de :: en
Permalink: PURL

Suche

Anzeigen als: OAI :: XML :: Print

Beschreibung von Cod. Guelf. 401 Helmst.
Die mittelalterlichen Helmstedter Handschriften der Herzog August Bibliothek. Teil III: Cod. Guelf. 371 bis 460 Helmst., beschrieben von Bertram Lesser (in Vorbereitung).

Juristisch-theologische Sammelhandschrift

Papier — 317 Bl. — 28,5 × 21,5 cm — Lüneburg, Prämonstratenserkloster Heiligenthal — 1390–1402

Aus drei Teilen zusammengesetzt: I 1ra–271v; II 272ra–305v; III 306ra–318vb. Lagen: VIII+1 (17). 11 VI (148)! V (158). VI (170). V (179)! 5 VI (239). V (249). VI–9 (252). VI–6 (258). VII–1 (271). VIII (287). IX (305). V (318)! Vor der Bindung durchgängig eingefügte Kustoden in arabischen Zahlen 128 auf dem Fußsteg der ersten Rectoseite jeder Lage. Lagenmitte jeweils mit beschriebenen Pergamentfalzen verstärkt (s. unten). Bleistiftfoliierung modern: 1318, Zählfehler: Bl. 101 doppelt als 101b gez., zwischen 173 und 174 ein Bl. übersprungen, Zählung springt von 314 auf 318.

Gotischer Holzdeckelband mit ungefärbtem Schafslederbezug, Fleischseite außen. Vier Doppelbünde, Kapital an Kopf und Schwanz mit ungefärbten Lederstreifen umflochten, deren Enden als troddelartige Fransen hervorstehen. Zwei Langriemenschließen, Dornen auf großen rhombischen Lagern auf dem VD, Schließenriemen und -ösen fehlen, Dornen entfernt. Auf dem VD Titelschild (Papier, 11 x 4 cm) mit folgender Aufschrift: Repeticiones quedam iuridice. Augustinus de vita christiana. Questiones Orosii presbiteri et responsiones Augustini. Item [?] circa cantica canticorum.

Fragment: Heftverstärkungen. 14. Jh. Pergament. Insgesamt 28 Pergamentfalze als Heftverstärkung. Kanzleikursive (Notula) von zwei Händen, Hand 1: Falze in den gez. Lagen Nr. 1, 6, 10, 13, 14, 17, 18, 20 und 24; Hand 2: Falze in den gez. Lagen Nr. 2, 3, 11, 23 im herausgetrennten Rest und 25. Rudolfus II episcopus Verdensis: Instrumentum. Falze in den gez. Lagen Nr. 1, 6, 10, 13, 14, 17, 18, 20 und 24: Der Inhalt des Instruments ist aufgrund des erhaltenen Textmaterials nicht mehr bestimmbar, lesbar sind: … domino usque ad satisfacionem ad quam inviolabiliter observari … (Falz 1); … recognosco publice … (Falz 6); … Rudolfus dei et apostolice sedis gracia episcopus Verdensis … (Falz 10); … non petendo agendum ecclesia et defendendum … (Falz 13); … reformandi gubernandi et defendendi … (Falz 14); … iam per nos et predecessores nostros … (Falz 17); … diocesis predicte presentibus facimus constituimus et ordinamus … (Falz 18) und … clericis dispensandi confessiones audiendi et confitentes a casibus nobis reservatis absolvendi … (Falz 24). Der Aussteller amtierte 1365–1367 als Bischof von Verden. Die Pergamentfalze in den Lagen Nr. 4, 5, 7–9, 12, 15, 16, 19, 21, 22 und 26–28 sind leer und könnten von den Rändern der gleichen Urkunde stammen. VS und HS wurden frühestens im späten 18. Jh. abgelöst, da noch Reste des Helmstedter Signaturfähnchens erkennbar sind. Urkunde. Falze in den gez. Lagen Nr. 2, 3, 11, 23 im herausgetrennten Rest und 25, Schreibsprache mittelniederdeutsch, vermutlich aus dem westfälischen Raum. Der Inhalt der Urkunde ist aufgrund des erhaltenen Textmaterials nicht mehr bestimmbar, lesbar sind: … so bekennen wij Johan van Wulfhem [Wulfen b. Dorsten]Ludike Slune Herman de Wanners… (Falz 2); … weret dat wij trouloes vnd menedich worden des god nicht … Johanne eder zynen aneruen ofte holdere desses breues vorghescreuen de vijftich marc vp de tijd vorghesed betalet … (Falz 3); … van rechter schuld zulfzakewolden [!] (Falz 11) und … by vnser ere Johanne van Arnsberghe zynen … en ghezat na vnser lofte vnd eder vnse … enkennet end betughet in dessem breue … (Falz 25). Ob es sich bei den genannten Personen um die Aussteller oder Empfänger der Urkunde handelt, ist nicht mehr feststellbar.

Herkunft: Laut dem Kolophon auf Bl. 216ra wurde zumindest der erste Teil des Codex 1402 von dem nicht näher identifizierbaren Marquardus de Tessin (vermutlich aus Tessin bei Boizenburg) im Prämonstratenserkloster Heiligenthal in Lüneburg geschrieben. Die eigenartige Formulierung des Kolophons (s. unten), er sei nach Heiligenthal verbannt worden wie Johannes nach Patmos, könnte auf einen Zwangsaufenthalt im Kloster oder auf ein Dasein dort als Geistlicher ohne Mönchsgelübde (Donatus) hindeuten. Als regulärer Konventuale wird er in den klösterlichen Dokumenten nicht erwähnt, vgl. H. Helms, Das Prämonstratenserkloster Heiligenthal. Gründung, Verfassung, Wirtschaft und Verfall, in: Archiv für Urkundenforschung 9 (1926), 307–421, bes. S. 365–367. — Auf dem Kopfsteg von Bl. 1r die Einträge (15. Jh.) zweier weiterer Vorbesitzer, zunächst: Mei Bernardi cappellani Marie ex propriis denariis (durchgestrichen), darunter: Nunc mei Johannis Minden ex propriis denariis (nachträglich ergänzt: requiescat in pace). Über sie ist ebenfalls nichts Näheres bekannt. — Wann und auf welchem Wege der Codex in die Universitätsbibliothek Helmstedt gelangte, ist mangels weiterer Vorbesitzeinträge, die sich möglicherweise auf dem nach 1760 herausgelösten VS befunden haben könnten, nicht mehr nachvollziehbar. Er ist erstmals 1644 im Handschriftenkatalog der Helmstedter Universitätsbibliothek (Cod. Guelf. 27.2 Aug. 2°, 7v) unter den Theologici [MSSti] in folio ausführlich beschrieben und im Handschriftenverzeichnis von 1797 (BA III, 52) unter Nr. 167 aufgeführt.

Waitz/Holder-Egger, 419. — Heinemann Nr. 436. — Kurz 5/2, 511. — Kruse Stiftsbibliotheken, 150.

