi, qvi omne illud Locorum Communium studium ad ignavos homines ablegandum putant, è qvibus Maresius lib. 1. Epistola 2. alto supercilio nonnullos è Germanis despicit. Hos enim illic tangit, etsi non nominet, Plinium illis opponens, qvi non ingentia volumina ex variis autorum locis consuta dederit, sed qvi de universâ rerum naturâ scribere aggressus rem omnem, qvae propè infinita videbatur, paucis libris et ordine praeclaro complexus sit: cum ex recentibus qvidam minimas ejusdem historiae naturalis partes tot sint voluminibus persecuti. Nimirum, inqvit ille, Plinius autorum, qvos seqvitur, verba, non nisi rarò, idqve breviter, cum opus est, adducit: sed ab illis desumptae materiaestylum tantum suum accommodat, et opus qvasi suo Marte, non hians neqve interruptum, conficit. Longe aliter isti: qvam plurimos siqvidem et prolixos locos in libros suos conferre student: plerunqve etiam gravibus rebus, qva minutias omnes respuunt, spinosas et importunas Criticae disqvisitiones, et Grammaticas, si Deo placet, qvisqvilias inspergunt: à qvibus splendida materies refugit, et non aliter contaminatur, Ac Arretinae violant crystallina testae. Sed futilis haec profectò morosi censoris qverela est: Alia est Plinii scriptio, alia eorum, qvi Locorum Communium collectanea

Parata et alia in Locorum Communium scriptores calumnia est. Ajunt aliqvi eorum culpa tot bonos nobis periisse Autores: sive enim diffusi autores in compendium trahantur, pro usu vel publico vel privato; sive centones consarcinentur ex pluribus; sive pro arbitrio in Codicem singularem aliqva memorabilia excerpantur; illa [Griechischer Text] in lucem interdum mittuntur, cum paulatim è memoria hominum dilabuntur vera illa et genuina opera. De singulis illis egit Lomeierus libro de Bibliothecis cap. 8. circa finem, et pleniùs illa exemplis illustravit Bailletus de Judiciis doctorum tom. 1. part. 2. cap. 11. à pag. 449. ad p. 469. Constantinus Porphyrogenneta ex autorum multorum scriptis politicis et Physicis in certas classes, qvae maximè utilia, colligenda curavit, ut de re omni in promptu essent exempla, è qvibus paucula aliqva Peirescius servavit, cujusbeneficio in publicum illa edita sunt. Qvas si eclogas omnes haberemus, utilissima multa ex Autoribus excerpta superessent, quae nunc cum ipsis autoribus interierunt. Praestat saltem aliqva nobis antiquorum autorum relinqvi fragmenta, qvae tamen horum Collectorum industriâ servantur, qvam ut omnis illorum pereat memoria.

Negari id qvidem nequit, esse qvendam etiam Locorum Communium abusum. Nam qvô qvis locos communes magis instructos habet, eò minus chartae parcit, omnia corradit, conscribit, ut magnum librum, magnum malum, pariat. Qvo nomine Germani saepe exteris ridentur, qvi in omnes crimen illud consvetâ sibi maledicentiâ diffundunt. Plurimos sanè nominare possem, qvi eo modo libros conscripserunt, qvi qvidem gloriae parum inveniunt apud eruditos, idqve praemii loco conseqvuntur, ut exscribi sine plagii suspicione possint; et eatenus commendandi sunt, qvatenus illorum insaniâ frui

