de :: en
Permalink: PURL

Suche

Anzeigen als: OAI :: XML :: Print

Beschreibung von Halberstadt, Domschatz, Inv.-Nr. 500
Katalog der mittelalterlichen und frühneuzeitlichen Handschriften in Halberstadt. Verzeichnis der Bestände der Kulturstiftung Sachsen-Anhalt, Domschatz zu Halberstadt, und des Historischen Archivs der Stadt Halberstadt, bearbeitet von P. Carmassi, Wiesbaden 2018

Antiphonale et hymnarium

Pergament — 287 Bl. — 34 × 28 cm — Halberstadt (?) (?) — 1501

Lagen: V (10). V+1 (20). 26 V (280). II (284). I (286). Die ersten (wahrscheinlich vier) Lagen fehlen. Moderne Foliierung (Kugelschreiber und Bleistift). Die zweite Foliierung (Bleistift) korrigiert Fehler der früheren Zählung, z. B. fol. 201 und 284. Das hinzugefügte Blatt zwischen fol. 14 und 15 ist nicht foliiert (hier 14a). Gelegentlich Risse im Pergament. Gebrauchsspuren: Verdunkelung des Pergaments an den Ecken. Schriftraum: 26 × 20 cm. 9 Zeilen. Textualis. Schreiber: Theodericus Prill. Gelegentlich Ergänzungen und Anmerkungen liturgischen Charakters am Rande. Hufnagelnotation auf vier Linien. Rote f-Linie und gelbe c-Linie. Die farbigen Linien nach dem Auftragen der Noten gezogen. Gelegentlich auch b-Zeichen vor einzelnen Noten. Kustoden. Rubriziert. Rote und blaue Lombarden mit Punktverdickung, Fadenausläufern mit spiraligen Enden. Rot-schwarze und rote cadellen-artige Initialen.

Renaissance-Einband. Spuren von zwei Langriemenschließen. In der Mitte eine später hinzugefügte Stangenschließe (Stange fehlt). Ursprünglich vier Buckel auf VD und HD. Davon drei pro Deckel erhalten. Eckkantenbeschläge aus Metall. Rollen- und ein Einzelstempel. Vegetabile Motive. Zwei Rollen mit figürlichen Motiven: 1. Tugenden mit Inschriften SPES, FIDES, FOR DI DU DO, KARIDAS. 2. Christus Salvator und die Heiligen Petrus, Paulus, Johannes der Täufer, mit Inschriften: DATA ES, S PETRV, S PAULV, ECCE AG. Beim Neubinden wurden die Blätter beschnitten, mit gelegentlichem Verlust von Ausläufern der Initialen und Marginalnotizen. Auf dem VS Signatur (19. Jh.): Nro 11. Ebenda Vermerk aus der frühen Neuzeit. 4 bis 8 cm hohe Textualis: In coro decani. Auf dem Rücken Signaturschild aus Papier mit alter Signatur (XXIV).

Herkunft: Aus derselben Werkstatt wie Halberstadt, Domschatz, Inv.-Nr. 501, wo derselbe Schreiber Theodericus Prill tätig war. Dieser ist am 11.07.1475 als acolitus Verdensis diocesis dokumentiert: Rep. poen. Germ. 6, 6093, S. 794-795. Die Notiz In choro decani deutet auf die Gruppe der Domgeistlichen, die ihren Platz auf der Nordseite des Domchores hatten, angeführt vom Dekan. Vgl. Fitz, Die mittelalterlichen Glasmalereien, S. 74, Anm. 321. Die entsprechende Südseite, vom Propst angeführt, könnte mit der Schwesterhandschrift Halberstadt, Domschatz, Inv.-Nr. 501 ausgestattet gewesen sein.

Odenthal, Die Ordinatio cultus divini, S. 282.

1r-270v Antiphonale (pars aestivalis). Lückenhaft. Mit Suffragia und anderen Rubriken.

1r-46r Temporale. Zu Beginn lückenhaft. Bis zum 25. Sonntag nach Pfingsten. (1r) Beginnt mitten im Responsorium: lucens et invenit corda CAO 6053. (2v) ›De sancta Trinitate‹. (8r) ›De corpore Christi‹. (14v) ›Dominica prima‹. (14a) Ergänzung aus erster Hand. Hinzugefügtes Pergamentblatt (27,5 × 23,5 cm). 5 Zeilen. Auf beiden Seiten liniiert und beschrieben. Wiederverwendetes Pergament: Prickings am heutigen Fußsteg, aber ohne frühere Liniierung. ›Dominicale‹. (18v) ›Hic imponitur liber sapientiae‹. (22r) ›Liber Iob antiphona‹. (26r) ›Antiphonas Thobias‹. (28r) ›Antiphona Iudith‹. (30v) ›Antiphona Machabeorum‹. (33v) ›Antiphona Ezechiel‹. (37r) ›Laudum antiphona‹. (37v-44v) Antiphonen für die Sonntage I-XXV nach Pfingsten. (44v) ›Dominicis diebus ad processionem‹.