I

Papier — 273 Bl. — 28,5 × 21,5 cm — 1402

Wasserzeichen: Dreiberg, darüber einkonturiges lateinisches Kreuz: WZIS NL8370-PO-150411, NL8370-PO-150447 (beide 1398), Briquet 11678 (1373–1385, weiterer Typ nicht nachweisbar). Hirschkopf, darüber Kreuz: WZIS DE2580-PO-50096 (1385, weiterer Typ nicht nachweisbar). Osterlamm, um 90° gedreht: WZIS NL0360-PO-86730, NL0360-PO-86744 (beide 1401). Ochsenkopf mit Augen, darüber einkonturige Stange, darüber Blume: WZIS DE3285-PO-65274, DE3285-PO-65284 (beide 1395). Hirschkopf ohne Beizeichen (nicht nachweisbar). Glocke, zwischen zwei Bindedrähten, ohne Beizeichen, Klöppel mit der Kontur des Randes verschmolzen (drei Typen, nicht nachweisbar). Buchstabe P, zweikonturig, darüber zweikonturiges Kreuz (nicht nachweisbar). Zwei gekreuzte Schwerter (nicht nachweisbar). Lagen: VIII+1 (17). 11 VI (148)! V (158). VI (170). V (179)! 5 VI (239). V (249). VI–9 (252). VI–6 (258). VII–1 (271). Reklamanten. Von Lage 22 (vermutlich Quinternio) nur noch die ersten drei Bl. (250–252) erhalten, die gez. Lage 23 sowie die ersten sechs Bl. der nächsten Lage (24) fehlen völlig und wurden nach dem Binden herausgetrennt. Bl. 3 Schaltzettel, misst nur 13 x 21,5 cm. Schriftraum: 22–24 × 16–17 cm, zweispaltig (Spalten je nach Hand 7–8 cm breit), je nach Hand 42–60 Zeilen. Jüngere gotische Kursive in unterschiedlicher Ausprägung von sechs Händen, Hand 1: 1ra–4ra und 50va–51ra; Hand 2 (Marquardus de Tessin): 4ra–50va, 51ra–100va, 101bra–151rb und 159ra–249vb; Hand 3: 151va–155rb; Hand 4: 151va–158va und 270va–b; Hand 5: 250va–252va; Hand 6: 253ra–270rb. Die Nachträge 100va–101v wurden von mindestens drei der genannten Schreiber angefertigt. Nur die Lagen 1, 2, 7, 14, 16 und 17 sind rubriziert, sonst ist Raum für Lombarden ausgespart.

1ra–47rb Henricus de Oldendorp: Repetitio capituli 'Omnis utriusque sexus' de poenitentiis et remissionibus. Reverendo in Christo patri ac domino domino meo precipue gracioso domino B dei gratia episcopo Frisingensi … H. de Oldendorp de Colonia utriusque iuris et arcium professor indignus reverenciam tam debitam quam devotam … — … confisus non de meis viribus sed de adiutorio dei cui pro fine sit laus et honor et graciarum actio in secula seculorum Amen. ›Explicit repeticio capituli 'Omnis utriusque sexus' [X 5.38.12]‹. Der im Prolog genannte Widmungsempfänger ist der Freisinger Bischof Berthold von Wehingen (amtierte 1381–1410). Hier liegt der einzige bislang aus Norddeutschland bekannte Überlieferungszeuge des Textes vor. Druck: GW 12255 (vergl.). Literatur: J. von Aschbach, Geschichte der Wiener Universität im ersten Jahrhundert ihres Bestehens. Festschrift zu ihrer 500jährigen Gründungsfeier, Wien 1865 (Geschichte der Wiener Universität 1), 408f. Nr. 5; Schulte 2, 434 Nr. 24; CALMA 5, 481f. Nr. 3.

47va–51vb Repetitio capituli 'Presbyter' de celebratione missarum. ›Ista repeticio dicit de illis qui tenentur dicere horis canonicis etc.'Presbyter' de celebracione missarum [X 3.41.1]. Premissus pro testacione ordine solito more et laudabili ut si quod absit in presenti … — … in die penthecostes spiritum suum misit suis discipulis in signum benedictionis eterne quam nobis concedere dignetur qui est benedictus in secula seculorum Amen. Ungedruckt, bislang nur hier nachgewiesen. Vermutlich stammen diese und die folgenden Repetitionen ebenso wie das voranstehende Werk Heinrichs von Oldendorf aus dem Umkreis der juristischen Fakultät der Universität Wien (vgl. unten, 98va–100va).

51vb–54rb Repetitio capituli 'Quod autem' de poenitentiis et remissionibus. Quod autem [X 5.38.4]. Casus: Remissiones non prosunt nisi subditis remittentis … — … sed per indulgenciam solam pena debita in toto seu in parte dimittitur et remedium non prestatur. ›Et sic est finis istius repeticionis‹. Ungedruckt, bislang nur hier nachgewiesen.

54rb–59va Repetitio capituli 'Debitores' de iureiurando. Debitores de iureiurando [X 2.24.6]. Repetiturus capitulum 'Debitores' situatum sub rubrica de iure iurando. Debitores convenienti racione contractibus mutuis in quo committitur usura … — … si non licet et est finis huius repeticionis. Ungedruckt, bislang nur hier nachgewiesen.

59va–61vb Repetitio capituli 'Quaesitum' de cohabitatione clericorum et mulierum. ›De cohabitacione clericorum et mulierum‹. Quesitum situatum sub rubrica de cohabitacione clericorum et mulierum [X 3.2.10] hunc ordinem servabo me numero senario … — … 'Cupientes' de penis in Clementinis [Clem. 5.8.3] que est magistra etc. Ungedruckt, bislang nur hier nachgewiesen.

61vb–73ra Caspar Calderinus: Repetitio capituli 'Nostro postulasti' de poenitentiis et remissionibus. Nostro postulasti [X 5.38.15]. Obmissa continuacione rubrice causa brevitatis decretalis ista licet sit brevis tamen mutatis verbis sic summari potest … — … optuli in gazophilacio fideliter quod scivi. Gas[parus] Cal[derinus] etc. ›Omnibus in factis peragendis sive peractis | debet preponi Deus humane racioni etc.‹ (Walther II 20144). Druck (u.a.): GW 5905, 42vb49vb (vergl.); Repetitionum in Iure Canonico ad II. III. IIII. et V. Decretalium libros volumen IV, nunc primum in Germania post ultimam Venetam impressionem auctius & emendatius editum…, Köln 1618, 909b–924a (VD17 23:626069L, vergl.). Literatur: Schulte 2, 264f. Nr. Nr. 97; CALMA 4, 62 Nr. 63.

73ra–75ra Repetitio capituli 'Sacris' de his quae vi metusve causa fiunt. Cum non sua virtute condicio humana sed superna clemencia naturante natura sumpsit exordium … — … quod non obstat quia legitur de hiis que in sola participacione consistunt. Mit identischem Incipit und Explicit in Eichstätt, UB, Cod. st 490, 159rb–161ra (Eichstätt 3, 95); Jena, ULB, Ms. Bud. f. 368, 300ra–301vb (Jena 2, 122). Ungedruckt.

75ra–77rb Repetitio capituli 'Quanto' de iudiciis. ›Repeticio capituli 'Quanto' de iudiciis [X 2.1.3]‹. Venerabiles viri patres et domini cum omnium rerum principium deus sit probante ewangelista Johanne dicente in principio ewangelii … — … et iudex temporalis de ea cognoscere non potest. ›Et sic est finis‹. Ungedruckt, bislang nur hier nachgewiesen.