Evenit tamen nonnunqvam, ut et viri eruditi et principe inter literatos loco, in locos illos com~unes uberiùs se diffundant, vastisque digressionibus scripta sua extendant: Qvibus ego ignoscendum omnino arbitror, qvod utilitas sum~a eam, si qva est, culpam rependat. Multum inter est inter indoctorum hominum et doctorum [Griechischer Text] . Hi enim semper utilia promunt; et lectoribus suis com~odant, etiam cum extra oleas vagantur. Qvam ob causam vastu~ illud Salmasii in Solinum opus, qvod ego Oceanum eruditionis Philologicae vocare soleo, mirificè mihi placet: non, qvod non multis abstinere potuisse in illo commentario, ac per leges methodi debuisle Salmasium judicem; sed, qvod ex locuplete penu, velut ex horreo qvodam, liberali manu tot tantasque opes promat, magno usui omnibus futuras. Magnus enim in illo scripto thesaurus et velut aurifodina latet, atque unicè penè nunc profuit illi, qvi vastum Lexicon Philologicum nuper concinnavit, relatis ad literarum classes commentationibus, qvae primùm ad Solini verba alligatae erant. Reprehendit Guido Patinus Epist. 17. hanc in Caussino et Cornelio à Lapide scribendi rationem, qvi omnia cum pulvisculo converrant et in unum librum constipent. Cujus haec verba: Celui de la Cour sainte est verit ablementplein de rapsodies et principalement au 3. et 4. Tome. Ce fut l' avarice du Libraire quipressa ce bon Pére d' augmenter le nombre de ces volumes, asin de gagner davantage, et n'anmoins lc bon homme êtoit épuisé. Il avoir mis tout ce qu' il savoit de bon dans les deux premires Tomes. Un autre Jesuite nommé Cornelius à Lapide en a fait de môme. Il ae commentè presque toute la Bible en 12. Tomes: mais il a mis plus d' erudition dansses deux premiers sur les livres de Moïse et sur les Epitres de S. Paul, qu' il n' y en a dans les dix autres. Il est d' un homme Savant comme d' unsac; quelque plein qu'il soit ils' puise, et enfin demeure vuide, à fort ce d' en tirer. Eodem modo in unum librum omnia constiparunt Ascanius Martinengus glossa magna in cap. 1. Genes. ubi penè omnia qvae ad totam rerum naturam pertinent, congessit; similiter Rosselius commentario

Nos jam ad enarrationem illorum autorum, qvi collectanea et Locos communes scripsere, procedimus. Fuere ejus generis scriptores apud antiqvos non pauci, qvi in certo genere collectanea qvaedam scripsere; etsi universalia ab illis non habeamus. Hujus exempla in utroque Plinio, Gellio aliisque habemus, et argumento sunt librorum Excerptorum apud veteres nomina. Huc spectant libri commentarii, ita dicti à commentando, qvod in memoriam nobis revocent, qvae lecta sunt; Straboni Hypomnemata dicti. Gellius etiam memorias et conjectanea, qvod multa in unum aggerantur, vocari testatur. Qvae JCti digesta vocant, loci communes sunt. Habent et Graeci suas [Griechischer Text] , de qvibus Maussacus in praeloqvio notarum ad Harpocrationis Lexicon, qvod nomen Boclerus excerptis suis Terentianis imposuit, [Griechischer Text] , qvas Latini electa vocant. Tales sunt Stobaei Eclogae. Electorum librum Plinium scripsisse accepimus, de qvibus libris fusiùs agunt Hermannus Hugo libro de primâ scribendi origine cap. 31. et Clariss. Schefferus libro de Stylo, cap. 12. Graeci excerpta epigrammatum [Griechischer Text] nomine appellabant, de qvorum autoribus, colligendi modo multa doctissimus Vavassor libro de epigrammatibus, cap. 16. commentatur. Nunc ad recentiores scriptores descendemus, è qvibus generaliores illos seligemus. nam omnium, qvi qvâcunque in arte et disciplinâ collectanea scripserunt, ratio nunc haberi neqvit; habebitur, cum ad disciplinas illas pervenerimus. Fuere jam tum barbarô illô seculô ante [Griechischer Text] literarum nonnulli, qvi in omni genere collectanea scripserunt, sed cellarum foetores spirantia. Hinctot illorum sunt specula, repertoria, qvodlibeta, deflorationes, qvae vel ipso nomine suô produnt elegantias suas, de qvibus non est ut solliciti nunc simus.