46r-246v Sanctorale. Vom Fest des hl. Georg (23. 4.) bis zum Fest der hl. Katharina (25.11.). (46r) ›De sanctis infra pascha‹. Unmittelbar davor Responsorien De uno martire, De pluribus martiribus. (48v) ›De sancto Georgio martire‹. (52r) ›Deinde de sancto Marco‹. (52v) ›Philippi et Iacobi‹. (54r) ›In invencione sancte crucis‹. (56r) ›De spinea corona‹. (58v) ›Iohannis ante portam latinam‹. (59r) ›In adventu reliquiarum sancti Stephani‹. (63v) ›De domina nostra antiphona‹. CAO 4597. ›Translacionis sancti Andree‹. (64v) ›Urbani martiris‹. (65r) ›Marcellini et Petri‹. (66r) ›Erasmi martiris‹. ›De sancto Medardo‹. (67r) ›De sancto Vito‹. (73r) ›De sancto Albano‹. ›Decem milium militum‹. (73v) ›In vigilia Iohannis baptiste‹. (78v) ›Iohannis et Pauli‹. (84r) ›In vigilia Petri et Pauli apostolorum‹. (89v) ›In octava apostolorum Petri et Pauli‹. (90r) ›In commemoratione sancti Pauli‹. (96v) ›Visitacionis Marie virginis‹. (103v) ›In octava visitacionis sancte Marie virginis‹. (105r) ›Marie Magdalene‹. (111v) ›De sancta Anna‹. (118r) ›De sancta Martha‹. (120v) ›Petri ad vincula‹. ›Deinde de sancto Iustino‹. (121v) ›In invencione sancti Stephani‹. (128v) ›De sancto Sixto‹. (134r) ›Laurentii martiris‹. (130v) ›Tyburcii martiris‹. (141v) ›In vigilia assumpcionis beate Marie‹. (150v) ›In octava assumpcionis‹. ›Bartholomei apostoli‹. (151r) ›De sancto Hermete‹. (152r) ›Decollacionis sancti Iohannis Baptiste‹. (158v) ›Egidii abbatis‹. (159r) ›Transfiguracionis domini‹. (159v) ›Nativitatis Marie virginis‹. (165r) ›In exaltacione sancte crucis‹. (167v) ›De sancto Lamberto‹. (171r) ›Mathei apostoli‹. (171v) ›Mauricii et sociorum eius‹. (178v) ›Cosme et Damiani‹. ›Michaelis archangeli‹. (184v) ›Remigii‹. (186r) ›Francisci‹. (187r) ›Dyonisii‹. (193v) ›In dedicacione templi‹. (198v) ›Undecim milium virginum‹. (203v) ›Severi et Severini‹. (208v) ›In festo omnium sanctorum‹. (214v) ›In vigilia Martini‹. (220v) ›In octava sancti Martini‹. ›De sancta Elyzabeth‹. (227r) ›In presentacione beate Marie virginis‹. (234v) ›Cecilie virginis‹. (239v) ›De sancto Clemente‹. (241r) ›Katherine virginis‹.

246v-270v Commune sanctorum. (246v) ›Explicit de Sanctis‹. ›Incipit commune sanctorum‹. ›[De apostolis]‹. (251v) ›De martiribus‹. (257r) ›De uno martire‹. (261r) ›De confessoribus‹. (266r) ›De virginibus‹. (270r) ›Sequuntur gloria ad varia responsoria‹. (270v) ›Sequuntur ympni per estatem post pascha‹.