77rb–80rb Repetitio capituli 'Nullus iudicium' de foro competenti. ›Sequitur repeticio capituli 'Nullus iudicium' de foro competenti‹. Nullus [X 2.2.2]. Casus summarius: Iudex secularis si clericum per se distringit aut condempnet debet excommunicari … — … quasi per racionem ut hic et hec sunt scripta et dicta capituli huius. Ungedruckt, bislang nur hier nachgewiesen.

80rb–83rb Repetitio capituli 'Exceptionis' de litis contestatione. ›Repeticio capituli 'Excepcionis' de litis contestacione libri VI‹. In nomine patris et filii et spiritus sancti Amen. Repetiturus capitulum 'Excepcionis' situatum sub rubrica de litis contestacione libri VI [VI 2.3.1] … — … litis contestacione proposicioni in VI peremptorie et sic est finis etc. Auch in Jena, ULB, Ms. Bud. f. 368, 296vb–300ra (Jena 2, 122). Ungedruckt.

83rb–86ra Repetitio capituli 'Ab excommunicato' de rescriptis. ›Repeticio capituli 'Ab excommunicato' de rescriptis‹. Ab excommunicato [X 1.3.41]. Casus: Excommunicator ad quem scribitur quod excommunicatum absolvat si contra concilium illum excommunicavit … — … ad remedium huius difficultatis sicut et appellare potest de priore et sic finis est huius. Ungedruckt, bislang nur hier nachgewiesen.

86ra–88rb Repetitio capituli 'Ad haec quoniam' de appellationibus. ›De appellacionibus 'Ad hec quoniam' etc. et. etc. etc.Ad hec quoniam [X 2.28.37]. In sentencia hec intendit: Sentencia interdicti non suspenditur per appellacionem subsequentem et habet duas partes … — … satisfactionem sacram ministrare LXXXI di[stinctione] 'Si qui sunt' [D.81 c.15] et canon 'Oportet' [D.81 c.23] et canon 'Si dyaconus' [D.81 c.14] et sic est finis. Ungedruckt, bislang nur hier nachgewiesen.

88rb–91rb Repetitio tituli 'De rerum permutatione' in clero. ›De rerum permutacione in clero‹. [Q]ue concessione iuris de rerum permutacione in clero [X 3.19]. In nomine patris et filii et spiritus sancti de consecratione di[stinctione] IIII 'Proprie' de baptismo et eius effectu [De cons. D.4 c.13] … — … et gracia illius qui est alpha et o primum et finis etc. Ungedruckt, bislang nur hier nachgewiesen.

91rb–95va Repetitio capituli 'Vestra' de locato et conducto. ›De locato et conducto 'Vestra'‹. '[V]estra' de locato et conducto [X 3.18.2]. In nomine patris et filii et spiritus sancti. Quamvis alias de mare [!] aliorum repetencium sic primo rubricam continuare circa ipsam querere aliquando dubia solvere et remissiones dare … — … in capitulo 'Si quis presbyterorum' [X 3.13.6] sunt allegati et sic per remissionem videtur sequi Innocenti et sic est finis huius. Ungedruckt, bislang nur hier nachgewiesen.

95va–98rb Repetitio capituli 'Si quis contra clericum' de foro competenti. ›De foro competenti‹. 'Si quis contra clericum' de foro competenti [X 2.2.4]. In nomine patris et filii et spiritus sancti Amen. Obmissa continuacione rubrice ut cicius veniam ad materiam capituli … — … XI quaestio III 'Cum apud' [C.11 qu.3 c.69] et sic est finis repeticionis 'Si quis contra clericum'. ›Deo gracias‹. Auch in Jena, ULB, Ms. Bud. f. 368, 305rb–308rb (Jena 2, 122). Ungedruckt.

98va–100va Johannes Reutter: Repetitio capituli 'Intelleximus' de iudiciis. ›Repeticio capituli 'Intelleximus' de judiciis [X 2.1.7]‹. In nomine patris et filii et spiritus sancti sanctissime virginis Marie genitricis dei ac beatissimorum apostolorum Petri et Pauli Andree utriusque Johannis ac sancte virginis Katherine tociusque celestis curie triumphantis Amen. Reverendi patres et domini mei quia secundum apostolum Col III[,17]: Omnia que agimus in Christi nomine sunt agenda … — … eligere ut nota bene de re iudicata 'Inter monasterium' [X 2.27.20]. ›Et sic est finis repeticionis domini Johannis Reyteri etc.‹ Darunter das Distichon: Frater Bernarde tua das michi munera tarde | Plus rescripsissem si velle tuum bene scissem (Colophons 13104). Die Repetitio ist ungedruckt und bislang nur hier nachgewiesen; zum Autor vgl. Aschbach, Geschichte der Wiener Universität (s. oben), 412f. Nr. 9; Schulte 2, 437 Nr. 29.

100va–101v Notae iuridicae. Die nachfolgend ausfgeführten juristischen Kurztexte sind ungedruckt und in dieser Form (mit einer Ausnahme) bislang nur hier nachgewiesen. Im einzelnen sind enthalten:
(100va) De receptione stipendii. Numquid recipiens pecuniam pro licencia eundi ad scolas committat symoniam dicit Hostiensis quod sic de magistris capitulo II [X 5.5.2] … — … questio III 'Videntes' [C.12 qu.3 c.16] pro argumento.
(100va) De caritate. ›Nota quando quis sit in caritate‹. Qualiter possit quis cognoscere an sit in caritate. Dicunt quod quidam se sciunt esse sine caritate … — … et illud: Nichil michi conscius sum etc. de penitencia di[stinctione] III questio 'Illud autem' [De poen. D.3 c.44].
(100va) De VI in rebus. Nota vim in rebus licet repellere … — … quod non debet excedere tempus annale. Darunter zwei kurze Vermerke, die lediglich aus gereihten Allegationen bestehen.
(100vb) De iuramento. Nota si duo sibi invicem iuraverunt si unus alteri non servat nec alter ei tenetur … — … capitulo divina vel humana etc.
(100vb) De excommunicatione. Nota racione delicti quis potest excommunicari … — … extra de raptoribus 'De illis' [X 5.17.1].
(100vb) De reconciliatione ecclesiae profanatae. Reconciliatur ecclesia propter homicidium sive cum sanguinis effusione sive in quocumque modo studiose commisso … — … de racionali divinorum titulo 'De consecracione et' etc. in principio.
(100vb) De effusione sanguinis in ecclesia. Nota de consecracione di[stinctione] I in canone 'Ecclesiis' [De cons. D.1 c.20] super verbo 'Effusione' id est sanguine effuso propter homicidium … — … idem propter semen humanum emissum … sacra. Text am Schluss unleserlich.
(101r) De ecclesia reconcilianda. Quando aliqua ecclesia propter sanguinis aut seminis humani effusionem reconsilianda est et quando non. Vide capitulum unicum de consecracione ecclesie vel altaris libro sexto [VI 3.21.un.] per Johannem Andree … — … libro sexto videas in doctores.
(101r) Quaestio de solutione debitum. Cum queritur quando indebitum solutum repeti possit et quando non. Dimissis diversis opinionibus doctorum distinguitur aut indebitum solvitur a sciente aut ab ignorante … — … bene eas accepisse et debitas eas [!] fuisse solutas et si non ostenderit eas red[h]ibere [D. 22,3,25].
(101r) Quaestio de libertate servi. An servus sine titulo potest prescribere libertatem. Dic quod sic … — … et ponitur diu pro decennio Digestis 'Qui et a quibus' [D. 40,9,16] lege 'Si cum' § Aristo etc. Der Schluss stimmt z. T. überein mit Henricus de Segusio: Summa aurea super titulis decretalium, lib. II, cap. De causa possessionis, Druck: Henrici de Segusio cardinalis Hostiensis Summa aurea…, Venetiis 1574, col. 531.
(101r) Quaestio de solutionibus. An obligatus pluribus creditoribus insolidum solvens VIII ex hiis sit liberatus. Dic quod sic … — … liberacio contingat. Istud tenet Johannis Andree Novella in capitulo 'Ea te' de iureiurando [X 2.24.22] post glossam.
101v oben Notiz: Nota mirabilium de episcopo Coloniensi delinquenti cum moniali decollato per angelum domini circa altare, anschließend der zugehörige versus angeli Walther II 2691. Darunter:
(101v) De cessatione a solemniis divinorum. ›Nota differenciam inter cessacionem a sollempniis divinorum et cessacionem a divinis et strictissimum interdictum‹. Cum enim mandatur cessari a sollempniis divinorum tunc apertis ianuis excommunicatis dumtaxat exclusis divina officia legendo et cantando peragentur … — … exceptis a iure permissio ministrentur. De hoc plenius in prefato tractatu Johannis Caldrini et in tractatu Johannis Andree de ecclesiastico interdicto. Weitgehend textidentisch auch in Città del Vaticano, BAV, Pal. lat. 668, 213v (Palatini latini 1, 238). Ungedruckt.