VINCENTIUS BELLOVACENSIS EPISCOPUS primus è luto aliqva~tulum emersit. Fuit ille ordinis Dominicani, natione Burgundus. Ejus extant qvatuor specula, videlicet doctrinale, naturale, morale et historiale. Vastiilli libri sunt, et non contemnendá diligentiâ congesti; sed ubique perlucet istius seculi ruditas. Sub doctrinali speculo comprehendit dogmata Metaphysica, Logica, Theologica. sub speculô naturali comprehendit Physica et Mathematica; totum penè Plinium exscripsit, et omnes autores Geoponicos: in speculo historiali incipit historias ab initio mundi, usque ad annum: Christi 1244. qvas alius usque ad annum 1444. continuavit. Atque haec causa esse videtur, qvod Vindingius in Addition busillis ad Dekeri librum de scriptoribus Anonymis putat, hoc speculum historiale totum ab alio qvodam Vincentio esse confectum. Ejus in historiâ non magna fides est; nota enim est Monachorum in illô genere industria. Est tamen nonnunqvam, ubi in sterqviliniô hôc auri aliqvid apparet. Habuere illi nonnunqvam libros, aut descripsere, qvi ad nostras manus non pervenerunt. In speculo

Profuerunt tamen hi labores illis, qvi postea libros ejus generis ediderunt.

THEATRUM VITAE HUMANAE ZWINGERI et BAYERLINGII vasta exhibent volumina, per omnes rerum titulos deducta, magis tamen ad eloqventiam qvam philosophiam instructa: qvae enim ad scientias pertinent, modico apparatu proponuntur, materiae morales et civiles, qvarum usus in eloqventiâ praecipuus est, majori curâ sunt congestae. Meliùs faciunt, qvi excerpta ad disciplinas, qvà disciplinas, spectantia sejungunt, qvarum singulis singularem ego librum destinari vellem. Zvvingeri theatrum vitae humanae aliqvoties editum est, cujus ille primus autor non fuit: nam â Conrado Lycosthene virô erudito, ab apophthegmatum et similium collectaneis celebri, initia sua accepit. In primis molesta est tam anxia et sollicita rerum divisio, qvae nescio qvam [Griechischer Text] sapit, in hôc scriptorum genere inutilem; distrahit enim animum et oculos inqvirentis. Sub eôdem titulô à Bayerlingio Antverpiae liber ille prodiit, sed accommodatiore ordine alphabetico, et longè auctior. Ille itaque posterior labor praeferendus est Zvvingeri laboribus.

Theatris illis vitae humanae subjungendi sunt POLYANT HEARUM SCRIPTORES, qvorum usus praecipuus est in eloqventiâ et in Dissertationibus scribendis. Continent enim gnomas, apophthegmata, similia, exempla: secundum qvem ordinem Polyantheam suam congessit Langius, cujus extat sub illô titulô liber in foliô editus, non qvidem inutilis, sed ordine illo non satis ad usum accommodatus. Hunc laborem postea continuavit Janus Gruterus, Vir in colligendo diligentissimus, ut testantur tot ejus libri: seqvitur eandem methodum, qvâ usus est Langius; superat vero mole Langii librum, qvi gravatur nimis exscriptione integrarum penè orationum, qvibus integra folia complentur, qvod tamen in Catalogis [Griechischer Text] fieri non debebat. Utriusque libri extat Epitome in usum tyronum. Illos vero utriusque labores longè superavit Joh. Magirus, cujus extat liber similis, sub titulo Polymnemonis, elegans et concinnus, ac pulcherrimo ordine digestus, qvi per se aptus sit enthymemata subministrare orationem aut dissertationem aliqvam scripturo. Magnô sane taedio ac labore sublevat ille qvaerentes, dum sub specialibus titulis adferuntur sententiae ejusdem argumenti. Qvolabore suo penè videtur aliqvâ exparte praestitisse, qvod volebat Schraderus, qvi peeuliarem Thesium et Enthymematum Rhetoricorum librum conficiendum suadet, cui conficiendo vel supplendo mirificè prodesse potest. Id dolendum est, non adjecta fuisse postremae editioni auctaria illa, qvae Autor ille, dum