271r-284r Hymnarium. Vom Ostersonntag bis zum Fest der hl. Katharina (25. 11.). Danach Commune sanctorum. Gelegentlich abweichende Doxologie. (271r) ›[In pascha]‹. AH 2,44. ›De sanctis‹. AH 51,85. (271v) ›Georgii martiris‹. AH 51,115. ›Ad completorium‹. AH 12,212. (272r) ›De sancta cruce‹. AH 50,223. ›De spinea corona‹. AH 52,12. (272v) ›De sancto Steffano [!]‹. AH 48,79. Mit Strophe Ubi chorus vor der Doxologie. ›Translationis sancti Andree‹. AH 51,139. Doxologie: Gloria tibi. (273r) ›In ascensione‹. AH 50,143. ›Ad completorium ymnus‹. AH 51,89. Ohne Strophe 5. (273v) ›De sancto spiritu in penthecoste‹. AH 50,144. ›Ad completorium‹. AH 23,50. (274r) ›De sancta trinitate ad vesperas‹. AH 2,17. ›De corpore Christi‹. AH 50,386. (274v) ›Ad completorium‹. AH 50,388. ›Iohannis baptiste‹. AH 50,96. Strophen 1-5 und Doxologie (Strophe 13, Variante wie in A). (275r) ›Iohannis et Pauli ad vesperas ymnus‹. AH 2,97. ›[Petri et Pauli]‹. AH 2,58. (275v) ›Marie Magdalene ad vesperas‹. AH 51,175. Auf dem Kopfsteg Notiz in rotem Bleistift, zur Hälfte abgeschnitten durch neue Bindung. ›Anne matris Marie ad vesperas‹. AH 52,102. Variante im Incipit: Huius diei gaudia modulizet ecclesia. (276r) ›Ad completorium‹. AH 52,104. ›De sancta Martha ad vesperas‹. AH 12,335. Strophen 1-4, 11. Variante im Incipit: Clangat turba. (276v) ›Sixti martiris‹. AH 11,498. ›Assumcionis Marie ad vesperas‹. AH 27,82. Strophen 4-6. 15. (277r) ›Mauricii ad vesperas‹. AH 51,178. (277v) ›Michaelis‹. AH 50,156. ›In dedicacione ecclesie‹. AH 2,93. Strophen 1-4, 6, 5, 8, 9, 11. (278r) ›Undecim milium virginum ad vesperas‹. AH 52,367. Strophen 1,2,4 und Doxologie. ›De omnibus sanctis‹. AH 51,130. Mit differierender Doxologie. (278v) ›Elizabeth‹. AH 52,182. ›Virginis Katherine‹. AH 18,39, Prosella in 3. Nocturno. (279r) ›De apostolis ad vesperas ymnus‹. AH 2,94. ›Ad laudes ympnus‹. AH 2,95. Strophen 1-2, 6-8. ›De martiribus ad vesperas‹. AH 2,96. (279v) ›Ad laudes ympnus‹. AH 2,95. Strophen 4-5, 3, 7-8. ›De uno martire ad vesperas‹. AH 2,99. (280r) ›Ad laudes ympnus‹. AH 2,98. ›De confessoribus‹. AH 2,101. ›Ad laudes ympnus‹. AH 2,100. Mit Doxologie: Praesta pater. (280v) ›De virginibus ad vesperas‹. AH 2,103. Mit Doxologie: Gloria psallat chorus. ›Ad laudes‹. AH 2,104. Mit Doxologie: Deo patri sit gloria. ›Sabbato dominicis diebus‹. AH 50,7. ›Ad laudes ympnus‹. AH 50,4. Mit Doxologie Deo patri. (281v) ›Dominicis diebus‹. AH 51,34. ›Ad laudes ymnus‹. AH 50,5. Mit Doxologie Deo patri sit gloria. (282r) ›Feria II ad vesperas‹. AH 51,35. ›Ad laudes‹. AH 2,4. Mit Doxologie Deo patri sit gloria. (282v) ›Feria III‹. AH 2,5. ›Ad laudes ymnus‹. AH 2,7. Mit Doxologie Deo patri sit gloria. ›Feria III ad vesperas‹. AH 2,8. (283r) ›Ad laudes‹. AH 2,10. ›Feria quinta ad vesperas‹. AH 2,11. ›Ad laudes ymnus‹. AH 2,13. Mit Doxologie Deo patri sit gloria. (283v) ›Feria VI ad vesperas ymnus‹. AH 2,14. ›Ad laudes ymnus‹. AH 2,16. Mit Doxologie Deo patri sit gloria. ›Ferialibus diebus ad laudes ymnus‹. AH 51,31. (284r) Hic finitur praesens liber scriptus per manus Theoderici Prill. Anno domini millesimo quingentesimo primo. Deo gracias.

284r-285r Nachträge. 16. Jh. ›[In Visitatione beatae Mariae virginis]‹. AH 48,402. und AH 52,43. ›[Ad completorium]‹. AH 48,404.

285v-286v leer.


Abgekürzt zitierte Literatur

AH Analecta hymnica medii aevi, hrsg. von G. M. Dreves und C. Blume, Bd. 1–55, Leipzig 1886–1922, Registerbd. 1–3, hrsg. von M. Lütolf, Bern u. a. 1978
CAO R.-J. Hesbert, Corpus antiphonalium officii, Bd. 1–6, Rom 1963–1979 (Rerum ecclesiasticarum documenta. Series maior 7–12)

Beschreibung erstellt im Rahmen des Projektes Katalogisierung der Halberstädter Handschriften
Dieses Dokument steht unter einer Creative Commons Namensnennung-Weitergabe unter gleichen Bedingungen 3.0 Deutschland Lizenz (CC BY-SA). Herzog August Bibliothek Wolfenbüttel (copyright information)