101bra–145rb Excerpta ex glossis variis in Pentateuchum. ›Incipiunt excerpta quarundam glossarum super pentateucum‹. Die offenbar planmäßig angelegte Exzerptsammlung (Stegmüller RB 11725, nur diese Hs.) ist aus verschiedenen Bibelkommentaren, vor allem aus der Glossa ordinaria, montiert. Im einzelnen sind enthalten:
(101bra–103ra) Glossae in Gn. ›Incipit genesis. Quod sacra scriptura non est precipitanter trahenda ad sensum cuiusquam‹. Augustinus super genesim: Si qua obscura legimus quae possunt salva fide aliis atque aliis patere sentenciis [Glos. ord. in Gn proth.] … — … adimplebis me leticia cum vultu tuo [Glos. ord. in Gn 50,25].
(103ra–107va) Glossae in Ex. ›Excerpta glosarum super Exodum‹. Exodi primo capitulo: Si masculus fuerit interficite illum si femina reservate [Ex 1,16] … — … tabernaculo est quod est gracia Christi tanquam nubes opponitur non eam intelligentibus [Glos. ord. in Gn 40,33].
(107va–111rb) Glossae in Lv. ›Sequitur super Leviticum‹. Super Leviticum dicit glosa: Si quis querat quare legis libri divisi sunt cum historia ipsa indivisa sit [Glos. ord. in Lv proth.] … — … ut magni efficiamur sicut magnus factus Ysaac et magnus Moyses et magnus Johannes [Glos. ord. in Lv 26,9].
(111rb–122va) Glossae in Nm. ›Super librum Numeri‹. Divinis numeris non omnes digni sunt sed certis prerogativis designati [Glos. ord. in Nm praef.] … — … post mortem veri sacerdotis id est Christi absolucionem sui reatus accepit [Glos. ord. in Nm 35,28].
(122va–128ra) Glossae in Dt. ›Glosa super Deuteronomium‹. Hec fuit causa huius libri ut scilicet que facta fuerant breviter collecta arctius tenerentur in memoria [Glos. ord. in Dt 1,1] … — … multi reges et prophete voluerunt videre que videtis et non viderunt [Glos. ord. in Dt 32,49]. ›Explicit Deuteronomium‹.
(128ra–133va) Glossae in Ios. Adamancius super librum Iosue: Liber hic non tam gesta filii Nave quam Jesu domini mei [!] sacramenta significat … — … abscisa orbem terre implevit et dona spiritualia credentibus tribuit [Glos. ord. in Dt 21,38]. ›Expliciunt excerpta super Iosue‹.
(133va–140vb) Glossae in I Sm. ›Regum‹. Primum librum regum scripsit Samuel usque ad mortem suam deinde David post Salomon tandem prophete [Glos. ord. in I Sm proth.] … — … quoad possumus a Philistinorum opprobrio eripiamus [Glos. ord. in I Sm 31,11].
(140vb–144vb) Glossae in II Sm. ›II Regum‹.Factum est autem etc. et infra Amalechites sum [II Sm 1,1–8]. Glossa: Hunc aiunt hebrei filium fuisse Doech. Amalechites enim et Ydumei unum sunt quia filius primogenitus Esau Eliphan fuit et huius filius Amalech [Glos. ord. in II Sm 1,2] … — … aream vero sexcentis aureis emisse. Hoc dicitur in libro Paralipomenon et hec est veritas. ›Explicit II Regum‹.
(144vb–145rb) Glossae in III Rg (partim). ›Incipit III‹. Queramus domino nostro adolescentulam virginem [III Rg 1,2]. Ieronimus: Frigidus senex obvolvitur vestimentis et nisi complexu adolescentularum non tepescit [Glos. ord. in III Rg 1,1] … — … unam Christi ecclesiam recte vivendo et docendo construunt [Glos. ord. in III Rg 2,17]. ›De ceteris glosulis nichil amplius inventum est a scribente‹. Darunter das bislang nur hier nachgewiesene Distichon: Quinque libros Moysi vult septuagesima d[?] | Hii Genesis Exo Levi Numerique Deutro.

145va–151rb Ps.-Augustinus: Liber de vita christiana. ›Incipit liber beati Augustini de vita christiana‹ … — … ›Explicit vita christiana secundum Augustinum‹. Auch in Cod. Guelf. 18.2 Aug. 2°, 82rb–89ra; 210 Gud. lat., 1r–16v sowie im handschriftlichen, separat foliierten Teil des Mischbandes 517.11 Theol. 2°, 1ra–8vb. Druck: PL 40, 1031–1066; PL 50, 383–402. Literatur: CPL 730; Bloomfield 1883 und 6195; Kurz 5/1, 252–255 (255 Nr. 70 Hs. genannt); CSLI 4; CPPM 157.

151va–155rb Tractatus de Sarracenis ex additamentis Pauli Burgensis ad glossam Nicolai de Lyra in capitulum XIII libri Apocalypsis compilatus. ›De Sarracenis‹. Primo sciendum quod licet omnes historiographi conveniant in hoc quod tempore Eraclii imperatoris circa finem vite sue hec secta sumpsit inicium … — … que quidem sapiencia nos dignetur suaviter disponere nunc per graciam et in futuro per gloriam Amen. Druck (u. a., mit dem Bibel- bzw. Glossentext): Textus biblie cum Glosa ordinaria, Nicolai de Lyra postilla, Moralitatibus eiusdem, Pauli Burgensis Additionibus, Matthie Thoring Replicis, sexta pars…, Basileae 1508 (VD16 B 2583) 260rb261vb (vergl.).