JOH. BAPTISTA BERNARDUS scripsit Seminarium totius Philosophiae Aristotelicae et Platonicae, editum Lugd. an. 1599. in fol. Si titulo illius libri fides habenda est, opus est admirabile, qvod Philosophorum Graecorum, Latinorum, Arabum, quaestiones, conclusiones, sententiasque omnes integras et absolutas, perspicuâ methodô congestas, complectitur. Non qvidem praestat, qvod promittit titulus; est tamen no~ contemnendi usus liber in evolvendis sententiis Philosophorum, tam Peripateticorum qvam Platonicorum, atque adeò indicis potius alicujus vicem tenet, et de aliqvâ re scripturo subsidia suppeditat. Judicio tamen illum oportet ati suo, qvi ejus operâ utitur, neque temerè illi soli fidere sine collatione ipsorum locorum. Namque in sententiarum congestione saepe nimius est et tautologus, saepe etiam deficit. Laudandus tamen liber est, qvod nullus ipsi similis scriptus est, ideoque in pretio habendus. Et mihi qvidem videtur liber ille non ex lectioneipsorum autorum, qvod fieri debebat, sed ex eorum indicibus compaginatus.

GERHARDI JOHANNIS VOSSII liber de Idololatriâ et Physiologiâ Christianâ inter locorum communium seriptores laudari debet. Penus hic panditur variarum rerum, ut LL. CC. titulo insigniri omninò debeat, non tamen temerè scriptorum, sed optimo judicio digestorum, qvos suâ industriâ ex rerum universitate collegerit. Nam cum de Idololatriâ inscribit, videtur argumentum huic libro qvaesivisse, ne sub collectaneorum titulo nomen ejus vilesceret. Qvod certè ad physica illa attinet, illa non aliâ occasione ipsi nata, nec diffitetur in Praefatione operis. Qvare noctium Leidensium titulo insignire voluit exemplo A. Gellii, qvod tamen consilium postea mutavit, atque suo de Idololatriâ operi velut appendicem adjecit, qvaesito utcunque connexionis argumento. Liber est profectô totus aureus, et magno apparatu rerum refertus. Theologiae Gentilis primordia qvanqvam jecerit Gyraldus, et alii ante ipsum, ipse tamen longè locupletiora et accuratiora dedit illa omnia, suo interposito ubique judicio. Utinam postremam ejus partem de rebus naturalibus ita elaborasset, certè complexum totius universi liber iste sisteret. De hoc libro ita Grotius judicat; Aliis qvidem titulos plus, quam praestat, promittere; hunc vero librum plus praestare, qvam titulus promittit. Penè idem habuisse consilium videtur hujus libri argumento, qvod habuit commentario suo in Solinum Salmasius, in qvem omnes suos locos communes exhausit. Est enim ille Commentarius de omnium rerum nomenclatura Criticus. Optima editio prodiit Amstelodami 1668. in fol. Simile argumentum tractant, quod ad physica illa attmet, rerum naturalium scriptores, ut Gesnerus in omni animalium genere, et Aldrovandus, qui post Gesnerum ampliore theatro illa omnia proposuit, qvanquam plura ex ipso Gesnero

VOETIUS in Disputationibus selectis inter locorum communium seriptores referri potiùs debet, quam inter dogmaticos accuratos. Ut enim vir fuit multae lectionis potiùs, quam judicii, ita magno studio cumulavit autores in doctrinâ, quam proponit. Habentur vero varia in istis libris Theologica, Physica, moralia, civilia, historica: Quo nomine prodesse ad omne sludiorum genus possunt. Selegit materias non vulgares, autorumque locos diligenter congessit. Notandi scil. sunt tales autores, qui, velint nolint, largiuntur de suo citra aliquod plagii crimen. similes quippe iis, qui aurifodinas ostendunt, quae deinde ab aliis occupatae justos efficiunt et bonae fidei possessores. Quanquam enim, qui paulò peritior est illarum rerum, facilè subolfacere possit, quibus indiciis profecerint aliqui, obijci tamen illis crimen non potest, quod in com~unes fontes facile sit unicuique incidere. Atque hîc in universum de omnibus disputationibus et dissertationibus monere velim, eas diligenter collatas locorum communium vicem praestare posse: Solent enim plerumque autores earum in omnibus congerendis, quae quacunque ratione ad argumentum pertinent, esse operosi, et maximè singularia congerere. Seligendae verò sunt, quae de argumentis rarioribus scriptae sunt: quarum vastu~ numerum, si quis agat, facilè quis congerat; ac velim eas accuratiùs notari, quod consilium Cinelli fuit in Bibliotheca volante. In Jurisprudentiâ multae sunt exquisitissimorum argumentorum disputationes, quae prodesse JCtis variis in rebus possunt.