155rb–158vb, 270va–b Tractatus de Tartaribus ex libro XXIX speculi historialis Vincentii Bellovacensis depromptus. ›De Tartaris‹. (155rb–158vb) Prima pars. [U]num isdem deum tartari credunt quem omnium esse tam visibilium quam invisibilium factorem … — … quod nichil penitus iuste sciunt nec unquam in suis historiis … (Text bricht ab). Der Schluss wurde aus unbekannten Gründen nachträglich abgeschrieben, ein Bindefehler liegt nicht vor: (270va–b) Pars finalis. (Text setzt ein) … invenerunt. Hoc autem scriptum habent tantummodo quod Alexander ille quosdam homines immundos et horribiles prope montes Caspios habitantes … — … ipse ac successores eius eidem specialiter fideles et obnoxii teneantur. Druck: Vincentius Bellovacensis 4 (Speculum historiale), lib. 29, cap. 72–91, 1210–1216. Zur Genese und zu den Quellen der Darstellung vgl. J. Schiel, Mongolensturm und Fall Konstantinopels. Dominikanische Erzählungen im diachronen Vergleich, Berlin 2011 (Europa im Mittelalter. Abhandlungen und Beiträge zur historischen Komparatistik 19), 79–119.

159ra–165va Ps.-Augustinus: Dialogus quaestionum LXV. ›Incipiunt LXV questiones Orosii presbyteri et totidem responsiones beati Augustini episcopi‹ … — … ›Expliciunt LXV questiones Orosii presbyteri et totidem responsiones Augustini anno 1402 in die duorum Ewaldorum [3.10.1402] ‹. Druck: PL 40, 733–752. Literatur: CPL 373a; Kurz 5/1, 81f. (82 Nr. 23 Hs. genannt); CPPM 151.

165va–179ra Prosper Aquitanus: Liber sententiarum. (165va–177va) Textus. ›Incipit liber beati Augustini de vera innocencia‹ … — … ›Explicit liber Augustini de vera innocencia Anno domini Mo CCCCo II in die Luce ewangeliste [18.10.1402] ‹. (177va–179ra) Tabula capitum. 1 De vera innocencia. 2 De hominibus diligendis. 3 De vera eternitate … — … Quo incitetur cor discendi. De diviciis et honoribus. ›Expliciunt rubrice huius libri Augustini‹. Das Kapitelverzeichnis weicht z. T. von den Drucken ab. Druck (ohne Tabula): PL 45, 1859–1898; PL 51, 427–496; CC SL 68A, 219–365. Literatur: CPL 525; Kurz 5/1, 246 (Nr. 12 Hs. genannt); CPPM 1523.

180ra–216ra Ps.-Bonaventura: Postilla in Ct ex Glossa tripartita in Ct compilata. Osculetur me osculo oris sui quia meliora sunt ubera tua vino fragrancia unguentis optimis [Ct 1,1-2]. In persona virginis gloriose hoc verbum et cantica canticorum exponendo dicit Alexander libro secundo capitulo quinto: Virgo beata ferventi igne spiritus succensa verba immensi amoris desiderium exprimentis … — … ab ipsa et suo benedicto filio solite pietatis libramine ponderetur. ›Et in hoc terminatur postilla super cantica inter prolem virginis et suam benedictam matrem et econverso ex tripartita glossa fratris Bonaventure excerpta.Scripta anno domini Mo CCCCo II completa in die sancte Elizabet [19.11.1402] per manum fratris Marquardi de Tessyn in antiqua Hilghendal quasi in insula Pathmos relegati (Colophons 13104). Laut Schlussrubrik ein Exzerpt aus der sog. Glossa tripartita in Canticum canticorum, entstanden im späten 13. oder frühen 14. Jh. im Umfeld des Franziskanerordens, vgl. dazu K. Schepers, The Genesis of Glossa Tripartita super Cantica, in: Revue d'histoire des textes 29 (1999), 85–139. Das Exzerpt ist ungedruckt. Vgl. dazu Glorieux Répertoire, 2, 51 Nr. 305dv (Hs. genannt); Lampen, 303 (Hs. genannt); Stegmüller RB 11726 (Hs. genannt); Mohan, 271 (Hs. genannt); Distelbrink, 170 Nr. 182 (Hs. genannt); Bonaventurae opera 7, XVI (Hs. genannt).

216rb–244ra Conradus de Saxonia: Speculum BMV. ›Incipit speculum Marie‹. Quoniam ut ait Ieronimus nulli dubium quod totum ad laudem dei pertineat … — … communicator sui benedictus fructus ventris tui Ihesus Christus qui cum patre et spiritu sancto vivit et regnat deus per omnia secula seculorum Amen. ›Explicit speculum Marie‹. Auch in Cod. Guelf. 159 Helmst., 249ra–282ra; 617 Helmst., 1r–76v; 646 Helmst., 1r–35v; eine mittelniederdeutsche Übersetzung in Cod. Guelf. 458 Helmst., 46ra–121rb; 474 Helmst., 219ra–292vb. Edition: Speculum seu salutatio beatae Mariae virginis ac sermones Mariani, ed. P. de Alcantara Martinez, Grottaferrata 1975 (Bibliotheca Franciscana ascetica medii aevi 11), 141–504 (121 Nr. 98 Hs. genannt). Literatur: Mohan, 373; Glorieux Répertoire 2, 50 Nr. 305dp; Stegmüller RB 2017; Distelbrink 191f. Nr. 214; Marienlexikon 3, 616–619; 2VL 5, 248–251, hier 250 Nr. 3; BBL 1, 412; CALMA 2, 689 Nr. 10.

244rb–246rb Henricus de Frimaria: Sermo in conceptione BMV (S5). ›De concepcione beate virginis Marie‹. Schneyer 2, 659 Nr. 277. Vgl. auch Zumkeller 159–162 Nr. 333, 333a; CALMA 5, 400 Nr. 32. Ein Exzerpt in Cod. Guelf. 75.9 Aug. 2°, 343v. Druck: Henricus de Vrimaria, Opus sermonum exactissimorum de sanctis, Hagenau 1513 (VD16 H 2107), sermo V.

246ra–247vb Sermo in festo Conceptionis BMV (S5). ›Sermo secundus de concepcione beate virginis Marie‹. [H]ester et Mardocheus scripserunt ut omni studio hec dies sollempnis sanctiretur [Est 9,29]. In verbis propositis dies concepcionis beate virginis et [!] gloriose evidenter describitur et celebriter ostenditur triplici racione [!] … … qui cum patre et spiritu sancto vivit et regnat deus per omnia secula seculorum Amen. Bislang nur hier nachgewiesen, ungedruckt.

247vb–249rb De quadruplici amore eiusque signis. ›De differencia carnalis amoris et spiritualis‹. [A]d discernendum inter amoris diversitatem [!] et quis bonus sit et utilis quis malus et nocivus amor notandum quod quadruplex est amor … — … unde non diu stabit qui in deterius corruat nisi misericordia dei cito eum respiciat et retrahat ab errore. Mit identischem Incipit und Explicit in Basel, UB, B IX 33, 212 (213)va–214 (215)va (Basel 2, 428). Ungedruckt.

249rb–vb Nota de electione amici. ›De amico eligendo‹. Quinque sunt attendenda in eligendo amicum in familiaritatem amicicie quomodo utile est cognoscere. Primum est discrecio … — … dicit in eodem libro fidelis amicus est medicamentum vite [Sir 6,16]. ›Et sic est finis‹. Ungedruckt.