ALEXANDER TASSONUS mirabilis ingenii homo fuit, Italus, singularem ex eo laudem qvaerens, qvod optima scripta veterum ac recentiorum communi omnium seculorum et hominum judicio approbata, molestissim et invidiosâ censurâ vexaret, semper in illis qvaerens, qvod carperet et reprehenderet, et nodum nonnunqvam in scirpô. Scripsit Italicá linguâ librum, cui titulus: Pensieri diversi, i. e. variae cogitationes, in qvo multa notabilia et vexata problemata proponuntur, Physica, moralia, civilia, Historica, qvorum rationem indagat. Dignus liber lectu est. Prodiit Venet. Anno 1646 in 4 to. Credo verò hunc librum natum esse primùm autori ex excerptis. Non immunis ab illius cavillis fuit Homerus è veteribus, cujus ineptias 500. sententiis voluit ostendere; Non Franciscus Petrarcha è recentioribus, qvem integro libro castigavit, ab aliis vicissim convitiis, ut par erat, exceptus. Integras in Italia Academias scriptis contumeliosis provocavit. Ut ostenderet ingenium ad paradoxa natum edito libello Carnificis se panegyristen praestitit, qvo aliqvorum risum, aliqvorum indignationem incurrit, in aliqvam certè infamiae partem ipse venit. Eristicorum ejus scriptorum Catalogus habetur apud Leonem Allatium in apibus urbanis, unde desumptus praefigitur huic libro Inter illos libros praecipuè nominari

BALTHASAR BONIFACIUS Historiam ludicram edidit. Vir ille penè infinita scripsit, ut solus Bibliothecam faccre possit, diffusae lectionis, nec tamen nullo judicio. Scriptorum ejus Catalogus habetur in ultimô capite Historiae Indicrae. Ipsa verò historia ludicra varia habet ex historiis collectanea, et qvidem selecta, de qvibus non facilè cogitarint alii. Occurrunt non pauca ex naturalibus, ac multa subministrantur de argumentis selectis aliqvid dicturo. Prodiit Bruxell. anno 1656 in 4to.

JACOBUS PONTANUS, Jesuita doctus, Attica bellaria, ut vocat, scripsit, i. e. varia collectanea historiarum, rituum, salium, facetiarum, in qvibus multa occurrunt notatu digna, quanqvam argumenta tamen vulgaria interdum immiscentur. Postrema editio prodiit Francof. 1644. in 8vo. Idem Progymnasmata in lucem edidit, in qvibus per rationem colloqviorum varia proponit in usum linguam latinam addiscere cupientium, ac eorum, qvi antiqvitatum aliarumque rerum notitiam sibi parare velint. Simili modo per colloqvioru~ forma~ alii collectanea varia dedere, ut Torqvemada in Hexaêmero suo, Erasmus Francisci, Harsdofferus in variis scriptis, Martinus Zeilerus in Dialogis suis Germanicis.

JOHANNIS RAVISII Officina liber utilissimus est ad omnem doctrinam. Nam exempla vera, fabulosa sub titulissuis collegit; sed breviter admodum, ne nimiâ mole opus gravaretur. Ad carmen seribendum non parum conducit, ubi exempla fabulosa utramqve paginam faciunt. Horum autem magna ac benè digesta ibi farrago est, et ita compendiose instituta, ut carere illo non possint, qvi exercitia oratoria et poetica tractant. Exiguo illo libro feliciùs uti possumus, qvam diffusis Zvvingeri et Beierlingii libris. Ipsa illa officina dudum non ampliùs comparuit in officinis librariis. Ejus epitome aliqvoties impressa est. Prodiit Genevae 1626. in 8vô. Hoc librô tanqvam locis communibus in hôc genere uti qvis potest, adjectis vel in margine, vel mundâ chartâ interposita, qvae illic non notantur.