249vb De similitudine humani corporis et amoris proximi ex Summa virtutum et vitiorum Guilelmi Peraldi excerptum. ›Imperacio spiritualis gracie membris humani corporis‹. Septem sunt per que cognosci potest communio sanctorum in similitudine membrorum corporis. Primum est quod unum membrum officium suum sibi non appropriat sed gratis aliis membris communicat … — … septimum est quod unum membrum pro alio se lesioni exponit ut manus pro oculo brachium pro capite et sic de aliis. ›Et in hoc terminatur iste sexternus et precedens‹. Bei vorliegendem Text handelt es sich um ein Exzerpt aus: Guilelmus Peraldus: Summa virtutum et vitiorum, lib. 1 cap. 10 (De caritate), Druck des Originaltextes: Guillelmi Peraldi ordinis praedicat[orum] ... Summa virtutum ac vitiorum, hac Postrema Editione … illustratae, studio & opera R. P. Fr. R. Clutii, tomus I, Parisiis 1629, hier 174f. Das Exzerpt ist in dieser Form bislang nur hier nachgewiesen. – 250r leer.

250va–252va Manfredus de Arzago: Tabula decretalium (Fragmentum). (250va) Prologus. Cum omnium habere memoriam sit opus divinum tamquam humanitatis … — … non omittat quod non est difficile propter operis brevitate. (250va–252va) Textus. ›De summa trinitate‹. Quot modis fides accipitur notatur De summa trinitate in fine capituli I … — … utrum episcopus possit depellere subditum suum ad obedienciam … (Text bricht ab). Das Fragment enthält nur die Inhaltsangaben zu X 1.1–33 (einige Tituli sind ausgelassen). Ob sich der Rest des Textes auf den nach dem Binden herausgetrennten Bl. der Lage Nr. 22 befunden hat, kann nur vermutet werden. Ungedruckt. Literatur: Schulte 2, 230 Nr. 70; M. Bertram, Aus kanonistischen Handschriften der Periode 1234 bis 1298, in: S. Kuttner, Proceedings of the 4th International Congress of Medieval Canon Law, Toronto, 21–25 Aug. 1972, Città del Vaticano 1976 (Monumenta iuris canonici C 5), 27–44; hier nach dem erg. ND in: Bertram Kanonisten, 1–18 und 550f. Nr. 8 (550 Hs. genannt). – 252vb leer.

253ra–270rb Alanus ab Insulis: Regulae caelestis iuris. [T]antis scientia suis utitur regulis velut propriis fundamentis … — … que nimirum dictorum raciones catholicorum exposicionibus precipiuntur. ›Explicit liber Alani de regulis theologie‹. Regula 53 § 5 wie in mehreren anderen Hss. an den Schluss von Regula 67 verschoben (261va, vgl. Häring Magister Alanus, s. unten, 119). Die Regeln 114 und 115, 119 und 120, 123 und 124 sowie 131 und 132 zusammengezogen, der Text ist jedoch vollständig. Druck: RETM A9600-80/5–40; PL 210, 621–684; N. M. Häring, Magister Alanus de Insulis: Regulae caelestis iuris, in: Archives d'histoire doctrinale et littéraire du Moyen Age 56 (1981), 97–226 (Text 121–226, 115 Nr. 66 Hs. genannt). Literatur: Lage Alain de Lille, 175 (Hs. genannt); Bäumker I, 419–422; Stegmüller RS 45; Doucet, 10 Nr. 45 (Hs. genannt); Bloomfield 3678; Glorieux Faculté, 69 Nr. 12d; CALMA 1, 99 Nr. 34.

270va–b Tractatus de Tartaribus ex libro XXIX speculi historialis Vincentii Bellovacensis depromptus (pars finalis). Dazu oben, 155rb–158vb. – 271r–v leer.

II

Papier — 34 Bl. — 28,5 × 21,5 cm — um 1400

Wasserzeichen: Mond gestürzt, darüber einkonturiges Kreuz: Briquet 5229 (1400, auch in Cod. Guelf. 527 Helmst., 25r–35v). Lagen: VIII (287). IX (305). Reklamanten. Schriftraum: 21 × 16 cm, zweispaltig (Spalten jeweils 7 cm breit), 48–52 Zeilen. Jüngere gotische Kursive von zwei Händen, Hand 1: 272ra–305rb; Hand 2: 305v. Rubriziert, rote Lombarden über 3–5 Zeilen. 272ra schlichte rote Initiale E in Unzialform (vergrößerte Lombarde) über 7 Zeilen.

272ra–305rb Tractatus moralis seu 'Cithara morum' seu 'Lyra philosophorum' nuncupatus. (272ra–273rb) Prologus. Est morum cythara liber et lira philosophorum. Ideo lira quia quemadmodum lira ex multis modis cordis … — … in hoc tempore et omni vita quoad facultas sonet consequenter. (273rb–305ra) Textus. More suo Seneca mores racione monetans | Optimus excultor morum mentisque colonus [Alan. Ins. Anticlaud. 1,135sq.] inquit unam semel ad quam vivas regulam prende [Sen. ep. 20,4] … — … iam lembo portus adest nostrorum hec summa laborum etc. Explicit. (305rb) Tabula capitum. Prohemium cythare morum. De fine hominis. De laude philosophie … — … De vero et falso gaudio. De modestia. De mansuetudine. Mit identischem Text und Tabula auch in der Hs. Lüneburg, RB, Ms. Miscell. D 2° 5, 223ra–267rb (Lüneburg 1, 14f., diese Hs. genannt). Ungedruckt, dazu Walther I 5164 (Hs. genannt).

305v Nota de pace ex concordantia discordantium canonum Gratiani deprompta. XXIII q. 1: Non pax queritur nisi bellum exerceatur sed bellum geritur ut pax acquiratur. Esto ergo bellando pacificus ut eos quos expugnas ad pacis utilitatem uincendo perducas. [C.23 q.1 c.3] XXIII q. 1 Noli existimare ibi ponuntur multa de pace. Druck: Friedberg 1, 892.

305v Tractatulus de tentatione ex stimulo amoris deprompta. Si de predestinacione aut de presciencia dei tibi aliqua cogitacio subrepat sic responde diabolo talia propinanti … — … qui non potes tanto domino ministrare et eius dulci presencia iocundari etc. Identisch mit: Stimulus amoris maior, lib. 3, cap. 13. Druck: Bonaventurae opera Peltier 12, 689.

III

Papier — 10 Bl. — 28,5 × 21,5 cm — um 1390

Wasserzeichen: Pfeil und Bogen, um 90° gedreht (nicht nachweisbar). Lagen: V (318). Lagensignaturen (arabische Zahlen 15) auf dem Fußsteg der ersten Rectoseiten. Schriftraum: 19,5 × 14,5–15 cm, zweispaltig (Spalten 6 cm breit), 38–45 Zeilen. Haupttext in jüngerer gotischer Kursive von einer Hand; Inhaltsverzeichnis und Nachträge auf dem letzten Bl. von mehreren weiteren gleichzeitigen Händen. Rubriziert, am Beginn der einzelnen Kapitel rote Lombarden über 2–3 Zeilen mit filigranem konturbegleitendem Fadenwerk und Ausläufern mit floralen und vegetabilen Enden.