JOSEPHUS LAURENTIUS, Lucensis, scripsit Polymathiam, sive variae antiqvae eruditionis libros sex, qvos ille voluit esse tanqvam Pandectas antiqvitatum, tam Romanarum qvam aliarum. Placet sanè consilium istius viri: qvanqvam imperfectum opus, et infinitis modis possit ampliari. Editus primùm est in 4to liber, sed postea plenior in fol. prodiit Lugduni an. 1666. Collectanea illa in stituta sunt sub formâ Dissertationum de materiisantiqvariis, Viris doctis, tam in qvam extra Ita iam, inscriptarum: editio illa in 4to praefationes habet praemissas, in qvibus molestâ [Griechischer Text] semper Lipsianizat, qvas omisit in seqventi editione, qvae loco illarum rebus auctior est. Praeter collectanea nihil praestat ille Autor; rara judicii apparet vis; qvintus et sextus liber per indices et lemmata varias antiqvitates congerit; adjectis autoribus, qvi de iis fusiùs tractarunt.

GALEOTTUS MARTIUS, Philosophus et Medicus Italus scripsit librum de doctrinâ promiscuâ elegantem Francof. editum in 120 An. 1602. Exiguus liber est, sed continet multa memorabilia, Medica, Physica, Philologica, Mathematica. Dolendum est, intercidisse libros ejus tres de rebus vulgo incognitis, qvos Matthiae Hungarorum Regi inscripserat, à cujus Bibliothecariô Brassicanô cum excudendos accepisset Oporinus Typographus, ab Italô qvodam furtim subrepti sunt, teste Neandro in praefatione illâ, qvam de re Bibliothecariâ agentem praemisit Graecaelinguae Erotematibus pag. 219.

SORBIERIUS Historiographus Regis Galliae, Vir variae doctrinae, Gallicâ linguâ epistolas scripsit varii argumenti, in qvibus occurrunt Philologica, Philosophica, Mathematica, Medica, Historica, Poëtica, ad varios Galliae viros doctos perscripta. Multos habemus autores, qvi in epistolis collectanea scribunt: adevitandum enim locorum communium titulum, talem aliqvam formam libri comminiscuntur autores, ut tamen cum aliqvô apparatu videantur tradere collectanea sua. Multa habentur in illis, quae spectant ad Historiam literariam recentiorum temporum. Caeterùm de epistolarum scriptoribus, sunt enimlongè plures qui sub hôc titulo collectanea congesserunt, integrô capite

CASPAR DORNAVIUS, Philosophus et Medicus, diligens fuit in nugis, sed eruditis. Aliàs qvidem, Catullo dicente, turpe est difficiles habere nugas, sed pulchrum est habere doctas. Collegit ille ridicula rerum encomia, tam è veteribus qvam è recentioribus autoribus, Graeca, Latina, Germanica. Editus liber ille est Hanoviae an. 1619. in fol. hoc titulo: Amphitheatrum Sapientiae Socraticae Joco-seriae. Multa illic habentur, quae ad honestam animi relaxationem faciunt, et cum voluptate legi possunt. Scilicet juvant etiam mimi in eruditorum theatro: mallem tamen omisisset qvaedam scurrilia Germanica. Ejus exemplo in Batavis prodierunt talium argumentorum scriptores uno volumine collecti.

LAELIUS BISCIOLA Hispanus fuit. Scripsit horarum succisivarum duo volumina in fol. qvae edita sunt Ingolstadi typis Adami Sartorii an. 1611. Varia continet ille liber naturalia, moralia, historica; typis mendosè exscriptus est; pleraqve ex Plinio et ejus compilatoribus, Solino et Vincentio, desumpta. Incidunt tamen nonnunqvam, qvae notari merentur. Referendus est ad Lo. corum Communium scriptores gregarios: nam non ista judicii vis et industria è collectaneis illis relucet, qvae adhiberipoterat et debebat. Multos tales habemus libros, qvi crambem eandem centies recoqvunt, et de chartâ in papyrum seribunt: Eqvibus omnibus si unum aliqvod conficiatur cum judiciô volumen, per me qvidem scriptorculorum illorum [Griechischer Text] .