306ra–318ra Petrus de Tossignano: Regimen pestilentiae. ›Regimen pestilencie editum a magistro Petro Tussiniano 1390 in Bononia‹. Sicut Galienus primo de ingenio sanitatis circa finem docet nos nichil negligencie habere in ostendendo sanitatis … — … et aliis convenientibus corrosivis et fraudulentis enumeratis et dictis. ›Deo gracias. Explicit regimen pestilencie‹. Mit identischem Incipit, Explicit und Rubriken sowie auch mit der fälschlichen Datierung (1390 statt 1398) in der Lüneburger Hs. Lüneburg, RB, Ms. Miscell. D 2° 5, 187ra–195rb (Lüneburg 1, 13, diese Hs. genannt). Leicht abweichend in Cod. Guelf. 18.1 Aug. 2°, 229ra–232vb; ein Auszug (Schluss) in Cod. Guelf. 19.6 Aug. 4°, 230r–233r. Druck: GW M32744, a1rd1v (vergl.). Literatur: K. Sudhoff, Pestschriften aus den ersten 150 Jahren nach der Epidemie des "schwarzen Todes" 1348. IV.: Italienische des 14. Jahrhunderts, in: Archiv für Geschichte der Medizin 5 (1911), 332–396, hier 390–398 Nr. 41; G. Mazzini, Vita e opera di Maestro Pietro da Tossignano. La medicina in Italia nel secolo 14, Rom 1926 (Studi di storia del pensiero scientifico 6), 133–141 (Hs. fehlt); Thorndike/Kibre, 1491.10.

318rb Tabula operum in codice contentorum. In isto volumine continentur primo pulcra repeticio capituli Omnis utriusque sexus … — … Item unum pulcrum Regi[men] … Tussiniano in Bononia. Alle im Codex enthaltenen Texte inklusive der einzelnen juristischen Repetitionen sind aufgelistet. Am Schluss durch herausgetrennten Teil des Bl. fragmentiert.

318v Versus notaque. (318va) Walther I 1155 (Hs. genannt, sechs Verse, Druck: Heinemann Nr. 436, zusammengesetzt aus zwei älteren Gedichten, gedruckt bei P. Lehmann, Skandinavische Reisefrüchte Neue Folge 2, Nachlese 1–3, in: Nordisk Tidschrift för Bock- och biblioteksväsen 25 [1938], 155–172 und 243–258, hier 156f.). Darunter Walther II 3250 (Hs. genannt); Walther II 5087 (nur der Hexameter: De meretrice puta quod filia sit sua puta). Darunter mit der Autorenangabe Oratius der Hexameter: Non mihi res sed me rebus submittere conar [!]. Anschließend eine Nota de vestibus clericorum: In personis omnibus indistincte interdicuntur nimis fulgide et nimis sordide … — … deus in adiutorium etc. (318vb) zunächst kanonistische Notiz: Quare computandi sint gradus consanguinitatis vide XXXV di[stinctione] q. 5 'Ad sedem apostolicam' [C.35 q.5 c.2] et ibi per totum. Darunter eine Nota de tribulatione: Da nobis auxilium … [Ps 107,13]. Tribus modis auxiliatur tribulato quia aut est purgamentum peccatorum … — … propter iusticiam in patientibus promissum. Anschließend Hbr 12,6 und der halbe Horazvers Dimidium facti qui cepit habet [sapere aude] [Hor. ep. 1,2,40]. Darunter die Distichen Walther II 21057c, 20716, 33159b; ein weiteres Distichon ist kombiniert aus Walther I 14069 und Walther II 21475, zuletzt Walther II 11578c.