SIMON MAJOLUS scripsit Dies caniculares, ut vitaret locorum communium simplicitatem. Mirè ingeniosi sunt autores in titulis Locorum communium excogitandis, per omnia scientiarum genera: qvemadmodum Postillarum scriptores, qvorum facilè qvis integrum Lexicon confecerit. Ita Caspar de Reies librum inscripsit Campum Elysium jucundarum qvaestionum, cum collectanea tantum varia contineat; Ramirez de Prado librum miscelliargumenti Philologici inscripsit Pentecont archum, sive, qvinqvaginta militum ductorem, stipendiis Ramirezii de Prado conductum, cujus auspiciis varia in omni liter arum ditione monstra profligentur, abdita pandantur, latebrae ac tenebrae pervestig entur et illustrentur; Qvo nil stultius excogitari potest. Qvia 50. libro capita sunt, ideo pentecontarchum inscribit. Sunt autem omnia Philologica, non qvidem indocta, (nam Sanctium aliqvilibri autorem volunt) sed titulus credo ab ipso Autore additus Thrasonismum Hispanicum sapit. Noster Majolus per modum Dialogi tractat argumenta, in qvae sediffundit. Olim aliqvot tomis in 4to editus erat ille liber, novissima editio Francofurti in fol. prodiit tomis II. Totus liber est qvasi cinnus rerum variarum, filo tamen meliore textus, qvam Laelii Bisciolae liber.

JOH. STEPHANUS MENOCHIUS edidit Italicâ linguâ, tomis sex, varia collectanea, historica, Physica, sacra, moralia, Primum volumen sub ficto

LUDOVICUS CAELIUS RHODIGINUS vir fuit doctissimus, rerum naturalium et humanioris doctrinae peritissimus, et, qvod non parum ad laudes ejus facit, J. Caesaris Scaligeri Praeceptor. Extat ejus liber lectionum antiqvarum titulo, qvo continentur multa memorabilia, tam in naturali philosophiâ, qvam in Medicinâ, praecipuè verò in humaniori doctrinâ. Est inter praecipuos Bibliothecarum thesauros, et vario modo utilis: Qvae enim per totam ille vitam collegit, vel observavit, in hunc unum librum videntur congesta, ut non immeritò Cornucopiae vocari debeat. Extremam editionem procuravit Beckensteinius Bibliopola. Prodiit verò Francof. et Lipsiae Ann. 1666. in folio.

GUIDO PANCIROLLUS Memorabilium libros duos scripsit, qvorum prior deperditarum, posterior noviter inventarum rerum est. Eos notis illustravit Henricus Salmuht. Multa continentur in illis memorabilia. Eorum supplementum scripsit Michaël Watfonus, Collega qvondam noster in hâc Academiâ, in libro, cui Titulus: Theatrum variarum rerum, exhibens Excerpta et Annotata in libb. de rebus memor abilibus, Bremae 1663. in 8vo. editum. Illic in prooemio varia referuntur, qvae ad historiam hujus libri pertinent, et ad res, qvae illô librô continentur. Scripsit et Watsonus alium librum, cui titulus: Unio Sapientiae, Bremae Ann. 1658. in 120 editum, qvo habetur Synopsis totius Philosophiae. Est et ille inter locorum communium scriptores referendus; nam coacervat potiùs memorabilia singularum disciplinarum, non dogmaticâ methodô procedit.

CONRADUS LYCOSTHENES vir fuit magnae diligentiae in variis locis communibus digerendis, qvibus penè immortuusfuit. Operi ejus posthumo, ut dixi, manus injecit Zvvingerus, et sub titulo Theatri vitae humanae publicavit, qvibusdam de suis additis. Congessit Lycosthenes sub titulis Apophthegmata virorum illustrium et sapientum, qvi profectô utilissimus labor est, optandumque, ut aliqvis solidum corpus conficeret ex omnibus illis scriptoribus, qvorum permultos in omnibus habemus nationibus, Germanis, Belgis, Gallis, Hispanis, qvod non est hujus loci: plerique autem sic scripserunt, ut secundum personas disponerent, non secundum locos, vel nullo planè ordine congererent. Praeclarus est liber Erasmi, qvi Apophthegmata collegit secundum personas