Abgekürzt zitierte Literatur

Basel 2 Die mittelalterlichen Handschriften der Universitätsbibliothek Basel. Beschreibendes Verzeichnis. Abteilung B: Theologische Pergamenthandschriften, Bd. 2, Signaturen B VIII 11 – B XI 26, bearbeitet von G. Meyer und M. Burckhardt, Basel 1966
Bäumker C. Bäumker, Handschriftliches zu den Werken des Alanus, in: Philosophisches Jahrbuch 6 (1893), 163–175 und 417–442 (I); 7 (1894), 169–185 (II)
BBL 1 Braunschweigisches Biographisches Lexikon: 8. bis 18. Jahrhundert, hrsg. von H.-R. Jarck, Braunschweig 2006
Bertram Kanonisten M. Bertram, Kanonisten und ihre Texte (1234 bis Mitte 14. Jh.). 18 Aufsätze und 14 Exkurse, Leiden, Boston 2013 (Education and society in the Middle Ages and Renaissance 43)
Bloomfield M. W. Bloomfield, Incipits of Latin Works on the Virtues and Vices 1100–1500 A.D., Cambridge/Mass. 1979 (Publications of the Medieval Academy of America 88)
Bonaventurae opera Doctoris Seraphici S. Bonaventurae S. R. E. Episcopi Cardinalis opera omnia … edita studio et cura P. P. Collegii a S. Bonaventura …, Bd. 1–10, Ad Claras Aquas (Quaracchi) 1898–1901
Bonaventurae opera Peltier S. R. E. Cardinalis S. Bonaventurae ex ordine minorum episcopi Albanensis eximii ecclesiae doctoris opera omnia … cura et studio A. C. Peltier, Bd. 1–15, Paris 1864–1871
Briquet C. M. Briquet, Les Filigranes. Dictionnaire historique des marques du papier, Bd. 1–4, Leipzig 21923
CALMA C.A.L.M.A. Compendium auctorum latinorum medii aevi, hrsg. von M. Lapidge u.a., Bd. 1–, Firenze 1999–
CC SL Corpus Christianorum. Series Latina, Bd. 1–, Turnhout 1954–
Colophons Colophons de manuscrits occidentaux des origines au XVIe siècle, Bd. 1–6, ed. par les Bénédictins du Bouveret, Fribourg/Schweiz 1965–1982 (Spicilegii Friburgensis Subsidia 2–7)
CPL Clavis patrum Latinorum, hrsg. von E. Dekkers, Steenbrugge u.a. 31995 (Corpus Christianorum. Series Latina)
CPPM Clavis patristica pseudepigraphorum medii aevi, hrsg. von I. Machielsen, Turnhout 1990– (Corpus Christianorum. Series Latina)
CSLI Clavis scriptorum latinorum medii aevi. Auctores Italiae (700–1000), hrsg. von B. Valtorta, Firenze 2006 (Edizione nazionale dei testi mediolatini 17. Serie 1,10)
Distelbrink B. Distelbrink, Bonaventurae scripta authentica, dubia vel spuria critice recensita, Rom 1975 (Subsidia scientifica franciscalia 5)
Doucet V. Doucet, Commentaires sur les Sentences. Supplément au Répertoire de M. Frédéric Stegmueller, Quaracchi 1954
Doucet V. Doucet, Commentaires sur les Sentences. Supplément au Répertoire de M. Frédéric Stegmueller, Quaracchi 1954
Eichstätt 3 Die mittelalterlichen Handschriften der Universitätsbibliothek Eichstätt, Bd. 3: Aus Cod. st. 471 – Cod. st. 699, beschrieben von K. H. Keller, Wiesbaden 2004 (Kataloge der Universitätsbibliothek Eichstätt 1,3)
Friedberg E. Friedberg, Corpus iuris canonici, 2 Bde., Leipzig 1879 und 1881
Glorieux Faculté P. Glorieux, La Faculté des Arts et ses maîtres au XIIIe siècle, Paris 1971 (Études de philosophie médiévale 59)
Glorieux Répertoire P. Glorieux, Répertoire des maîtres en théologie de Paris au XIIIe siècle, 2 Bde., Paris 1933 und 1934 (Études de philosophie médiévale 17, 18)
GW Gesamtkatalog der Wiegendrucke, Bd. 1–, Leipzig 1925–1938, Stuttgart 1978–
Heinemann O. von Heinemann, Die Helmstedter Handschriften, Bd. 1–3, Wolfenbüttel 1884–1888, ND Frankfurt/M. 1963–1965 (Kataloge der Herzog-August-Bibliothek Wolfenbüttel. Die alte Reihe 1–3)
Jena 2 Die mittelalterlichen lateinischen Handschriften der Signaturreihen außerhalb der Electoralis-Gruppe, beschrieben von B. Klein-Ilbeck und J. Ott unter Mitarbeit von G. Powitz, Wiesbaden 2009 (Die Handschriften der Thüringer Universitäts- und Landesbibliothek Jena 2)
Kruse Stiftsbibliotheken B.-J. Kruse, Stiftsbibliotheken und Kirchenschätze. Materielle Kultur in den Chorfrauenstiften Steterburg und Heiningen, Wiesbaden 2016 (Wolfenbütteler Mittelalter-Studien 28)
Kurz 5/1 R. Kurz, Die handschriftliche Überlieferung der Werke des heiligen Augustinus, Bd. 5/1: Bundesrepublik Deutschland und Westberlin, Werkverzeichnis, Wien 1976 (Veröffentlichungen der Kommission zur Herausgabe des Corpus der lateinischen Kirchenväter 9 = Österreichische Akademie der Wissenschaften. Philosophisch-historische Klasse, Sitzungsberichte 306)
Kurz 5/2 R. Kurz, Die handschriftliche Überlieferung der Werke des heiligen Augustinus, Bd. 5/2: Bundesrepublik Deutschland und Westberlin, Verzeichnis nach Bibliotheken, Wien 1979 (Veröffentlichungen der Kommission zur Herausgabe des Corpus der lateinischen Kirchenväter 10 = Österreichische Akademie der Wissenschaften. Philosophisch-historische Klasse, Sitzungsberichte 350)
Lage Alain de Lille G. Raynaud de Lage, Alain de Lille. Poète du XIIe siècle, Montreal 1951 (Publications de l'Institut d'Études Médiévales 12)
Lampen W. Lampen, Franziskanische Reisefrüchte, in: Franziskanische Studien 36 (1954), 298–305
Lüneburg 1 Handschriften der Ratsbücherei Lüneburg, Bd. 1: Miscellanea und Historica, bearbeitet von M. Wierschin, Wiesbaden 1969
Marienlexikon Marienlexikon, Bd. 1–6, hrsg. von R. Bäumer, St. Ottilien 1988–1994
Mohan G. E. Mohan, Initia operum Franciscalium (XIII–XV s.), St. Bonaventure/NY. 1975–1978 (Franciscan Studies 35, 37, 38)
Palatini latini 1 Codices Palatini Latini bibliothecae Vaticanae, T. 1, recensuit et digessit H. Stevenson iun., recognovit I. B. De Rossi, Romae 1886
PL Patrologiae cursus completus. Series Latina, Bd. 1–221, hrsg. von J. P. Migne, Paris 1844–1865
RETM Repertorium edierter Texte des Mittelalters aus dem Bereich der Philosophie und angrenzender Gebiete, 2. Aufl., hrsg. von R. Schönberger u. a., Bd. 1–4, Berlin 2011
Schneyer J. B. Schneyer, Repertorium der lateinischen Sermones des Mittelalters für die Zeit von 1150–1350, Bd. 1–11, Münster/Westf. 1969–1990, Bd. 1–4 ebd. 21973–1974 (Beiträge zur Geschichte der Philosophie und Theologie des Mittelalters 43,1–11)
Schulte J. F. von Schulte, Die Geschichte der Quellen und Literatur des Canonischen Rechts…, Bd. 1: … von Gratian bis auf Papst Gregor IX. Stuttgart 1875; Bd. 2: … von Papst Gregor IX. bis zum Concil von Trient, Stuttgart 1877
Stegmüller RB F. Stegmüller, Repertorium biblicum medii aevi, Bd. 1–11, Madrid 1950–1980
Stegmüller RS F. Stegmüller, Repertorium commentariorum in Sententias Petri Lombardi, 2 Bde., Würzburg 1947
Thorndike/Kibre L. Thorndike, P. Kibre, A catalogue of incipits of mediaeval scientific writings in latin, revisited and augmented edition, London 21963 (Mediaeval Academy of America publication 29)
VD16 Verzeichnis der im deutschen Sprachbereich erschienenen Drucke des XVI. Jahrhunderts, Online-Ressource: http://gateway-bayern.bib-bvb.de/aleph-cgi/bvb_suche?sid=VD16
VD17 Verzeichnis der im deutschen Sprachbereich erschienenen Drucke des XVII. Jahrhunderts, Online-Ressource: http://gso.gbv.de/DB=1.28/LNG=DU/SRT=RLV/IMPLAND=Y/
Vincentius Bellovacensis Bibliotheca mundi seu speculi maioris Vincentii Burgundi præsulis Bellovacensis, ordinis Prædicatorum, Bd. 1–4, Douai 1624
2VL Die deutsche Literatur des Mittelalters. Verfasserlexikon, Bd. 1–12, hrsg. von K. Ruh u. a., 2., völlig neu bearbeitete Aufl., Berlin, New York 1978–2005, Ergänzungsbde.: Deutscher Humanismus 1480–1520. Verfasserlexikon, Bd. 1–3, hrsg. von F. J. Worstbrock, Berlin, New York 2005–2015
Waitz/Holder-Egger G. Waitz, O. Holder-Egger, Aus neueren Handschriftenverzeichnissen, in: NA 11 (1886), 418–425
Walther I H. Walther, Initia carminum ac versuum medii aevi posterioris Latinorum, Göttingen 1959 (Carmina medii aevi posterioris Latina 1)
Walther II H. Walther, Proverbia sententiaeque Latinitatis medii aevi, Bd. 1–6; P. G. Schmidt, Proverbia sententiaeque Latinitatis medii aevi. Nova series, Bd. 7–9, Göttingen 1963–1986 (Carmina medii aevi posterioris Latina 2,1–9)
WZIS Wasserzeichen-Informationssystem. Landesarchiv Baden-Württemberg, Hauptstaatsarchiv Stuttgart (http://www.wasserzeichen-online.de/wzis/index.php)
Zumkeller A. Zumkeller, Manuskripte von Werken der Autoren des Augustiner-Eremitenordens in mitteleuropäischen Bibliotheken, Würzburg 1966 (Cassiciacum 20)

Korrekturen, Ergänzungen:
  • Manuscripta Mediaevalia Objektnummer hinzugefügt (schassan, 2019-08-20)
  • Normdaten ergänzt bzw. korrigiert. (schassan, 2015-09-04)

Beschreibung erstellt im Rahmen des Projektes Katalogisierung der mittelalterlichen Helmstedter Handschriften Teil III.
  • Weitere Literaturnachweise im OPAC suchen.
  • Weitere Literaturnachweise suchen (ehem. Handschriftendokumentation)
Dieses Dokument steht unter einer Creative Commons Namensnennung-Weitergabe unter gleichen Bedingungen 3.0 Deutschland Lizenz (CC BY-SA). Herzog August Bibliothek Wolfenbüttel (Copyright Information