Refero huc qvoque EMBLEMATUM COLLECTORES; Sunt enim et illi, qvi similium locos communes nobis suppeditant: Nihil enim aliud est Emblema, qvam, qvod picturâ repraesentatur, simile. Cum enim simile constet duabus partibus, [Griechischer Text] et [Griechischer Text] ; ita pictura exhibet [Griechischer Text] , lemma autem argutum, qvod ipsi imponitur, [Griechischer Text] . De ratione emblematum conficiendorum autores infrà nominabimus, neque hîc omnes emblematum scriptores nominare animus est, qvorum vasta sylva est; illos tamen recensebimus, qvi in unum aliqvod corpus emblemata collegerunt: qvibus qvi rectè uti norit, multum subsidii inde accipiet ad poematum inventiones, imò ad qvamcunque orationem/, praecipuè sacram. Non, qvod velim, orationes sacras semper incrustari apparatu hôc qvasi theatricô, ut fecerunt nonnulli, qvi integras Postillas emblematicas scripserunt; aut, qvi omnia orationis membra picturis illis emblematicis exornant: hoc enim, nescio qvomodo, videtur affectatum et comicum. Melius erit, si illis utamur tanqvam similibus, qvae apta sunt parere argutas inventiones, cum in meditationes sacras super aliqvot argumenta incidimus. E talibus scriptoribus nominandus est GIOVANNI FERRO, qvi omnes Italorum de Emblematibus labores uno volumine congessit, adjectis qvorundam emblematum iconibus: procedit autem secundum ordinem rerum. Prodiit ille liber Venetiis Ann. 1623. in fol. sub titulo, Teatrod Imprese. Illud verò utilissimum est in hôc librô, qvod indices varios adjecerit, qvibus tanqvam locis communibus uti possumus. Primus est omnium emblematum cum imaginibus et lemmatibus: primùm ponitur imago, res scilicet, qvae depicta est, et illi subjiciuntur omniae

Qvandoqvidem suprà de fimilium collectoribus diximus, nunc non erit incommodum etiam de ADAGIORUM SCRIPTORIBUS dicere. Est enim ille labor pernecessarius et maximi usus. Non est hujus loci de Adagiorum naturâ et reqvisitis dicere: id enim plerique praemittunt scriptores adagiorum suoru~ collectioni. At verum est, multa vocari adagia, qvae non sunt, sed gnomae, sententiae breves: contrà verò longè plura latitare apud Poëtas, Comicos praecipuè et Satyricos, qvae vel adagia, vel adagiorum loco esse possunt. Horum absolutum corpus hactenus nullum habemus. Promiserat is, qvem suprà laudavi,

ERASMUS ROTERODAMUS primus fuit inter adagiorum Collectores, qvod opus ipsi suo tempore profectô fuit difficillimum: Nam credo illum plus laboris operaeque huic scripto impendisse, qvam multis aliis. Liticulam illi aliqvando movit Caelius Rhodiginus, qvasi surripuerit sibi aliqva circa adagia meditata; sed non habet, qvo jactet se Rhodiginus, qvod guttulâ unâ vel alterâ hunc fontem auxerit: paucula enim sunt, qvae in opere ipsius antiqvarum lectionum habentur de qvibusdam adagiis. Etiam Verdierius nugacissimus ille veterum et recentiorum censor p. 158. ungues suos in hoc opere figit, cui similem ille ne paginam qvidem scribere poterat. Multae sunt operis ejus editiones, Frobeniana est emendatissima. Edidit et Henricus Stephani è typographeo suo. Nova editio omnium est corruptissima, licet caeteris locupletior: nam adjecti sunt Erasmi Chiliadibus Cognati, Junii, et aliorum autorum adagia. Liber est, qvô nemo carere potest Latinae linguae paululum studiosior. Sufficere tamentyroni epitome ejus potest, et in Germania et Amstelodami nitidior edita. In qvá praeterea laudandum est, qvod adagia suis sub titulis ponantur, qvod non fit in magnô opere, ubi i